ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext book chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 14 : PALI ROMAN An.A. (manoratha.1)

                      17. Pasadakaradhammavaggavannana
     [366] Addhamidantiadisu ekamsadhivacanametam, 1- addha idam labham, 2- ekamso esa
labhananti vuttam hoti. Yadidam arannakattanti 3- yo ekamsaarannakabhavo. 4- Idam
vuttam hoti:- arannakabhavo nama labhanam ekamso avassam bhavitatta 5- na sakka
arannakena labham na labhitunti. Arannako hi bhikkhu "attano arannavasassa
anucchavikam karissami"ti papakannama na karoti, athassa "arannako ayam bhikkhu"ti
sanjatagaravo mahajano catupaccayapujam karoti. Tena vuttam "addhamidam bhikkhave labhanam
yadidam arannakattan"ti. Sesapadesupi eseva nayo. Ettha pana bahusaccanti
bahussutabhavo. Thavareyyanti cirapabbajitatta thavarappattabhavo. Akappasampadati
civaragahanadino akappassa sampatti. Parivarasampadati suciparivarata. Kolaputtiti 6-
kulaputtabhavo. Vannapokkharatati sampannarupata. Kalyanavakkaranatati 7- vacanakiriyaya
madhurabhavo. Appabadhatati arogyasampatti. Arogo hi bhikkhu attano sarirakalyanataya
8- vasadhure 9- ca ganthadhure ca paripuriko 10- hoti, tenassa labha
uppajjantiti. 11-
                     Solasa pasadakaradhamma nitthita.
                      ---------------------
@Footnote: 1 Si.,cha.Ma. addhanti ekamsadhivacanametam  2 cha.Ma. labhanam  3 cha.Ma. arannikattanti
@4 cha.Ma. yo esa arannikabhavo  5 cha.Ma. avassabhavita  6 ka. kulaputtiti
@7 ka. kalyanavakkaranatati  8 cha. sarirakalyataya  9 cha.Ma. vipassanadhure
@10 cha.Ma. paripurakari 11 cha.Ma. labho uppajjatiti
                    18. Aparaaccharasanghatavaggavannana
     [382] Accharasanghatamattampiti idampi suttam aggikkhandhopamaatthuppattiyamyeva
1- vuttam. Appamattaya 2- hi mettaya avipakattam 3- natthi. Tassayeva
atthuppattiya ayam desana araddhati veditabba. Tattha pathamanti "ganananupubbato 4-
pathamam, idam pathamam samapajjatiti pathaman"ti vibhange 5- vuttatthameva. Jhananti jhanam nama
duvidham arammanupanijjhananca lakkhanupanijjhanancati. Tattha arammanupanijjhanam
nama attha samapattiyo. Ta hi pathavikasinadino arammanassa upanijjhanato 6-
arammanupanijjhananti vuccanti. Lakkhanupanijjhananti vipassanamaggaphalani.
Vipassana hi aniccadivasena sankharalakkhanassa upanijjhanato lakkhanupanijjhanannama,
vipassanaya pana lakkhanupanijjhanakiccam maggena sijjhatiti maggo lakkhanupanijjhanam, phalam
sunnataanimittaappanihitalakkhanassa nibbanasseva upanijjhanato lakkhanupanijjhananti
vuccati. Tattha imasmim pana atthe arammanupanijjhanam adhippetam. Ko pana  vado ye nam
bahulikarontiti ye nam pathamajjhanam bahulikaronti, punappunam karonti, tesu
vattabbameva natthi. Sesamettha hettha vuttanayeneva veditabbam.
     [383] Dutiyantiadisupi "ganananupubbato dutiyan"tiadina 7- nayena attho
veditabbo.
     [386-387] Mettanti sabbasattesu hitapharanam. Cetovimuttinti cittavimuttim.
Idha appanamattava 8- metta adhippeta. Karunadisupi eseva nayo. Ime pana
cattaro brahmavihara vatta 9- honti, vattapada honti, vipassanapada honti,
ditthadhammasukhavihara honti, abhinnapada va nirodhapada va honti. Lokuttara
pana  na honti. Kasma? sattarammanattati.
@Footnote: 1 an.sattaka. 23/69/129  2 cha.Ma. appanappattaya  3 cha.Ma. vipake kathayeva
@4 cha.Ma. ganananupubbata. evamuparipi  5 abhi.vi. 35/568/311 jhanavibhanga
@6 Si. upanijjhayanato  7 abhi.vi. 35/579/312  8 cha.Ma. appanappattava
@9 Si.,cha.Ma. vattam
     [390] Kaye kayanupassiti anapanapabbam iriyapathapabbam catusampajannapabbam
patikulamanasikarapabbam dhatumanasikarapabbam navasivathikapabbanti 1- ajjhattaparikammavasena
cattari niladikasinaniti imasmim attharasavidhe kaye tameva kayam pannaya
anupassanto. Viharatiti iriyati vattati. Imina imassa attharasavidhena
kayanupassanasatipatthanam bhaventassa 2- bhikkhuno iriyapatho kathito hoti. Atapiti
tasseva vuttappakarassa satipatthanassa bhavanaviriyena 3- viriyava. Sampajanoti
attharasavidhena kayanupassanasatipatthanassa pariggahapannaya 4- sammapajananto. Satimati
attharasavidhena kayanupassanapariggahikaya satiya samannagato. Vineyya loke
abhijjhadomanassanti tasmimyeva kayasankhate loke pancakamagunikatanhanca
patighasampayuttadomanassanca vinetva vikkhambhetva kaye kayanupassi viharatiti
vuttam hoti. Ettavata kayanupassanasatipatthanavasena suddharupasammasanameva kathitanti
veditabbam.
     Vedanasu vedananupassiti sukhadibhedasu vedanasu "sukham vedanam vediyamano
sukham vedanam vediyamiti pajanati. Dukkham, adukkhamasukham, samisam va sukham, niramisam
va sukham, samisam va dukkham, niramisam va dukkham, samisam va adukkhamasukham, niramisam
va adukkhamasukham vedanam vediyamano niramisam adukkhamasukham vedanam vediyamiti
pajanati"ti. 5- Evam vuttam navavidham vedanam anupassanto atapitiadina panettha
navavidhena vedananupassanasatipatthanassa bhavanapariggahikanam viriyapannasatinam
vasena attho veditabbo. Loketi 6- cettha vedana 7- veditabba.
     Cittadhammesupi eseva nayo. Ettha pana citte cittanupassiti "saragam va
cittam saragam cittanti pajanati"ti 8- evam vittharite solasappabhede citte
evam 9-
@Footnote: 1 Si.,cha.Ma. navasivathikapabbani  2 cha.Ma....satipatthanabhavakassa  3 cha.Ma. bhavanakaviriyena
@4 Si. pariggahanapannaya, cha.Ma. pariggahikapannaya  5 di.Ma. 10/380/254,
@Ma.mu. 12/113/82 mahasatipatthanasutta,  abhi.vi. 35/363/232 satipatthanavibhanga
@6 cha.Ma. lokoti  7 Si. sava vedana  8 di.Ma. 10/381/255,
@Ma.mu. 12/114/83 cittanupassanasatipatthana,
@abhi.vi. 35/365/234 cittanupassananiddesa  9 cha.Ma. citte tameva cittam
Pariggahikaya anupassanaya anupassantoti attho. Dhammesu dhammanupassiti "pancavidha-
nivaranani, 1- pancupadanakkhandha, cha ajjhattikabahirayatanani, satta bojjhanga,
cattari ariyasaccani"ti 2- evam kotthasavasena pancadha vuttesu dhammesu
pariggahikaya 3- anupassanaya te dhamme anupassantoti attho. Ettha pana
vedananupassanasatipatthane ca cittanupassanasatipatthane ca suddhaarupasammasanameva kathitam,
dhammanupassanasatipatthane ruparupasammasanam. Imani 4- cattaripi satipatthanani
lokiyalokuttaramissakaneva kathitaniti veditabbani.
     [394] Anuppannananti anibbattanam. Papakananti lamakanam. Akusalanam
dhammananti akosallasambhutanam lobhadidhammanam. Anuppadayati anibbattanatthaya.
Chandam janetiti kattukamyatakusalacchandam uppadeti. Vayamatiti payogam parakkamam karoti.
Viriyam arabhatiti kayikacetasikaviriyam karoti. Cittam pagganhatiti teneva
sahajataviriyena cittam ukkhipati. Padahatiti padhanaviriyam karoti.
     Uppannananti jatanam nibbattanam. Kusalanam dhammananti kosalyasambhutanam 5-
alobhadidhammanam. Thitiyati thitattham. Asammosayati anassanattham. Bhiyyobhavayati
punappunam bhavaya. Vepullayati vipulabhavaya. Bhavanayati vuddhiya. 6- Paripuriyati
paripuranatthaya. Ayam tava catunnam sammappadhananam ekapadiko atthuddharo.
     Ayam pana sammappadhanakatha nama duvidha lokiya lokuttara ca. Tattha
lokiya sabbapubbabhage hoti, sa kassapasamyuttapariyayena lokiyamaggakkhaneyeva
veditabba. Vuttanhi tattha:-
     7- "cattarome avuso sammappadhana. Katame cattaro. 7- Idhavuso bhikkhu
     `anuppanna me papaka akusala dhamma uppajjamana anatthaya
@Footnote: 1 cha.Ma. panca nivaranani 2 di.Ma. 10/382-386/255, Ma.mu. 12/115-119/83,
@abhi.vi. 35/367/237  3 cha.Ma. dhammapariggahikaya  4 cha.Ma. iti imani
@5 cha.Ma. kosallasambhutanam  6 cha.Ma. vaddhiya  7-7 paliyam ime patha na dissanti
     Samvatteyyun'ti atappam karoti, `uppanna me papaka akusala dhamma
     appahiyamana anatthaya samvatteyyun'ti atappam karoti, `anuppanna me
     kusala dhamma anuppajjamana  anatthaya samvatteyyun'ti atappam karoti,
     `uppanna me kusala dhamma nirujjhamana anatthaya samvatteyyun'ti
     atappam karoti"ti. 1-
     Ettha ca papaka akusalati lobhadayo veditabba. Anuppanna me 2- kusala
dhammati samathavipassana ceva maggo ca. Uppanna kusala nama samathavipassanava.
Maggo pana sakim uppajjitva nirujjhamano anatthaya samvattaniko 3- nama natthi.
So hi phalassa paccayam datvava nirujjhati. Uppanna kusala nama 4- purimasmimpi
va samathavipassanava gahetabbati vuttam, tam pana na yuttam. Evam lokiyasammappadhanakatha
sabbapubbabhage kassapasamyuttapariyayena veditabba. Lokuttaramaggakkhane panetam
ekameva viriyam catukiccasadhanavasena cattari namani labhati.
     Tattha anuppannanam papakananti ettha "anuppanno ceva kamacchando"tiadisu
vuttanayena attho veditabbo. Uppannanam papakananti ettha catubbidham uppannam
vattamanuppannam bhutvavigatuppannam okasakatuppannam bhumiladdhuppannanti.
Tattha ye kilesa vijjamana upadanasamangino, 5- idam vattamanuppannam nama. Kamme
pana vijahante 6- arammanarasam anubhavitva niruddhe vipako 7- bhutva vigatam nama,
kammam uppajjitva niruddham bhutva vigatam nama. Tadubhayampi bhutvavigatuppannanti
sankhyam 8- gacchati. Kusalakammam 9- annassa kammassa vipakam patibahitva attano
vipakassa okasam karoti, evam kate okase vipako uppajjamano okasakaranato
patthaya uppannoti vuccati, idam okasakatuppannam nama. Pancakkhandha pana vipassanaya
@Footnote: 1 sam.ni. 16/145/189 anottappisutta 2 cha.Ma. ayam patho na dissati
@3 cha.Ma. samvattanako  4 cha.Ma. uppanna kusala namati ime patha na dissanti
@5 Si.,cha.Ma. uppadadisamangino  6 Si.,cha.Ma. javite 7 Si.,cha.Ma. niruddhavipako
@8 cha.Ma. sankham. evamuparipi  9 cha.Ma. kusalakusalakammam
Bhumi nama, te atitadibheda honti. Tesu anusayitakilesa pana atita va anagata
va paccuppanna vati na vattabba. Atitakkhandhesu anusayitapi hi appahinava
honti, anagatakkhandhesu anusayitapi hi appahinava honti, paccuppannakkhandhesu
anusayitapi hi 1- appahinava honti, idam bhumiladdhuppannam nama. Tenahu porana
"tasu tasu bhumisu asamugghatitakilesa 2- bhumiladdhuppannam namati 3- sankhyam
gacchanti"ti.
     Aparampi catubbidham uppannam samudacaruppannam arammanadhiggahituppannam
avikkhambhituppannam asamugghatituppannanti. Tattha sampati vattamanamyeva
samudacaruppannam nama. Sakim cakkhuni ummiletva arammane nimitte gahite
anussaritakkhane 4- kilesa nuppajjissantiti na vattabba. Kasma? arammanassa
adhigahitatta. Yatha kim? yatha  khirarukkhassa kudhariya pahatatthane 5- khiram na
nikkhamissatiti na vattabbam, 6- evam. Idam arammanadhiggahituppannam nama.
