|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
15. Pañcamavagga mahāpajāpatigotamītherīvatthu [235] Theripāliyaṃ 1- paṭhame yadidaṃ mahāpajāpatigotamīti mahāpajāpatī gotamī therī rattaññūnaṃ aggāti dasseti. Tassā pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā aparena samayena satthu dhammadesanaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ rattaññūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. Sā yāvajīvaṃ dānaṃ datvā sīlaṃ rakkhitvā tato cutā devaloke nibbattitvā puna ekasmiṃ buddhantare devalokato cavitvā bārāṇasiyaṃ pañcannaṃ dāsisatānaṃ jeṭṭhakadāsī hutvā nibbatti. Atha vassūpanāyikasamaye pañcasatapaccekabuddhā 2- nandamūlakapabbhārato isipatane otaritvā nagare piṇḍāya caritvā isipatanameva gantvā "vassūpanāyikakuṭiyā atthāya hatthakammaṃ yācissāmā"ti cintesuṃ. Kasmā? vassakāle 3- upagacchantena hi nālakapaṭipadaṃ paṭipannenapi pañcachadanānaṃ aññatarena chadaneneva channe nibaddhasenāsane 4- upagantabbaṃ. Vuttañhetaṃ "na bhikkhave asenāsanikena vassaṃ upagantabbaṃ, yo upagaccheyya, āpatti dukkaṭassā"ti. 5- Tasmā vassakāle upakkaṭṭhe sace senāsanaṃ labhati, iccetaṃ kusalaṃ. No ce labhati, hatthakammaṃ pariyesitvāpi kātabbaṃ. Hatthakammaṃ alabhantena sāmaṃpi kātabbaṃ, na tveva asenāsanikena vassaṃ upagantabbaṃ. Ayamanudhammatā. Tasmā te paccekabuddhā "hatthakammaṃ yācissāmā"ti cīvaraṃ pārupitvā sāyaṇhasamaye nagaraṃ pavisitvā seṭṭhissa gharadvāre aṭṭhaṃsu. Jeṭṭhakadāsī kuṭaṃ gahetvā udakatitthaṃ gacchantī paccekabuddhe nagaraṃ pavisante addasa. Seṭṭhī tesaṃ āgatakāraṇaṃ sutvā "amhākaṃ okāso natthi, gacchantū"ti āha. @Footnote: 1 cha.Ma. therapāliyā 2 cha.Ma.,i. pañca paccekabuddhā 3 cha.Ma. vassaṃ @4 cha.Ma. sadvārabaddhe senāsane 5 vi.mahā. 4/204/225 vassūpanāyikakkhandhaka--------------------------------------------------------------------------------------------- page300.
Atha te nagarā nikkhante jeṭṭhakadāsī kuṭaṃ gahetvā pavisantī disvā kuṭaṃ otāretvā vanditvā onamitvā mukhaṃ ukkhipitvā 1- "ayyā nagaraṃ paviṭṭhamattāva nikkhantā, kiṃ nu kho"ti pucchi. Vassūpanāyikakuṭiyā hatthakammaṃ yācituṃ āgatamhāti. Laddhaṃ bhanteti. Na laddhaṃ upāsiketi. Kiṃ panesā kuṭi issareheva kātabbā, udāhu duggatehipi sakkā kātunti. Yena kenaci sakkā kātunti. Sādhu bhante mayaṃ karissāma, sve mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathāti nimantetvā puna 2- kuṭaṃ gahetvā āgamanatitthamagge 3- ṭhatvā āgatā avasesadāsiyo "ettheva hothā"ti vatvā sabbāsaṃ āgatakāle āha "ammā kiṃ niccameva parassa dāsikammaṃ karissatha, udāhu dāsibhāvato muccituṃ icchathā"ti. Ajjeva muccituṃ icchāma ayyeti. Yadi evaṃ, mayā pañcasatapaccekabuddhā 4- hatthakammaṃ alabhantā svātanāya nimantitā, tumhākaṃ sāmikehi ekadivasaṃ hatthakammaṃ dāpethāti. Tā "sādhū"ti sampaṭicchitvā sāyaṃ aṭavito āgatakāle sāmikānaṃ ārocesuṃ. Te "sādhū"ti jeṭṭhakadāsiyā 5- gehadvāre sannipatiṃsu. Atha ne jeṭṭhakadāsī "sve tātā paccekabuddhānaṃ hatthakammaṃ dethā"ti ānisaṃsaṃ ācikkhitvā yepi na kātukāmā, te gāḷhena ovādena tajjetvā sabbepi sampaṭicchāpesi. Sā punadivase paccekabuddhānaṃ bhattaṃ datvā sabbesaṃ dāsaputtānaṃ saññaṃ adāsi. Te tāvadeva araññaṃ pavisitvā dabbasambhāre samodhānetvā sataṃ sataṃ hutvā ekekaṃ kuṭiṃ caṅkamanādipariveṇaṃ 6- katvā mañcapīṭhapānīyaparibhojanīyādīni ṭhapetvā paccekabuddhānaṃ temāsaṃ tattheva vasanatthāya paṭiññaṃ kāretvā vārakaṃ bhikkhaṃ upaṭṭhāpesuṃ. 7- Yā attano vāradivase dātuṃ 8- na sakkoti, tassā jeṭṭhakadāsī sakagehato nīharitvā deti. Evaṃ temāsaṃ paṭijaggitvā jeṭṭhakadāsī ekaṃ 9- ekekasāṭakaṃ sajjāpesi, pañca thūlasāṭakasatāni ahesuṃ. Tāni parivattāpetvā pañcannaṃ @Footnote: 1 Sī.,i. pidhāya 2 Sī.,i. udakaṃ netvā puna 3 Sī.,i. āgamma titthamagge @4 cha.Ma.,i. paccekabuddhā 5 cha.Ma.,Sī.,i. jeṭṭhakadāsassa @6 Sī.,i.,cha.Ma. caṅkamanādiparivāraṃ 7 Ma. vārena bhikkhaṃ upaṭṭhapesuṃ, @cha.,i. vārabhikkhaṃ paṭṭhapesuṃ 8 cha.Ma.,i.ayaṃ pāṭho na dissati 9 cha.Ma. ekekaṃ dāsiṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page301.
Paccekabuddhasatānaṃ 1- ticīvarāni katvā adāsi. Paccekabuddhā tāsaṃ passantīnaṃyeva ākāsena gandhamādanapabbataṃ agamaṃsu. Tāpi sabbā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devaloke nibbattiṃsu. Tāsu jeṭṭhikā tato cavitvā bārāṇasiyā avidūre pesakāragāme pesakārajeṭṭhakassa gehe nibbatti. Athekadivasaṃ padumavatiyā puttā pañcasatā paccekabuddhā bārāṇasiraññā nimantitā rājadvāraṃ āgantvā kañci olokentaṃpi adisvā nivattitvā nagaradvārena nikkhamitvā taṃ pesakāragāmaṃ agamaṃsu. Sā atthī paccekabuddhe disvā sampiyāyamānā sabbeva vanditvā bhikkhaṃ adāsi. Te bhattakiccaṃ katvā gandhamādanameva agamaṃsu. Sāpi yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsarantī amhākaṃ satthu nibbattito puretarameva devadahanagare mahāsuppabuddhassa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi, gotamītissā nāmaṃ akaṃsu. Mahāmāyāya kaniṭṭhabhaginī hoti. Mantajjhāyakabrāhmaṇā lakkhaṇāni pariggaṇhantā 2- "imāsaṃ dvinnaṃ kucchiyaṃ vasikadārakā cakkavattino bhavissantī"ti byākariṃsu. Suddhodanamahārājā vayappattakāle tā dvepi maṅgalaṃ katvā attano gharaṃ ānesi. Aparabhāge amhākaṃ bodhisatto tusitapurā cavitvā mahāmāyāya deviyā kucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Mahāmāyā tassa jātadivasato sattame divase kālaṃ karitvā tusitapure nibbatti. Suddhodanamahārājā mahāsattassa mātucchaṃ mahāpajāpatiṃ gotamiṃ aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi. Tasmiṃ kāle nandakumāro jāto. Ayaṃ mahāpajāpatī nandakumāraṃ dhātīnaṃ datvā sayaṃ bodhisattaṃ samparicarati. 3- Aparena samayena bodhisatto mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā sabbaññutaṃ patvā lokānuggahaṃ karonto anukkamena kapilavatthupuraṃ patvā nagaraṃ piṇḍāya pāvisi. Athassa pitā suddhodanamahārājā antaravīthiyaṃyeva dhammakathaṃ sutvā sotāpanno ahosi, atha dutiyadivase nando pabbaji, sattame divase rāhulo. Satthā aparena samayena @Footnote: 1 cha.Ma.,i. pañcannaṃ paccekabuddhānaṃ 2 Sī. paṭiggaṇhantā 3 cha.Ma.,i. parihari--------------------------------------------------------------------------------------------- page302.
