ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 10 : PALI ROMAN Ma.A. (papa–ca.4)

                     3. Acchariyabbhutadhammasuttavannana
     [197] Evamme sutanti acchariyabbhutadhammasuttam. Tattha yatra hi
namati acchariyatthe nipato, yo nama tathagatoti attho. Chinnapapanceti
ettha papanca nama tanhamanaditthiti ime tayo kilesa. Chinnavatumeti
ettha vatumanti kusalakusalakammavattam vuccati. Pariyadinnavatteti  tasseva vevacanam.
Sabbadukkhavitivatteti sabbam vipakavattasankhatam dukkham vitivatte.
Anussarissatiti 1- idam yatrati nipatavasena anagatavacanam, attho panettha atitavasena
veditabbo. Bhagava hi te buddhe anussari, na idani anussarissati. Evamjaccati
vipassiadayo khattiyajacca, kakusandhadayo brahmanajaccati. Evamgottati
vipassiadayo kondannagotta, kakusandhadayo  kassapagottati. Evamsilati
lokiyalokuttarasilena evamsila. Evamdhammati ettha samadhipakkha dhamma adhippeta.
Lokiyalokuttarena samadhina evamsamadhinoti attho. Evampannati lokiyalokuttarapannaya
evampanna. Evamvihariti ettha pana hettha samadhipakkhanam dhammanam gahitatta viharo
gahitova, puna kasma gahitameva ganhatiti ce, na idam gahitameva. Idam hi
nirodhasamapattidipanattham, tasma evam nirodhasamapattivihariti ayamettha attho.
     Evamvimuttati ettha vikkhambhanavimutti tadangavimutti samucchedavimutti
patippassaddhivimutti nissaranavimuttiti pancavidha vimuttiyo. Tattha
atthasamapattiyo sayam vikkhambhitehi nivaranadihi vimuttatta vikkhambhanavimuttiti
sankhyam 2- gacchanti. Aniccanupassanadika satta anupassana sayam tassa tassa
paccanikangavasena paricattahi niccasannadihi vimuttatta tadangavimuttiti sankhyam
gacchanti. Cattaro ariyamagga sayam samucchinnehi kilesehi vimuttatta
samucchedavimuttiti sankhyam gacchanti. Cattari samannaphalani magganubhavena kilesanam
patippassaddhante uppannatta patippassaddhivimuttiti sankhyam gacchanti.
Nibbanam sabbakilesehi nissatatta apagatatta dure thitatta nissaranavimuttiti
sankhyam gatam. Iti imasam pancannam vimuttinam vasena evamvimuttati evamettha
attho veditabbo.
@Footnote: 1 Si. janissatiti    2 cha.Ma. sankham, evamuparipi
     [199] Tasmatihati yasma tvam "tathagata acchariya"ti vadasi, tasma tam
bhiyyoso mattaya patibhantu tathagatassa acchariya abbhutadhammati. Sato sampajanoti
ettha dve sampajannani manussaloke devaloke ca. Tattha vessantarajatake
brahmanassa dve putte datva punadivase sakkassa devim datva sakkena
pasiditva dinne attha vare ganhanto:-
        "ito vimuccamanaham    saggagami visesagu
         anivatti tato assam    atthametam varam vare"ti 1-
     evam tusitabhavane me patisandhi hotuti  varam aggahesi, tato patthaya
tusitabhavane uppajjissamiti janati, idam manussaloke sampajannam.
Vessantarattabhavato pana cuto puna tusitabhavane nibbattitva nibbattosmiti
annasi, idam devaloke sampajannam.
     Kim pana sesadevata na janantiti. No na jananti, ta pana
uyyanavimanakapparukkhe oloketva devanatakehi turiyasaddena pabodhita
"marisa ayam devaloko tumhe idha nibbatta"ti sarita jananti. Bodhisatto
pathamajavanavare na janati, dutiyajavanato patthaya janati. Iccassa annehi
asadharanajananam hoti.
     Atthasiti ettha kincapi  annepi deva tattha thita thitamhati
jananti, te pana chasu dvaresu balavata ittharammanena  abhibhuyyamana satim
vissajjetva attano bhuttapitabhavampi ajananta 2- aharupacchedane kalam
karonti. Bodhisattassa kim tatharupam arammanam natthiti, no natthi. So hi
sesadeve dasahi thanehi adhiganhati, arammanena pana attanam madditum na
deti, tam arammanam abhibhavitva 3- titthati. Tena vuttam "sato sampajano
ananda bodhisatto tusite kaye atthasi"ti.
     [200] Yavatayukanti sesattabhavesu kim yavatayukam na titthati. Ama na
titthati, annada hi dighayukadevaloke nibbatto tattha paramiyo na sakka
@Footnote: 1 ju.ja. 28/2300/370   2 Ma. na jananti   3 Ma. adhibhavitva
Purenti akkhini nimiletva adhimuttikalamkiriyam nama katva manussaloke
nibbattati. Ayam kalamkiriya annesam na hoti. Tada pana adinnadanam nama natthi,
sabbaparaminam puritatta yavatayukam atthasi.
