|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
14. Etadaggavagga
1. Paṭhamavagga
etadaggapadavaṇṇanā
[188] Etadaggesu paṭhamavaggassa paṭhame etadagganti etaṃ aggaṃ. Ettha
ca ayaṃ aggasaddo ādikoṭikoṭṭhāsaseṭṭhesu dissati. "ajjatagge samma dovārika
āvarāmi dvāraṃ nigaṇṭhānaṃ nigaṇṭhīnan"tiādīsu 1- hi ādimhi dissati. "teneva
aṅgulaggena taṃ aṅgulaggaṃ parāmaseyya, 2- ucchuggaṃ veḷuggan"tiādīsu koṭiyaṃ.
"ambilaggaṃ vā madhuraggaṃ vā tittaggaṃ vā, 3- anujānāmi bhikkhave vihāraggena vā
pariveṇaggena vā bhājetun"tiādīsu 4- koṭṭhāse. "yāvatā bhikkhave sattā apadā vā
.pe. Tathāgato tesaṃ aggamakkhāyatī"tiādīsu 5- seṭṭhe. Svāyamidha koṭiyaṃpi vaṭṭati
seṭṭhepi. Te hi therā attano attano seṭṭhaṭṭhāne 6- koṭibhūtāti aggā
seṭṭhabhūtātipi. Tasmā etadagganti esā koṭi eso seṭṭhoti ayamettha attho. Eseva
nayo sabbasuttesu.
Ayañca etadagge sannikkhepo nāma catūhi kāraṇehi labbhati atthuppattito
āgamanato ciṇṇavasito guṇātirekatoti. Ettha koci thero ekena kāraṇena
etadaggaṭṭhānaṃ labhati, koci dvīhi, koci tīhi, koci sabbeheva catūhipi āyasmā
sāriputtatthero viya. So hi atthuppattitopi mahāpaññatāya etadaggaṭṭhānaṃ labhi
āgamanādīhipi. Kathaṃ? ekasmiṃ hi samaye satthā jetavanamahāvihāre viharanto
gaṇḍāmbarukkhamūle titthiyamathanaṃ 7- yamakapāṭihāriyaṃ dassetvā "atītabuddhā
@Footnote: 1 Ma.Ma. 13/70/47 upālivādasutta 2 abhi.ka. 37/1073/343 paccupannañāṇakathā
@3 saṃ.Ma. 19/374/131 sūdasutta 4 pāli. gāhetuṃ, vi.cu. 7/318/89
@5 aṅ.catukka. 21/34/39, khu.iti. 25/90/308 aggappasādasutta 6 cha.Ma.,i. ṭhāne
@7 cha.Ma. kaṇḍambarukkhamūle titthiyamaddanaṃ
Yamakapāṭihāriyaṃ katvā kahaṃ nu kho vassaṃ upagacchantī"ti 1- āvajjento "tāvatiṃsabhava-
ne"ti ñatvā dve padantarāni dassetvā tatiyena padena tāvatiṃsabhavane paccuṭṭhāsi. Sakko
devarājā bhagavantaṃ disvā paṇḍukambalasilāto uṭṭhāya saddhiṃ devagaṇehi paccuggamanaṃ
agamāsi. Devā cintayiṃsu "sakko devarājā devagaṇaparivuto saṭṭhiyojanāyāmāya
paṇḍukambalasilāyaṃ nisīditvā mahāsampattiṃ anubhavati, buddhānaṃ nāma nisinnakālato
paṭṭhāya na sakkā aññena ettha hatthaṃpi ṭhapetun"ti. Satthāpi tattha nisinno 2- tesaṃ
cittavāraṃ ñatvā mahāpaṃsukūliko viya muṇḍapīṭhakaṃ 3- sabbameva paṇḍukambalasilaṃ
avattharitvā nisīdi. Evaṃ nisīdanto pana attano sarīraṃ mahantaṃ katvā māpesi,
paṇḍukambalaṃ 4- vā khuddakaṃ akāsīti na sallakkhetabbaṃ. Acinteyyo hi buddhavisayo.
Evaṃ nisinno pana mātaraṃ kāyasakkhiṃ katvā dasasahassacakkavāḷadevatānaṃ "kusalā dhammā
akusalā dhammā"tiādikaṃ abhidhammapiṭakaṃ desetuṃ āraddhoti. 5-
Pāṭihāriyaṭṭhānepi sabbā dvādasayojanikā parisā anuruddhaṃ upasaṅkamitvā
"kahaṃ bhante dasabalo ṭhito"ti pucchiṃsu. 6- Tāvatiṃsabhavane paṇḍukambalasilāyaṃ vassaṃ
upagantvā abhidhammapiṭakaṃ desetuṃ āraddhoti. 7- Bhante na mayaṃ satthāraṃ
adisvā gamissāma, kadā satthā āgamissatīti satthu āgamanakālaṃ jānāthāti.
Mahāmoggallānattherassa bhāraṃ karotha, so buddhānaṃ santikaṃ gantvā sāsanaṃ
āharissatīti. Kimpana therassa tattha gantuṃ balaṃ natthīti? atthi, visesavantānampana
visesaṃ passantūti evamāha. Mahājano mahāmoggallānattheraṃ upasaṅkamitvā satthu sāsanaṃ
gahetvā āgamanatthāya yāci. Thero passantasseva mahājanassa 8- mahāpaṭhaviyaṃ nimujjitvā
antosinerunā gantvā satthāraṃ vanditvā āha "bhante mahājano tumhākaṃ dassanakāmo,
āgamanadivasaṃ vo jānituṃ icchatī"ti. Tenahi "ito temāsaccayena saṅkassanagaradvāre
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. kahaṃ nu kho purimabuddhā yamakapāṭihāriyaṃ katvā vassaṃ upagacchantīti
@2 Sī.,i. nisīdantova 3 Sī.,i.,Ma. khuddapīṭhakaṃ 4 cha.Ma.,i. paṇḍukambalasilaṃ
@5 cha.Ma....akusalā dhammā abyākatā dhammāti abhidhammapiṭakaṃ desesi,
@i....abhidhammapiṭakaṃ desesi 6 cha.Ma. gatoti pucchi 7 cha.Ma. abhidhammakathaṃ
@desetuṃ gatoti 8 cha.Ma. passanteyeva mahājane
Passathā"ti 1- vadehīti. Thero bhagavato sāsanaṃ āharitvā mahājanassa kathesi. Mahājano
tattheva temāsaṃ khandhāvāraṃ bandhitvā vasi. Cullaanāthapiṇḍiko dvādasayojanāya
parisāya temāsaṃ yāgubhattaṃ adāsi. 2-
Satthāpi sattappakaraṇāni desetvā manussalokaṃ āgamanatthāya ākappaṃ
dassesi. Sakko devarājā vissukammaṃ 3- āmantetvā tathāgatassa otaraṇatthāya sopāṇaṃ
māpetuṃ āṇāpesi. So ekato suvaṇṇamayaṃ ekato rajatamayaṃ sopāṇaṃ māpetvā
majjhe maṇimayaṃ māpesi. Satthā maṇimaye sopāṇe ṭhatvā "mahājano maṃ passatū"ti
adhiṭṭhāsi. Attano ānubhāvena "mahājano avīcimahānirayaṃ passatū"ti adhiṭṭhāsi.
Nirayadassanena cassa uppannasaṃvegaṃ 4- ñatvā devalokaṃ dassesi. Athassa otarantassa
mahābrahmā chattaṃ dhāresi, sakko devarājā pattaṃ 5- gaṇhi, suyāmo devarājā
dibbavālavījaniṃ vīji, pañcasikho gandhabbadevaputto beluvapaṇḍuvīṇaṃ samapaññāsāya
tantiyā 6- mucchanāhi mucchitvā 7- vādento purato otari. Buddhānaṃ paṭhaviyaṃ
patiṭṭhitakāle "ahaṃ paṭhamaṃ vandissāmi, ahaṃ paṭhamaṃ vandissāmī"ti mahājano
adhiṭṭhāsi. 8- Saha mahāpaṭhaviakkamanena pana bhagavato neva mahājano na asītimahāsāvakā
paṭhamaṃ vandanaṃ sampāpuṇiṃsu, dhammasenāpati sāriputtattheroyeva pana sampāpuṇi.
Atha satthā dvādasayojanāya parisāya antare "therassa paññānubhāvaṃ
jānātū"ti 9- puthujjanapañcakaṃ pañhaṃ ārabhi. Paṭhamaṃ lokiyamahājano sallakkhessatīti
puthujjanapañhaṃ pucchi. Ye ye sallakkhiṃsu, te te kathayiṃsu. Dutiyaṃ puthujjanavisayaṃ
atikkamitvā sotāpattimagge pañhaṃ pucchi. Puthujjanā tuṇhī ahesuṃ, sotāpannāva
kathayiṃsu. Tato sotāpannānaṃ visayaṃ atikkamitvā sakadāgāmimagge pañhaṃ pucchi.
Sotāpannā tuṇhī ahesuṃ, sakadāgāminova kathayiṃsu. Tesaṃpi visayaṃ atikkamitvā
@Footnote: 1 cha.Ma. passathātissa 2 cha.Ma. ādāsi 3 cha. vissakammaṃ, Ma. visukammaṃ
@4 cha.Ma.,i. uppannasaṃvegataṃ 5 Sī.,i. pattacīvaraṃ 6 cha.Ma.,i. ayaṃ pāṭho na
@dissati 7 Sī.,i. mucchetvā 8 cha.Ma. aṭṭhāsi 9 cha.Ma. jānantūti
Anāgāmimagge pañhaṃ pucchi. Sakadāgāmino tuṇhī ahesuṃ, anāgāminova kathayiṃsu.
Tesaṃpi visayaṃ atikkamitvā arahattamagge pañhaṃ pucchi. Anāgāmino tuṇhī ahesuṃ,
arahantova kathayiṃsu. Tato heṭṭhimakoṭito paṭṭhāya abhiññāte 1- sāvake pucchi, te
attano paṭisambhidāvisaye ṭhatvā kathayiṃsu. Atha mahāmoggallānaṃ pucchi, sesasāvakā
tuṇhī ahesuṃ, therova kathesi. Tassāpi visayaṃ atikkamitvā sāriputtavisaye pañhaṃ
pucchi. Mahāmoggallāno tuṇhī ahosi, sāriputtattherova kathesi. Therassapi visayaṃ
atikkamitvā buddhavisaye pañhaṃ pucchi. Dhammasenāpati āvajjentopi passituṃ na
sakkoti, puratthimapacchimuttaradakkhiṇā catasso disā catasso anudisāti ito cito
ca oloketvā 2- pañhuppattiṭṭhānaṃ sallakkhetuṃ nāsakkhi.
Satthā therassa kilamanabhāvaṃ ñatvā 3- "sāriputto kilamati, nayamukhamassa
dassissāmī"ti "āgamehi tvaṃ sāriputtā"ti vatvā "nāyaṃ tuyhaṃ visayo pañho,
buddhānaṃ esa visayo sabbaññūnaṃ yasassīnan"ti buddhavisayabhāvaṃ āvikatvā 4- "bhūtamidaṃ
sāriputta passasī"ti 5- āha. Thero "catumahābhūtikakāyapariggahaṃ me bhagavā ācikkhatī"ti
ñatvā "aññātaṃ bhagavā, aññātaṃ sugatā"ti āha. Etasmiṃ ṭhāne ayaṃ kathā
udapādi:- mahāpañño vata bho sāriputtatthero nāma sabbehi aññātaṃ 6- pañhaṃ
kathesi, buddhehi ca dinnanaye ṭhatvā buddhavisaye pañhaṃ kathesi, iti therassa
paññānubhāvo yattakaṃ ṭhānaṃ buddhānaṃ kittisaddena otthataṃ, sabbaṃ ajjhottharitvā
gatoti. Evaṃ tāva thero atthuppattito mahāpaññatāya etadaggaṭṭhānaṃ labhi.
Kathaṃ āgamanato? imissāyeva hi atthuppattiyā satthā āha:- sāriputto
Na idāneva paññavāti, atīte pañca jātisatāni isipabbajjaṃ pabbajitvāpi mahā-
paññova ahosi:-
@Footnote: 1 cha.Ma. abhiññāte abhiññāte 2 cha.Ma.,i. olokento 3 cha.Ma. jānitvā
@4 cha.Ma. ācikkhitvā 5 cha.Ma. samanupassasīti 6 cha.Ma.,i. yatra hi sabbehi anaññātaṃ
@nāma
"yo pabbajī jātisatāni pañca
pahāya kāmāni manoramāni
taṃ vītarāgaṃ susamāhitindriyaṃ
parinibbutaṃ vandatha sāriputtan"ti.
Evaṃ pabbajjaṃ upabrūhayamāno ekasmiṃ samaye bārāṇasiyaṃ brāhmaṇakule
nibbatto. Tayo vede uggaṇhitvā tattha sāraṃ apassanto "pabbajitvā ekaṃ
mokkhadhammaṃ gavesituṃ vaṭṭatī"ti cittaṃ uppādesi. Tasmiṃ kāle bodhisattopi
kāsikaraṭṭhe udiccabrāhmaṇamahāsālakule nibbatto vuḍḍhimanvāya uggahitasippo
kāmesu ādīnavaṃ nekkhamme ca ānisaṃsaṃ disvā gharāvāsaṃ pahāya himavantaṃ pavisitvā
kasiṇaparikammaṃ katvā pañca abhiññā aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā vanamūlaphalāhāro
himavantapasse 1- vasati. Sopi māṇavo nikkhamitvā tasseva santike pabbaji. Parivāro
mahā ahosi pañcasatamattā isayo.
Athassa so jeṭṭhantevāsiko ekadesaparisaṃ gahetvā loṇambilasevanatthaṃ manussapathaṃ
agamāsi. Tasmiṃ samaye bodhisatto tasmiṃyeva himavantapadese kālamakāsi. Kālakiriyasamaye
pana antevāsikā sannipatitvā pucchiṃsu "atthi tumhehi koci viseso adhigato"ti.
Bodhisatto "natthi kiñcī"ti vatvā aparihīnajjhāno ābhassarabrahmaloke nibbatto.
So kiñcāpi ākiñcaññāyatanassa lābhī, bodhisattānampana arūpāvacare paṭisandhi nāma na
hoti. Kasmā? abhabbaṭṭhānattā. Iti so arūpasamāpattilābhī samāno 2- rūpāvacare
nibbatti. Antevāsikāpi "ācariyo `natthi kiñcī'ti āha, moghā tassa kālakiriyā"ti
na kiñci sakkārasammānaṃ akaṃsu. Atha so jeṭṭhantevāsiko atikkante vassāvāse
āgantvā "kahaṃ ācariyo"ti pucchi. Kālakatoti. Api nu ācariyena laddhaguṇaṃ
pucchitthāti. Āma pucchimhāti. Kiṃ vadetīti. Natthi kiñcīti.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. himavantappadese 2 cha.Ma. samānopi
Mayaṃpi "ācariyena laddhaguṇo nāma natthī"ti nāssa sakkārasammānaṃ karimhāti.
Tumhe bhāsitassa atthaṃ na jānittha, ācariyo ākiñcaññāyatanassa lābhīti.
Atha kho 1- te jeṭṭhantevāsikassa kathaṃ na saddahiṃsu. So punappunaṃ kathentopi
saddahāpetuṃ nāsakkhi. Atha bodhisatto āvajjamāno "andhabālo mahājano mayhaṃ
jeṭṭhantevāsikassa kathaṃ na gaṇhāti, imaṃ kāraṇaṃ pākaṭaṃ karissāmī"ti brahmalokato
otaritvā assamapadamatthake ṭhito ākāsagatova jeṭṭhantevāsikassa paññānubhāvaṃ
vaṇṇetvā imaṃ gāthaṃ abhāsi:-
"parosahassaṃpi samāgatānaṃ
kandeyyuṃ te vassasataṃ apaññā
ekova seyyo puriso sapañño
yo bhāsitassa vijānāti atthan"ti. 2-
Evaṃ isigaṇaṃ saññāpetvā bodhisatto brahmalokameva gato. Sesaisigaṇopi
aparihīnajjhāno hutvā kālaṃ katvā brahmalokaparāyano jāto. Tattha bodhisatto
sabbaññutaṃ patto, jeṭṭhantevāsiko sāriputtatthero jāto, sesaisayo buddhaparisā
jātāti. Evaṃ atītepi sāriputto mahāpaññova saṅkhittena bhāsitassa vitthārena
atthaṃ jānituṃ samatthoti veditabbo.
Idameva ca puthujjanapañcakaṃ atthuppattiṃ katvā:-
"parosatañcepi samāgatānaṃ
jhāyeyyuṃ jate vassasataṃ apaññā
ekova seyyo puriso sapañño
yo 3- bhāsitassa vijānāti atthan"ti. 4-
@Footnote: 1 cha.Ma. ayaṃ saddo na dissati, Sī. avasesā 2 khu.jā. 27/99/32 parosahassajātaka (syā)
@3 cha.Ma. so 4 khu.jā. 27/101/33 parosatajātaka
Imaṃ jātakaṃ kathesi, tassa purimajātake vuttanayeneva attho veditabbo. Aparampi
idameva puthujjanapañcakaṃ atthuppattiṃ katvā:-
"ye saññino tepi duggatā yepi asaññino tepi duggatā
etaṃ ubhayaṃ vivajjaya taṃ samāpattisukhaṃ anaṅgaṇan"ti 1-
imaṃ anaṅgaṇajātakaṃ kathesi. Ettha ca ācariyo kālaṃ karonto antevāsikehi
pucchito "nevasaññināsaññī"ti āha. Sesaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.
Aparampi 2- idameva puthujjanapañcakaṃ atthuppattiṃ katvā:-
"candābhaṃ suriyābhañca yodha paññāya gādhati
avitakkena jhānena hoti ābhassarūpago"ti 3-
imaṃ candābhajātakaṃ kathesi. Etthāpi ācariyo kālaṃ karonto antevāsikehi pucchito
"odātakasiṇaṃ candābhaṃ nāma, pītakasiṇaṃ suriyābhaṃ nāmāti. Taṃ ubhayaṃ yo paññāya
gādhati pavisati pakkhandati, sopi avitakkena dutiyajjhānena ābhassarūpago hoti,
tādiso ahan"ti sandhāya "candābhaṃ suriyābhan"ti āha. Sesaṃ purimanayeneva veditabbaṃ.
Idameva ca puthujjanapañcakaṃ atthuppattiṃ katvā:-
"āsiṃsetheva 4- puriso na nibbindeyya paṇḍito
passāmi vohaṃ attānaṃ yathā icchiṃ tathā ahu.
Āsiṃsetheva puriso na nibbindeyya paṇḍito
passāmi vohaṃ attānaṃ udakā thalamubbhataṃ.
Vāyametheva puriso na nibbindeyya paṇḍito
passāmi vohaṃ attānaṃ yathā icchiṃ tathā ahu.
@Footnote: 1 khu.jā. 27/134/43 jhānasodhanajātaka (syā) 2 Ma. ayampi
@3 khu.jā. 27/135/44 candābhajātaka 4 cha.Ma. āsīsetheva
Vāyametheva puriso na nibbindeyya paṇḍito
passāmi vohaṃ attānaṃ udakā thalamubbhataṃ.
Dukkhūpanītopi naro sapañño
āsaṃ na chindeyya sukhāgamāya
bahū hi phassā ahitā hitā ca
avitakkitāro maccumupapajjanti. 1-
Acintitampi bhavati cintitampi vinassati
na hi cintāmayā bhogā itthiyā purisassa vā.
Sarabhaṃ giriduggasmiṃ yaṃ tvaṃ anussarī pure
alīnacittassa tuvaṃ 2- vikkantamanujīvasi.
Yo taṃ viduggā narakā samuddhari
silāya yogaṃ sarabho karitvā
dukkhūpanītaṃ maccumukhā pamocayi
alīnacittaṃ tameva vadesi.
Kiṃ tvaṃ nu tattheva tadā ahosi
udāhu te koci naṃ etadakkhā
vivaṭacchado 3- nusi sabbadassī
ñāṇaṃ nu te brāhmaṇa bhiṃsarūpaṃ.
Na cevahaṃ tattha tadā ahosiṃ
na cāpi me koci naṃ etadakkhā
@Footnote: 1 ka. avitakkitā maccumukhaṃ vajanti, cha.Ma. avitakkitā maccamupabbajanti, i. muccaṃ
@upabbajanti 2 Sī. alīnacittaṃ tassa tvaṃ 3 cha.Ma. vivaṭṭacchaddo
Gāthāpadānañca subhāsitānaṃ
atthaṃ tadā nenti janinda dhīrā"ti 1-
imaṃ terasanipāte sarabhajātakañca kathesi. Imāni pana pañcapi jātakāni atītepi
saṅkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ mayhaṃ putto jānātīti satthārā dhammasenāpati
sāriputtattherassa paññānubhāvapakāsanatthameva kathitānīti evaṃ āgamanatopi thero
mahāpaññatāya etadaggaṭṭhānaṃ labhi.
Kathaṃ ciṇṇavasitoti? ciṇṇaṃ kiretaṃ therassa catuparisamajjhe dhammaṃ kathento
Cattāri saccāni amuñcitvā kathetīti evaṃ ciṇṇavasitopi thero mahāpaññatāya
etadaggaṭṭhānaṃ labhi.
Kathaṃ guṇātirekatoti? ṭhapetvā hi dasabalaṃ añño koci ekasāvakopi mahāpaññatāya
Dhammasenāpatinā sadiso nāma natthīti evaṃ guṇātirekatopi thero mahāpaññatāya
etadaggaṭṭhānaṃ labhi.
Yathā ca sāriputtatthero, evaṃ mahāmoggallānattheropi sabbeheva catūhipi
imehi kāraṇehi etadaggaṭṭhānaṃ labhi. Kathaṃ? thero hi mahiddhiko mahānubhāvo
nandopanandasadisaṃ nāgarājānaṃ damesīti evaṃ tāva atthuppattito labhati. 2- Na panesa
idāneva mahiddhiko mahānubhāvo, atīte pañca jātisatāni isipabbajjaṃ pabbajitopi
mahiddhiko mahānubhāvo ahosīti.
Yo pabbajī jātisatāni pañca
pahāya kāmāni manoramāni
taṃ vītarāgaṃ susamāhitindriyaṃ
parinibbutaṃ vandatha moggallānanti.
@Footnote: 1 khu.jā. 27/1854-63/362-3 sarabhajātaka (syā) 2 cha.Ma.,i. labhi
Evaṃ āgamanato ca labhi. Ciṇṇañcetaṃ therassa nirayaṃ gantvā attano iddhibalena niraye
sattānaṃ assāsajananatthaṃ sītaṃ adhiṭṭhāya cakkamattaṃ padumaṃ māpetvā padumakaṇṇikāya
nisīditvā dhammakathaṃ kathesi, devalokaṃ gantvā devasaṅghaṃ kammagatiṃ jānāpetvā
saccakathaṃ kathetīti evaṃ ciṇṇavasito labhati. 1- Kathaṃ guṇātirekatoti? ṭhapetvā 2-
sammāsambuddhaṃ añño koci 3- sāvako mahāmoggallāno viya mahiddhiko mahānubhāvo
natthīti evaṃ guṇātirekato labhati.
Yathāpesa, 4- evaṃ mahākassapattheropi sabbehipi imehi kāraṇehi etadaggaṭṭhānaṃ
labhi. Kathaṃ? sammāsambuddho hi therassa tigāvutamattaṃ paccuggamanaṃ katvā tīhi
ovādehi upasampādetvā cīvaraṃ parivattetvā adāsi. Tasmiṃ samaye mahāpaṭhavī
udakapariyantaṃ katvā kampi, mahājanassa abbhantare therassa kittisaddo ajjhottharitvā
gato. Evaṃ atthuppattito labhi. Na cesa idāneva dhutavādo, 5- atīte pañca
jātisatāni isipabbajjaṃ pabbajitopi dhutavādo ahosīti.
Yo pabbajī jātisatāni pañca
pahāya kāmāni manoramāni
taṃ vītarāgaṃ susamāhitindriyaṃ
parinibbutaṃ vandatha kassapanti. 6-
Evaṃ āgamanato labhi. Ciṇṇañcetaṃ therassa catuparisamajjhagato dhammaṃ kathento dasa
kathāvatthūni avijahitvāva kathetīti evaṃ ciṇṇavasito labhi. Ṭhapetvā sammāsambuddhaṃ
añño sāvako terasahi dhutaṅgaguṇehi mahākassapasadiso natthīti evaṃ guṇātirekato
labhi. Imināva niyāmena tesaṃ tesaṃ therānaṃ yathālābhato guṇe kittetuṃ vaṭṭati.
Guṇavaseneva hi sammāsambuddho yathā nāma rājā cakkavatti cakkaratanānubhāvena
cakkavāḷagabbhe rajjasiriṃ 7- patvā "pattabbaṃ me pattaṃ, kiṃ me
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. labhi 2 cha.Ma. ṭhapetvā ca 3 cha.Ma.,i. ayaṃ pāṭho na dissati
@4 cha.Ma.,i. yathācesa 5 cha.Ma. dhutadharo 6 Sī.,i.,cha.Ma. mahākassapanti
@7 Sī.,i. cakkavattisiriṃ
Idāni mahājanena olokitenā"ti appossukko hutvā rajjasiriṃyeva nānubhoti,
kālena pana kālaṃ vinicchayaṭṭhāne nisīditvā niggahetabbeva niggaṇhāti, paggahetabbe
paggaṇhāti, ṭhānantaresu ṭhapetabbayuttake ṭhānantareva ṭhapesi, 1- evameva
mahābodhimaṇḍe adhigatassa sabbaññutañāṇassānubhāvena anuppattadhammarajjo dhammarājāpi
"kiṃ me idāni lokena olokitena, anuttaraṃ phalasamāpattisukhaṃ anubhavissāmī"ti
appossukkaṃ 2- anāpajjitvā catuparisamajjhe paññattapavarabuddhāsane nisinno
aṭṭhaṅgasamannāgataṃ brahmassaraṃ nicchāretvā dhammaṃ desayamāno niggahetabbayutte
kaṇhadhamme puggale sinerupapāte 3- pakkhipanto viya apāyabhayasantajjitena niggahetvā
paggahetabbayuttake kalyāṇadhamme puggale ukkhipitvā bhavagge nisīdāpento viya
paggaṇhitvā ṭhānantaresu ṭhapetabbayuttake aññākoṇḍaññattherādayo sāvake
yāthāvasarasaguṇavaseneva ṭhānantaresu ṭhapento etadaggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ
bhikkhūnaṃ rattaññūnaṃ, yadidaṃ aññākoṇḍañño 4- tiādimāha.
Aññākoṇḍaññattheravatthu
tattha etadagganti padaṃ vuttatthameva. Rattaññūnanti rattiyo jānantānaṃ.
Ṭhapetvā hi sammāsambuddhaṃ añño sāvako aññākoṇḍaññattherato paṭhamataraṃ
pabbajito nāma natthīti. Pabbajitakālato paṭṭhāya thero cirakālaṃ rattiyo jānātīti
rattaññū. Sabbapaṭhamaṃ dhammassa paṭividdhattā yadā tena dhammo paṭividdho, cirakālato
paṭṭhāya taṃ rattiṃ jānātītipi rattaññū. Apica khīṇāsavānaṃ rattindivaparicchedo
pākaṭova hotīti, ayañca paṭhamakhīṇāsavo evampi rattaññūnaṃ sāvakānaṃ ayameva
aggo purimakoṭibhūto seṭṭho. Tena vuttaṃ "rattaññūnaṃ yadidaṃ aññākoṇḍañño"ti.