Vesāliṃ upanissāya kūṭāgārasālāyaṃ viharati. Tasmiṃ samaye suddhodanamahārājā setacchattassa heṭṭhā arahattaṃ sacchikatvā parinibbāyi. Tadā mahāpajāpatī pabbajjāya cittaṃ uppādesi. Tato rohiṇīnadītīre kalahavivādasuttapariyosāne 1- nikkhamitvā pabbajitānaṃ pañcannaṃ kumārasatānaṃ pādaparicārikā sabbāva ekacittā hutvā "mahāpajāpatiyā santikaṃ gantvā sabbāva satthu santike pabbajissāmā"ti mahāpajāpatiṃ jeṭṭhikaṃ katvā satthu santikaṃ gantvā pabbajitukāmā ahesuṃ. Ayaṃ ca mahāpajāpatī paṭhamameva ekavāraṃ satthāraṃ pabbajjaṃ yācamānā nālattha, tasmā kappakaṃ pakkosāpetvā kese chindāpetvā kāsāyāni acchādetvā sabbā tā sākiyāniyo ādāya vesāliṃ gantvā ānandattherena dasabalaṃ yācāpetvā 2- aṭṭhahi garudhammehi pabbajjañca upasampadañca alattha. Itarā pana sabbāpi ekatova upasampannā ahesuṃ. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panetaṃ vatthu pāliyaṃ 3- āgatameva. Evaṃ upasampannā pana mahāpajāpatī satthāraṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi, athassā satthā dhammaṃ desesi. Sā satthu santikeva kammaṭṭhānaṃ gahetvā arahattaṃ pāpuṇi. Sesā pañcasatā bhikkhuniyo nandakovādasuttapariyosāne 4- arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Evametaṃ vatthu samuṭṭhitaṃ. Aparabhāge satthā jetavane nisinno bhikkhuniyo ṭhānantaresu ṭhapento mahāpajāpatiṃ rattaññūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. Khemātherīvatthu [236] Dutiye khemāti evaṃnāmikā bhikkhunī. Ito paṭṭhāya ca panassā pañhākamme ayamanupubbikathāti avatvā sabbattha abhinīhāraṃ ādiṃ katvā vattabbameva vakkhāma. @Footnote: 1 khu.su. 25/869/503 kalahavivādasutta 2 Sī.,i. yācetvā @3 vi.cu. 7/402/231 bhikkhunikkhandhaka 4 Ma.u. 14/398/344 saḷāyatanavagga--------------------------------------------------------------------------------------------- page303.
Atīte kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare ayaṃ parapariyāpannā hutvā nibbatti. Athekadivasaṃ tassa bhagavato aggasāvikaṃ sujātattheriṃ nāma piṇḍāya carantiṃ disvā tayo modake datvā taṃdivasameva attano gehe 1- vissajjetvā theriyā dānaṃ datvā "anāgate buddhuppāde tumhe viya mahāpaññā bhaveyyan"ti paṭṭhanaṃ katvā yāvajīvaṃ kusalakammesu 2- appamattā hutvā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsarantī 3- kassapabuddhakāle kiṃkissa rañño 4- gehe paṭisandhiṃ gahetvā sattannaṃ bhaginīnaṃ abbhantarā hutvā vīsati vassasahassāni geheyeva komāribrahmacariyaṃ caritvā tāhi bhaginīhi saddhiṃ dasabalassa vasanapariveṇaṃ kāretvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde maddaraṭṭhe sāgalanagare rājakule paṭisandhiṃ gaṇhi, khemātissā nāmaṃ akaṃsu. Tassā sarīravaṇṇo suvaṇṇarasapiñjaro viya ahosi. Sā pana vayappattā bimbisārarañño gehaṃ agamāsi. Sā tathāgate rājagahaṃ upanissāya veḷuvane viharante "satthā kira rūpe dosaṃ dassetī"ti rūpamadamattā hutvā "mayhaṃpi rūpe dosaṃ dasseyyā"ti bhayena dasabalassa dassanāya na gacchati. Rājā cintesi "ahaṃ satthu aggupaṭṭhāko, mādisassa ca nāma ariyasāvakassa aggamahesī dasabalaṃ dassanāya na gacchati, na me etaṃ ruccatī"ti. So kavīhi veḷuvanuyyānassa vaṇṇaṃ 5- bandhāpetvā "khemāya deviyā savanupacāre gāyathā"ti āha. Sā uyyānassa vaṇṇaṃ sutvā gantukāmā hutvā rājānaṃ paṭipucchi. Rājā "uyyānaṃ gaccha, satthāraṃ pana adisvā āgantuṃ na labhissasī"ti āha. Sā rañño paṭivacanaṃ adatvāva maggaṃ paṭipajji. Rājā tāya saddhiṃ gacchante purise āha "sace devī uyyānato nivattamānā dasabalaṃ passati, iccetaṃ kusalaṃ. Sace na passati, rājāṇāya naṃ dassethā"ti. Athakho sā devī divasabhāgaṃ uyyāne caritvā nivattantī dasabalaṃ adisvāva gantuṃ āraddhā. Atha naṃ rājapurisā attano aruciyā deviṃ satthu santikaṃ nayiṃsu. @Footnote: 1 cha.Ma.,i. kese 2 i. kusalakammena 3 Sī.,i. saṃsaritvā @4 cha.Ma. kikissa kāsirañño. evamuparipi 5 Sī.,i. vaṇṇe--------------------------------------------------------------------------------------------- page304.
Satthā taṃ āgacchantiṃ disvā iddhiyā ekaṃ devaccharaṃ nimminitvā tālapaṇṇaṃ 1- gahetvā vījamānaṃ viya akāsi. Khemā ca devī taṃ disvā cintesi "ahañcamhi 2- naṭṭhā, evarūpā nāma dibbaccharapaṭibhāgā 3- itthiyo dasabalassa avidūre tiṭṭhanti, ahaṃ etāsaṃ paricārikāpi nappahomi, ahaṃ hi nikkāraṇā 4- pāpacittassa vasena naṭṭhā"ti taṃ nimittaṃ gahetvā tameva itthiṃ olokayamānā aṭṭhāsi. Atha naṃ tassā passantiyāva tathāgatassa adhiṭṭhānabalena sā itthī paṭhamavayaṃ atikkamma majjhimavaye ṭhitā viya majjhimavayaṃ atikkamma pacchimavaye ṭhitā viya valittacā palitakesā khaṇḍitapatitadantā 5- ahosi. Tato tassā passantiyā saddhiṃ tālapaṇṇena parivattetvā patati. 6- Tato khemā pubbahetusampannattā tasmiṃ ārammaṇe āpāthagate evaṃ cintesi "evaṃvidhaṃpi nāma sarīraṃ evarūpaṃ vipattiṃ pāpuṇāti, mayhaṃpi sarīraṃ evaṃgatikameva bhavissatī"ti. Athassā evaṃ cintitakkhaṇe satthā imaṃ dhammapade gāthamāha:- "ye rāgarattānupatanti sotaṃ sayaṃ kataṃ makkaṭakova jālaṃ etaṃpi chetvāna vajanti dhīrā anapekkhino sabbadukkhaṃ 7- pahāyā"ti. 8- Sā gāthāpariyosāne ṭhitapade ṭhitāyeva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Agāramajjhe vasantena nāma 9- arahattaṃ pattena taṃdivasameva parinibbāyitabbaṃ vā pabbajitabbaṃ vā hoti, sā pana attano āyusaṅkhārānaṃ pavattanabhāvaṃ ñatvā "attano pabbajjaṃ anujānāpessāmī"ti satthāraṃ vanditvā rājanivesanaṃ gantvā rājānaṃ anabhivādetvāva aṭṭhāsi. Rājā iṅgitasaññāṇena 10- aññāsi "ariyadhammaṃ 11- @Footnote: 1 cha.Ma.,i. tālavaṇṭaṃ 2 Sī. manaṃ vatamhi, i. manā vatamhi, cha.Ma. mānamhi @3 cha.Ma. devaccharappaṭibhāgā 4 cha.Ma. mānamadaṃ hi nissāya, i. manamhi akāraṇā @5 Sī. khaṇḍasithiladantā, cha.Ma. khaṇḍaviraḷadantā 6 cha.Ma. paripati 7 Sī.,ka.,Ma. kāmasukhaṃ @8 khu.dha. 25/347/77 khemātherīvatthu 9 Sī. agāramajjhāvasantena, i. agāramajjhe ca nāma @10 Sī.,i.,cha. iṅgiteneva, Ma. ekadesañāṇena 11 Sī.,i. ariyadhammaṃ arahattaṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page305.
