ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 14 : PALI ROMAN An.A. (manoratha.1)

                   Manorathapurani nama anguttaranikayatthakatha
                          ekakanipatavannana
                         --------------
                namo tassa bhagavato arahato sammasambuddhassa.
                           Gantharambhakatha
              karunasitalahadayam          pannapajjotavihatamohatamam
              sanaramaralokagurum 1-      vande sugatam gativimuttam.
              Buddhopi buddhabhavam        bhavetva ceva sacchikatva ca
              yam upagato vigatamalam 2-    vande tamanuttaram dhammam.
              Sugatassa orasanam        puttanam marasenamathananam
              atthannampi samuham          sirasa vande ariyasamgham.
              Iti me pasannamatino      ratanattayavandanamayam punnam
              yam suvihatantarayo        hutva tassanubhavena.
              Ekakadukadipatimanditassa    anguttaragamavarassa
              dhammakathikapungavanam        vicittapatibhanajananassa.
              Atthappakasanattham         atthakatha adito vasisatehi
              pancahi ya sangita       anusangita ca pacchapi.
@Footnote: 1 cha.Ma. sanaramaralokagarum sumangalavilasiniyanceva saratthappakasiniyanca passitabbam
@2 cha.Ma.,i. gatamalam
              Sihaladipamhi abhata 1-     vasina mahamahindena
              thapita sihalabhasaya        dipavasinamatthaya.
              Apanetvana tatoham        sihalabhasam manoramam bhasam
              tantinayanucchavikam          aropento vigatadosam.
              Samayam avilopento 2-     theranam theravamsappadipanam 3-
              sunipunavinicchayanam          mahaviharavasinam. 4-
              Hitva punappunagata-       mattham attham pakasayissami
              sujanassa ca tutthattham        ciratthitatthanca dhammassa.
              Savatthippabhutinam           nagaranam vannana kata hettha
              dighassa majjhimassa ca        ya me attham vadantena.
              Vittharavasena sudam         vatthuni ca tattha yani vuttani
              tesampi na idha bhiyyo       vittharakatham karissami.
              Suttanam pana attha        na vina vatthuhi ye pakasenti 5-
              tesam pakasanattham          vatthunipi kathessami. 6-
              Silakatha dhutadhamma         kammatthanani ceva sabbani
              cariyavidhanasahito         jhanasamapattivittharo.
              Sabba ca abhinnayo       pannasakalavinicchayo 7- ceva
              khandhadhatayatanindriyani 8-  ariyani  ceva cattari ca. 9-
@Footnote: 1 cha.Ma. sihaladipam pana abhatatha  2 cha.Ma. avilomento  3 cha.Ma. theravamsadipanam
@4 cha.Ma. mahavihare nivasinam, Si. mahaviharadivasinam  5 cha.Ma. pakasanti
@6 cha.Ma.,i. dassayissami  7 cha.Ma.,i. pannasankalananicchayo
@8 cha.Ma. khandhadhataYu...  9 cha.Ma. ca-saddo na dissati
              Saccani paccayakaradesana       suparisuddhanipunanaya
              adhimuttatantimatta 1-           vipassanabhavana ceva.
              Iti pana sabbam yasma            visuddhimagge maya suparisuddham
              vuttam tasma hi 2- bhiyyo        netam 3- idha vicarayissami.
              Majjhe visuddhimaggo             esa catunnampi agamanam 4-
              thatva pakasayissati             tattha yathabhasitam attham.
              Icceva kato tasma            tampi gahetvana saddhimetaya
              atthakathaya vijanatha            anguttaragamanidassitam 5- atthanti.
                          ----------------
                          1. Rupadivaggavannana
      tattha anguttaragamo nama ekakanipato dukanipato tikanipato catukkanipato
pancakanipato chakkanipato sattakanipato atthakanipato navakanipato dasakanipato
ekadasakanipatoti ekadasa nipata honti. Suttato:-
              nava suttasahassani              panca suttasatani ca
              sattapannasa suttani            honti anguttaragame.
      Tassa nipatesu ekakanipato adi, suttesu cittapariyadanasuttam. Tassapi
"evamme sutan"tiadikam ayasmata anandena pathamamahasangitikale vuttam nidanamadi.
Sa panesa pathamamahasangiti sumangalavilasiniya dighanikayatthakathaya adimhi
vittharita, tasma sa tattha vittharitanayeneva veditabba.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. avimuttatantimagga  2 cha.Ma. hi-saddo na dissati  3 cha.Ma.,i. na tam
@4 cha.Ma.,i. agamanam hi  5 cha.Ma. anguttaranissitam
      [1] Yam panetam "evamme sutan"tiadikam nidanam, tattha evanti nipatapadam,
metiadini namapadani. Savatthiyam viharatiti ettha viti upasaggapadam, haratiti
akhyatapadam. 1- Imina tava nayena padavibhago veditabbo.
      Atthato pana evamsaddo tava upamupadesasampahamsanagarahanavacanasampaticchanakara-
nidassanavadharanadianekatthappabhedo. 2- Tatha  hesa "evam jatena maccena, kattabbam
kusalam bahun"ti evamadisu 3- upamayam agato. "evam te abhikkamitabbam, evam te
patikkamitabban"tiadisu 4- upadese. "evametam bhagava, evametam sugata"tiadisu 5-
sampahamsane. "evamevam panayam vasali yasmim va tasmim va tassa mundakassa samanakassa
vannam bhasati"ti evamadisu 6- garahane. "evambhanteti kho te bhikkhu bhagavato
paccassosun"tiadisu 7- vacanasampaticchane. 8- "evam bya kho aham avuso 9- bhagavata
dhammam desitam ajanami"tiadisu 10- akare. "ehi tvam manavaka yena samano anando
tenupasankama, upasankamitva mama vacanena samanam anandam appabadham appatankam
lahutthanam balam phasuviharam puccha `subho manavo todeyyaputto bhagavantam anandam
appabadham appatankam lahutthanam balam phasuviharam pucchati'ti evanca vadehi `sadhu
kira bhavam anando yena subhassa manavassa todeyyaputtassa nivesanam, tenupasankamatu
anukampam upadaya"tiadisu 11- nidassane. "tam kim mannatha kalama, ime dhamma
kusala va akusala vati. Akusala bhante. Savajja va anavajja vati. Savajja
bhante. Vinnugarahita va vinnuppasattha vati. Vinnugarahita bhante. Samatta
samadinna ahitaya dukkhaya samvattanti no va, katham vo ettha hotiti. Samatta
bhante samadinna ahitaya dukkhaya samvattanti, evam no ettha hoti"tiadisu 12-
avadharane. Svayamidha akaranidassanavadharanesu datthabbo.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. akhyatapadanti
@2 cha.Ma....sampatiggaha...  3 khu.dha. 25/53/26 visakhavatthu
@4 an.catukka. 21/122/140 umibhayasutta  5 an.tika. 20/66/188 kesaputtisutta
@6 sam.sa. 15/187/192 dhananjanisutta  7 Ma.mu. 12/1/1 mulapariyayasutta
@8 cha.Ma. vacanasampatiggahe  9 cha.Ma. bhante  10 Ma.mu. 12/398/356 mahatanhasankhayasutta
@11 di.Si. 9/445/197 subhasutta  12 an.tika. 20/66/185 kesaputtisutta
      Tattha akaratthena evamsaddena etamattham dipeti:- nananayanipunamanekajjhasaya-
samutthanam atthabyanjanasampannam vividhapatihariyam dhammatthadesanapativedhagambhiram
sabbasattanam sakasakabhasanurupato sotapathamagacchantam tassa bhagavato vacanam sabbappakarena
ko samattho vinnatum, sabbathamena pana sotukamatam janetvapi evamme sutam,
mayapi ekenakarena sutanti.
