พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภภิกษุผู้ว่ายากรูปหนึ่ง ตรัสพระธรรมเทศนานี้ มีคำเริ่มต้นว่า อติกรมกราจริย ดังนี้.
               เรื่องของภิกษุนั้น จักแจ่มแจ้งในคิชฌชาดก นวกนิบาต.
               (แต่ในชาดกนี้) พระศาสดาตรัสเรียกภิกษุนั้นมาตรัสว่า ดูก่อนภิกษุ มิใช่แต่ในบัดนี้เท่านั้น ที่เธอเป็นผู้ว่ายาก แม้ในกาลก่อนก็เป็นผู้ว่ายาก เพราะความที่เป็นผู้ว่ายาก ไม่กระทำตามโอวาทแห่งบัณฑิต จึงถูกหอกแทงถึงสิ้นชีวิต ดังนี้
               แล้วทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้ :-
               ในอดีตกาล ครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยู่ในพระนครพาราณสี พระโพธิสัตว์ถือปฏิสนธิในกำเนิดนักฟ้อนทางกระโดด เจริญวัยแล้ว ได้เป็นผู้มีปัญญาฉลาดในอุบาย ท่านศึกษาศิลปะในทางกระโดดข้ามหอก ในสำนักแห่งนักโดดผู้หนึ่ง เที่ยวแสดงศิลปะไปกับอาจารย์ แต่อาจารย์ของท่านรู้ศิลปะในการโดดข้ามหอก สี่เล่มเท่านั้น ไม่ได้ถึง ๕ เล่ม.
               วันหนึ่ง อาจารย์แสดงศิลปะในหมู่บ้านตำบลหนึ่ง เมาเหล้าแล้วพูดว่า เราจักโดดข้ามหอก ๕ เล่ม ปักหอกเรียงรายไว้. ครั้งนั้น พระโพธิสัตว์จึงกล่าวกะอาจารย์ว่า ท่านอาจารย์ครับ ท่านไม่ทราบศิลปะการโดดข้ามหอก ๕ เล่ม เอาหอกออกเสียเล่มหนึ่งเถิดครับ ถ้าท่านขึ้นโดดจักถูกหอกเล่มที่ ๕ แทงตายแน่นอน. แต่เพราะเมาสุรา อาจารย์จึงกล่าวว่า ถึงตัวเจ้าก็หารู้ขีดความสามารถของเราไม่ มิได้ยึดถือถ้อยคำของพระโพธิสัตว์ โดยข้ามไปได้ ๔ เล่ม ถูกเล่มที่ ๕ เสียบ เหมือนคนเสียบดอกมะทรางในไม้กลัดฉะนั้น นอนคร่ำครวญอยู่. ครั้งนั้น พระโพธิสัตว์กล่าวกะท่านอาจารย์ว่า ท่านไม่เชื่อคำของบัณฑิต จึงถึงความฉิบหายนี้
               ดังนี้แล้ว กล่าวคาถานี้ ความว่า :-
               "ท่านอาจารย์ ท่านกระทำการเกินกว่าที่ทำได้ เรื่องนี้ไม่ถูกใจกระผมเลย ท่านโดดพ้นหอกเล่มที่ ๔ แล้ว ถูกหอกเล่มที่ ๕ เสียบเข้าแล้ว" ดังนี้.

               บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า อติกรมกราจริย ความว่า ข้าแต่ท่านอาจารย์ ท่านได้กระทำการที่ล้ำหน้า อธิบายว่า ได้กระทำการเกินกว่าที่ตนเคยกระทำได้.
               ด้วยบทว่า มยฺหมฺเปตํ น รุจฺจติ นี้ พระโพธิสัตว์แสดงความว่า การกระทำของท่านนี้ไม่ชอบใจข้าพเจ้าผู้เป็นอันเตวาสิก ด้วยเหตุนั้น ข้าพเจ้าจึงได้บอกท่านไว้ก่อนทีเดียว. บทว่า จตุตฺเถ ลิงฺฆยิตฺวาน ความว่า ท่านไม่ตกลงบนใบหอกเล่มที่ ๔ คือถีบตนข้ามได้. บทว่า ปญฺจมายสิ อาวุโต ความว่า ท่านไม่เชื่อถ้อยคำของบัณฑิต บัดนี้ จึงถูกหอกเล่มที่ ๕ เสียบไว้แล้ว.

               พระโพธิสัตว์ ครั้นกล่าวคำนี้แล้ว ก็นำอาจารย์ออกจากหอก กระทำกิจที่ควรทำให้แล้ว.
               พระศาสดาทรงนำอดีตนิทานนี้มาแล้ว ทรงประชุมชาดกว่า
               อาจารย์ในครั้งนั้นได้มาเป็น ภิกษุผู้ว่ายากนี้
               ส่วนอันเตวาสิก ได้มาเป็น เราตถาคต ฉะนี้แล.

.. อรรถกถา ทุพพจชาดก ว่าด้วย ได้รับโทษเพราะทำเกินไป จบ.

อ่านเนื้อความในพระไตรปิฎก
https://84000.org/tipitaka/attha/v.php?B=27&A=766&Z=770
อ่านอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=36&A=5863
The Pali Atthakatha in Roman
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=36&A=5863
- -- ---- ----------------------------------------------------------------------------
ดาวน์โหลด โปรแกรมพระไตรปิฎก
บันทึก  ๒๔  พฤษภาคม  พ.ศ.  ๒๕๔๘
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]