ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 14 : PALI ROMAN An.A. (manoratha.1)

                            3. Tatiyavagga
     [209] Tatiyavaggassa pathame sikkhakamananti tisso sikkha kamayamananam
sampiyayitva sikkhantananti attho. Rahuloti attano puttam rahulattheram
dasseti. Thero hi 1- pabbajitadivasato patthaya patova utthahantova hatthapuram valikam
ukkhipitva "aho vataham ajja dasabalassa ceva acariyupajjhayananca santika 2- ettakam
ovadanceva anusasaninca labheyyan"ti pattheti. Tasma sikkhakamanam aggo nama
jatoti.
     [210] Dutiye saddhapabbajitananti saddhaya pabbajitanam. Ratthapaloti rattham
paletum samattho, bhinnam va rattham sandharetum samatthe kule jatotipi ratthapaloti
sankham gato. So hi satthu dhammadesanam sutva patiladdhasaddho cuddasa bhattacchede 3-
katva matapitaro pabbajjam anujanapetva pabbajito. Tasma saddhapabbajitanam
aggo nama jato.
                       Rahula-ratthapalattheravatthu
     imesam pana ubhinnampi theranam panhakamme ayamanupubbikatha:- ete kira
dvepi atite padumuttarabuddhakale hamsavatinagare gahapatimahasalakule nibbattimsu. Tesam
daharakale namam va gottam va na kathiyati. Te vayappatta pana gharavase patitthaya
attano 4- pituaccayena ubhopi attano ratanakotthagarakammike pakkosapetva
aparimanam dhanam disva "imam ettakam dhanarasim ayyakapeyyakadayo 5- attana saddhim
gahetva gantum nasakkhimsu, amhehi dani yena kenaci upayena imam dhanam gahetva
gantum vattati"ti te ubhopi jana catusu thanesu 6- kapanaddhikadinam mahadanam datum
araddha. Eko attano danagge agatagatam janam apucchitva yagukhajjakadisu
yassa yam patibhati, tassa tam adasi, tassa teneva karanena agatavacakoti 7-
@Footnote: 1 cha.Ma. thero kira  2 Ma. santike  3 Ma. cuddasabhattacchedam 4 Si.,cha.Ma. attano attano
@5 cha.Ma. ayyakapayyakadayo  6 Si. dvaresu  7 Si. agatayacakoti, cha.Ma. agatapakoti
Namam jatam. Itaro apucchitvava gahitagahitam bhajanam puretva puretva deti, tassapi
teneva karanena anagatavacakoti 1- namam jatam, appamadavacakoti 2- attho.
     Te ubhopi ekadivasam patova mukhadhovanattham bahigamam agamamsu. Tasmim samaye
himavantato dve mahiddhika tapasa bhikkhacaratthaya akasena agantva tesam
sahayakanam avidure otarayamana 3- "ete passimsu"ti ekapasse atthamsu. Te ubhopi
jana tesam alabubhajanadiparikkharam 4- samvidhaya antogamam sandhaya samupayatanam 5-
santikam agamma vandimsu. Atha ne tapasa "kaya velaya agatattha mahapunna"ti
ahamsu. Te "adhunava bhante"ti vatva tesam hatthato alabubhajanani 6- gahetva
attano attano geham netva bhattakiccapariyosane nibaddham bhikkhagahanattham patinnam
ganhimsu.
     Tesu eko tapaso saparilahakayadhatuko hoti, so attano anubhavena
mahasamuddassa udakam dvidha katva pathavindharanagarajassa bhavanam gantva divaviharam
nisidi. 7- So utusappayam  gahetva paccagantva attano upatthakassa gehe
bhattanumodanam karonto "pathavindharanagarajassa bhavanam viya hotu"ti vadati. Atha nam ekadivasam
upatthako pucchi "bhante tumhe anumodanam karonta `pathavindharanagarajassa bhavanam
viya hotu'ti vadatha, mayam 8- attham na janama, kim vuttam hoti idam bhante"ti. Ama
kutumbika aham "tuyham 9- sampatti pathavindharanagarajasampattisadisa hotu"ti vadamiti.
Kutumbiko tato patthaya pathavindharanagarajassa bhavane cittam thapesi.
     Itaro tapaso tavatimsabhavanam gantva sunne serisakkavimane divaviharam
karoti. So agacchanto ca gacchanto ca sakkassa devarajassa sampattim disva
attano upatthakassa anumodanam karonto "sakkavimanam viya hotu"ti vadati. Atha
@Footnote: 1 Ma. anaggatapakoti  2 cha.Ma. appamanapakoti  3 Ma. otariyamana, cha. otaritva ma no
@ete...  4 cha.Ma. labubhajana...  5 cha.Ma. sandhaya bhikkhaya gatanam  6 cha.Ma. labubhajanam
@7 cha.Ma. nisidati  8 cha.Ma. mayamassa  9 cha.Ma. tumhakam
Nam sopi kutumbiko itaro sahayako tam tapasam viya pucchi. Atha so tassa
vacanam sutva sakkabhavane cittam thapesi. Te ubhopi patthitatthanesuyeva nibbatta.
     Pathavindharabhavane nibbatto pathavindharanagaraja nama jato. So nibbattakkhane
attano attabhavam disva "amanapassa vata me thanassa kulupako tapaso vannam kathesi,
udarena parisakkitva vicaranatthanametam, nuna so annam thanam na janati"ti vippatisari
ahosi. Athassa tamkhananneva alankatapatiyattani naganatakani sabbadisasu turiyani
pagganhimsu. So tasmimyeva khane tam attabhavam vijahitva manavakavanni ahosi.
Addhamasanca cattaro maharajano sakkassa upatthanam gacchanti. Tasma sopi
virupakkhena nagaranna saddhim sakkassa upatthanam gato. Sakko tam duratova agacchantam
disva sanjani. Atha nam samipe agantva thitakale "kaham nibbattosi samma"ti
pucchi. Ma kathesi maharaja, urena parisakkatthane nibbattomhi, tumhe pana
kalyanamittam labhitthati. Samma tvam "atthane nibbattomhi"ti ma vitakkayi, 1-
padumuttaradasabalo loke nibbatti, 2- tvam 3- tassa adhikarakammam katva imamyeva thanam
patthehi, ubho sukham vasissamati. So "evam deva karissami"ti gantva
padumuttaradasabalam nimantetva attano nagabhavane nagaparisaya saddhim sabbarattim
sakkarasammanam sajjesi.
     Sattha punadivase utthite arune attano upatthakam sumanattheram amantesi
"sumana ajja tathagato duram bhikkhacaram gamissati, ma puthujjanabhikkhu agacchantu,
tipitakapatisambhidappatta chalabhinna ca 4- agacchantu"ti. Thero satthu vacanam sutva
sabbesam arocesi. Satthara saddhim satasahassabhikkhu akasam pakkhandimsu. Pathavindharo
nagaparisaya saddhim dasabalassa paccuggamanam agantva 5- sattharam parivaretva
samuddamatthakena 6- manivanna umiyo maddamanam bhikkhusamgham oloketva adito
sattharam,
@Footnote: 1 Ma. vitakkahi 2 cha.Ma. nibbatto 3 cha.Ma. ayam patho na dissati
@4 cha.Ma.,i. tepitaka patisambhidappatta chalabhinnava  5 cha.Ma.,i. agato
@6 cha.Ma. samuddamatthake
Pariyosane samghanavakam tathagatassa puttam uparevatasamaneram nama olokento
"anacchariyo sesakanam evarupo iddhanubhavo, imassa pana tarunabaladarakassa 1-
evarupo iddhanubhavo ativiya acchariyo"ti pitipamojjam uppadesi.
     Athassa bhavane dasabale nisinne sesabhikkhusu kotito patthaya nisidantesu
satthu sammukhatthaneyeva uparevatasamanerassa asanam papuni. Nagaraja yagum
dentopi khajjakam dentopi sakim dasabalam oloketi, sakim uparevatasamaneram. Tassa
kira sarire satthu sarire viya dvattimsa mahapurisalakkhanani pannayanti. Tato
nagaraja "ayam samanero buddhanam sadiso pannayati, kim nu kho hoti"ti
cintetva avidure nisinnam annataram bhikkhum pucchi "ayam bhante samanero dasabalassa
kim hoti"ti. Putto maharajati. So cintesi "maha vatayam bhikkhu, evarupassa
sobhaggappattassa 2- tathagatassa puttabhavam labhi. Sariram cassa 3- ekadesena buddhanam
sarirasadisam pannayati, mayapi anagate evarupena bhavitum vattati"ti sattaham mahadanam
datva "bhante aham imassa adhikarakammassanubhavena ayam uparevato viya anagate
ekassa buddhassa putto bhaveyyan"ti patthanam akasi. Sattha anantarayam disva
"anagate gotamabuddhassa putto bhavissasi"ti byakaritva pakkami.
     Pathavindharopi puna addhamase sampatte virupakkhena saddhim sakkassa upatthanam
gato. Atha nam samipe thitam sakko pucchi "patthito te samma ayam devaloko"ti.