     Sato sampajano tusita kaya cavitva matukucchimhi okkamatiti
evam tava sabbaparamiyo puretva tada bodhisatto yavatayukam atthasi. Devatanam
pana "manussagananavasena idani sattahi divasehi cuti bhavissati"ti panca
pubbanimittani uppajjanti:-  mala milayanti, vatthani kilissanti, kacchehi
seda muccanti, kaye dubbanniyam okkamati, devo devasane na santhati. 1-
     Tattha malati patisandhigahanadivasena pilandhanamala, ta kira
satthisatasahassadhika sattapannasavassakotiyo amilayitva tada milayanti. Vatthesupi
eseva nayo. Ettakam pana kalam devanam neva sitam na unham hoti, tasmim
kale sarirato bindubinduvasena seda muccanti. Ettakam pana kalam tesam sarire
khandiccapaliccadivasena vivannata na pannayati, devadhita solasavassuddesika
viya, devaputta visativassuddesika viya khayanti. Maranakale pana nesam kilantarupo
attabhavo hoti. Ettakanca nesam kalam devaloke ukkanthita nama natthi,
maranakale pana nissasanti vijambhanti, sake asane nabhiramanti.
     Imani panca 2- pubbanimittani. Yatha loke mahapunnanam
rajarajamahamattadinamyeva ukkapatabhumicalacandaggahadini nimittani pannayanti, na
sabbesam, evameva mahesakkhanam devanamyeva pannayanti, na sabbesam. Yatha ca
manussesu pubbanimittani nakkhattapathakadayova jananti, na sabbe, evameva
tanipi sabbe deva na jananti, pandita eva pana jananti. Tattha ye ca
mandena kusalakammena nibbatta devaputta, te tesu uppannesu "idani
ko janati, 3- kuhim nibbattissama"ti bhayanti. Ye mahapunna, te "amhehi
dinnadanam rakkhitasilam bhavitabhavanam agamma uparidevalokesu sampattim
anubhavissama"ti na bhayanti. Bodhisattopi tani pubbanimittani disva
@Footnote: 1 nabhiramatitipi. khu.iti. 25/83/299   2 cha.Ma. pana  3 Ma. kim janama
"idani anantare attabhave buddho bhavissami"ti na bhayi. Athassa tesu
nimittesu patubhutesu dasasahassacakkavale devata sannipatitva "marisa tumhehi
dasaparamiyo purentehi na sakkasampattim na marabrahmacakkavattisampattim
patthentehi purita, lokanittharanatthaya pana buddhattam patthayamanehi purita, so
vo idani kalo marisa buddhattaya, samayo marisa buddhattaya"ti yacanti.
     Atha mahasatto devatanam patinnam adatvava kaladipadesa-
kulajanettiayuparicchedavasena pancamahavilokanam nama vilokesi. Tattha "kalo nu kho, na
kalo"ti pathamam kalam viloketi. Tattha vassasatasahassato uddham vaddhitaayukalo
kalo nama na hoti. Kasma? tada hi sattanam jatijaramaranani na pannayanti,
buddhanam ca dhammadesana nama tilakkhanamutta natthi, tesam aniccam dukkham
anattati kathentanam "kim nametam kathenti"ti neva sotum na saddhatum mannanti,
tato abhisamayo na hoti, tasmim asati aniyyanikam sasanam hoti. Tasma so
akalo. Vassasatato unaayukalo kalo nama na hoti. Kasma? tada hi
satta ussannakilesa honti, ussannakilesanam ca dinnovado ovadatthane
na titthati. Udake dandaraji viya khippam vigacchati. Tasma sopi akalo.
Satasahassato pana patthaya hettha vassasatato  patthaya uddham ayukalo kalo
nama, tada vassasatakalo hoti. Atha mahasatto "nibbattitabbakalo"ti
kalam passi.
     Tato dipam vilokento saparivare cattaro  dipe oloketva  "tisu
dipesu buddha na nibbattanti, jambudipeyeva nibbattanti"ti. Dipam passi.
     Tato "jambudipo nama maha, dasayojanasahassaparimano, katarasmim nu kho
padese buddha nibbattanti"ti desam vilokento majjhimadesam 1- passi.
Majjhimadeso nama "puratthimaya disaya gajangalam 2- nama nigamo"tiadina
nayena vinaye 3- vuttova. So pana ayamato tini yojanasatani. Vittharato
addhatiyani, parikkhepato navayojanasataniti. Etasmim hi padese cattari attha
@Footnote: 1 Si. majjhimapadesam   2 Si. kajangalam   3 vi. maha. 5/259/24
Solasa va asankhyeyyani, kappasatasahassanca paramiyo puretva
sammasambuddha uppajjanti. Dve asankhyeyyani, kappasatasahassanca paramiyo
puretva paccekabuddha uppajjanti, ekam asankhyeyyam, kappasatasahassanca
paramiyo puretva sariputtamahamoggallanadayo mahasavaka uppajjanti,
catunnam mahadipanam dvisahassanam parittadipananca issariyadhipaccakarakacakkavatti-
rajano uppajjanti, anne ca mahesakkha khattiyabrahmanagahapatimahasala
uppajjanti. Idancettha kapilavatthu nama nagaram, tattha maya nibbattitabbanti
nitthi agamasi.