Samapattiya avikkhambhitakilesa pana imasmim nama thane na uppajjissantiti na
vattabba. Kasma? avikkhambhitatta. Yatha kim? yatha khirarukkham kudhariya
ahaneyyum, imasmim nama thane khiram na nikkhameyyati na vattabbam, evam. Idam
avikkhambhituppannam nama. Maggena asamugghatitakilesa pana bhavagge nibbattassapi
uppajjantiti purimanayeneva vittharetabbam. Idam asamugghatituppannam nama.
     Imesu uppannesu vattamanuppannam bhutvavigatuppannam okasakatuppannam
samudacaruppannanti catubbidham uppannam na maggavajjham, bhumiladdhuppannam
arammanadhiggahituppannam avikkhambhituppannam asamugghatituppannanti catubbidham
maggavajjham. Maggo hi uppajjamano ete kilese pajahati. So ye kilese pajahati, te
atita va anagata va paccuppanna vati na vattabba. Vuttampi cetam:-
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati 2 Si.,cha.Ma. asamugghatagata kilesa
@3 cha.Ma. bhumiladdhuppanna  4 cha.Ma. anussaritanussaritakkhane  5 Si.,cha.Ma. kuthariya
@ahatahatatthane 6 cha.Ma. vattabba
        "hanci atite kilese pajahati, tena hi khinam 1- khepeti. Niruddham nirodheti,
     vigatam vigameti, atthangatam atthangameti, atitam yam natthi, tam pajahati. Hanci
     anagate kilese pajahati, tena hi ajatam pajahati, anibbattam, anuppannam,
     apatubhutam pajahati. Anagatam yam natthi, tam pajahati. Hanci paccuppanne
     kilese pajahati, tena hi ratto ragam pajahati, duttho dosam, mulho moham,
     vinibandho 2- manam, paramattho ditthim, vikkhepagato uddhaccam, anitthangato
     vicikiccham, thamagato anusayam pajahati, kanhasukkadhamma yuganaddha pavattanti,
     sankilesika maggabhavana hoti .pe. Tena hi natthi maggabhavana, natthi
     phalasacchikiriya, natthi kilesappahanam, natthi dhammabhisamayoti. Atthi
     maggabhavana .pe. Atthi dhammabhisamayoti. Yatha katham viya, yathapi 3- taruno
     rukkho .pe. Apatubhutayeva patubhavanti"ti. 4-
     Paliyam 5- ajataphalarukkho agato, jataphalarukkho pana dipetabbo. 6- Yatha hi
saphalatarunambarukkha, 7- tassa phalani manussa paribhunjeyyum, sesani patetva pacchiyo
pureyyum, athanno puriso tam pharasuna chindeyya. Tenassa neva atitani phalani
nasitani honti, na paccuppannani na ca anagatani. 8- Atitani hi manussehi
paribhuttani, anagatani anibbattani, na sakka nasetum. Yasmim pana samaye so
chinno, tada phalaniyeva natthiti paccuppannanipi anasitani. Sace pana rukkho
acchinno assa, athassa pathavirasanca aporasanca agamma yani phalani nibbatteyyum,
tani nasitani honti. Tani hi ajataneva na jayanti, anibbattaneva na
nibbattanti, apatubhutaneva na patubhavanti. Evameva maggo napi atitadibhede
kilese pajahati, napi nappajahati. Yesam hi kilesanam maggena khandhesu aparinnatesu
uppatti siya, maggena uppajjitva khandhanam parinnatatta te kilesa ajatava
@Footnote: 1 cha.Ma. khinamyeva  2 cha.Ma. vinibaddho 3 cha.Ma. seyyathapi
@4 khu.pati. 31/699/605 abhisamayakatha  5 cha.Ma. iti paliyam  6 Si. jataphalarukkhena pana
@dipetabbam  7 Si.,cha.Ma. saphalo tarunambarukkho  8 cha.Ma. na anagatapaccuppannani
Na jayanti, anibbattava na nibbattanti, apatubhutava na patubhavanti. Tarunaputtaya
itthiya puna avijayanattham byadhitanam rogavupasamanatthampi va bhesajjehi 1- ayamattho
vibhavetabbo. Evam maggo ye kilese pajahati, te atita va anagata va
paccuppanna vati na vattabba. Na ca maggo kilese nappajahati. Ye pana
maggo kilese pajahati, te sandhaya "uppannanam papakanan"tiadi vuttam.
     Na kevalanca maggo kileseyeva pajahati, kilesanam pana suppahinatta 2- ye
uppajjeyyum upadinnakkhandha, tepi pajahati. 3- Vuttampi cetam
"sotapattimaggananena abhisankharavinnanassa nirodhena sattabhave thapetva anamatagge
samsare ye uppajjeyyum namanca rupanca, etthete nirujjhanti"ti vittharo. Iti
maggo upadinnaanupadinnato 4- vutthati. Sabbabhavavasena 5- pana sotapattimaggo
apayabhavato vutthati, sakadagamimaggo sugatibhavekadesato, anagamimaggo sugatikamabhavato,
arahattamaggo ruparupabhavato vutthati. Sabbabhavehi ca 6- vutthatiyevatipi vadanti.
     Atha maggakkhane katham anuppannanam uppadaya bhavana hoti, katham va uppannanam
thitiyati? maggappavattiyayeva. Maggo hi pavattamano pubbe anuppannapubbatta
anuppanno nama vuccati. Anagatapubbam hi thanam gantva ananubhutapubbanca 7-
arammanam anubhavitva vattaro bhavanti 8- "na anagatatthanam agatamha, na ananubhutam
arammanam anubhutamha"ti. 8- Yapassa 9- pavatti, ayameva thiti namati "thitiya
bhave"tipi vattum vattati.  evameva tassa 10- bhikkhuno idam lokuttaramaggakkhane
viriyam "anuppannanam papakanam akusalanam dhammanam anuppadaya"tiadini cattari
namani labhati. Ayam lokuttaramaggakkhane sammappadhanakatha. Imasmim pana sutte
lokiyalokuttaramissakaneva sammappadhanani kathitani.
@Footnote: 1 cha.Ma. rogavupasamanattham pitabhesajjehi capi  2 Si.,cha.Ma. appahinatta
@3 Si.,cha.Ma. pajahatiyeva  4 cha.Ma. upadinnato anupadinnato ca  5 cha.Ma. bhavavasena
@6 cha.Ma. ayam saddo na dissati  7 cha.Ma. ananubhutapubbam va  8-8 cha.Ma. anagatatthanam
@agatamha, ananubhutam arammanam anubhavamati  9 cha.Ma. ya cassa  10 cha.Ma. evametassa
     [398-401] Iddhipadesu chandam nissaya pavatto samadhi chandasamadhi,
padhanabhuta sankhara padhanasankhaRa. Samannagatanti tehi dhammehi upetam. Iddhiya
padam, iddhibhutam va padanti iddhipadam. Sesesupi eseva nayo. Ayamettha sankhepo,
vittharo pana iddhipadavibhange 1- agatoeva. Visuddhimagge 2- panassa attho dipito.
Tatrayam bhikkhu yada chandadisu ekam dhuram nissaya vipassanam vaddhetva arahattam
papuni, tadassa iddhipado 3- pubbabhage lokiyo, aparabhage lokuttaro. Evam
sesapiti. Imasmimpi sutte lokiyalokuttarava iddhipada kathita.
     [402-406] Saddhindriyam bhavetitiadisu saddha ca 4- attano saddhadhure
indattham karotiti 5- saddhindriyam. Viriyindriyadisupi eseva nayo. Bhavetiti
ettha pana adikammiko yogavacaro tihi karanehi saddhindriyam visodhento
saddhindriyam bhaveti nama. Viriyindriyadisupi eseva nayo. Vuttam hetam:-
         "assaddhe puggale parivajjayato, saddhe puggale sevato bhajato
     payirupasato, pasadaniye suttante paccavekkhato imehi tihi karanehi 6-
     saddhindriyam visujjhati.
     Kusite puggale parivajjayato, araddhaviriye puggale sevato bhajato
     payirupasato, sammappadhane paccavekkhato imehi tihi karanehi viriyindriyam
     visujjhati.
     Mutthassati puggale parivajjayato, upatthitassati puggale sevato bhajato
     payirupasato, satipatthane paccavekkhato imehi tihi karanehi satindriyam
     visujjhati.
@Footnote: 1 abhi.vi. 35/431/260  2 visuddhi. 2/216 iddhividhaniddesa  3 cha.Ma. pathamiddhipado
@4 cha.Ma. saddhava  5 cha.Ma. karetiti  6 pali.,cha.Ma. tihakarehi. evamuparipi
     Asamahite puggale parivajjayato, samahite puggale sevato bhajato
     payirupasato, jhanavimokkhe paccavekkhato imehi tihi karanehi samadhindriyam
     visujjhati.
     Duppanne puggale parivajjayato, pannavante puggale sevato bhajato
     payirupasato, gambhirananacariyam paccavekkhato imehi tihi karanehi
     pannindriyam visujjhati"ti. 1-
     Ettha ca gambhirananacariyam paccavekkhatoti sanhasukhumam khandhantaram 2- ayatanantaram
dhatantaram 2- indriyabalabojjhangantaram maggantaram phalantaranca paccavekkhantassati
attho. Imesam hi tinnam tinnam karananam vasena akatabhiniveso adikammiko yogavacaro
saddhadhuradisu abhinivesam patthapetva bhavento avasane vivajjetva 3- arahattam
ganhati. So yava arahattamagga imani indriyani bhaveti nama, arahattaphale patte
bhavitindriyo nama hotiti. Evam imanipi pancindriyani lokiyalokuttaraneva
kathitaniti.
     Saddhabaladisu saddhayeva akampiyatthena balanti saddhabalam, viriyabaladisupi
eseva nayo. Ettha hi saddha assaddhiyena 4- na kampati, viriyam kosajjena 5- na
kampati, sati mutthasaccena 6- na kampati, samadhi uddhaccena 7- na kampati, panna
avijjaya na kampatiti sabbanipi akampiyatthena balaniti vuccanti. Bhavananuyogo 8-
panettha indriyabhavanaya vuttanayeneva veditabboti. Imani pancabalani 9-
lokiyalokuttaraneva kathitaniti.
     [418] Satisambojjhangam bhavetiti ettha ayam adikammikanam kulaputtanam
vasena saddhim atthavannanaya bhavananayo. Tattha satisambojjhangantiadina nayena
@Footnote: 1 khu.pati. 31/424/301 indriyakatha  2-2 ka. ime patha na dissanti
@3 cha.Ma. vivattetva  4 cha.Ma. assaddhiye  5 cha.Ma. kosajje 6 cha.Ma. mutthassacce
@7 cha.Ma. uddhacce  8 cha.Ma. bhavananayo  9 cha.Ma. ayam patho na dissati
Vuttanam sattannam adipadanam tava ayamettha vannana 1- :- satisambojjhange tava
saranatthena sati, sa panesa upatthanalakkhana, apilapanalakkhana va. Vuttampi cetam:-
"yatha maharaja ranno bhandagariko ranno  sapateyyam apilapeti `ettakam
maharaja hirannam, ettakam suvannam, ettakam sapateyyan'ti. Evameva kho maharaja
sati uppajjamana kusalakusalasavajjanavajjahinappanitakanhasukkasappatibhage dhamme
apilapeti sarapeti 2- ime cattaro satipatthana"ti 3- vittharo.
Apilapanarasa, kiccavaseneva hissa etam lakkhanam therena vuttam. Asammosarasa
va, gocarabhimukhibhavapaccupatthana. Evam satisambojjhango. 4-
     Tattha bodhiya, bodhissa va angoti bojjhango. Kim vuttam hoti? ya
hi ayam dhammasamaggiya 5- lokiyalokuttaramaggakkhane uppajjamanaya linuddhacca-
patitthanayuhanakamasukhaattakilamathanuyogaucchedasassatabhinivesadinam anekesam upaddavanam
patipakkhabhutaya satidhammavicayaviriyapitipassaddhisamadhiupekkhasankhataya dhammasamaggiya
ariyasavako bujjhatiti katva bodhiti vuccati, bujjhatiti kilesasantananiddaya
vutthahati, 6- cattari va ariyasaccani pativijjhati, nibbanameva va sacchikarotiti
vuttam hoti. Yathaha "satta bojjhange bhavetva anuttaram sammasambodhim
abhisambuddho"ti. 7- Tassa dhammasamaggisankhataya bodhiya angotipi bojjhango
jhanangamaggangadayo viya. Sesam 8- yathavuttappakaraya etaya dhammasamaggiya bujjhatiti
katva ariyasavako bodhiti vuccati, tassa angotipi bojjhango senangarathangadayo viya.
Tenahu atthakathacariya "bujjhanakassa ca 9- puggalassa angati 10- bojjhanga"ti.