Na patthito sammati. 4- Kim dosam addasati. Doso natthi maharaja, aham pana
dasabalassa puttam uparevatam samaneram passim. Tassa me ditthakalato patthaya annattha
cittam na namati, 5- svaham "anagate ekassa buddhassa evarupo putto bhaveyyan"ti
patthanam akasim. Tvampi maharaja ekam patthanam karohi, te mayam nibbattatthane
na vina bhavissamati. Sakko tassa vacanam sampaticchitva ekam mahanubhavam bhikkhum
@Footnote: 1 Si.,i. tarunalalitadarakassa 2 Si.,i. evam rupaggayasaggapattassa
@3 cha.Ma. sarirampissa  4 cha.Ma. maharajati  5 cha.Ma.,i. na nami
Disva "katarakula nu kho nikkhamitva ayam kulaputto pabbajito"ti avajjento
"ayam bhinnam rajjam 1- sandharetum samatthassa kulassa putto hutva cuddasa bhattacchede
katva matapitaro pabbajjam anujanapetva pabbajito"ti annasi. Natva ca
pana ajananto viya dasabalam pucchitva sattaham mahasakkaram katva "bhante
aham imassa kalyanakammassa nissandena tumhakam sasane ayam kulaputto viya
anagate ekassa buddhassa sasane saddhapabbajitanam aggo bhaveyyan"ti patthanam
akasi. Sattha anantarayam disva "tvam maharaja anagate gotamabuddhasasane
saddhapabbajitanam aggo bhavissasi"ti byakaritva pakkami. Sakko ca 2- attano
devapurameva gato.
     Te ubhopi nibbattatthanato cavitva devamanussesu samsaranta anekasahassakappe
atikkamimsu. Ito pana dvanavutikappamatthake pusso nama buddho loke udapadi.
Tassa pita mahindo nama raja ahosi, vematika tayo kanitthabhataro. Raja
divase 3- "mayhamyeva buddho mayham dhammo mayham samgho"ti mamayanto sayameva dasabalam
nibaddham bhojanam bhojeti.
     Athassa ekadivasam paccanto kupito. Raja tayo putte amantesi 4- "tata
paccanto kupito, tumhehi va maya va gantabbam. Yadi aham gacchami, tumhehi
imina niyamena dasabalo paricaritabbo"ti. Te tayopi ekappahareneva ahamsu
"tata tumhakam gamanakiccam natthi, mayam core vidhamissama"ti pitaram vanditva
paccantam gantva core vidhamitva vijitasangama hutva nivattimsu. Te antaramagge
padamulakehi saddhim mantayimsu "tata amhakam agatakkhaneyeva pita varam dassati,
kataram varam ganhama"ti. Ayya 5- tumhakam pitu accayena dullabham nama natthi, tumhakam
pana jetthabhatikam pussabuddham patijagganavaram ganhatha"ti ahamsu. "kalyanam tumhehi
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. rattham 2 cha.Ma.,i. sakkopi  3 cha.Ma. raja divase divase
@4 cha.Ma.,i. so putte amantesi  5 cha.Ma. ayya
Vuttan"ti sabbepi ekacitta hutva gantva pitaram addasamsu. Tada pita tesam
pasiditva varam adasi. Te "temasam tathagatam patijaggissama"ti varam yacimsu.
Raja "ayam datum na sakka, annam varam ganhatha"ti aha. Tata amhakam
annena varena kiccam natthi, sace tumhe datukama, etamyeva no varam dethati.
Raja tesu punappunam kathentesu attana patinnatatta "na sakka na datun"ti
cintetva aha "tata aham tumhakam varam demi, apica kho pana buddha nama
durasada honti siho 1- viya ekacara, dasabalam patijagganta appamatta bhaveyyatha"ti.
     Te  cintayimsu "amhehi tathagatam patijaggantehi anucchavikam katva patijaggitum
vattati"ti sabbepi ekacitta hutva dasasilani ca samadaya niramagandha hutva satthu
danaggapariggahanake 2- tayo purise thapayimsu. Tesu eko dhanadhannuppadako ahosi, eko
mapako, eko danasamvidhayako. Tesu dhanadhannuppadako 3- paccuppanne
bimbisaramaharaja jato, mapako visakho upasako, danasamvidhayako ratthapalattheroti.
So tattha yavajivam kusalam katva devapure nibbatto. Ayam pana rahulatthero nama
kassapadasabalakale kimkissa ranno 4- jetthaputto hutva nibbatti,
pathavindharakumarotissa namam akamsu. Tassa satta bhaginiyo ahesum. Ta dasabalassa satta
parivenani karayimsu. Pathavindharo uparajjam labhi. So ta bhaginiyo aha "tumhehi
karitaparivenesu mayhampi ekam detha"ti. Bhatika tumhe uparajatthane thita,
tumhehi nama amhakam databbam, tumhe annam parivenam karothati. So tasam
vacanam sutva panca viharasatani karesi. Panca parivenasatanitipi vadanti.
So tattha yavajivam kusalam katva devapure nibbatti. Imasmim pana buddhuppade
pathavindharakumaro amhakam bodhisattassa aggamahesiya kucchismim patisandhim
ganhi, tassa sahayako kururatthe thullakotthitanigame ratthapalasetthigehe nibbatti.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. siha  2 Si.,i.,cha.Ma. danaggaparivahanake  3 Si.,i. tesam uppadako
@4 cha.Ma.,i. kikissa kasiranno
     Atha amhakam dasabalo abhisambodhim patva  pavattitapavaradhammacakko anupubbena 1-
kapilavatthum agantva rahulakumaram pabbajesi. Tassa pabbajjavidhanam paliyam 2-
agatameva. Evam pabbajitassa panassa sattha abhinhovadavasena rahulovadasuttam
abhasi. Rahulopi patova utthaya hatthena valukam ukkhipitva "dasabalassa
ceva acariyupajjhayananca santika ajja ettakam ovadam labheyyan"ti vadati.
Bhikkhusamghamajjhe katha udapadi "ovadakkhamo vata rahulasamanero pitu anucchaviko
putto"ti. Sattha bhikkhunam cittavaram natva "mayi gate eka dhammadesana ca
vaddhissati, rahulassa ca guno pakato bhavissati"ti gantva dhammasabhayam buddhasane
nisinno bhikkhu amantesi "kaya nuttha bhikkhave etarahi kathaya sannisinna"ti.
Rahulasamanerassa ovadakkhamabhavam kathema bhagavati. Sattha imasmim thane thatva rahulassa
gunadipanattham migajatakam aharitva kathesi:-
               "migantipallatthamanekamayam
                atthakkharam addharattapapayim 3-
                ekena sotena chamassasanto
                chahi kalahatibhoti bhagineyyo"ti. 4-
     Athassa sattavassikasamanerakale "ma heva kho rahulo daharabhavena kilanatthayapi
sampajanamusa bhaseyya"ti ambalatthiyarahulovadam 5- desesi. Attharasavassikasamanera-
kale tathagatassa pacchato pindaya pavisantassa satthu ceva attano ca rupasampattim
disva gehasitam vitakkam vitakkentassa "yankinci rahula rupan"tiadina nayena
maharahulovadasuttantam 6- kathesi. Samyuttake 7- pana rahulovadopi anguttare 8-
rahulovadopi therassa vipassanacaroyeva. Athassa sattha nanaparipakam natva
@Footnote: 1 Si.,i. anukkamena  2 vi.maha. 4/105/119 rahulavatthu
@3 Si.,i. addharattavapayim, cha.Ma. atthakkhuram addharatta papayim
@4 khu.ja. 27/16/6 tipallatthamigajataka (sya)  5 Ma.Ma. 13/107/84 cularahulovadasutta
@6 Ma.Ma. 13/113/91 maharahulovadasutta  7 sam.sala. 18/187 /132 (sya)
@8 an.catukka. 21/177/188 rahulasutta
Avassikabhikkhukale andhavane nisinno cularahulovadam 1- kathesi. Desanapariyosane
rahulatthero kotisatasahassahi devatahi saddhim arahattam papuni, sotapanna-
sakidagamianagamidevatanam ganana nama natthi. Atha sattha aparabhage ariyasamghamajjhe
nisinno theram imasmim sasane sikkhakamanam aggatthane thapesi.
     Satthari pana kururatthe carikaya nikkhamitva thullakotthitam anuppatte ratthapalo
kulaputto satthu dhammadesanam sutva patiladdhasaddho matapitaro anujanapetva
dasabalam upasankamitva satthu anattiya annatarassa therassa santike pabbaji.