Ettha ca yadidanti nipāto, taṃ 5- theraṃ apekkhitvā 6- yo esoti, aggasaddaṃ
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. ṭhānantaresu ṭhapeti 2 cha.Ma.,i. appossukkataṃ 3 cha.Ma.,i. sinerupāde
@4 cha.Ma. aññāsikoṇḍañño. evamuparipi 5 cha.Ma.,i. tassa 6 cha.Ma.,i. avekkhitvā
Apekkhitvā yaṃ etanti attho. Aññākoṇḍaññoti aññātakoṇḍañño,
paṭividdhakoṇḍañño. Tenevāha "aññāsi vata bho koṇḍañño, aññāsi vata bho
koṇḍaññoti. Iti hidaṃ āyasmato koṇḍaññassa aññākoṇḍaññotveva nāmaṃ
ahosī"ti. 1-
Ayampana thero katarabuddhakāle pubbapaṭṭhanaṃ abhinīhāraṃ akāsi, kadā pabbajito,
kadā tena paṭhamaṃ dhammo adhigato, kadā ṭhānantare ṭhapitoti iminā nayena sabbesupi
etadaggesu pañhākammaṃ veditabbaṃ.
Tattha imassa tāva therassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ito
kappasatasahassamatthake padumuttaro nāma buddho loke udapādi, tassa
paṭividdhasabbaññutañāṇassa mahābodhipallaṅkato uṭṭhahantassa mahāpaṭhaviyaṃ ṭhapetuṃ
pāde ukkhittamatte pādaṃ sampaṭicchanatthaṃ padumapupphaṃ uggacchi, tassa dhurapattāni
navutihatthāni honti, kesaraṃ tiṃsahatthaṃ, kaṇṇikā dvādasahatthā, pādapatiṭṭhitaṭṭhānaṃ
ekādasahatthaṃ. Tassa pana bhagavato sarīraṃ aṭṭhapaṇṇāsahatthubbedhaṃ ahosi. Tassa
padumakaṇṇikāya dakkhiṇapāde patiṭṭhahante mahātumbamattā reṇu uggantvā sarīraṃ
okiramānā otari, vāmapādassa ṭhapanakālepi tathārūpaṃyeva padumaṃ uggantvā pādaṃ
sampaṭicchi. Tatopi uggantvā tassa bhagavato vuttappamāṇāva reṇu sarīraṃ okiri.
Taṃ pana reṇuṃ abhibhavamānā tassa bhagavato sarīrappabhā nikkhamitvā yantanāḷikāya
vissaṭṭhasuvaṇṇarasadhārā viya samantā dvādasayojanaṃ ṭhānaṃ ekobhāsaṃ akāsi.
Tatiyapāduddharaṇakāle paṭhamuggatapadumaṃ antaradhāyi, pādasampaṭicchanatthaṃ aññaṃ navaṃ padumaṃ
uggacchi. Iminā niyāmena yattha yattha gantukāmo hoti, pade pade 2- mahāpadumaṃ
uggacchati. Tenevassa "padumuttarasammāsambuddho"ti nāmaṃ ahosi.
@Footnote: 1 vi.mahā. 4/17/16, saṃ.Ma. 19/1081/370 dhammacakkappavattanasutta 2 cha.Ma. tattha
@tatthapi
Evaṃ so bhagavā loke uppajjitvā bhikkhusatasahassaparivāro mahājanaṃ
saṅgahatthāya gāmanigamarājadhānīsu bhikkhāya caranto haṃsavatīnagaraṃ sampāpuṇi. Tassa
āgatabhāvaṃ sutvā pitā mahārājā paccuggamanaṃ akāsi. Satthā tassa dhammakathaṃ
kathesi. Desanāpariyosāne keci sotāpannā keci sakadāgāmino keci anāgāmino
keci arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Rājā svātanāya dasabalaṃ nimantetvā punadivase kālaṃ
ārocāpetvā bhikkhusatasahassaparivārassa bhagavato sakanivesane mahādānaṃ adāsi.
Satthā bhattānumodanaṃ katvā vihārameva gato. Teneva niyāmena punadivase nāgarā,
punadivase rājāti dīghamaddhānaṃ dānaṃ adaṃsu.
Tasmiṃ kāle ayaṃ thero haṃsavatīnagare gahapatimahāsālakule nibbatto. Ekadivasaṃ
buddhānaṃ dhammadesanākāle haṃsavatīnagaravāsino gandhamālādihatthe yena buddho, yena
dhammo, yena saṃgho, tanninne tappoṇe tappabbhāre gacchante disvā teneva 1-
mahājanena saddhiṃ dhammadesanaṭṭhānaṃ agamāsi. Tasmiñca samaye padumuttaro bhagavā
attano sāsane paṭhamapaṭividdhadhammaṃ ekaṃ bhikkhuṃ etadaggaṭṭhāne ṭhapesi. So kulaputto
taṃ kāraṇaṃ sutvā "mahā vatāyaṃ bhikkhu, ṭhapetvā kira buddhaṃ añño iminā
paṭhamataraṃ paṭividdhadhammo nāma natthi. Ahaṃpi anāgate ekassa buddhassa sāsane
paṭhamaṃ dhammaṃ paṭivijjhanasamattho bhaveyyan"ti cintetvā desanāpariyosāne bhagavantaṃ
upasaṅkamitvā "sve mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā"ti nimantesi. Satthā adhivāsesi.
So bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā sakanivesanaṃ gantvā sabbarattiṃ
buddhānaṃ nisajjanaṭṭhānaṃ gandhamālādāmādīhi 2- alaṅkaritvā paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ
paṭiyādāpetvā tassā rattiyā accayena sakanivesane bhikkhusatasahassaparivārassa bhagavato
vicittayāgukhajjakaparivāraṃ nānārasasūpabyañjanagandhasālibhojanaṃ datvā bhattakiccapariyosāne
ticīvarassa pahonake vatthayuge 3- tathāgatassa pādamūle ṭhapetvā cintesi
@Footnote: 1 cha.Ma. tena 2 cha.Ma. gandhadāmamālādāmādīhi 3 cha.Ma.,i. vaṅgapaṭṭe
"nāhaṃ parittakassa ṭhānassa atthāya carāmi, mahantaṃ ṭhānaṃ paṭṭhento carāmi,
na kho sakkā ekadivasameva dānaṃ datvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhetun"ti "anupaṭipāṭiyā
sattadivasāni dānaṃ datvā paṭṭhessāmī"ti. So teneva niyāmena sattadivasāni mahādānaṃ
datvā bhattakiccapariyosāne dussakoṭṭhāgāraṃ vivarāpetvā uttamaṃ sukhumavatthaṃ
buddhānaṃ pādamūle ṭhapetvā bhikkhusatasahassaṃ ticīvarena acchādetvā tathāgataṃ
upasaṅkamitvā "bhante yo tumhehi ito sattadivasamatthake bhikkhu etadagge ṭhapito,
ahaṃpi so bhikkhu viya anāgate uppajjanakabuddhassa sāsane pabbajitvā paṭhamaṃ
paṭivijjhituṃ samattho bhaveyyan"ti vatvā satthu pādamūle sīsaṃ katvā nipajji.
Satthā tassa vacanaṃ sutvā "iminā kulaputtena mahāadhikāro kato, samijjhissati
nu kho etassa ayaṃ patthanā no"ti anāgataṃsañāṇaṃ pesetvā āvajjento samijjhanabhāvaṃ 1-
passi. Buddhānaṃ hi atītaṃ vā anāgataṃ vā paccuppannaṃ vā ārabbha āvajjentānaṃ
āvaraṇaṃ nāma natthi, anekakappakoṭisatasahassantarampi 2- atītaṃ vā anāgataṃ vā
cakkavāḷasatasahassantarampi 3- paccuppannaṃ vā āvajjanapaṭibaddhameva manasikārapaṭibaddhameva
hoti. Evaṃ appaṭivattiyena 4- ñāṇena so bhagavā idaṃ addasa "anāgate
satasahassakappapariyosāne gotamo nāma buddho loke uppajjissati, tadā
imassa paṭṭhanā samijjhissatī"ti. Atha naṃ evamāha "ambho kulaputta anāgate
satasahassakappapariyosāne gotamo nāma buddho loke uppajjissati, tvaṃ tassa
paṭhamameva dhammadesanāya tiparivaṭṭadhammacakkappavattanasuttantapariyosāne aṭṭhārasahi
brahmakoṭīhi saddhiṃ sahassanayasampanne sotāpattiphale patiṭṭhahissasī"ti.
Iti satthā taṃ kulaputtaṃ byākaritvā caturāsīti dhammakkhandhasahassāni
desetvā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi. Tassa parinibbutassa sarīraṃ
suvaṇṇakkhandho viya ekaghanaṃ ahosi, sarīracetiyampanassa ubbedhena sattayojanikaṃ
akaṃsu. Iṭṭhakā
@Footnote: 1 cha.Ma. samijjhissatīti, i. samijjhanakabhāvaṃ 2 Sī.,i....satasahassantaritampi
@3 Sī.,i.....sahassabbhantaritampi, cha.Ma....sahassantarampi 4 Ma. appaṭihatavattiyena
Suvaṇṇamayā ahesuṃ, haritālamanosilāya mattikākiccaṃ, telena udakakiccaṃ sādhayiṃsu.
Buddhānaṃ dharamānakāle sarīrappabhā dvādasayojanikaṃ phari, parinibbutānaṃ panesā
rasmi nikkhamitvā samantā yojanasataṃ avatthari.
Ayaṃ seṭṭhī buddhānaṃ sarīracetiyaṃ parivāretvā sahassaratanagghaniyāni 1- kāresi.
Cetiyapatiṭṭhānadivase 2- antocetiye ratanagharaṃ kāresi. So vassasatasahassaṃ mahantaṃ dānamayaṃ
kalyāṇadhammaṃ 3- katvā tato cuto devapure nibbatti. Tassa devesu ceva manussesu
ca saṃsarantasseva navuti 4- kappasahassāni nava kappasahassāni nava kappasatāni nava
ca kappā samatikkantā. Ettakassa kālassa accayena ito ekanavutikappamatthake
ayaṃ kulaputto bandhumatīnagarassa dvārasamīpe rāmagāme 5- kuṭumbikagehe nibbatto
mahākālo nāma 6- ahosi, kaniṭṭhabhātiko panassa cūḷakālo nāma.
Tasmiṃ samaye vipassī bodhisatto tusitapurā cavitvā bandhumatīnagare bandhumassa
rañño aggamahesiyā kucchismiṃ nibbatto. Anukkamena sabbaññutaṃ patvā
dhammadesanatthāya mahābrahmunā āyācito "katarassa nu kho paṭhamaṃ dhammaṃ desessāmī"ti
cintetvā attano kaniṭṭhaṃ khaṇḍaṃ nāma rājakumāraṃ tissañca purohitaputtaṃ "paṭhamaṃ
dhammaṃ paṭivijjhituṃ samatthā"ti disvā "tesañca dhammaṃ desessāmi, pitu ca saṅgahaṃ
karissāmī"ti bodhimaṇḍato ākāseneva āgantvā kheme migadāye otiṇṇo tepi
pakkosāpetvā dhammaṃ desesi. Desanāpariyosāne te dvepi janā caturāsītiyā
pāṇasahassehi saddhiṃ arahattaphale patiṭṭhahiṃsu.
Athāparepi bodhisattakāle anupabbajitā caturāsītisahassakulaputtā taṃ pavuttiṃ
sutvā satthu santikaṃ āgantvā dhammadesanaṃ sutvā arahattaphale patiṭṭhahiṃsu. Satthā
naṃ tattheva khaṇḍattheraṃ aggasāvakaṭṭhāne, tissattheraṃ dutiyasāvakaṭṭhāne ṭhapesi.
@Footnote: 1 cha.Ma. sahassaratanagghiyāni 2 cha.Ma. cetiyapatiṭṭhāpanadivase 3 cha.Ma.,i. dānādimayaṃ
@kalyāṇakammaṃ 4 cha.Ma.,i. navanavuti 5 cha.Ma. gāme 6 Sī. mahākāḷoti nāmaṃ,
@cha.Ma.,i. tassa mahākāloti nāmaṃ
Rājāpi taṃ pavuttiṃ sutvā "puttaṃ passissāmī"ti uyyānaṃ gantvā dhammadesanaṃ
sutvā tīsu saraṇesu patiṭṭhāya satthāraṃ svātanāya nimantetvā abhivādetvā
padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
So pāsādavaragato nisīditvā cintesi "mayhaṃ jeṭṭhaputto nikkhamitvā buddho
jāto, dutiyaputto me aggasāvako jāto, purohitaputto dutiyasāvako. Ime ca
avasesā bhikkhū gihikālepi mayhaṃ puttameva parivāretvā vicariṃsu, ime pubbepi
idānipi mayhameva bhāro, 1- ahameva te catūhi paccayehi upaṭṭhahissāmi, aññesaṃ
okāsaṃ na dassāmī"ti vihāradvārakoṭṭhakato paṭṭhāya yāva rājagehadvārā ubhato 2-
passesu khadirapākāraṃ kāretvā vatthehi paṭicchādāpetvā upari suvaṇṇatārakavicittaṃ
samolambitaṃ tālakkhandhamattampi vividhapupphadāmavitānaṃ kāretvā heṭṭhābhūmiṃ
vicittattharaṇehi santharāpetvā anto ubhosu passesu mālāgandhagacchake 3-
puṇṇaghaṭe 4- sakalamaggavāsatthāya ca gandhantaresu pupphāni pupphantaresu 5- gandhāni ca
ṭhapetvā 6- bhagavato kālaṃ ārocāpesi. Bhagavā bhikkhusaṃghaparivuto antosāṇiyāva rājagehaṃ
gantvā bhattakiccaṃ katvā vihāraṃ paccāgacchati. Añño koci daṭṭhumpi na labhati, kuto
pana bhikkhaṃ vā dātuṃ pūjaṃ vā kātuṃ.
Nāgarā cintesuṃ "ajja satthu loke uppannassa sattamāsādhikāni satta
saṃvaccharāni, mayañca daṭṭhumpi na labhāma, pageva bhikkhaṃ vā dātuṃ pūjaṃ vā kātuṃ
dhammaṃ vā sotuṃ. Rājā `mayhaṃeva buddho, mayhaṃ dhammo, mayhaṃ saṃgho'ti mamāyitvā
sayameva upaṭṭhahati. Satthāva 7- uppajjamāno sadevakassa lokassa atthāya uppanno,
na hi raññoyeva atthāya uppanno. Na hi raññova nirayo 8- uṇho, aññesaṃ
nīluppalasadiso. Tasmā rājānaṃ evaṃ vadāma `sace no satthāraṃ deti, iccetaṃ
kusalaṃ. No ce deti, raññā saddhiṃ yujjhitvā saṃghaṃ gahetvā dānādīni puññāni
@Footnote: 1 cha.Ma. bhārā 2 cha.Ma. ubhosu 3 cha.Ma. mālāgacchakesu 4 Ma. mālāgacchake suvaṇṇaghaṭe
@5 Sī. gandhantare pupphāni pupphantare 6 cha.Ma. gandhe ca ṭhapāpetvā 7 cha.Ma. satthā ca
@8 Sī. narako
Karoma. Na sakkā kho pana suddhanāgareheva evaṃ kātuṃ, ekaṃ jeṭṭhakapurisaṃpi
gaṇhāmā"ti senāpatiṃ upasaṅkamitvā tassa tamatthaṃ ārocetvā "sāmi kiṃ amhākaṃ
pakkho hohisi, udāhu rañño"ti āhaṃsu. So āha "tumhākaṃ pakkho homi,
apica kho pana paṭhamadivaso mayhaṃ dātabbo"ti. Te sampaṭicchiṃsu.
So rājānaṃ upasaṅkamitvā "nāgarā deva tumhākaṃ kupitā"ti āha. Kimatthaṃ
tātāti? satthāraṃ kira tumheva upaṭṭhahatha, amhe na labhāmāti. Sace aññe
paṭilabhanti, 1- na kuppanti. Alabhantā tumhehi saddhiṃ yujjhitukāmā devāti.
Yujjhāmi tāta, na bhikkhusaṃghaṃ demīti. Deva tumhākaṃ dāsā tumhehi saddhiṃ yujjhāmāti
vadanti, tumhe kaṃ gaṇhitvā yujjhissathāti. Nanu tvaṃ senāpatīti. Nāgarehi vinā
na samattho ahaṃ devāti. Tato rājā "balavanto nāgarā, senāpatipi tesaññeva
pakkho"ti ñatvā "aññāni sattamāsādhikāni satta saṃvaccharāni mayhaṃ bhikkhusaṃghaṃ
dadantū"ti āha. Nāgarā na sampaṭicchiṃsu. Rājā "../../bdpicture/cha vassāni pañca vassānī"ti
evaṃ hāpetvā aññe satta divase yāci. Nāgarā "atikakkhaḷaṃ dāni raññā
saddhiṃ kātuṃ na vaṭṭatī"ti anujāniṃsu. Rājā sattamāsādhikānaṃ sattannaṃ saṃvaccharānaṃ
sajjitaṃ dānamukhaṃ sattannameva divasānaṃ sajjetvā cha divase kesañci apassantānaṃyeva
dānaṃ datvā sattame divase nāgare pakkosāpetvā "sakkhissatha tātā evarūpaṃ
dānaṃ dātun"ti āha. Tepi "nanu amheyeva nissāyetaṃ devassa uppannan"ti
vatvā "sakkhissāmā"ti āhaṃsu. Rājā piṭṭhahatthena assūni puñchamāno bhagavantaṃ
vanditvā "bhante aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassaṃ aññassa bhāraṃ katvā yāvajīvaṃ catūhi
paccayehi upaṭṭhahissāmīti cintesiṃ, nāgarānaṃ dāni me anuññātaṃ, nāgarā hi
`mayaṃ dānaṃ dātuṃ na labhāmā'ti bhagavā kuppanti. Sve paṭṭhāya tesaṃ anuggahaṃ
karothā"ti āha.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. sace idānipi labhanti
Atha dutiyadivase senāpati mahādānaṃ adāsi. Tato nāgarā raññā katasakkārato
uttaritaraṃ sakkārasammānaṃ katvā dānaṃ adaṃsu. Eteneva niyāmena sakalanagarassa
paṭipāṭiyā gatāya dvāragāmavāsino sakkārasammānaṃ sajjayiṃsu. Mahākālakuṭumbiko
cūḷakālaṃ āha "dasabalassa sakkārasammānaṃ sveva amhākaṃ pāpuṇāti, kiṃ sakkāraṃ
karissāmā"ti. Tvameva bhātika jānāhīti. Sace mayhaṃ ruciyā karosi, amhākaṃ
soḷasakarīsamattesu khettesu gahitagahitagabbhā sāliyo atthi. Sāligabbhaṃ phāletvā
ādāya buddhānaṃ anucchavikaṃ pacāpessāmīti. 1- Evaṃ kariyamāne kassaci upakāro
na hoti, tasmā netaṃ mayhaṃ ruccatīti. Sace tvaṃ evaṃ vadesi, 2- ahaṃ mayhaṃ
santakaṃ mamāyituṃ labhāmīti soḷasakarīsamattaṃ khettaṃ majjhe bhinditvā aṭṭhakarīsaṭṭhāne
sīmaṃ ṭhapetvā sāligabbhaṃ phāletvā ādāya asambhinnakhīrena pacāpetvā catumadhuraṃ
pakkhipitvā buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa adāsi. Tampi kho sāligabbhaṃ 3- phāletvā
gahitagahitaṭṭhānaṃ puna pūrati. Puthukakāle puthukaggaṃ nāma adāsi, gāmavāsīhi saddhiṃ
aggasassaṃ nāma adāsi, lāyane lāyanaggaṃ, 4- veṇikaraṇe veṇiggaṃ, kalāpādīsu
kalāpaggaṃ khalaggaṃ bhaṇḍaggaṃ koṭṭhagganti. Evaṃ so ekasasseva navavāre aggadānaṃ
adāsi. Tampi sassaṃ atirekaṃ uṭṭhānasampannaṃ ahosi.
Yāva buddho dharati, 5- yāva ca saṃgho 6- dharati, eteneva niyāmena kalyāṇakammaṃ
katvā tato cuto devaloke nibbatti 7- devesu ca manussesu ca saṃsaranto
ekanavutikappe sampattiṃ anubhavitvā amhākaṃ satthu loke uppannakāle
kapilavatthunagarassa avidūre doṇavatthubrāhmaṇagāme brāhmaṇamahāsālakule nibbatti.
Tassa nāmagahaṇadivase koṇḍaññamāṇavoti nāmaṃ akaṃsu. So vuḍḍhimanvāya tayo vede
uggahetvā lakkhaṇamantānaṃ pāraṃ agamāsi. Tena samayena amhākaṃ bodhisatto tusitapurā
cavitvā kapilavatthupure nibbatti. Tassa nāmagahaṇadivase aṭṭhuttarabrāhmaṇasataṃ
ahatavatthehi
@Footnote: 1 cha.Ma. pacāpemāti 2 cha.Ma. na karosi 3 cha.Ma. kuṭumbikassa kho gabbhaṃ
@4 i. dāyane dāyaggaṃ 5 i. buddhā dharanti 6 Sī.,i. sayaṃ
@7 cha.Ma.,i. nibbattitvā
Acchādetvā appodakamadhupāyāsaṃ pāyetvā tesaṃ antare aṭṭha jane uccinitvā
mahātale nisīdāpetvā alaṅkatapaṭiyattaṃ bodhisattaṃ dukūlacumbaṭake nipajjāpetvā
lakkhaṇapaṭiggahaṇatthaṃ tesaṃ santikaṃ ānayiṃsu. Dhurāsane nisinnabrāhmaṇo mahāpurisassa
sarīrasampattiṃ oloketvā dve aṅguliyo ukkhipi. Evaṃ paṭipāṭiyā sattajanā
ukkhipiṃsu. Tesaṃ pana sabbanavako koṇḍaññamāṇavo, so bodhisattassa lakkhaṇavaranipphattiṃ
oloketvā "agāramajjhe ṭhānakāraṇaṃ natthi, ekantenesa vivaṭṭacchado buddho
bhavissatī"ti ekameva aṅguliṃ ukkhipi. Itare pana sattajanā "sace agāraṃ ajjhāvasati, 1-
rājā bhavissati cakkavatti. Sace pabbajissati, buddho bhavissatī"ti dve gatiyo
disvā dve aṅguliyo ukkhipiṃsu. Ayampana koṇḍañño katādhikāro pacchimabhavikasatto
paññāya itare sattajane abhibhavitvā "imehi lakkhaṇehi samannāgatassa agāramajjhe
ṭhānaṃ 2- nāma natthi, nissaṃsayaṃ buddho bhavissatī"ti ekameva gatiṃ addasa, tasmā
ekaṃ aṅguliṃ ukkhipi. Atha te brāhmaṇā attano gharāni gantvā putte āmantayiṃsu
"tātā amhe mahallakā, suddhodanamahārājassa puttaṃ sabbaññutaṃ pattaṃ mayaṃ
sambhāveyyāma vā no vā. Tumhe tasmiṃ kumāre sabbaññutaṃ patte tassa sāsane
pabbajeyyāthā"ti.
Suddhodanamahārājāpi bodhisattassa dhātiyo ādiṃ katvā parihāraṃ upaṭṭhapento
bodhisattaṃ vuḍḍhiṃ āpādesi. Mahāsattopi vuḍḍhippatto devo viya sampattiṃ
anubhavitvā paripakke ñāṇe kāmesu ādīnavaṃ nekkhamme ca ānisaṃsaṃ disvā
rāhulakumārassa jātadivase channasahāyo kaṇṭhakaṃ āruyha devatāhi vivaṭena dvārena
mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā teneva rattibhāgena tīṇi rajjāni atikkamitvā
anomānadītīre pabbajitvā ghaṭīkāramahābrahmunā ābhate arahaddhaje gahitamatteyeva
vassasatikatthero viya pāsādikena iriyāpathena rājagahaṃ patvā tattha piṇḍāya caritvā
paṇḍavapabbatacchāyāya piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā raññā māgadhena rajjasiriyā
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. ajjhāvasissati 2 cha.Ma. ṭhānakāraṇaṃ
Nimantiyamānopi taṃ paṭikkhipitvā anukkamena uruvelaṃ gantvā "ramaṇīyo vatāyaṃ
bhūmibhāgo, alaṃ vatidaṃ kulaputtassa padhānatthikassa padhānāyā"ti padhānābhimukhaṃ cittaṃ
uppādetvā tattha vāsaṃ upagato. Tena samayena itare sattabrāhmaṇā yathākammaṃ
gatā, sabbadaharo pana lakkhaṇapaṭiggāhako koṇḍaññamāṇavo arogo. So "mahāpuriso
pabbajito"ti sutvā tesaṃ brāhmaṇānaṃ putte upasaṅkamitvā evamāha
"siddhatthakumāro kira pabbajito. So hi nissaṃsayaṃ buddho bhavissati. Sace tumhākaṃ
pitaro arogā assu, ajja nikkhamitvā pabbajeyyuṃ. Sace tumhepi icchatha, etha
mayaṃ taṃ mahāpurisaṃ anupabbajissāmā"ti. Te sabbe ekacchandāva bhavituṃ nāsakkhiṃsu.
Tayo janā na pabbajiṃsu, koṇḍaññabrāhmaṇaṃ jeṭṭhakaṃ katvā itare cattāro
pabbajiṃsu. Ime pañca pabbajitā gāmanigamarājadhānīsu bhikkhāya carantā bodhisattassa
santikaṃ agamaṃsu. Te chabbassāni bodhisatte mahāpadhānaṃ padahante "idāni buddho
bhavissati idāni buddho bhavissatī"ti mahāsattaṃ upaṭṭhahamānā santikāvacarāvassa
ahesuṃ. Yadā pana bodhisatto ekatilataṇḍulādīhi vītināmentopi dukkarakārikāya
ariyadhammapaṭivedhassa abhāvaṃ ñatvā oḷārikaṃ āhāraṃ āhari, tadā te pakkamitvā
isipatanaṃ agamaṃsu.
Atha bodhisatto oḷārikāhāraparibhogena chavimaṃsalohitapāripūriṃ katvā
visākhapuṇṇamīdivase sujātāya dinnaṃ varabhojanaṃ bhuñjitvā suvaṇṇapātiṃ nadiyā paṭisotaṃ
khipitvā "ajja buddho bhavissāmi ajja buddho bhavissāmī"ti katasanniṭṭhāno
sāyaṇhasamaye kālena 1- nāgarājena anekehi thutisatehi abhitthaviyamāno mahābodhimaṇḍaṃ
āruyha acalaṭṭhāne pācīnalokadhātubhimukho pallaṅkena nisīditvā caturaṅgasamannāgataṃ
viriyaṃ adhiṭṭhāya suriye dharamāneyeva mārabalaṃ vidhamitvā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ
anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā pacchimayāmasamanantare 2-
paṭiccasamuppāde ñāṇaṃ otāretvā anulomapaṭilomaṃ paccayākāraṃ 3- sammasanto
sabbabuddhehi
@Footnote: 1 Sī. kāḷena 2 cha.Ma.,i. paccūsakālasamanantare 3 Sī. paccayavaṭṭaṃ,
@cha.Ma. paccayākāravaṭṭaṃ
Paṭividdhaṃ asādhāraṇaṃ sabbaññutañāṇaṃ paṭibujjhitvā nibbānārammaṇāya phalasamāpattiyā
tattheva sattāhaṃ vītināmesi.
Eteneva upāyena sattasattāhe 1- bodhimaṇḍe viharitvā rājāyatanamūle
madhupiṇḍikabhojanaṃ paribhuñjitvā puna ajapālanigrodhamūle āgantvā tattha nisinno
dhammagambhīrataṃ paccavekkhitvā appossukkatāya citte namante 2- mahābrahmunā
yācito buddhacakkhunā lokaṃ volokento tikkhindriyamudindriyādibhede 3- satte
disvā mahābrahmuno dhammadesanāya paṭiññaṃ datvā "kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ
desessāmī"ti āḷāruddakānaṃ kālakatabhāvaṃ ñatvā puna cintento "bahupakārā kho pana
me pañcavaggiyā bhikkhū ye maṃ padhānapahitattaṃ upaṭṭhahiṃsu. Yannūnāhaṃ pañcavaggiyānaṃ
bhikkhūnaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyyan"ti cittaṃ uppādesi. Idaṃ pana sabbameva buddhānaṃ
parivitakkamattameva, 4- ṭhapetvā pana koṇḍaññabrāhmaṇaṃ añño koci paṭhamaṃ dhammaṃ
paṭivijjhituṃ samattho nāma natthi. So hi etadatthameva kappasatasahassaṃ adhikārakammaṃ
akāsi, buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa nava vāre aggasassadānaṃ adāsi.