      Nidassanatthena "naham sayambhu, na maya idam sacchikatan"ti attanam parimocento
"evamme sutam, mayapi evam sutan"ti idani vattabbam sakalasuttam nidasseti.
      Avadharanatthena evamsaddena 1- "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam
bahussutanam yadidam anando, satimantanam, gatimantanam, dhitimantanam, upatthakanam
yadidam anando"ti 2- evam bhagavata, "ayasma anando atthakusalo dhammakusalo
byanjanakusalo niruttikusalo pubbaparakusalo"ti 3- evam dhammasenapatina ca
pasatthabhavanurupam attano dharanabalam dassento sattanam sotukamyatam janeti "evamme
sutam, tanca kho atthato va byanjanato va anunamanadhikam, evameva, na annatha
datthabban"ti.
      Mesaddo tisu atthesu dissati. Tatha hissa "gathabhigitam me abhojaneyyan"ti-
adisu 4- mayati attho. "sadhu me bhante bhagava sankhittena dhammam desetu"tiadisu 5-
mayhanti attho. "dhammadayada me bhikkhave bhavatha"tiadisu 6- mamati attho. Idha
pana "maya sutan"ti ca "mama sutan"ti ca atthadvayesu yujjati.
       Sutanti ayam sutasaddo saupasaggo ca anupasaggo ca gamanavissutakilinnaupacitanu-
yuttasotavinneyyasotadvaranusarena vinnutadianekappabhedo. 7- Tatha hissa "senaya
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. ayam patho na dissati  2 an.ekaka. 20/219-23/25 etadagga...,
@catutthavagga  3 an.pancaka. 22/169/225 (sya)
@4 khu.su. 25/81/351 kasibharadvajasutta, sam.sa. 15/194/200 aggikasutta
@5 sam.sala. 18/112/75 punnasutta  6 Ma.mu. 12/29/17 dhammadayadasutta
@7 cha.Ma. vinnatadianekatthappabhedo, i. vinnanadianekatthappabhedo
Pasuto"tiadisu gacchantoti attho. "sutadhammassa passato"tiadisu 1-
vissutadhammassati attho. "avassuta avassutassa"tiadisu 2-
kilinnakilinnassati attho. "tumhehi punnam pasutam anappakan"tiadisu 3-
upacitanti attho. "ye jhanappasuta dhira"tiadisu 4- jhananuyuttati attho.
"dittham sutam mutan"tiadisu 5- sotavinneyyanti attho. "sutadharo
sutasannicayo"tiadisu 6- sotadvaranusarena vinnatadharoti attho. Idha panassa
sotadvaranusarena upadharitanti va upadharananti vati attho. Mesaddassa
hi mayati atthe sati "evam maya sutam sotadvaranusarena upadharitan"ti
yujjati. Mamati atthe sati "evam mama sutam sotadvaranusarena upadharanan"ti yujjati.
      Evametesu tisu padesu evanti sotavinnanadivinnanakiccanidassanam.
Meti vuttavinnanasamangipuggalanidassanam. Sutanti assavanabhavapatikkhepato
anunadhikaviparitaggahananidassanam. Tatha evanti tassa sotadvaranusarena pavattaya
vinnanavithiya nanappakarena arammane pavattibhavappakasanam. Meti attappakasanam.
Sutanti dhammappakasanam. Ayanhettha sankhepo "nanappakarena arammane pavattaya
vinnanavithiya maya na annam katam, idam pana katam, ayam dhammo suto"ti.
     Tatha evanti niddisitabbappakasanam. Meti puggalappakasanam. Sutanti
puggalakiccappakasanam. Idam vuttam hoti:- yam suttam niddisissami, tam maya
evam sutanati.
     Tatha evanti yassa cittasantanassa nanappakarappavattiya 7-
nanatthabyanjanaggahanam hoti, tassa nanakaraniddeso. Evanti hi ayam
akarapannattiniddeso. 8- Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso.
Ettavata nanappakarappavattanena cittasantanena tamsamangino
kattuvisayaggahanasannitthanam 9- katam hoti.
@Footnote: 1 khu.u. 25/11/105 muccalindasutta  2 vi.bhikkhuni. 3/657/4 parajikakanda
@3 khu.khu. 25/12/11 tirokuddakanda  4 khu.dha. 25/181/49 yamakappatihariyavatthu
@5 Ma.mu. 12/241/203 alagaddupamasutta  6 Ma.mu. 12/333/298 mahagosingasutta
@7 cha.Ma. nanakarappavattiya. evamuparipi  8 cha.Ma. akarapannatti  9 cha.Ma. kattu
@visaye gahanasannitthanam
      Athava evanti puggalakiccaniddeso. Sutanti vinnanakiccaniddeso.
Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. Ayam panettha sankhepo:- maya
savanakiccayuttavinnanasamangina puggalena vinnanavasena laddhasavanakiccavoharena sutanti.
      Tattha evanti ca meti ca sacchikatthaparamatthavasena avijjamanapannatti. Kinhettha
tam paramatthato atthi, yam evanti va meti va niddesam labheyya. 1- Sutanti
vijjamanapannatti. Yanhi tam ettha sotena upaladdham, tam paramatthato vijjamananti.
Tatha evanti ca meti ca tam tam upadaya vattabbato upadapannatti. Sutanti
ditthadini upanidhaya vattabbato upanidhapannatti.
     Ettha ca evanti vacanena asammoham dipeti. Na hi sammulho nanap-
pakarapativedhasamattho hoti. Sutanti vacanena sutassa asammoham 2- dipeti. Yassa hi
sutam pamuttham 3- hoti, na so kalantarena maya sutanti patijanati. Iccassa
asammohena pannasiddhi, asammosena satisiddhi, tattha pannapubbangamaya satiya
byanjanavadharanasamatthata, satipubbangamaya pannaya atthapativedhasamatthata.
Tadubhayasamatthatayogena atthabyanjanasampannassa dhammakosassa anupalanasamatthato
dhammabhandagarikattasiddhi.
      Aparo nayo:- evanti ca vacanena yoniso manasikaram dipeti ayoniso
manasikaroto nanappakarapativedhabhavato. Sutanti ca vacanena avikkhepam dipeti
vikkhittacittassa savanabhavato. Tatha hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiya
vuccamanopi "na maya sutam, puna bhanatha"ti bhanati. Yonisomanasikarena cettha
attasammapanidhinca pubbe ca katapunnatam sadheti. Samma appanihitassa pubbe
akatapunnassa ca itarabhavato 4- avikkhepena saddhammasavanam sappurisupassayanca sadheti.