     Tato kulam vilokento "buddha nama lokasammate kule nibbattanti,
idani ca khattiyakulam lokasammatam, tattha nibbattissami, suddhodano nama
raja me pita bhavissati"ti kulam passi.
     Tato mataram vilokento  "buddhamata nama lola suradhutta na
hoti, kappasatasahassam puritaparami jatito patthaya akhandapancasila hoti,
ayanca mahamaya nama devi edisa, ayam me mata bhavissati, kittakam
panassa ayu"ti avajjanto "dasannam masanam upari satta divasani"ti passi.
     Iti imam pancamahavilokanam viloketva "kalo me marisa
buddhabhavaya"ti devatanam sangaham karonto patinnam datva "gacchatha tumhe"ti
ta devata uyyojetva tusitadevatahi parivuto tusitapure nandavanam pavisi.
Sabbadevalokesu hi nandavanam atthiyeva. Tattha nam devata "ito cuto sugatim
gaccha, ito cuto sugatim gaccha"ti pubbekatakusalakammokasam sarayamana vicaranti.
So evam devatahi kusalam sarayamanahi parivuto tattha vicarantova cavi.
     Evam cuto cavamiti pajanati, cuticittam na janati. Patisandhim
gahetvapi patisandhicittam na janati, imasmim me thane patisandhi gahitati
evam pana pajanati. Keci pana thera "avajjanapariyayo nama laddhum
vattati, dutiyatatiyacittavareyeva janissati"ti vadanti. Tipitakamahasivatthero
panaha "mahasattanam patisandhi na annesam patisandhisadisa, kotippattam tesam
Satisampajannam. Yasma pana tena cittena tam cittam natum na sakka, tasma
cuticittam na janati. Cutikkhanepi cavamiti pajanati, patisandhim gahetva
patisandhicittam na janati, asukasmim me thane patisandhi gahitati pajanati,
yasmim kale dasasahassi kampati"ti. Evam sato sampajano matukucchim
okkamanto pana ekunavisatiya patisandhicittesu mettapubbabhagassa
somanassasahagatananasampayuttaasankharikakusalacittassa sadisamahavipakacittena patisandhim
ganhi. Mahasivatthero pana "upekkhasahagatena"ti aha.
     Patisandhim ganhanto pana asalhipunnamayam uttarasalhanakkhattena
aggahesi. Tada kira mahamaya pure punnamaya sattamadivasato patthaya
vigatasurapanamalagandhavibhusanasampannam nakkhattakilam anubhavamana sattame divase
pato vutthaya gandhodakena nhayitva sabbalankarabhusita varabhojanam
bhunjitva uposathangani adhitthaya sirigabbham  pavisitva sirisayane nipanna
niddam okkamamana idam supinam addasa:- cattaro kira nam maharajano
sayaneneva saddhim ukkhipitva anotattadaham netva ekamantam atthamsu. Atha
nesam deviyo agantva manussamalaharanattham nhapetva dibbavattham nivasetva
gandhehi vilimpitva dibbapupphani pilandhitva tato avidure rajatapabbato,
tassa anto kanakavimanam atthi, tasmim pacinato silam katva nipajjapesum.
Atha bodhisatto setavaravarano hutva tato avidure eko suvannapabbato,
tattha caritva tato oruyha rajatapabbatam abhiruhitva uttaradisato agamma
kanakavimanam pavisitva mataram padakkhinam katva dakkhinapassam phaletva kucchim
pavitthasadiso ahosi.
     Atha pabuddha devi tam supinam ranno arocesi. Raja pabhataya
rattiya catusatthimatte brahmanapamokkhe pakkosapetva haritupalittaya
lajadihi katamangalasakkaraya bhumiya maharahani asanani pannapetva
tattha nisinnanam brahmananam sappimadhusakkarabhisankharassa varapayasassa
suvannarajatapatiyo puretva suvannarajatapatihiyeva patikujjitva adasi,
Annehi ca ahatavatthakapilagavidanadihi te santappesi. Atha nesam
sabbakamasantappitanam supinam arocapetva "kim bhavissati"ti pucchi. Brahmana
ahamsu "ma cintayi maharaja, deviya te kucchimhi gabbho patitthito, so ca
kho purisagabbho, na itthigabbho, putto te bhavissati. So sace agaram
ajjhavasissati, raja bhavissati cakkavatti. Sace agara nikkhamma pabbajissati,
buddho bhavissati loke vivattacchado"ti. Evam sato sampajano bodhisatto
tusita kaya cavitva matukucchim okkamati.
     Tattha sato sampajanoti imina catutthaya gabbhavakkantiya okkamatiti
dasaseti. Catasso hi gabbhavakkantiyo.
