|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
 |
| |
    
ก็บท (สัมปยุตเตน วิปปยุตตะ) นั้น ย่อมไม่ประกอบในธรรมทั้งหลาย มีรูปขันธ์เป็นต้น. เพราะธรรมทั้งหลาย ชื่อว่าสัมปยุตด้วยรูปขันธ์ ย่อมไม่มี ฉะนั้น รูปขันธ์นั้นด้วย บทอื่นมีรูปอย่างนี้ด้วย พระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ทรงถือเอาในวาระนี้. ส่วนบทเหล่าใด ย่อมส่องถึงสัมปยุตตธรรมทั้งหลาย ในธัมมธาตุและวิญญาณอันไม่เจือด้วยธรรมอื่น พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงถือเอาในวาระนี้. พึงทราบอุทานแห่งธรรมเหล่านั้น ดังนี้ "จตฺตาโรขนฺธายตนญฺจ เอกํ เทฺว อินฺทฺริยา ธาตุปทานิ สตฺต ตโย ปฏิจฺจาถ ผสฺสสตฺตกํ ติเก ตโย สตฺต มหนฺตเร จ เอกํ สวิตกฺกํ สิวจารเนกํ ยุตฺตํ อุเปกฺขาย เจ เอกเมว". แปลว่า นามขันธ์ ๔ อายตนะ ๑ (คือมนายตนะ) วิญญาณธาตุ ๗ อินทรีย์ ๒ (คือมนินทรีย์ อุเปกขินทรีย์) ปฏิจจสมุปบาท ๓ (คือวิญญาณ ผัสสะ เวทนา) หมวด ๗ แห่งธรรมมีผัสสะเป็นต้น ติกมาติกา ๓ (คืออทุกขมสุขายเวทนาย สวิตักกสวิจารบท อุเปกขาสหคตบท) มหันตรทุกะ ๗ (คือจิตตบท เจตสิกบท สัมปยุตตบท จิตตสัมปยุตตบท จิตตสังสัฏฐบท จิตตสังสัฏฐสมุฏฐานสหภูบท จิตตสังสัฏฐานานุปริวัตติบท) สวิตักกบท ๑ สวิจารบท ๑ อุเปกขาสหคตบท ที่ประกอบด้วยอุเบกขาเวทนา ๑ บท (รวม ๓๗ บท). เนื้อความนี้นั่นแหละ นับสงเคราะห์ในกาลที่สุด แม้ด้วยคำว่า "ขนฺธา จตุโร" เป็นต้น. ในนิทเทสนั้น บทเหล่าใดมีคำวิสัชนาทำนองเดียวกัน บทเหล่านั้น แม้ไม่เป็นไปตามลำดับ ท่านก็รวมไว้ทำปัญหาอันมีเวทนาขันธ์เป็นต้นในที่นั้น. ในปัญหาเหล่านั้น พึงทราบการจำแนกขันธ์เป็นต้น อย่างนี้. ในปัญหาว่าด้วยเวทนาขันธ์เป็นต้นก่อน. บทว่า "เอเกน" ได้แก่ (ไม่ประกอบ) ด้วยมนายตนะ. บทว่า "สตฺตหิ" ได้แก่ ด้วยวิญญาณธาตุ ๗. บทว่า "เกหิจิ" ได้แก่ ด้วยเวทนาเป็นต้น ในธัมมายตนะ. ในปัญหาว่าด้วยวิญญาณธาตุ คำว่า "เต ธมฺมา น เกหิจิ" ความว่า ยกเว้นวิญญาณธาตุที่ยกขึ้น เพื่อปุจฉาแล้ว ธรรมที่เหลือเหล่านั้น มีวิญญาณธาตุ ๖ รูปและนิพพาน ไม่วิปปยุตด้วยขันธ์ทั้งหลาย สองบทว่า "เอกาย ธาตุยา" ได้แก่ ธรรมใดๆ ที่ยกขึ้นเพื่อปุจฉา วิปปยุตแล้วด้วยธรรมนั้นๆ. ในปัญหาว่าด้วยอุเปกขินทรีย์ บทว่า "ปญฺจหิ" ได้แก่ (วิปปยุต) ด้วยจักขุวิญญาณธาตุเป็นต้น อันประกอบด้วยอุเบกขา (คือจักขุวิญญาณธาตุ โสตวิญญาณธาตุ ฆานวิญญาณธาตุ ชิวหาวิญญาณธาตุ มโนธาตุ). บัณฑิตพึงทราบเนื้อความในบททั้งปวง ด้วยสามารถแห่งบททั้งหลาย อันวิปปยุตกับด้วยบทที่ยกขึ้นเพื่อปุจฉาโดยนัยนี้ ด้วยประการฉะนี้แล. จบอรรถกถาสัมปยุตเตนวิปปยุตตปทนิทเทส. ----------------------------------------------------- .. อรรถกถา ธาตุกถาปกรณ์ นิทเทส ๗. สัมปยุตเตนวิปปยุตตปทนิทเทส จบ. |