Na hi vikkhittacitto sotum sakkoti, na ca sappurise anupassayamanassa savanam atthiti.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. labhetha  2 cha.Ma. asammosam  3 cha.Ma. sammuttham, i. pammuttham  4 cha.Ma. va
@tadabhavato
      Aparo nayo:- yasma "evanti yassa cittasantanassa nanappakarap-
pavattiya nanatthabyanjanaggahanam hoti, tassa nanakaraniddeso"ti vuttam, so
ca evam bhaddako akaro na samma appanihitattano pubbe akatapunnassa va
hoti, tasma evanti imina bhaddakena akarena pacchimacakkadvayasampattim attano
dipeti. Sutanti savanayoggena purimacakkadvayasampattim. Na hi appatirupadese vasato
sappurisupanissayavirahitassa va savanam atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiya
asayasuddhi siddha hoti, purimacakkadvayasiddhiya payogasuddhi. Taya ca asayasuddhiya
agamabyattisiddhi, payogasuddhiya adhigamabyattisiddhi. Iti payogasayasuddhissa
agamadhigamasampannassa vacanam arunuggam 1- viya suriyassa udayato, yoniso manasikaro
viya ca kusalakammassa, arahati bhagavato vacanassa pubbangamam bhavitunti thane nidanam
thapento evamme sutantiadimaha.
      Aparo nayo:- evanti imina nanappakarapativedhadipakena vacanena
attano atthapatibhanapatisambhidasampattisabhavam 2- dipeti. Sutanti imina
sotabbappabhedapativedhadipakena vacanena dhammaniruttipatisambhidasampattisabhavam.
Evanti ca idam yoniso manasikaradipakavacanam bhasamano "ete maya dhamma manasanupekkhita
ditthiya supatividdha"ti dipeti. Sutanti idam savananuyogadipakavacanam bhasamano
"bahu maya dhamma suta dhata 3- vacasa paricita"ti dipeti. Tadubhayenapi
atthabyanjanaparipurim dipento savane adaram janeti. Atthabyanjanaparipunnam hi dhammam
adarena asunanto mahata hita paribahiro hotiti adaram janetva sakkaccam dhammo
sotabbo. 4-
      Evamme sutanti imina pana sakalena vacanena ayasma anando tathagatassa
paveditam 5- dhammam attano adahanto asappurisabhumim atikkamati, savakattam patijananto
sappurisabhumim okkamati. Tatha asaddhamma cittam vutthapeti, saddhamme cittam
patitthapeti.
@Footnote: 1 Si.,i. arunaggam  2 cha.Ma....sabbhavam. evamuparipi  3 cha.Ma.,i. dhata
@4 cha.Ma. sotabboti  5 cha.Ma. tathagatappaveditam
"kevalam sutameva tam maya, tasseva pana bhagavato vacanan"ti dipento attanam
parimoceti, sattharam apadissati, jinavacanam appeti, dhammanettim patitthapeti.
      Apica "evamme sutan"ti attano uppaditabhavam appatijananto purimavacanam 1-
vivaranto "sammukha patiggahitamidam maya tassa bhagavato catuvesarajjavisaradassa
dasabaladharassa dhammarajassa asabhatthanatthayino sihanadanadino sabbasattuttamassa
dhammissarassa dhammarajassa dhammadhipatino dhammappadipassa dhammasaranassa
saddhammavaracakkavattino sammasambuddhassa, 2- na ettha atthe va dhamme va pade va
byanjane va kankha va vimati va katabba"ti sabbesam devamanussanam imasmim
dhamme assaddhiyam vinaseti, saddhasampadam uppadeti. Tenetam vuccati:-
                "vinasayati assaddham         saddham vaddheti sasane
                 evamme sutamiccevam       vadam gotamasavako"ti.
      Ekanti gananaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. Ekam samayanti
aniyamitaparidipanam. Tattha samayasaddo:-
                 samavaye khane kale       samuhe hetuditthisu
                 patilabhe pahane ca        pativedhe ca dissati.
      Tatha hissa "appevanama svepi upasankameyyama kalanca samayanca
upadaya"ti evamadisu 3- samavayo attho. "ekova kho bhikkhave khano ca samayo
ca brahmacariyavasaya"tiadisu 4- khano. "unhasamayo parilahasamayo"tiadisu 5- kalo.
"mahasamayo pavanasmin"tiadisu 6- samuho. "samayopi kho te bhaddali appatividdho
ahosi, bhagava kho savatthiyam viharati, bhagavapi mam janissati `bhaddali nama
@Footnote: 1 Si.,i. purimasavanam  2 cha.Ma. sammasambuddhassa vacanam
@3 di.Si. 9/447/197 sutamanavasutta  4 an.atthaka. 23/119(29)/230 (sya)
@5 vi.mahavi. 2/358/282 pacittiyakanda  6 di.Ma. 10/332/216 mahasamayasutta
Bhikkhu satthu sasane sikkhaya aparipurakari'ti, ayampi kho te bhaddali samayo
appatividdho ahosi"tiadisu 1- hetu. "tena kho pana samayena uggahamano paribbajako
samanamundikaputto 2- samayappavadake tindukacire ekasalake mallikaya arame
pativasati"tiadisu 3- ditthi.
             "ditthe dhamme ca yo attho    yo cattho samparayiko
              atthabhisamaya dhiro          panditoti pavuccati"ti-
adisu 4- patilabho. "samma manabhisamaya antamakasi dukkhassa"tiadisu 5- pahanam.
"dukkhassa pilanattho sankhatattho santapattho viparinamattho abhisamayattho"tiadisu 6-
pativedho. Idha panassa kalo attho. Tena samvaccharautumasaaddhamasarattindivapu-
bbanhamajjhantikasayanhapathamamajjhimapacchimayamamuhuttadisu kalappabhedabhutesu samayesu
ekam samayanti dipeti.
      Tattha kincapi etesu samvaccharadisu yam yam sutam yamhi yamhi samvacchare
utumhi mase pakkhe rattibhage divasabhage va vuttam, sabbantam therassa suviditam
suvavatthapitam pannaya. Yasma pana "evamme sutam  asukasamvacchare asukautumhi
asukamase asukapakkhe asukarattibhage asukadivasabhage va"ti evam vutte na sakka sukhena
dharetum va uddisitum va uddisapetum va, bahu vattabbam hoti, tasma ekeneva
padena tamattham 7- samodhanetva "ekam samayan"ti aha.