Tassa pabbajitadivasato patthaya setthigahapati bhikkhu attano nivesanadvare 2- gacchante
disva "kim tumhakam imasmim gehe kammam, ekova puttako ahosi, tam ganhitva
gatattha, idani kim karissatha"ti akkosati paribhasati. Sattha addhamasam thullakotthite
vasitva puna savatthimyeva agamasi. Athayasma ratthapalo yoniso manasikare 3- kammam
katva vipassanam vaddhetva arahattam papuni. So sattharam anujanapetva matapitaro
dassanattham thullakotthitam gantva tattha sapadanacarikam pindaya vicaranto pitu
nivesane abhidosikam putikummasam 4- labhitva tam amatam viya paribhunjanto pitara
nimantito adhivasetva dutiyadivase pitu nivesane pindapatam paribhunjitva
alankatapatiyatte itthijane asubhasannam uppadetva thitakova dhammam desetva jiya
mutto viya naraco 5- akase 6- uppatitva korabyassa ranno migaparam 7- gantva
mangalasilapatte nisinno dassanatthaya agatassa ranno catuparijunnapatimanditam
dhammam 8- desetva anupubbena carikancaramano puna satthu santikamyeva agato.
Evametam vatthu samutthitam. Atha sattha aparabhage ariyaganamajjhe nisinno theram imasmim
sasane saddhapabbajitanam kulaputtanam aggatthane thapesiti.
@Footnote: 1 Ma.u. 14/416/356 salayatanavagga 2 cha.Ma.,i. nivesanadvarena  3 cha.Ma. manasikaronto
@4 cha.Ma.,i. kummasam  5 i. narago  6 cha.Ma.,i. akasam
@7 Si. migaciram, Ma. migajinam, cha.,i. migaciram  8 Ma.Ma. 13/304/278 ratthapalasutta
                          Kundadhanattheravatthu
     [211] Tatiye pathamam salakam ganhantananti sabbapathamam salakagahakanam bhikkhunam
kundadhanatthero aggoti dasseti. So kira thero mahasubhaddaya nimantanadivase 1-
tathagate ugganagaram gacchante "ajja sattha duram bhikkhacaram gamissati, puthujjana
salakam ma ganhantu, pancasata khinasava ganhantu"ti vutte pathamameva sihanadam
naditva salakam ganhi. Culasubhaddaya nimantanadivase tathagate saketam gacchantepi
pancannam bhikkhusatanam antare pathamameva salakam ganhi, sunaparantajanapadam gacchantepi.
Imehi karanehi thero pathamam salakam ganhantanam aggo nama jato. Kundadhanoti
panassa namam.
     Tassa panhakamme ayamanupubbikatha:- ayam kira padumuttarabuddhakale hamsavatinagare
kulagehe nibbatto vuttanayeneva viharam gantva dhammam sunanto sattharam ekam
bhikkhum pathamasalakam ganhantanam aggatthane thapentam disva buddhanam adhikarakammam
katva tam thanantaram patthetva satthara anantarayam disva byakato yavajivam kusalam
katva devesu ca manussesu ca samsaranto kassapabuddhakale bhummatthadevata hutva
nibbatti. Dighayukabuddhananca nama na anvaddhamasiko uposatho hoti. Vipassidasabalassa
hi chabbassantare chabbassantare uposatho ahosi, kassapadasabalo pana chatthe chatthe
mase patimokkham osaresi. Tassa patimokkham osaranakale disavasika dve sahayaka
bhikkhu "uposatham karissama"ti gacchanti. Ayam bhummadevata cintesi "imesam
dvinnam bhikkhunam metti ativiya dalha, kim nu kho bhedake sati bhijjeyya, na
bhijjeyya"ti tesam okasam olokayamana tesam avidureva 2- gacchati.
     Atheko thero ekassa hatthe pattacivaram datva sariravalanjanattham
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. nimantitadivase. evamuparipi 2 cha.Ma. avidureneva, i. avidureyeva
Udakaphasukatthanam gantva dhotahatthapado hutva gumbasabhagato nikkhamati. Bhummadevata
tassa therassa pacchato pacchato uttamarupitthi hutva kese vidhunitva samvidhaya
bandhanti viya pitthito pamsum punchamana viya satakam samvidhaya nivasayamana viya ca hutva
therassa padanupadika hutva gumbato nikkhanta. Ekamante thito sahayakatthero imam
karanam disva domanassajato "natthodani me imina bhikkhuna saddhim digharattanugato
sineho. Sacaham evamvidhabhavam janeyyam, 1- ettakam addhanam imina saddhim vissasam
na kareyyan"ti cintetva agacchantassevassa "handavuso tuyham pattacivaram,
tadisena papena sahayena saddhim ekamaggam na gacchami"ti aha. Tam katham sutva
tassa lajjibhikkhuno hadayam tikhinasattim gahetva viddham viya hoti. 2- Tato nam aha
"avuso kim nametam vadasi, aham ettakam kalam dukkatamattampi apattim na janami.
Tvam pana mam ajja `papo'ti vadasi, kinte ditthan"ti. Kim annena ditthena, kim
tvam evamvidhena alankatapatiyattena matugamena saddhim ekatthane hutva nikkhantoti.
Natthetam avuso mayham, naham evarupam matugamam passamiti. Tassa yavatatiyam
kathentassapi itaro thero katham asaddahitva attana ditthakaranamyeva attham gahetva 3-
tena saddhim ekamaggena agantva annena maggena satthu santikam gato. Itaropi
bhikkhu annena maggena satthu santikamyeva gato.
     Tato bhikkhusamghassa uposathagaram pavisanavelaya so bhikkhu tam bhikkhum uposathagge
sanjanitva "imasmim uposathagge evarupo nama papabhikkhu atthi, naham tena
saddhim uposatham karissami"ti nikkhamitva bahi atthasi. Bhummadevata "bhariyam maya
kammam katan"ti mahallakaupasakavannena tassa santikam gantva "kasma bhante
ayyo imasmim thane thito"ti aha. Upasaka imam uposathaggam eko papabhikkhu
pavittho, aham tena saddhim uposatham na karomiti vatva nikkhamitva bahi thitomhiti.
Bhante ma evam ganhatha, parisuddhasilo esa bhikkhu. Tumhehi ditthamatugamo nama
@Footnote: 1 Ma. evam thitabhavam janeyyam  2 cha.Ma.,i. ahosi  3 Ma. atthim katva
Aham, maya tumhakam vimamsanatthaya "dalha nu kho imesam theranam metti, no
dalha"ti lajjialajjibhavam olokentena tam kammam katanti. Ko pana tvam sappurisati.
Aham eka bhummadevata bhanteti. Devaputto kathentova dibbanubhavena thatva
therassa padesu nipatitva 1- "mayham bhante khamatha, etam dosam thero na janati,
uposatham karotha"ti theram yacitva uposathaggam pavesesi. So thero uposatham tava
ekatthane akasi, mittasanthavavasena na puna tena saddhim ekatthane ahositi.
Imassa therassa kammam na kathitam, 2- cuditakatthero pana aparaparam vipassanaya kammam
karonto arahattam papuni.
     Bhummadevata tassa kammassa nissandena ekabuddhantaram apayabhayato na muccati. 3-
Sace pana kalena kalam manussattam agacchati, annena yena kenaci kato doso
tasseva upari patati. So amhakam bhagavato kale savatthiyam brahmanakule nibbatti,
dhanamanavotissa namam akamsu. So vayappatto tayo vede ugganhitva mahallakakale
satthu dhammadesanam sutva patiladdhasaddho pabbaji, tassa upasampannadivasato patthaya eka
alankatapatiyatta itthi tasmim gamam pavisante saddhimyeva gamam pavisati, nikkhamante
nikkhamati. Viharam pavisantepi pavisati, titthantepi titthatiti evam niccanubaddha
4- pannayati. Thero tam na passati, tassa pana purimakammassa nissandena sa
annesam 5- upatthati.
     Game yagubhikkham dadamana itthiyo "bhante ayam eko yaguullunko tumhakam,
eko imissa tumhakam sahayikaya"ti parihasam karonti. Therassa mahati vihesa
hoti. Viharagatampi nam samanera ceva daharabhikkhu ca parivaretva "dhano kondo
jato"ti parihasam karonti. Athassa teneva karanena kundadhanattheroti namam
jatam. So utthaya samutthaya tehi kariyamanam kelim sahitum asakkonto ummadam
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. patitva  2 cha.Ma. kathiyati 3 cha.Ma. apayato na muccittha, i. apayato na
@mucci  4 cha.Ma. niccanubandha  5 Si. so annesam
Gahetva "tumhakam upajjhayo kondo, acariyo kondo"ti 1- vadati. Atha nam
satthu arocesum "kundadhano daharasamanerehi saddhim evam pharusavacam vadati"ti.
Sattha tam pakkosapetva "saccam bhikkhu"ti pucchitva "saccam bhagava"ti vutte
"kasma evam vadesi"ti aha. Bhante nibaddham vihesam asahanto evam kathemiti.
"tvam pubbe katakammam yavajjadivasa jirapetum na sakkosi, puna evarupam pharusam
ma vada bhikkhu"ti vatva aha:-
               "mavoca pharusam kanci         vutta pativadeyyu tam
                dukkha hi sarambhakatha       patidanda phuseyyu tam.