Pattā bhavissatī"ti. Atha naṃ āha "devī gatā nu kho satthu dassanāyā"ti. Mahārāja tumhehi diṭṭhadassanaṃ caritaṃ, 1- ahaṃ pana dasabalaṃ sudiṭṭhaṃ akāsiṃ, pabbajjaṃ me anujānāthāti. Rājā "sādhu devī"ti sampaṭicchitvā suvaṇṇasivikāya bhikkhunīupassayaṃ upanetvā pabbājesi, athassā "khemātherī nāma gihibhāve ṭhatvā arahattaṃ pattā"ti mahāpaññābhāvo 2- pākaṭo ahosīti. 3- Idametthapi vatthuṃ. 4- Atha satthā aparabhāge jetavane nisinno bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ṭhānantaresu ṭhapento khemātheriṃ mahāpaññānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. Uppalavaṇṇātherīvatthu [237] Tatiye uppalavaṇṇāti nīluppalagabbhasadisena 5- vaṇṇena samannāgatattā evaṃladdhanāmā therī. Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā aparabhāge mahājanena saddhiṃ satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ iddhimantānaṃ 6- aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā sattāhaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa mahādānaṃ datvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. Sā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsarantī kassapabuddhakāle bārāṇasinagare kiṃkissa rañño gehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā sattannaṃ bhaginīnaṃ abbhantarā hutvā vīsati vassasahassāni brahmacariyaṃ caritvā bhikkhusaṃghassa pariveṇaṃ katvā devaloke nibbattā. Tato cavitvā puna manussalokaṃ gacchantī 7- ekasmiṃ gāmake 8- sahatthā kammaṃ katvā jīvanakaṭṭhāne nibbattā. Sā ekadivasaṃ khettakuṭiṃ gacchantī antarāmagge ekasmiṃ sare pātova pupphitaṃ padumapupphaṃ disvā taṃ saraṃ oruyha tañceva pupphaṃ lājapakkhipanatthāya paduminiyā pattañca gahetvā kedāre sālisīsāni chinditvā kuṭiyaṃ 9- nisinnā lāje bhajjitvā pañca lājasatāni gaṇesi. Tasmiṃ khaṇe @Footnote: 1 cha.Ma. parittaṃ, i. parittakaṃ 2 cha.Ma. mahāpaññabhāvo 3 cha.Ma. ahosi @4 cha.Ma. idamettha vatthu 5 cha.Ma. nīluppalagabbhasadiseneva 6 cha.Ma. iddhimantīnaṃ @7 cha.Ma.,i. āgacchantī 8 cha.Ma.,i. gāme 9 cha.Ma.,i. kuṭikāya--------------------------------------------------------------------------------------------- page306.
Gandhamādanapabbate nirodhasamāpattito vuṭṭhito eko paccekabuddho āgantvā tassā avidūre aṭṭhāsi. Sā pacajacekabuddhaṃ disvā lājehi saddhiṃ padumapupphaṃ gahetvā kuṭito oruyha lāje paccekabuddhassa patte khipitvā 1- padumapupphena pattaṃ pidhāya adāsi. Athassā paccekabuddhe thokaṃ gate etadahosi "pabbajitā nāma pupphena anatthikā, ahaṃ pupphaṃ gahetvā pilandhissāmī"ti gantvā paccekabuddhassa hatthato pupphaṃ gahetvā puna cintesi "sace ayyo pupphena anatthiko abhavissa, 2- taṃ pattamatthake ṭhapituṃ na adāsi, 2- addhā ayyassa attho bhavissatī"ti puna gantvā pattamatthake ṭhapetvā paccekabuddhaṃ khamāpetvā "bhante imesaṃ me lājānaṃ nissandena lājagaṇanāya puttā assu, padumapupphanissandena nibbattaṭṭhāne me pade pade padumapupphaṃ uṭṭhahatū"ti paṭṭhanaṃ akāsi. Paccekabuddho tassā passantiyāva ākāsena gandhamādanapabbataṃ gantvā taṃ padumaṃ nandamūlakapabbhāre paccekabuddhānaṃ akkamanasopānasamīpe pādapuñchanaṃ katvā ṭhapesi. Sāpi tassa kammassa nissandena devaloke paṭisandhiṃ gaṇhi, nibbattakālato paṭṭhāya cassā pade pade mahāpadumapupphaṃ uṭṭhāsi. Sā tato cavitvā pabbatapāde ekasmiṃ padumasare padumagabbhe nibbatti. Taṃ nissāya eko tāpaso vasati, so pātova mukhadhovanatthāya saraṃ gantvā taṃ pupphaṃ disvā cintesi "idaṃ pupphaṃ sesehi mahantataraṃ, sesāni ca pupphitāni, idaṃ makulitameva, bhavitabbamettha kāraṇenā"ti udakaṃ otaritvā taṃ pupphaṃ gaṇhi. Taṃ tena gahitamattameva pupphitaṃ. Tāpaso antopadumagabbhe nipannadārikaṃ addasa. Diṭṭhakālato paṭṭhāya ca dhītusinehaṃ labhitvā padumeneva saddhiṃ paṇṇasālaṃ netvā mañcake nipajjāpesi. Athassā puññānubhāvena aṅguṭṭhake khīraṃ nibbatti. So tasmiṃ pupphe milāte aññaṃ navapupphaṃ āharitvā taṃ nipajjāpesi. Athassā ādhāvanavidhāvanavasena 3- kīḷituṃ samatthakālato paṭṭhāya pade pade 4- padumapupphaṃ @Footnote: 1 cha.Ma.,i. pakkhipitvā 2-2 cha.Ma.,i. pattamatthake ṭhapetuṃ na adassa @3 Ma. ādhāvanaparidhāvanena, cha. ādhāvanavidhāvanena 4 cha.Ma. padavāre padavāre--------------------------------------------------------------------------------------------- page307.
Uṭṭhāsi, kuṅkumarāsissa viyassā sarīravaṇṇā ahosi. Sā appattā devavaṇṇaṃ, atikkantā manussavaṇṇaṃ ahosi. Sā pitari phalāphalatthāya gate paṇṇasālāya ohiyati. Athekadivasaṃ tassā vayappattakāle pitari phalāphalatthāya gate eko vanacarako taṃ disvā cintesi "manussānaṃ nāma evaṃvidhaṃ rūpaṃ natthi, vīmaṃsissāmi nan"ti tāpasassa āgamanaṃ udikkhanto nisīdi. Sā pitari āgacchante paṭipathaṃ gantvā tassa hatthato kājekamaṇḍaluṃ 1- aggahesi, sayaṃ āgantvā nisinnassa tāpasassa attano karaṇavattaṃ dassesi. Tadā so vanacarako manussabhāvaṃ ñatvā tāpasaṃ abhivādetvā nisīdi. Tāpaso taṃ vanacarakaṃ vanamūlaphalāphalehi ca pānīyena ca nimantetvā "bho purisa imasmiṃyeva ṭhāne vasissasi, udāhu gamissasī"ti pucchi. Gamissāmi bhante, idha kiṃ karissāmīti. Idaṃ tayā diṭṭhakāraṇaṃ ettha 2- gantvā akathetuṃ sakkhissasīti. Sace ayyo na icchati, kiṃkāraṇā kathessāmīti tāpasaṃ vanditvā puna āgamanakāle maggasañjānanatthaṃ sākhañca padañca rukkhasaññañca 3- karonto pakkāmi. So bārāṇasiṃ gantvā rājānaṃ addasa, rājā "kasmā āgatosī"ti pucchati. 4- "ahaṃ deva tumhākaṃ vanacarako pabbatapāde acchariyaṃ itthīratanaṃ disvā āgatomhī"ti sabbaṃ pavuttiṃ kathesi. So tassa vacanaṃ sutvā vegena pabbatapādaṃ gantvā avidūre ṭhāne khandhāvāraṃ nivesetvā vanacarakena ceva aññehi 5- ca purisehi saddhiṃ tāpasassa bhattakiccaṃ katvā nisinnavelāya tattha gantvā abhivādetvā paṭisaṇṭhāraṃ katvā ekamantaṃ nisīdi. Rājā tāpasassa pabbajitaparikkhārabhaṇḍaṃ pādamūle ṭhapetvā "bhante imasmiṃ ṭhāne kiṃ karoma, gacchāmā"ti āha. Gaccha mahārājāti. Āma gacchāmi bhante, ayyassa pana samīpe visabhāgaparisā atthīti assumhā, papañcā esā 6- pabbajitānaṃ, mayā saddhiṃ gacchatu bhanteti. Manussānaṃ nāma cittaṃ duṭṭhaṃ, ayaṃ 7- @Footnote: 1 Sī.,i. kācakamaṇḍaluṃ, cha.Ma. kājakamaṇḍaluṃ 2 cha.Ma.,i. etto @3 cha.Ma.,i. sākhāsaññañca rukkhasaññañca 4 cha.Ma.,i. pucchi 5 Sī.,i. appehi @6 Sī.,i. assumha, papañco eso, cha.Ma. assumha, asāruppā esā 7 Ma. nāma @cittaṃ duṭṭhaṃ, ayaṃ, cha.,i. duttosayaṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page308.