     Ye va ime gabbhokkantisamayo 8- jatisamayo samvegasamayo abhinikkhamanasamayo
dukkarakarikasamayo maravijayasamayo abhisambodhisamayo ditthadhammasukhaviharasamayo
desanasamayo parinibbanasamayoti evamadayo bhagavato devamanussesu ativiya suppakasa
anekakalappabheda eva samaya, tesu samayesu desanasamayasankhatam ekam samayanti
@Footnote: 1 Ma.Ma. 13/135/111 bhaddalisutta  2 Si.,i. samanamandikaputto
@3 Ma.Ma. 13/260/234 samanamundikasutta  4 sam.sa. 15/129/106 dutiyaappamadasutta
@5 Ma.mu. 12/28/16 sabbasavasutta  6 khu.pati. 31/549/454 saccakatha (sya)
@7 Si. sabbamettha  8 Ma. gabbhavokkantisamayo
Dipeti. Yo cayam nanakarunakiccasamayesu karunakiccasamayo, attahitaparahitapatipatti-
samayesu parahitapatipattisamayo, sannipatitanam karaniyadvayasamayesu saddhammakathasamayo, 1-
desanapatipattisamayesu desanasamayo, tesupi samayesu annataram sandhaya "ekam
samayan"ti aha.
      Kasma panettha yatha abhidhamme "yasmim samaye kamavacaran"ti ca ito annesu
ca suttapadesu "yasmim samaye bhikkhave bhikkhu vivicceva kamehi"ti ca bhummavacanena
niddeso kato, vinaye ca "tena samayena buddho bhagava"ti karanavacanena niddeso
kato, tatha akatva "ekam samayan"ti upayogavacanena niddeso kato. 2- Tattha tatha,
idha ca annatha atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme ito annesu ca suttapadesu
adhikaranattho bhavena bhavalakkhanattho ca sambhavati. Adhikarananhi kalattho samuhattho
ca samayo, tattha tattha vuttanam phassadidhammanam khanasamavayahetusankhatassa ca samayassa
bhavena tesam bhavo lakkhiyati, tasma tadatthajotanattham tattha bhummavacanena niddeso
kato.
      Vinaye ca hetuattho karanattho ca sambhavati. Yo hi so sikkhapadapannattisamayo
sariputtadihipi dubbinneyyo, tena samayena hetubhutena ca karanabhutena ca
sikkhapadani pannapento sikkhapadani pannattihetunca apekkhamano bhagava tattha
tattha vihasi. Tasma tadatthajotanattham tattha karanavacanena niddeso kato.
      Idha pana annasminca evamjatike accantasamyogattho sambhavati. Yam hi samayam
bhagava imam annam va suttantam desesi, accantameva tam samayam karunaviharena vihasi.
Tasma tadatthajotanattham idha upayogavacanena niddeso kato. Tenetam vuccati:-
             "tantam atthamapekkhitva         bhummena karanena ca
              annatra samayo vutto         upayogena so idha"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. dhammikathasamayo  2 cha.Ma. katoti
      Porana pana vannayanti:- "tasmim samaye"ti va "tena samayena"ti va
"ekam 1- samayan"ti va abhilapamattabhedo esa, sabbattha bhummameva atthoti. Tasma
"ekam samayan"ti vuttepi "ekasmim samaye"ti attho veditabbo.
      Bhagavati garuvacanam. 2- Garunhi loke "bhagava"ti vadanti. Ayanca
sabbagunavisitthataya sabbasattanam garu, tasma "bhagava"ti veditabbo. Poranehipi
vuttam:-
             "bhagavati vacanam settham        bhagavati vacanamuttamam
              garu garavayutto so        bhagava tena vuccati"ti. 3-
      Apica:-
             "bhagyava bhaggava yutto     bhagehi ca vibhattava
              bhattava vantagamano         bhavesu bhagava gato"ti 4-
imissa 5- gathaya vasenassa padassa vittharato attho veditabbo. So ca
visuddhimagge 6- buddhanussatiniddese vuttoyeva.
      Ettavata cettha evamme sutanti vacanena yathasutam dhammam desento 7-
bhagavato dhammasariram paccakkham karoti. Tena "na idam atikkantasatthukam pavacanam, ayam
vo sattha"ti satthu adassanena ukkanthitam janam samassasesi. Ekam samayam bhagavati
vacanena tasmim samaye bhagavato avijjamanabhavam dassento rupakayaparinibbanam sadheti. 8-
Tena "evamvidhassa nama ariyassa dhammassa desako dasabaladharo vajirasanghatasamanakayo
sopi bhagava parinibbuto, kena annena jivite asa janetabba"ti jivitamadamattam
janam samvejeti, saddhamme cassa ussaham janeti. Evanti ca bhananto desanasampattim
niddisati. Me sutanti savakasampattim. Ekam samayanti kalasampattim. Bhagavati
desakasampattim.
@Footnote: 1 ka. tam  2 cha.Ma.,i. garu  3 samanta. 1/130  4 samanta. 1/131  5 cha.Ma. imissapi
@6 visuddhi. 1/268-9 chaanussatiniddesa (sya)  7 cha.Ma. dassento  8 Si. sareti,
@i. saveti
      Savatthiyanti evamnamake nagare. Samipatthe cetam bhummavacanam. Viharatiti avisesena
iriyapathadibbabrahmaariyaviharesu annataraviharasamangiparidipanametam. 1- Idha pana
thanagamananisajjasayanappabhedesu iriyapathesu annatarairiyapathasamayogaparidipanam, tena
thitopi gacchantopi nisinnopi sayanopi bhagava viharaticceva veditabbo. So hi ekam
iriyapathabadhanam ekena 2- iriyapathena vicchinditva aparipatantam attabhavam harati
pavatteti, tasma "viharati"ti vuccati.
      Jetavaneti jetassa rajakumarassa vane. Tanhi tena ropitam samvaddhitam
samparipalitam, 3- so cassa sami ahosi, 4- tasma jetavananti sankham gatam,
tasmim jetavane. Anathapindikassa arameti anathapindikena gahapatina
catupannasahirannakotidhanapariccagena buddhappamukhassa bhikkhusamghassa niyyatitatta
anathapindikassati 5- sankham gate arame, ayamettha sankhepo, vittharo pana
papancasudaniya majjhimatthakathaya sabbasavasuttavannanayam 6- vutto.
      Tattha siya:- yadi tava bhagava savatthiyam viharati, "jetavane"ti na vattabbam.
Atha tattha viharati, "savatthiyan"ti na vattabbam. Na hi sakka ubhayattha ekam
samayam viharitunti. Na kho panetam evam datthabbam. Nanu avocumha "samipatthe
bhummavacanan"ti. Tasma yatha gangayamunadinam samipe goyuthani carantani "gangayam
caranti, yamunayam caranti"ti vuccanti, evamidhapi yadidam savatthiya samipe jetavanam,
tattha viharanto vuccati "savatthiyam viharati jetavane"ti. Gocaragamanidassanatthanhissa
savatthivacanam, pabbajitanurupanivasatthananidassanattham sesavacanam.
      Tattha savatthiyanti vacanena 7- ayasma anando bhagavato gahatthanuggahanam 8-
dasseti, jetavanadikittanena pabbajitanuggahakaranam. Tatha purimena paccayaggahanato
@Footnote: 1 ka. annataraviharasamayogaparidipanametam 2 cha.Ma. annena  3 cha.Ma. paripalitam
@4 Si. paripalitam ahosi  5 anathapindikassa aramoti (sam.sa.A. 1/12)
@6 pa.su. 1/66  7 cha.Ma. savatthivacanena  8 cha.Ma. gahatthanuggahakaranam
Attakilamathanuyogavivajjanam, pacchimena vatthukamappahanato kamasukhallikanuyoga-
vivajjanupayadassanam. Purimena ca dhammadesanabhiyogam, pacchimena vivekadhimuttim.