                Sace neresi attanam       kamso upahato yatha
                esa pattosi nibbanam       sarambho te na vijjati"ti. 2-
     Imanca pana tassa therassa matugamena saddhim vicaranabhavam kosalarannopi
kathayimsu. Raja "gacchatha bhane vimamsatha"ti pesetva sayampi mahanteneva 3- parivarena
saddhim therassa vasanatthanam gantva ekamante olokento atthasi. Tasmim khane
thero sucikammam karonto nisinno hoti, sapissa itthi avidure thane thita
viya pannayati.
     Raja tam disva "atthidam karanan"ti tassa thitatthanam agamasi. Sa
tasmim agacchante therassa vasanapannasalam pavittha viya ahosi. Rajapi taya
saddhimyeva pannasalam pavisitva sabbattha olokento adisva "nayam matugamo,
therassa eko kammavipako"ti sannam katva pathamam therassa samipena agacchantopi 4-
theram avanditva tassa karanassa abhutabhavam natva agamma theram vanditva
ekamantam nisinno "kacci bhante pindapatena 5- na kilamittha"ti 6- pucchi. Thero
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. tumhe konda, tumhakam upajjhaya konda, acariya kondati
@2 khu.dha. 25/133-4/40  3 cha.Ma. mandeneva  4 cha.Ma.,i. gacchantopi
@5 cha.Ma.,i. pindakena  6 cha.Ma.,i. kilamathati
"vattati maharaja"ti aha. "janami bhante ayyassa katham, evarupena ca parikkilesikena
1- saddhim carantanam tumhakam ke nama pasidissanti, ito patthaya te 2- katthaci
gamanakiccam natthi, aham catuhi paccayehi upatthahissami, tumhe yoniso manasikarena
ma pamajjatha"ti 3- nibaddham bhikkham pesesi. 4- Thero rajanam upatthambham 5-
labhitva bhojanasappayena ekaggacitto hutva vipassanam vaddhetva arahattam papuni.
Tato patthaya sa itthi antaradhayi.
     Mahasubhadda ugganagare micchaditthikule vasamana "sattha mam anukampatu"ti
uposatham adhitthaya niramagandha hutva uparipasadatale thita "imani pupphani
antare athatva dasabalassa matthake vitanani 6- hutva titthantu, dasabalo imaya
sannaya sve pancahi bhikkhusatehi saddhim mayham bhikkham ganhatu"ti saccakiriyam katva
attha pupphamutthiyo 7- vissajjesi. Pupphani gantva dhammadesanavelaya satthu matthake
vitanani hutva atthamsu. Sattha tam sumanapupphavitanam disva citteneva subhaddaya
bhikkham adhivasetva punadivase arune utthite anandattheram aha "ananda mayam
ajja duram bhikkhacaram gamissama, puthujjananam adatva ariyanamyeva salakam dehi"ti.
Thero bhikkhunam arocesi "avuso sattha ajja duram bhikkhacaram gamissati, puthujjana
ma ganhantu, ariyava salakam ganhantu"ti. Kundadhanatthero "ahara avuso
salakan"ti pathamamyeva hattham pasaresi. "avuso 8- sattha tadisanam bhikkhunam salakam
na dapeti, 9- ariyanamyeva dapeti"ti vitakkam uppadetva gantva satthu arocesi.
Sattha "aharapentassa salakam dehi"ti aha. Thero cintesi "sace kundadhanassa
salakam datum na yutto assa, 10- addha sattha nam patibaheyya, bhavissati ekam
karanan"ti "kundadhanassa salakam dassami"ti agamanam 11- abhinihari. Kundadhanatthero
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. parikkilesena  2 cha.Ma.,i. vo  3 cha.Ma.,i. manasikare ma pamajjitthati
@4 cha.Ma.,i. patthapesi  5 cha.Ma. upatthambhakam  6 cha.Ma.,i. vitanam. evamuparipi
@7 cha.Ma. sumanapupphamutthiyo  8 cha.Ma. anando  9 Ma. na gahapesi  10 cha.Ma.,i. salaka
@datum na yutta assa  11 Si.,i.,cha.Ma. gamanam
Tassa pure agamanava abhinnapadakam catutthajjhanam samapajjitva iddhiya akase
thatva "aharavuso ananda, sattha mam janati, madisam bhikkhum pathamam salakam
ganhantam sattha na vareti"ti hattham pasaretva salakam ganhi. Sattha tam
atthuppattim katva theram imasmim sasane pathamam salakam ganhantanam aggatthane
thapesiti.
                           Vangisattheravatthu
     [212] Catutthe patibhanavantananti sampannapatibhananam vangisatthero aggoti
dasseti. Ayam kira thero dasabalassa santikam upasankamanto cakkhupathato patthaya
candena saddhim upametva, suriyena, akasena, mahasamuddena, hatthinagena, sihena
migaranna saddhim upametvapi anekehi padasatehi padasahassehi satthu vannam vadantoyeva
upasankamati. Tasma patibhanavantanam aggo nama jatoti. 1-
     Tassa panhakamme ayamanupubbikatha:- ayampi kira padumuttarabuddhakale hamsavatinagare
mahabhogakule patisandhim ganhi 2- purimanayeneva viharam gantva dhammam sunanto
sattharam ekam bhikkhum patibhanavantanam aggatthane thapentam disva satthu adhikarakammam
katva "ahampi anagate patibhanavantanam aggo bhaveyyan"ti patthanam katva satthara
byakato yavajivam kusalam katva devamanussesu samsaranto imasmim buddhuppade
savatthiya brahmanakule nibbatti. Vangisamanavotissa namam akamsu. So vayappatto
tayo vede ugganhanto acariyam aradhetva chavisisamantam nama sikkhitva chavasisam
nakhena akotetva "ayam satto asukayoniyam nama nibbatto"ti janati.
     Brahmana "ayam amhakam jivikanam maggo"ti natva vangisamanavam paticchannayane
nisidapetva gamanigamarajadhaniyo gantva 3- nagaradvare va nigamadvare
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. jato  2 cha.Ma.,i. ganhitva  3 cha.Ma.,i. caranta
Va thapetva mahajanassa rasibhutabhavam natva "yo vangisam passati, so dhanam va labhati,
yasam va labhati, saggam va gacchati"ti vadanti. Tesam katham sutva bahu jana lancam datva
passitukama honti. Rajarajamahamatta tesam santikam gantva "acariyassa jananaviseso
kin"ti 1- pucchanti. Tumhe na janatha, sakalajambudipe amhakam acariyasadiso anno
pandito nama natthi, tivassamatthake matakanampi 2- sisam aharapetva nakhena akotetva
3- "ayam satto asukatthane  4- nibbatto"ti janati. Vangisopi mahajanakankhachedanattham
te te jane avahetva 5- attano attano gatim kathapeti. Tam nissaya mahajanassa
hatthato satampi sahassampi labhati.
     Brahmana vangisamanavam adaya yatharucim vicaritva puna savatthim agamimsu.
Vangiso jetavanamahaviharassa aviduratthane thito cintesi "samano gotamo panditoti
vadati, kim nu kho pana 6- sabbakalam maya imesamyeva vacanam karontena caritum vattati,
panditanampi santikam gantum vattati"ti. So brahmane aha "tumhe gacchatha,
aham na bahukehi saddhim gantva samanam gotamam passissami"ti. Te ahamsu "vangisa
ma te rucci samanam gotamam passitum. Yo  hi nam passati, tam so mayaya
avatteti"ti. Vangiso tesam katham anadayitva 7- satthu santikam gantva
madhurapatisantharam katva ekamantam nisidi.
     Atha nam sattha pucchi "vangisa kinci sippam janasi"ti. Ama bho gotama
chavasisamantam nametam janamiti. Kim so manto karotiti. Tivassamatthake matanampi
tam mantam jappitva sisam nakhena akotetva nibbattatthanam janamiti. Sattha
tassa ekam niraye uppannassa sattassa sisam dassesi, ekam manussesu uppannassa,
ekam devesu, ekam parinibbutassa sisam dassesi. So pathamam sisam akotetva "bho
gotama ayam satto nirayam gato"ti aha. Sadhu sadhu vangisa sudittham taya, ayam
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. ko acariyassa jananavisesoti 2 cha.Ma. matakanam  3 i. kottetva
@4 cha.Ma. asukayoniyam  5 cha.Ma. avahetva  6 cha.Ma.,i. na kho pana
@7 cha.Ma.,i. anadiyitva
Satto kaham gatoti pucchi. Manussaloke 1- bho gotamati. Ayam satto kaham gatoti.
Devaloke bho gotamati tinnampi gatatthanam kathesi. Parinibbutassa pana sisam nakhena
akotento neva aggam 2- na kotim passati. Atha nam sattha "na sakkosi tvam vangisa"ti
pucchi. "passatha bho gotama, upaparikkhami tava"ti punappunam parivatteti. 3-
Bahirakamantena khinasavassa gatim katham janissati, athassa matthakato sedo mucci.
So lajjitva tunhibhuto atthasi. Atha nam sattha "kilamasi tvam vangisa"ti aha.
Ama bho gotama, imassa sattassa gatatthanam janitum na  sakkomi. Sace tumhe
janatha, kathethati. "vangisa aham etampi janami ito uttaritarampi"ti vatva dhammapade
ima dve gatha abhasi:-
               "cutim yo vedi sattanam    upapattim ca sabbaso
                asattam sugatam buddham       tamaham brumi brahmanam.