     "catasso ima bhante gabbhavakkantito, idha bhante ekacco
asampajano matukucchim okkamati, asampajano matukucchismim thati, asampajano
matukucchimha nikkhamati, ayam pathama gabbhavakkanti.
     Puna caparam bhante idhekacco sampajano matukucchim okkamati,
asampajano matukucchismim thati, asampajano matukucchimha nikkhamati, ayam
dutiya gabbhavakkanti.
     Puna caparam bhante idhekacco sampajano matukucchim okkamati,
sampajano matukucchismim thati, asampajano  matukucchimha nikkhamati, ayam
tatiya gabbhavakkanti.
     Puna caparam bhante idhekacco sampajano ceva matukucchim okkamati,
sampajano ca matukucchismim thati, sampajano ca matukucchimha nikkhamati, ayam
catuttha gabbhavakkanti"ti. 1-
     Etasu pathama lokiyamanussanam hoti, dutiya asitimahasavakanam, tatiya
dvinnam aggasavakanam paccekabodhisattanam ca. Te kira kammajavatehi uddhampada
adhosira anekasataporise papate viya yonimukhe talacchiggalena hatthi viya
ativiya sambadhena yonimukhena nikkhamamana anantam dukkham papunanti. Tena
@Footnote: 1 di.pa. 11/147/88
Nesam "mayam nikkhamama"ti sampajanata na hoti. Catuttha sabbannubodhisattanam.
Te hi matukucchismim patisandhi ganhantapi jananti, tattha vasantapi
jananti. Nikkhamanakalepi nesam kammajavata uddhampade adhosire katva
khipitum na sakkonti, dve hatthe pasaretva akkhiniummiletva thitakava
nikkhamanti.
     [201] Matukucchim okkamatiti ettha matukucchim okkamanto hotiti
attho. Okkamante hi tasmim evam hoti, na okkamamane. Appamanoti
vuddhappamano, vipuloti attho. Ularoti tasseva vevacanam. Devanubhavanti
ettha devanam ayamanubhavo:- nivatthavatthassa pabha dvadasayojanani pharati,
tatha sarirassa, tatha alankarassa, tatha vimanassa, tam atikkamitvati attho.
     Lokantarikati tinnam tinnam cakkavalanam antara ekeko lokantariko 1-
hoti tinnam sakatacakkanam pattanam va annamannam ahacca thapitanam
majjhe okaso viya. So pana lokantarikanirayo parimanato atthayojanasahasso
hoti. Aghati niccavivata. Asamvutati hetthapi appatittha. Andhakarati
tamabhuta. Andhakaratimisati cakkhuvinnanuppattinivaranato andhabhavakaranatimisena
samannagata. Tattha kira cakkhuvinnanam na jayati. Evammahiddhikati candimasuriya
kira ekappahareneva tisu dipesu panna yanti, evammahiddhika. Ekekaya
disaya navanavayojanasatasahassani andhakaram vidhamitva alokam dassenti, evam
mahanubhava. Abhaya nanubhontiti attano pabhaya nappahonti. Te kira
cakkavalapabbatassa vemajjhena caranti, cakkavalapabbatanca atikkamma
lokantarikanirayo, tasma te tattha abhaya nappahonti.
     Yepi tattha sattati yepi tasmim lokantarikamahaniraye satta
uppanna. Kim pana kammam katva te tattha uppajjantiti. Bhariyam darunam
matapitunam dhammikasamanabrahmanananca upari aparadham ananam ca divase divase 2-
@Footnote: 1 Si. yeka lokantarika       2 ka. anneca tadise, Ma. annanca tadivase
Panavadhadisahasikakammam 1- katva uppajjanti tambapannidipe abhayacoranagacoradayo
viya. Tesam attabhavo tigavutiko hoti, vaggulinam viya dighanakha
honti, te rukkhe vagguliyo viya nakhehi cakkavalapabbatapade lagganti. Yada
pana samsappanta annamannassa hatthapasam patta honti, atha "bhakkho no
laddho"ti mannamana tattha vavata 2- viparivattitva lokasandharakaudake patanti.
Vate paharante madhukaphalani viya chijajitva udake patanti. Patitamatta ca
accantakhare udake pitthapindi viya viliyanti.
     Annepi kira bho santi sattati "bho yatha mayam mahadukkham anubhavama,
evam annepi kira satta idam dukkhamanubhavanta idhupapanna"ti tam divasam
passanti. Ayam pana obhaso ekayagupanamattampi na titthati, yavata
niddayitva pabuddho arammanam vibhaveti, tattakam kalam hoti. Dighabhanaka
pana "accharasanghatamattameva 3- vijjubhaso viya niccharitva kim idanti
bhanantanamyeva antaradhayati"ti vadanti. Sankampatiti samantato kampati. Itaradvayam
purimasseva vevacanam. Puna appamano catiadi nigamattham vuttam.