Purimena karunaya upagamanam, pacchimena pannaya apagamanam. Purimena sattanam
hitasukhanipphadanadhimuttitam, pacchimena parahitasukhakarananirupalepanam. 1- Purimena
dhammikasukhapariccaganimittaphasuviharam, pacchimena uttarimanussadhammanuyoganimittam.
Purimena manussanam upakarabahulatam, pacchimena devanam. 2- Purimena loke jatassa
loke samvaddhabhavam, pacchimena loke 3- anupalittatam. Purimena "ekapuggalo bhikkhave
loke uppajjamano uppajjati bahulajanahitaya bahujanasukhaya lokanukampaya atthaya hitaya
sukhaya devamanussanam. Katamo ekapuggalo, tathagato araham sammasambuddho"ti vacanato 4-
yadattham bhagava uppanno, tadatthaparinipphadanam, pacchimena yattha uppanno, tadanurupam
viharam. Bhagava hi pathamam lumbinivane, dutiyam bodhimandeti lokiyalokuttaraya
uppattiya vaneyeva uppanno, tenassa vaneyeva viharam dassetiti evamadina
nayenettha yojana 5- veditabba.
      Tatrati desakalaparidipanam. Tanhi yam samayam viharati, tatra samaye. Yasminca
arame viharati, tatra arameti dipeti. Bhasitabbayutte va desakale dipeti.
Na hi bhagava ayuttadese va 6- dhammam bhasati. "akalo kho tava bahiya"tiadi 7-
cettha sadhakam. Khoti padapuranamatte avadharane adikalatthe va nipato. Bhagavati
lokagarudipanam. Bhikkhuti kathasavanayuttapuggalavacanam. Apicettha "bhikkhakoti bhikkhu,
bhikkhacariyam ajjhupagatoti bhikkhu"tiadina 8- nayena vacanattho veditabbo.
Amantesiti alapi abhasi sambodhesiti ayamettha attho. Annatra pana napanepi hoti.
Yathaha "amantayami vo bhikkhave pativedayami vo bhikkhave"ti. Pakkosanepi. Yathaha "ehi
tvam bhikkhu mama vacanena sariputtam amantehi"ti. 9-
@Footnote: 1 cha.Ma......nirupalepatam  2 cha.Ma. devatanam  3 cha.Ma. lokena
@4 an.ekaka. 20/170/21 ekapuggalavagga  5 cha.Ma.,i. atthayojana  6 cha.Ma.,i. ayutte
@dese va kale va  7 khu.u. 25/10/102 bahiyasutta
@8 vi.mahavi. 1/45/30 pathamaparajika, abhi.vi. 35/510/296 jhanavibhanga
@9 an.navaka. 23/215(11)/387 sihanadasutta (sya), sam.ni. 16/32/49 kalarasutta
      Bhikkhavoti amantanakaraparidipanam. Tanca bhikkhanasilatadigunayogasiddhatta
vuttam. Bhikkhanasilatagunayuttopi hi bhikkhu, bhikkhanadhammatagunayuttopi bhikkhu,
bhikkhanasadhukaritagunayuttopiti saddavidu mannanti. Tena nesam bhikkhanasilatadigunayoga-
siddhena vacanena hinadhikajanasevitam vuttim pakasento uddhatadinabhavaniggaham karoti.
Bhikkhavoti imina karunavippharasomahadayanayananipatapubbangamena vacanena te attano
mukhabhimukhe 1- karoti. Teneva ca kathetukamyatadipakena vacanena  tesam sotukamyatam
janeti. Teneva ca sambodhanatthena sadhukam savanamanasikarepi te niyojeti. Sadhukam
savanamanasikarayatta hi sasanasampatti.
      Aparesupi devamanussesu vijjamanesu kasma bhikkhuyeva amantesiti ce.
Jetthasetthasannasadasannihitabhavato. Sabbaparisasadharana hi bhagavato dhammadesana.
Parisaya ca jettha bhikkhu pathamuppannatta, settha anagariyabhavam adim katva
satthu cariyanuvidhayakatta sakalasasanapatiggahakatta ca. 2- Asanna te tattha tattha
nisinnesu satthu santikatta. Sada sannihita satthu santikavacarattati. Apica
te dhammadesanaya bhajanam yathanusittham patipattisambhavatotipi te evam 3- amantesi.
      Kimattham pana bhagava dhammam desento pathamam bhikkhu amantesi, na dhammameva
desesiti. Satijananattham. Bhikkhu hi annam cintentapi vikkhittacittapi dhammam
paccavekkhantapi kammatthanam manasikarontapi nisinna honti, te anamantetva
dhamme desiyamane "ayam desana kimnidana kimpaccaya katamaya atthuppattiya
desita"ti sallakkhetum asakkonta duggahitam va ganheyyum, na va ganheyyum.
Tena tesam satijananattham bhagava pathamam amantetva paccha dhammam deseti.
      Bhadanteti garavavacanametam, 4- satthu pativacanadanam va. Apicettha "bhikkhavo"ti
vadamano bhagava te bhikkhu alapati. "bhadante"ti vadamana bhagavantam paccha
@Footnote: 1 Ma. mukhabhimukham  2 Ma. patitthapakatta ca  3 cha.Ma.,i. eva  4 Ma. garuvacanametam
Lapanti. Tatha "bhikkhavo"ti bhagava alapati. 1- "bhadante"ti paccha bhasanti. "bhikkhavo"ti
vacanam vadapeti. 2- "bhadante"ti pativacanam denti. Te bhikkhuti ye bhagava amantesi,
te. Bhagavato paccassosunti bhagavato amantanam patiassosum, abhimukha hutva sunimsu
sampaticchimsu patiggahesunti attho. Bhagava etadavocati bhagava etam idani vattabbam
sakalam suttam avoca. Ettavata ca yam ayasmata anandena imassa suttassa
sukhavagahanattham kaladesakadesaparisapadesapatimanditam 3- nidanam bhasitam, tassa
atthavannana samattati.