                Yassa gatim na jananti     deva gandhabbamanusa
                khinasavam arahantam        tamaham brumi brahmanan"ti. 4-
     Tato vangiso aha "bho gotama vijjaya vijjam dentassa parihani nama
natthi, aham attana jananakamantam tumhakam dassami, tumhe etam mantam mayham
kathetha"ti. 5- Vangisa na mayam mantena mantam dema, evameva demati. "sadhu bho
gotama, detha mama 6- mantan"ti apacitim dassetva hatthakacchapakam 7- katva nisidi.
Kim vangisa tumhakam samaye mahagghamantam va kinci va ganhantanam parivaso
nama na hotiti. Na 8- hoti bho gotamati. Amhakam pana manto nipparivasoti
sannam karositi. Brahmana nama mantehi atitta honti, tasma so bhagavantam
"aham bho gotama tumhehi kathitaniyamam karissami"ti aha. Bhagava aha "vangisa
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. manussalokam. evamuparipi  2 cha.Ma.,i. antam  3Si.,i. parivattetvapi
@4 khu.dha. 25/419-20/90 vangisattheravatthu  5 Si.,i.,cha.Ma. dethati  6 cha.Ma. me
@7 Ma. hatthakucapakam, cha.,i. hatthakacchapakam  8 cha.Ma.,i. ayam saddo na dissati
Mayam imam mantam denta amhehi samanalingassa dema"ti. Vangiso "yankinci katva
maya imam mantam ganhitva gantum vattati"ti brahmane aha. "tumhe mayi pabbajite
ma cintayittha, aham mantam ugganhitva 1- sakalajambudipe jetthako bhavissami.
Evam sante tumhakampi bhaddakam 2- bhavissati"ti mantatthaya satthu santike pabbaji.
Sattha "mantaparivasam tava vasahi"ti dvattimsakaram acikkhi. Pannava satto
dvattimsakaram sajjhayantova tattha khayavayam patthapetva vipassanam vaddhetva arahattam
papuni.
     Tasmim arahattam patte brahmana "kim 3- nu kho vangisassa pavatti, passissama 4-
nan"ti tassa santikam gantva "kim bho vangisa samanassa gotamassa santike sippam
sikkhitan"ti pucchimsu. Ama sikkhitanti. Tenahi ehi gamissamati. Gacchatha tumhe,
tumhehi saddhim gantabbakiccam mayham nitthitanti. Pathamameva amhehi tuyham kathitam
"samano gotamo attanam passitum agate mayaya avatteti"ti. Tvampi 5- idani samanassa
gotamassa vasam apanno, kim mayam tava santike karissamati agatamaggeneva pakkamimsu.
Vangisattheropi yam yam velam dasabalam passitum gacchati, ekam thutim karontova gacchati.
Tena tam sattha samghamajjhe nisinno patibhanavantanam aggatthane thapesiti.
                      Upasenavangantaputtattheravatthu
     [213] Pancame samantapasadikananti sabbapasadikanam. Upasenoti tassa
therassa namam. Vangantabrahmanassa pana so putto, tasma vangantaputtoti vuccati.
Ayam pana thero na kevalam attanava pasadiko, parisapissa pasadika, iti
parisam nissaya laddhanamavasena samantapasadikanam aggo nama jato.
@Footnote: 1 cha.Ma. imam mantam ganhitva  2 Ma. satthakam  3 cha.Ma.,i. ka
@4 Si.,i. vimamsissama  5 cha.Ma.,i. tvam hi
     Panhakamme panassa ayamanupubbikatha:- ayampi hi padumuttarabuddhakale hamsavatinagare
kulagehe nibbatto vayappatto 1- purimanayeneva satthu santikam gantva dhammam
sunanto sattharam ekam bhikkhum samantapasadikanam aggatthane thapentam disva
satthu adhikarakammam katva tam thanantaram patthetva yavajivam kusalam katva devamanussesu
samsaranto imasmim buddhuppade nalakabrahmanagame saribrahmaniya kucchismim
patisandhim ganhi, upasenadarakotissa namam akamsu.
     So vayappatto tayo vede ugganhitva dasabalassa santike dhammam sutva
patiladdhasaddho pabbaji. So upasampadaya ekavassiko hutva "ariyagabbham vaddhemi"ti
ekam kulaputtam attano santike pabbajetva upasampadesi. So pavaretva
saddhiviharikassa ekavassikakale attana duvasso "dasabalo mam passitva
tussissati"ti saddhiviharikam adaya dasabalassa santikam 2- agato. Sattha tam
vanditva ekamantam nisinnam pucchi "kativassosi tvam bhikkhu"ti. Duvasso aham
bhagavati. Ayam pana bhikkhu kativassoti. Ekavasso bhagavati. Kintayam bhikkhu hotiti.
Saddhivihariko me bhagavati. Atha nam sattha "atilahum kho tvam moghapurisa bahullaya
avatto"ti vatva anekapariyayena vigarahi. Thero satthu santika garaham labhitva bhagavantam
vanditva "iminava punnacandasassirikena mukhena sattharam parisameva nissaya sadhukaram
dapessami"ti tamdivasamyeva ekam thanam gantva vipassanakammam katva na cirasseva
arahattam papuni. Tato yasma thero mahakulato ca nikkhamitva pabbajito
pathaviyuttadhammakathiko 3- ca, tasma tassa dhammakathaya ceva pasiditva
mittamaccabhinatikulehi 4- ca nikkhamitva bahu kuladaraka therassa santikam 5-
gantva pabbajanti. "aham aranniko, 6- tumhepi arannika bhavitum sakkonta
pabbajatha"ti terasa dhutangani acikkhi 7- "sikkhissama
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. vayam agamma  2 cha.Ma.,i. dasabalam passitum
@3 cha.Ma.,i. pathavighutthadhammakathikova  4 cha.Ma.,i. mittamaccanatikulehi
@5 cha.Ma.,i. santike  6 cha.Ma. arannako. evamuparipi  7 cha.Ma.,i. acikkhitva
Bhante"ti vadante pabbajeti. Te attano balena tam tam dhutangam adhitthahanti.
Theropi attano dasavassikakale 1- vinayam pagunam katva sabbeva upasampadesi. Evam
upasampannavassa 2- pancasatamatta bhikkhu parivara ahesum.
     Tasmim samaye sattha jetavanamahavihare vasanto "icchamaham bhikkhave addhamasam
patisalliyitun"ti bhikkhusamghassa arocetva ekavihari hoti. Bhikkhusamghopi "yo
bhagavantam dassanaya upasankamati, so pacittiyam desapetabbo"ti 3- katikam akasi. Tada
upasenatthero "bhagavantam passissami"ti attano parisaya saddhim jetavanam gantva
sattharam upasankamitva abhivadetva ekamantam nisidi. Sattha kathasamutthapanattham
annataram therassa saddhiviharikam amantesi "manapani te bhikkhu pamsukulani"ti. "na kho
me bhante manapani pamsukulani"ti vatva satthu upajjhayagaravena 4- pamsukulikabhavam
arocesi. Imasmim thane sattha "sadhu sadhu upasena"ti therassa sadhukaram
datva anekapariyayena gunakatham kathesi. Ayamettha sankhepo, vittharato pana idam
vatthu paliyam agatameva. Atha sattha aparabhage ariyaganamajjhe nisinno imasmim
sasane theram samantapasadikanam aggatthane thapesiti.
                           Dabbattheravatthu
     [214] Chatthe senasanapannapakananti senasanam pannapentanam. Therassa kira
senasanapannapakakale 5- attharasasu mahaviharesu asammatthaparivenam va appatijaggitam
senasanam va asodhitam mancapitham va anupatthitam paniyaparibhojaniyam va nahosi. Tasma
senasanapannapakanam aggo nama jato. Dabboti tassa namam. Mallarajakule pana
uppannatta mallaputto nama jato.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. dasavassakale  2 cha.Ma. upasampanna cassa
@3 vi.mahavi. 2/565/50 nissaggiyakanda  4 cha.Ma. vatva upajjhaye garavena
@5 cha.Ma. senasanapannapanakale
     Tassa panhakamme ayamanupubbikatha:- ayanhi padumuttarabuddhakale hamsavatinagare
kulagehe nibbattitva vayappatto vuttanayeneva viharam gantva dhammam sunanto
sattharam ekam bhikkhum senasanapannapakanam aggatthane thapentam disva adhikarakammam
katva tam thanantaram patthetva satthara byakato yavajivam kusalam katva devamanussesu
samsaritva kassapadasabalassa sasane 1- osakkanakale pabbaji, tada tena saddhim apare
cha janati sattabhikkhu ekacitta hutva te 2- anne sasane agaravam karonte
disva "idha kim karoma, ekamante samanadhammam katva dukkhassantam karissama"ti
nissenim bandhitva uccam pabbatasikharam abhiruhitva "attano cittabalam jananta
nissenim patentu, jivite salaya otarantu, ma pacchanutapino ahuvattha"ti
vatva sabbe ekacitta hutva nissenim patetva "appamatta hotha avuso"ti
annamannam ovaditva cittaruciyesu thanesu nisiditva samanadhammam katum arabhimsu.