     [202] Cattaro nam devaputta catuddisam arakkhaya upagacchantiti
ettha cattaroti catunnam maharajunam vasena vuttam, dasasahassacakkavale pana
cattaro cattaro katva cattalisasahassa honti. Tattha imasmim cakkavale
maharajano khaggahattha agantva bodhisattassa arakkhanatthaya upagantva
sirigabbham pavittha, itare gabbhadvarato patthaya avaruddhapamsupisacakadiyakkhagane
patikkamapetva yava cakkavala arakkham ganhimsu.
     Kimattham panayam rakkha agata, nanu patisandhikkhane kalalakalato patthaya
sacepi kotisatasahassa mara kotisatasahassam sinerum ukkhipitva bodhisattassa
va bodhisattamatuya va antarayakaranattham agaccheyyum, sabbe antarava
antaradhayeyyum. 4- Vuttampi cetam bhagavata ruhiruppadavatthusmim "atthanametam
bhikkhave
@Footnote: 1 Ma....kamme    2 ka. dhavanta     3 ka....samaye  4 Si.,Ma. antaradhapeyyum
Anavakaso, yam parupakkamena tathagatam jivita voropeyya, anupakkamena bhikkhave
tathagata parinibbayanti. Gacchatha tumhe bhikkhave yathaviharam, arakkhiya bhikkhave
tathagata"ti. 1- Evametam, na 2- parupakkamena tesam jivitantarayo atthi. Santi kho
pana amanussa virupa duddasika, bheravarupa 3- pakkhino, yesam rupam va disva
saddam va sutva bodhisattamatu bhayam va santaso va uppajjeyya, tesam
nivaranatthaya rakkham aggahesum. Apica kho bodhisattassa punnatejena
sanjatagarava attano garavacoditapi te evamakamsu.
     Kim pana te antogabbham pavisitva thita cattaro maharajano
bodhisattamatuya attanam dassenti na dassentiti. Nhanamandanabhojanadi-
sarirakiccakale na dassenti, sirigabbham pavisitva varasayane nipannakale pana
dassenti. Tattha kincapi amanussanam rupam nama manussanam sappatibhayam hoti.
Bodhisattamata pana attano ceva puttassa ca punnanubhavena te disva na
bhayati. Pakatiantepurapalakesu viyassa tesu cittam uppajjati.
     [203] Pakatiya silavatiti sabhaveneva silasampanna. Anuppanne kira
buddhe manussa tapasaparibbajakanam santike vanditva ukkutikam nisiditva
silam ganhanti, bodhisattamatapi kaladevilassa isino santike ganhati.
Bodhisatte pana kucchigate annassa padamule nisiditum nama na sakka,
samasane nisiditva gahitasilampi avanna karanamattam 4- hoti. Tasma sayameva
silam aggahesiti vuttam hoti.
     Purisesuti bodhisattassa pitaram adim katva kesuci manussesu
purisadhippayacittam nuppajjati. Tanca kho bodhisattagaravena, na pahinakilesataya.
Bodhisattamatu rupam pana sukusalapi sippika potthakammadisupi katum na
sakkonti, tam disva purisassa rago nuppajjatiti na sakka vuttam. Sace pana
nam rattacitto upasankamitukamo hoti, pada na vahanti. Dibbasankhalikaya
bajjhanti. Tasma "anatikkamaniya"tiadi vuttam.
@Footnote: 1 vi. cula. 7/341/133   2 Ma. evamete    3 cha. bheravaruta    4 Ma. avajjanakaranamattam
     Pancannam kamagunananti pubbe "kamagunupasamhitan"ti purisadhippayavasena
vatthupatikkhepo kathito, idha arammanapatilabho dassito. Tada kira "deviya
evarupo putto kucchismim uppanno"ti sutva samantato rajano ca
mahagghabharanaturiyadivasena pancadvararammanavatthubhutam pannakaram pesenti.
Bodhisattassa ca bodhisattamatuya ca katakammassa ussannatta labhasakkarassa
pamanaparicchedo nama natthi.
     [204] Akilantakayati yatha anna itthiyo gabbhabharena kilamanti,
hatthapada uddhumatakadini papunanti, na evantassa koci kilamatho ahosi.
Tirokucchigatanti antokucchigatam. Kalaladikalam atikkamitva sanjataangapaccangam
ahinindriyabhavam upagatamyeva passati. Kimattham passati? sukhavasattham. Yatheva hi
mata puttena saddhim nisinna va nipanna va "hattham va padam va
olambantam ukkhipitva santhapessami"ti sukhavasattham puttam oloketi, evam
bodhisattamatapi yantam matu utthanagamanaparivattananisajjadisu unhasitalonika-
tittakakatukaharaajjhoharanakalesu ca gabbhassa dukkham uppajjati, atthi nu kho
me tam puttassati sukhavasattham bodhisattam olokayamana pallankam abhujitva
nisinnam bodhisattam passati. Yatha hi anne antokucchigata pakkasayam
ajjhottharitva amasayam ukkhipitva udarapatalam pitthito katva pitthikantakam
nissaya ukkutika dvisu mutthisu hanukam thapetva deve vassante rukkhasusire
makkata viya nisidanti. Na evam bodhisatto. Bodhisatto pana pitthikantakam
pitthito katva dhammasane dhammakathiko viya pallankam abhujitva puratthabhimukho
nisidati. Pubbe katakammam panassa vatthum sodheti, suddhe vatthumhi
sukhumacchavilakkhanam nibbattati. Atha nam kucchigatam taco paticchadetum na sakkoti,
olokentiya bahi thito viya pannayati. Tamattham upamaya vibhavento
seyyathapitiadimaha. Bodhisatto pana antokucchigato mataram na passati. Na
hi antokucchiyam cakkhuvinnanam uppajjati.