Atha satthā pattacīvaramādāya anupubbena isipatanaṃ gantvā yena pañcavaggiyā
bhikkhū tenupasaṅkami. Te tathāgataṃ āgacchantaṃ disvāva attano katikāya saṇṭhātuṃ
nāsakkhiṃsu. Eko pattacīvaraṃ paṭiggahesi, eko āsanaṃ paññāpesi, eko pādodakaṃ
paccupaṭṭhapesi, eko pāde dhovi, ekova tālapattaṃ 5- gahetvā vījamāno ṭhito.
Evaṃ tesu vattaṃ dassetvā santike nisinnesu koṇḍaññattheraṃ kāyasakkhiṃ katvā
satthā anuttaraṃ teparivaṭṭaṃ dhammacakkappavattanasuttaṃ ārabhi. Manussaparisā pañcajanāva
ahesuṃ, devaparisā aparicchinnā. Desanāpariyosāne koṇḍaññatthero aṭṭhārasahi
mahābrahmakoṭīhi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhito. Atha satthā "mayā dukkaratābhataṃ 6-
dhammaṃ paṭhamameva aññāsīti aññākoṇḍañño nāma ayan"ti theraṃ ālapanto
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. sattasattāhaṃ 2 Ma. namite 3 cha.Ma.,i. tikkhindriyādibhede
@4 Sī.,i. parivitakkitamattameva 5 cha.Ma. tālavaṇṭaṃ 6 Sī.,cha.Ma. dukkarasatābhataṃ
"aññāsi vata bho koṇḍañño"ti āha. Tassa tadeva nāmaṃ jātaṃ. Tena vuttaṃ
"iti hidaṃ āyasmato koṇḍaññassa aññākoṇḍaññotveva nāmaṃ ahosī"ti.
Iti thero āsāḷhapuṇṇamāyaṃ 1- sotāpattiphale patiṭṭhito, pāṭipadadivase
bhaddiyatthero, dutiyapakkhadivase vappatthero, tatiyapakkhadivase mahānāmatthero,
pakkhassa catutthiyaṃ assajitthero sotāpattiphale patiṭṭhito. Pañcamiyā pana pakkhassa
anattalakkhaṇasuttapariyosāne 2- sabbepi arahatte patiṭṭhitā.
Tena kho pana samayena cha loke arahanto honti. Tato paṭṭhāya satthā
yasadārakappamukhe pañcapaññāsa purise, kappāsikavanasaṇḍe tiṃsamatte bhaddavaggiye
gayāsīse piṭṭhipāsāṇe sahassamatte purāṇajaṭileti evaṃ mahājanaṃ ariyabhūmiṃ otāretvā
bimbisārappamukhāni ekādasanahutāni sotāpattiphale, ekanahutaṃ saraṇattaye
patiṭṭhāpetvā jambūdīpatale sāsanaṃ pupphitaphalitaṃ katvā sakalajambūdīpamaṇḍalaṃ
kāsāvapajjotaṃ isivātapaṭivātaṃ 3- karonto ekasmiṃ samaye jetavanamahāvihāraṃ
patvā tattha vasanto bhikkhusaṃghamajjhe paññattavarabuddhāsanagato dhammaṃ desento
"paṭhamaṃ dhammapaṭividdhabhikkhūnaṃ antare mama putto koṇḍañño aggo"ti dassetuṃ
etadaggaṭṭhāneva 4- ṭhapesi.
Theropi dve aggasāvake attano nipaccakāraṃ karonte disvā buddhānaṃ
santikā apakkamitukāmo hutvā "puṇṇamāṇavo pabbajitvā sāsane aggadhammakathiko
bhavissatī"ti disvā ḍoṇavatthubrāhmaṇagāmaṃ gantvā attano bhāgineyyaṃ puṇṇamāṇavaṃ
pabbājetvā "ayaṃ buddhānaṃ santike vasissatī"ti tassa buddhānaṃ santike vāsibhāvaṃ
katvā sayaṃ dasabalaṃ upasaṅkamitvā "bhagavā mayhaṃ gāmantasenāsanaṃ asappāyaṃ, ākiṇṇo
viharituṃ na sakkomi, chaddantadahaṃ gantvā vasissāmī"ti bhagavantaṃ
@Footnote: 1 cha.Ma. āsāḷhipuṇṇamāyaṃ 2 cha.Ma. anattalakkhaṇasuttantadesanāpariyosāne
@3 Sī.,i. isivātaparivātaṃ 4 cha.Ma.,i. va-saddo na dissati
Anujānāpetvā uṭṭhāyāsanā satthāraṃ vanditvā chaddantadahaṃ gantvā
chaddantahatthikulaṃ nissāya dvādasa vassāni vītināmetvā tattheva anupādisesāya
nibbānadhātuyā parinibbāyi.
Sāriputta-moggallānattheravatthu
[189-190] Dutiyatatiyesu mahāpaññānanti mahatiyā paññāya samannāgatānaṃ.
Iddhimantānanti iddhiyā sampannānaṃ. Sāriputto moggallānoti tesaṃ therānaṃ
nāmaṃ.
Imesaṃpi pañhākamme ayamanupubbikathā:- ito satasahassakappādhike asaṅkhyeyya-
kappamatthake sāriputto brāhmaṇamahāsālakule nibbatti, nāmena saradamāṇavo nāma ahosi.
Mahāmoggallāno gahapatimahāsālakule nibbatti, nāmena sirivaḍḍhakuṭumbiko 1- nāma
ahosi. Te ubhopi janā sahapaṃsukīḷikā 2- sahāyakā ahesuṃ. Saradamāṇavo pituaccayena
kulasantakaṃ mahādhanaṃ paṭilabhitvā 3- ekadivasaṃ rahogato cintesi "ahaṃ idha lokattabhāvameva
jānāmi, na paralokattabhāvaṃ, jātasattānañca maraṇaṃ nāma dhuvaṃ, mayā ekaṃ pabbajjaṃ
pabbajitvā mokkhadhammagavesanaṃ kātuṃ vaṭṭatī"ti. So sahāyakaṃ upasaṅkamitvā āha
"samma sirivaḍḍha ahaṃ pabbajitvā mokkhadhammaṃ gavesissāmi, tvaṃ mayā saddhiṃ pabbajituṃ
sakkhissasī"ti. Na sakkhissāmi samma, tvaṃyeva pabbajāhīti. So cintesi "paralokaṃ
gacchanto sahāye vā ñātimitte vā gahetvā gato 4- nāma natthi, attanā kataṃ
attanova hotī"ti. Tato ratanakoṭṭhāgāraṃ vivarāpetvā kapaṇaddhikavaṇibbakayācakānaṃ mahādānaṃ
datvā isipabbajjaṃ pabbaji. Tassa eko dve tayoti evaṃ anupabbajjaṃ pabbajitvā 5-
catusattatisahassamattā jaṭilā ahesuṃ. So pañcābhiññā aṭṭha ca samāpattiyo
nibbattetvā tesampi jaṭilānaṃ kasiṇaparikammaṃ ācikkhi. Tepi sabbe pañca abhiññā
aṭṭha samāpattiyo nibbattesuṃ.
@Footnote: 1 cha.Ma. sirivaḍḍhanakuṭumbiyo. evamuparipi 2 cha.Ma. sahapaṃsukīḷitāva
@3 cha.Ma.,i. paṭipajjitvā 4 cha.Ma. gacchantā....gatā 5 cha.Ma.,i. pabbajitā
Tena samayena anomadassī nāma buddho loke udapādi. Nagaraṃ candavatī nāma ahosi,
pitā yasavanto nāma khattiyo, mātā yasodharā nāma devī, bodhi ajjunarukkho,
nisabhatthero ca anomatthero ca 1- dve aggasāvakā, varuṇatthero nāma upaṭṭhāko,
sundarā ca sumanā cāti dve aggasāvikā, āyu vassasatasahassaṃ ahosi, sarīraṃ
aṭṭhapaññāsahatthubbedhaṃ, sarīrappabhā dvādasayojanaṃ phari, bhikkhusatasahassaparivāro ahosi.
Athekadivasaṃ paccūsakāle mahākaruṇāsamāpattito vuṭṭhāya lokaṃ volokento
saradatāpasaṃ disvā "ajja mayhaṃ saradatāpasassa santikaṃ gatapaccayena dhammadesanā ca mahatī
bhavissati, so ca aggasāvakaṭṭhānaṃ paṭṭhessati, tassa sahāyako sirivaḍḍhakuṭumbiko
dutiyasāvakaṭṭhānaṃ, desanāpariyosāne cassa parivārā catusattatisahassajaṭilā
arahattaṃ pāpuṇissanti, mayā tattha gantuṃ vaṭṭati"ti attano pattacīvaramādāya
aññaṃ kañci anāmantetvā sīho viya ekacaro hutvā saradatāpasassa antevāsikesu
phalāphalatthāya gatesu "buddhabhāvaṃ me jānātū"ti tassa passantasseva saradatāpasassa
ākāsato otaritvā paṭhaviyaṃ patiṭṭhāsi. Saradatāpaso buddhānubhāvañceva sarīrasampattiṃ 2-
cassa disvā lakkhaṇamante sammasitvā "imehi lakkhaṇehi samannāgato nāma agāramajjhe
vasanto rājāva hoti cakkavatti, pabbajanto loke vivaṭṭacchado sabbaññū buddhoti, 3-
ayaṃ mahāpuriso nissaṃsayena buddho"ti jānitvā paccuggamanaṃ katvā pañcapatiṭṭhitena
vanditvā āsanaṃ paññāpetvā adāsi. Nisīdi bhagavā paññatte āsane. Saradatāpasopi
attano anucchavikaṃ āsanaṃ gahetvā ekamantaṃ nisīdi.
Tasmiṃ samaye catusattatisahassajaṭilā paṇītapaṇītāni ojavantāni phalāphalāni
gahetvā ācariyassa santikaṃ sampattā buddhānañceva ācariyassa ca sannisinnāsanaṃ 4-
oloketvā āhaṃsu "ācariya mayaṃ `imasmiṃ loke tumhehi mahantataro natthī'ti
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. cāti 2 Sī. sarīranipphattiṃ 3 cha.Ma.,i. buddho hoti
@4 cha.Ma.,i. nisinnāsanaṃ
Vicarāma, ayampana puriso tumhehi mahantataro paññāyatī"ti. 1- Tātā kiṃ vadetha,
sāsapena saddhiṃ saṭṭhiyojanasatasahassubbdheṃ sineruṃ samaṃ kātuṃ icchatha, sabbaññubuddhena
saddhiṃ mayhaṃ upamaṃ mā karittha puttakāti. Atha te tāpasā "sace ayaṃ itarasatto
abhavissa, na amhākaṃ ācariyo evarūpaṃ upamaṃ āhareyya, yāva mahā vatāyaṃ
puriso"ti sabbeva pādesu patitvā sirasā vandiṃsu.
Atha ne ācariyo āha "tātā amhākaṃ buddhānaṃ anucchaviko deyyadhammo
natthi, satthā bhikkhācāravelāya idhāgato, mayaṃ yathābalaṃ deyyadhammaṃ dassāma, tumhe
mayhaṃ yaṃ yaṃ paṇītaṃ phalāphalaṃ taṃ taṃ āharathā"ti āharāpetvā hatthe dhovitvā
sayaṃ tathāgatassa patte patiṭṭhapesi. Satthārā phalāphale paṭiggahitamatte devatā
dibbojaṃ pakkhipiṃsu. Tāpaso udakampi sayameva parissāvetvā adāsi. Tato bhattakiccaṃ
niṭṭhāpetvā nisinne satthari sabbe antevāsike pakkosāpetvā satthu santike
sārāṇīyaṃ kathaṃ kathento nisīdi. Satthā "dve aggasāvakā bhikkhusaṃghena saddhiṃ
āgacchantū"ti cintesi. Te satthu cittaṃ ñatvā satasahassakhīṇāsavaparivārā āgantvā
satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu.
Tato saradatāpaso antevāsike āmantesi "tātā buddhānaṃ nisinnāsanampi
nīcaṃ, samaṇasatasahassānampi āsanaṃ natthi, tumhehi ajja uḷāraṃ buddhasakkāraṃ
kātuṃ vaṭṭati, pabbatapādato vaṇṇagandhasampannāni pupphāni āharathā"ti. Kathitakālo 2-
papañco viya hoti, iddhimantānampana visayo acinteyyoti muhuttamatteneva te
tāpasā vaṇṇagandhasampannāni pupphāni āharitvā buddhānaṃ yojanappamāṇaṃ pupphāsanaṃ
paññāpesuṃ, ubhinnaṃ aggasāvakānaṃ tigāvutaṃ, sesabhikkhūnaṃ aḍḍhayojanikādibhedaṃ,
saṃghanavakassa usabhamattaṃ ahosi. Evaṃ paññattesu āsanesu saradatāpaso tathāgatassa purato
añjaliṃ paggahetvā ṭhito "bhante mayhaṃ dīgharattaṃ hitasukhatthāya imaṃ pupphāsanaṃ
abhiruhathā"ti āha.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. maññeti 2 cha.Ma. kathanakālo
Nānāpupphañca gandhañca sampādetvāna ekato
pupphāsanaṃ paññāpetvā idaṃ vacanamabraviṃ.
Idaṃ te āsanaṃ vīra paññattaṃ tavanucchaviṃ
mama cittaṃ pasādento nisīda pupphamāsane.
Sattarattindivaṃ buddho nisīdi pupphamāsane
mama cittaṃ pasādetvā hāsayitvā sadevaketi.
Evaṃ nisinne satthari dve aggasāvakā sesabhikkhū ca attano attano pattāsanesu
nisīdiṃsu. Saradatāpaso mahantaṃ pupphacchattaṃ gahetvā tathāgatassa matthake dhārayanto
aṭṭhāsi. Satthā "jaṭilānaṃ ayaṃ sakkāro mahapphalo hotū"ti nirodhasamāpattiṃ samāpajji.
Satthu samāpannabhāvaṃ ñatvā dve aggasāvakāpi sesabhikkhūpi samāpattiṃ samāpajjiṃsu.
Tathāgate sattānaṃ nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā nisinne antevāsikā bhikkhācārakāle
sampatte vanamūlaphalāphalaṃ paribhuñjitvā sesakāle buddhānaṃ añjaliṃ paggayha tiṭṭhanti.
Saradatāpaso pana bhikkhācāraṃpi agantvā pupphacchattagahitaniyāmeneva sattāhaṃ
pītisukheneva vītināmesi.
Satthā nirodhato vuṭṭhāya dakkhiṇapasse nisinnaṃ aggasāvakaṃ nisabhattheraṃ
āmantesi "nisabha sakkārakārakānaṃ tāpasānaṃ pupphāsanānumodanaṃ karohī"ti.
Thero cakkavattirañño santikā paṭiladdhamahālābho mahāyodho viya tuṭṭhamānaso
sāvakapāramiñāṇe ṭhatvā pupphāsanānumodanaṃ ārabhi. Tassa desanāvasāne dutiyasāvakaṃ
āmantesi "tvampi bhikkhu dhammaṃ desehī"ti. Anomattheropi tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ
sammasitvā dhammaṃ kathesi. Dvinnaṃ aggasāvakānaṃ desanāya ekassāpi abhisamayo
nāhosi. Atha satthā aparimāṇe buddhavisaye ṭhatvā dhammadesanaṃ ārabhi. Desanāpariyosāne
ṭhapetvā saradatāpasaṃ sabbepi catusattatisahassajaṭilā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
Satthā "etha bhikkhavo"ti hatthaṃ pasāresi. Tesaṃ tāvadeva kesamassuṃ antaradhāyi,
aṭṭha parikkhārā kāye paṭimukkāva ahesuṃ.
Saradatāpaso kasmā arahattaṃ na pattoti? vikkhittacittattā. Tassa kira buddhānaṃ
Dutiyāsane nisīditvā sāvakapāramiñāṇe ṭhatvā dhammaṃ desayato aggasāvakassa desanaṃ
sotuṃ āraddhakālato paṭṭhāya "aho vatāhaṃpi anāgate uppajjanakassa buddhassa sāsane
iminā sāvakena laddhadhuraṃ labheyyan"ti cittaṃ udapādi. So tena parivitakkena
maggaphalapaṭivedhaṃ kātuṃ nāsakkhi. Tathāgatampana vanditvā sammukhe ṭhatvā āha "bhante
tumhākaṃ antarāsane nisinno bhikkhu tumhākaṃ sāsane ko nāma hotī"ti. Mayā
pavattitadhammacakkaṃ anupavattetā sāvakapāramiñāṇassa koṭippatto soḷasapañhe 1-
paṭivijjhitvā ṭhito mayhaṃ sāsane aggasāvako nisabhatthero nāma esoti. "bhante
yvāyaṃ mayā sattāhaṃ pupphacchattaṃ dhārentena sakkāro kato, ahaṃ imassa phalena aññaṃ
sakkattaṃ vā brahmattaṃ vā na paṭṭhemi, anāgate pana ayaṃ nisabhatthero viya ekassa
buddhassa aggasāvako bhaveyyan"ti paṭṭhanaṃ akāsi.
Satthā "samijjhissati nu kho imassa tāpasassa paṭṭhanā"ti anāgataṃsañāṇaṃ
pesetvā olokento kappasatasahassādhikaṃ asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā samijjhanabhāvaṃ
addasa. Disvā ca saradatāpasaṃ āha "na te ayaṃ paṭṭhanā moghā bhavissati,
anāgate pana kappasatasahassādhikaṃ asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā gotamo nāma buddho loke
uppajjissati. Tassa mātā mahāmāyā nāma devī bhavissati, pitā suddhodanamahārājā
nāma, putto rāhulo nāma, upaṭṭhāko ānando nāma, dutiyasāvako moggallāno
nāma, tvampana tassa aggasāvako dhammasenāpati sāriputto nāma bhavissasī"ti. Evaṃ
tāpasaṃ byākaritvā dhammakathaṃ kathetvā bhikkhusaṃghaparivāro ākāsaṃ pakkhandi.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. soḷasa paññā
Saradatāpasopi antevāsikattherānaṃ santikaṃ gantvā sahāyakassa sirivaḍḍha-
kuṭumbikassa sāsanaṃ pesesi "bhante mama sahāyakassa vadetha `sahāyakena te saradatāpasena
anomadassissa buddhassa pādamūle anāgate uppajjanakassa gotamassa buddhassa sāsane
aggasāvakaṭṭhānaṃ paṭṭhitaṃ, tvañca dutiyasāvakaṭṭhānaṃ paṭṭhehī"ti. Evañca pana vatvā
therehi puretarameva ekamuhuttena 1- gantvā sirivaḍḍhassa nivesanadvāre aṭṭhāsi.
Sirivaḍḍho "cirassaṃ vata me ayyo āgato"ti āsane nisīdāpetvā attanā
nīcatare āsane 2- nisinno "antevāsikaparisā pana te bhante na paññāyatī"ti
pucchi. Āma samma amhākaṃ assame anomadassī buddho āgato, mayaṃ tassa attano
balena sakkāraṃ akarimhā. Satthā sabbesaṃ dhammaṃ desesi, desanāpariyosāne ṭhapetvā
maṃ sesā arahattaṃ patvā pabbajiṃsūti. Tumhe kasmā na pabbajitthāti. Ahaṃ satthu
aggasāvakaṃ nisabhattheraṃ disvā anāgate uppajjanakassa gotamassa nāma buddhassa
sāsane aggasāvakaṭṭhānaṃ paṭṭhesiṃ, tvampi tassa sāsane dutiyasāvakaṭṭhānaṃ paṭṭhehīti.
Mayhaṃ buddhehi saddhiṃ paricayo natthi bhanteti. Buddhehi saddhiṃ kathanaṃ mayhaṃ bhāro
hotu, tvaṃ mahantaṃ adhikāraṃ sajjehīti.
Sirivaḍḍho tassa vacanaṃ sutvā attano nivesane ṭhāne rājadaṇḍena 3-
aṭṭhakarīsamattaṃ ṭhānaṃ samatalaṃ kāretvā vālukaṃ okirāpetvā lājapañcamāni pupphāni
vikiritvā nīluppalacchadanaṃ maṇḍapaṃ kāretvā buddhāsanaṃ paññāpetvā sesabhikkhūnampi
āsanāni paṭiyādetvā mahantaṃ sakkārasammānaṃ sajjetvā buddhānaṃ nimantanatthāya
saradatāpasassa saññaṃ adāsi. Tāpaso tassa vacanaṃ sutvā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṃghaṃ gahetvā
tassa nivesanaṃ agamāsi. Sirivaḍḍho paccuggamanaṃ katvā tathāgatassa hatthato pattaṃ gahetvā
maṇḍapaṃ pavesetvā paññattāsane 4- nisinnassa buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa
@Footnote: 1 cha.Ma. ekapassena 2 cha.Ma.,i. nīcāsane 3 cha.Ma. nivesanadvāre rājamānena
@4 cha.Ma. paññattāsanesu
Dakkhiṇodakaṃ datvā paṇītabhojanena parivisitvā bhattakiccapariyosāne buddhappamukhaṃ
bhikkhusaṃghaṃ mahārahehi vatthehi acchādetvā "bhante nāyaṃ ārambho appamatta-
kaṭṭhānatthāya, imināva niyāmena sattāhaṃ anukampaṃ karohī"ti āha. Satthā adhivāsesi.
So teneva niyāmena sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā bhagavantaṃ vanditvā añjaliṃ
paggahetvā ṭhito āha "bhante mama sahāyo saradatāpaso yassa satthuno aggasāvako
homīti paṭṭhesi, ahaṃ tasseva dutiyasāvako bhavāmī"ti.
Satthā anāgataṃ oloketvā tassa paṭṭhanāya samijjhanabhāvaṃ disvā byākāsi
"tvaṃ ito kappasatasahassādhikaṃ asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā gotamabuddhassa dutiyasāvako
bhavissasī"ti. Buddhānaṃ byākaraṇaṃ sutvā sirivaḍḍho haṭṭhapahaṭṭho ahosi. Satthāpi
bhattānumodanaṃ katvā saparivāro vihārameva gato. Sirivaḍḍho tato paṭṭhāya yāvajīvaṃ
kalyāṇakammaṃ katvā dutiyacittavāre 1- kāmāvacaradevaloke nibbatto. Saradatāpaso
cattāro brahmavihāre bhāvetvā brahmaloke nibbatto.
Tato paṭṭhāya imesaṃ ubhinnaṃpi antarākammaṃ na kathitaṃ. Amhākaṃ pana
buddhassa nibbattito puretarameva saradatāpaso rājagahanagarassa avidūre upatissagāme
sāribrāhmaṇiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Taṃdivasameva cassa sahāyopi rājagahasseva
avidūre kolitagāme moggallibrāhmaṇiyā 2- kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Tāni kira
dvepi kulāni yāva sattamā kulaparivaṭṭā ābaddhapaṭibaddhasahāyakāneva. Tesaṃ dvinnaṃpi
ekadivasameva gabbhaparihāraṃ adaṃsu. Dasamāsaccayena jātānaṃpi tesaṃ chasaṭṭhī dhātiyo
upanayiṃsu. 3- Nāmagahaṇadivase sāribrāhmaṇiyā puttassa upatissagāme jeṭṭhakulassa
puttattā upatissoti nāmaṃ akaṃsu, itarassa kolitagāme jeṭṭhakulassa puttattā
kolitoti nāmaṃ akaṃsu. Te ubhopi vuḍḍhimanvāya sabbasippānaṃ pāraṃ agamaṃsu.
@Footnote: 1 cha.Ma. dutiyattavāre 2 Sī. moggallānabrāhmaṇiyā 3 cha.Ma. upaṭṭhahiṃsu
Upatissamāṇavassa kīḷanatthāya nadiṃ vā uyyānaṃ vā pabbataṃ vā gamanakāle
pañca suvaṇṇasivikāsatāni parivārāni honti, kolitamāṇavassa pañca ājaññarathasatāni.
Dvepi janā pañcapañcamāṇavakasataparivārā honti. Rājagahe ca anusaṃvaccharaṃ
giraggasamajjaṃ nāma hoti, tesaṃ dvinnampi ekaṭṭhāneyeva mañce bandhanti. Dvepi
janā ekatova nisīditvā samajjaṃ passantā hasitabbaṭṭhāne hasanti, saṃvegaṭṭhāne
saṃvejanti, dāyaṃ dātuṃ yuttaṭṭhāne dāyaṃ denti. Tesaṃ imināva niyāmena ekadivasaṃ
samajjaṃ passantānaṃ paripākagatattā ñāṇassa purimadivase 1- viya hasitabbaṭṭhāne hāso
vā saṃvegaṭṭhāne saṃvejanaṃ vā dāyaṃ dātuṃ yuttaṭṭhāne dāyaṃ vā nāhosi. Dvepi
pana janā evaṃ cintayiṃsu "kiṃ ettha oloketabbaṃ atthi, sabbepime appatte vassasate
apaṇṇattikabhāvaṃ gamissanti. Amhehi pana ekaṃ mokkhadhammaṃ gavesituṃ vaṭṭatī"ti
āramamaṇaṃ gahetvā nisīdiṃsu.
Tato kolito upatissaṃ āha "samma upatissa na tvaṃ aññesu divasesu
viya haṭṭhapahaṭṭho, anattamanadhātuko ahosi, 2- kiṃ te sallakkhitan"ti. Samma kolita
`etesaṃ olokane sāro natthi, niratthametaṃ, attano mokkhadhammaṃ gavesituṃ vaṭṭatī'ti
imaṃ cintayanto nisinnomhi, tvaṃ pana kasmā anattamano ahosīti. 3- Sopi tatheva
āha. Athassa attanā saddhiṃ ekajjhāsayataṃ ñatvā upatisso taṃ evamāha "amhākaṃ
ubhinnaṃpi cintitaṃ sucintitaṃ, mokkhadhammaṃ gavesantehi ekaṃ pabbajjaṃ 4- laddhuṃ
vaṭṭati, kassa santike pabbajāmā"ti.
Tena kho pana samayena sañjayo 5- paribbājako rājagahe paṭivasati mahatiyā
paribbājakaparisāya saddhiṃ. Te "tassa santike pabbajissāmā"ti pañcahi māṇavakasatehi
saddhiṃ sañjayassa santike pabbajiṃsu. Tesaṃ pabbajitakālato paṭṭhāya sañjayo
atirekalābhaggayasaggappatto ahosi. Te katipāheneva sabbaṃ sañjayassa samayaṃ
@Footnote: 1 cha.Ma. purimadivasesu 2 cha.Ma.....dhātukosi 3 cha.Ma. anattamanosīti
@4 cha.Ma. pana ekā pabbajjā 5 cha.Ma. sañcayo. evamuparipi
Parimadditvā 1- "ācariya tumhākaṃ jānanasamayo ettakova, udāhu uttarimpi
atthī"ti pucchiṃsu. Sañjayo "ettakova, sabbaṃ tumhehi ñātan"ti āha. Te tassa kathaṃ
sutvā cintayiṃsu "evaṃ sati imassa santike brahmacariyassa vāso niratthako, mayaṃ
mokkhadhammaṃ gavesituṃ nikkhantā, so imassa santike uppādetuṃ na sakkā. Mahā
kho pana jambūdīpo, gāmanigamarājadhāniyo carantā mayaṃ avassaṃ mokkhadhammadesakaṃ
ekaṃ ācariyaṃ labhissāmā"ti. Te tato paṭṭhāya yattha yattha paṇḍitā samaṇabrāhmaṇā
atthīti suṇanti, tattha tattha gantvā pañhassa sākacchaṃ karonti. Tehi puṭṭhaṃ
pañhaṃ aññe kathetuṃ samatthā natthi, te pana tesaṃ pañhaṃ vissajjenti. Evaṃ
sakalajambūdīpaṃ pariggaṇhitvā nivattitvā sakaṭṭhānameva āgantvā "samma kolita
yo paṭhamaṃ amataṃ adhigacchati, so ārocetū"ti katikaṃ akaṃsu.