Kathaṃ bahunnaṃ majjhe vasissatīti. Tumhākaṃ 1- rucitakālato paṭṭhāya sesānaṃ jeṭṭhakaṭṭhāne ṭhapetvā paṭijaggissāmi 2- bhanteti. So rañño kathaṃ sutvā daharakāle gahitanāmavaseneva "amma padumavatī"ti dhītaraṃ pakkosi, sā ekavacaneneva paṇṇasālato nikkhamitvā pitaraṃ abhivādetvā aṭṭhāsi. Atha naṃ pitā āha "tvaṃ amma vayappattā, imasmiṃ ca ṭhāne raññā diṭṭhakālato paṭṭhāya vasituṃ aphāsukā 3- , raññā saddhiṃ gaccha ammā"ti. Sā "sādhu tātā"ti pitu vacanaṃ sampaṭicchitvā abhivādetvā rodamānā gacchati. 4- Rājā "imissā pitu cittaṃ gaṇhāmī"ti tasmiṃyeva ṭhāne kahāpaṇarāsimhi ṭhapetvā abhisekaṃ akāsi. Atha naṃ gahetvā attano nagaraṃ netvā 5- āgatakālato paṭṭhāya sesaitthiyo anoloketvā tāya saddhiṃyeva ramati. Tā itthiyo issāpakatā taṃ rañño antare paribhinditukāmā evamāhaṃsu "nāyaṃ mahārāja manussajātikā, kahaṃ nāma tumhehi manussānaṃ vicaraṇaṭṭhāne padumāni uṭṭhahantāni diṭṭhapubbāni, addhā ayaṃ yakkhinī, haratha naṃ mahārājā"ti. Rājā tāsaṃ kathaṃ sutvā tuṇhī ahosi. Athassa aparena samayena paccanto kupito. So "garugabbhā 6- padumavatī"ti taṃ nagare ṭhapetvā paccantaṃ agamāsi. atha tā itthiyo tassā upaṭṭhāyikāya lañcaṃ 7- datvā "imissā dārakaṃ jātamattameva apanetvā ekaṃ dārughaṭikaṃ lohitena makkhetvā santike ṭhapehī"ti āhaṃsu. Padumavatiyāpi nacirasseva gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi. Mahāpadumakumāro ekakova kucchimhi vasi, 8- avasesā ekūnapañcasatā dārakā mahāpadumakumārassa mātukucchito nikkhamitvā nipannakāle saṃsedajā hutvā nibbattiṃsu. Athassā 9- "na tāvāyaṃ satiṃ paṭilabhatī"ti ñatvā upaṭṭhāyikā ekaṃ dārughaṭikaṃ lohitena makkhetvā samīpe ṭhapetvā tāsaṃ itthīnaṃ saññaṃ adāsi. Tā pañcasatāpi itthiyo ekekā @Footnote: 1 cha.Ma.,i. amhākaṃ 2 Sī. paṭijaggituṃ sakkhissāma 3 Sī.,i. aphāsukaṃ, @cha.Ma. ayuttā 4 Sī.,i.,cha. parodamānā aṭṭhāsi 5 Ma. gantvā, cha.,i. ānetvā @6 Sī.,i. garubhārā 7 cha.Ma. lañjaṃ 8 cha.Ma. kucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi 9 cha.Ma. athassa--------------------------------------------------------------------------------------------- page309.
Ekekaṃ dārakaṃ gahetvā cundakārakānaṃ santike 1- pesetvā karaṇḍake āharāpetvā attanā attanā gahitadārake tattha nipajjāpetvā bahi lañchanaṃ katvā ṭhapayiṃsu. Padumavatīpi kho saññaṃ labhitvā taṃ upaṭṭhāyikaṃ "kiṃ vijātamhi ammā"ti pucchi. Sā taṃ santajjetvā "kuto tvaṃ dārakaṃ labhissasī"ti vatvā "ayante kucchito nikkhantadārako"ti lohitamakkhitaṃ dārughaṭikaṃ purato ṭhapesi. Sā taṃ disvā domanassappattā "sīghaṃ naṃ phāletvā apanehi, sace koci passeyya, lajjitabbaṃ bhaveyyā"ti āha. Sā tassā kathaṃ sutvā atthakāmā viya dārughaṭikaṃ phāletvā uddhane pakkhipi. Rājāpi paccantato āgantvā nakkhattaṃ paṭimānento bahinagare khandhāvāraṃ bandhitvā 2- nisīdi. Atha tā pañcasatā itthiyo rañño paccuggamanaṃ āgantvā āhaṃsu "tvaṃ mahārāja amhākaṃ na saddahasi, amhehi vuttaṃ akāraṇaṃ viya hoti. Tvaṃ mahesiyā upaṭṭhāyikaṃ pakkosāpetvā paṭipuccha, dārughaṭikaṃ kho 3- devī vijātā"ti. Rājā taṃ kāraṇaṃ na upaparikkhitvāva "amanussajātikā ca 4- bhavissatī"ti taṃ gehato nikkaḍḍhi. Tassā rājagehato saha nikkhamaneneva padumapupphāni antaradhāyiṃsu, sarīrañca vivaṇṇaṃ 5- ahosi. Sā ekikāva antaravīthiyā pāyāsi. Atha naṃ ekā vayappattā mahallikā itthī disvā dhītusinehaṃ uppādetvā "kahaṃ gacchasi ammā"ti āha. Āgantukamhi, vasanaṭṭhānaṃ olokentī vicarāmīti. Idhāgaccha ammāti vasanaṭṭhānaṃ datvā bhojanaṃ paṭiyādesi. Tassā iminā niyāmena tattha vasamānāya tā pañcasatā itthiyo ekacittā hutvā rājānaṃ āhaṃsu "mahārāja tumhesu khandhāvāraṃ 6- gatesu amhehi gaṅgādevatāya `amhākaṃ deve vijitasaṅgāme āgate balikammaṃ katvā udakakīḷaṃ karissāmā'ti paṭṭhitaṃ atthi, etamatthaṃ deva jānāpemā"ti. Rājā tāsaṃ vacanena tuṭṭho gaṅgāya udakakīḷaṃ @Footnote: 1 Sī. cundānaṃ santikaṃ, Ma. cundakārasantikaṃ, cha. santikaṃ 2 Sī.,i. māpetvā @3 cha.Ma.,i. te 4 cha.Ma.,i. ayaṃ saddo na dissati 5 cha.Ma.,i. sarīracchavipi vivaṇṇā @6 cha.Ma. yuddhaṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page310.
Kātuṃ agamāsi. Tāpi attanā attanā gahitakaraṇḍakaṃ paṭicchannaṃ katvā ādāya nadiṃ gantvā tesaṃ karaṇḍakānaṃ paṭicchādanatthaṃ pārupitvā udake patitvā karaṇḍake vissajjesuṃ. Tepi kho karaṇḍakā sabbeva samāgantvā 1- heṭṭhāsote pasāritajālamhi laggiṃsu. Tato udakakīḷaṃ kīḷitvā rañño uttiṇṇakāle jālaṃ ukkhipantā te karaṇḍake disvā 2- rañño santikaṃ ānayiṃsu. Rājā karaṇḍake disvā "kiṃ tātā karaṇḍakesū"ti āha. Na jānāma devāti. So te karaṇḍake vivarāpetvā olokento paṭhamaṃ mahāpadumakumārakaraṇḍakaṃ vivarāpesi. Tesaṃ pana sabbesaṃpi karaṇḍakesu nipajjāpitadivaseyeva puññiddhiyā aṅguṭṭhakesu 3- khīraṃ nibbatti. Sakko devarājā tassa rañño nikkaṅkhabhāvatthaṃ antokaraṇḍake akkharāni likhāpesi "ime kumārā padumavatiyā kucchimhi nibbattā bārāṇasirañño puttā, atha nepa dumavatiyā sapattiyo pañcasatā itthiyo karaṇḍakesu pakkhipitvā udke khipiṃsu, rājā imaṃ kāraṇaṃ jānātū"ti. Karaṇḍake vivaritamatte rājā akkharāni vācetvā dārake disvā mahāpadumakumāraṃ ukkhipitvā "vegena rathe yojetha, asse kappetha, ahaṃ ajja antonagaraṃ pavisitvā ekaccānaṃ mātugāmānaṃ piyaṃ karissāmī"ti pāsādaṃ āruyha hatthigīvāyaṃ sahassakaraṇḍakaṃ 4- ṭhapetvā bheriṃ cārāpesi "yo padumavatiṃ passati, so imaṃ sahassaṃ gaṇhatū"ti. Taṃ kathaṃ sutvā padumavatī mātu saññaṃ adāsi "hatthigīvato sahassaṃ gaṇha ammā"ti. Nāhaṃ evarūpaṃ gaṇhituṃ visahāmīti. Sā dutiyampi tatiyampi vutte "kiṃ vatvā gaṇhāmi ammā"ti āha. "mama dhītā padumavatiṃ deviṃ passatī"ti vatvā gaṇhāhīti. Sā "yaṃ vā taṃ vā hotū"ti gantvā sahassacaṅkoṭakaṃ gaṇhi. Atha naṃ manussā pucchiṃsu "padumavatiṃ deviṃ passasi ammā"ti. "ahaṃ na passāmi, dhītā kira me passatī"ti āha. Te "kahaṃ pana sā ammā"ti vatvā tāya saddhiṃ @Footnote: 1 cha.Ma. sabbesaha gantvā, i. sabbepi gantvā 2 Sī.,i. oloketvā @3 Sī.,i. aṅguṭṭhake, cha.Ma. aṅguṭṭhato 4 cha.Ma.,i. sahassabhaṇḍikaṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page311.