     [205] Kalam karotiti na vijatabhavapaccaya, ayuparikkhayeneva.
Bodhisattena vasitatthanam hi cetiyakutisadisam hoti annesam aparibhogam, na ca
sakka bodhisattamataram apanetva annam aggamahesitthane thapetunti tattakamyeva
bodhisattamatu ayuppamanam hoti, tasma tada kalam karoti. Katarasmim pana
vaye kalam karotiti. Majjhimavaye. Pathamavayasmim hi sattanam attabhave chandarago
balava hoti, tena tada sanjatagabbha itthi tam gabbham anurakkhitum na
sakkoti, gabbho bahvabadho hoti. Majjhimavayassa  pana dve kotthase
atikkamma tatiyakotthase vatthu visadam hoti, visade vatthumhi nibbatta
daraka aroga honti. Tasma bodhisattamatapi pathamavaye sampattim anubhavitva
majjhimavayassa tatiyakotthase vijayitva kalam karotiti.
     Nava va dasa vati ettha vasaddena 1- vikappanavasena satta va attha
va ekadasa va dvadasa vati evamadinampi sangaho veditabbo. Tattha
sattamasajato jivati, situnhakkhamo pana na hoti. Atthamasajato na jivati,
sesa jivanti.
     Thitavati thitava hutva. Mahamayapi devi upavijanna 2- natikulagharam
gamissamiti ranno arocesi. Raja kapilavatthuto devadahanagaragamimaggam
alankarapetva devim suvannasivikaya nisidapesi, sakalanagaravasino sakya
parivaretva gandhamaladihi pujayamana devim gahetva payimsu. 3- Sa
devadahanagarassa avidure lumbinisalavanuyyanam disva uyyanavicaranatthaya cittam
uppadetva ranno sannam adasi, raja uyyanam patijaggapetva arakkham
samvidahapesi. Deviya uyyanam pavitthamattaya kayadubbalyam  ahosi, athassa
mangalasalamule sirisayanam pannapetva saniya parikkhipimsu. Sa antosanim
pavisitva salasakham hatthena gahetva atthasi. Athassa tavadeva gabbhavutthanam
ahosi.
@Footnote: 1 Si.,Ma.,ka. vasaddo, su.vi. 2/25/32  2 Ma. attano  3 Si. vayamsu
     Deva nam pathamam patigganhantiti khinasava suddhavasabrahmano
patigganhanti. Katham? sutivesam ganhitvati eke. Tam pana patikkhipitva idam
vuttam:- tada bodhisattamata suvannakhacitam vattham nivasetva macchakkhisadisam
dukulapatam yava padantava parupitva atthasi. Athassa sallahukam gabbhavutthanam
ahosi dhamakarakato udakanikkhamanasadisam. Atha te pakatibrahmaveseneva upasankamitva
pathamam suvannajalena patiggahesum. Tesam hatthato manussa dukulacumbatakena
patiggahesum. Tena vuttam "devanam pathamam patigganhanti paccha manussa"ti.
     [206] Cattaro nam devaputtati cattaro maharajano. Patiggahetvati
ajinappaveniya patiggahetva. Mahesakkhoti mahatejo mahayaso
lakkhanasampannoti attho.
     Visadova nikkhamatiti yatha anne satta yonimagge lagganta
bhaggavibhagga nikkhamanti, evam na nikkhamati, alaggo hutva nikkhamatiti attho.
Udenati udakena. Kenaci asucinati yatha anne satta kammajavatehi
uddhampada adhosira yonimagge pakkhipitta sataporisanarakapapatam patanta viya
talacchiddena nikkaddhiyamana hatthi viya mahadukkham anubhavanta nanaasucimakkhitava
nikkhamanti, na evam bodhisatto. Bodhisattam hi kammajavata uddhampadam
adhosiram katum na sakkonti. So dhammasanato otaranto dhammakathiko viya
nissenito otaranto puriso viya ca dve hatthe ca dve pade ca pasaretva
thitakova matukucchisambhavena kenaci asucina amakkhitova nikkhamati.
     Udakassa dharati udakavattiyo. Tasu sita suvannakatahe patati,
unha rajatakatahe. Idam ca pathavitale kenaci asucina asammissam
tesam paniyaparibhojaniyam udakanceva annehi asadharanam kilanaudakam ca
dassetum vuttam, annassa pana suvannarajataghatehi ahariyamanaudakassa ceva
hamsavattakadipokkharanigatassa ca udakassa paricchedo natthi.