Tena samayena amhākaṃ satthā paṭhamābhisambodhiṃ patvā pavattitapavaradhammacakko
anupubbena rājagahaṃ sampatto hoti. Atha "ekasaṭṭhī arahantā loke uppannā
hontī"ti vuttakāle "caratha bhikkhave cārikaṃ bahujanahitāyā"ti ratanattayaguṇapakāsanatthaṃ
uyyojitānaṃ bhikkhūnaṃ antare pañcavaggiyabbhantare assajitthero paṭinivattitvā
rājagahameva āgato. Punadivase pātova pattacīvaramādāya rājagahaṃ piṇḍāya pāvisi.
Tasmiṃ samaye upatissaparibbājako pātova bhattakiccaṃ katvā paribbājakārāmaṃ
gacchanto theraṃ disvā cintesi "mayā evarūpo pabbajito nāma na diṭṭhapubboyeva.
Ye vata loke arahanto vā arahattamaggaṃ vā samāpannā, ayaṃ tesaṃ bhikkhūnaṃ aññataro,
yannūnāhaṃ imaṃ bhikkhuṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ puccheyyaṃ `kaṃsi tvaṃ āvuso
uddissa pabbajito, ko vā te satthā, kassa vā tvaṃ dhammaṃ rocesī"ti. Athassa
etadahosi "akālo kho imaṃ bhikkhuṃ pañhaṃ pucchituṃ, antaragharaṃ paviṭṭho piṇḍāya
carati, yannūnāhaṃ imaṃ bhikkhuṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandheyyaṃ atthikehi upañātaṃ
@Footnote: 1 cha.Ma. pariggaṇhitvā
Maggan"ti. So theraṃ laddhapiṇḍapātaṃ aññataraṃ okāsaṃ gacchantaṃ disvā
nisīditukāmatañcassa ñatvā attano paribbājakapīṭhakaṃ paññāpetvā adāsi.
Bhattakiccapariyosānepissa attano kuṇḍikāya udakaṃ adāsi.
Evaṃ ācariyavattaṃ katvā katabhattakiccena therena saddhiṃ madhurapaṭisaṇṭhāraṃ katvā
"vippasannāni kho te āvuso indriyāni, parisuddho chavivaṇṇo pariyodāto,
kaṃsi tvaṃ āvuso uddissa pabbajito, ko vā te satthā, kassa vā tvaṃ
dhammaṃ rocesī"ti pucchi. Thero "atthāvuso mahāsamaṇo sakyaputto sakyakulā pabbajito,
tāhaṃ bhagavantaṃ uddissa pabbajito, so ca me bhagavā satthā, tassa cāhaṃ
bhagavato dhammaṃ rocemī"ti āha. Atha naṃ "kiṃvādī panāyasmato satthā kimakkhāyī"ti
pucchi. Thero cintesi "ime paribbājakā nāma sāsanassa paṭipakkhabhūtā, imassa
sāsane 1- gambhīrataṃ dassessāmī"ti. Attano navakabhāvaṃ dassento āha "ahaṃ kho
āvuso navo acirapabbajito, adhunāgato imaṃ dhammavinayaṃ, na tāvāhaṃ sakkomi
vitthārena dhammaṃ desetun"ti. Paribbājako "ahaṃ upatisso nāma, tvaṃ yathāsattiyā
appaṃ vā bahuṃ vā vada, etaṃ nayasatena nayasahassena paṭivijjhituṃ mayhaṃ bhāro"ti
cintetvā āha:-
"appaṃ vā bahuṃ vā bhāsassu atthaṃyeva me brūhi
attheneva me attho kiṃ kāhasi byañjanaṃ bahun"ti. 2-
Evaṃ vutte thero "ye dhammā hetuppabhavā"ti 3- gāthaṃ āha. Paribbājako
paṭhamapadadvayameva sutvā sahassanayasampanne sotāpattimagge patiṭṭhahi, itaraṃ padadvayaṃ
sotāpannakāle niṭṭhāpesi. 4-
@Footnote: 1 cha.Ma. imassa sāsanassa 2 vi.mahā. 4/60/52 mahākhandhaka
@3 vi.mahā. 4/60/52, khu.apa. 32/286/36 sārīputtattherāpadāna 4 cha.Ma. niṭṭhāsi
So sotāpanno hutvā uparivisese appavattante "bhavissati ettha kāraṇan"ti
sallakkhetvā theraṃ āha "bhante mā upari dhammadesanaṃ vaḍḍhayittha, ettakameva
hotu, kahaṃ amhākaṃ satthā vasatī"ti. Veḷuvane paribbājakāti. Bhante tumhe purato
yātha, mayhaṃ eko sahāyako atthi. Amhehi ca aññamaññaṃ katikā katā "yo paṭhamaṃ
amataṃ adhigacchati, so ārocetū"ti. Ahantaṃ paṭiññaṃ mocetvā sahāyakaṃ gahetvā
tumhākaṃ gatamaggeneva satthu santikaṃ gamissāmīti pañcapatiṭṭhitena therassa pādesu
nipatitvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā theraṃ uyyojetvā paribbājakārāmābhimukho
agamāsi.
Kolitaparibbājako taṃ dūratova āgacchantaṃ disvā "ajja mayhaṃ sahāyakassa
mukhavaṇṇo na aññesu divasesu viya, addhā tena amataṃ adhigataṃ bhavissatī"ti amatādhigamaṃ
pucchi. Sopissa "āma āvuso amataṃ adhigatan"ti paṭijānitvā tameva gāthaṃ abhāsi.
Gāthāpariyosāne kolito sotāpattiphale patiṭṭhahitvā āha "kahaṃ kira samma satthā
vasatī"ti. `veḷuvane Kira samma vasatī'ti evaṃ no ācariyena assajittherena kathitanti.
Tenahi samma āyāma, satthāraṃ passissāmāti. Sāriputtatthero ca nāmesā sadāpi
ācariyapūjako, tasmā sahāyaṃ kolitamāṇavaṃ evamāha "samma amhehi adhigataṃ amataṃ
amhākaṃ ācariyassa sañjayaparibbājakassapi kathessāma. Bujjhamāno paṭivijjhissati,
appaṭivijjhanto amhākaṃ saddahitvā satthu santikaṃ gamissati, buddhānaṃ desanaṃ
sutvā maggaphalapaṭivedhaṃ karissatī"ti.
Tato dvepi janā sañjayassa santikaṃ gantvā "ācariya tvaṃ kiṃ karosi,
buddho loke uppanno, svākkhāto dhammo, supaṭipanno saṃgho, āyāma dasabalaṃ
passissāmā"ti. So "kiṃ vadetha tātā"ti tepi vāretvā lābhaggayasaggappattimeva
tesaṃ dīpeti. Te "amhākaṃ evarūpo antevāsikavāso niccameva hotu, tumhākaṃ
pana gamanaṃ vā agamanaṃ vā jānāthā"ti āhaṃsu. Sañjayo "ime ettakaṃ jānantā
Mama vacanaṃ na karissantī"ti ñatvā "gacchatha tumhe tātā, ahaṃ mahallakakāle
antevāsikavāsaṃ vasituṃ na sakkomī"ti āha. Te anekehipi kāraṇehi taṃ bodhetuṃ
asakkontā attano ovāde vattamānaṃ janaṃ ādāya veḷuvanaṃ agamaṃsu. Atha tesaṃ
pañcasu antevāsikasatesu aḍḍhateyyasatā nivattiṃsu, aḍḍhateyyasatā tehi saddhiṃ
agamaṃsu.
Satthā catuparisamajjhe dhammaṃ desento te dūratova disvā bhikkhū āmantesi
"ete dve bhikkhave sahāyā āgacchanti kolito ca upatisso ca, etameva sāvakayugaṃ
bhavissati aggaṃ bhaddayugan"ti. Atha nesaṃ parisāya cariyavasena dhammadesanaṃ vaḍḍhesi.
Ṭhapetvā dve aggasāvake sabbepi te aḍḍhateyyasatā paribbājakā arahattaṃ
pāpuṇiṃsu. Satthā "etha bhikkhavo"ti hatthaṃ pasāresi. Sabbesaṃ kesamassu antaradhāyi,
iddhimayapattacīvaraṃ kāyapaṭibaddhaṃ ahosi. Dvinnaṃ aggasāvakānaṃpi iddhimayapattacīvaraṃ
āgataṃ, uparimaggattayakiccaṃ pana na niṭṭhāti. Kasmā? sāvakapāramiñāṇassa
mahantatāya.
Athāyasmā mahāmoggallāno pabbajitadivasato sattame divase magadharaṭṭhe
kallavālagāmakaṃ 1- upanissāya samaṇadhammaṃ karonto thīnamiddhe okkamante 2-
satthārā saṃvejito thīnamiddhaṃ vinodetvā tathāgatena dinnaṃ dhātukammaṭṭhānaṃ
suṇantova uparimaggattayakiccaṃ niṭṭhāpetvā sāvakapāramiñāṇassa matthakaṃ patto.
Sāriputtattheropi pabbajitadivasato aḍḍhamāsaṃ 3- atikkamitvā satthārā saddhiṃ
tameva rājagahaṃ upanissāya sūkarakhātaleṇe 4- viharanto attano bhāgineyyassa
dīghanakhaparibbājakassa vedanāpariggahasuttante 5- desiyamāne suttānusārena ñāṇaṃ
pesetvā parassa vaḍḍhitabhattaṃ bhuñjanto viya sāvakapāramiñāṇassa matthakaṃ patto.
Bhāgineyyo panassa desanāpariyosāne sotāpattiphale patiṭṭhito. Iti dvinnaṃpi
mahāsāvakānaṃ tathāgate rājagahe viharanteyeva
@Footnote: 1 Ma. kalaṇḍuvālagāmantaṃ, i. kallavāḷaputtagāme, aṅ.sattaka. 23/58/87 (syā)
@2 cha.Ma. okkante 3 cha.Ma.,i. addhamāsaṃ 4 cha.Ma.,i. sūkarakhataleṇe
@5 Ma.Ma. 13/205/181-2 dīghanakhasutta
Sāvakapāramiñāṇakiccaṃ matthakaṃ pattaṃ. Aparabhāge pana satthā jetavane viharanto
"mahāpaññānaṃ yadidaṃ sāriputto, iddhimantānaṃ yadidaṃ mahāmoggallāno"ti dvepi
mahāsāvake ṭhānantare ṭhapesīti.
Mahākassapattheravatthu
[191] Catutthe dhutavādānanti ettha dhuto veditabbo, dhutavādo veditabbo,
dhutadhammā veditabbā, dhutaṅgāni veditabbāni. Tattha dhutoti dhutakileso vā puggalo
kilese dhunanto vā 1- dhammo.
Dhutavādoti ettha pana atthi dhuto na dhutavādo, atthi na dhuto dhutavādo,
atthi neva dhuto na dhutavādo, atthi dhuto ceva dhutavādo ca. Tattha yo dhutaṅgena
attano kilese dhuni, parampana dhutaṅgena na ovadati nānusāsati bakkulatthero 2-
viya, ayaṃ dhuto na dhutavādo. Yathāha "tayidaṃ 3- āyasmā bakkulo dhuto na dhutavādo"ti.
Yo pana dhutaṅgena attano kilese na dhuni, kevalaṃ aññe dhutaṅgena ovadati
anusāsati upanandatthero viya, ayampana na dhuto dhutavādo. Yathāha "tayidaṃ āyasmā
upanando sakyaputto na dhuto dhutavādo"ti. 4- Yo pana dhutaṅgena attano kilese
na dhuni, aññe dhutaṅgena na ovadati nānusāsati loludāyitthero viya, 4- ayampana
neva dhuto na dhutavādo. Yathāha "tayidaṃ āyasmā mahāloludāyī 5- neva dhuto na
dhutavādo"ti. Yo pana ubhayasampanno āyasmā mahākassapatthero viya, ayaṃ dhuto
ceva dhutavādo ca. Yathāha "tayidaṃ āyasmā mahākassapo dhuto ceva dhutavādo
cā"ti.
Dhutadhammā veditabbāti appicchatā santuṭṭhitā sallekhatā pavivekatā
idamatthitāti ime dhutaṅge cetanāya parivārā pañcadhammā "appicchaṃyeva
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. kilesadhunano 2 cha.Ma. bākulatthero. evamuparipi 3 Ma. yadidaṃ
@4-4 cha.Ma. yo pana ubhayavipanno lāḷudāyī viya 5 cha.Ma. lāḷudāyī
Nissāyā"tiādivacanato 1- dhutadhammā nāma. Tattha appicchatā ca santuṭṭhitā ca alobho,
sallekhatā ca pavivekatā ca dvīsu dhammesu anupatanti alobhe ceva amohe ca, idamatthitā
ñāṇameva. Tattha alobhena paṭikkhepavatthūsu lobhaṃ, amohena tesveva ādīnavapaṭicchādakamohaṃ
dhunāti. Alobhena ca anuññātaṃ 2- paṭisevanamukhena pavattaṃ kāmasukhallikānuyogaṃ, amohena
dhutaṅgesu atisallekhamukhena pavattaṃ attakilamathānuyogaṃ dhunāti. Tasmā ime dhammā
dhutadhammāti veditabbā.
Dhutaṅgāni veditabbānīti terasa dhutaṅgāni veditabbāni paṃsukūlikaṅgaṃ .pe.
Nesajjikaṅganti.
Dhutavādānaṃ yadidaṃ mahākassapoti yattakā dhutaṅgavādaṃ vadanti, tesaṃpi 3- antare
ayaṃ mahākassapatthero aggoti aggaṭṭhāne ṭhapesi. Mahākassapoti uruvelakassapo
nadīkassapo gayākassapo kumārakassapoti ime khuddānukhuddake there upādāya ayaṃ
mahā, āyasmā 4- mahākassapoti vutto.
Imassāpi pañhākamme ayamanupubbikathā:- atīte kira kappasatahassamatthake
padumuttaro nāma satthā loke udapādi, tasmiṃ haṃsavatīnagaraṃ upanissāya kheme
migadāye viharante vedeho nāma kuṭumbiko asītikoṭidhanavibhavo pātova subhojanaṃ
bhuñjitvā uposathaṅgāni 5- adhiṭṭhāya gandhapupphādīni gahetvā vihāraṃ gantvā
satthāraṃ pūjetvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Tasmiṃ khaṇe satthā mahānisabhattheraṃ nāma
tatiyasāvakaṃ "etadaggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ dhutavādānaṃ, yadidaṃ nisabho"ti
etadagge ṭhapesi. Upāsako taṃ sutvā pasanno dhammakathāvasāne mahājane uṭṭhāya
gate satthāraṃ vanditvā "bhante sveva mayhaṃ bhikkhaṃ adhivāsethā"ti āha. Mahā
kho upāsaka bhikkhusaṃghoti. Kittako bhagavāti. Aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassanti. Bhante
@Footnote: 1 vi.pa. 8/325/281 pañcakavāra, aṅ.pañcaka. 22/181/245 (appicchataṃ...) araññavagga
@(syā) 2 cha.Ma. anuññātānaṃ 3 cha.Ma.,i. tesaṃ sabbesampi 4 cha.Ma.,i. tasmā
@5 Ma. uposathaṃ
Ekaṃ sāmaṇerampi vihāre asesetvā bhikkhaṃ adhivāsethāti. Satthā adhivāsesi
tuṇhībhāvena. Upāsako satthu adhivāsanaṃ viditvā gehaṃ gantvā mahādānaṃ sajjetvā
punadivase satthu kālaṃ ārocāpesi. Satthā pattacīvaramādāya bhikkhusaṃghaparivuto
upāsakassa gharaṃ gantvā paññatte āsane nisinno dakkhiṇodakāvasāne yāguādīni
sampaṭicchanto bhattavissaggaṃ akāsi. Upāsakopi satthu santike nisīdi.
Tasmiṃ antare mahānisabhatthero piṇḍāya caranto tameva vīthiṃ paṭipajji.
Upāsako disvā uṭṭhāya gantvā theraṃ vanditvā "pattaṃ bhante dethā"ti āha.
Thero pattaṃ adāsi. Bhante idheva pavisatha, satthāpi gehe nisinnoti. Na vaṭṭati 1-
upāsakāti. Upāsako therassa pattaṃ gahetvā piṇḍapātassa pūretvā nīharitvā
adāsi. Tato 2- theraṃ anugantvā nivattitvā 3- satthu santike nisīditvā evamāha
"bhante mahānisabhatthero `satthā gehe nisinno'ti vuttopi 4- pavisituṃ na icchi,
atthi nu kho etassa tumhākaṃ guṇehi atireko guṇo"ti. Buddhānaṃ ca vaṇṇamaccharaṃ
nāma natthi. Atha satthā evamāha "upāsaka mayaṃ bhikkhaṃ āgamayamānā gehe
nisīdāma, na so bhikkhu evaṃ gehe nisīditvā bhikkhaṃ udikkhati. Mayaṃ gāmantasenāsane
vasāma, so araññasmiṃyeva vasati. Mayaṃ channe vasāma, so abbhokāsamhiyeva vasati.
Iti tassa ayañca ayañca guṇo"ti mahāsamuddaṃ pūrayamāno viya kathesi. Upāsako
pakatiyāpi jalamānadīpo telena āsitto 5- viya suṭṭhutaraṃ pasanno hutvā cintesi
"kiṃ mayhaṃ aññāya sampattiyā, anāgate ekassa buddhassa santike dhutavādānaṃ
aggabhāvatthāya paṭṭhanaṃ karissāmī"ti.
Sopi puna satthāraṃ nimantetvā teneva niyāmena sattadivasāni mahādānaṃ datvā
sattame divase buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa 6- ticīvarāni datvā satthu pādamūle
nipajjitvā evamāha "yaṃ me bhante sattadivasāni mahādānaṃ dentassa mettaṃ
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. vaṭṭissati 2 Ma. taṃ 3 cha.Ma.,i. nivatto 4 cha.Ma. vuttepi
@5 Sī.,i. jalamānadīpe tele āsitte viya 6 cha.Ma.,i. mahābhikkhusaṃghassa
Kāyakammaṃ mettaṃ vacīkammaṃ mettaṃ manokammaṃ paccupaṭṭhitaṃ, imināhaṃ na aññaṃ
devasampattiṃ vā sakkamārabrahmasampattiṃ vā paṭṭhemi, idampana me kammaṃ anāgate
ekassa buddhassa santike etassa mahānisabhattherena pattaṃ ṭhānantaraṃ pāpuṇanatthāya
terasadhutaṅgadharānaṃ aggabhāvassa paccayo 1- hotū"ti. Satthā "mahantañca ṭhānantaraṃ 2-
iminā paṭṭhitaṃ, samijjhissati nu kho, no"ti olokento samijjhanabhāvaṃ disvā
āha "tayā mahaggaṭṭhānaṃ 3- paṭṭhitaṃ, anāgate satasahassakappāvasāne gotamo nāma
buddho uppajjissati, tassa tvaṃ tatiyasāvako mahākassapatthero nāma bhavissasī"ti.
Taṃ sutvā upāsako "buddhānaṃ dve kathā nāma natthī"ti punadivase pattabbaṃ
viya taṃ sampattiṃ amaññittha. So yāvatāyukaṃ ṭhatvā nānappakāraṃ dānaṃ datvā sīlaṃ
rakkhitvā nānappakāraṃ kusalakammaṃ 4- katvā tattha kālaṃ katvā 5- sagge nibbatto. 6-
Tato paṭṭhāya devesu ca manussesu ca sampattiṃ anubhavanto ito ekūnanavutikappe
7- vipassisammāsambuddhe bandhumatīnagaraṃ nissāya kheme migadāye viharante devalokā
cavitvā aññatarasmiṃ parijiṇṇe brāhmaṇakule nibbatti. Tasmiñca kāle vipassī
bhagavā sattame sattame saṃvacchare dhammaṃ katheti, mahantaṃ kolāhalaṃ ahosi.
Sakalajambūdīpe devatā "satthā dhammaṃ kathessatī"ti taṃ ārocenti. Brāhmaṇo
taṃ sāsanaṃ assosi. Tassa brāhmaṇassa nivāsanasāṭako ekova hoti, tathā
brāhmaṇiyā. Pārupanampana dvinnampi ekameva. Sakalanagare ekasāṭakabrāhmaṇoti
paññāyati. Brāhmaṇānaṃ kenacideva kiccena sannipāte sati brāhmaṇiṃ gehe
ṭhapetvā sayaṃ gacchati. Brāhmaṇīnaṃ sannipāte sati sayaṃ gehe tiṭṭhati, brāhmaṇī
taṃ vatthaṃ pārupitvā gacchati. Tasmimpana divase brāhmaṇo brāhmaṇiṃ āha
"bhoti kiṃ rattiṃ dhammassavanaṃ suṇissasi, divā"ti. "mayaṃ mātugāmā 8- nāma rattiṃ
sotuṃ na sakkoma, divā sossāmā"ti 9- brāhmaṇaṃ gehe ṭhapetvā taṃ vatthaṃ pārupitvā
@Footnote: 1 cha.Ma. saccakāro, i. okāro 2 cha.Ma.,i. ṭhānaṃ 3 cha.Ma.,i. manāpaṃ te ṭhānaṃ
@4 cha.Ma.,i. kalyāṇakammaṃ 5 cha.Ma.,i. kato 6 cha.Ma.,i. nibbatti
@7 cha.Ma. ekanavutikappe 8 cha.Ma.,i. mātugāmajātikā 9 cha.Ma.,i. sossāmīti
Upāsikāhi saddhiṃ divā gantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisinnā dhammaṃ
sutvā upāsikāhiyeva saddhiṃ agamāsi. Atha brāhmaṇo brāhmaṇiṃ gehe ṭhapetvā
taṃ vatthaṃ pārupitvā vihāraṃ gato.
Tasmiṃ ca samaye satthā parisamajjhe alaṅkatadhammāsane nisinno cittavījaniṃ
ādāya ākāsagaṅgaṃ otārento viya sinerumatthakaṃ 1- katvā sāgaraṃ nimmathento
viya dhammakathaṃ kathesi. Brāhmaṇassa parisante nisinnassa dhammaṃ suṇantassa
paṭhamayāmasmiṃyeva sakalasarīraṃ pūrayamānā pañcavaṇṇā pīti uppajji. So pārutavatthaṃ
saṃharitvā 2- "dasabalassa dassāmī"ti cintesi. Athassa ādīnavasahassaṃ dassayamānaṃ
maccheraṃ uppajjati. 3- So "brāhmaṇiyā ca mayhañca ekameva vatthaṃ, aññaṃ kiñci
pārupanaṃ natthi, apārupitvā ca nāma bahi carituṃ na sakkā"ti sabbatthāpi adātukāmo
ahosi. Athassa nikkhante paṭhamayāme majjhimayāmepi tatheva pīti uppajji. So tatheva
cintetvā tatheva adātukāmo ahosi. Athassa majjhimayāme nikkhante pacchimayāmepi
tatheva pīti uppajji. So "yaṃ vā hotu taṃ vā hotu 4- pacchāpi jānissāmī"ti
vatthaṃ saṃharitvā satthu pādamūle ṭhapesi. Tato vāmahatthaṃ ābhujitvā dakkhiṇahatthena
tikkhattuṃ appoṭhetvā "jitaṃ me, jitaṃ me"ti tayo vāre nadi.
Tasmiṃ ca samaye bandhumarājā dhammāsanassa pacchato antosāṇiyaṃ nisinnova
dhammaṃ suṇāti. Rañño ca nāma "jitaṃ me, jitaṃ me"ti saddo amanāpo hoti.
So purisaṃ pesesi "gaccha etaṃ pucchāhi kiṃ vadesī"ti. So tena gantvā pucchito
āha "avasesā hatthiyānādīni āruyha asicammādīni gahetvā parasenaṃ jinanti,
na taṃ jitaṃ acchariyaṃ, ahampana pacchato āgacchantassa kuṭagoṇassa 5- muggarena sīsaṃ
bhinditvā taṃ palāpento viya maccheracittaṃ madditvā pārutavatthaṃ dasabalassa adāsiṃ,
taṃ me macchariyaṃ jitan"ti āha. So puriso āgantvā taṃ pavuttiṃ rañño ārocesi.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. sineruṃ matthaṃ 2 cha.Ma. saṃgharitvā. evamuparipi 3 cha.Ma.,i. uppajji
@4 Sī.,i. so taraṇaṃ vā hotu maraṇaṃ vā 5 cha.Ma. duṭṭhagoṇassa
Rājā āha "amhe bhaṇe dasabalassa anurūpaṃ na jānimha, brāhmaṇo jānātī"ti 1-
vatthayugaṃ pesesi. Taṃ disvā brāhmaṇo cintesi "ayaṃ mayhaṃ tuṇhīnisinnassa
paṭhamaṃ kiñci adatvā satthu guṇe kathentassa adāsi, satthu guṇe paṭicca uppannena
mayhaṃ ko attho"ti taṃpi vatthayugaṃ dasabalasseva adāsi. Rājāpi "kiṃ brāhmaṇena
katan"ti pucchitvā "tampi tena vatthayugaṃ tathāgatasseva dinnan"ti sutvā aññānipi
dve yugāni pesesi, so tānipi adāsi. Rājā aññānipi cattārīti evaṃ
yāva dvattiṃsa yugāni pesesi. Atha brāhmaṇo "idaṃ vaḍḍhetvā gahaṇaṃ viya
hotī"ti attano atthāya ekaṃ, brāhmaṇiyā ekanti dve vatthayugāni gahetvā
tiṃsa yugāni tathāgatasseva adāsi. Tato paṭṭhāya cassa satthu vissāsiko jāto.
Atha naṃ rājā ekadivasaṃ sītasamaye satthu santike dhammaṃ sutvā sahassagghanikaṃ 2-
attano pārupanaṃ rattakambalaṃ datvā āha "ito paṭṭhāya imaṃ pārupitvā dhammaṃ
suṇāhī"ti. So "kiṃ me iminā kambalena imasmiṃ pūtikāye upanītenā"ti cintetvā
antogandhakuṭiyaṃ tathāgatassa mañcassa upari vitānaṃ katvā agamāsi. Athekadivasaṃ
rājā pātova vihāraṃ gantvā antogandhakuṭiyaṃ satthu santike nisīdi. Tasmiṃ ca
samaye chabbaṇṇā buddharaṃsiyo kambale paṭihaññanti, kambalo ativirocati. Rājā
olokento sañjānitvā āha "bhante amhākaṃ esa kambalo, amhehi ekasāṭakassa
brāhmaṇassa dinno"ti. Tumhehi mahārāja brāhmaṇo pūjito, brāhmaṇena ahaṃ
pūjitoti. 3- Rājā "brāhmaṇo yuttaṃ aññāsi, na mayan"ti pasīditvā yaṃ manussānaṃ
upakārabhūtaṃ, taṃ sabbaṃ aṭṭhaṭṭhakaṃ katvā sabbaṭṭhakaṃ nāma dānaṃ datvā purohitaṭṭhāne
ṭhapesi. Sopi "aṭṭhaṭṭhakaṃ nāma catusaṭṭhī hotī"ti catusaṭṭhī salākabhattāni 4-
upanibandhitvā 5- yāvajīvaṃ dānaṃ datvā sīlaṃ rakkhitvā tato cuto sagge nibbatti.