     Apica "bojjhangati kenatthena bojjhanga? bodhaya samvattantiti bojjhanga,
Bujjhantiti bojjhanga, anubujjhantiti bojjhanga, patibujjhantiti bojjhanga,
@Footnote: 1 cha.Ma. ayamatthavannana  2 cha.Ma. ayam patho na dissati
@3 khu.milinda. 13/36(parivattitapotthaka)  4 Si.,cha.Ma. satieva sambojjhangoti
@satisambojjhango  5 cha.Ma. dhammasamaggi yaya  6 cha.Ma. utthahati  7 pali. yathabhutam
@bhavetva, sam.Ma. 19/378/140 nalandasutta, di.pa. 11/143/87 sampasadaniyasutta
@8 cha.Ma. yopesa  9 cha.Ma. ayam saddo na dissati  10 cha.Ma. angati va
Sambujjhantiti bojjhanga"ti imina patisambhidanayenapi 1- bojjhangattho
veditabbo. Pasattho sundaro va bojjhango sambojjhango, satieva sambojjhango
satisambojjhango, tam satisambojjhangam.
     Dhammavicayasambojjhangantiadisupi catusaccadhamme vicinatiti dhammavicayo. So
pavicayalakkhano, obhasanaraso, sambodhipaccupatthano. 2- Virabhavato, vidhina irayitabbato
ca viriyam. Tam paggahalakkhanam, upatthambhanarasam, anosidanapaccupatthanam. Pinayatiti 3-
piti. Sa pharanalakkhana, tutthilakkhana va, kayacittanam pinanarasa, 4- tesamyeva
odagyapaccupatthana. 5- Kayacittadarathappassambhanato passaddhi. Sa upasamalakkhana,
kayacittadarathamaddanarasa, kayacittanam aparipphandabhutapitibhavapaccupatthana. 6- Samadhanato
samadhi. So avikkhepalakkhano, avisaharalakkhano 7- va, cittacetasikasampindanaraso, 8-
cittatthitipaccupatthano. Ajjhupekkhanato upekkha. Sa patisankhanalakkhana, samavahita-
lakkhana va, unadhikanivaranarasa, pakkhapatupacchedanarasa va, majjhattabhava-
paccupatthana. Sesam vuttanayameva. Bhavetiti bruheti vaddheti, uppadetiti attho.
     Tattha cattaro dhamma satisambojjhangassa uppadaya samvattanti 9- satisampajannam
mutthassatipuggalaparivajjanata upatthitasatipuggalasevanata tadadhimuttatati. Abhikkamadi-
supi 10- hi sattasu thanesu satisampajannena 11- tissadattattheraabhayattheradisadisa-
upatthitasatipuggalasevanena, 12- thananisajjadisu satisamutthapanattham ninnaponapabbhara-
cittassapi 13- satisambojjhango uppajjati. Tasma adikammiko kulaputto imehi
catuhi karanehi satisambojjhangam samutthapetva tadeva dhuram katva abhinivesam
patthapetva anukkamena
@Footnote: 1 ka. bojjhanga, pativijjhantiti bojjhanga, khu.pati. 31/557/463 bojjhangakatha
@(sya)  2 cha.Ma. asammohapaccupatthano  3 Ma. pinatiti, ka. pinayatiti  4 Si. pinanarasa
@5 Si. odaggapaccupatthana  6 cha.Ma. aparipphandanasitibhavapaccupatthana,
@sangani.A. 1/1/180 cittuppadakandavannana (sya)  7 Si.,cha.Ma. avisaralakkhano
@8 cha.Ma. cittacetasikanam sampindanaraso  9 cha.Ma. samvattantiti veditabba
@10 cha.Ma. abhikkantadisu 11 Si. satisampajannarahite  12 cha.Ma. bhattanikkhittakakasadise
@mutthassatipuggale parivajjanena,  tissadattattheraabhayattheradisadise
@upatthitassatipuggale sevanena  13 cha.Ma. ninnaponapabbharacittataya
Arahattam ganhati. Soyeva arahattamagge 1- satisambojjhangam bhaveti nama, phale patte
bhavito nama hoti.
     Satta dhamma dhammavicayasambojjhangassa uppadaya samvattanti paripucchakata 2-
vatthuvisadakiriyata indriyasamattapatipadanata duppannapuggalaparivajjanata
pannavantapuggalasevanata gambhirananacariyapaccavekkhanata 2- tadadhimuttatati. Tattha
paripucchakatati khandhadhatuayatanaindriyabalabojjhangamaggangajhanasamathavipassananam
atthasannissitaparipuccha bahulata.
     Vatthuvisadakiriyati ajjhattikabahiranam vatthunam visadabhavakaranam. Yada hissa
kesanakhaloma digha honti, sariram va ussannadosanceva 3- sedamalamakkhitanca, tada
ajjhattikavatthu avisadam hoti aparisuddham. Yada pana civaram jinnam kilittham duggandham
va hoti, senasanam va uklapam, tada bahiravatthu avisadam hoti aparisuddham.
Tasma kesadicchedanena uddhamvirecanaadhovirecanadihi sarirassa lahukabhavakaranena 4-
ucchadananhapanena ca ajjhattikavatthu visadam katabbam. Sucikammadhovanarajanaparibhanda-
karanadihi bahiravatthu visadam katabbam. Ekasmim hi ajjhattikabahire vatthumhi
avisade uppannesu cittacetasikesu nanampi aparisuddham 5- hoti aparisuddhani
dipakapallakavattiteladini 6- nissaya uppannadipasikhaya obhaso viya. Visade pana
ajjhattikabahire vatthumhi uppannesu cittacetasikesu nanampi visadam hoti
parisuddhani dipakapallakavattiteladini nissaya uppannadipasikhaya obhaso viya. Tena
vuttam "vatthuvisadakiriya dhammavicayasambojjhangassa uppadaya samvattati"ti.
     Indriyasamattapatipadana nama saddhadinam indriyanam samabhavakaranam. Sace hissa
saddhindriyam balavam hoti, itarani mandani, tato viriyindriyam paggahakiccam,
@Footnote: 1 cha.Ma. so yava arahattamagga  2-2 cha.Ma. vatthuvisadakiriya
@indriyasamattapatipadana..parivajjana..sevana..paccavekkhana
@3 cha.Ma. uppannadosanceva  4 cha.Ma. sarirasallahukabhavakaranena 5 cha.Ma. avisadam
@6 cha.Ma. dipakapallavatti... evamuparipi
Satindriyam upatthanakiccam, samadhindriyam avikkhepakiccam, pannindriyam
dassanakaccam katum na sakkoti. Tasma tam dhammasabhavapaccavekkhanena va, yatha va
manasikaroto balavam jatam, tatha amanasikarena hapetabbam. Vakkalittherassa vatthu 1-
cettha nidassanam. Sace pana viriyindriyam balavam hoti, atha neva saddhindriyam
adhimokkhakiccam katum sakkoti, na itarani itarakiccabhedam. Tasma tam saddhadibhavanaya
2- hapetabbam. Tatrapi sonattherassa vatthu dassetabbam. Evam sesesupi ekassa
balavabhave sati itaresam attano kiccesu asamatthata veditabba.
     Visesato panettha saddhapannanam samadhiviriyananca samatam pasamsanti. Balavasaddho hi
mandapanno muddhappasanno 3- hoti, avatthusmim pasidati. Balavapanno mandasaddho
keratikapakkham bhajati, bhesajjasamutthito viya rogo atekiccho hoti.
Cittuppadamatteneva kusalam hotiti atidhavitva danadini akaronto niraye
uppajjati. Ubhinnam samataya vatthusmimyeva pasidati. Balavasamadhim pana mandaviriyam
samadhissa kosajjapakkhatta kosajjam abhibhavati. Balavaviriyam mandasamadhim viriyassa
uddhaccapakkhatta uddhaccam abhibhavati. Samadhi pana viriyena samyojito kosajje patitum
na labhati, viriyam samadhina samyojitam uddhacce patitum na labhati. Tasma tadubhayam samam
kattabbam. Ubhayasamataya hi appana hoti.
     Apica samadhikammikassa balavati saddha vattati. Evam hi saddahanto okappento
appanam papunissati. Samadhipannasu pana samadhikammikassa ekaggata balavati vattati.
Evam hi so appanam papunati. Vipassanakammikassa panna balavati vattati. Evam
hi so lakkhanapativedham papunati. Ubhinnam pana samatapi appana 4- hotiyeva. Sati
pana sabbattha balavati vattati. Sati hi cittam uddhaccapakkhikanam saddhaviriyapannanam
vasena uddhaccapatato kosajjapakkhikena ca samadhina kosajjapatato rakkhati. Tasma
sa lonadhupanam viya sabbabyanjanesu, sabbakammikaamacco viya ca sabbarajakiccesu,
@Footnote: 1 cha.Ma. vakkalittheravatthu 2 cha.Ma. passaddhadibhavanaya  3 cha.Ma. mudhappasanno
@4 cha.Ma. samatayapi
Sabbesu 1- icchitabba. Tenaha "sati ca pana sabbatthika vutta 2- bhagavata, kim
karana? cittam hi satipatisaranam, arakkhapatisarana 3- ca sati, na vina satiya
cittassa paggahaniggaho hoti"ti.
     Duppannapuggalaparivajjana nama khandhadibhedesu anogalhapannanam dummedha-
puggalanam araka parivajjanam. Pannavantapuggalasevana nama samapannasalakkhana-
pariggahikaya udayavayapannaya samannagatapuggalasevana. Gambhirananacariyapaccavekkhana
nama gambhiresu khandhadisu pavattaya gambhirananaya 4- pabhedapaccavekkhana. Tadadhimuttata
nama thananisajjadisu dhammavicayasambojjhangasamutthapanattham ninnaponapabbharacittata.
Tasma adikammiko kulaputto imehi sattahi karanehi dhammavicayasambojjhangam
samutthapetva tadeva dhuram katva abhinivesam patthapetva anukkamena arahattam ganhati.
So yava arahattamagga dhammavicayasambojjhangam bhaveti nama, phale patte bhavito
nama hoti.
     Ekadasa dhamma viriyasambojjhangassa uppadaya samvattanti:- apayabhayapaccavekkhanata
anisamsadassavita gamanavithipaccavekkhanata pindapatapacayanata dayajjamahattapaccavekkhanata
satthumahattapaccavekkhanata jatimahattapaccavekkhanata sabrahmacarimahattapaccavekkhanata
kusitapuggalaparivajjanata araddhaviriyapuggalasevanata tadadhimuttatati.
     Tattha "nirayesu pancavidhabandhanakammakaranato patthaya mahadukkham anubhavanakalepi,
tiracchanayoniyam jalukkhipakuminadi 5- gahitakalepi, papanakanthakadippaharatunnassa 6-
pana sakatavahanadikalepi, pittivisaye anekanipi vassasahassani ekam buddhantarampi
khuppipasahi aturibhutakalepi, kalakanjikaasuresu 7- satthihatthappamanena 8-
@Footnote: 1 cha.Ma. sabbattha  2  sam.Ma. 19/234/102 atthato samanam (aggisutta)
@3 Si.,cha.Ma. arakkhapaccupatthana  4 cha.Ma. gambhirapannaya
@5 Si.,cha.Ma. jalakkhipakuminadihi  6 Si. pajanakandakadippaharatunnassa,
@cha.Ma. pajanakantakadippaharatunnassa 7 cha.Ma. kalakancikaasuresu
@8 cha.Ma. satthihatthaasitihatthappamanena
Atthicammamatteneva attabhavakalepi 1- vatatapadidukkhanubhavanakalepi na sakka
viriyasambojjhangam uppadetum, ayameva te bhikkhu kalo"ti evam apayam 2-
paccavekkhantassapi viriyasambojjhango  uppajjati.
     "na sakka kusitena  navalokuttaradhammo 3- laddhum,  araddhaviriyeneva sakka,
ayamanisamso viriyasambojjhangassa"ti 4- evam anisamsadassavinopi uppajjati.
"sabbabuddhapaccekabuddhamahasavakehi 5- gatamaggova maya gantabbo, so pana 6- na sakka
kusitena gantun"ti evam gamanavithim paccavekkhantassapi uppajjati.
     "ye tam pindapatadihi upatthahanti, ime te manussa neva nataka,
na dasakammakara, napi tam  nissaya jivissamati te panitani pindapatani 7-
denti. Athakho attano karanam mahapphalatam paccasimsamana denti. Sattharapi `ayam
ime paccaye paribhunjitva kayadalhibahulo 8- sukham viharissati'ti na evam sampassata
tuyham paccaya anunnata, athakho `ayam ime paribhunjamano samanadhammam katva
vattadukkhato muccissati'ti te paccaya anunnata. So dani tvam kusito viharanto
na tam pindapatam apacayissasi. Araddhaviriyasseva hi pindapacayanam nama hoti"ti
evam pindapatapacayanam paccavekkhantassapi uppajjati mahamittattherassa viya
pindapatiyatissattherassa viya ca.