Gantvā padumavatiṃ sañjānitvā pādesu nipatiṃsu. Tasmiṃ kāle sā "padumavatī devī ayan"ti vatvā "bhāriyaṃ vata itthiyā kammaṃ kataṃ, yā evaṃvidhassa rañño mahesī samānā evarūpe ṭhāne nirārakkhā vasī"ti āha. Tepi rājapurisā padumavatiyā nivesanaṃ netvā 1- setasāṇīhi parikkhipāpetvā dvāre rakkhaṃ 2- ṭhapetvā rañño ārocesuṃ. Rājā suvaṇṇasivikaṃ 3- pesesi. Sā "ahaṃ evaṃ na gamissāmi, mama vasanaṭṭhānato paṭṭhāya yāva rājagehaṃ etthantare varapotthakacittattharaṇe attharāpetvā upari sovaṇṇatārakavicittacelavitānaṃ bandhāpetvā pasādhanatthāya sabbālaṅkāresu pahitesu padasāva gamissāmi, evaṃ me nāgarā sampattiṃ passissantī"ti āha. Rājā "padumavatiyā yathāruciṃ karothā"ti āha. Tato padumavatī sabbaṃ pasādhanaṃ pasādhetvā "rājagehaṃ gamissāmī"ti maggaṃ paṭipajji. Athassā akkantaakkantaṭṭhāne varapotthakacittattharaṇāni bhinditvā padumapupphāni uṭṭhahiṃsu. Sā mahājanassa attano sampattiṃ dassetvā rājanivesanaṃ āruyha sabbepi cittattharaṇe tassā mahallikāya posāvanikamūlaṃ katvā dāpesi. Rājāpi kho tā pañcasatā itthiyo pakkosāpetvā "imā te devi dāsiyo katvā demī"ti āha. Sādhu mahārāja, etāsaṃ mayhaṃ dinnabhāvaṃ sakalanāgare jānāpehīti. Rājā nagare bheriṃ cārāpesi "padumavatiyā dubbhikā 4- pañcasatā itthiyo etissāeva dāsiyo katvā dinnā"ti. Sā "tāsaṃ sakalanāgarena 5- dāsībhāvo sallakkhito"ti ñatvā "ahaṃ mama dāsiyo bhujissā kātuṃ labhāmi devā"ti rājānaṃ pucchi. Tava icchā devīti. Evaṃ sante tameva bhericārikaṃ 6- pakkosāpetvā "padumavatīdeviyā attano dāsiyo katvā dinnā pañcasatā itthiyo sabbāva bhujissā katāti puna bheriñcārāpethā"ti 7- āha. Sā tāsaṃ bhujissabhāve kate ekūnāni pañca puttasatāni tāsaṃyeva hatthe posanatthāya datvā sayaṃ mahāpadumakumārameva gaṇhi. @Footnote: 1 cha.Ma.,i. ayaṃ pāṭho na dissati 2 cha.Ma.,i. ārakkhaṃ 3 i. sovaṇṇasīvikaṃ @4 Sī.,i. dūbhikā 5 Ma. sakalanagare 6 Sī.,i. bherivādakaṃ 7 cha.Ma.,i. carāpethāti--------------------------------------------------------------------------------------------- page312.
Atha aparabhāge tesaṃ kumārānaṃ kīḷanakāle sampatte rājā uyyāne nānāvidhaṃ kīḷanaṭṭhānaṃ kāresi. Te attano soḷasavassuddesikakāle sabbeva ekato hutvā uyyāne padumasañchannāya maṅgalapokkharaṇiyā kīḷantā navapadumāni pupphitāni purāṇapadumāni ca vaṇṭato patantāni disvā "imassa tāva anupādinnakassa evarūpā jarā pāpuṇāti, kimaṅgaṃ pana amhākaṃ sarīrassa. Idaṃpi hi evaṃgatikameva bhavissatī"ti ārammaṇaṃ gahetvā sabbeva paccekabuddhañāṇaṃ nibbattetvā uṭṭhāyuṭṭhāya padumakaṇṇikāsu pallaṅkena nisīdiṃsu. Atha tehi saddhiṃ āgatapurisā 1- bahutaraṃ divasaṃ ñatvā "ayyaputtā tumhākaṃ velaṃ jānāthā"ti āhaṃsu. Te sabbe 2- tuṇhī ahesuṃ. Te purisā gantvā rañño ārocesuṃ "kumārā deva padumakaṇṇikāsu nisinnā, amhesu kathentesupi vacībhedaṃ na karontī"ti. Yathāruciyā tesaṃ nisīdituṃ dethāti. Te sabbarattiṃ gahitārakkhā padumakaṇṇikāsu nisinnaniyāmeneva aruṇaṃ uṭṭhāpesuṃ. Purisā gantvā 3- punadivase upasaṅkamitvā "devā velā jānāthā"ti. Na mayaṃ devā, paccekabuddhā nāma mayanti. Ayyā tumhe bhāriyaṃ kathaṃ kathetha, paccekabuddhā nāma tumhādisā na honti, dvaṅgulikesamassudharā 4- kāye paṭimukkaaṭṭhaparikkhārā hontīti. Te dakkhiṇahatthena sīsaṃ parāmasiṃsu, tāvadeva gihiliṅgaṃ antaradhāyi, aṭṭhaparikkhārā kāyapaṭimukkāva ahesuṃ. Tato passantasseva mahājanassa ākāseneva nandamūlakapabbhāraṃ agamaṃsu. Sāpi kho padumavatī devī "ahaṃ bahuputtā hutvā viyuttā jātā"ti hadayasokaṃ 5- patvā teneva rogena 6- kālaṃ katvā rājagahanagaradvāragāmake sahatthena kammaṃ katvā jīvakaṭṭhāne nibbatti. Aparabhāge kulagharaṃ gantvā ekadivasaṃ sāmikassa khette 7- yāguṃ haramānā tesaṃ attano puttānaṃ antare aṭṭha paccekabuddhe bhikkhācāravelāya ākāsena gacchante disvā sīghaṃ sīghaṃ gantvā sāmikassa ārocesi "passatha 8- @Footnote: 1 cha.Ma. āgatā rājapurisā, i. gatapurisā 2 cha.Ma.,i. ayaṃ pāṭho na dissati @3 cha.Ma.,i. ayaṃ pāṭho na dissati 4 cha.Ma.,i. dvaṅgula...... 5 Sī.,i. hadayasosaṃ @6 cha.Ma. sokena 7 cha.Ma.,i. khettaṃ 8 cha.Ma.,i. passa--------------------------------------------------------------------------------------------- page313.