@Footnote: 1 cha.Ma. jānīti 2 cha.Ma.,i. suṇantaṃ disvā sahassagghanakaṃ 3 cha.Ma.,i. mayaṃ pūjitāti
@4 cha.Ma. salākābhattāni 5 cha.Ma.,i. upanibandhāpetvā
Puna tato cuto imasmiṃ kappe konāgamanassa 1- ca bhagavato kassapadasabalassa cāti
dvinnaṃ buddhānaṃ antare bārāṇasiyaṃ kuṭumbikaghare nibbatto. So vuḍḍhimanvāya
gharāvāsaṃ vasanto ekadivasaṃ araññe jaṅghavihāraṃ vicarati. 2- Tasmiṃ ca samaye
paccekabuddho nadītīre cīvarakammaṃ karonto anuvāte appahonte saṃharitvā ṭhapetuṃ
āraddho. So disvā "kasmā bhante saṃharitvā ṭhapethā"ti āha. Anuvāto nappahotīti.
"iminā bhante karothā"ti. So sāṭakaṃ datvā "nibbattanibbattaṭṭhāne me kāci 3-
parihāni mā hotū"ti paṭṭhanaṃ ṭhapesi. 4-
Atha gharepissa bhaginiyā saddhiṃ bhariyāya kalahaṃ karontiyā paccekabuddho piṇḍāya
pāvisi. Athassa bhaginī paccekabuddhassa piṇḍapātaṃ datvā tassa bhariyaṃ sandhāya
evamāha "evarūpaṃ bālaṃ yojanasatena parivajjeyyan"ti paṭṭhanaṃ ṭhapesi. Sā gehaṅgaṇe 5-
ṭhitā sutvā "imāya dinnaṃ bhattaṃ esa mā bhuñjatū"ti pattaṃ gahetvā piṇḍapātaṃ
chaḍḍetvā kalalassa pūretvā adāsi. Itarā disvā "bāle maṃ tāva akkosa
vā paribhāsa 6- vā, evarūpassa pana dve asaṅkhyeyyāni pūritapāramissa pattato
bhattaṃ chaḍḍetvā kalalaṃ dātuṃ na yuttan"ti āha. Athassa bhariyāya paṭisaṅkhānaṃ
uppajji. Sā "tiṭṭhatha bhante"ti kalalaṃ chaḍḍetvā pattaṃ dhovitvā gandhacuṇṇena
ubbaṭṭetvā catumadhurassa pūretvā adāsi 7- upari āsittena padumagabbhavaṇṇena
sappinā vijjotamānaṃ paccekabuddhassa hatthe ṭhapetvā adāsi "yathā ayaṃ piṇḍapāto
obhāsajāto, evaṃ obhāsajātaṃ me sarīraṃ hotū"ti paṭṭhanaṃ ṭhapesi. Paccekabuddho
anumoditvā ākāsaṃ pakkhanto. 8- Tepi dve jāyapatikā yāvatāyukaṃ ṭhatvā 9- sagge
nibbattitvā puna tato cavitvā upāsako kassapadasabalassa sammāsambuddhassa kāle
bārāṇasiyaṃ asītikoṭivibhavassa seṭṭhino putto hutvā nibbatti, itarāpi
tādisasseva seṭṭhino dhītā hutvā nibbatti.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. koṇāgamanassa 2 cha.Ma.,i. carati 3 cha.Ma.,i. kenaci
@4 cha.Ma. paṭṭhapesi. evamuparipi 5 cha.Ma. gehadvāre 6 cha.Ma.,i. pahara 7 cha.Ma.,i. ayaṃ
@pāṭho na dissati 8 cha.Ma.,i. pakkhandi 9 cha.Ma.,i. kusalaṃ katvā
Tassa vuḍḍhippattassa tameva seṭṭhidhītaraṃ ānayiṃsu. Tassā pubbe
aniṭṭhavipākassa tassa kammassa ānubhāvena patikulaṃ paviṭṭhamattāya ummārabbhantare
sakalasarīraṃ ugghāṭitavaccakuṭi viya duggandhaṃ jātaṃ. Seṭṭhikumāro "kassāyaṃ gandho"ti
pucchitvā "seṭṭhikaññāyā"ti sutvā "nīharatha nīharathā"ti āgataniyāmeneva 1- kulagharaṃ
pesesi. Sā eteneva nīhārena sattasu ṭhānesu paṭinivattitā.
Tena ca samayena kassapadasabalo parinibbāyi. Tassa ghanakoṭṭimāhi
satasahassagghanikāhi rattasuvaṇṇaiṭṭhakāhi yojanubbedhaṃ cetiyaṃ ārabhiṃsu. Tasmiṃ cetiye
kariyamāne sā seṭṭhidhītā cintesi "ahaṃ sattasu ṭhānesu paṭinivattitā, kiṃ me
jīvitenā"ti attano sarīrābharaṇabhaṇḍikaṃ 2- bhañjāpetvā suvaṇṇaiṭṭhakaṃ kāresi ratanāyataṃ
vidiṭṭhivitthīnaṃ 3- caturaṅgulubbedhaṃ. Tato haritālamanosilāpiṇḍaṃ gahetvā aṭṭha
uppalahatthake ādāya cetiyakaraṇaṭṭhānaṃ gatā. Tasmiṃ ca khaṇe ekā iṭṭhakā
sandhiṃ 4- parikkhipitvā āgacchamānā ghaṭaniṭṭhakāya ūnā hoti. Seṭṭhidhītā vaḍḍhakiṃ
āha "imaṃ iṭṭhakaṃ ettha ṭhapethā"ti. Amma bhaddake kāle āgatāsi, sayameva
ṭhapehīti. Sā āruyha telena haritālamanosilaṃ yojetvā tena bandhena iṭṭhakaṃ
patiṭṭhapetvā upari aṭṭhahi uppalahatthakehi pūjaṃ katvā vanditvā "nibbattaṭṭhāne
mama 5- kāyato candanagandho vāyatu, mukhato uppalagandho"ti paṭṭhanaṃ katvā cetiyaṃ
vanditvā padakkhiṇaṃ katvā agamāsi.
Atha tasmiṃyeva khaṇe yassa seṭṭhiputtassa paṭhamaṃ gehaṃ nītā, tassa taṃ ārabbha
sati udapādi. Nagarepi nakkhattaṃ saṅghuṭṭhaṃ hoti. So upaṭṭhāke āha "tadā
idha ānītā seṭṭhidhītā atthi, kahaṃ sā"ti. Kulagehe sāmīti. Ānetha naṃ, nakkhattaṃ
kīḷissāmāti. Te gantvā taṃ vanditvā ṭhitā "kiṃ tātā āgatatthā"ti tāya
@Footnote: 1 Sī. āgatayāneneva, cha.Ma. ābhataniyāmeneva 2 Sī.,i. ābharaṇabhaṇḍaṃ
@3 Sī.,i. vidatthivitthaṇṇaṃ, cha.Ma. vidatthivitthinnaṃ 4 cha.Ma.,i. iṭṭhakāpanti
@5 cha.Ma.,i. nibbattanibbattaṭṭhāne me
Puṭṭhā taṃ pavuttiṃ ācikkhiṃsu. Tātā mayā ābharaṇena 1- cetiyaṃ pūjitaṃ, ābharaṇaṃ me
natthīti. Te gantvā seṭṭhiputtassa ārocesuṃ. Ānetha naṃ, pilandhanaṃ 2-
labhissatīti. 3- Te ānayiṃsu. Tassā saha gharappavesanena sakalagehaṃ candanagandhañceva
nīluppalagandhañca vāyi.
Seṭṭhiputto taṃ pucchi "paṭhamaṃ tāva 4- sarīrato duggandho vāyi, idāni pana
te sarīrato candanagandho, mukhato uppalagandho vāyati, kiṃ etan"ti. Sā ādito
paṭṭhāya attanā katakammaṃ ārocesi. Seṭṭhiputto "niyyānikaṃ vata buddhānaṃ
sāsanan"ti pasīditvā yojanikaṃ suvaṇṇacetiyaṃ kambalakañcukena parikkhipitvā tattha tattha
rathacakkappamāṇehi suvaṇṇapadumehi alaṅkari. Tesaṃ dvādasahatthā olambakā honti. So
tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā sagge nibbattitvā tato cuto bārāṇasito yojanamatte
ṭhāne aññatarasmiṃ amaccakule nibbatti. Seṭṭhikaññāpi devalokato cavitvā rājakule
jeṭṭhadhītā hutvā nibbatti.
Tesu vayappattesu kumārassa vasanagāme nakkhattaṃ saṅghuṭṭhaṃ. So mātaraṃ āha
"sāṭakaṃ me amma dehi, nakkhattaṃ kīḷissāmī"ti. Sā dhotavatthaṃ nīharitvā adāsi.
Amma thūlaṃ idanti paṭikkhipi. 5- Aññaṃ nīharitvā adāsi, taṃpi paṭikkhipi. Aññaṃ
nīharitvā adāsi, tampi paṭikkhipi. Atha naṃ mātā āha "tāta īdise 6- gehe
mayaṃ jātā, natthi no ito sukhumatarassa paṭilābhāya puññan"ti. Tenahi labhanaṭṭhānaṃ
gacchāmi ammāti. Putta ahaṃ ajjeva tuyhaṃ bārāṇasinagare rajjapaṭilābhaṃ icchāmīti.
So mātaraṃ vanditvā āha "gacchāmi ammā"ti. Gaccha tātāti. Evaṃ kirassā
cittaṃ ahosi "kahaṃ gamissati, idha vā ettha vā gehe nisīdissatī"ti. So pana
puññaniyāmena nikkhamitvā bārāṇasiṃ gantvā uyyāne maṅgalasilāpatte sīsaṃ 7-
pārupitvā nipajji. Tassa ca bārāṇasirañño kālakatassa sattamo divaso hoti.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. ābharaṇabhaṇḍena 2 cha.Ma. piḷandhanaṃ 3 cha.Ma.,i. labhissāmāti 4 cha.Ma. tava
@5 cha.Ma.,i. thūlaṃ idaṃ, aññaṃ dehīti 6 cha.Ma.,i. yādise 7 cha.Ma.,i. sasīsaṃ
Amaccā rañño sarīrakiccaṃ katvā rājaṅgaṇe nisīditvā mantayiṃsu "rañño
ekā dhītāva atthi, putto natthi, arājikaṃ rajjaṃ na vaṭṭati, 1- ko rājā hotī"ti
mantetvā "tvaṃ hohī"ti āhaṃsu. Purohito āha "bahuṃ oloketuṃ na vaṭṭati,
handa mayaṃ devatānaṃ ārādhetvā 2- phussarathaṃ vissajjessāmā"ti. Te kumudavaṇṇe
cattāro sindhave yojetvā pañcavidhaṃ rājakakudhabhaṇḍaṃ setacchattañca rathasmiṃyeva
ṭhapetvā taṃ 3- vissajjetvā pacchato turiyāni paggaṇhāpesuṃ. Ratho pācīnadvārena
nikkhamitvā uyyānābhimukho ahosi. "paricayena uyyānābhimukho gacchati, nivattemā"ti
keci āhaṃsu. Purohito "mā nivattayitthā"ti āha. Ratho kumārapadakkhiṇaṃ katvā
ārūhanasajjo hutvā aṭṭhāsi. Purohito pārupanakaṇṇaṃ apanetvā pādatalāni
olokento "tiṭṭhatu ayaṃ dīpo, dvisahassadīpaparivāresu catūsu dīpesu eso rajjaṃ 4-
kāretuṃ yutto"ti vatvā "punapi turiyāni paggaṇhatha, punapi turiyāni paggaṇhathā"ti
tikkhattuṃ turiyāni paggaṇhāpesi.
Atha kumāro mukhaṃ vivaritvā olokento "kena kammena āgatattha tātā"ti
āha. Deva tumhākaṃ rajjaṃ pāpuṇātīti. Rājā tuyhaṃ kahanti. Divaṅgato 5- sāmīti.
Kati divasā atikkantāti. Ajja sattamo divasoti. Putto vā dhītā vā natthīti.
Dhītā atthi deva, putto natthīti. Karissāmi rajjanti. Te tāvadeva abhisekamaṇḍapaṃ
katvā 6- rājadhītaraṃ sabbālaṅkārehi alaṅkaritvā uyyānaṃ ānetvā kumārassa
abhisekaṃ akaṃsu.
Athassa katābhisekassa satasahassagghanikaṃ 7- vatthaṃ upahariṃsu. So "kimidaṃ tātā"ti
āha. Nivāsanavatthaṃ devāti. Nanu tātā thūlaṃ, aññaṃ sukhumataraṃ natthīti. Manussānaṃ
paribhogavatthesu ito sukhumataraṃ natthi devāti. Tumhākaṃ rājā evarūpaṃ nivāsesīti.
@Footnote: 1 Sī.,i. hotūti 2 cha.Ma.,i. handa mayaṃ devatānaṃ ārādhetvāti ime pāṭhā na
@dissanti 3 cha.Ma.,i. rathaṃ 4 Sī.,i. ekarajjaṃ 5 cha.Ma.,i. devattaṃ gato
@6 cha.Ma. kāretvā 7 cha.Ma. sahassagghanakaṃ
Āma devāti. Na maññe puññavā vata tumhākaṃ rājāti, 1- suvaṇṇabhiṅgāraṃ 2- āharatha,
labhissāmi 3- vatthanti. Te suvaṇṇabhiṅgāraṃ āhariṃsu. So uṭṭhāya hatthe dhovitvā
mukhaṃ vikkhāletvā hatthena udakaṃ ādāya puratthimadisāyaṃ abbhukkiri, tāvadeva ghanapaṭhaviṃ
bhinditvā aṭṭha kapparukkhā uṭṭhahiṃsu. Puna udakaṃ gahetvā dakkhiṇaṃ pacchimaṃ
uttaranti evaṃ tayopi disāyo 4- abbhukkiri, catūsu disāsu aṭṭhaṭṭhakaṃ 5- katvā
dvattiṃsa kapparukkhā uṭṭhahiṃsu. So ekaṃ dibbadussaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā
"nandarañño vijite suttakantikā itthiyo mā suttaṃ kantiṃsūti evaṃ bheriṃ
cārāpethā"ti vatvā chattaṃ ussāpetvā alaṅkatapaṭiyatto hatthikkhandhavaragato nagaraṃ
pavisitvā pāsādaṃ āruyha mahāsampattiṃ anubhavi.
Evaṃ kāle gacchante ekadivasaṃ devī rañño sampattiṃ 6- disvā "aho vata
tapassī"ti 7- kāruññākāraṃ dassesi. "kimidaṃ devī"ti ca puṭṭhā "atimahatī te deva
sampatti, atīte buddhānaṃ saddahitvā kalyāṇaṃ karittha, idāni anāgatassa paccayaṃ
kusalaṃ na karothā"ti āha. Kassa dassāmi, sīlavanto natthīti. "asuñño deva
jambūdīpo arahantehi, tumhe dānameva sajjetha, ahaṃ arahante yācāmī"ti 8- āha.
Rājā punadivase pācīnadvāre dānaṃ sajjāpesi. Devī pātova uposathaṅgāni
adhiṭṭhāya uparipāsāde puratthābhimukhā urena nipajjitvā "sace etissā disāyaṃ
arahanto atthi, sve āgantvā amhākaṃ bhikkhaṃ gaṇhantū"ti āha. Tassaṃ disāyaṃ
arahanto nāhesuṃ, taṃ sakkāraṃ kapaṇayācakānaṃ adaṃsu.
Punadivase dakkhiṇadvāre dānaṃ sajjetvā tatheva akāsi, punadivase pacchimadvāre.
Uttaradvāre pana sajjitadivase deviyā tatheva nimantite himavante vasantānaṃ padumavatiyā
puttānaṃ pañcasatānaṃ paccekabuddhānaṃ jeṭṭhako mahāpadumapaccekabuddho bhātike
āmantesi "mārisā nandarājā tumhe nimanteti, adhivāsetha tassā"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. rājā 2 Sī.,i. suvaṇṇabhiṅkāraṃ 3 cha.Ma.,i. labhissāma
@4 cha.Ma.,i. catassopi disā 5 cha.Ma. sabbadisāsu aṭṭhaṭṭha 6 cha.Ma.,i. mahāsampattiṃ
@7 cha.Ma.,i. aho tapassīti 8 cha.Ma.,i. lacchāmi
Te adhivāsetvā punadivase anotattadahe mukhaṃ dhovitvā ākāsena āgantvā
uttaradvāre otariṃsu. Manussā āgantvā "pañcasatā deva paccekabuddhā āgatā"ti
rañño ārocesuṃ. Rājā deviyā saddhiṃ gantvā vanditvā pattaṃ gahetvā paccekabuddhe
pāsādaṃ āropetvā tatra tesaṃ dānaṃ datvā bhattakiccāvasāne rājā
saṃghattherassa, devī saṃghanavakassa pādamūle nipajjitvā "ayyā paccayehi na
kilamissatha, 1- mayaṃ puññena na hāyissāma, amhākaṃ yāvajīvaṃ idha nivāsāya paṭiññaṃ
dethā"ti paṭiññaṃ kāretvā uyyāne pañca paṇṇasālāsatāni pañca caṅkamanasatānīti 2-
sabbākārena tesaṃ 3- nivāsanaṭṭhānaṃ sampādetvā tattheva 4- vasāpesuṃ.
Evaṃ kāle gacchante rañño paccanto kuppi. 5- So "ahaṃ paccantaṃ vūpasametuṃ
gacchāmi, tvaṃ paccekabuddhesu mā pamajjī"ti deviṃ ovaditvā nagarā nikkhamitvā 6-
gato. Tasmiṃ anāgateyeva paccekabuddhānaṃ āyusaṅkhārā khīṇā. Mahāpadumapaccekabuddho
tiyāmarattiṃ jhānakīḷaṃ kīḷitvā aruṇuggamane ālambanaphalakaṃ ālambitvā ṭhitakova
anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi, etenupāyena sesāpi sabbeva
parinibbutā. Punadivase devī paccekabuddhānaṃ nisīdanaṭṭhānaṃ haritupalittaṃ kārāpetvā
pupphāni vikiritvā dhūmaṃ datvā tesaṃ āgamanaṃ olokentī nisinnā āgamanaṃ
apassantī purisaṃ pesesi "gaccha tāta jānāhi, kiṃ ayyānaṃ kiñci aphāsukan"ti. So
gantvā mahāpadumassa paṇṇasāladvāraṃ vivaritvā tattha apassanto caṅkamanaṃ gantvā
ālambanaphalakaṃ nissāya ṭhitaṃ disvā vanditvā "kālo bhante"ti āha. Parinibbutassa
sarīraṃ kiṃ kathessati, so "niddāyati maññe"ti gantvā piṭṭhipāde hatthena parāmasi
pādānaṃ sītalatāya ceva thaddhatāya ca parinibbutabhāvaṃ ñatvā dutiyassa santikaṃ
agamāsi, evaṃ tatiyassāti sabbesaṃ parinibbutabhāvaṃ ñatvā rājakulaṃ gato "kahaṃ
tāta paccekabuddhā"ti puṭṭho "parinibbutā devī"ti āha. Devī kandantī rodantī
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. kilamissanti 2 cha.Ma.,i. caṅkamasatānīti 3 cha.Ma.,i. tesanti pāṭho na
@dissati 4 cha.Ma.,i. tattha 5 cha.Ma. kupito 6 cha.Ma.,i. nagarā nikkhamitvāti ime
@pāṭhā na dissanti
Nikkhamitvā nāgarehi saddhiṃ tattha gantvā sādhukīḷitaṃ 1- kāretvā paccekabuddhānaṃ
sarīrakiccaṃ katvā dhātuyo gahetvā cetiyaṃ patiṭṭhāpesi.
Rājā paccantaṃ vūpasametvā āgato paccuggamanaṃ āgacchantiṃ deviṃ pucchi
"kiṃ bhadde paccekabuddhesu nappamajjasi, nirogā ayyā"ti. Parinibbutā devāti.
Rājā cintesi "evarūpānaṃ paṇḍitānaṃ maraṇaṃ uppajji, 2- amhākaṃ kuto mokkho"ti.
So nagaraṃ agantvā 3- uyyānameva pavisitvā jeṭṭhaputtaṃ pakkosāpetvā tassa rajjaṃ
paṭiyādetvā ovaditvā sayaṃ parasamaṇakapabbajjaṃ 4- pabbaji. Devīpi "imasmiṃ pabbajite
ahaṃ kiṃ karissāmī"ti tattheva uyyāne pabbaji. 5- Te dvepi jhānaṃ bhāvetvā
tato cutā brahmaloke nibbattiṃsu.
Tesu tattheva vasantesu amhākaṃ satthā loke uppajjitvā pavattitapavara-
dhammacakko anupubbena rājagahaṃ pāvisi. Satthari tattha vasante ayaṃ pipphalimāṇavo 6-
magadharaṭṭhe mahātitthabrāhmaṇagāme kapilabrāhmaṇassa aggamahesiyā kucchismiṃ
nibbatto, ayaṃ bhaddākāpilānī maddaraṭṭhe sāgalanagare kosiyagottabrāhmaṇassa
aggamahesiyā kucchismiṃ nibbattā. Tesaṃ anukkamena vaḍḍhamānānaṃ pipphalimāṇavassa
vīsatime vasse bhaddāya soḷasame vasse sampatte mātāpitaro puttaṃ oloketvā
"tāta tvaṃ vayappatto, kulavaṃso nāma patiṭṭhāpetabbo"ti ativiya nippīḷayiṃsu. Māṇavo
āha "mayhaṃ sotapathe evarūpaṃ kathaṃ mā kathetha, ahaṃ yāva tumhe jīvatha, 7- tāva
paṭijaggissāmi, tumhākaṃ accayena 8- nikkhamitvā pabbajissāmī"ti. Te katipāhaṃ
atikkamitvā puna kathayiṃsu, sopi tatheva paṭikkhipati. Punapi kathayiṃsu, punapi paṭikkhipati.
Tato paṭṭhāya mātā nirantaraṃ kathetiyeva.
Māṇavo "mama mātaraṃ saññāpessāmī"ti rattasuvaṇṇanikkhasahassaṃ datvā
suvaṇṇakārehi ekaṃ itthīrūpaṃ kārāpetvā tassa samajjanaghaṭṭanādikammapariyosāne 9-
@Footnote: 1 Sī. sādhukīḷikaṃ 2 cha.Ma. uppajjati 3 Sī. āgantvā 4 Sī.,cha.Ma. samaṇakapabbajjaṃ
@5 cha.Ma. pabbajitā 6 cha.Ma. pippalimāṇavo 7 cha.Ma. dharatha 8 Sī.,i. pacchato
@9 Sī.,cha.Ma. majjanaghaṭṭanādikammapariyosāne
Taṃ rattavatthāni 1- nivāsāpetvā vaṇṇasampannehi pupphehi ceva nānāalaṅkārehi
ca alaṅkārāpetvā mātaraṃ pakkosāpetvā āha "amma evarūpaṃ ārammaṇaṃ labhanto
gehe vasissāmi 2- alabhanto na vasissāmī"ti. Paṇḍitā brāhmaṇī cintesi "mayhaṃ
putto puññavā dinnadāno katābhinīhāro puññaṃ karonto na ekakova akāsi,
addhā etena sahakatapuññā suvaṇṇarūpakapaṭibhāgā bhavissatī"ti aṭṭha brāhmaṇe
pakkosāpetvā sabbakāmehi santappetvā suvaṇṇarūpakaṃ rathe 3- āropetvā "gacchatha
tātā, yattha amhākaṃ jātigottabhogehi samānakule evarūpaṃ dārikaṃ passatha, idameva
suvaṇṇarūpakaṃ paṇṇākāraṃ 4- katvā dethā"ti uyyojesi.
Te "amhākaṃ nāma etaṃ kamman"ti nikkhamitvā "kattha gamissāmā"ti cintetvā
"maddaraṭṭhaṃ nāma itthākaro, maddaraṭṭhaṃ gamissāmā"ti maddaraṭṭhe sāgalanagaraṃ agamaṃsu.
Tattha suvaṇṇarūpakaṃ nhānatitthe ṭhapetvā ekamantaṃ 5- nisīdiṃsu. Atha bhaddāya dhātī
bhaddaṃ nahāpetvā alaṅkaritvā sirigabbhe nisīdāpetvā nahāyituṃ gacchantī taṃ rūpakaṃ
disvā "ayyadhītā me idhāgatā"ti saññāya santajjetvā "dubbinīte kiṃ tvaṃ
idhāgatā"ti talasattikaṃ uggiritvā "gaccha sīghan"ti gaṇḍapasse pahari. Hattho
pāsāṇe paṭihato viya vikampittha. 6- Sā paṭikkamitvā "evaṃ thaddhabhāvaṃ ñatvā
pakkamitvā suvaṇṇarūpakaṃ disvā 7- `ayyadhītā me'ti saññaṃ uppādesiṃ, ayyadhītāya
hi me nivāsanapaṭiggāhikāyapi 8- ayuttā"ti āha. Atha naṃ te manussā parivāretvā
"evarūpā te sāmidhītā"ti pucchiṃsu. Kiṃ esā, imāya sataguṇena sahassaguṇena
mayhaṃ ayyā 9- abhirūpatarā, dvādasahatthe gabbhe nisinnāya padīpakiccaṃ natthi,
sarīrobhāseneva tamaṃ vidhamatīti. "tenahi āgacchāmā"ti pūjaṃ gahetvā suvaṇṇarūpakaṃ
rathe āropetvā koliyagottassa gharadvāre ṭhatvā āgamanaṃ nivedayiṃsu.
@Footnote: 1 cha.Ma. rattavatthaṃ 2 Sī. ṭhassāmi 3 cha.Ma.,i. rathaṃ 4 Sī. saccakāraṃ
@5 cha.Ma. ekamante 6 cha.Ma. kampittha 7 cha.Ma. evaṃ thaddhaṃ nāma mahāgīvaṃ disvā
@8 Ma. nivāsanapaṭiggāhikāpi 9 cha.Ma. ayyadhītā
Brāhmaṇo paṭisanthāraṃ katvā "kuto āgatatthā"ti pucchi. Magadharaṭṭhe
mahātitthagāme kapilabrāhmaṇassa gharatoti. Kiṃkāraṇā āgatāti. Iminā nāma
kāraṇenāti. "kalyāṇaṃ tātā, samānajātigottavibhavo amhākaṃ brāhmaṇo, dassāma 1-
dārikan"ti paṇṇākāraṃ gaṇhi. Te kapilabrāhmaṇassa sāsanaṃ pahiṇiṃsu "laddhā
dārikā, kattabbaṃ karothā"ti. Taṃ sāsanaṃ sutvā pipphalimāṇavassa ārocayiṃsu "laddhā
kira dārikā"ti. Māṇavo "ahaṃ na labhissantīti cintesiṃ, ime laddhāti vadanti,
anatthiko hutvā paṇṇaṃ pesessāmī"ti rahogato paṇṇaṃ likhi "bhaddā attano
jātigottabhogānurūpaṃ gharāvāsaṃ labhatu, ahaṃ nikkhamitvā pabbajissāmi, mā pacchā
vippaṭisārinī ahosī"ti. Bhaddāpi "asukassa kira maṃ dātukāmo"ti sutvā rahogatā
paṇṇaṃ likhi "ayyaputto attano jātigottabhogānurūpaṃ gharāvāsaṃ labhatu, ahaṃ
nikkhamitvā pabbajissāmi, mā pacchā vippaṭisārī ahosī"ti. Dve paṇṇāni
antarāmagge samāgacchiṃsu. Idaṃ kassa paṇṇanti. Pipphalimāṇavena bhaddāya pahitanti.
Idaṃ kassāti. Bhaddāya pipphalimāṇavassa pahitanti ca vutte dvepi vācetvā "passatha
dārakānaṃ kamman"ti phāletvā araññe chaḍḍetvā samānapaṇṇaṃ likhitvā ito
ca etto ca etesaṃ 2- pesesuṃ. Iti tesaṃ anicchamānānaṃyeva samāgamo ahosi.