      Idani naham bhikkhave annam ekarupampi samanupassamitiadina nayena bhagavata
nikkhittassa suttassa vannanaya okaso anuppatto, sa panesa atthavannana 4- yasma
suttanikkhepam vicaretvava vuccamana pakata hoti, tasma suttanikkhepavicarana
tava veditabba. Cattaro hi suttanikkhepa attajjhasayo  parajjhasayo
pucchavasiko atthuppattikoti. Tattha yani suttani bhagava parehi anajjhittho kevalam
attano ajjhasayeneva kathesi, seyyathidam? akankheyyasuttam vatthasuttanti evamadini,
tesam attajjhasayo nikkhePo. Yani pana "paripakka kho rahulassa vimuttiparipacaniya
dhamma, yannunaham rahulam uttarim asavanam khaye vineyyan"ti 5- evam paresam
ajjhasayam khantim manam abhiniharam bujjhanabhavanca oloketva parajjhasayavasena
kathitani, seyyathidam? rahulovadasuttam dhammacakkappavattananti evamadini, tesam
parajjhasayo nikkhePo. Bhagavantam pana upasankamitva te devamanussa tatha tatha panham
pucchanti. Evam putthena bhagavata yani kathitani devatasamyuttabojjhangasamyuttadini,
tesam pucchavasiko nikkhePo. Yani pana uppannam karanam paticca kathitani
dhammadayadasuttaputtamamsupamadini, tesam atthuppattiko nikkhePo. Evamimesu
catusu suttanikkhepesu imassa
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. bhagava adimhi bhasati  2 cha.Ma.,i. pativacanam dapeti
@3 Ma. kaladesadesakapatimanditam  4 cha.Ma. suttavannana
@5 sam.sala. 18/187/132 lokakamagunavagga (sya), Ma.u. 14/416/356 cularahulovadasutta
Suttassa parajjhasayo nikkhePo. Parajjhasayavasena hetam nikkhittam. Kesam
ajjhasayenati? rupagarukanam purisanam.
      Tattha naham bhikkhavetiadisu nakaro patisedhattho. Ahanti attanam niddisati.
Bhikkhaveti te bhikkhu alapati. Annanti idani vattabba itthirupato annam.
Ekarupampiti ekampi rupam. Samanupassamiti dve samanupassana nanasamanupassana ca
ditthisamanupassana ca. Tattha "aniccato samanupassati, no niccato"ti 1- ayam
nanasamanupassana nama. "rupam attato samanupassati"tiadika 2- pana ditthisamanupassana
nama. Tasu idha nanasamanupassana adhippeta. Imassa pana padassa nakarena
sambandho veditabbo. Idam hi vuttam hoti:- aham bhikkhave sabbannutananena
olokentopi annam ekarupampi na samanupassamiti. Yam evam purisassa cittam pariyadaya
titthatiti yam rupam rupagarukassa purisassa catubhumikam kusalacittam pariyadiyitva
ganhitva khepetva titthati. "sabbam hatthikayam pariyadiyitva"tiadisu 3- gahanam
pariyadanam nama. "aniccasanna bhikkhave bhavita bahulikata sabbam kamaragam
pariyadiyati"tiadisu 4- khepanam. Idha ubhayampi vattati. Idha 5- idam rupam catubhumikam
kusalacittam ganhantam niluppalakalapam 6- puriso viya hatthena ganhati nama. 7-
Khepayamanam aggi viya uddhane udakam santapetva khepeti. Uppattincassa
nivarayamanameva catubhumikam kusalacittam ganhati ceva khepeti cati veditabbam. Tena
vuttam "purisassa cittam pariyadaya titthati"ti.
      Yathayidanti yatha idam. Itthirupanti itthiya rupam. Tattha "kinca bhikkhave rupam
vadetha. Ruppatiti kho bhikkhave tasma rupanti vuccati. Kena ruppati? sitenapi ruppati
unhenapi ruppati"ti 8- suttanusarena rupassa vacanattho ceva samannalakkhananca
veditabbam. Ayam pana rupasaddo khandhabhavanimittapaccayasariravannasanthanadisu anekesu
@Footnote: 1 khu.pati. 31/727/623 satipatthanakatha (sya)  2 khu.pati. 31/313/207 ditthikatha
@(sya)  3 sam.sa. 15/126/101 dutiyasangamasutta  4 sam.kha. 17/102/122
@aniccasannasutta  5 cha.Ma.,i. tattha  6 cha.Ma.,i. etthantare na-saddo dissati
@7 cha.Ma.,i. napi  8 sam.kha. 17/79/71 khajjaniyasutta
Atthesu vattati. Ayanhi "yankinci rupam atitanagatapaccuppannan"ti 1- ettha
rupakkhandhe vattati. "rupupapattiya maggam bhaveti"ti 2- ettha rupabhave. "ajjhattam
arupasanni bahidadha rupani passati"ti 3- ettha kasinanimitte. "sarupa bhikkhave
uppajjanti papaka akusala dhamma no arupa"ti 4- ettha paccaye. "akaso
parivarito rupantveva sankham gacchati"ti 5- ettha sarire. "cakkhunca paticca rupe ca
uppajjati cakkhuvinnanan"ti 6- ettha vanne. "rupappamano rupappasanno"ti 7-
ettha santhane. Adisaddena "piyarupam satarupam, arasarupo"tiadinipi
sanganhitabbani. Idha panesa itthiya catusamutthane rupayatanasankhate vanne vattati.
Apica yo koci itthiya nivatthanivasanassa va alankarassa va gandhavannatadinam va
pilandhanamalanam va 8- kayapatibaddho ca vanno purisassa cakkhuvinnanassa arammanam
hutva upakappati, sabbametam itthirupantveva veditabbam. Itthirupam bhikkhave
purisassa cittam pariyadaya titthatiti idam purimasseva dalhikaranattham vuttam.
Purimam va "yathayidam bhikkhave itthirupan"ti evam opammavasena vuttam, idam
pariyadanabhavadassanavasena. 9-
      Tatridam itthirupassa pariyadanabhave 10- vatthu:- mahadathikanagaraja kira
cetiyagirimhi ambatthalene 11- mahathupam karapetva giribhandavahanapujam 12- nama
katva kalena kalam orodhaganaparivuto cetiyagirim gantva bhikkhusamghassa mahadanam deti.
Bahunnam sannipatatthanam 13- nama na sabbesam sati supatitthita hoti, ranno ca
damiladevi nama aggamahesi pathamavaye thita dassaniya pasadika. Atheko cittatthero
nama vuddhapabbajito asamvaraniyamena oloketva 14- tassa ruparammane nimittam
gahetva
@Footnote: 1 abhi.vi. 35/2/1 rupakkhandha, vi.maha. 4/22/19 pancavaggiyakatha
@2 abhi.sam. 34/160/50 rupavacarakusala, abhi.vi. 35/624
@3 abhi.sam. 34/204/64 cittuppadakanda  4 an.duka. 20/83/79 sanimittavagga
@5 Ma.mu. 12/306/269 mahahatthipadopamasutta
@6 Ma.mu. 12/400/357 mahatanhasankhayasutta, Ma.u. 14/421/361 chachakkasutta
@7 an.catukka. 21/65/81 rupasutta  8 cha.Ma.,i. pilandhanamaladinam vati
@9 cha.Ma.,i. pariyadananubhavadassanavasena  10 cha.Ma.,i. pariyadananubhave
@11 cha.Ma.,i. ambatthale  12 cha.Ma.,i. giribhandapujam
@13 cha.Ma.,i. sannipatatthane  14 cha.Ma.,i. olokento
Ummadappatto viya thitanisinnatthanesu "handa damiladevi handa damiladevi"ti 1-
vadanto vicarati. Tato patthayassa daharasamanera ummattakacittattherotveva namam katva
voharimsu. Atha sa devi nacirasseva kalamakasi. Bhikkhusamghe sivatthikaya dassanam 2-
gantva agate daharasamanera tassa santikam gantva evamahamsu "bhante cittatthera
yassatthaya tvam vilapasi, mayam tassa deviya sivatthikadassanam gantva agata"ti. Evam
vuttepi asaddahanto "yassa va tassa va tumhe 3- sivatthikadassanatthaya gata, mukham
tumhakam dhumavannan"ti ummattakavacanameva avoca. Evam ummattakacittattherassa
cittam pariyadaya atthasi idam itthirupam.