     Tatreko thero pancame divase arahattam patva "mama kiccam nipphannam, aham
imasmim thane kim karissami"ti iddhiya uttarakuruto pindapatam aharitva "avuso
imam pindapatam paribhunjatha, bhikkhacarakiccam mamayattam hotu, tumhe attano kammam
karotha"ti aha. Kim nu kho mayam avuso nissenim patetva 3- evam avocumha
"yo pathamam dhammam sacchikaroti, so bhikkham aharatu, tenabhatam sesa paribhunjitva
samanadhammam karissama"ti. 4- Natthi avusoti. Tumhe attano pubbahetu alabhittha, 5-
mayampi sakkonta vattassantam karissama, gacchatha tumheti. Thero tesam 6- sannapetum
asakkonto phasukakthane pindapatam paribhunjitva gato. Aparo thero sattame
divase anagamiphalam patva tato cuto suddhavasabrahmaloke nibbatto.
     Itarepi thera tato cuta ekam buddhantaram devamanussesu samsaranta 7- imasmim
buddhuppade tesu tesu kulesu nibbatta. Eko gandhararatthe takkasilanagare 8-
@Footnote: 1 cha.Ma. sasanassa 2 cha.Ma. ayam patho na dissati 3 cha.Ma. patenta  4 cha.Ma. karissantiti
@5 cha.Ma. pubbahetuna labhittha  6 cha.Ma.,i. te  7 cha.Ma.,i. samsaritva
@8 cha.Ma.,i. takkasilanagare
Rajagehe nibbatto, eko pabbateyyaratthe 1- paribbajikaya kucchismim nibbatto,
eko bahiyaratthe kutumbikassa gehe nibbatto, eko rajagahe 2- nibbatto. Ayam
pana dabbatthero mallaratthe anupiyanagare ekassa mallaranno gehe patisandhim ganhi.
Tassa mata upavijaya 3- kalamakasi, matasariram susanam netva darucitakam aropetva
aggim adamsu. Tassa aggito 4- santattam udarapatalam dvedha ahosi. Darako attano
punnabalena uppatitva ekasmim dabbathambhe nipati. Tam darakam gahetva ayyikaya
adamsu. Sa tassa namam ganhanti dabbathambhe patitva 5- laddhajivitatta dabbotissa
namam akasi.
     Tassa vassikakale 6- sattha bhikkhusamghaparivaro mallaratthe carikancaramano
anupiyanigamam patva anupiyavane 7- viharati. Dabbakumaro sattharam disva
buddhasasaneyeva 8- pasiditva pabbajitukamo hutva "aham dasabalassa santike
pabbajissami"ti ayyikam apucchi. Sa "sadhu tata"ti dabbakumaram adaya satthu
santikam gantva "bhante imam kumaram pabbajetha"ti aha. Sattha annatarassa bhikkhuno
sannamadasi "bhikkhu imam darakam pabbajehi"ti. So thero satthu vacanam sutva
dabbakumaram pabbajento tacapancakakammatthanam acikkhi. Pubbahetusampanno
katabhiniharo satto pathamakesavattioropanakkhane 9- sotapattiphale patitthahi, 10-
dutiyakesavattiya oropiyamanaya sakidagamiphale, tatiyaya anagamiphale. Sabbakesanam pana
oropananca arahattaphalasacchikiriya ca apaccha apure ahosi.
     Sattha mallaratthe yathabhirantam viharitva rajagaham gantva veluvane vasam
kappesi. Tatrayasma dabbo mallaputto rahogato attano kiccanipphattim oloketva
samghassa veyyavaccakarane kayam yojetukamo cintesi "yannunaham samghassa senasananca
@Footnote: 1 Si. pabbatiyaratthe  2 Si. rajagahe kutumbiyagehe, cha.Ma.,i. rajagahe kutumbikagehe
@3 Si.,cha.Ma. upavijannakale  4 cha.Ma. aggivegasantattam 5 cha.Ma. dabbatthambhe
@nipatitva 6 cha.Ma. sattavassikakale  7 cha.Ma. anupiyambavane  8 cha.Ma.,i. dassaneneva
@9 cha.Ma. pathamakesavattiya oropiyamanaya  10 cha.Ma. patitthasi
Pannapeyyam, bhattani ca uddiseyyan"ti. So satthu santikam gantva attano
parivitakkam arocesi. Sattha tassa sadhukaram datva senasanapannapakatanca
bhattuddesakatanca sampaticchi. Atha nam "ayam dabbo daharova samano mahante thane
thito"ti sattavassikakaleyeva upasampadesi. Thero upasampannakalatoyeva patthaya
rajagaham upanissaya viharantanam sabbabhikkhunam senasanani ca pannapeti, bhikkhanca
sampaticchitva uddisati. Tassa senasanapannapakabhavo sabbadisasu pakato ahosi.
"dabbo kira mallaputto sabhagasabhaganam 1- bhikkhunam ekekatthane 2- senasanani
pannapeti, durepi senasanam pannapetiyeva. Gantum asakkonte iddhiya neti"ti.
     Atha nam bhikkhu vikalepi "amhakam avuso jivakambavane senasanam pannapehi,
amhakam maddakucchismim migadaye"ti evam senasanam uddisapetva tassa iddhim
passanta gacchanti. Sopi iddhiya manomayena kayena 3- abhisankharitva ekekassa
therassa ekekam attana sadisam bhikkhum nimminitva 4- anguliya jalamanaya purato
gantva "ayam manco idam pithan"tiadini vatva senasanam pannapetva puna
attano vasanatthanameva agacchati. Ayamettha sankhepo, vittharato panidam vatthum paliyam 5-
agatameva. Sattha idameva karanam atthuppattim katva aparabhage ariyaganamajjhe
nisinno theram senasanapannapakanam aggatthane thapesiti.
                         Pilindavacchattheravatthu
     [215] Sattame devatanam piyamanapananti devatanam piyananceva manapananca
pilindavacchatthero 6- aggoti dasseti. So kira anuppanne buddhe cakkavattiraja
hutva mahajanam pancasilesu patitthapetva saggaparayanam 7- akasi. Yebhuyyena kira
chasu kamavacarasaggesu 8- nibbattadevata tasseva ovadam labhitva nibbattatthanesu 9-
@Footnote: 1 Ma. sabhaganam sabhaganam  2 cha.Ma. ekatthane  3 cha.Ma.,i. manomaye kaye  4 Si. datva
@5 vi.mahavi. 1/380/284 pathamadutthadosasikkhapada, vi.cula. 6/189/222 sativinaya
@6 Si. pilindivacchatthero  7 cha.Ma. saggaparayanam  8 cha.Ma. kamasaggesu
@9 cha.Ma.,i. nibbattanibbattatthane
Attano sampattim oloketva "kim 1- nu kho nissaya imam saggasampattim labhimha"ti
avajjamana imam theram disva "theram nissaya amhehi sampatti laddha"ti sayam
patam theram namassanti. Tasma so devatanam piyamanapanam aggo jato. Pilindoti
panassa namam, vacchoti gottam. Tadubhayam samsandetva pilindavacchoti vuccati.
     Tassa panhakamme ayamanupubbikatha:- ayam kira padumuttarabuddhakale hamsavatinagare
mahabhogakule nibbatto purimanayeneva satthu dhammadesanam sunanto sattharam ekam
bhikkhum devatanam piyamanapatthane thapentam disva tam thanantaram patthetva yavajivam
kusalam katva devamanussesu samsaranto imasmim buddhuppade savatthiyam brahmanakule
nibbatti. Pilindavacchotissa namam akamsu. So aparena samayena satthu dhammadesanam
sutva patiladdhasaddho pabbajitva upasampanno vipassanam vaddhetva arahattam papuni.
So gihihipi bhikkhuhipi saddhim kathento "ehi vasala, gaccha vasala, hara 2- vasala,
ganha vasala"ti vasalavadeneva samudacarati. Tam katham sutva 3- aharitva tathagatam
pucchimsu "bhagava ariya nama pharusavaca 4- na honti"ti. Bhikkhave ariyanam paravambhanavasena
pharusavaca nama natthi, apica kho pana bhavantare acinnavasena bhaveyyati. Bhante
pilindavacchatthero utthaya samutthaya gihihipi bhikkhuhipi saddhim kathento "vasala
vasala"ti katheti, kimettha karanam bhagavati. Na bhikkhave mayham puttassa etam
idaneva acinnam, atite panesa panca jatisatani vasalavadibrahmanakule nibbatti.