Ayye paccekabuddhe, ete nimantetvā bhojanaṃ dassāmā"ti. So āha "samaṇasakuṇā nāmete aññathāpi 1- evaṃ caranti, na ete paccekabuddhā"ti. Te tesaṃ kathaṃ kathentānaṃyeva avidūre ṭhāne otariṃsu. Sā itthī taṃdivasaṃ attano bhattakhajjabhojanaṃ 2- tesaṃ datvā "svepi aṭṭha janā mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā"ti āha. Sādhu upāsike, tava sakkāro ca ettakova hotu, āsanāni ca aṭṭheva hontu, aññepi bahū paccekabuddhe disvā tava cittaṃ sandhāreyyāsī"ti. 3- Sā punadivase aṭṭha āsanāni paññāpetvā aṭṭhannaṃ sakkārasammānaṃ paṭiyādetvā nisīdi. Nimantitapaccekabuddhā sesānaṃ saññaṃ adaṃsu "mārisā ajja aññattha agantvā sabbeva tumhākaṃ mātu saṅgahaṃ karothā"ti. Tesaṃ vacanaṃ sutvā sabbeva ekato ākāsena gantvā mātu gehadvāre pāturahesuṃ. Sāpi paṭhamaṃ laddhasaññāya 4- bahū disvā na kampittha, sabbepi gehaṃ pavesetvā āsane nisīdāpesi. Tesu paṭipāṭiyā nisīdantesu navamo aññāni aṭṭha āsanāni māpetvā sayaṃ dhurāsane nisīdi. Yāva āsanāni vaḍḍhanti, tāva gehaṃ vaḍḍhati. Evaṃ tesu sabbesu nisinnesu sā itthī aṭṭhannaṃ paccekabuddhānaṃ paṭiyāditasakkāraṃ pañcasatānaṃpi yāvadatthaṃ datvā aṭṭha nīluppalahatthake āharitvā nimantitānaṃ paccekabuddhānaṃyeva pādamūle ṭhapetvā āha "mayhaṃ bhante nibbattanibbattaṭṭhāne sarīravaṇṇo imesaṃ nīluppalānaṃ antogabbhavaṇṇo viya hotū"ti paṭṭhanaṃ akāsi. Paccekabuddhā mātu anumodanaṃ katvā gandhamādanaṃyeva agamaṃsu. Sāpi yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā tato cutā devaloke nibbattitvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ seṭṭhikule paṭisandhiṃ gaṇhi, nīluppalasamānavaṇṇatāya 5- cassā uppalavaṇṇātveva nāmaṃ akaṃsu. Athassā vayappattakāle sakalajambūdīparājānova seṭṭhissa 6- santikaṃ pahiṇiṃsu "dhītaraṃ amhākaṃ detū"ti. Apahiṇanto nāma nāhosi. @Footnote: 1 Sī. aññadāpi, cha.Ma. aññathāpi 2 Sī.,i. attanā labhanakaṃ khajjabhojjaṃ @3 cha.Ma. pasādeyyāsīti 4 cha.Ma.,i. laddhasaññatāya @5 cha.Ma.,i. nīluppalagabbhasamānavaṇṇatāya 6 cha.Ma.,i. sakalajambudīparājāno ca seṭṭhino ca @seṭṭhissa--------------------------------------------------------------------------------------------- page314.
Tato seṭṭhī cintesi "ahaṃ sabbesaṃ manaṃ gahetuṃ na sakkhissāmi, upāyaṃ panekaṃ karissāmī"ti dhītaraṃ pakkosāpetvā "pabbajituṃ amma sakkhissasī"ti āha. Tassā pacchimabhavikattā taṃ vacanaṃ 1- sīse āsittasatapākatelaṃ viya ahosi, tasmā taṃ pitaraṃ "pabbajissāmi tātā"ti āha. So tassā sakkāraṃ katvā bhikkhunīupassayaṃ netvā pabbājesi. Tassā acirapabbajitāyaeva uposathāgāre kālavāro 2- pāpuṇi. Sā dīpaṃ jāletvā uposathāgāraṃ sammajjitvā dīpasikhāya nimittaṃ gaṇhitvā punappunaṃ 3- olokayamānā tejokasiṇajjhānaṃ 4- nibbattetvā tadeva pādakaṃ katvā arahattaṃ pāpuṇi. Arahattaphalena saddhiṃyeva ca iddhivikubbane ciṇṇavasī ahosi. Sā aparabhāge satthu yamakapāṭihāriyakaraṇadivase "ahaṃ bhante pāṭihāriyaṃ karissāmī"ti sīhanādaṃ nadi. Satthā idaṃ kāraṇaṃ atthuppattiṃ katvā jetavanamahāvihāre nisinno paṭipāṭiyā bhikkhuniyo ṭhānantaresu 5- ṭhapento imaṃ theriṃ iddhimantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. Paṭācārātherīvatthu [238] Catutthe vinayadharānaṃ yadidaṃ paṭācārāti paṭācārā therī vinayadharānaṃ 6- aggāti dasseti. Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā aparabhāge satthu dhammadesanaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ vinayadharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. Sā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaritvā kassapabuddhakāle kiṃkissa rañño gehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā sattannaṃ bhaginīnaṃ abbhantarā hutvā vīsati vassasahassāni brahmacariyaṃ caritvā bhikkhusaṃghassa pariveṇaṃ kāretvā 7- puna devaloke nibbattitvā ekaṃ buddhantaraṃ sampattiṃ anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ seṭṭhigehe paṭisandhiṃ gaṇhi. @Footnote: 1 cha.Ma. pitu vacanaṃ 2 Sī.,i. tālavāro 3 Sī.,i. gaṇhitvā ṭhatvāva punappunaṃ @4 cha.Ma.,i. tejokasiṇārammaṇaṃ jhānaṃ 5 cha.Ma. ṭhānantare 6 Ma. vinayadhārīnaṃ @7 cha.Ma. katvā--------------------------------------------------------------------------------------------- page315.
Sā aparabhāge vayappattā attano gehe ekena kammakārena saddhiṃ santhavaṃ katvā aparabhāge attano samānajātikaṃ kulaṃ gacchantī tassa santhavapurisassa 1- saññaṃ adāsi "tvaṃ sveva paṭṭhāya maṃ pahārasatenapi 2- daṭṭhuṃ na labhissasi, sace te kammaṃ atthi, idāni maṃ gaṇhitvā gacchāhī"ti. So "evaṃ hotū"ti anucchavikaṃ hatthasāraṃ gahetvā taṃ ādāya nagarato tīṇi cattāri yojanāni paṭikkamitvā ekasmiṃ gāmake vāsaṃ kappesi. Atha aparabhāge tassā kucchiyaṃ gabbho patiṭṭhāsi. Sā gabbhe paripakke "idaṃ amhākaṃ aṭṭhānaṃ 3- kulagehaṃ gacchāma sāmī"ti āha. So "ajja gacchāma, sve gacchāmā"ti gantuṃ asakkonto kālaṃ vītināmesi. Sā tassa kāraṇaṃ ñatvā "nāyaṃ bālo maṃ nessatī"ti tasmiṃ bahi gate "ekikāva kulagehaṃ gamissāmī"ti maggaṃ paṭipajji. So āgantvā taṃ gehe apassanto paṭivissake pucchitvā "kulagehaṃ gatā"ti sutvā "maṃ nissāya kuladhītā anāthā jātā"ti padānupadikaṃ gantvā sampāpuṇi. Tassā antarāmaggeva gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi. Tato "yassatthāya maggaṃ 4- gaccheyyāma, so attho antarāmaggeva nipphanno, idāni gantvā kiṃ karissāmā"ti paṭinivattiṃsu. Puna tassā kucchiyaṃ gabbho patiṭṭhāsīti purimanayeneva vitthāretabbaṃ. Antarāmagge panassā gabbhavuṭṭhāne jātamatteyeva catūsu disāsu mahāmegho uṭṭhahi. 5- Sā taṃ purisaṃ āha "sāmi avelāya catūsu disāsu mahāmegho uṭṭhito, attano vasanaṭṭhānaṃ 6- kātuṃ vāyamāhī"ti. So "evaṃ karissāmī"ti daṇḍakehi kuṭikaṃ katvā "../../bdpicture/chadanatthāya tiṇaṃ āharissāmī"ti ekasmiṃ mahāvammikapāde tiṇaṃ chindati, atha naṃ vammike nipanno kaṇhasappo pāde ḍaṃsi, so tasmiṃyeva ṭhāne patito. Sāpi "idāni āgamissati, idāni āgamissatī"ti sabbarattiṃ khepetvā "addhā maṃ so `anāthā esā'ti magge chaḍḍetvā gato bhavissatī"ti āloke sañjāte @Footnote: 1 Sī.,i.,cha.Ma. katasanthavassa purisassa 2 cha.Ma.,i. paṭihārasatenapi @3 Sī.,i.,cha.Ma. anāthaṭṭhānaṃ 4 cha.Ma.,i. mayaṃ 5 Sī. mahāmeghā uṭṭhahiṃsu, @i. mahāmeghā vuṭṭhahiṃsu 6 Sī.,i. anovassakaṭṭhānaṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page316.