      Aparampi vatthu:-  saddhatissamaharaja kira ekadivasam orodhaganaparivuto viharam
agato. Eko daharo lohapasadadvarakotthake thatva asamvare thito ekam itthim
olokesi, sapi gamanam pacchinditva tam olokesi, ubhopi abbhantare utthitena
ragaggina dayhita 4- kalamakamsu. Evam itthirupam daharassa cittam pariyadaya
atthasi. 5-
      Aparampi vatthu:- kalyaniyamahaviharato kira eko daharo uddesatthaya
kaladighavapigamadvaram viharam gantva nitthituddesakicco atthakamanam vacanam
agahetva "gatatthane daharasamanerehi putthena gamassa nivitthakaro kathetabbo
bhavissati"ti game pindaya caranto visabhagarammane nimittam gahetva attano
vasanatthanam gato taya nivatthavattham sanjanitva "kaham bhante idam laddhan"ti
pucchanto tassa matabhavam natva "evarupa nama itthi mam nissaya mata"ti
cintento anto utthitena ragaggina dayhitva jivitakkhayam papuni. Evampi idam
itthirupam purisassa cittam pariyadaya titthatiti veditabbam.
                          Pathamam suttam nitthitam.
@Footnote: 1 Si. subham damiladevi subham damiladeviti  2 cha.Ma. sivathikadassanam
@3 Ma. yassatthaya va tumhepi  4 cha.Ma. dayhitva  5 cha.Ma. titthati
      [2] Dutiyadini saddagarukadinam asayavasena vuttani. Tesu itthisaddoti
itthiya cittasamutthano  kathitagitavaditasaddo. Apica itthiya nivatthanivasanassapi
alankatalankarassapi itthipayoganipphadito vinavenusankhapanavadisaddopi
itthisaddotveva veditabbo. Sabbopi hi 1- so purisacittam pariyadaya
titthatiti. 2-
      Tattha suvannakakkatakasuvannamoradaharabhikkhuadinam vatthuni veditabbani. Pabbatantaram
kira nissaya mahantam hatthinagakulam vasati. Aviduratthane cassa mahaparibhogasaro
atthi, tasmim kayupapanno suvannakakkatako atthi. So tam saram otinnotinne
sandasena viya alehi pade gahetva attano vasam 3- netva mareti. Tassa
otarapekkha 4- hatthinaga ekam mahahatthim jetthakam katva vicaranti. So ekadivasam
tam hatthinagam ganhi. Thamasatisampanno hatthinago cintesi "sacaham bhitaravam ravissami,
sabbe yatharuciya akilitva palayissanti"ti niccalova atthasi. Atha sabbesam
uttinnabhavam natva tena gahitabhavam attano bhariyam janapetum viravitva evamaha:-
                      "singi migo ayatacakkhunetto
                      atthittaco varisayo alomo
                      tenabhibhuto karunam 5- rudami
                      ma heva mam panasamam jaheyya"ti. 6-
      Sa tam sutva samikassa gahitabhavam natva tam tasma bhaya mocetum hatthinapi
kulirenapi saddhim sallapanti evamaha:-
             "ayya na tam jahissami         kunjaram satthihayanam 7-
              pathabya caturantaya         suppiyo hosi me tuvam.
@Footnote: 1 cha.Ma. heso  2 cha.Ma. titthati  3 Ma. vasanatthanam  4 Ma. tasmim otarapenta
@5 cha.Ma. kapanam  6 khu.ja. 27/400/108 suvannakakkatakajataka (sya)
@7 Si.,i. kunjara satthihayana
              Ye kulira samuddasmim         gangaya yamunaya 1- ca
              tesam tvam varijo settho     munca rodantiya patin"ti. 2-
      Kuliro saha itthisaddassavanena gahanam sithilamakasi. Atha nam hatthinago
"ayamevassa okaso"ti ekam padam gahitakareneva thapetva dutiyam ukkhipitva
tam 3- pitthikapale akkamitva vicunnikam katva tam akaddhitva tire khipi. Atha
nam sabbe hatthino sannipatitva "amhakam veri"ti vicunnayimsu. Evam tava
itthisaddo suvannakakkatakassa cittam pariyadiyi. 4-
      Suvannamoropi himavantam anupavisitva mahantam pabbatagahanam nissaya vasanto
niccakalam suriyassa udayakale suriyamandalam oloketva 5- attano rakkham karonto
evam vadati:-
                  "udetayancakkhuma ekaraja
                   harissavanno pathavippabhaso
                   tam tam namassami harissavannam pathavippabhasam
                   tayajja gutta viharemu divasam.
                   Ye brahmana vedagu sabbadhamme
                   te me namo te ca mam palayantu
                   namatthu buddhanam namatthu bodhiya
                   namo vimuttanam namo vimuttiya
                   imam so parittam katva moro carati esana"ti. 6-
      So divasam gocaram gahetva sayanhasamaye vasanatthanam pavisanto atthangatam
suriyamandalam oloketvapi imam thutim 7- vadati:-
@Footnote: 1 Si.,i. nammadaya  2 khu.ja. 27/401-2/108 (sya)  3 cha.Ma. thokam  4 cha.Ma. cittam
@pariyadiyitva titthati  5 cha.Ma. ulloketva  6 khu.ja. 27/167/53 morajataka
@7 cha.Ma. gatham
                  "apetayancakkhuma ekaraja
                   harissavanno pathavippabhaso
                   tam tam namassami harissavannam pathavippabhasam
                   tayajja gutta viharemu rattim.
                   Ye brahmana vedagu sabbadhamme
                   te me namo te ca mam palayantu
                   namatthu buddhanam namatthu bodhiya
                   namo vimuttanam namo vimuttiya
                   imam so parittam katva moro vasamakappayi"ti. 1-
      So imina niyameneva satta vassasatani vitinametva ekadivasam parittakammato
puretarameva morakukkutikaya saddam sutva parittakammam asaritva ranna pesitassa
luddakassa pasam upagato. Evam itthisaddo suvannamorassa cittam pariyadiyitva
titthatiti. Chatakapabbatavasi kireko daharo 2- sudhamundakavasi 3- daharo ca itthisaddam
sutva anayabyasanam pattati.
      [3] Tatiye itthigandhoti itthiya catusamutthanikam gandhayatanam. Svayam
itthiya sariragandho duggandho hoti, kayarulho pana agantukaanulepanadigandho idha
adhippeto. Ekacca hi itthi assagandhini hoti, ekacca mendakagandhini, ekacca
sedagandhini, ekacca sonitagandhini. Ekacco andhabalo evarupaya itthiya rajateva.
Cakkavattino pana itthiratanassa itthikayato 4- candanagandho vayati, mukhato ca
uppalagandho. Ayam na sabbasam hoti, agantukaanulepanadigandhova idha adhippeto.