5- Iccetassa acinneneva katheti, 5- na pharusavasena. Ariyananhi voharo pharusopi
samano cetanaya apharusabhavena parisuddhova, appamattakampettha papam na upalabbhatiti
vatva dhammapade imam gathamaha:-
               "akakkasam vinnapanim          giram saccam udiraye
                yaya nabhisaje kanci        tamaham brumi brahmanan"ti. 6-
@Footnote: 1 cha.Ma. kam  2 cha.Ma. ahara  3 cha.Ma.,i. sutvati patho na dissati
@4 cha.Ma. pharusavacana  5 cha.Ma. iccesa bhavacinneneva kathesi 6 khu.dha. 25/408/88
     Athekadivasam thero rajagaham pindaya pavisanto ekam purisam pipphalinam patim 1-
puretva adaya antonagaram pavisantam disva "kim te vasala bhajane"ti aha.
So cintesi "ayam hi samano maya saddhim patova pharusakatham katheti, imassa
anucchavikameva vattum vattati"ti "musikavaccam me bhante bhajane"ti aha. Evam bhavissati
vasalati. Tassa therassa dassanam vijahantassa sabbam musikavaccameva ahosi. So cintesi
"ima pipphaliyo musikavaccasadisa pannayanti, sabhavo nu kho no"ti vimamsanto
hatthena uppilesi. Athassa unduravaccabhavam natva balavadomanassam uppajji. So
"imayeva nu kho evarupa,  udahu sakatepi"ti gantva olokento sabbapi
pipphaliyo tadisava disva hadayam hatthena sandharetva "idam na annassa kammam,
maya patova ditthabhikkhussetam kammam, addha ekam mayam bhavissati, 2- tassa gatatthanam
anuvijjitva ekam karanam janissami"ti therassa gatamaggam pucchitva payasi.
     Atheko puriso tam ativiya canditam 3- gacchantam disva "bho purisa ativiya
candito gacchasi, kena kammena gacchasi"ti pucchi. So tassa tam pavuttim arocesi.
So tassa tam katham sutva evamaha "bho ma cintayi, mayham ayyo pilindavaccho
bhavissati, tvam etadeva bhajanam puretva adaya gantva therassa purato tittha.
`kim Nametam vasala'ti vuttakalepi `pipphaliyo bhante'ti vada, thero `evam bhavissati
vasala'ti vakkhati. Puna sabba pipphaliyo bhavissanti"ti. So tatha akasi. Sabba
pipphaliyo patipakatika ahesum. Idam ettakam vatthum. Aparabhage pana sattha devatanam
piyamanapakaranameva vatthum katva theram devatanam piyamanapanam aggatthane thapesiti.
                        Bahiyadaruciriyattheravatthu
     [216] Atthame khippabhinnananti khippamadhigatabhinnanam daruciriyatthero
aggoti dasseti. Ayanhi thero sankhittadhammadesanapariyosane arahattam papuni,
@Footnote: 1 cha.Ma. pippalinam bhajanam  2 Si.,i. janissati, cha.Ma. ekam upayam bhavissati
@3 Si.,i. candigatam, cha.Ma. candikatam
Maggaphalanam parikammakiccam nahosi. Tasma khippabhinnanam aggo nama jato.
Bahiyaratthe pana jatatta bahiyotissa namam akamsu. 1- So aparabhage darucirani 2-
nivasesi, 3- tasma daruciriyo nama jato.
     Tassa panhakamme ayamanupubbikatha:- ayampi hi padumuttarabuddhakale hamsavatinagare
kulagehe nibbatto dasabalassa dhammam 4- sunanto sattharam ekam bhikkhum khippabhinnanam
aggatthane thapentam disva adhikarakammam katva tam thanantaram patthetva yavajivam
kusalam kammam katva devamanussesu samsaranto kassapadasabalassa sasane 5- osakkanakale
hettha vuttehi bhikkhuhi saddhim samanadhammam katva paripunnasilo jivitakkhayam patva
devaloke nibbatti.
     So ekam buddhantaram devaloke vasitva imasmim buddhuppade bahiyaratthe kulagehe
nibbatto. Vayam agamma gharavasam vasanto "voharam karissami"ti suvannabhumigamaniyam
navam abhiruhi. Nava icchitadesam appatvava samuddassa majjhe bhinna, mahajano
macchakacchapabhakkho ahosi. Ayam pana ekam darukhandam gahetva sattame divase
supparakapattane uttinno manussavasabhavam natva 6- "acelakaniyamena manusse
upasankamitum 7- ayuttan"ti avidure thane ekasmim talake 8- sevalam gahetva sariram
vethetva ekasmim devatthane 9- patitam ekam kapalam adaya bhikkhaya pavisi.
     Manussa tam disva cintesum "sace loke arahanto nama atthi, evamvidhehi
bhavitabbam. Kim nu kho ayyo ukkatthabhavena vattham na ganhati, udahu diyamanam
ganheyya"ti vimamsanta nanadisahi vatthani adamsu. 10- So cintesi "sacaham na
imina niyamena agamissam, na me ete pasideyyum, yankinci vatva ime vancetva
jivitupayam 11- katum vattati"ti vatthani na patigganhi. Manussa bhiyyoso mattaya
@Footnote: 1 cha.Ma. ahosi  2 cha.Ma. daruciram  3 Si.,i. dharesi  4 cha.Ma.,i. dhammadesanam
@5 cha.Ma. sasanassa  6 cha.Ma. manussavasam patva  7 Si. passitum  8 Si.,i. ekam
@mahatalaka, cha.Ma. ekam mahatalaka  9 cha.Ma. thane, i. ekasmimyeva thane
@10 cha.Ma.,i. aharimsu  11 Si. jivikopayam, cha.Ma. jivikupayam
Pasanna mahasakkaram 1- karimsu. Sopi bhattakiccam katva avidure thane devakulam gato.
Mahajano tena saddhimyeva gantva devakulam patijaggitva adasi. So cintesi "ime
mayham sevalanivasanamatte pasiditva evamvidham sakkaram karonti, etesam maya
ukkattheneva bhavitum vattati"ti sallahukani rukkhaphalakani gahetva tacchetva vakesu
avunitva civaram katva nivasetva parupitva jivitam 2- kappento vasi.
     Atha yo so kassapabuddhakale sattasu janesu samanadhammam karontesu eko bhikkhu
suddhavasabrahmaloke nibbatto, so nibbattasamanantarameva attano brahmasampattim
oloketva agatatthanam avajjento sattannam jananam pabbatam abhiruyha 3-
samanadhammakaranatthanam disva sesanam channam nibbattatthanam avajjento 4- ekassa
parinibbutabhavam itaresam pancannam kamavacaradevaloke nibbattabhavam natva kalanukalam
te pancajane avajjeti. Imasmim pana kale "kaham nu kho"ti avajjento
daruciriyam supparakapattanam upanissaya kuhanakammena jivitam kappentam disva "nattho
vatayam balo, pubbe samanadhammam karonto atiukkatthabhavena arahatapi abhatam
pindapatam aparibhunjanto 5- idani udaratthaya anarahava arahattam patijanitva lokam
vancento carati, 6- dasabalassa ca nibbattabhavam na janati, gacchami nam samvejetva
dasabalassa nibbattabhavam janapemi"ti tamkhaneneva brahmalokato supparakapattane
rattibhagasamanantare daruciriyassa sammukhe paturahosi.
     So attano vasanatthane obhasam disva bahi nikkhamitva thito mahabrahmam
oloketva anjalim sampaggayha "ke tumhe"ti pucchi. Aham tuyham poranakasahayo
anagamiphalam patva brahmaloke nibbatto. Amhakam pana sabbajetthako arahattam
patva parinibbuto, tumeeha pancajana devaloke nibbatta. Svaham tam imasmim
thane kuhanakammena jivantam disva dametum agatoti vatva idam karanamaha "na
@Footnote: 1 ka. mattaya pasannakaram  2 cha.Ma.,i. jivakam  3 cha.Ma.,i. aruyha
@4 Ma. avajjetva  5 cha.Ma.,i. aparibhunjitva  6 cha.Ma.,i. vicarati
Kho tvam bahiya araha, napi arahattamaggam 1- samapanno, sapi te patipada natthi,
yaya tvam araha va assaarahattamaggam 2- va samapanno"ti. Athassa satthu uppannabhavam
savatthiyam vasanabhavanca acikkhitva "satthu santikam gacchahi"ti tam uyyojetva
brahmalokameva agamasi.
      Daruciriyopi mahabrahmuna samvejito "mokkhamaggam gavesissami"ti
visatiyojanasatam maggam ekarattivasena gantva sattharam pindaya pavittham antaraghare
sampapunitva satthu padesu nipatitva "desetu me bhante bhagava dhammam, desetu
sugato dhamman"ti yavatatiyam yaci. Sattha "ettavata bahiyassa nanam paripakam gatan"ti
natva "tasmatiha te bahiya evam sikkhitabbam ditthe ditthamattam bhavissati"ti 3-
imina ovadena ovadi. Sopi desanapariyosane antaravithiyam thitova desananusarena
nanam pesetva saha patisambhidahi arahattam papuni.