Padānusārena olokentī vammikapāde patitaṃ disvā "maṃ nissāya naṭṭho puriso"ti paridevitvā daharadārakaṃ passenādāya mahallakaṃ aṅguliṃ 1- gāhāpetvā maggena gacchantī antarāmagge ekaṃ uttānanadiṃ disvā "dvepi dārake ekappahāreneva ādāya gantuṃ na sakkhissāmī"ti jeṭṭhakaṃ orimatīre ṭhapetvā daharaṃ dārakaṃ 2- paratīraṃ netvā pilotikacumbiṭake 3- nipajjāpetvā puna nivattitvā "imaṃ 4- gahetvā gamissāmī"ti nadiṃ otari. Athassā nadīmajjhaṃ pattakāle eko seno "maṃsapiṇḍo ayan"ti saññāya dārakaṃ gaṇhitvā 5- āgacchati. Sā hatthaṃ pasāretvā senaṃ palāpesi. 6- Tassā taṃ hatthavikāraṃ disvā mahallakadārako "maṃ pakkosatī"ti saññāya nadiṃ otaritvā sote patito yathāsotaṃ agamāsi. Sopi seno tassā asampattāyaeva taṃ daharadārakaṃ gaṇhitvā agamāsi. Sā balavasokābhibhūtā antarāmagge imaṃ vilāpaṃ gītakaṃ gāyantī gacchati:- "ubho puttā kālakatā panthe mayhaṃ patī mato"ti. Sā evaṃ vilapamānā sāvatthiṃ patvā kulasabhāgaṃ 7- gantvāpi sokavaseneva attano gehaṃ vavatthapetuṃ asakkontī "imasmiṃ ṭhāne evaṃvidhaṃ nāma kulaṃ atthi, kataraṃ taṃ gehan"ti paṭipucchi. Tvaṃ taṃ kulaṃ paṭipucchitvā kiṃ karissasi, tesaṃ vasanagehaṃ vātappahārena patitaṃ, tattheva te sabbepi jīvitakkhayaṃ pattā, atha ne khuddakamahallake ekacittakasmiṃyeva jhāpenti, passa esā dhūmavaṭṭi paññāyatīti. Sā taṃ kathaṃ sutvāva "kiṃ tumhe vadathā"ti attano nivaṭṭhasāṭakaṃ sandhāretuṃ asakkontī jātiniyāmeneva 8- bāhā paggayha kandamānā ñātīnaṃ citakaṭṭhānaṃ gantvā taṃ vilāpagītaṃ paripuṇṇaṃ katvā paridevamānā:- @Footnote: 1 cha.,i. aṅagulihaṃ 2 cha.Ma.,i. ayaṃ pāṭho na dissati 3 cha.Ma..... cumbaṭake, @i.....cumabaṭe 4 cha.,i. itaraṃ 5 cha.,i. vijjhituṃ 6 Ma. apasādesi 7 Ma. kulagehaṃ @8 Sī.,cha.Ma. jātaniyāmeneva--------------------------------------------------------------------------------------------- page317.
"ubho puttā kālakatā panthe mayhaṃ patī mato mātā pitā ca bhātā ca ekacitakasmiṃ ḍayhare"ti āha. Aññena janena sāṭakaṃ dinnaṃpi phāletvā chaḍḍeti. Atha naṃ diṭṭhadiṭṭhaṭṭhāne mahājano parivāretvā vicarati. Athassā "ayaṃ paṭācārā 1- paṭavicāraṇaṃ 2- vinā vicaratī"ti paṭācārātveva nāmaṃ akaṃsu. Yasmā panassā naggabhāvena 3- alajjīva ācāro 4- pākaṭo ahosi, tasmā patito 5- ācāro assāti paṭācārātveva nāmaṃ akaṃsu. Sā ekadivasaṃ satthari mahājanassa dhammaṃ desente vihāraṃ pavisitvā parisapariyante aṭṭhāsi. Satthā mettāya 6- pharitvā "satiṃ paṭilabha bhagini satiṃ paṭilabha bhaginī"ti āha. Tassā satthu vacanaṃ sutvā balavahirottappaṃ āgataṃ, sā tattheva bhūmiyaṃ nisīdi. Avidūre ṭhito puriso uttarisāṭakaṃ khipitvā adāsi, sā taṃ nivāsetvā dhammaṃ assosi. Satthā tassā cariyavasena imā dhammapade gāthā āha:- "na santi puttā tāṇāya na pitā nāpi bandhavā antakenādhipannassa natthi ñātīsu tāṇatā. Etamatthavasaṃ ñatvā paṇḍito sīlasaṃvuto nibbānagamanaṃ maggaṃ khippameva visodhaye"ti. 7- Sā gāthāpariyosāne yathāṭhitāva sotāpattiphale patiṭṭhāya satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā pabbajjaṃ yāci. Satthā 8- tassā "bhikkhunūpassayaṃ gantvā pabbajā"ti pabbajjaṃ sampaṭicchi. Sā pabbajitvā nacirasseva arahattaṃ patvā buddhavacanaṃ uggaṇhi. 9- Vinayapiṭake ciṇṇavasī ahosi. Aparabhāge satthā jetavane nisinno bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ṭhānantaresu ṭhapento paṭācāraṃ vinayadharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. @Footnote: 1 cha. paṭācāraṃ 2 cha.Ma. paṭapariharaṇaṃ 3 Sī. so naggabhāvena 4 cha.Ma. alajjīācāro @5 Sī. paṭu 6 cha.Ma. mettāpharaṇena 7 khu.dha. 25/288-9/66 paṭācārāvatthu @8 Sī.,i. ayaṃ pāṭho na dissati 9 cha.Ma.,i. gaṇhantī vinayapiṭake......--------------------------------------------------------------------------------------------- page318.
Dhammadinnātherīvatthu [239] Pañcame dhammakathikānanti dhammakathikānaṃ bhikkhunīnaṃ dhammadinnā aggāti dasseti. Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ parāyattaṭṭhāne nibbattitvā padumuttarassa bhagavato aggasāvakassa sujātattherassa adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. Sā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā sagge nibbatti. Sabbaṃ heṭṭhā khemātheriyā abhinīhāravaseneva veditabbaṃ. Pussabuddhakāle panesā satthu vemātikānaṃ tiṇṇaṃ bhātikānaṃ dānādhikāre ṭhapitakammikassa 1- gehe vasamānā "ekaṃ dehī"ti vuttā dve adāsi. Evaṃ sabbaṃ aparihāpentī datvā 2- dvenavutikappe atikkamma kassapabuddhakāle kiṃkissa rañño gehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā sattannaṃ bhaginīnaṃ abbhantarā hutvā vīsati vassasahassāni brahmacariyaṃ caritvā bhikkhusaṃghassa vasanapariveṇaṃ kāretvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhi. Sā aparabhāge visākhaseṭṭhino bhariyā hutvā gehaṃ gatā. 3- Visākhaseṭṭhī nāma bimbisārassa sahāyako raññā saddhiṃ dasabalassa paṭhamadassanaṃ gantvā dhammaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhito, aparabhāge anāgāmiphalaṃ sacchākāsi. So taṃdivasaṃ gharaṃ gantvā sopānamatthake ṭhitāya dhammadinnāya hatthe pasārite hatthaṃ anālambitvāva pāsādaṃ abhiruhi. Bhuñjamānopi "imaṃ detha, imaṃ āharathā"ti na byāhari. Dhammadinnā kaṭacchuṃ gahetvā parivisamānā cintesi "ayaṃ me hatthālambakaṃ 4- dentiyāpi 5- hatthaṃ nālambi, bhuñjamānopi kiñci na katheti, ko nu kho mayhaṃ doso"ti. Atha naṃ bhuttāviṃ "ko nu kho me ayyaputta doso"ti pucchi. Dhammadinne tuyhaṃ doso natthi, ahaṃ pana ajjato 6- paṭṭhāya santhavavasena tumhākaṃ santike nisīdituṃ vā ṭhātuṃ vā āharāpetvā khādituṃ vā bhuñjituṃ vā abhabbo. Tvaṃ @Footnote: 1 Ma. ṭhapitakuṭumbikassa 2 Ma. caritvā 3 cha.Ma..... gaṇhitvā aparabhāge @visākhaseṭṭhino gehaṃ gatā 4 Sī.,i. hattholambakaṃ 5 Ma. karontiyāpi @6 cha.Ma.,i. ajja--------------------------------------------------------------------------------------------- page319.