Taṃdivasaṃyeva māṇavopi ekaṃ pupphadāmaṃ gahetvā ṭhapesi. 3- Bhaddāpi kāpilānī
sayanamajjhe ṭhapetvā 4- bhuttasāyamāsā ubhopi "sayanaṃ abhiruhissāmā"ti samāgantvā
māṇavo dakkhiṇapassena sayanaṃ abhiruhi. Bhaddā vāmapassena abhiruhitvā āha "yassa passe
pupphāni milāyanti, tassa rāgacittaṃ uppannanti jānissāma, imaṃ pupphadāmaṃ
na allīyitabban"ti. Te pana aññamaññaṃ sarīrasamphassabhayena tiyāmarattiṃ niddaṃ
anokkantāva vītināmenti, divā pana hasanamattaṃ 5- nāhosi. Te lokāmisena asaṃsaṭṭhā
yāva mātāpitaro dharanti, tāva kuṭumbaṃ avicāretvā tesu kālakatesu vicārayiṃsu.
@Footnote: 1 cha.Ma. dassāmi 2 cha.Ma. etesanti pāṭho na dissati 3 Ma. ganthitvā pesesi
@4 Sī.,i. tāni vāmena majjhe ṭhapetvā, cha.Ma. tāni sayanamajjhe ṭhapesi
@5 cha.Ma. hāsamattampi
Pipphalimāṇavassa 1- sampatti sattāsītikoṭidhanaṃ, ekadivasaṃ sarīraṃ ubbaṭṭetvā
chaḍḍetabbaṃ suvaṇṇacuṇṇameva magadhanāḷiyā dvādasanāḷimattaṃ laddhuṃ vaṭṭati. Yantabaddhāni
saṭṭhimattāni taḷākāni 2- kammanto dvādasayojaniko, anurādhapurappamāṇo
dāsagāmo, 3- cuddasa hatthānikā, cuddasa assānikā, cuddasa rathānikā.
So ekadivasaṃ alaṅkataassaṃ 4- āruyha mahājanaparivuto kammantaṃ gantvā
khettakoṭiyaṃ ṭhito naṅgalehi bhinnaṭṭhānato kākādayo sakuṇe gaṇḍuppādādike pāṇake
uddharitvā khādante disvā "tātā ime kiṃ khādantī"ti pucchi. Gaṇḍuppāde
ayyāti. Etehi kataṃ pāpaṃ kassa hotīti. Tumhākaṃ ayyāti. So cintesi "sace
etehi kataṃ pāpaṃ mayhaṃ hoti, kiṃ me karissati sattāsītikoṭidhanaṃ, kiṃ dvādasayojaniko
kammanto, kiṃ saṭṭhiyantabaddhāni taḷākāni, kiṃ dāsagāmā, 5- sabbametaṃ bhaddāya
kāpilāniyā niyyādetvā nikkhamma pabbajissāmī"ti.
Bhaddāpi kāpilānī tasmiṃ khaṇe antaravatthusmiṃ tayo tilakumbhe pattharāpetvā
dhātīhi parivutā nisinnā kāke tilapāṇake khādamāne disvā "ammā kiṃ ime
khādantī"ti pucchi. Pāṇake ayyeti. Akusalaṃ kassa hotīti. Tumhākaṃ ayyeti. Sā
cintesi "mayhaṃ catuhatthavatthaṃ nāḷikodanamattañca laddhuṃ vaṭṭati, yadi panetaṃ ettakena
janena kataṃ akusalaṃ mayhaṃ hoti, addhā bhavasahassenapi vaṭṭato sīsaṃ ukkhipituṃ
na sakkā, ayyaputte āgatamatteyeva sabbaṃ tassa niyyādetvā nikkhamma
pabbajissāmī"ti.
Māṇavo āgantvā nhātvā pāsādaṃ āruyha mahārahe pallaṅke nisīdi,
atha cakkavattino anucchavikaṃ bhojanaṃ sajjayiṃsu. Dvepi bhuñjitvā parijane nikkhante
rahogate phāsukaṭṭhāne nisīdiṃsu. Tato māṇavo bhaddaṃ āha "bhadde imaṃ gharaṃ
@Footnote: 1 cha.Ma. mahatī māṇavassa 2 cha.Ma. saṭṭhimahātaḷākāni 3 Sī.,cha.Ma. anurādhapurappamāṇā
@cuddasa gāmā 4 Sī.,i. alaṅkatarathaṃ, alaṅkataassaṃ 5 cha.Ma. kiṃ cuddasa gāmā
Āgacchantī kittakaṃ dhanaṃ āharī"ti. Pañcapaṇṇāsa sakaṭasahassāni ayyāti. Etaṃ
sabbaṃ, yā ca imasmiṃ ghare sattāsītikoṭiyo yantabaddhā saṭṭhitaḷākādibhedā ca
sampatti atthi, sabbaṃ tuyhaṃyeva niyyādemīti. Tumhe pana kuhiṃ gacchatha ayyāti.
Ahaṃ pabbajissāmīti. Ahaṃpi tumhākaṃyeva āgamanaṃ olokayamānā nisinnā, ahaṃpi
pabbajissāmīti. Tesaṃ ādittapaṇṇakuṭi viya tayo bhavā upaṭṭhahiṃsu. Te antarāpaṇato
kāsāyāni 1- vatthāni mattikāpatte ca āharāpetvā aññamaññaṃ kese ohārāpetvā
"ye loke arahanto, te uddissa amhākaṃ pabbajjā"ti vatvā thavikāya patte
osāretvā 2- aṃse laggetvā pāsādato otariṃsu. Gehe dāsesu vā kammakāresu
vā na koci sañjāni.
Atha ne brāhmaṇagāmato nikkhamma dāsagāmadvārena gacchante ākappakuttavasena
dāsagāmavāsino sañjāniṃsu. Te rodantā pādesu nipatitvā "kiṃ amhe anāthe karotha
ayyā"ti āhaṃsu. "mayaṃ bhaṇe ādittapaṇṇasālā viya tayo bhavāti pabbajimhā, sace
tumhesu ekekaṃ bhujissaṃ karoma, vassasatampi nappahoti. Tumhe ca 3- tumhākaṃ sīsaṃ
dhovitvā bhujissā hutvā jīvathā"ti vatvā tesaṃ rodantānaṃyeva pakkamiṃsu.
Thero purato gacchanto nivattitvā olokento cintesi "ayaṃ bhaddā kāpilānī
sakalajambūdīpagghanikā itthī mayhaṃ pacchato āgacchati. Ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati, yaṃ
kocideva evaṃ cinteyya `ime pabbajitvāpi vinā bhavituṃ na sakkonti, ananucchavikaṃ
karontī'ti. Koci nāma 4- amhesu manaṃ padūsetvā apāyapūrako bhaveyya. 5- Imaṃ pahāya
mayā gantuṃ vaṭṭatī"ti cittaṃ uppādesi.
So purato gacchanto dvedhāpathaṃ disvā tassa matthake aṭṭhāsi. Bhaddāpi
āgantvā vanditvā aṭṭhāsi. Atha naṃ āha "bhadde tādisiṃ itthiṃ mama pacchato
āgacchantiṃ disvā `ime pabbajitvāpi vinā bhavituṃ na sakkontī'ti cintetvā
@Footnote: 1 cha.Ma. kasāvarasapītāni 2 Ma. osāpetvā 3 cha.Ma. va 4 cha.Ma.,i. koci vā pana
@5 Sī. apāyūpago bhaveyya, Ma. apāyamuccako na bhaveyya
Amhesu paduṭṭhacitto mahājano apāyapūrako bhaveyya. Imasmiṃ dvedhāpathe ṭhatvā 1-
ekaṃ gaṇha, ahaṃ ekena gamissāmī"ti. "āma ayya pabbajitānaṃ mātugāmo nāma
malaṃ, `pabbajitvāpi ime vinā na bhavantī'ti amhākaṃ dosaṃ dassanti, 2- tumhe ekaṃ
maggaṃ gaṇhatha, ahaṃ ekaṃ gaṇhitvā vinā bhavissāmā"ti tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā
catūsu ṭhānesu pañcapatiṭṭhitena vanditvā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjaliṃ paggayha
"satasahassakappappamāṇe addhāne kate 3- mittasanthavo ajja bhijjatī"ti vatvā "tumhe
dakkhiṇajātikā nāma, tumhākaṃ dakkhiṇamaggo vaṭṭati. Mayaṃ mātugāmā nāma vāmajātikā,
amhākaṃ vāmamaggo vaṭṭatī"ti vanditvā maggaṃ paṭipannā. Tesaṃ dvedhāgatakāle
ayaṃ mahāpaṭhavī "ahaṃ cakkavāḷagirisinerupabbate dhāretuṃ sakkomi 4- tumhākaṃ guṇe
dhāretuṃ na sakkomī"ti vadantī viya viravamānā akampi, ākāse asanisaddo viya.
Vaṭṭati, 5- cakkavāḷapabbato oṇami. 6-
Sammāsambuddhopi veḷuvane mahāvihāre gandhakuṭiyaṃ nisinno paṭhavikampanasaddaṃ
sutvā "kassa nu kho paṭhavī kampatī"ti āvajjento "pipphalimāṇavo ca bhaddā ca
kāpilānī maṃ uddissa appameyyaṃ sampattiṃ pahāya pabbajitvā 7- tesaṃ viyogaṭṭhāne
ubhinnampi guṇabalena ayaṃ paṭhavikampo jāto, mayāpi etesaṃ saṅgahaṃ kātuṃ vaṭṭatī"ti
ñatvā gandhakuṭito nikkhamma sayameva pattacīvaramādāya asītimahātheresu kañci
anāmantetvā tigāvutaṃ maggaṃ paccuggamanaṃ katvā rājagahassa ca nāḷandāya ca antare
bahuputtakanigrodhamūle pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi. Nisīdanto pana aññatarapaṃsukūliko
viya anisīditvā buddhavesaṃ gahetvā asītihatthā ghanaraṃsiyo 8- vissajjento nisīdi.
Iti tasmiṃ khaṇe paṇṇacchattasakaṭacakkakūṭāgārādippamāṇā buddharaṃsiyo 9- ito cito ca
vipphandantiyo vidhāvantiyo candasahassasuriyasahassauggamanakālo 10- viya kurumānā
taṃ vanantaraṃ 11- ekobhāsaṃ akaṃsu. Dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇasiriyā samujjalaṃ
tārāgaṇavikasitaṃ
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. tvaṃ 2 Ma. passanti 3 cha.Ma.,i. kato 4 cha.Ma.,i. sakkontīpi
@5 cha.Ma. pavatti 6 Sī.,i. unnami, cha.Ma. unnadi 7 cha.Ma.,i. pabbajitā
@8 cha.Ma.,i. ghanabuddharasmiyo 9 cha.Ma.,i. buddharasmiyo 10 Sī....uggamanakāle
@11 cha.Ma. vanantaṃ. evamuparipi
Viya gaganatalaṃ, 1- supupphitakamalakuvalayaṃ viya salilaṃ vanantaraṃ virocittha. Nigrodharukkhassa
nāma khandho seto hoti, paṇṇāni nāma nīlāni, 2- pakkāni rattāni. Tasmimpana
divase setasākho 3- nigrodho suvaṇṇavaṇṇova ahosi.
Mahākassapatthero "ayaṃ mayhaṃ satthā bhavissati, imāhaṃ uddissa pabbajito"ti
diṭṭhaṭṭhānato paṭṭhāya oṇato 4- gantvā tīsu ṭhānesu vanditvā "satthā me bhante
bhagavā, sāvakohamasmi, satthā me bhante bhagavā, sāvakohamasmī"ti āha. Atha naṃ bhagavā
avoca "kassapa sace tvaṃ imaṃ nipaccakāraṃ mahāpaṭhaviyā kareyyāsi, sāpi dhāretuṃ na
sakkuṇeyya. Tathāgatassa evaṃ guṇamahantatāya tayā 5- kato nipaccakāro mayhaṃ lomampi
cāletuṃ na sakkoti. Nisīda kassapa, dāyajjaṃ te dassāmī"ti. Athassa bhagavā tīhi
ovādehi upasampadaṃ adāsi. Datvā bahuputtakanigrodhamūlato nikkhamitvā theraṃ
pacchāsamaṇaṃ katvā maggaṃ paṭipajji. Satthu sarīraṃ dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇavicittaṃ,
mahākassapassa sattamahāpurisalakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ. So kāñcanamahānāvāya pacchābandho viya
satthu padānupadikaṃ anugañchi. Satthā thokaṃ maggaṃ gantvā maggā okkamma aññatarasmiṃ
rukkhamūle nisajjākāraṃ dasseti, thero "nisīditukāmo satthā"ti ñatvā attano pārutaṃ
paṭṭapilotikaṃ saṃghāṭiṃ catugguṇaṃ katvā paññāpesi.
Satthā tattha nisīditvā hatthena cīvaraṃ parāmasanto 6- "mudukā kho tyāyaṃ
kassapa paṭṭapilotikāsaṅghāṭī"ti 7- āha. Thero "satthā me saṅghāṭiyā mudukabhāvaṃ
katheti, pārupitukāmo bhavissatī"ti ñatvā "pārupatu bhante bhagavā saṅghāṭin"ti
āha. Tvaṃ kiṃ pārupissasi kassapāti. Tumhākaṃ nivāsanaṃ labhanto pārupissāmīti. 8-
"kimpana tvaṃ kassapa evaṃ imaṃ paribhogajiṇṇaṃ paṃsukūlaṃ dhāretuṃ sakkhissasi. Mayā
hi imassa paṃsukūlassa gahitadivase udakapariyantaṃ katvā mahāpaṭhavī kampi, imaṃ buddhānaṃ
paribhogajiṇṇacīvaraṃ nāma jiṇṇaṃ na sakkā parittaguṇena dhāretuṃ, paṭibalena idaṃ
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. samujjalatārāgaṇaṃ 2 cha.Ma. pattāni nāma nīlāni, i. paṇṇāni nīlāni
@3 cha.Ma.,i. satasākho 4 cha.Ma.,i. oṇatoṇato 5 Sī.,i.,cha.Ma. guṇamahantataṃ jānatā tayā
@6 Sī. parimaddanto, cha.Ma. parāmasitvā 7 Sī. paṭapilotinaṃ saṅghāṭīti
@8 cha.Ma.,i. pārupissāmi bhanteti
Paṭipatti pūraṇasamatthena jātipaṃsukūlikena gahetuṃ vaṭṭatī"ti vatvā therena saddhiṃ
cīvaraṃ parivatteti.
Evampana cīvaraparivattaṃ katvā therena pārupitacīvaraṃ bhagavā pārupi, satthu
cīvaraṃ thero pārupi. Tasmiṃ samaye acetanāpi ayaṃ mahāpaṭhavī "dukkaraṃ bhante kari, 1-
attanā pārutacīvaraṃ sāvakassa dinnapubbaṃ nāma natthi, ahaṃ tumhākaṃ guṇaṃ dhāretuṃ
na sakkomī"ti vadantī viya udakapariyantaṃ katvā kampi. Theropi "laddhaṃ dāni mayā
buddhānaṃ paribhogacīvaraṃ, kiṃ me idāni uttari kattabbaṃ atthī"ti uṇṇatiṃ akatvā
buddhānaṃ santikeyeva terasadhutaṅgaguṇe 2- samādāya sattadivasamattaṃ puthujjano hutvā
aṭṭhame aruṇe saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Satthāpi "kassapo bhikkhave candūpamo
kulāni upasaṅkamati apakasseva kāyaṃ apakassa cittaṃ niccanavako kulesu appagabbho"ti 3-
evamādīhi suttehi theraṃ thometvā aparabhāge etadeva kassapasaṃyuttaṃ atthuppattiṃ
katvā "mama sāsane dhutavādānaṃ bhikkhūnaṃ mahākassapo aggo"ti
theraṃ ṭhānantare ṭhapesīti.
Anuruddhattheravatthu
[192] Pañcame dibbacakkhukānaṃ yadidaṃ anuruddhoti dibbacakkhukānaṃ yadidaṃ
anuruddhatthero 4- aggoti vadati. Tassa ciṇṇavasitāya aggabhāvo veditabbo. Thero
kira bhojanapapañcamattaṃ ṭhapetvā sesakālaṃ ālokaṃ vaḍḍhetvā dibbacakkhunā satte
olokentova viharati. Iti ahorattaṃ ciṇṇavasitāya esa dibbacakkhukānaṃ aggo
nāma jāto. Apica kappasatasahassaṃ paṭṭhitabhāvena sesadibbacakkhukānaṃ 5- aggova jāto.
Tatra cassa pubbakamme 6- ayamanupubbikathā:- ayaṃpi hi kulaputto padumuttarasseva
bhagavato kāle pacchābhattaṃ dhammassavanatthaṃ vihāraṃ gacchantena mahājanena saddhiṃ
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. akattha 2 cha.Ma. terasa dhutaguṇe 3 saṃ.ni. 16/146/190 candūpamāsutta
@4 cha.Ma. dibbacakkhukabhikkhūnaṃ anuruddhatthero 5 cha.Ma. pesadibbacakkhukānaṃ
@6 cha.Ma.,i. pañhakamme
Agamāsi. Ayaṃ hi tadā aññataro apākaṭanāmo issarakuṭumbiko ahosi. So dasabalaṃ
vanditvā parisapariyante ṭhito dhammakathaṃ suṇāti. Satthā desanaṃ yathānusandhiṃ ghaṭetvā 1-
ekaṃ dibbacakkhukaṃ bhikkhuṃ etadaggaṭṭhāne ṭhapesi.
Tato kuṭumbikassa etadahosi "mahā vatāyaṃ bhikkhu, yaṃ evaṃ satthā sayaṃ
dibbacakkhukānaṃ aggabhāve 2- ṭhapesi. Aho vatāhampi anāgate uppajjanakabuddhassa
sāsane dibbacakkhukānaṃ aggo bhaveyyan"ti cittaṃ uppādetvā parisantare gantvā
svātanāya bhagavantaṃ bhikkhusatasahassena saddhiṃ nimantetvā punadivase buddhappamukhassa
bhikkhusaṃghassa mahādānaṃ datvā "mahantaṃ mayā ṭhānantaraṃ paṭṭhitan"ti teneva niyāmena
ajja svātanāya 3- nimantetvā sattadivasāni mahādānaṃ pavattetvā saparivārassa
bhagavato uttamavatthāni datvā "bhagavā nāhaṃ imaṃ sakkāraṃ dibbasampattiyā na
manussasampattiyā vā atthāya karomi, yaṃ pana tumhe ito sattadivasamatthake bhikkhuṃ
dibbacakkhukānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapayittha, ahampi anāgate ekassa buddhassa sāsane
so bhikkhu viya dibbacakkhukānaṃ aggo bhaveyyan"ti paṭṭhanaṃ katvā satthu pādamūle
nipajji. Satthā anāgate 4- oloketvā tassa paṭṭhanāya samijjhanabhāvaṃ ñatvā evamāha
"ambho purisa anāgate kappasatasahassapariyosāne gotamo nāma buddho uppajjissati,
tassa sāsane tvaṃ dibbacakkhukānaṃ aggo anuruddho nāma bhavissasī"ti. Evañca
pana vatvā bhattānumodanaṃ katvā vihārameva agamāsi.
Kuṭumbikopi yāva buddho dharati, tāva avijjahitameva kalyāṇakammaṃ katvā
parinibbute satthari niṭṭhite sattayojanike suvaṇṇacetiye bhikkhusaṃghaṃ upasaṅkamitvā
"bhante kiṃ dibbacakkhussa parikamman"ti pucchi. Dīpaṃ dātuṃ vaṭṭati upāsakāti.
Sādhu bhante karissāmīti sahassadīpānaṃyeva tāva dīparukkhānaṃ sahassaṃ kāresi,
tadanantaraṃ tato parittatare, tadanantaraṃ tato parittatareti anekasahasse dīparukkhe
kāresi. Sesadīpā pana aparimāṇā ahesuṃ.
@Footnote: 1 Sī.,i. yathānusandhiṃ gahetvā, cha.Ma. yathānusandhikaṃ 2 cha.Ma. aggaṭṭhāne
@3 cha.Ma.,i. ajjatanāya svātanāya 4 cha.Ma.,i. anāgataṃ
Evaṃ yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā devesu ca manussesu ca saṃsaranto
kappasatasahassaṃ atikkamitvā kassapasammāsambuddhakāle bārāṇasiyaṃ kuṭumbikagehe
nibbattitvā parinibbute satthari niṭṭhite yojanike cetiye bahū kaṃsapātiyo
kārāpetvā sappimaṇḍassa pūretvā majjhe ekekaṅgulantarikaṃ ṭhapetvā vaṭṭiyo
ṭhapāpetvā 1- ujjāletvā mukhavaṭṭiyo mukhavaṭṭīsu phusāpento 2- cetiyaṃ
parikkhipāpetvā attano sabbamahantaṃ kaṃsapātiṃ kāretvā sappimaṇḍassa pūretvā
tassā mukhavaṭṭiyaṃ samantato vaṭṭisahassaṃ jālāpetvā majjhaṭṭhāne thūpikapilotikāya
veṭhetvā jālāpetvā kaṃsapātiṃ sīsenādāya 3- sabbarattiṃ yojanikaṃ cetiyaṃ anupariyāyi.
Evantenāpi attabhāvena yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā devaloke nibbatto.
Puna anuppanne buddhe tasmiṃyeva nagare duggatakulassa gehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā
tiṇahārako 4- sumanaseṭṭhiṃ nāma nissāya vasi. Annabhārotissa nāmaṃ ahosi. So
pana sumanaseṭṭhī devasikaṃ kapaṇaddhikavaṇibbakayācakānaṃ gehadvāre mahādānaṃ deti.
Athekadivasaṃ upariṭṭho nāma paccekabuddho gandhamādanapabbate nirodhasamāpattiṃ
samāpanno, tato vuṭṭhāya "ajja kassa anuggahaṃ kātuṃ vaṭṭatī"ti vīmaṃsi. Paccekabuddhā
ca nāma duggatānukampakā honti, so "ajja mayā annabhārassa anuggahaṃ kātuṃ
vaṭṭatī"ti cintetvā idāni annabhāro aṭṭavito 5- attano gehaṃ āgamissatī"ti
ñatvā pattacīvaraṃ ādāya gandhamādanapabbatato 6- vehāsaṃ abbhuggantvā gāmadvāreyeva
annabhārassa sammukhe paccuṭṭhāsi.
Annabhāro paccekabuddhaṃ tucchapattahatthaṃ disvā paccekabuddhaṃ abhivādetvā
"api bhante bhikkhaṃ labhitthā"ti pucchi. Labhissāma mahāpuññāti. "bhante thokaṃ
idheva hothā"ti vegena gantvā attano gehe mātugāmaṃ pucchi "bhadde mayhaṃ
ṭhapitabhāgabhattaṃ atthi, natthī"ti. Atthi sāmīti. So tatova gantvā paccekabuddhassa
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. ekekaṃ guḷapiṇḍaṃ ṭhapetvā 2 Sī. saṃsāpento, cha.Ma.,i. mukhavaṭṭiyā
@mukhavaṭṭiṃ phusāpento 3 Sī. sīse ṭhapetvā 4 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati
@5 Sī. aṭavito 6 cha.Ma....pabbatā
Hatthato pattaṃ ādāya āgantvā "bhadde mayaṃ purimattabhāve kalyāṇakammassa
akatattā bhatiṃ paccāsiṃsamānā viharāma, 1- amhākaṃ dātukamyatāya sati deyyadhammo
na hoti, deyyadhamme sati paṭiggāhakaṃ na labhāma, ajja me upariṭṭhapaccekabuddhova
diṭṭho, bhāgabhattañca atthi, mayhaṃ bhāgabhattaṃ imasmiṃ patte pakkhipāhī"ti.
Byattā itthī "yato mayhaṃ sāmiko bhāgabhattaṃ deti, mayāpi imasmiṃ dāne
bhāginiyā bhavitabban"ti attano bhāgabhattampi upariṭṭhapaccekabuddhassa patte
patiṭṭhapetvā adāsi. Annabhāro bhattapattaṃ āharitvā paccekabuddhassa hatthe
ṭhapetvā "bhante evarūpā dujjīvitā 2- muccāmā"ti āha. Evaṃ hotu mahāpuññāti.
So attano uttarasāṭakaṃ ekasmiṃ padese attharitvā "bhante idha nisīditvā
paribhuñjathā"ti āha. Paccekabuddho tattha nisīditvā navavidhaṃ pāṭikullaṃ
paccavekkhitvā paribhuñji. Paribhuttakāle annabhāro pattadhovanaudakaṃ adāsi.
Paccekabuddho niṭṭhitabhattakicco:-
"icchitaṃ paṭṭhitaṃ tuyhaṃ 3- khippameva 4- samijjhatu
sabbe pūrentu saṅkappā cando pannaraso 5- yathā.
Icchitaṃ paṭṭhitaṃ tuyhaṃ khippameva samijjhatu
sabbe pūrentu saṅkappā maṇi jotiraso yathā"ti 6-
anumodanaṃ katvā maggaṃ paṭipajji. Sumanaseṭṭhissa chatte adhivaṭṭhā devatā "aho
dānaṃ paramadānaṃ upariṭṭhe supatiṭṭhitan"ti tikkhattuṃ vatvā sādhukāraṃ adāsi.
Sumanaseṭṭhī "kiṃ tvaṃ maṃ ettakaṃ kālaṃ dānaṃ dadamānaṃ na passasī"ti āha. Nāhaṃ
tava dāne sādhukāraṃ demi, annabhārena upariṭṭhapaccekabuddhassa dinnapiṇḍapāte
pasīditvā sādhukāraṃ demīti.
@Footnote: 1 Sī. bhojanaṃ paccāsiṃsamānā vicarāma 2 Sī.,i. dujjīvikā 3 Sī. tumhaṃ
@4 cha.Ma.,i. sabbameva 5 Sī. paṇṇarasī 6 cha.Ma. dutiyagāthā na dissati
Sumanaseṭṭhī cintesi "acchariyaṃ vatidaṃ, ahaṃ ettakaṃ kālaṃ dānaṃ dento
devatā 1- sādhukāraṃ dāpetuṃ nāsakkhiṃ, ayaṃ annabhāro maṃ nissāya vasanto anurūpassa 2-
paṭiggāhakapuggalassa laddhattā ekapiṇḍapātadāneneva sādhukāraṃ dāpesi, etassa
anucchavikaṃ datvā etaṃ piṇḍapātaṃ mama santakaṃ kātuṃ vaṭṭatī"ti annabhāraṃ
pakkosāpetvā "ajja tayā kassaci kiñci dānaṃ dinnaṃ atthī"ti pucchi. 3- Āma
ayya, upariṭṭhapaccekabuddhassa me attano bhāgabhattaṃ dinnanti. Handa bho kahāpaṇaṃ
gaṇhitvā etaṃ piṇḍapātaṃ mayhaṃ dehīti. Na demi ayyāti. So yāva sahassaṃ
vaḍḍhesi, annabhāro "sahassenapi na demī"ti āha. Hotu bho, yadi piṇḍapātaṃ
na desi, sahassaṃ gaṇhitvā pattiṃ me dehīti. "etampi dātuṃ yuttaṃ vā na
yuttaṃ vāti na jānāmi, ayyampana upariṭṭhapaccekabuddhaṃ pucchitvā sace dātuṃ yuttaṃ
bhavissati, dassāmi no ce na dassāmīti. So gantvā 4- paccekabuddhaṃ sampāpuṇitvā
"bhante sumanaseṭṭhī mayhaṃ sahassaṃ datvā tumhākaṃ dinnapiṇḍapāte pattiṃ yācati,
dammi, na dammī"ti. Upamante paṇḍita karissāmi, seyyathāpi kulasatike gāme
ekasmiṃyeva ghare dīpaṃ jāleyya, sesā attano telena vaṭṭiṃ temetvā jālāpetvā
gaṇheyyuṃ, purimadīpassa pabhā atthi natthīti. Atirekatarā bhante pabhā hotīti.