     Mahamittatthero kira kassakalene nama pativasati. Tassa  ca gocaragame eka
mahaupasika theram puttam katva patijaggati. Sa ekadivasam arannam gacchanti dhitaram aha
"amma asukasmim thane puranatandulo, 9- asukasmim khiram, asukasmim sappi, asukasmim
phanitam, tava bhatikassa ayyamittassa agatakale bhattam pacitva khirasappiphanitehi
saddhim dehi, datva tvanca bhunjeyyasi, aham pana hiyyo pakkam parivasikabhattam
@Footnote: 1 Si.,cha.Ma. attabhavena  2 cha.Ma. apayabhayam  3 cha.Ma. nava lokuttaradhamma
@4 cha.Ma. viriyassati  5 Si.,Ma. sabbannubuddha... 6 cha.Ma. ca  7 cha.Ma. pindapatadini
@8 Si. kayadaddhibahulo  9 cha.Ma. puranatandula
Kanjiyena bhuttamhi"ti. 1- Diva kim bhunjissasi ammati. Sakapannam pakkhipitva
kanatandulehi ambilayagum pacitva thapehi ammati.
     Thero civaram parupitva pattam niharantova tam saddam sutva attanam
ovadi "mahaupasika kira kanjiyena parivasikabhattam bhunjissati, 2- divapi
kanapannambilayagum bhunjissati, tuyham atthaya pana puranatanduladini acikkhati. Tam
nissaya kho panesa neva khettam na vatthum na bhattam na vattham paccasimsati, tisso pana
sampattiyo patthayamana deti, tvam etissa ta sampattiyo datum sakkhissasi,
na sakkhissasiti, ayam kho pana pindapato taya saragena sadosena samohena
na sakka ganhitun"ti pattam thavikaya pakkhipitva ganthikam muncitva nivattitva
kassakalenameva gantva pattam hetthamance, civaram ca civaravamse thapetva "arahattam
apapunitva na nikkhamissami"ti viriyam adhitthahitva nisidi. Digharattam appamatto
hutva nivutthabhikkhu vipassanam vaddhetva purebhattameva arahattam patto 3-
vikasitamiva 4- padumam mahakhinasavo sitam karontova nikkhami. Lenadvare 5- adhivattha
devata:-
       "namo te purisajanna      namo te purisuttama
        yassa te asava khina    dakkhineyyosi marisa"ti 6-
udanam udanetva "bhante pindaya pavitthanam tumhadisanam arahantanam bhikkham datva
mahallakitthiyo dukkha muccissanti"ti aha. Thero utthahitva dvaram vivaritva
kalam olokento "patoyeva"ti natva pattacivaram adaya gamam pavisi.
     Darikapi  bhattam sampadetva "idani me bhata agamissati, idani me
bhata agamissati"ti dvaram olokayamana nisidi. Sa there gharadvaram sampatte pattam
gahetva sappiphanitayojitassa bhattassa 7- puretva hatthe thapesi. Thero "sukham 8-
@Footnote: 1 cha.Ma. bhuttamhiti  2 cha.Ma. bhunji 3 cha.Ma. patva  4 cha. vikasamanamiva
@5 cha.Ma. rukkhamhi adhivattha  6 su.vi. 2/385/405,
@pa.su. 1/118/311  7 cha.Ma. khirapindapatassa  8 Ma. sukhi
Hotu"ti anumodanam katva pakkami. Sa ca 1- tam olokayamana atthasi. Therassa
hi tada ativiyaparisuddho chavivanno ahosi, vippasannani indriyani, mukham bandhana
pamuttatalapakkam 2- viya ativirocittha. 3-
     Mahaupasika arannato agantva "kim amma bhatiko te agato"ti pucchi. Sa
sabbam tam pavuttim arocesi. Upasika "ajja me divase 4- puttassa pabbajitakiccam
matthakam pattan"ti natva "abhiramati te amma bhata buddhasasane na ukkanthati"ti
aha.
     Pindapatiyattheravatthum 5- pana evam veditabbam:- mahagame kireko daliddapuriso
daruvikkayena jivitam 6- kappeti, so teneva karanena namam labhitva darubhandaka-
mahatisso nama jato. So ekadivasam attano bhariyam aha "kim amhakam jivitam
nama, satthara daliddadanassa mahapphalabhavo kathito, mayanca nibaddham datum na
sakkoma, pakkhikabhattam 7- datva param uppannasalakabhattampi 8- dassama"ti. Sa "sadhu
sami"ti sampaticchitva punadivase yathalabhena pakkhikabhattam adasi. Bhikkhusamghassa
ca paccayehi nipparissayakalo hoti, daharasamanera panitabhojanani bhunjitva
"ayam lukhaharo"ti tesam pakkhikabhattam gahitamattakameva katva tesam passantanamyeva
chaddetva gacchanti.
     Sa ca 9- itthi tam disva samikassa kathesi, "maya dinnam chaddenti"ti
puna na 10- vippatisarini ahosi. Tassa samiko aha "mayam duggatabhavena ayyanam
sukhena pana paribhunjapetum na sakkhimha, kim nu kho katva ayyanam 11- manam gahetum
sakkhissama"ti. Athassa bhariya aha "kim vadesi sami, saputtaka duggata nama
@Footnote: 1 cha.Ma. sapi  2 Si. muttatalapakkam, cha.Ma. pavuttatalapakkam  3 cha.Ma. ativiya
@virocittha  4 cha.Ma. ayam patho na dissati  5 cha.Ma. pindapatikatissattheravatthu
@6 cha.Ma. jivikam  7 cha.Ma.  pakkhikabhattamattam  8 Si. puna uppanne salakabhattamattampi,
@cha.Ma. puna uppannam salakabhattampi  9 cha.Ma. ayam saddo na dissati  10 cha.Ma. na pana
@11 Si. ariyanam
Atthiti 1- ayam te dhita, imam ekasmim kule thapetva dvadasa kahapane ganhitva
ekam khiradhenum ahara, ayyanam khirasalakabhattam dassama, evam tesam cittam ganhitum
sakkhissama"ti. So sadhuti sampaticchitva tatha akasi. Tesam punnena sa
dhenu sayam tini manikani, 2- khiram deti. Sayam dadhim katva punadivase tato gahitanavanitena
sappim katva sappina saddhimyeva 3- khirasalakabhattam denti. Tato patthaya tassa gehe
salakabhattam punnavantava labhanti.
     So ekadivasam bhariyam aha "mayam dhitu atthitaya lajjitabbato ca mutta,
geheva 4- no bhattam ayyanam paribhogaraham jatam. Tvam yava aham nagacchami, 5- tava
imasmim kalyanavatte 6- ma pamajji. Aham kincideva katva dhitaram mocessami"ti.
So ekam padesam gantva ucchuyantakammam katva chahi masehi dvadasa kahapane
labhitva "alam ettakam mama dhitu mocanatthaya"ti te kahapane dussante 7- bandhitva
"geham gamissami"ti maggam patipajji.
     Tasmim samaye ambariyamahaviharavasi pindapatiyatissatthero "mahaviharam 8-
gantva cetiyam vandissami"ti attano vasanatthanato mahagamam gacchanto tameva
maggam patipajji. So upasako theram duratova disva "ekatova agantva 9- imina
ayyena saddhim ekam dhammakatham sunanto gamissami. Silavanto hi sabbakalam dullabha"ti
vegena theram sampapunitva abhivadetva saddhim gacchanto velaya upakatthaya
cintesi "mayham hatthe putakabhattam natthi, ayyassa ca bhikkhakalo sampatto, ayanca me
pariccayo 10- hatthe atthi, ekam gamadvaram pattakale ayyassa pindapatam
dassami"ti.
     Tasseva 11- citte uppannamatteyeva eko putakabhattam gahetva tam thanam
sampatto. Upasako tam disva "bhante thokam agametha thokamva agametha"ti 12- vatva tam
@Footnote: 1 cha.Ma. natthiti  2 cha.Ma. manikani, pato tini manikani  3 Ma. sappina parisekam,
@cha. sasappiparisekam  4 cha.Ma. gehe ca  5 cha.Ma. agacchami  6 Ma. ayyanam vatte
@7 Si. dasante  8 cha.Ma. tissamahaviharam  9 cha.Ma. ekakova agantva  10 cha.Ma. paribbayo
@11 cha.Ma. tassevam  12 cha.Ma. bhante thokam agamethati
Upasankamitva "aham 1- kahapanante bho purisa dammi, tvam 2- me putakabhattam dehi"ti
aha. So cintesi "imampi bhattam imasmim kale masakampi na agghati, ayanca
mayham ekavareneva kahapanam deti, bhavissati tattha 3- karanan"ti cintetva "naham
kahapanena demi"ti aha. Evam sante dve ganhahi, tini ganhahiti imina
niyamena sabbepi te kahapane datukamo jato. Itaro "annepissa atthi"ti
sannaya tam "na demi"cceva aha. Atha nam so aha "sace me bho annepi
assu, tepi dadeyyam. Na kho panaham attano atthaya ganhami, ekasmim 4- me rukkhamule
eko ayyo nisidapito, tuyhampi kusalam bhavissati, dehi me tam bhattan"ti.
Tenahi bho ganha, ahara te kahapaneti kahapane gahetva putakabhattam adasi.
Upasako bhattam gahetva 5- theram upasankamitva "pattam niharatha bhante"ti aha.
Thero pattam niharitva upaddhabhatte dinne pattam pidahi. Upasako aha "ayam
bhante ekasseva pativiso, 6- na sakka maya ito bhunjitum. Tumhakamyeva me atthaya
imam pariyesitva laddham, ganhatha nam mayi 7- anukampam upadaya"ti. Thero "atthi
karanan"ti gahetva sabbam paribhunji. Upasako dhammakarakena 8- paniyam parissavetva
adasi. Tato nitthitabhattakicce there ubhopi maggam patipajjimsu.
     Thero upasakam pucchi "kena karanena tvam na paribhunji"ti. 9- So attano
gamanavidhanam 10- sabbam kathesi. Thero tam sutva samvegappatto cintesi "dukkaram
upasakena katam, maya pana evarupam pindapatam paribhunjitva etassa katannuna bhavitabbam,
sappayasenasanam labhitva tattheva chavimamsalohitesu sukkhantesupi nisinnapallankeneva
arahattam appatva na utthahissami"ti. So tissamahaviharam gantva agantukavattam
katva attano pattasenasanam pavisitva paccattharanam attharitva 11- tattha nisinno
attano mulakammatthanameva ganhi. So taya rattiya obhasamattampi nibbattetum
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati  2 cha.Ma. tam 3 cha.Ma. bhavissatettha 4 cha.Ma. etasmim
@5 cha.Ma. gahetva hatthe dhovitva  6 ka. ekova pativiso 7 cha.Ma. mam  8 cha.Ma. dhamakaranena
@9 cha.Ma. na bhunjasiti  10 cha.Ma. gamanagamanavidhanam  11 ka. paccattharanam attharitva
Nasakkhi. Punadivasato patthaya bhikkhacarapalibodham chinditva tadeva kammatthanam
anulomapatilomam vipassi. Etena upayena vipassanto sattame arune saha patisambhidahi
arahattam patva cintesi "ativiya me kilantam sariram, kim nu kho me jivitam 1- ciram
pavattissati, na pavattissati"ti. Athassa appavattanabhavam niyametva 2- pattacivaram
adaya viharamajjham gantva bherim paharapetva bhikkhusamgham sannipatapesi.
     Samghatthero "kena bhikkhusamgho 3- sannipatito"ti pucchi. Maya bhanteti. Kimattham
sappurisati. Bhante annam kammam natthi, yesam pana magge va phale va kankha atthi,
te mam pucchantuti. Sappurisa tadisa nama bhikkhu asantagunam na kathenti, amhakam
ettha kankha natthi. Kim pana te samvegakaranam ahosi, kim paccayam katva taya arahattam
nibbattitanti. 4- Bhante imasmim mahagame valliyavithiyam darubhandakamahatisso
nama upasako attano dhitaram bahi thapetva dvadasa kahapane ganhitva 5- ekam
khiradhenum gahetva samghassa khirabhattasalakam patthapesi, so "dhitaram mocessami"ti cha
mase yantasalaya bhatim katva dvadasa kahapane labhitva "dhitaram mocessami"ti attano
geham gacchanto antaramagge mam disva bhikkhacaravelaya sabbepi te kahapane
datva putakabhattam ganhitva sabbam mayham adasi. Aham tam pindapatam bhunjitva 6-
idhagantva sappayasenasanam labhitva "pindapatapacayanakammam 7- karissami"ti visesam
nibbattesim bhanteti. Tam thanam sampatta catassopi parisa therassa sadhukaram adamsu.
Sakabhavena santhatum 8- samattho nama nahosi. Thero samghamajjhe nisiditva kathento
kathentova "mayham kutagaram darubhandakamahatissassa hatthena phutthakaleyeva calatu"ti
adhitthaya anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayi.