     So attano kiccamatthakam patva 4- bhagavantam pabbajjam yacitva
aparipunnapattacivarataya pattacivaram pariyesanto sankaratthanato colakkhandani 5-
sankaddhati. Atha nam pubbe veriko amanusso ekissa tarunavacchaya gaviya sarire
adhimuccitva jivitakkhayam papesi. Sattha savatthito nikkhamanto antaravithiyam bahiyam
sankaratthane patitam disva "ganhatha bhikkhave bahiyassa 6- sariran"ti niharapetva
sarirakiccam karetva catummahapathe cetiyam 7- karapesi. Tato samghamajjhe katha udapadi
"tathagato bhikkhusamghena bahiyassa sarirajjhapanakiccam karesi, dhatuyo gahetva cetiyam
karesi, kataramaggo nu kho tena sacchikato, samanero nu kho so, bhikkhu nu kho"ti
cittam uppadayimsu. Sattha tam atthuppattim katva "pandito bhikkhave bahiyo"ti
upari dhammadesanam vaddhetva tassa parinibbutabhavam pakasesi. Sa puna samghamajjhe
katha udapadi "na ca satthara bahiyassa bahu dhammo desito, arahattam pattoti
@Footnote: 1 Si.,i. arahamaggam 2 Si.,i. assasi 3 khu.u. 25/10/102 bahiyasutta
@4 cha.Ma.,i. kiccam matthakappattam natva  5 Ma. colakkhandam  6 cha.Ma.,i. bahiyassa
@daruciriyassa  7  pali. thupa..,khu.u.25/10/103
Ca vadati, kim nametan"ti. Sattha "dhammo mando bahuti akaranam, visapitakassa
agado viya ceso"ti 1- vatva dhammapade gathamaha:-
               "sahassamapi ce gatha         anatthapadasanhita
                ekam gathapadam seyyo       yam sutva upasammati"ti. 2-
     Desanapariyosane caturasitipanasahassani amatapanam pivimsu. Idanca pana
bahiyattherassa vatthu sutte 3- agatatta vittharena na kathitam. Aparabhage pana
sattha samghamajjhe nisinno bahiyattheram khippabhinnanam aggatthane thapesiti.
                         Kumarakassapattheravatthu
     [217] Navame cittakathikananti vicittam katva dhammam kathentanam. Thero hi 4-
ekassapi dvinnampi dhammam kathento bahuhi upamahi ca karanehi ca mandayitva
bodhento kathesi. 5- Tasma cittakathikanam aggo nama jato.
    Tassa panhakamme ayamanupubbikatha:- ayam hi padumuttarabuddhakale hamsavatinagare
kulagehe patisandhim gahetva 6- vayappatto dasabalassa dhammakatham sunanto sattharam
ekam bhikkhum cittakathikanam aggatthane thapentam disva adhikarakammam katva tam
thanantaram patthetva devamanussesu samsaranto kassapabuddhassa sasane osakkanakale
sattannam bhikkhunam abbhantaro hutva pabbatamatthake samanadhammam katva aparihinasilo
tato cuto devaloke nibbattitva ekam buddhantaram sampattim anubhavamano amhakam
satthukale rajagahe ekissa kuladarikaya kucchimhi uppanno. Sa ca pathamam
matapitaro yacitva pabbajjam alabhamana kulagharam gata gabbham ganhi. Tampi 7- ajananti
samikam arocetva 8- tena anunnata bhikkhunisu pabbaji. 9- Tassa gabbhanimittam
disva
@Footnote: 1 i. esoti 2 khu.dha. 25/101/35 bahiyadaruciriyattheravatthu
@3 khu.u. 25/10/101 bahiyasutta  4 cha.Ma.,i. kira  5 cha.Ma.,i. katheti
@6 cha.Ma.,i. ganhitva  7 Si. gabbham santhitampi  8 cha.Ma. aradhetva
@9 cha.Ma.,i. pabbajita
Bhikkhuniyo devadattam pucchimsu, so "assamani"ti aha. Dasabalam pucchimsu, sattha
upalittheram paticchapesi. Thero savatthinagaravasini kulani visakhanca upasikam
pakkosapetva sodhento "pure laddho gabbho, pabbajja aroga"ti aha. Sattha
"suvinicchitam adhikaranan"ti therassa sadhukaram adasi.
     Sa bhikkhuni suvannabimbasadisam puttam vijayi. Tam gahetva raja pasenadikosalo
posapesi, kassapoti cassa namam katva aparabhage alankaritva satthu santikam
netva pabbajesi. Kumarakale pabbajitatta pana bhagavata "kassapam pakkosatha,
idam phalam va khadaniyam va kassapassa detha"ti vutte "katarassa kassapassa bhanteti. 1-
Kumarakassapassa"ti evam gahitanamatta tato patthaya vuddhakalepi kumarakassapotveva
vuccati. Apica ranno posavanikaputtattapi kumarakassapoti tam sanjanimsu.
     So pabbajitakalato patthaya vipassanaya ceva kammam karoti, buddhavacananca
ugganhati. 2- Atha so tena saddhim pabbatamatthake samanadhammam katva anagamiphalam patva
suddhavase nibbatto mahabrahma tasmim samaye avajjento kumarakassapam disva
"sahayako me vipassanaya kilamati, gantva tassa vipassanamukham 3- dassetva
maggaphalapattiya 4- upayam karissami"ti brahmaloke thitova pancadasa panhe
abhisankharitva rattibhagasamanantare kumarakassapattherassa nivasanatthane 5- paturahosi.
Thero alokam disva "ko ettha"ti aha. "aham pubbe taya saddhim samanadhammam katva
anagamiphalam patva suddhavase nibbattabrahma"ti aha. Kena kammena agatatthati.
Mahabrahma attano agatakaranam dipetum te  panhe acikkhitva "tvam ime panhe
ugganhitva arune utthite tathagatam upasankamitva vanditva puccha, thapetva hi
tathagatam anno ime panhe kathetum samattho nama natthi"ti vatva brahmalokameva gato.
@Footnote: 1 cha.Ma. katarakassapassati, i. kattarakassapassa kumarakassapassati  2 cha.Ma.,i. ganhati
@3 cha.Ma.,i. vipassanaya nayamukham 4 Si.,i. maggaphaluppattiya  5 cha.Ma.,i. vasanatthane
@andhavane
     Theropi punadivase sattharam upasankamitva vanditva mahabrahmuna kathitaniyamena
panhe pucchi. Sattha kumarakassapattherassa arahattam papetva panhe kathesi.
Thero satthara kathitaniyameneva ugganhitva andhavanam gantva vipassanam gabbham
gahapetva arahattam papuni. Tato patthaya catunnam 1- parisanam dhammakatham kathento
bahukanampi abahukanampi 2- upamahi ca karanehi ca mandetva cittakathikameva 3-
katheti. Atha nam sattha payasiranno pancadasahi panhehi patimandetva suttante 4-
sudesite 5- tam suttantam atthuppattim katva imasmim sasane cittakathikanam
aggatthane thapesiti.
                         Mahakotthitattheravatthu
     [218] Dasame patisambhidappattananti catasso patisambhida patva thitanam
mahakotthitatthero aggoti dasseti. Ayampi hi 6- thero attano patisambhidasu
cinnavasibhavena 7- abhinnate abhinnate mahasavake upasankamitva panham pucchantopi
dasabalam upasanakmitva panham pucchantopi patisambhidasuyeva panham pucchati. Iti
imina cinnavasena 8- patisambhidappattanam aggo nama jato.
     Tassa panhakamme ayamanupubbikatha:- ayampi hi padumuttarabuddhakale hamsavatinagare
mahabhogakule nibbatto. Aparena samayena satthu dhammakatham sunanto sattharam ekam
bhikkhum patisambhidappattanam aggatthane thapentam disva adhikarakammam katva
tam thanantaram patthesi. So yavajivam kusalam katva devamanussesu samsaranto imasmim
buddhuppade savatthiyam brahmanakule nibbatti. Kotthitamanavotissa namam akamsu.
So vayappatto tayo vede ugganhitva ekadivasam satthu dhammakatham sutva
@Footnote: 1 catassannanti patho yuttataro  2 cha.Ma. bahukahi  3 cha.Ma.,i. cittakathameva
@4 di.Ma. 10/406/270 payasisutta  5 cha.Ma.,i. desite  6 cha.Ma.,i. ayam hi
@7 Si.,i. cinnavasena  8 cha.Ma.,i. cinnavasibhavena
Patiladdhasaddho pabbaji. So upasampannakalato patthaya vipassanaya kammam karonto
saha patisambhidahi arahattam patva niccakalam patisambhidasuyeva 1- cinnavasi hutva
panham pucchanto patisambhidasuyeva pucchi. 2- Atha nam  sattha aparabhage
mahavedallasuttam 3- atthuppattim katva patisambhidappattanam aggatthane thapesiti.
                          Tatiyavaggavannana.
                         ---------------
@Footnote: 1 cha.Ma. patisambhidasu 2 cha.Ma.,i. pucchati  3 Ma.mu. 12/449/401



             The Pali Atthakatha in Roman Book 14 page 225-255. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=5351&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=14&A=5351&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=148              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=660              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=637              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=637              Contents of The Tipitaka Volume 20 http://84000.org/tipitaka/read/?index_20

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]