Evameva paṇḍita ulluṅkayāgu vā hotu kaṭacchubhikkhā vā, attano piṇḍapāte
paresaṃ pattiṃ dentassa sahassaṃ vā satasahassaṃ vā, yattakānaṃ deti, tattakānaṃ
puññaṃ vaḍḍhati. 5- Tvaṃ dento ekameva piṇḍapātaṃ adāsi, sumanaseṭṭhissa pana
pattiyā dinnāya dve piṇḍapātā honti eko tava, eko tassāti.
So paccekabuddhaṃ abhivādetvā sumanaseṭṭhissa santikaṃ gantvā "piṇḍapāte
pattiṃ gaṇha sāmī"ti āha. Handa kahāpaṇasahassaṃ gaṇhāti. Nāhaṃ piṇḍapātaṃ
vikkiṇāmi, saddhāya pana tumhākaṃ pattiṃ demīti. Tāta tvaṃ mayhaṃ saddhāya pattiṃ
@Footnote: 1 Sī. devatāhi, cha.Ma. devataṃ 2 Sī. sādhurūpassa 3 cha.Ma.,i. dinnanti pucchi
@4 cha.Ma. bhavissati dassāmīti gantvā 5 Sī. yattakaṃ deti, tattakaṃ vaḍḍhati
Desi, ahampana tuyhaṃ guṇaṃ pūjento imaṃ sahassaṃ demi, gaṇha tātāti. So
"evaṃ hotū"ti sahassaṃ gaṇhi. Tāta tuyhaṃ sahassaṃ laddhakālato paṭṭhāya sahatthā
kammakaraṇakiccaṃ natthi, vīthiyaṃ gharaṃ māpetvā vasa. Sace yena tuyhaṃ attho, taṃ 1-
ahante dammi āharāpetvā gaṇhāti. Nirodhasamāpattito vuṭṭhitapaccekabuddhassa
dinnapiṇḍapāto nāma taṃ divasameva vipākaṃ deti. Tasmā sumanaseṭṭhī aññadivase
annabhāraṃ gahetvā rājakulaṃ agacchantopi taṃdivasaṃ gahetvāva gato.
Annabhārassa puññaṃ āgamma rājā seṭṭhiṃ anoloketvā annabhārameva
olokesi. Kiṃ deva imaṃ purisaṃ ativiya olokesīti. Aññaṃ divasaṃ adiṭṭhapubbattā
olokemīti. Oloketabbayuttako esa devāti. Ko panassa oloketabbayuttako guṇoti.
Ajja attano bhāgabhattaṃ sayaṃ abhuñjitvā upariṭṭhapaccekabuddhassa dinnattā mama
hatthato sahassaṃ labhi devāti. Ko nāma esoti. Annabhāro nāma devāti.
"tava hatthato laddhattā mamāpi hatthato laddhuṃ arahati, ahampissa pūjaṃ karissāmī"ti
vatvā sahassaṃ adāsi. Etassa vasanagehaṃ jānātha bhaṇeti. Sādhu devāti. Te
etaṃ gehaṭṭhānaṃ sodhetvā 2- kuddālena āhatāhataṭṭhāne piṅgalanidhikumbhiyo 3- gīvāya
gīvaṃ āhacca ṭhitā disvā rañño ārocayiṃsu. Rājā "tenahi gantvā khanathā"ti
āha. Tesaṃ khanantānaṃ khanantānaṃ heṭṭhā gacchanti. Puna gantvā rañño ārocayiṃsu.
Rājā "annabhārassa vacanena khanathā"ti āha. Te gantvā annabhārassa vacanena 4-
khaniṃsu. Kuddālena āhatāhataṭṭhāne ahicchattakamakulāni viya kumbhiyo uṭṭhahiṃsu. Te
dhanaṃ āharitvā rañño santike rāsiṃ akaṃsu. Rājā amacce sannipātetvā
"imasmiṃ nagare kassa 5- ettakaṃ dhanaṃ atthī"ti pucchi. Natthi kassaci devāti. Tenahi
ayaṃ annabhāro imasmiṃ nagare dhanaseṭṭhī nāma hotūti. Taṃdivasameva seṭṭhicchattaṃ labhi.
@Footnote: 1 Sī. taṃ maṃ 2 cha.Ma. sodhentā 3 cha.Ma. nidhikumbhiyo 4 cha.Ma. annabhārasseva
@vacananti 5 cha.Ma. aññassa
So tato paṭṭhāya yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā tato cuto devaloke nibbatto.
Dīgharattaṃ devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ satthu uppajjanakāle kapilavatthunagare
amitodanassa 1- sakkassa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi. Nāmagahaṇadivasepissa manussā
anuruddhoti nāmaṃ akaṃsu. Mahānāmasakkassa kaniṭṭhabhātā satthu cullapituputto
paramasukhumālo mahāpuñño ahosi. Suvaṇṇapātiyaṃyevassa bhattaṃ uppajji. Athassa mātā
ekadivasaṃ "mama puttaṃ natthīti padaṃ jānāpessāmī"ti ekaṃ suvaṇṇapātiṃ aññāya
suvaṇṇapātiyā 2- pidahitvā tucchakaṃyeva pesesi, antarāmagge devatā dibbapūvehi
pūresuṃ. Evaṃ mahāpuñño ahosi. Tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavikesu tīsu pāsādesu
alaṅkatanāṭakitthīhi parivuto devo viya sampattiṃ anubhavi.
Amhākaṃpi bodhisatto tasmiṃ samaye tusitapurā cavitvā suddhodanamahārājassa
aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gahetvā anukkamena vuḍḍhippatto
ekūnatiṃsa vassāni agāramajjhe vasitvā mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā anukkamena
paṭividdhasabbaññutañāṇo bodhimaṇḍe sattasattāhaṃ vītināmetvā isipatane migadāye
dhammacakkappavattanaṃ pavattetvā lokānuggahaṃ karonto rājagahaṃ āgamma "putto me
rājagahaṃ āgato"ti sutvā "gacchatha bhaṇe 3- me puttaṃ ānethā"ti pitarā pahite
sahassasahassaparivāre dasa amacce ehibhikkhupabbajjāya pabbājetvā kāḷudāyittherena
cārikagamanaṃ āyācito rājagahato vīsatisahassabhikkhuparivāro nikkhamitvā kapilavatthupuraṃ
gantvā ñātisamāgame anekehi iddhipāṭihāriyehi sappāṭihāriyaṃ vicittadhammadesanaṃ
katvā mahājanaṃ amatapānaṃ pāyetvā dutiyadivase pattacīvaramādāya nagaradvāre ṭhatvā "kiṃ
nu kho kulanagaraṃ āgamanaṃ 4- sabbaññubuddhānaṃ āciṇṇan"ti āvajjamāno "sapadānaṃ
piṇḍāya caraṇaṃ āciṇṇan"ti ñatvā sapadānaṃ piṇḍāya caranto "putto me 5-
piṇḍāya caratī"ti sutvā āgatassa rañño dhammaṃ kathetvā tena sakanivesanaṃ
@Footnote: 1 Sī. amittodanassa 2 Sī. suvaṇṇathālaṃ aññena suvaṇṇathālena 3 ka. gaccha
@4 cha.Ma. āgatānaṃ 5 Sī. te
Pavesetvā katasakkārasammāno tattha kattabbaṃ ñātijanānuggahaṃ katvā rāhulakumāraṃ
pabbājetvā na cirasseva kapilavatthupurato mallaraṭṭhe cārikañcaramāno anupiyaambavanaṃ
agamāsi.
Tasmiṃ samaye suddhodanamahārājā sakyakulāni 1- sannipātetvā āha "sace
mama putto agāraṃ ajjhāvasissa, rājā abhavissa cakkavatti sattaratanasamannāgato.
Nattāpi me rāhulakumāro khattiyagaṇena saddhiṃ taṃ parivāretvā acarissa, tumhepi
ca etamatthaṃ jānātha. Idāni pana me putto buddho jāto, khattiyāvassa parivārā
hontu. Tumhe ekekakulato ekekaṃ dārakaṃ dethā"ti. Evaṃ vutte ekappahāreneva
sahassakhattiyakumārā pabbajiṃsu. Tasmiṃ samaye mahānāmo kuṭumbikassa sāmiko hoti.
So anuruddhaṃ sakkaṃ upasaṅkamitvā etadavoca "etarahi tāta anuruddha abhiññātā
abhiññātā sakyakumārā bhagavantaṃ pabbajitaṃ anupabbajanti, amhākañca kulā 2- natthi
koci agārasmā anagāriyaṃ pabbajito. Tenahi tvaṃ vā pabbaja, ahaṃ vā
pabbajissāmī"ti. So tassa vacanaṃ sutvā gharāvāse ruciṃ akatvā attasattamo
agārasmā anagāriyaṃ pabbajito. Tassa pabbajjānukkamo saṃghabhedakkhandhake 3- āgatova.
Evaṃ anupiyaambavanaṃ gantvā pabbaji, tesu 4- tasmiṃyeva antovasse
bhaddiyatthero arahattaṃ pāpuṇi, anuruddhatthero dibbacakkhuṃ nibbattesi, devadatto
aṭṭha samāpattiyo nibbattesi, ānandatthero sotāpattiphale patiṭṭhāsi, bhagutthero ca
kimbilatthero 5- ca pacchā arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Tesampana sabbesaṃpi therānaṃ attano
attano āgataṭṭhāne pubbapaṭṭhanābhinīhāro āgamissati. 6- Ayaṃ pana anuruddhatthero
dhammasenāpatissa santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā cetiyaraṭṭhe pācīnavaṃsamigadāyaṃ gantvā
samaṇadhammaṃ karonto satta mahāpurisavitakke vitakkesi, aṭṭhame kilamati. Satthā
"anuruddho aṭṭhame mahāpurisavitakke kilamatī"ti ñatvā "tassa saṅkappaṃ pūressāmī"ti
tattha gantvā
@Footnote: 1 Sī. sākiyānaṃ gaṇaṃ, cha.Ma. sākiyajanaṃ 2 cha.Ma.,i. amhākaṃ kule
@3 vi.cu. 7/330/112 4 cha.Ma.,i. pabbajitesu pana tesu 5 cha.Ma. kimilatthero
@6 Sī.,i. āvibhavissati
Paññattavarabuddhāsane nisinno aṭṭhamaṃ mahāpurisavitakkaṃ pūretvā catupaccayasantosa-
bhāvanārāmapaṭimaṇḍitaṃ mahāariyavaṃsapaṭipadaṃ 1- kathetvā ākāsena 2- uppatitvā
bhesakaḷāvanameva gato.
Thero tathāgate gatamatteyeva tevijjo mahākhīṇāsavo hutvā "satthā mayhaṃ
manaṃ jānitvā āgantvā aṭṭhamaṃ mahāpurisavitakkaṃ pūretvā adāsi, so ca me
manoratho matthakaṃ patto"ti buddhānaṃ madhuradhammadesanaṃ 3- attano ca paṭividdhadhammaṃ
ārabbha imā udānagāthā abhāsi 4- :-
"mama saṅkappamaññāya satthā loke anuttaro
manomayena kāyena iddhiyā upasaṅkami.
Yathā 5- me ahu saṅkappo tato uttari desayi
nippapañcarato buddho nippapañcamadesayi.
Tassāhaṃ dhammamaññāya vihāsiṃ sāsane rato
tisso vijjā anuppattā kataṃ buddhassa sāsanan"ti. 6-
Atha naṃ aparabhāge satthā jetavanamahāvihāre viharanto "mama sāsane dibbacakkhukānaṃ
anuruddho aggo"ti aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Bhaddiyattheravatthu
[193] Chaṭṭhe uccākulikānanti ucce kule jātānaṃ. Bhaddiyoti
anuruddhattherena saddhiṃ nikkhanto sakyarājā. Kāḷigodhāya puttoti kāḷavaṇṇā sā
devī, godhāti panassā nāmaṃ. Tasmā kāḷigodhāti vuccati, tassā puttoti attho.
@Footnote: 1 aṅ.aṭṭhaka. 23/210(30)/232 anuruddhamahāvitakkasutta (syā) 2 cha.Ma.,i. ākāse
@3 cha.Ma.,i. dhammadesanaṃ 4 Sī.,i. udānagāthā āha 5 cha.Ma. yadā,
@aṅ.aṭṭhaka. 23/120/239 (syā), khu.thera. 26/902/387 yadā
@6 khu.thera. 26/901-3/389 anuruddhattheragāthā
Kasmā panāyaṃ uccākulikānaṃ aggoti vutto, kiṃ tato uccākulikatarā natthīti?
āma natthi. Tassa hi mātā sākiyānīnaṃ antare vayena sabbajeṭṭhikā, so evaṃ
vā 1- sākiyakule sampattaṃ rajjaṃ pahāya pabbajito. Tasmā uccākulikānaṃ aggoti
vutto. Apica pubbe paṭṭhanānubhāvena esa anupaṭipāṭiyā pañcajātisatāni rājakule
nibbattitvā rajjaṃ kāresiyeva. So imināpi kāraṇena uccākulikānaṃ aggoti
vutto.
Pañhākamme panassa ayamanupubbikathā:- ayampi hi atīte padumuttarabuddhakāle
mahābhogakule nibbatto vuttanayeneva dhammassavanatthāya gato. Taṃdivasaṃ satthārā 2-
ekaṃ bhikkhuṃ uccākulikānaṃ bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapitaṃ 3- disvā "mayāpi anāgate
ekassa buddhassa sāsane uccākulikānaṃ bhikkhūnaṃ aggena bhavituṃ vaṭṭatī"ti tathāgataṃ
nimantetvā sattadivasāni buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa mahādānaṃ datvā "bhante
ahaṃ imassa dānassa phalena aññaṃ sampattiṃ na ākaṅkhāmi, anāgate pana ekassa
buddhassa sāsane uccākulikānaṃ bhikkhūnaṃ aggo bhaveyyan"ti paṭṭhayitvā pādamūle
nipajji.
Satthā anāgataṃ olokento samijjhanabhāvaṃ disvā "samijjhissati te idaṃ
kammaṃ, ito kappasatasahassāvasāne gotamo nāma buddho uppajjissati, tvaṃ tassa
sāsane uccākulikānaṃ bhikkhūnaṃ aggo bhavissasī"ti byākaritvā bhattānumodanaṃ katvā
vihāraṃ agamāsi. Sopi taṃ byākaraṇaṃ sutvā 4- uccākulikānaṃ saṃvattanikakammaṃ
pucchitvā dhammāsanāni kāretvā tesu paccattharaṇāni santharāpetvā dhammavījaniyo
dhammakathikavattaṃ uposathāgāre padīpateladānanti evaṃ yāvajīvaṃ bahuvidhaṃ kalyāṇakammaṃ
katvā tattha kālaṃ katvā 5- devesu ca manussesu ca saṃsaranto kassapadasabalassa ca
amhākañca bhagavato antare bārāṇasiyaṃ kuṭumbikassa ghare nibbatto.
@Footnote: 1 Sī.,i. soyeva ca 2 cha.Ma. satthāraṃ 3 cha.Ma. ṭhapentaṃ 4 cha.Ma.,i. labhitvā
@5 cha.Ma.,i. kālakato
Tena ca samayena sambahulā paccekabuddhā gandhamādanapabbatā āgamma
bārāṇasiyaṃ gaṅgāya nadītīre 1- phāsukaṭṭhāne nisīditvā piṇḍapātaṃ paribhuñjanti,
so kuṭumbiko tesaṃ nibaddhameva tasmiṃ ṭhāne taṃ 2- bhattavissaggakaraṇaṃ ñatvā aṭṭha
pāsāṇaphalakāni attharitvā yāvajīvaṃ paccekabuddhe upaṭṭhahi. Athekaṃ buddhantaraṃ
devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthunagare khattiyakule
nibbatti. Nāmagahaṇadivase cassa bhaddiyakumāroti nāmaṃ akaṃsu. So puññaṃ 3- āgamma
heṭṭhā anuruddhasutte vuttanayeneva channaṃ khattiyānaṃ abbhantaro hutvā satthari
anupiyaambavane viharante satthu santike pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇi. Atha satthā
aparabhāge jetavanamahāvihāre viharanto "mama sāsane uccākulikānaṃ kāḷigodhāya putto
bhaddiyatthero aggo"ti aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Lakuṇṭakabhaddiyattheravatthu
[194] Sattame mañjussarānanti madhurasarānaṃ. Lakuṇṭakabhaddiyoti ubbedhena
rasso, nāmena bhaddiyo. Tassāpi pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃpi hi
padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare mahābhogakule nibbatto vuttanayeneva
dhammassavanatthāya vihāraṃ gato. Tasmiṃ samaye satthārā 4- ekaṃ mañjussaraṃ bhikkhuṃ
etadagge ṭhapitaṃ 5- disvā "aho vatāhampi anāgate ayaṃ bhikkhu viya ekassa buddhassa
sāsane mañjussarānaṃ bhikkhūnaṃ aggo bhaveyyan"ti cittaṃ uppādetvā satthāraṃ
nimantetvā sattadivasāni buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa mahādānaṃ datvā "bhante ahaṃ
imassa dānassa phalena aññaṃ sampattiṃ na ākaṅkhāmi, anāgate pana ekassa buddhassa
sāsane mañjussarānaṃ bhikkhūnaṃ aggo bhaveyyan"ti paṭṭhayitvā satthu pādamūle
nipajji. Satthā anāgataṃ oloketvā 6- samijjhanabhāvaṃ disvā "samijjhissati te
idaṃ kammaṃ,
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. tīre 2 cha.Ma.,i. tanti pāṭho na dissati 3 cha.Ma.,i. vayaṃ
@4 cha.Ma.,i. satthāraṃ 5 cha.Ma.,i. ṭhapentaṃ 6 cha.Ma.,i. olokento
Ito kappasatasahassāvasāne gotamo nāma buddho uppajjissati, tvaṃ tassa sāsane
mañjussarānaṃ bhikkhūnaṃ aggo bhavissasī"ti byākaritvā vihāraṃ agamāsi.
Sopi taṃ byākaraṇaṃ labhitvā yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā tattha 1- kālakato
devesu ca manussesu ca saṃsaranto vipassisammāsambuddhakāle cittapattakokilo nāma
hutvā kheme migadāye vasanto ekadivasaṃ himavantaṃ gantvā madhuraṃ ambaphalaṃ tuṇḍena
gahetvā āgacchanto bhikkhusaṃghaparivutaṃ satthāraṃ disvā vanditvā 2- cintesi "ahaṃ
aññesu divasesu rittako tathāgataṃ passāmi, ajja pana me imaṃ ambapakkaṃ puttakānaṃ
atthāya ābhataṃ. Tesaṃ aññampi āharitvā dassāmi, imampana dasabalassa dātuṃ
vaṭṭatī"ti otaritvā ākāse carati. Satthā tassa cittaṃ ñatvā asokattheraṃ
nāma upaṭṭhākaṃ oloketi, 3- so pattaṃ nīharitvā satthu hatthe ṭhapesi. So kokilo
dasabalassa patte ambapakkaṃ patiṭṭhāpesi. Satthā tattheva nisīditvā taṃ paribhuñji.
Kokilo pasannacitto punappunaṃ dasabalassa guṇe āvajjetvā dasabalaṃ vanditvā
attano kulāvakaṃ gantvā sattāhaṃ pītisukhena vītināmesi. Ettakaṃ tasmiṃ attabhāve
kalyāṇakammaṃ kataṃ 4- iminā kammena 5- saro madhuro ahosi.
Kassapasammāsambuddhakāle pana cetiye āraddhe "kiṃ pamāṇaṃ karoma,
sattayojanappamāṇaṃ. Atimahantaṃ evaṃ, 6- chayojanaṃ karoma. Idampi atimahantaṃ,
pañcayojanaṃ karoma, catuyojanaṃ karoma, tiyojanaṃ, dviyojanan"ti vutte ayaṃ tadā
jeṭṭhavaḍḍhakī hutvā "etha bho anāgate sukhapaṭijaggiyaṃ kātuṃ vaṭṭatī"ti vatvā rajjuṃ
ādāya parikkhipanto gāvutamatthake ṭhatvā "ekekaṃ mukhaṃ gāvutaṃ gāvutaṃ hotu 7-
cetiyaṃ yojanāvaṭṭaṃ yojanubbedhaṃ bhavissatī"ti āha. Te tassa vacanena 8- aṭṭhaṃsu iti
appamāṇassa buddhassa pamāṇaṃ akāsīti. Tena kammena nibbattaṭṭhāne 9- aññehi
hīnappamāṇo 10- ahosi.
@Footnote: 1 cha.Ma. tato 2 cha.Ma.,i. ayaṃ pāṭho na dissati 3 cha.Ma.,i. olokesi
@4 cha.Ma.,i. katanti pāṭho na dissati 5 Sī.,i. iminā puññakammena,
@cha.Ma. imināssa kammena 6 cha.Ma.,i. etaṃ 7 cha.Ma. hoti, i. hotūti
@8 cha.Ma.,i. vacane 9 cha.Ma.,i. nibbattanibbattaṭṭhāne 10 cha.Ma.,i. hīnatarappamāṇo
So amhākaṃ satthu kāle sāvatthiyaṃ mahābhogakule nibbatti. "bhaddiyo"tissa nāmaṃ
akaṃsu. So vayappatto satthari jetavane mahāvihāre paṭivasante vihāraṃ gantvā
dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā
vipassanāya kammaṃ karonto arahattaṃ pāpuṇi. Atha naṃ satthā aparabhāge ariyagaṇamajjhe
nisinno mañjussarānaṃ bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Piṇḍolabhāradvājattheravatthu
[195] Aṭṭhame sīhanādikānanti sīhanādaṃ nadantānaṃ. Yadidaṃ piṇḍolabhāradvājo
aggo 1- so kira arahattappattadivase apāpuraṇaṃ 2- ādāya vihārena vihāraṃ pariveṇena
pariveṇaṃ gantvā "yassa magge vā phale vā kaṅkhā atthi, so maṃ pucchatū"ti sīhanādaṃ
nadanto vicari. Buddhānaṃ purato ṭhatvā "imasmiṃ bhante sāsane kattabbakiccaṃ mayhaṃ
matthakaṃ pattan"ti sīhanādaṃ nadati. 3- Tasmā sīhanādikānaṃ aggo nāma jāto.
Pañhākamme panassa ayamanupubbikathā:- ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle
pabbatapāde sīhayoniyaṃ nibbatto. Satthā paccūsasamaye lokaṃ volokento tassa
hetusampattiṃ disvā haṃsavatiyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ sīhe gocarāya pakkante
tassa nivāsanaguhaṃ 4- pavisitvā ākāsena pallaṅkaṃ ābhujitvā nirodhaṃ samāpajjitvā
nisīdi. Sīho gocaraṃ labhitvā nivatto guhādvāre ṭhito antoguhāyaṃ dasabalaṃ nisinnaṃ
disvā "mama vasanaṭṭhānaṃ āgantvā añño satto nisīdituṃ samattho nāma natthi, mahanto
vatāyaṃ puriso, yo antoguhāyaṃ pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinno. Sarīrappabhāpissa
samantā pattharitvā 5- gatā, mayā evarūpaṃ acchariyaṃ adiṭṭhapubbaṃ. Ayaṃ puriso
imasmiṃ loke pūjanīyānaṃ aggo bhavissatīti, 6- mayāpissa yathāsatti yathābalaṃ
@Footnote: 1 cha.Ma. piṇḍolabhāradvājoti, i. piṇḍolabhāradvājo aggoti
@2 cha.Ma.,i. avāpuraṇaṃ. evamuparipi 3 cha.Ma.,i. nadi 4 cha.Ma. vasanaguhaṃ,
@i. nivāsaguhaṃ 5 cha.Ma. pharitvā 6 cha.Ma.,i. bhavissati
Sakkāraṃ kātuṃ vaṭṭatī"ti jalajathalajāni nānākusumāni āharitvā bhūmito yāva
nisinnapallaṅkaṭṭhānā pupphāsanaṃ pattharitvā sabbarattiṃ sammukhaṭṭhāne tathāgataṃ
namassamāno aṭṭhāsi. Punadivase purāṇapupphāni apanetvā navapupphehi āsanaṃ
patthari. 1-
Eteneva niyāmena sattadivasāni pupphāsanaṃ paññāpetvā balavapītisomanassaṃ
nibbattetvā guhādvāre ārakkhaṃ gaṇhāti. Sattame divase satthā nirodhato
vuṭṭhāya guhādvāre aṭṭhāsi. Sīhopi migarājā tathāgataṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā
catūsu ṭhānesu vanditvā apakkamitvā 2- aṭṭhāsi. Satthā "vaṭṭissati ettako
upanissayo etassā"ti vehāsaṃ abbhuggantvā vihārameva gato.
Sopi sīho buddhavippayogena 3- dukkhito kālaṃ katvā haṃsavatīnagare
mahāsālakule 4- paṭisandhiṃ gaṇhitvā vayappatto ekadivasaṃ nagaravāsīhi saddhiṃ vihāraṃ
gantvā dhammadesanaṃ sutvā satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ sīhanādikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ
disvā vuttanayeneva sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā satthārā
samijjhanabhāvaṃ disvā byākato yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā tattha kālakato devesu
ca manussesu ca saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahanagare brāhmaṇamahāsālakule
nibbatti. Nāmena bhāradvājo nāma ahosi. So vayappatto tayo vede
uggaṇhitvā pañcamāṇavakasatānaṃ mante vācento vicarati. So attano jeṭṭhakabhāvena
nimantanaṭṭhānesu sabbesaṃ bhikkhaṃ sayameva sampaṭicchi. Eso kira īsakaṃ loladhātuko
ahosi. So tehi māṇavehi saddhiṃ "kuhiṃ kuhiṃ yāgubhattakhajjakāni 5- pariyesamāno carati.
So gatagataṭṭhāne piṇḍameva paṭimānento caratīti piṇḍolabhāradvājotveva nāmaṃ
paññāyati. 6-
So ekadivasaṃ satthari rājagahamanuppatte dhammakathaṃ sutvā paṭiladdhasaddho
pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto arahattaṃ pāpuṇi. Arahattaṃ pattavelāyameva
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. santhari 2 cha.Ma.,i. paṭikkamitvā 3 cha.Ma.,i. buddhaviyogena
@4 Sī.,i. mahābhogakule 5 Sī.,i. kahaṃ bhattanti...., cha.Ma. kuhiṃ yāgu kuhiṃ
@bhattanti yāgubhattakhajjakāneva 6 cha.Ma.,i. paññāyi
Apāpuraṇaṃ ādāya vihārena vihāraṃ pariveṇena pariveṇaṃ gantvā "yassa magge
vā phale vā kaṅkhā atthi, so maṃ pucchatū"ti sīhanādaṃ nadanto vicari. So
ekadivasaṃ rājagahaseṭṭhinā 1- veḷuparamparāya ussāpetvā ākāse laggitaṃ
jayakusumavaṇṇaṃ 2- candanasārapattaṃ iddhiyā ādāya sādhukāraṃ dadantena mahājanena parivuto
vihāraṃ gantvā 3- tathāgatassa hatthe ṭhapesi. Satthā jānantova paṭipucchi "kuto
te bhāradvāja ayaṃ patto laddho"ti. So laddhakāraṇaṃ kathesi. Satthā "tvaṃ
evarūpaṃ uttarimanussadhammaṃ 4- mahājanassa dassesi, akattabbaṃ tayā katan"ti
anekapariyāyena vigarahitvā "na bhikkhave gihīnaṃ uttarimanussadhammaṃ iddhipāṭihāriyaṃ
dassetabbaṃ, yo dasseyya, āpatti dukkaṭassā"ti 5- sikkhāpadaṃ paññāpesi.