@Footnote: 1 Si. ayusankharo  2 Si.,cha.Ma. disva senasanam patisametva 3 cha.Ma. kena bhikkhuna
@samgho  4 cha.Ma. nibbattanti  5 cha.Ma. ganhitva tehi  6 cha.Ma. paribhunjitva
@7 cha.Ma. pindapacayanakammam  8 Ma. sandharetum
     Kakavannatissamaharaja "eko kira thero parinibbuto"ti sutva viharam
gantva sakkarasammanam katva kutagaram sajjetva theram tattha aropetva
"idani citakatthanam gamissami"ti 1- ukkhipanto caletum nasakkhi. Raja bhikkhusamgham
pucchi "atthi bhante therena kinci kathitan"ti. Bhikkhu therena kathitavidhanam
acikkhimsu. Raja tam upasakam pakkosapetva "taya ito sattadivasamatthake kassaci
magge patipannassa bhikkhuno putakabhattam dinnan"ti  pucchi. Ama devati. Kena te
niyamena dinnanti. So tam karanam sabbam arocesi. Atha nam raja therassa
kutagaratthane 2- pesesi "gaccha nam theram sanjana 3- so va anno va"ti. So
gantva sanim ukkhipitva therassa mukham disva sanjanitva dvihi hatthehi hadayam
paharanto 4- ranno santikam gantva "deva mayham ayyo"ti aha. Athassa raja
mahapasadhanam dapesi. Tam pasadhetva agatam "gaccha 5- bhatika mahatissa mayham ayyam
vanditva 6- kutagaram ukkhipa"ti aha. Upasako "sadhu deva"ti gantva therassa
pade vanditva 7- ubhohi hatthehi ukkhipitva attano matthake akasi. Tasmimyeva
khane kutagaram akasena 8- uppatitva citakamatthake patitthasi. Tasmim kale citakassa
catuhipi kannehi sayameva aggijala utthahimsu. 9-
     "mahantam kho panetam satthu dayajjam, yadidam satta ariyadhanani nama, tam
na sakka kusitena gahetum. Yatha hi vippatipannam puttam matapitaro `aputto'ti
paribahiram karonti, so tesam accayena dayajjam na labhati, evam kusitopi idam
ariyadhanadayajjam na labhati, araddhaviriyova labhati"ti evam 11- dayajjamahattam
paccavekkhatopi uppajjati.
     "maha kho pana te sattha. Satthuno hi te matukucchismim patisandhigahanakalepi
@Footnote: 1 cha.Ma. gamissamati  2 cha.Ma. kutagaratthanam  3 Ma. sanjanatha  4 cha.Ma. sandharento
@5 Ma. agacchatha  6 cha.Ma. ayyati vatva 7 Si. vivaritva  8 cha.Ma. akase
@9 cha.Ma. utthahimsuti  10 cha.Ma. `ayam amhakam aputto'ti  11 cha.Ma. ayam saddo na
@dissati
Abhinikkhamanepi abhisambodhiyampi dhammacakkappavattanayamakapatihariyadevorohanaayu-
sankharavossajjanesupi parinibbanakalepi dasasahassilokadhatu kampittha, na 1- yuttam te
evarupassa satthu sasane pabbajitva kusitena 2- bhavitun"ti evam satthumahattam
paccavekkhatopi uppajjati.
     "jatiyapi tvam idani na lamakajatiko, asambhinnaya mahasammatapaveniya
agato mahasammatapaveniya okkakarajavamse 3- jatosi, suddhodanamaharajassa ca
mayadeviya ca natta, rahulabhaddassa kanittho, taya nama evarupena jinaputtena
hutva na yuttam kusitena viharitun"ti evam jatimahattam paccavekkhatopi uppajjati.
     "sariputtamoggallana ceva asiti mahasavaka ca viriyena navalokuttaradhammam 4-
pativijjhimsu, tvam etesam sabrahmacarinam maggam patipajjasi"ti 5- evam
sabrahmacarimahattam paccavekkhatopi uppajjati.
     Kucchim puretva thitaajagarasadise vissatthakayikacetasikaviriye kusitapuggale
parivajjentassapi, araddhaviriye pahitatte puggale sevantassapi, thananisajjadisu
viriyuppadanattham ninnaponapabbharacittassapi uppajjati. Tasma adikammiko
kulaputto imehi ekadasahi karanehi viriyasambojjhangam samutthapetva tameva 6- dhuram
katva abhinivesam patthapetva anukkamena arahattam ganhati. So yava arahattamagga
viriyasambojjhangam bhaveti nama, phale patte bhavito nama hotiti. 7-
     Ekadasa dhamma pitisambojjhangassa uppadaya samvattanti:- buddhadhamma-
samghasilacagadevatanussati 8- upasamanussati 9- lukhapuggalaparivajjana
siniddhapuggalasevana pasadaniyasuttantapaccavekkhana 9- tadadhimuttatati.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati  2 ka. kusitabhavena  3 cha.Ma. agataokkakarajavamse
@4 cha.Ma. viriyeneva lokuttaradhammam 5 cha.Ma. maggam patipajjasi, na patipajjasiti
@6 cha.Ma. tadeva  7 cha.Ma. hoti  8 cha.Ma. buddhanussati, dhamma,samgha,sila,caga,devatanussati
@9-9 cha.Ma. lukhapuggalaparivajjanata...sevanata...paccavekkhanata
     Buddhagune anussarantassapi hi yava upacara sakalasariram pharamano pitisambojjhango
uppajjati, dhammasamghagune anussarantassapi, digharattam akhandam katva rakkhitam
catuparisuddhisilam paccavekkhantassapi, gihino dasasilam pancasilam paccavekkhan
tassapi, dubbhikkhabhayadisu panitabhojanam sabrahmacarinam datva "evam nama adamha"ti
cagam paccavekkhantassapi, gihinopi evarupam 1- silavantanam dinnadanam paccavekkhan-
tassapi, yehi gunehi samannagata devattam patta, tatharupanam gunanam attani
atthitam paccavekkhantassapi, samapattiya vikkhambhite kilese 2- satthipi sattatipi
vassani na samudacarantiti paccavekkhantassapi, cetiyadassanabodhidassanatheradassanesu
asakkaccakiriyaya samsappitalukhabhavena 3- buddhadisu pasadasinehabhavena gadrabhapitthe
rajasadise lukhapuggale parivajjentassapi, buddhadisu pasadabahule muducitte
siniddhapuggale sevantassapi, ratanattayagunaparidipake pasadaniye suttante
paccavekkhantassapi, thananisajjadisu pitiuppadanattham ninnaponapabbharacittassapi
uppajjati. Tasma adikammiko kulaputto imehi ekadasahi karanehi
pitisambojjhangam samutthapetva tadeva dhuram katva abhinivesam patthapetva anukkamena
arahattam ganhati. So yava arahattamagga pitisambojjhangam bhaveti nama, phale patte
bhavito nama hoti.
     Satta dhamma passaddhisambojjhangassa uppadaya samvattanti:- panitabhojanasevanata
utusukhasevanata iriyapathasukhasevanata majjhattappayogata saraddhakayapuggalaparivajjanata
passaddhakayapuggalasevanata tadadhimuttatati.
     Panitam hi siniddham sappayabhojanam bhunjantassapi, situnhesu ca utusu thanadisu
ca iriyapathesu sappayam utunca iriyapathanca sevantassapi passaddhi uppajjati.
Yo pana mahapurisajatiko sabbautuiriyapathesu khamova 4- hoti, na tam sandhayetam
vuttam. Yassa sabhagata natthi, 5- tasseva visabhage utuiriyapathe vajjetva sabhage
@Footnote: 1 cha.Ma. evarupe kale   2 cha.Ma. vikkhambhita kilesa
@3 Si. samsucitalukhabhavena, cha.Ma. samsucitalukhabhave  4 cha.Ma. sabbautuiriyapathakkhamo
@5 cha.Ma. yassa sabhagavisabhagata atthi
Sevantassa uppajjati. Majjhattappayogo vuccati attano ca parassa ca kammassakata-
paccavekkhana. Imina majjhattappayogena uppajjati. Yo leddudandadihi param
vihethayamano carati, 1- evarupam saraddhakayapuggalam parivajjentassapi, sannatapadapanim
passaddhakayam puggalam sevantassapi, thananisajjadisu passaddhiuppadanatthaya
ninnaponapabbharacittassapi uppajjati. Tasma adikammiko kulaputto
imehi sattahi karanehi passaddhisambojjhangam samutthapetva tadeva dhuram katva
abhinivesam patthapetva anukkamena arahattam ganhati. So yava arahattamagga
passaddhisambojjhangam bhaveti nama, phale patte bhavito nama hoti.
     Ekadasa dhamma samadhisambojjhangassa uppadaya samvattanti:- vatthuvisadakiriyata
indriyasamattapatipadanata nimittakusalata samaye cittassa pagganhanata samaye cittassa
nigganhanata samaye sampahamsanata samaye ajjhupekkhanata asamahitapuggalaparivajjanata
samahitapuggalasevanata jhanavimokkhapaccavekkhanata 2- tadadhimuttatati. Tattha
vatthuvisadakiriyata ca indriyasamattapatipadanata ca vuttanayeneva veditabba.
    Nimittakusalata nama kasinanimittassa uggahakusalata. Samaye cittassa pagganhanatati
yasmim samaye sithilaviriyatadihi 3- linam cittam hoti, tasmim samaye dhammavicaya-
viriyapitisambojjhangassa samutthapanena cittassa 4- pagganhanam. Samaye cittassa
nigganhanatati yasmim samaye accaraddhaviriyatadihi uddhatam cittam hoti, tasmim samaye
passaddhisamadhiupekkhasambojjhangassa samutthapanena cittassa nigganhanam. Samaye
sampahamsanatati yasmim samaye cittam pannappayogamandataya va upasamasukhanadhigatena 5-
va nirassadam hoti, tasmim samaye atthasamvegavatthupaccavekkhanena samvejeti. Attha
samvegavatthuni nama jatijarabyadhimaranani cattari, apayadukkham pancamam, atite
vattamulakam dukkham, paccuppanne aharapariyetthimulakam dukkham anagate vattamulakam
dukkhanti. Ratanattayagunanussaraneneva pasadam janeti, ayam vuccati "samaye
sampahamsanata"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. vicarati  2 su.vi. 2/385/409,
@pa.su. 1/118/314  3 cha.Ma. atisithilaviriyatadihi  4 cha.Ma. tassa
@5 cha.Ma. upasamasukhanadhigamena
     Samaye ajjhupekkhanata nama yasmim samaye sammapatipattim agamma alinam
anuddhatamananirassadam 1- arammane samappavattasamathavithipatipannam cittam hoti, tada
tassa paggahaniggahasampahamsanesu abyaparam 2- apajjati sarathi viya samappavattesu
assesu. Ayam vuccati "samaye ajjhupekkhanata"ti. Asamahitapuggalaparivajjanata nama
upacaram va appanam va appattanam vikkhittacittanam puggalanam araka parivajjanam.
Samahitapuggalasevanata nama upacarena va appanaya va samahitacittanam sevana
bhajana payirupasana. Tadadhimuttata nama thananisajjadisu samadhiuppadanatthamyeva
ninnaponapabbharacittata. Evam hi patipajjatoeva 3- uppajjati. Tasma adikammiko
kulaputto imehi ekadasahi karanehi samadhisambojjhangam samutthapetva tadeva dhuram
katva abhinivesam patthapetva anukkamena arahattam ganhati. So yava arahattamagga
samadhisambojjhangam bhaveti nama, phale patte bhavito nama hoti.
     Panca dhamma upekkhasambojjhangassa uppadaya samvattanti:- sattamajjhattata
sankharamajjhattata sattasankharakelayanapuggalaparivajjanata sattasankharamajjhattapuggala-
sevanata tadadhimuttatati. Tattha dvihakarehi sattamajjhattatam samutthapeti "tvam attano
kammena agamma attano 4- kammena gamissasi, esopi attano kammena agantva
attanova kammena gamissati, tvam kam kelayasi"ti evam kammassakatapaccavekkhanena ca,
"paramatthato sattoyeva natthi, so tvam kam kelayasi"ti evam nissattapaccavekkhanena
ca. 5- Dvihakarehi sankharamajjhattatam samutthapeti "idam civaram anupubbena
vannavikaranceva jinnabhavanca upagantva padapunchanacolakam hutva yatthikotiya
chaddaniyam bhavissati, sace panassa samiko bhaveyya, nassa evam vinassitum dadeyya"ti
evam assamikabhavapaccavekkhanena ca, "anaddhaniyam 6- idantavakalikan"ti evam
tavakalikabhavapaccavekkhanena ca. 5- Yatha ca civare, evam pattadisupi yojana katabba.
@Footnote: 1 cha.Ma. anuddhatam anirassadam  2 cha.Ma. tadassa... na byaparam  3 cha.Ma. patipajjato esa
@4 cha.Ma. agantva attanova  5 cha.Ma. cati  6 ka. achaddaniyam
     Sattasankharakelayanapuggalaparivajjanatati ettha yo puggalo gihi va attano
puttadhitadike, pabbajito va attano antevasike samanupajjhayakadike mamayati,
sahattheneva nesam kesamassucchedanasucikammacivaradhovanarajanapattapacanadini 1- karoti,
muhuttampi apassanto "asuko samanero kuhim, asuko daharo kuhin"ti bhantamigo
viya ito cito ca oloketi, annena kesacchedanadinam atthaya "muhuttam tava
asukam pesetha"ti yaciyamanopi "amhepi tam attano kammam na karema, tumhe nam
gahetva kilamissatha"ti 2- na deti, ayam sattakelayano nama. Yo pana
civarapattathalakakattarayatthiadini mamayati, annassa 3- hatthena paramasitumpi na deti,
tavakalikam yacito "mayampi idam mamayanta 4- sayam 5- na paribhunjama, tumhakam kim
dassama"ti vadati, ayam sankharakelayano nama.