     [207]  Sampatijatoti muhuttajato. Paliyam pana matukucchito
nikkhantamatto viya dassito, na pana evam datthabbam. Nikkhantamattam hi tam
Pathamam brahmano suvannajalena patigganhimsu, tesam hatthato cattaro
maharajano mangalasammataya sukhasamphassaya ajinappaveniya, tesam hatthato
manussa dukulacumbatakena, manussanam hatthato muccitva pathaviyam patitthito.
     Setamhi chatte anudhariyamaneti dibbasetacchatte anudhariyamane.
Ettha chattassa parivarani khaggadini panca rajakakudhabhandanipi agataneva.
Paliyam pana rajagamane raja viya chattameva vuttam. Tesu chattameva pannayati,
na chattaggahaka. Tatha khaggatalavantamorahatthakavalavijaniunhisapattayeva 1-
pannayanti, na tesam gahaka. Sabbani kira tani adissamanarupa devata
ganhimsu. Vuttampi cetam:-
                  "anekasakhanca  sahassamandalam
                   chattam maru dharayumantalikkhe
                   suvannadanda vipatanti camara
                   na dissare camarachattagahaka"ti. 2-
     Sabba ca disati idam sattapadavitiharupari thitassa viya sabbadisanuvilokanam
vuttam, na kho panevam 3- datthabbam. Mahasatto hi manussanam hatthato
muccitva puratthimadisam olokesi, anekani cakkavalasahassani ekanganani
ahesum. Tattha devamanussa gandhamaladihi pujayamana "mahapurisa idha tumhehi
sadisopi natthi, kuto uttaritaro"ti ahamsu. Evam catasso disa, catasso
anudisa, hettha upariti dasapi disa anuviloketva attana sadisam adisva
"ayam uttara disa"ti sattapadavitiharena agamasiti evamettha attho datthabbo.
Asabhinti uttamam. Aggoti gunehi sabbapathamo. Itarani dve padani etasseva
vevacanani. Ayamantima jati, natthi dani punabbhavoti padadvayena imasmim
attabhave pattabbam arahattam byakasi.
     Ettha ca samehi padehi pathaviyam patitthanam catuiddhipadapatilabhassa
pubbanimittam, uttarabhimukhabhavo mahajanam ajjhottharitva abhibhavitva gamanassa
@Footnote: 1 Si....unhisabaddhayeva    2 khu.su. 25/694/470   3 Si.,Ma. panetam
Pubbanimittam, sattapadagamanam sattabojjhangaratanapatilabhassa pubbanimittam,
dibbasetacchattadharanam vimutticchattapatilabhassa pubbanimittam, pancarajakakudhabhandani
pancahi vimuttihi vimuccanassa pubbanimittam, disanuvilokanam anavaranananapatilabhassa
pubbanimittam, asabhivacabhasanam appativattiyadhammacakkappavattanassa
pubbanimittam. "ayamantima jati"ti sihanado anupadisesaya nibbanadhatuya
parinibbanassa pubbanimittanti veditabbam. Ime vara paliyam agata,
sambahulavaro pana na agato aharitva dipetabbo.
     Mahapurisassa hi jatadivase dasasahassilokadhatu kampi. Dasasahassilokadhatumhi
devata ekacakkavale sannipatimsu. Pathamam deva patiganhimsu, paccha
manussa. Tantibandha vina cammabandha bheriyo ca kenaci avadita sayameva
vajjimsu, manussanam andubandhanadini 1- khandakhandam chijjimsu. Sabbaroga ambilena
dhotatambamala viya vigacchimsu, jaccandha rupani passimsu. Jaccabadhira saddam
sunimsu, pithasappi javanasampanna ahesum, jatijalanampi elamuganam sati patitthasi,
videsam pakkhandanava supattanam papunimsu, akasatthakabhumatthakaratanani
sakatejobhasitani ahesum, verino mettacittam patilabhimsu, avicimhi aggi nibbayi.
Lokantare aloko udapadi, nadisu jalam na pavattati, mahasamudde madhusadisam
udakam ahosi, vato na vayi, akasapabbatarukkhagata sakuna bhassitva pathavigata
ahesum, cando atiroci, suriyo na unho na sitalo nimmalo utusampanno
ahosi, devata attano attano vimanadvare thatva apphotanaselana-
celukkhepadihi mahakilim 2- kilimsu, catuddipikamahamegho vassi, mahajanam neva
khudda na pipasa pilesi, dvarakavatani sayameva vivarimsu, pupphupagaphalupaga
rukkha pupphaphalani ganhimsu, dasasahassilokadhatu ekadhajamala ahositi.
