ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ  พระวินัยปิฎก  พระสุตตันตปิฎก  พระอภิธรรมปิฎก  ค้นพระไตรปิฎก  ชาดก  หนังสือธรรมะ 
 
อ่านอรรถกถา 19 / 1อ่านอรรถกถา 19 / 333อรรถกถา เล่มที่ 19 ข้อ 355อ่านอรรถกถา 19 / 357อ่านอรรถกถา 19 / 1786
อรรถกถา สังยุตตนิกาย มหาวารวรรค โพชฌงคสังยุตต์ ปัพพตวรรคที่ ๑
๑. หิมวันตสูตร

               โพชฌงคสังยุตต์               
               ปัพพตวรรควรรณนาที่ ๑               
               อรรถกถาหิมวันตสูตรที่ ๑               
               พึงทราบวินิจฉัยในหิมวันตสูตรที่ ๑ แห่งโพชฌังคสังยุต.
               บทว่า นาคา ความว่า นาคแม้เหล่านี้อยู่ระหว่างคลื่นบนหลังมหาสมุทร หาอยู่ในวิมานไม่. นาคเหล่านั้นมีกายเติบโตเป็นต้น เพราะอาศัยภูเขาหิมวันต์ ทั้งหมดพึงทราบโดยนัยอันกล่าวแล้วในหนหลัง.
               ในบทว่า โพชฺฌงฺเค นี้ ชื่อว่าโพชฌงค์เพราะเป็นองค์แห่งความตรัสรู้หรือองค์ของผู้ตรัสรู้. มีคำที่ท่านอธิบายไว้อย่างไร ธรรมสามัคคีนี้ ท่านเรียกว่า โพธิ เพราะอธิบายไว้ว่า พระอริยสาวกย่อมตรัสรู้ด้วยธรรมสามัคคี กล่าวคือ สติ ธรรมวิจยะ วิริยะ ปีติ ปัสสัทธิ สมาธิ อุเบกขา ซึ่งเป็นปฏิปักษ์ต่ออุปัทวะหลายอย่างมี ลีนะ ความหดหู่ อุทธัจจะ ความฟุ้งซ่าน ปติฏฐานะ ความตั้งอยู่ อายูหนะ การรวบรวม กามสุขัลลิกานุโยค ทำความเพียรในกามสุข อัตตกิลมถานุโยค ทำความเพียรในการทำตนให้ลำบาก อุจเฉททิฏฐิ ความเห็นว่าขาดสูญ สัสสตทิฏฐิ ความเห็นว่าเที่ยง และอภินิเวส ความยึดมั่นเป็นต้น เมื่อธรรมสามัคคีเกิดขึ้นอยู่ ในขณะแห่งมรรคที่เป็นโลกิยะและโลกุตระดังนี้.
               บทว่า พุชฺฌติ มีอธิบายว่า พระอริยสาวกย่อมลุกขึ้นจากความหลับคือกิเลสสันดาน คือตรัสรู้อริยสัจ ๔ หรือย่อมกระทำนิพพานให้แจ้ง.
               สมดังที่ท่านกล่าวว่า๑- พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงเจริญโพชฌงค์ ๗ ตรัสรู้แล้วซึ่งอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ. ชื่อว่าโพชฌงค์ เพราะเป็นองค์แห่งความตรัสรู้ กล่าวคือธรรมสามัคคีนั้น เหมือนองค์แห่งฌานและองค์แห่งมรรคเป็นต้น
____________________________
๑- ที. ปา. เล่ม ๑๑/ข้อ ๗๔   สํ. มหา. เล่ม ๑๙/ข้อ ๗๓๑