     Yo pana tesu dvisupi vatthusu majjhatto udasino, 6- ayam sattasankharamajjhatto
nama. Iti ayam upekkhasambojjhango evarupam sattasankharakelayanapuggalam araka
parivajjentassapi, sattasankharamajjhattapuggalam sevantassapi, thananisajjadisu
taduppadanattham ninnaponapabbharacittassapi uppajjati. Tasma adikammiko
kulaputto imehi pancahi karanehi upekkhasambojjhangam samutthapetva tadeva dhuram
katva abhinivesam patthapetva anukkamena arahattam ganhati. So yava arahattamagga
upekkhasambojjhangam bhaveti nama, phale patte bhavito nama hoti. Iti imepi satta
bojjhanga lokiyalokuttaramissakava kathita.
     [419] Sammaditthim bhavetiti atthangikassa maggassa adibhutam sammaditthim
bruheti vaddheti. Sesapadesupi eseva nayo. Ettha pana sammadassanalakkhana
sammaditthi. Sammaabhiniropanalakkhano sammasankapPo. Sammapariggahanalakkhana
sammavaca. Sammasamutthapanalakkhano sammakammanto. Sammavodanalakkhano 7-
@Footnote: 1 cha.Ma. kesacchedana...  2 cha.Ma. kilamessathati  3 ka. annesam  4 cha. dhanayanta
@5 cha.Ma. ayam saddo na dissati  6 ka. upasino  7 cha. sammavodapanalakkhano
Sammaajivo. Sammapaggahalakkhano sammavayamo. Sammaupatthanalakkhana sammasati.
Sammasamadhanalakkhano sammasamadhi.
     Tesu ekekassa tini tini kiccani honti. Seyyathidam, sammaditthi tava
annehipi attano paccanikakilesehi 1- saddhim micchaditthim pajahati, nirodham arammanam
karoti, sampayuttadhamme ca passati tappaticchadakamohavidhamanavasena asammohato.
Sammasankappadayopi tatheva micchasankappadini ca pajahanti, nirodhanca arammanam
karonti. Visesato panettha sammasankappo sahajatadhamme samma abhiniropeti, sammavaca
samma parigganhati, sammakammanto samma samutthapeti, sammaajivo samma
vodapeti, sammavayamo samma pagganhati, sammasati samma upatthati, 2-
sammasamadhi samma padahati.
     Apicesa sammaditthi nama pubbabhage nanakkhana nanarammana hoti,
maggakale ekakkhana ekarammana. Kiccato pana dukkhe nanantiadini cattari namani
labhati. Sammasankappadayopi pubbabhage nanakkhana nanarammana honti, maggakale
ekakkhana ekarammana. Tesu sammasankappo kiccato nekkhammasankappotiadini 3-
tini namani labhati. 4- Sammavacadayo tayo pubbabhage nanakkhana nanarammana
viratiyopi 4- honti cetanadayopi, maggakkhane pana viratiyova. Sammavayamo sammasatiti
idampi dvayam kiccato sammappadhanasatipatthanavasena cattari namani labhati. Sammasamadhi
pana pubbabhagepi maggakkhanepi sammasamadhiyeva.
     Iti imesu atthasu dhammesu bhagavata nibbanadhigamaya patipannassa yogino
bahukaratta 5- pathamam sammaditthi desita. Ayam hi "pannapajjoto pannasatthan"ti 6-
ca vutta. 7- Tasma etaya pubbabhage vipassanananasankhataya sammaditthiya
@Footnote: 1 ka. paccatthikakilesehi  2 ka. upatthapeti  3 cha.Ma. nekkhammasankappo
@avihimsasankappo abyapadasankappoti  4-4 cha.Ma. sammavacadayo tayo pubbabhage
@viratiyopi, ka. sammavacadayopi catassopi  viratiyopi  5 Ma. bahupakaratta
@6 abhi.san. 34/16,20/24 cittuppadakanda  7 ka. pavatta
Avijjandhakaram vidhamitva 1- kilesacore ghatento khemena yogavacaro nibbanam
papunati. Tena vuttam "nibbanadhigamaya patipannassa yogino bahukaratta pathamam
sammaditthi desita"ti.
     Sammasankappo pana tassa bahukaro, tasma tadanantaram vutto. Yatha hi
heranniko hatthena parivattetva parivattetva cakkhuna kahapanam olokento
"ayam kuto ayam cheko"ti janati, evam yogavacaropi pubbabhage vitakkena vitakketva
vitakketva vipassanapannaya olokayamano "ime dhamma kamavacara, ime
rupavacaradayo"ti janati. Yatha va pana purisena kotiyam gahetva parivattetva
parivattetva dinnam maharukkham tacchako vasiya tacchetva kamme upaneti, evam
vitakkena vitakketva vitakketva dinne dhamme yogavacaro pannaya "ime dhamma
kamavacara, ime dhamma rupavacara"tiadina nayena paricchinditva kamme upaneti.
Tena vuttam "sammasankappo pana tassa bahukaro, tasma tadanantaram vutto"ti.
     Svayam yatha sammaditthiya, evam sammavacayapi upakarako. Yathaha "pubbe
kho gahapati vitakketva vicaretva paccha vacam bhindati"ti, 2- tasma tadanantaram
sammavaca vutta.
     Yasma pana idancidanca karissamati pathamam vacaya samvidahitva loke kammante
payojenti, tasma 3- vaca  kayakammassa upakarikati 3- sammavacaya anantaram
sammakammanto vutto.
     Catubbidham pana vaciduccaritam tividham kayaduccaritanca pahaya ubhayasucaritam
purentasseva yasma ajivatthamakasilam pureti, na itarassa. Tasma tadubhayanantaram
sammaajivo vutto.
@Footnote: 1 Ma. viddhamsetva  2 Ma.mu. 12/463/413 culavedallasutta  3-3 ka. vacaya kammantassa
@upakarikatta
     Evam visuddhajivena 1- pana "parisuddho me ajivo"ti ettavata paritosam katva
suttappamattena viharitum na yuttam, athakho sabbairiyapathesu idam viriyamarabhitabbanti
dassetum tadanantaram sammavayamo vutto.
     Tato araddhaviriyenapi kayadisu catusu vatthusu sati supatitthita 2- katabbati
dassanattham tadanantaram sammasati desita.
     Yasma pana evam suppatitthita sati sammasamadhissa 3- upakaranupakaranam 4-
dhammanam gatiyo sumanasikatvava pahoti 5- ekaggarammane 6- cittam samadhatum, tasma
sammasatiya anantaram sammasamadhi desitoti veditabboti. 7- Iti ayampi atthangiko
maggo  lokiyalokuttaramissakova kathito.
     [427] Ajjhattam rupasannitiadisu ajjhattarupe parikammavasena ajjhattam rupasanni
nama hoti. Ajjhattam hi nilaparikammam karonto kesesu 8- va pitte va akkhitarakaya
va karoti, pitaparikammam karonto mede va chaviya va hatthapadatalesu 9- va akkhinam
pitakatthane va karoti, lohitaparikammam karonto mamse va lohite va jivhaya va
akkhinam rattatthane va karoti, odataparikammam karonto atthimhi va dante va nakhe
va akkhinam setatthane va karoti. Tam pana sunilam supitakam 10- sulohitakam suodatam
11- na hoti, avisuddhameva hoti.
     Eko 12- bahiddha rupani passatiti yasseva 13- parikammam ajjhattam uppannam
hoti, nimittam pana bahiddha, so evam ajjhattaparikammassa bahiddha ca appanaya vasena
"ajjhattam rupasanni bahiddha rupani passati"ti vuccati. Parittaniti avaddhitani.
@Footnote: 1 cha.Ma. suddhajivena  2 Ma. suppatitthita, cha. supatthita 3 cha.Ma. samadhissa
@4 Si. upakarapakaranam  5 Si. samannesitva pahoti, cha.Ma. samanvesitva pahoti
@6 cha.Ma. ekattarammane  7 cha.Ma. veditabbo  8 cha.Ma. kese  9 Ma. hatthapadapitthesu
@10 cha.Ma. supitam  11 cha.Ma. suodatakam  12 ayam patho paliyam na dissati,
@sangitisutte pana dissati, di.Ma. 10/173/98 mahaparinibbanasutte,
@Ma.Ma. 13/249/224 mahasakuludayisutte,  an.atthaka. 23/162/314 abhibhayatanasutte ca
@ayam patho dissati  13 cha.Ma. yassevam
Suvannadubbannaniti suvannani va hontu 1- dubbannani va, parittavaseneva
idam abhibhayatanam vuttanti veditabbam. Tani abhibhuyyati yatha nama sampannagahaniko
puriso katacchumattam bhattam labhitva "kim ettha bhunjitabbam atthi"ti sankaddhitva
ekam kabalameva karoti, evameva nanuttariko puggalo visadanano "kimettha parittake
arammane samapajjitabbam atthi, nayam mama bharo"ti tani rupani abhibhavitva
samapajjati, saha nimittuppadenevettha appanam papetiti attho. Janami passamiti
imina panassa abhogo kathito. So ca kho samapattito vutthitassa, na antosamapattiyam.
Evamsanni hotiti abhogasannayapi jhanasannayapi evamsanni hoti. Abhibhavasanna 2-
hissa antosamapattiyampi atthi, abhogasanna pana samapattito vutthahantasseva. 3-
     Appamananiti vaddhitappamanani, mahantaniti attho. Abhibhuyyati ettha pana
yatha mahagghaso puriso ekam bhattavaddhikam 4- labhitva "annapi 5- hotu, kim esa 6-
mayham karissati"ti tam na mahantato passati, evameva  nanuttaro puggalo visadanano "kim
ettha samapajjitabbam, nayidam appamananti, 7- na 8- mayham cittekaggatakarane bharo
atthi"ti tani abhibhavitva samapajjati, saha nimittuppadenevettha appanam papetiti
attho.
     Ajjhattam arupasanniti alabhitaya va anatthikataya va ajjhattarupe parikammasanna-
virahito eko. 9- Bahiddha rupani passatiti yassa parikammampi nimittampi bahiddhava
uppannam hoti, so evam bahiddha parikammassa ceva appanaya ca vasena 10- "ajjhattam
arupasanni eko bahiddha rupani passati"ti vuccati. Sesamettha catutthabhibhayatane
vuttanayameva. Imesu pana catusu parittam vitakkacaritavasena agatam, appamanam
mohacaritavasena, suvannam dosacaritavasena, dubbannam ragacaritavasena. Etesam hi etani
sappayani, sa ca nesam sappayata vittharato visuddhimagge cariyaniddese vutta.
@Footnote: 1 cha.Ma. honti  2 cha.Ma. abhibhavanasanna  3 cha.Ma. vutthitasseva
@4 Si. ekanca bhattavaddhitakam, cha.Ma. ekam bhattavaddhitakam  5 cha.Ma. annampi
@6 cha.Ma. etam  7 cha.Ma. appamanam  8 Si. na-saddo na dissati 9 cha.Ma. ayam patho na
@dissati  10 ka. parikammasseva vasena
     Pancamaabhibhayatanadisu nilaniti sabbasangahavasena 1- vuttam. Nilavannaniti
vannavasena. Nilanidassananiti nilanidassanavasena, 2- pannayamanavivarani 3-
asambhinnavannani ekanilaneva hutva dissantiti vuttam hoti. Nilanibhasaniti idam
pana obhasavasena vuttam, nilobhasani nilappabhayuttaniti attho. Etena nesam visuddhatam
dasseti. Visuddhavannavaseneva hi imani cattari abhibhayatanani vuttani. "nilakasinam
ganhanto nilasmim nimittam ganhati pupphasmim va vatthasmim va vannadhatuya
va"tiadikam panettha kasinakarananca parikammanca appanavidhananca sabbam visuddhimagge
vittharato vuttameva. Imani pana attha abhibhayatanajjhanani vattanipi honti
vattapadakanipi vipassanapadakanipi ditthadhammasukhaviharanipi abhinnapadakanipi
nirodhapadakanipi, lokiyaneva pana na lokuttaraniti veditabbani.
     [435] Rupi rupani passatiti ettha ajjhattam kesadisu nilakasinadisu
nilakasinadivasena uppaditam rupajjhanam rupam, tam tassa atthiti rupi. Bahiddha
rupani passatiti bahiddhapi nilakasinadini rupani jhanacakkhuna passati. Imina
ajjhattabahiddhavatthukesu kasinesu uppaditajjhanapuggalassa cattaripi
rupavacarajjhanani dassitani. Ajjhattam arupasanniti ajjhattam na rupasanni, attano
kesadisu anuppaditarupavacarajjhanoti attho. Imina bahiddha parikammam katva
bahiddhava uppaditajjhanassa puggalassa rupavacarajjhanani dassitani.