     Tatrapissa dasasahassilokadhatukampo sabbannutananapatilabhassa
pubbanimittam, devatanam ekacakkavale sannipato dhammacakkappavattanakale
ekappaharena sannipatitva dhammapatiggahanassa pubbanimittam, pathamam devatanam patiggahanam
@Footnote: 1 Ma. addu....           2 Ma. mahakilitam
Catunnam rupavacarajjhananam patilabhassa pubbanimittam. Paccha manussanam patiggahanam
catunnam arupavacarajjhananam patilabhassa pubbanimittam, tantibandhavinanam sayam
vajjanam anupubbaviharapatilabhassa pubbanimittam cammabaddhabherinam vajjanam mahatiya
dhammabheriya anussavanassa pubbanimittam, andubandhanadinam chedo
asmimanasamucchedassa pubbanimittam, sabbarogavigamo sabbakilesavigamassa
pubbanimittam, jaccandhanam rupadassanam dibbacakkhupatilabhassa pubbanimittam,
jaccabadhiranam saddassavanam dibbasotadhatupatilabhassa pubbanimittam, pithasappinam
javanasampada catuiddhipadadhigamassa pubbanimittam, jalanam satipatthanam
catusatipatthanapatilabhassa pubbanimittam, videsapakkhannanavanam supattanasampapunanam
catupatisambhidadhigamassa pubbanimittam, ratananam sakatejobhasitattam yam lokassa
dhammobhasam dasseti tassa pubbanimittam.
     Verinam mettacittapatilabho catubrahmaviharapatilabhassa pubbanimittam,
avicimhi agginibbanam ekadasaagginibbanassa pubbanimittam, lokantaraloko
avijjandhakaram vidhamitva nanalokadassanassa pubbanimittam, mahasamuddassa
madhurarata nibbanarasena ekarasabhavassa pubbanimittam, vatassa avayanam
dvasatthiditthigatabhindanassa pubbanimittam. Sakunanam pathavigamanam mahajanassa ovadam
sutva panehi saranagamanassa pubbanimittam, candassa ativirocanam bahujanakantataya
pubbanimittam, suriyassa unhasitavivajjanautusukhata kayikacetasikasukhuppattiya
pubbanimittam, devatanam vimanadvaresu apphotanadihi kilanam buddhabhavam patva
udanam udanassa pubbanimittam, catuddipikamahameghassa vassanam mahato
dhammavegavassassa pubbanimittam, khudapilanassa abhavo kayagatasatiamatapatilabhassa
pubbanimittam, pipasapilanassa abhavo vimuttisukhena sukhitabhavassa pubbanimittam,
dvarakavatanam sayameva vivaranam atthangikamaggadvaravivaranassa pubbanimittam,
rukkhanam pupphaphalagahanam vimuttipupphehi pupphitassa ca samannaphalabharabharitabhavassa
ca pubbanimittam, dasasahassilokadhatuya ekadhajamalata ariyaddhajamalamalitaya
pubbanimittanti veditabbam. Ayam sambahulavaro nama.
     Ettha panham 1- pucchanti:- "yada mahapuriso pathaviyam patitthahitva
uttarabhimukho gantva asabham vacam bhasati, tada kim pathaviya gato, udahu
akasena. Dissamano gato, udahu adissamano. Acelako gato, udahu
alankatappatiyatto. Daharo hutva gato, udahu mahallako. Pacchapi kim
tadisova ahosi, udahu pana baladarako"ti. Ayam pana panho
hetthalohapasade samghasannipate tipitakaculabhayattherena vissajjito. Thero kirettha
niyatipubbekatakammaissaranimmanavadavasena tantam bahulam vatva avasane evam
byakasi "mahapuriso pathaviyam gato, mahajanassa pana akase gacchanto viya
ahosi. Dissamano gato, mahajanassa pana adissamano viya ahosi.
Acelako gato, mahajanassa pana alankatappatiyattova upatthasi. Daharova gato,
mahajanassa pana solasavassuddesiko viya ahosi. Paccha pana baladarakova
ahosi, na tadiso"ti. Evam vutte parisa cassa "buddhena viya hutva bho
therena panho kathito"ti attamana ahosi. Lokantarikavaro vuttanayo eva.
     Viditati pakata hutva. Yatha hi savaka nhanamukhadhovanakhadanapivanadikale
anokasagate atitasankhare nippadese sammasitum na sakkonti,
okasapatteyeva sammasanti, na evam buddha. Buddha hi sattadivasabbhantare
pavattitasankhare 2- adito patthaya sammasitva tilakkhanam aropetvava
vissajjenti, tesam avipassitadhammo 3- nama natthi, tasma "vidita"ti aha.
Sesam sabbattha uttanamevati.
                    Papancasudaniya majjhimanikayatthakathaya
                    acchariyabbhutadhammasuttavannana nitthita.
                         --------------
@Footnote: 1 Si. panhe           2 cha.Ma. vavatthitasankhare     3 Ma. avisayitadhammo



             The Pali Atthakatha in Roman Book 10 page 121-137. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=10&A=3077&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=10&A=3077&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=14&i=357              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=14&A=5090              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=14&A=4914              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=14&A=4914              Contents of The Tipitaka Volume 14 http://84000.org/tipitaka/read/?index_14

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]