Atha bhikkhusaṃghamajjhe kathā udapādi "sīhanādiyatthero arahattaṃ pattadivase
bhikkhusaṃghamajjhe `yassa magge vā phale vā kaṅkhā atthi, so maṃ pucchatū'ti kathesi.
Buddhānampi sammukhe attano arahattappattiṃ kathesi, aññe sāvakā tuṇhī ahesuṃ.
Attano sīhanādikabhāveneva mahājanassa pasādaṃ janetvā vehāsaṃ abbhuggantvā
candanasārapattañca gaṇhī"ti. Te bhikkhū ime tayopi guṇe ekato katvā satthu
kathayiṃsu. buddhā ca nāma garahitabbayuttake 6- garahanti, pasaṃsitabbayuttake pasaṃsanti 7-
imasmiṃ ṭhāne therassa pasaṃsitabbayuttakameva aggaṃ 8- gahetvā "tiṇṇaṃ kho pana bhikkhave
indriyānaṃ bhāvitattā bahulīkatattā bhāradvājo bhikkhu aññaṃ byākāsi `khīṇā
jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyāti pajānāmī'ti. Katamesaṃ
tiṇṇaṃ, satindriyassa samādhindriyassa paññindriyassa. Imesaṃ kho bhikkhave
tiṇṇaṃ indriyānaṃ bhāvitattā bahulīkatattā bhāradvājo bhikkhu aññaṃ byākāsi
`khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyāti pajānāmī"ti 9-
theraṃ pasaṃsitvā sīhanādikānaṃ bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
@Footnote: 1 Ma. rājagahaseṭṭhino 2 cha.Ma.,i. jayasumanavaṇṇaṃ 3 cha.Ma.,i. āgantvā
@4 Sī.,i. uttamasāradhammaṃ 5 vi.cu. 7/252/11 khuddakavatthukhandhaka
@6 cha.Ma.,i....yuttakaṃ. evamuparipi 7 cha.Ma.,i. pasaṃsantīti 8 Sī.,i.,cha.Ma. aṅgaṃ
@9 saṃ.Ma. 19/519/197 piṇḍolabhāradvājasutta
Mantāniputta 1- puṇṇattheravatthu
[196] Navame puṇṇo mantāniputtoti nāmena puṇṇo, mantāni-
brāhmaṇiyā pana so putto. 2- Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃ kira
padumuttaradasabalassa uppattito puretarameva haṃsavatīnagare brāhmaṇamahāsālakule
nibbatti. Tassa nāmagahaṇadivase gotamoti nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto tayo
vede uggaṇhitvā sabbasippesu kovido hutvā pañcamāṇavakasataparivāro vicaranto
tayopi vede oloketvā mokkhadhammaṃ adisvā 3- "idaṃ vedattayaṃ nāma kaddalikkhandho
viya bahimaṭṭhaṃ antonissāraṃ, imaṃ gahetvā vicaraṇaṃ thusabhojanasadisaṃ 4- hoti, kiṃ me
iminā sippenā"ti isipabbajjaṃ pabbajitvā brahmavihāre nibbattetvā
"aparihīnajjhāno brahmalokupago 5- bhavissāmī"ti pañcahi māṇavakasatehi saddhiṃ pabbatapādaṃ
gantvā isipabbajjaṃ pabbaji. Tassa parivārāni aṭṭhārasa jaṭilasahassāni ahesuṃ. So
pañca abhiññā aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā tesampi kasiṇaparikammaṃ ācikkhi. Te
tassa ovāde ṭhatvā sabbepi pañca abhiññā aṭṭha samāpattiyo nibbattesuṃ.
Addhāne atikkante tassa gotamatāpasassa mahallakakāle padumuttaradasabalo
paṭhamābhisambodhiṃ patvā pavattitapavaradhammacakko bhikkhusatasahassaparivāro haṃsavatīnagaraṃ
upanissāya vihāsi. So ekadivasaṃ paccūsasamaye lokaṃ volokento gotamatāpasassa
parisāya arahattupanissayaṃ gotamatāpasassa ca "ahaṃ anāgate uppajjanakabuddhassa 6-
sāsane dhammakathikabhikkhūnaṃ aggo bhaveyyan"ti paṭṭhanabhāvañca disvā pātova
sarīrapaṭijagganaṃ katvā attano pattacīvaraṃ sayameva gahetvā aññātakavesena
gotamatāpasassa antevāsikesu vanamūlaphalāphalatthāya gatesu gantvā gotamassa
paṇṇasālādvāre aṭṭhāsi. Gotamo buddhānaṃ uppannabhāvaṃ ajānantopi dūratova dasabalaṃ
@Footnote: 1 cha.Ma. mantāṇiputta... 2 cha.Ma.,i. puttoti mantāṇiputto
@3 Sī.,i. gavesanto 4 cha.,i. thusakoṭṭanasadisaṃ, Ma. thusakoṭṭhasadisaṃ
@5 Sī.,i. brahmalokaṃ kampento gamissāmīti, cha.Ma. brahmalokūpapanno
@6 cha.Ma. uppajjamānakabuddhassa
Disvā "ayaṃ puriso lokaggo 1- mutto hutvā paññāyati, yathā assa sarīranipphatti
yehi cakkalakkhaṇehi 2- samannāgato agāramajjhe vā tiṭṭhanto cakkavattirājā hoti,
pabbajanto vā vivaṭṭacchado sabbaññubuddho hotī"ti ñatvā paṭhamadassaneneva
dasabalaṃ abhivādetvā "ito etha bhagavā"ti buddhāsanaṃ paññāpetvā adāsi.
Tathāgato gotamassa dhammaṃ desayamāno nisīdi.
Tasmiṃ samaye te jaṭilā "paṇītapaṇītaṃ vanamūlaphalāphalaṃ ācariyassa datvā sesakaṃ
paribhuñjissāmā"ti āgacchantā dasabalaṃ uccāsane, ācariyaṃ pana nīcāsane nisinnaṃ
disvā "passatha, mayaṃ `imasmiṃ loke amhākaṃ ācariyena uttaritaro natthī'ti vicarāma,
idāni pana no ācariyaṃ nīcāsane nisīdāpetvā uccāsane nisinnako ekova
paññāyati, mahanto vatāyaṃ puriso bhavissatī"ti piṭakāni gahetvā āgacchanti.
Gotamatāpaso "ime maṃ dasabalassa santike vandeyyun"ti bhīto dūrato āha "tātā
mā maṃ vandittha, sadevake loke aggapuggalo sabbesaṃ vandanāraho puriso idha
nisinno, etaṃ vandathā"ti. Tāpasā "na ajānitvā ācariyo kathesī"ti 3- sabbeva
tathāgatassa pāde vandiṃsu. "tātā amhākaṃ aññaṃ dasabalassa dātabbayuttaṃ bhojanaṃ
natthi, imaṃ vanamūlaphalāphalaṃ dassāmā"ti paṇītapaṇītaṃ buddhānaṃ patte patiṭṭhāpesi.
Satthā vanamūlaphalāphalaṃ paribhuñji. Tadanantaraṃ tāpasopi saddhiṃ antevāsikehi paribhuñji,
satthā bhattakiccaṃ katvā "dve aggasāvakā bhikkhusatasahassaṃ gahetvā āgacchantū"ti
cintesi. Tasmiṃ khaṇe aggasāvako mahāvimalatthero 4- "kahaṃ nu kho satthā gato"ti
āvajjento "satthā amhākaṃ āgamanaṃ paccāsiṃsatī"ti bhikkhusatasahassaṃ gahetvā
satthu santikaṃ gantvā vanditvā namassamāno aṭṭhāsi.
Tāpaso 5- antevāsike āha "tātā amhākaṃ añño sakkāro natthi, bhikkhusaṃgho
dukkhena 6- ṭhito. Buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa pupphāsanaṃ paññāpessāma,
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. lokato 2 cha.Ma.,i. yehi ca lakkhaṇehi 3 cha.,i. kathessati
@4 Sī.,i. mahādevatthero, Ma. mahādevilatthero, cha. mahādevalatthero 5 cha.Ma.,i. gotamo
@6 Sī.,i. dukkhaṃ
Jalajathalajapupphāni āharathā"ti. Te tāvadeva pabbatapādato vaṇṇagandhasampannāni pupphāni
iddhiyā āharitvā sāriputtattherassa vatthumhi vuttanayeneva āsanāni paññāpayiṃsu.
Nirodhasamāpattisamāpajjanampi chattadhāraṇampi sabbaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.
Satthā sattame divase nirodhato vuṭṭhāya parivāretvā ṭhite tāpase disvā
dhammakathikabhāve etadaggappattaṃ sāvakaṃ āmantesi "iminā bhikkhu isigaṇena
mahāsakkāro 1- kato, etesaṃ pupphāsanānumodanaṃ karohī"ti. So satthu vacanaṃ
sampaṭicchitvā tīṇi piṭakāni sammasitvā anumodanaṃ akāsi. Tassa desanāpariyosāne
satthā sayaṃ brahmaghosaṃ nicchāretvā dhammaṃ desesi. Desanāpariyosāne ṭhapetvā
gotamatāpasaṃ sesā aṭṭhārasa sahassajaṭilā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
Gotamo pana tenattabhāvena paṭivedhaṃ kātuṃ asakkonto bhagavantaṃ āha "bhagavā
yena bhikkhunā paṭhamaṃ dhammo desito, ko nāmāyaṃ tumhākaṃ sāsane"ti. Ayaṃ gotama
mayhaṃ sāsane dhammakathikānaṃ aggoti. "ahampi bhante imassa sattadivasāni katassa
adhikārassa phalena ayaṃ bhikkhu viya anāgate ekassa buddhassa sāsane dhammakathikānaṃ
aggo bhaveyyan"ti paṭṭhanaṃ katvā pādamūle nipajji.
Satthā anāgataṃ oloketvā anantarāyenassa paṭṭhanāya samijjhanabhāvaṃ ñatvā
"anāgate kappasatasahassāvasāne gotamo nāma buddho uppajjissati, tvaṃ tassa sāsane
dhammakathikānaṃ aggo bhavissasī"ti byākaritvā te arahattaṃ patte tāpase "etha
bhikkhavo"ti āha. Sabbe antarahitakesamassū iddhimayapattacīvaradharā vassasatikattherasadisā
2- ahesuṃ. Satthā bhikkhusaṃghamādāya vihāraṃ gato.
Gotamopi yāvajīvaṃ tathāgataṃ paricaritvā yathābalaṃ kalyāṇakammaṃ katvā kappasatasahassaṃ
devesu ca manussesu ca saṃsaritvā amhākaṃ bhagavato kāle kapilavatthunagarassa
@Footnote: 1 Sī.,i. buddhasakkāro 2 cha.Ma. vassasaṭṭhikattherasadisā
Avidūre doṇavatthubrāhmaṇagāme brāhmaṇamahāsālakule nibbatti. Tassa nāmagahaṇadivase
puṇṇamāṇavotissa nāmaṃ akaṃsu. So 1- satthari abhisambodhiṃ patvā pavattitapavaradhammacakke
anupubbena āgantvā rājagahaṃ upanissāya viharante aññākoṇḍaññatthero kapilavatthuṃ
āgantvā 2- attano bhāgineyyaṃ puṇṇamāṇavaṃ pabbājetvā punadivase dasabalassa
santikaṃ āgantvā bhagavantaṃ vanditvā āpucchitvā divāvihāratthāya chaddantadahaṃ
gato. Puṇṇopi mantāniputto mātulena aññākoṇḍaññattherena saddhiṃ dasabalassa
santikaṃ agantvā "mayhaṃ pabbajitakiccaṃ matthakaṃ pāpetvā dasabalassa santikaṃ
gamissāmī"ti kapilavatthusmiṃyeva ohīno yoniso manasikāre kammaṃ karonto na
cirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tassa santike pabbajitakulaputtāpi pañcasatā ahesuṃ.
Thero sayaṃ dasakathāvatthuṃ labhitvā 3- tepi dasahi kathāvatthūhi ovadati. Te tassa
ovāde ṭhatvā sabbeva arahattaṃ pattā.
Te attano pabbajitakiccaṃ matthakaṃ pattaṃ ñatvā upajjhāyaṃ upasaṅkamitvā
āhaṃsu "bhante amhākaṃ kiccaṃ matthakaṃ pattaṃ, dasannañca mahākathāvatthūnaṃ
lābhino, samayo no dasabalaṃ passitun"ti. Thero tesaṃ kathaṃ sutvā cintesi "mama
dasakathāvatthulābhitaṃ satthā jānāti, ahaṃ dhammaṃ desento dasa kathāvatthūni amuñcantova
4- desemi. Mayi gacchante sabbepi te bhikkhū parivāretvā gacchissanti, evaṃ
gaṇasaṅgaṇikāya gantvā pana na yuttaṃ mayhaṃ dasabalaṃ passituṃ, ime tāva gantvā
passantū"ti te bhikkhū āha "āvuso tumhe purato gantvā tathāgataṃ passatha, mama vacanena
cassa pāde vandatha, ahaṃpi tumhākaṃ gatamaggena gamissāmī"ti.
Te therā sabbepi dasabalassa jātibhūmiraṭṭhavāsino sabbe khīṇāsavā sabbe
dasakathāvatthulābhino attano upajjhāyassa ovādaṃ abhinanditvā 5- theraṃ vanditvā
anupubbena cārikaṃ carantā saṭṭhiyojanamaggaṃ atikkamma rājagahe veḷuvanamahāvihāraṃ
@Footnote: 1 cha.Ma. soti pāṭho na dissati 2 cha. gantvā 3 Sī.,i.,cha.Ma. dasakathāvatthulābhitāya
@4 Sī. amuñcitvāva 5 Sī. amadditvā, cha.Ma. abhinditvā
Gantvā dasabalassa pāde vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Āciṇṇaṃ kho panetaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ āgantukehi bhikkhūhi saddhiṃ paṭisammoditunti bhagavā tehi
saddhiṃ "kacci bhikkhave khamanīyan"tiādinā nayena madhurapaṭisaṇṭhāraṃ katvā "kuto
ca tumhe bhikkhave āgacchathā"ti pucchi. Tehi "jātibhūmito"ti vutte "ko nu
kho bhikkhave jātibhūmikānaṃ bhikkhūnaṃ sabrahmacārīnaṃ 1- evaṃ sambhāvito attanā ca
appiccho appicchakathañca bhikkhūnaṃ kattā"ti dasakathāvatthulābhiṃ bhikkhuṃ pucchi. Tepi
"puṇṇo nāma bhante āyasmā mantāniputto"ti ārocayiṃsu. Taṃ kathaṃ sutvā
āyasmā sāriputto therassa dassanakāmo ahosi.
Atha satthā rājagahato sāvatthiṃ agamāsi. Puṇṇatthero dasabalassa tattha āgatabhāvaṃ
sutvā "satthāraṃ passissāmī"ti gantvā antogandhakuṭiyaṃyeva tathāgataṃ sampāpuṇi.
Satthā tassa dhammaṃ desesi. Thero dhammaṃ sutvā dasabalaṃ vanditvā paṭisallānatthāya
andhavanaṃ gantvā aññatarasmiṃ rukkhamūle divāvihāratthāya nisīdi. Sāriputtattheropi
tassāgamanaṃ 2- sutvā disānulokito 3- gantvā okāsaṃ sallakkhetvā taṃ rukkhamūlaṃ
upasaṅkamitvā therena saddhiṃ sammoditvā sattavisuddhikkamaṃ 4- pucchi. Theropissa
pucchitapucchitaṃ byākāsi. Te aññamaññassa subhāsitaṃ samanumodiṃsu. Atha satthā
aparabhāge bhikkhusaṃghamajjhe nisinno theraṃ dhammakathikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Mahākaccāyanattheravatthu
[197] Dasame saṅkhittena bhāsitassāti saṅkhittena kathitadhammassa. Vitthārena
atthaṃ vibhajantānanti taṃ desanaṃ vitthāretvā atthaṃ vibhajamānānaṃ. Aññe kira
tathāgatassa saṅkhepavacanaṃ atthavasena vā pūretuṃ na sakkonti byañjanavasena vā,
ayaṃ pana thero ubhayavasenapi sakkoti. Tasmā aggoti vutto. Pubbapaṭṭhanāpi
cassa evarūpāva.
@Footnote: 1 cha. sabrahmacārīhi, i. sabrahmacārī 2 cha.Ma.,i. tassa gamanaṃ
@3 Sī.,cha.Ma. sīsānulokiko, rathavinītasutte pana sīsānulokīti pāṭho dissati
@4 Ma.mū. 12/257/217 rathavinītasutta
Ayampanassa pañhākamme anupubbikathā:- so kira padumuttarasammāsambuddhakāle
gahapatimahāsālakule nibbattitvā vuḍḍhippatto ekadivasaṃ vuttanayeneva vihāraṃ
gantvā parisapariyante ṭhito dhammaṃ suṇanto satthārā attano 1- saṅkhittena bhāsitassa
vitthārena atthaṃ vibhajantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ ekaṃ bhikkhuṃ disvā "mahanto
vatāyaṃ bhikkhu, yaṃ satthā evaṃ vaṇṇeti, mayāpi anāgate ekassa buddhassa sāsane
evarūpena bhavituṃ vaṭṭatī"ti satthāraṃ nimantetvā vuttanayeneva sattāhaṃ mahādānaṃ
datvā "bhante ahaṃ imassa sakkārassa phalena na aññaṃ sampattiṃ paṭṭhemi,
anāgate pana ekassa buddhassa sāsane ito sattadivasamatthake tumhehi ṭhānantare
ṭhapitabhikkhu viya ahampi taṃ ṭhānantaraṃ labheyyan"ti paṭṭhanaṃ katvā satthu 2- pādamūle
nipajji. Satthā anāgataṃ olokento "samijjhissati imassa kulaputtassa paṭṭhanā"ti
disvā "ambho kulaputta anāgate kappasatasahassāvasāne gotamo nāma buddho
uppajjissati, tvaṃ etassa sāsane saṅkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ
vibhajantānaṃ aggo bhavissasī"ti byākaritvā anumodanaṃ katvā pakkāmi.
Sopi kulaputto yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā
kassapabuddhakāle bārāṇasiyaṃ kulaghare paṭisandhiṃ gahetvā satthari parinibbute
suvaṇṇacetiyakaraṇaṭṭhānaṃ gantvā satasahassagghanikāya suvaṇṇiṭṭhakāya pūjaṃ katvā "bhagavā
mayhaṃ nibbattanibbattaṭṭhāne sarīraṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ hotū"ti paṭṭhanaṃ akāsi. Tato
yāvajīvaṃ kusalakammaṃ katvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ
dasabalassa uppattikāle ujjeninagare purohitassa gehe nibbatti. Tassa nāmagahaṇadivase
"mayhaṃ putto suvaṇṇavaṇṇasarīro attanāva attano nāmaṃ gahetvā āgato"ti
kāñcanamāṇavotvevassa nāmaṃ akaṃsu. So vuḍḍhimanvāya tayo vede uggaṇhitvā pitu
accayena purohitaṭṭhānaṃ labhi. So gottavasena kaccāyano nāma jāto.
@Footnote: 1 cha.Ma. satthāraṃ attanā 2 cha.Ma.,i. satthūti pāṭho nadissati
Caṇḍapajjotarājā amacce sannipātetvā āha "buddho loke nibbatto,
taṃ ānetuṃ samatthā gantvā ānetha tātā"ti. Deva añño ca 1- dasabalaṃ ānetuṃ
samattho nāma natthi, ācariyo kaccāyanabrāhmaṇova samattho, taṃ pahiṇathāti.
Rājā taṃ pakkosāpetvā "tāta dasabalassa santikaṃ gacchāhī"ti āha. Gantvā
pabbajituṃ labhanto gamissāmi mahārājāti. Yaṅkiñci katvā tathāgataṃ ānehi tātāti.
So "buddhānaṃ santikaṃ gacchantassa mahāparisāya kammaṃ natthī"ti attaṭṭhamo agamāsi.
Athassa satthā dhammaṃ desesi. Desanāpariyosāne saddhiṃ sattahi janehi saha
paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Satthā "etha bhikkhavo"ti hatthaṃ pasāresi. Taṃkhaṇaññeva
sabbeva antarahitakesamassū iddhimayapattacīvaradharā vassasatikattherā viya jātā.
Thero attano kicce matthakaṃ patte tuṇhībhāvena anisīditvā kāḷudāyitthero
viya satthu ujjenigamanatthāya gamanavaṇṇaṃ 2- kathesi. Satthā tassa vacanaṃ sutvā
"kaccāyano attano jātibhūmiyaṃ mama gamanaṃ 3- paccāsiṃsatī"ti aññāsi. Buddhā ca
nāma ekaṃ kāraṇaṃ paṭicca gantuṃ ayuttaṭṭhānaṃ na gacchanti. Tasmā theraṃ āha
"tvaṃyeva bhikkhu gaccha, tayi gatepi rājā pasīdissatī"ti. Thero "buddhānaṃ dve
kathā nāma natthī"ti tathāgataṃ vanditvā attanā saddhiṃ āgateheva sattahi bhikkhūhi
saddhiṃ ujjeniṃ gacchanto antarāmagge tesaṃ ca nāli 4- nāma nigamo, tattha piṇḍāya
cari. Tasmimpi 5- nigame dve seṭṭhidhītaro. Tāsu ekā parijiṇṇakule nibbattā
duggatā mātāpitūnaṃ accayena dhātiṃ nissāya jīvati. Attabhāvo panassā samiddho,
kesā aññāhi ativiya dīghā. Tasmiṃyeva nigame aññā issaraseṭṭhikulassa dhītā
nikkesikā, sā tato pubbe tassā samīpaṃ pesetvā "sataṃ vā sahassaṃ vā
dassāmī"ti vatvāpi kese āharāpetuṃ nāsakkhi.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayaṃ saddo na dissati 2 Ma. maggassa vaṇṇaṃ 3 Sī.,i. jātibhūmigamanaṃ
@4 Sī.,cha.Ma. telapanāḷi 5 cha.Ma.,i. tasmiṃ ca
Tasmiṃ pana divase sā seṭṭhidhītā mahākaccāyanattheraṃ sattahi bhikkhūhi parivutaṃ
tucchapattaṃ gacchantaṃ 1- disvā "ayaṃ suvaṇṇavaṇṇo eko brāhmaṇabandhubhikkhu
yathādhoteneva pattena gacchati, 2- mayhañca aññaṃ dhanaṃ natthi. Asukaseṭṭhidhītā pana
imesaṃ kesānaṃ atthāya pesesi. Idāni ito laddhauppādena sakkā therassa
deyyadhammaṃ dātun"ti dhātiṃ pesetvā there nimantetvā antogehe nisīdāpesi.
Therānaṃ nisinnakāle gabbhaṃ pavisitvā dhātiyā attano kese kappāpetvā "amma ime
kese asukāya nāma seṭṭhidhītāya datvā yaṃ sā deti, taṃ āhara, ayyānaṃ
piṇḍapātaṃ dassāmā"ti. Dhātī piṭṭhihatthena assūni puñchitvā ekena hatthena
hadayamaṃsaṃ sandhāretvā therānaṃ santike paṭicchādetvā te kese ādāya tassā
seṭṭhidhītāya santikaṃ gatā.
Paṇītaṃ 3- nāma sāravantaṃpi sayaṃ upanītaṃ gāravaṃ na janeti, tasmā seṭṭhidhītā
cintesi "ahaṃ pubbe bahunāpi dhanena ime kese āharāpetuṃ nāsakkhiṃ, idāni
pana chinnakālato paṭṭhāya na yathāmūlameva lacchissatī"ti dhātiṃ āha "ahaṃ pubbe
tava sāminiyā 4- bahunāpi dhanena kese āharāpetuṃ nāsakkhiṃ, yattha katthaci nītā
pana na jīvakesā 5- nāma aṭṭha kahāpaṇe agghantī"ti aṭṭheva kahāpaṇe adāsi.
Dhātī kahāpaṇe āharitvā seṭṭhidhītāya adāsi. Seṭṭhidhītā ekekaṃ piṇḍapātaṃ
ekekaṃ kahāpaṇikaṃ katvā therānaṃ dāpesi. Thero āvajjitvā seṭṭhidhītāya upanissayaṃ
disvā "kahaṃ seṭṭhidhītā"ti pucchi. Gabbhe ayyāti. Pakkosatha nanti. Sā theresu
gāravena ekavacanena āgantvā there vanditvā balavasaddhaṃ uppādesi. Sukhette
patiṭṭhitapiṇḍapāto diṭṭheva dhamme vipākaṃ detīti saha therānaṃ vandanena kesā
pakatibhāveyeva aṭṭhaṃsu. Therāpi taṃ piṇḍapātaṃ gahetvā passantiyāyeva seṭṭhidhītāya
vehāsaṃ abbhuggantvā kāñcanavanuyyāne otariṃsu.
@Footnote: 1 cha.Ma. āgacchantaṃ 2 cha.Ma. āgacchati 3 cha.Ma. paṇiyaṃ 4 cha.Ma. sāminiṃ
@5 Sī. nītā pana jīvakesā, cha.Ma. vinipātā pana nijjīvakesā
Uyyānapālo taṃ theraṃ 1- disvā rañño santikaṃ gantvā "deva me ayyo
purohitakaccāyano pabbajitvā uyyānaṃ āgato"ti āha. Rājā caṇḍapajjoto 2-
uyyānaṃ gantvā katabhattakiccaṃ theraṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā ekamantaṃ nisinno
"kahaṃ bhante bhagavā"ti pucchi. Sayaṃ satthā anāgantvā maṃ pesesi mahārājāti.
Kahaṃ bhante ajja bhikkhaṃ alatthāti. Thero rañño pucchāsabhāgena sabbaṃ seṭṭhidhītāya
kataṃ dukkaraṃ ārocesi. Rājā therassa vasanaṭṭhānaṃ paṭiyādetvā theraṃ nimantetvā
nivesanaṃ gantvā seṭṭhidhītaraṃ āharāpetvā 3- aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi. Imissā
itthiyā diṭṭhadhammiko ca yasapaṭilābho ahosi.
Tato paṭṭhāya rājā therassa mahāsakkāraṃ karoti. Therassa dhammakathāya pasīditvā
mahājano therassa santike pabbaji. Tato paṭṭhāya sakalanagaraṃ ekakāsāvapajjotaṃ
isivātapaṭivātaṃ 4- ahosi. Sāpi devī gabbhaṃ labhitvā dasamāsaccayena puttaṃ
vijāyi. Tassa nāmagahaṇadivase gopālakumāroti pitāmahaseṭṭhino 5- nāmaṃ akaṃsu. Sā
puttassa nāmavasena gopālamātā nāma devī jātā. Sā devī there ativiya
pasīditvā rājānaṃ sampaṭicchāpetvā kāñcanavanuyyāne therassa vihāraṃ kāresi.
Thero ujjeninagaraṃ pasādetvā puna satthu santikaṃ gato. Atha satthā aparabhāge jetavane
viharanto madhupiṇḍikasuttantaṃ 6- kaccāyanapeyyālaṃ 7- pārāyanasuttanti ime tayo
suttante atthuppattiṃ katvā theraṃ saṅkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ
vibhajantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Paṭhamavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
----------------
@Footnote: 1 Sī. there 2 Sī. chandajāto 3 cha.Ma. āṇāpetvā 4 Sī.....parivātaṃ
@5 cha.Ma. mātāmahaseṭṭhino 6 cha.Ma. madhupiṇḍikasuttaṃ,
@Ma.mū. 12/199/168 7 pāli. mahākaccāyanabhaddekarattasutta, Ma.u. 14/279/248
The Pali Atthakatha in Roman Book 14 page 112-188.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=2634
อรรถกถาบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=14&A=2634
อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=146
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=628
พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=618
The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=618
Contents of The Tipitaka Volume 20
http://84000.org/tipitaka/read/?index_20
        |
|
บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]