     Subhantveva adhimutto hotiti imina visuddhesu 4- niladivannakasinesu jhanani
dassitani. Tattha kincapi antoappanaya subhanti abhogo natthi, yo pana suvisuddham
subham kasinarammanam katva viharati, so yasma "subhanti adhimutto hoti"ti vattabbatam
apajjati, tasma evam desana kata. Patisambhidamagge pana "katham subhantveva
adhimutto hotiti vimokkho:- idha bhikkhu mettasahagatena cetasa ekam disam pharitva
@Footnote: 1 Si. sabbasangahikavasena, cha.Ma. sabbasangahakavasena  2 cha.Ma. nidassanavasena
@3 cha.Ma. apannayamanavivarani  4 cha.Ma. suvisuddhesu
Viharati .pe. Mettaya bhavitatta satta appatikula honti. Karuna. Mudita.
Upekkhasahagatena cetasa ekam disam pharitva viharati .pe. Upekkhaya bhavitatta satta
appatikula honti. Evam subhantveva adhimutto hotiti vimokkho"ti 1- vuttam.
Sabbaso rupasannanantiadisu yam vattabbam, tampi 2- sabbam visuddhimagge vuttameva.
     [443] Pathavikasinam bhavetiti ettha pana sakalatthena kasinam, pathavieva kasinam
pathavikasinam. Pathavikasinarammanassapi pathaviya nimittassapi 3- patibhaganimittassapi tam
nimittam arammanam katva uppannajjhanassapi etam adhivacanam. Idam 4-
pathavikasinarammanajjhanam adhippetam. Tam so 5- bhaveti. Apokasinadisupi eseva nayo.
     Imani pana kasinani bhaventena silani sodhetva suparisuddhe sile 6- patitthitena
yvayam 7- dasasu palibodhesu palibodho atthi, tam upacchinditva kammatthanadayakam
kalyanamittam upasankamitva attano cariyanukulavasena yam yassa sappayam,
tantena gahetva kasinabhavanaya ananurupam viharam pahaya anurupe viharantena
khuddakapalibodhupacchedam katva sabbam bhavanavidhanam aparihapentena bhavetabbani.
Ayamettha sankhepo, vittharo pana visuddhimagge 8- vutto. Kevalam hi tattha
vinnanakasinam nagatam, tam atthato akasakasine pavattam vinnanam. Tanca kho
arammanavasena vuttam, na samapattivasena. Tam hi anantaram vinnanam 9- arammanam
katva esa vinnanancayatanasamapattim bhavento vinnanakasinam bhavetiti vuccati.
Imanipi dasa kasinani vattanipi honti vattapadakanipi vipassanapadakanipi
ditthadhammasukhaviharatthanipi abhinnapadakanipi nirodhapadakanipi, lokiyaneva na pana
lokuttaraniti.
     [453] Asubhasannam bhavetiti asubham 10- vuccati uddhumatakadisu dasasu
arammanesu 11- uppanna pathamajjhanasahagata sanna, tam bhaveti bruheti vaddheti,
anuppannam
@Footnote: 1 khu.pati. 31/476/359 vimokkhakatha (sya)  2 cha.Ma. tam  3 cha.Ma. parikammapathaviyapi
@uggahanimittassapi  4 cha.Ma. idha pana  5 cha.Ma. tam hesa  6 cha.Ma. parisuddhasile
@7 cha.Ma. yvassa  8 visuddhi. 1/104 kammatthanaggahananiddesa (sya)  9 cha.Ma. anantam
@vinnananti  10 cha.Ma. asubhasanna  11 Si. asubharammanesu
Uppadeti, uppannam anurakkhatiti attho. Dasannam pana asubhanam bhavananayo sabbo
visuddhimagge 1- vittharitoyeva. Maranasannam bhavetiti sammatimaranam 2- khanikamaranam
samucchedamarananti tividhampi maranam arammanam katva uppannam sannam 3- bhaveti,
anuppannam uppadeti, uppannam anurakkhatiti attho. Hettha vuttalakkhana va
maranasatiyeva idha maranasannati vutta, tam bhaveti uppadeti vaddhetiti attho.
Bhavananayo panassa visuddhimagge 4- vittharitoyeva. Ahare patikulasannam bhavetiti
asitapitadibhede kavalinkarahare 5- gamanapatikuladini nava patikulani paccavekkhantassa
uppajjanakasannam bhaveti, uppadeti vaddhetiti attho. Tassapi bhavananayo
visuddhimagge vittharitoyeva. Sabbaloke anabhiratasannam 6- bhavetiti sabbasmimpi
tedhatuke loke anabhiratasannam ukkanthitasannam bhavetiti attho. Aniccasannam bhavetiti
pancannam upadanakkhandhanam uppadabbayannathattapariggahikam 7- pancasu khandhesu
aniccanti uppajjanakasannam bhaveti. Anicce dukkhasannam bhavetiti anicce
khandhapancake patipilanasankhatadukkhalakkhanapariggahikam 8- dukkhanti uppajjanakasannam
bhavetiti. Dukkhe anattasannam bhavetiti paripilanatthena 9- dukkhe khandhapancake
anupassanakarasankhataanattalakkhanapariggahikam 10- anattati uppajjanakasannam bhaveti.
Pahanasannam bhavetiti pancavidham pahanam arammanam katva uppajjanakasannam bhaveti.
Viragasannam bhavetiti pancavidhameva viragam arammanam katva uppajjanakasannam bhaveti.
Nirodhasannam bhavetiti sankharanirodham arammanam katva uppajjanakasannam bhaveti.
Nibbanam arammanam katva uppajjanakasannantipi vadanti. Ettha ca sabbaloke
anabhiratasanna aniccasanna anicce dukkhasannati imahi tihi sannahi balavavipassana
kathita, puna aniccasannam bhavetitiadikahi dasahi sannahi vipassanasamarambhova kathito.
@Footnote: 1 visuddhi. 1/226 asubhakammatthananiddesa (sya)  2 cha.Ma. sammutimaranam
@3 cha. uppajjanakasannam  4 visuddhi. 2/1 anussatikammatthananiddesa-maranassatikatha
@(sya)  5 cha.Ma. kabalikare ahare  6 cha.Ma. anabhiratisannam. evamuparipi
@7 cha.Ma. udayabbayannathattapariggahikam  8 Ma. patipilanasankhatam  9 cha.Ma. patipilanatthena
@10 cha.Ma. avasavattanakarasankhata...
     [473] Buddhanussatintiadini  vuttatthaneva.
     [483] Pathamajjhanasahagatanti pathamajjhanena saddhim gatam pavattam, pathamajjhanena
sampayuttanti attho. Saddhindriyam bhavetiti pathamajjhanasahagatam katva saddhindriyam
bhaveti visum bhaveti 1- bruheti vaddheti. Esa nayo sabbattha.
                  Aparaaccharasanghatavaggavannana nitthita.
                         --------------
@Footnote: 1 cha.Ma. visum bhavetiti patho na dissati
                      19. Kayagatasativaggavannana
     [563] Cetasa phutoti 1- ettha duvidham pharanam apopharananca dibbacakkhupharananca.
Tattha apokasinam samapajjitva apena pharanam apopharanam nama. Evam phutthepi 2-
mahasamudde sabba samuddangama kunnadiyo antogadhava honti. Alokam pana vaddhetva
dibbacakkhuna 3- sakalasamuddassa dassanam dibbacakkhupharanam nama. Evam phutthepi 4-
mahasamuddangama kunnadiyo antogadhava honti. Antogadha tassati tassa bhikkhuno
bhavana 5- abbhantaragatava honti. Vijjabhagiyati ettha sampayogavasena vijjam
bhajantiti vijjabhaga, 6- vijjabhage vijjakotthase vattantitipi vijjabhagiya.
Tattha vipassanananam manomayiddhi cha abhinnati attha vijja, 7- purimena atthena
tahi sampayuttadhammapi vijjabhagiya. Pacchimena atthena tasu ya kaci eka
vijja vijja, sesa vijjabhagiyati evam vijjapi vijjasampayuttadhammapi
vijjabhagiyatveva veditabba.
     [564] Mahato samvegayati mahantassa samvegassa atthaya. Upari padadvayepi eseva
nayo. Ettha ca mahasamvego nama vipassana, mahaattho nama cattaro magga,
mahayogakkhemo nama cattari samannaphalani. Athava mahasamvego nama saha vipassanaya 8-
maggo, mahaattho nama cattari samannaphalani, mahayogakkhemo nama nibbanam.
Satisampajannayati satiya ca nanassa ca atthaya. Nanadassanapatilabhayati dibbacakkhunanaya.
Ditthadhammasukhaviharayati imasmimyeva paccakkhaattabhave sukhaviharatthaya.
Vijjavimuttiphalasacchikiriyayati vijjavimuttinam phalassa paccakkhakaranatthaya. Ettha
ca vijjati maggapanna, vimuttiti tamsampayutta sesa dhamma. Tesam phalam nama
arahattaphalam, tassa sacchikiriyayati attho.
@Footnote: 1 ka. phutthoti  2 cha.Ma. phutepi (pali. phuta...)  3 ka. cakkhuna 4 cha.Ma. phutepi
@mahasamudde sabba  5 cha.Ma. bhavanaya  6 cha.Ma. vijjabhagiya, atthasaliniyampana
@vijjabhaginoti patho dissati  7 Ma. vijja vijja  8 Si. sahavipassanako
     [571] Kayopi passambhatiti namakayopi karajakayopi passambhati, vupasanto 1-
hoti. Vitakkavicarapiti ete dhamma dutiyajjhanena vupasamanti 2- nama, idha pana
olarikavupasamam sandhaya 3- vuttam. Kevalati sakala, sabbe niravasesati attho.
Vijjabhagiyati vijjakotthasiya, te hettha vibhajitva dassitava.
     [574] Avijja pahiyatiti atthasu thanesu vattamulakam mahaandhakarakam mahatamo 4-
annanam pahiyati. Vijja uppajjatiti arahattamaggavijja uppajjati. Asmimano
pahiyatiti asmiti navavidho mano pahiyati. Anusayati satta anusaya. Samyojananiti
dasa samyojanani.
     [575] Pannappabhedayati pannappabhedagamanattham. Anupadaparinibbanayati
apaccayaparinibbanassa sacchikiriyatthaya.
     [577] 5- Anekadhatupativedho  hotiti attharasannam dhatunam lakkhanapativedho hoti.
Nanadhatupativedho hotiti tasamyeva attharasannam dhatunam nanabhavena lakkhanapativedho
hoti. Anekadhatupatisambhida hotiti imina dhatubhedananam 6- kathitam. Dhatubhedananannama
7- "ima dhatuyo ussanna nama honti"ti 7- jananapanna. Tam panetam dhatubhedananam
na sabbesam hoti, buddhanameva nippadesam hoti. Tam sammasambuddhena sabbaso
na kathitam. Kasma? tasmim kathite attho natthiti.
     [584] Pannapatilabhayatiadini solasa padani patisambhidamagge "sappurisasamsevo
saddhammassavanam yoniso manasikaro dhammanudhammapatipatti. Ime kho bhikkhave cattaro
dhamma bhavita bahulikata pannapatilabhaya samvattanti .pe. Nibbedhikapannataya
samvattanti"ti evam matikam thapetva vittharitaneva. Vuttam hetam:- 8-
@Footnote: 1 cha.Ma. vupasantadaratho  2 cha.Ma. vupasammanti  3 Ma. vupasamatthaya
@4 Si. bahalandhakarakarakam mahatamo, cha.Ma. bahalandhakaram mahatamam  5 cha.Ma. 576
@6 Ma. dhatubhede nanam, cha. dhatupabhedananam. evamuparipi  7-7 cha.Ma. imaya dhatuya
@ussannaya idam nama hotiti  8 khu.pati. 31/664/569 mahapannakatha (sya)
     Pannapatilabhaya samvattantiti katamo pannapatilabho, catunnam magganananam
catunnam phalanananam catunnam patisambhidanananam channam abhinnanananam tesattatinam
nananam sattasattatinam nananam labho patilabho patti sampatti phassana sacchikiriya
upasampada, pannapatilabhaya samvattantiti ayam pannapatilabho. (1)
     Pannavuddhiya samvattantiti katama pannavuddhi, sattannanca sekkhanam
puthujjanakalyanakassa ca panna vaddhati, arahato panna vaddhitavaddhana, 1-
pannavuddhiya samvattantiti ayam pannavuddhi. (2)
     Pannavepullaya samvattantiti katamam pannavepullam, sattannanca sekkhanam
puthujjanakalyanakassa ca panna vepullam gacchati, arahato panna vepullam gata,
pannavepullaya samvattantiti idam pannavepullam. (3)
     Mahapannataya samvattantiti katama mahapanna, mahante atthe parigganhatiti
mahapanna, mahante dhamme .pe. Mahanta niruttiyo, mahantani patibhanani 2-
mahante silakkhandhe, mahante samadhipannavimuttivimuttinanadassanakkhandhe, mahantani
thanatthanani, mahanta viharasamapattiyo, mahantani ariyasaccani, mahante
satipatthane, sammappadhane, iddhipade, mahantani indriyani, mahantani balani,
mahante bojjhange, mahantam ariyamaggam, 3- mahantani samannaphalani, mahanta 4-
mahaabhinnayo, mahantam paramattham 5- nibbanam parigganhatiti mahapanna, mahapannataya
samvattantiti ayam mahapanna. (4)
     Puthupannataya samvattantiti katama puthupanna, puthunanakkhandhesu nanam pavattatiti
puthupanna. Puthunanadhatusu, puthunanaayatanesu, puthunanapaticcasamuppadesu,
puthunanasunnatamanupalabbhesu, puthunanaatthesu, dhammesu, niruttisu,
@Footnote: 1 Ma. vaddhati, vaddhitavaddhana  2 cha.Ma. patibhanani. evamuparipi
@3 Si. mahantam ariyam atthangikam maggam, cha.Ma. mahante ariyamagge  4 cha.Ma. mahantati
@patho na dissata  5 ka. paramattham
Patibhanesu, puthunanasilakkhandhesu, samadhipannavimuttivimuttinanadassanakkhandhesu,
puthunanathanatthanesu, puthunanaviharasamapattisu, puthunanaariyasaccesu,
puthunanasatipatthanesu, sammappadhanesu, iddhipadesu, indriyesu, balesu,
bojjhangesu, puthunanaariyamaggesu, puthunanasamannaphalesu, puthunanaabhinnasu nanam
pavattatiti puthupanna. Puthunanajanasadharane 1- dhamme samatikkamma 2- paramatthe 3-
nibbane nanam pavattatiti puthupanna. Puthupannataya samvattantiti ayam puthupanna. (5)
     Vipulapannataya samvattantiti katama vipulapanna, vipule atthe parigganhati
vipulapanna .pe. Vipulam paramattham nibbanam parigganhati vipulapanna, vipulapannataya
samvattantiti ayam vipulapanna. (6)
     Gambhirapannataya samvattantiti katama gambhirapanna, gambhiresu khandhesu nanam
pavattatiti gambhirapanna. Puthupannasadiso vittharo. Gambhire paramatthe 3- nibbane
nanam pavattatiti gambhirapanna, gambhirapannataya samvattantiti ayam gambhirapanna. (7)
     Assamantapannataya 4- samvattantiti katama assamantapanna, yassa puggalassa
atthavavatthanato atthapatisambhida adhigata hoti sacchikata phassita pannaya.