               ส่วนพระอริยสาวกเรียกว่าโพธิ เพราะอธิบายว่า ย่อมตรัสรู้ด้วยธรรมสามัคคีนี้ มีประการตามที่กล่าวแล้ว ด้วยประการฉะนี้.
               ชื่อว่าโพชฌงค์ เพราะเป็นองค์ของผู้ตรัสรู้นั้นบ้าง เหมือนองค์แห่งเสนาและองค์แห่งรถเป็นต้น.
               เพราะเหตุนั้น พระอรรถกถาจารย์จึงกล่าวว่า อีกอย่างหนึ่ง ชื่อว่าโพชฌงค์ เพราะเป็นองค์ของบุคคลผู้ตรัสรู้.
               ถามว่า ชื่อว่า โพชฌงค์ เพราะอรรถว่าอย่างไร.
               ตอบว่า ชื่อว่า โพชฌงค์ เพราะอรรถว่าย่อมเป็นไปเพื่อความตรัสรู้ เพราะอรรถว่าตรัสรู้ เพราะอรรถว่าตรัสรู้ตาม เพราะอรรถว่าตรัสรู้เฉพาะ เพราะอรรถว่าตรัสรู้ดี.
               พึงทราบอรรถแห่งโพชฌงค์แม้โดยนัยแห่งปฏิสัมภิทาเป็นต้น ด้วยประการฉะนี้แล.
               ส่วนในบทเป็นต้นว่า สติสมฺโพชฺฌงฺคํ พึงทราบอรรถในบททั้งปวงอย่างนี้ว่า ชื่อว่าสัมโพชฌงค์ เพราะเป็นองค์แห่งการตรัสรู้อันประเสริฐและดี สัมโพชฌงค์คือสติ ชื่อว่าสติสัมโพชฌงค์. ซึ่งสติสัมโพชฌงค์นั้น
               บทว่า ภาเวติ คือ ให้เจริญ. อธิบายว่า ย่อมให้เกิดคือย่อมให้บังเกิดบ่อยๆ ในจิตสันดานของตน.
               บททั้งหลายมีอาทิว่า วิเวกนิสฺสิตํ พึงทราบโดยนัยอันกล่าวแล้วในบทนี้ว่า ภิกษุย่อมเจริญสัมมาทิฏฐิอาศัยวิเวกดังนี้ ในโกสลสังยุต.
               ส่วนความต่างกันดังนี้
               ในโกสลสังยุตนั้น ท่านกล่าววิเวกไว้ ๓ อย่าง คืออาศัยตทังควิเวก สมุจเฉทวิเวก นิสสรณวิเวก. ส่วนอาจารย์บางพวกกล่าวถึงผู้เจริญโพชฌงค์อาศัยวิเวก ๕ อย่างก็มี.
               ก็อาจารย์เหล่านั้นย่อมยกโพชฌงค์ขึ้นแสดงอย่างนี้ ในขณะแห่งพลววิปัสสนา มรรคและผลอย่างเดียวก็หามิได้ ย่อมยกขึ้นแสดงแม้ในกสิณฌาน อานาปานัสสติ อสุภกัมมัฏฐานและพรหมวิหารฌาน อันเป็นบาทของวิปัสสนา.
               อาจารย์บางพวกเหล่านั้นจึงไม่สำเร็จตามพระอรรถกถาจารย์ เพราะฉะนั้น ตามมติของท่านเหล่านั้น ในขณะแห่งความเป็นไปแห่งฌานเหล่านั้น ว่าโดยกิจ ฌานก็ยังอาศัยวิกขัมภนวิเวก. ในขณะแห่งวิปัสสนา ท่านกล่าวว่า โดยอัธยาศัย ภิกษุย่อมเจริญวิปัสสนาอาศัยนิสสรณวิเวกฉันใด ก็ควรจะกล่าวว่า ภิกษุย่อมเจริญโพชฌงค์อาศัยปฏิปัสสัทธิวิเวกฉันนั้น.
               คำที่เหลือในสูตรนี้มีนัยตามที่กล่าวแล้วในหนหลังแล.

               จบอรรถกถาหิมวันตสูตรที่ ๑               
               -----------------------------------------------------               

.. อรรถกถา สังยุตตนิกาย มหาวารวรรค โพชฌงคสังยุตต์ ปัพพตวรรคที่ ๑ ๑. หิมวันตสูตร จบ.
อ่านอรรถกถา 19 / 1อ่านอรรถกถา 19 / 333อรรถกถา เล่มที่ 19 ข้อ 355อ่านอรรถกถา 19 / 357อ่านอรรถกถา 19 / 1786
อ่านเนื้อความในพระไตรปิฎก
https://84000.org/tipitaka/attha/v.php?B=19&A=2144&Z=2162
อ่านอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=13&A=4428
The Pali Atthakatha in Roman
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=4428
- -- ---- ----------------------------------------------------------------------------
ดาวน์โหลด โปรแกรมพระไตรปิฎก
บันทึก  ๑๐  ธันวาคม  พ.ศ.  ๒๕๔๙
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]

สีพื้นหลัง :