Tiracchanagata pana hatthiassagonadayo tiracchanagatanam sahajatiitthinam 5- utugandhena
@Footnote: 1 khu.ja. 27/168/54 morajataka (sya)  2 cha.Ma. chatapabbatavasi daharo
@3 Ma. panamugamanditavasi  4 cha.Ma.,i. kayato  5 ka. itthinam
Yojanadviyojanatiyojanacatuyojanampi gacchanti. Itthikayagandho va 1- hotu itthiya
nivatthanivasanaanulittanulepanapilandhanamaladigandho va, sabbopi itthigandhotveva
veditabbo.
      [4] Catutthe itthirasoti itthiya catusamutthanikam rasayatanam. Tipitakaculanaga-
culabhayatthera pana "yvayam itthiya kimkarapatissavitadivasena savanaraso 2-
ceva paribhogaraso ca, ayam  itthiraso"ti vadanti. Kim tena, yo panayam itthiya
otthamamsasammakkhanakheladiraso, samikassa dinnayagubhattadinam rasopi, sabbo so
itthirasotveva veditabbo. Aneke hi satta attano matugamena yankinci sahattha
dinnameva madhuranti gahetva anabyasanam pattati.
      [5]  Pancame itthiphotthabboti itthiya kayasamphasso, itthisarirarulhanam
vatthalankaramaladinampi phasso itthiphotthabbotveva veditabbo. Sabbo cesa
purisassa cittam pariyadiyati mahacetiyangane ganasajjhayam bhanantassa daharabhikkhuno
visabhagarammanaphasso viyati.
      Iti sattha sattanam asayanusayavasena rupadisu ekekam gahetva annam idisam
na passamiti aha. Yatha hi rupagarukassa purisassa itthirupam cittuppadam gameti 3-
palibujjhati majjapeti sammajjapeti 3- moheti sammoheti, 4- tatha 5- sesa
saddadayo. Yatha ca saddadigarukanam saddadayo, tatha 5- rupadini arammanani.
Ekaccassa ca rupadisu ekamevarammanam cittam pariyadiyati, ekaccassa dvepi
tinipi cattaripi pancapi. Iti ime panca suttanta pancagarukavasena kathita, na
pancagarukajatakavasena. Pancagarukajatakam 6- pana sakkhibhavatthaya aharitva kathetabbam.
Tatra hi amanussehi kantaramajjhe kataya apanadivicaranaya 7- mahapurisassa pancasu
sahayesu rupagaruko ruparammane bajjhitva 8- anayabyasanam patto, saddadigaruka
saddarammanadisu. Atitam 9-
@Footnote: 1 Si. iti kayagandho va  2 Si.,i. assavaraso  3-3 cha.Ma. palibundhati bajjhapeti
@baddhapeti  4 Si.,i. pamoheti  5 cha.Ma.,i. na tatha
@6 pali. 27/132/43 pancabhirukajataka (sya)  7 Si.,i. apanaracanaya  8 Ma. rajjitva
@9 cha.Ma.,i. iti tam
Sakkhibhavatthaya aharitva kathetabbam. Ime pana panca suttanta pancagarukavaseneva
kathita.
     [6] Yasma pana 1- na kevalam purisayeva pancagaruka honti, itthiyopi hontiyeva,
tasma tasampi vasena puna panca suttante kathesi. Tesampi attho vuttanayeneva
veditabbo. Vatthusupi pathamasutte lohapasadadvare thitam daharam oloketva mataya
rajorodhaya vatthu veditabbam. Tam hettha vittharitameva.
     [7] Dutiyasutte baranasiyam rupupajivino matugamassa vatthu veditabbam.
Guttilavinavadako kirekissa itthiya sahassam pahini, sa upphandetva 2-
ganhitum na icchi. So "karissamettha kattabban"ti sayanhasamanantare 3-
alankatapatiyatto tassa gehassa abhimukhatthane annasmim gehadvare nisinno vinaya
tantiyo same gune patitthahitva 4- tantissarena gitasaddam 5- anatikkamanto gayi.
Sa itthi tassa gitasaddam sutva dvaranti sannaya "vivatavatapanena tassa santikam
gamissami"ti akaseyeva jivitakkhayam patta.
     [8] Tatiyasutte cakkavattiranno kayato candanagandho vayati, mukhato ca
uppalagandhoti idam aharitabbam. Idam cettha vatthu veditabbam. Savatthiyam
kirekissa kutumbikadhitaya samiko satthu dhammadesanam sutva "na sakka maya ayam dhammo
gihibhutena puretun"ti annatarassa pindapatikattherassa santike pabbaji. Athassa
bhariyam "assamika ayan"ti natva raja pasenadikosalo antepuram atiharapetva 6-
ekadivasam ekam niluppalakalapam adaya antepuram pavittho ekekissa ekekuppalam
dapesi. Pupphesu bhajiyamanesu tassa itthiya dve hattham pattani. Sa pahatthakaram
dassetva upasinghitva parodi. Raja tassa ubhayakaram disva tam pakkosapetva
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. ca  2 cha.Ma.,i. sa tam uppandetva  3 cha.Ma. sayanhakalasamanantare
@4 cha.Ma. patitthapetva  5 cha.Ma. gitassaram  6 cha.Ma. aharapetva
Pucchi. Sapi attano tutthikarananca 1- rodanakarananca kathesi. Yavatatiyam kathitepi
raja asaddahanto punadivase sakalarajanivesane sabbamalavilepanadisugandhagandham
harapetva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa asanani pannapetva buddhappamukhassa
bhikkhusamghassa mahadanam datva bhattakiccapariyosane tam itthim "kataro te thero"ti
pucchitva "ayan"ti vutte natva sattharam vanditva "bhante tumhehi saddhim
bhikkhusamgho gacchatu, amhakam asukatthero anumodanam karissati"ti aha. Tam sattha
bhikkhum thapetva viharam gato. There anumodanam vattum araddhamatte sakalam rajanivesanam
gandhapuram viya jatam. Raja "saccamevesa aha"ti pasiditva punadivase sattharam
tam karanam pucchi. Sattha "ayam atite dhammakatham sunanto `sadhu sadhu'ti sadhukaram
pavattento sakkaccam assosi, tammulako tena 2- maharaja ayamanisamso laddho"ti
acikkhi.
         Saddhammadesanakale              sadhu sadhuti bhasato
         mukhato jayate 3- gandho          uppalam viya vayatiti. 4-
    Sesam sabbattha uttanamevati. Imasmim vagge vatthumeva 5- kathitam.
                       Rupadivaggavannana nitthita.
                           Pathamo vaggo.
                          -------------
@Footnote: 1 cha.Ma. pahatthakarananca  2 Ma. tammulakena  3 Si. nibbatti, i. nibbatti
@4 cha.Ma. uppalamva yathodaketi  5 cha.Ma. vattameva



             The Pali Atthakatha in Roman Book 14 page 1-25. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=1&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=14&A=1&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=1              Contents of The Tipitaka Volume 20 http://84000.org/tipitaka/read/?index_20

previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]