Dhammaniruttipatibhanavavatthanato patibhanapatisambhida adhigata hoti sacchikata phassita
pannaya, tassa atthe ca dhamme ca niruttiya ca patibhane ca na anno
koci sakkoti abhisambhavitum, anabhisambhavaniyo ca so annehiti assamantapanno.
     Puthujjanakalyanakassa panna atthamakassa pannaya dure vidure suvidure na
santike na samanta, puthujjanakalyanakam upadaya atthamako assamantapanno.
Atthamakassa panna sotapannassa pannaya dure .pe. Atthamakam upadaya sotapanno
@Footnote: 1 Ma. puthujjanasadharane  2 Ma. atikkamma  3 ka. paramatthe
@4 cha.Ma. asamanta...,tikayam pana asamantapannati patho dissati
Assamantapanno. Sotapannassa panna sakadagamissa pannaya. Sakadagamissa
pannaya. Anagamissa panna arahato pannaya. Arahato panna paccekabuddhassa
pannaya dure vidure suvidure na santike na samanta, arahantam upadaya
paccekabuddho assamantapanno. Paccekabuddhanca sadevakanca lokam upadaya tathagato
araham sammasambuddho aggo assamantapanno.
     Pannappabhedakusalo pabhinnanano  .pe. Te panhanca abhisankharitva 1- tathagatam
upasankamitva pucchanti gulhani ca paticchannani ca, kathita vissajjita  ca te
panha ca bhagavato honti. 2- Nidditthakarana, upakkhittaka ca te bhagavato sampajjanti.
Athakho bhagava 3- tattha atirocati yadidam pannayati aggo assamantapanno,
assamantapannataya samvattantiti ayam assamantapanna. (8)
     Bhuripannataya samvattantiti katama bhuripanna, ragam abhibhuyyatiti bhuripanna,
abhibhavitati bhuripanna. Dosam, moham, kodham, upanaham, makkham palasam, 4- issam,
macchariyam, mayam, satheyyam, thambham, sarambham, manam, atimanam, madam, pamadam, sabbe
kilese, sabbe duccarite, sabbe abhisankhare, .pe. 5- Sabbe bhavagamikamme
abhibhuyyatiti bhuripanna, abhibhavitati bhuripanna. Rago ari, tam arim maddani pannati
bhuripanna, abhibhavitati bhuripanna, 6- doso moho .pe. Sabbe bhavagamikamma ari,
tam arim maddani pannati bhuripanna. Bhuri vuccati pathavi, taya pathavisamaya vitthataya
vipulaya pannaya samannagatoti bhuripanno. Apica pannaya etam adhivacanam bhuri medha
parinayikati, bhuripannataya samvattantiti ayam bhuripanna. (9)
     Pannabahullaya samvattantiti katamam pannabahullam, idhekacco pannagaruko
hoti pannacarito pannasayo pannadhimutto pannadhajo pannaketu pannadhipateyyo
@Footnote: 1 cha.Ma. panham abhisankharitva abhisankharitva  2 cha.Ma. panha bhagavata, pali....bhagavata
@3 Si. bhagavava  4 ka. palasam  5 cha.Ma. .pe. na dissati, khu.pati. 31/670/579 (sya)
@6 pali.,cha.Ma. abhibhavitati bhuripannati ime patha na dissanti, khu.pati. 31/670/579
Vicayabahulo pavicayabahulo okkhayanabahulo sampekkhayanabahulo 1- sampekkhayanadhammo
vibhutaviharitaccarito 2- taggaruko tabbahulo tanninno tappono tappabbharo
tadadhimutto tadadhipateyyo, yatha ganagaruko vuccati ganabahullikoti, civaragaruko,
pattagaruko, senasanagaruko vuccati senasanabahullikoti, evamevam idhekacco
pannagaruko hoti pannacarito .pe. Tadadhipateyyo, pannabahullaya samvattantiti
idam pannabahullam. (10)
     Sighapannataya samvattantiti katama sighapanna, sigham sigham silani paripuretiti
sighapanna. Sigham sigham indriyasamvaram, bhojane mattannutam, jagariyanuyogam,
silakkhandham, samadhipannavimuttivimuttinanadassanakkhandham paripuretiti sighapanna.
Sigham sigham thanatthanani pativijjhatiti, 3- viharasamapattiyo paripuretiti, 4-
ariyasaccani pativijjhatiti. Satipatthane bhavetiti. 5- Sammappadhane iddhipade
indriyani balani bojjhange ariyamaggam bhavetiti sighapanna. Sigham sigham
samannaphalani sacchikarotiti sighapanna. Sigham sigham abhinnayo pativijjhatiti sighapanna.
Sigham sigham paramattham nibbanam sacchikarotiti sighapanna, sighapannataya samvattantiti ayam
sighapanna. (11)
     Lahupannataya samvattantiti katama lahupanna, lahum lahum silani paripuretiti
lahupanna .pe. Lahum lahum paramattham nibbanam sacchikarotiti lahupanna, lahupannataya
samvattantiti ayam lahupanna. (12)
     Hasapannataya samvattantiti katama hasapanna, idhekacco hasabahulo
vedabahulo tutthibahulo pamujjabahulo silani paripuretiti hasapanna .pe. Paramattham
nibbanam sacchikarotiti hasapanna, hasapannataya samvattantiti ayam hasapanna. (13)
@Footnote: 1 cha.Ma. samokkhayanabahulo  2 cha.Ma. vibhutavihari taccarito
@3 cha.Ma. pativijjhati. evamuparipi  4 cha.Ma. paripureti  5 cha.Ma. bhaveti,
@khu.pati. 31/672/580
     Javanapannataya samvattantiti katama javanapanna, yankinci rupam atitanagata-
paccuppannam, ya  kaci vedana, ya kaci sanna, ye keci sankhara, yankinci
vinnanam atitanagatapaccuppannam ajjhattam va bahiddha va olarikam va
sukhumam va hinam va panitam va yam dure santike va, sabbam vinnanam aniccato
khippam javatiti javanapanna, dukkhato, anattato khippam javatiti javanapanna. Cakkhum
.pe. Jaramaranam atitanagatapaccuppannam aniccato, dukkhato, anattato khippam javatiti
javanapanna. Rupam atitanagatapaccuppannam aniccam khayatthena, dukkham bhayatthena, anatta
asarakatthenati tulayitva tirayitva vibhavayitva vibhutam katva rupanirodhe nibbane
khippam javatiti javanapanna .pe. Jaramarananirodhe nibbane khippam javatiti javanapanna.
Rupam .pe. Jaramaranam atitanagatapaccuppannam 1- aniccam sankhatam paticcasamuppannam 1-
khayadhammam vayadhammam viragadhammam nirodhadhammanti tulayitva tirayitva vibhavayitva
vibhutam katva jaramarananirodhe nibbane khippam javatiti javanapanna, javanapannataya
samvattantiti ayam javanapanna. (14)
     Tikkhapannataya samvattantiti katama tikkhapanna, khippam kilese chindatiti
tikkhapanna. Uppannam kamavitakkam, byapadavitakkam, vihimsavitakkam,
uppannuppanne papake akusale dhamme nadhivaseti pajahati vinodeti byantikaroti
anabhavam gametiti tikkhapanna. Uppannam ragam, dosam, moham .pe. Sabbe bhavagamikamme
nadhivaseti pajahati vinodeti byantikaroti anabhavam gametiti tikkhapanna. Ekamhi
asane cattaro ca ariyamagga cattari ca samannaphalani catasso ca patisambhidayo cha
ca 2- abhinnayo adhigata honti sacchikata phassita pannayati tikkhapanna,
tikkhapannataya samvattantiti ayam tikkhapanna. (15)
@Footnote: 1-1 cha.Ma. ime patha na dissanti, khu.pati. 31/675/584 (sya)  2 cha.Ma. ca-sadda na
@dissanti
     Nibbedhikapannataya samvattantiti katama nibbedhikapanna, idhekacco
sabbasankharesu ubbegabahulo hoti uttasabahulo ukkanthitabahulo 1- aratibahulo
anabhiratibahulo bahimukho na ramati sabbasankharesu, anibbiddhapubbam appadalitapubbam
lobhakkhandham nibbijjhati padaletiti nibbedhikapanna, anibbiddhapubbam
appadalitapubbam dosakkhandham, mohakkhandham, kodham, upanaham .pe. Sabbe bhavagamikamme
nibbijjhati padaletiti nibbedhikapanna, nibbedhikapannataya samvattantiti ayam
nibbedhikapanna. (16)
     Evam patisambhidamagge vuttanayenevettha attho veditabbo. Kevalam hi tattha
bahuvacanam, idha ekavacananti ayamettha 2- viseso. Sesam tadisamevati. Ima ca pana
solasa mahapanna lokiyalokuttaramissakabhavena 3- kathita.
                     Kayagatasativaggavannana nitthita.
                     -----------------------
@Footnote: 1 cha.Ma. ukkanthanabahulo, khu.pati. 31/677/585 (sya)  2 cha.Ma. ayameva
@3 cha.Ma....missakava
                         20. Amatavaggavannana
     [600-611] Amatante bhikkhave paribhunjantiti te maranavirahitam nibbanam
paribhunjantiti attho. Nanu ca nibbanam lokuttaram, kayagatasati lokiya, kathantam
paribhunjanta amatam paribhunjantiti? tam bhavetva adhigantabbato. Kayagatam hi satim
bhavento amatam adhigacchati, abhavento nadhigacchati. Tasma evam vuttam. Etenupayena
sabbattha attho veditabbo. Apicettha viraddhanti viraddhitam 1- nadhigatam.
Araddhanti 2- paripunnam. Pamadimsuti pamajjanti. Pamutthanti pammuttham 3-
vissaritam nattham va. Asevitanti adito sevitam. Bhavitanti vaddhitam. Bahulikatanti
punappunam katam. Anabhinnatanti nataabhinnaya ajanitam. Aparinnatanti
nataaparinnavaseneva 4- aparinnatam. Asacchikatanti appaccakkhakatam. 5- Sacchikatanti
paccakkhakatam. 5- Sesam sabbattha uttanatthamevati.
                       Amatavaggavannana nitthita.
                   Manorathapuraniya anguttaranikayatthakathaya
                        sahassasuttantaparimanassa
                    ekakanipatassa samvannana nitthita.
                        -----------------
@Footnote: 1 cha.Ma. viradhitam   2 Ma. aviraddhanti  3 Si. pammutthanti pamuttham,
@cha.Ma. pamutthanti sammuttham  4 cha.Ma. nataparinna  5-5 cha.Ma. sacchikatanti


             The Pali Atthakatha in Roman Book 14 page 437-480. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=10418&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=14&A=10418&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=207              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=1059              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=1027              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=1027              Contents of The Tipitaka Volume 20 http://84000.org/tipitaka/read/?index_20

first pageprevious pagedispage pageNumbernext book chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]