Sace icchasi, imasmiṃ gehe vasa. No ce icchasi, yattakena te dhanena attho, taṃ gaṇhitvā kulagharaṃ gacchāti. Ayyaputta evaṃ sante nāhaṃ tumhehi 1- chaḍḍitaṃ kheḷamiva kacavaraṃ sīsena 2- ukkhipitvā carissāmi, mayhaṃ pabbajjaṃ anujānāthāti. Visākho "sādhu dhammadinne"ti rañño ārocetvā dhammadinnaṃ suvaṇṇasivikāya bhikkhunīupassayaṃ pabbajjatthāya pesesi. Sā pabbajitvā cintesi "ayaṃ tāva seṭṭhī gharamajjhe ṭhitova dukkhassa antaṃ akāsi, pabbajjaṃ laddhakālato paṭṭhāya pana mayāpi dukkhassantaṃ kātuṃ vaṭṭatī"ti ācariyupajjhāyānaṃ santikaṃ gantvā "ayye mayhaṃ āciṇṇaṭṭhāne cittaṃ namati, 3- gāmakāvāsaṃ gacchāmī"ti āha. Theriyo tassā mahākulā nikkhamma pabbajitabhāvena cittaṃ kopetuṃ 4- asakkontiyo taṃ gahetvā gāmakāvāsaṃ agamaṃsu. Sā atīte madditasaṅkhāratāya 5- nacirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Athassā etadahosi "mayhaṃ kiccaṃ matthakaṃ pattaṃ, idha vasitvā kiṃ karissāmi, rājagahameva gacchāmi, tattha maṃ nissāya bahu ñātisaṅgho puññāni karissatī"ti theriyo gahetvā nagarameva paccāgatā. Visākho tassā āgatabhāvaṃ ñatvā "sīghaṃ āgatā ukkaṇṭhitā nu kho bhavissatī"ti sāyaṇhasamaye tassā santikaṃ gantvā abhivādetvā ekamantaṃ nisinno "ukkaṇṭhitabhāvaṃ pucchituṃ ayuttan"ti pañcakkhandhādivasena pañhe pucchi, dhammadinnā khaggena uppalanālaṃ chindantī viya pucchitaṃ pucchitaṃ vissajjesi. Upāsako dhammadinnātheriyā ñāṇasūrabhāvaṃ ñatvā attano adhigataṭṭhāne paṭipāṭiyā tīsu maggesu sabbākārena pañhe pucchitvā uggahavasena arahattamaggepi pucchi. Dhammadinnā therīpi upāsakassa yāva anāgāmiphalāva visayabhāvaṃ ñatvā "idāni attano visayaṃ atikkamitvā dhāvatī"ti @Footnote: 1 cha.Ma.,i. ahaṃ tumhehi 2 cha.Ma. chaḍḍitakheḷaṃ vamitavamanaṃ sīsena 3 cha.Ma.,i. na ramati @4 cha.Ma. vāretuṃ 5 Sī.,i. majjitasaṅkhāratāya--------------------------------------------------------------------------------------------- page320.
Taṃ nivattentī "tvaṃ āvuso visākha nāsakkhi pañhānaṃ pariyantaṃ gahetuṃ, nibbānogadhañahi āvuso visākha brahmacariyaṃ nibbānaparāyanaṃ nibbānapariyosānaṃ. Ākaṅkhamāno ca 1- tvaṃ āvuso visākha bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ puccheyyāsi. Yathā ca te bhagavā byākaroti, tathā naṃ dhāreyyāsī"ti 2- āha. Visākho satthu santikaṃ gantvā sabbaṃ pucchāvissajjanānayaṃ 3- kathesi. Satthā tassa vacanaṃ sutvā "mama dhītāya atītānāgatapaccuppannesu khandhesu taṇhā natthī"ti vatvā dhammapade imaṃ gāthamāha:- "yassa pure ca pacchā ca majjhe ca natthi kiñcanaṃ akiñcanaṃ anādānaṃ tamahaṃ brūmi brāhmaṇan"ti. 4- Tato dhammadinnāya sādhukāraṃ datvā visākhaṃ upāsakaṃ etadavoca "paṇḍitā visākha dhammadinnā bhikkhunī, mahāpaññā visākha dhammadinnā bhikkhunī. Sacepi 5- tvaṃ visākha etamatthaṃ puccheyyāsi, ahaṃpi etamatthaṃ 6- byākareyyāmi, 7- yathā taṃ dhammadinnāya bhikkhuniyā byākataṃ, eso ceva tassa attho, evañca naṃ dhārehī"ti. Evametaṃ vatthu samuṭṭhitaṃ. Aparabhāge satthā jetavane viharanto 8- paṭipāṭiyā bhikkhuniyo ṭhānantaresu ṭhapento imameva cūḷavedallaṃ atthuppattiṃ katvā theriṃ imasmiṃ sāsane dhammakathikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. Nandātherīvatthu [240] Chaṭṭhe jhāyīnaṃ yadidaṃ nandāti jhānābhiratānaṃ nandā therī aggāti dasseti. Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā aparabhāge @Footnote: 1 Sī.,i. va 2 Ma.mū. 12/466/416 cūḷavedallasutta @3 Ma. pucchāvissajjanaṃ nayantaṃ kathaṃ 4 khu.dha. 25/421/90 dhammadinnātherīvatthu @5 cha.Ma. maṃ cepi, i. mañcepi 6 cha.Ma.,i. taṃ evameva 7 cha.Ma.,i. byākareyyaṃ @8 cha.Ma.,i. nisinno--------------------------------------------------------------------------------------------- page321.
Dhammakathaṃ 1- suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ jhānābhiratānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. Sā tato kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ satthu uppattito 2- puretarameva mahāpajāpatiyā gotamiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi, nandātissā nāmaṃ akaṃsu, rūpanandātipi vuccati. Sā aparabhāge uttamarūpabhāvena janapadakalyāṇī nāma jātā. Sā amhākaṃ dasabale sabbaññutaṃ patvā anupubbena kapilavatthuṃ āgantvā nandañca rāhulañca pabbājetvā pakkante suddhodanamahārājassa parinibbutakāle "mahāpajāpatī gotamī rāhulamātā ca nikkhamitvā satthu santike pabbajitā"ti ñatvā "imāsaṃ pabbajitakālato paṭṭhāya mayhaṃ idha kiṃ kamman"ti mātu mahāpajāpatiyā santikaṃ gantvā pabbaji. Pabbajitadivasato paṭṭhāya "satthā rūpaṃ garahī"ti satthu upaṭṭhānaṃ na gacchati, ovādavāre sampatte aññaṃ pesetvā ovādaṃ āharāpesi. 3- Satthā tassā rūpamadamattameva 4- ñatvā "attano ovādaṃ attanāva āgantvā gaṇhantu, na bhikkhunīhi aññā pesetabbā"ti āha. Tato rūpanandā aññaṃ maggaṃ apassantī akāmā ovādaṃ agamāsi. Satthā tassā caritavasena iddhiyā ekaṃ itthīrūpaṃ nimminitvā tālapaṇṇaṃ 5- gahetvā vījamānaṃ viya akāsi. Rūpanandā taṃ disvā cintesi "ahaṃ akāraṇeneva pamattā hutvā nāgacchāmi, evarūpāpi itthiyo satthu santike vissaṭṭhā vicaranti. Mama rūpaṃ etāsaṃ rūpassa kallaṃ nāgghati soḷasiṃ, ajānitvāva ettakaṃ kālaṃ na āgatamhī"ti tameva itthīnimittaṃ gaṇhitvā olokentī aṭṭhāsi. Satthā tassā pubbahetusampannatāya 6- "aṭṭhīnaṃ nagaraṃ katan"ti 7- dhammapade gāthaṃ vatvā:- "caraṃ vā yadi vā tiṭṭhaṃ nisinno uda vā sayan"ti 8- @Footnote: 1 cha.Ma.,i. satthu dhammaṃ 2 cha.Ma.,i. nibbattito 3 cha.Ma.,i. āharāpeti @4 cha.Ma.,i. rūpamadamattabhāvaṃ 5 cha.Ma.,i. tālavaṇṭaṃ 6 Sī. pubbahetusampannāya @7 khu.dha. 25/150/43 janapadakalyāṇīrūpanandāvatthu 8 khu.su. 25/195/371 vijayasutta--------------------------------------------------------------------------------------------- page322.
Suttaṃ abhāsi. Sā tasmiṃyeva rūpe khayavayaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ pāpuṇi. Imasmiṃ ṭhāne idaṃ vatthu heṭṭhā khemātheriyā vatthusadisamevāti na vitthāritaṃ. Tato paṭṭhāya rūpanandā jhānābhiratānaṃ antare dhurappattā ahosi. Satthā aparabhāge jetavane nisinno paṭipāṭiyā bhikkhuniyo ṭhānantaresu ṭhapento nandātheriṃ jhāyīnaṃ 1- aggaṭṭhāne ṭhapesīti. Soṇātherīvatthu [241] Sattame āraddhaviriyānaṃ yadidaṃ soṇāti paggahitaparipuṇṇaviriyānaṃ soṇā aggāti dasseti. Ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā aparabhāge dhammaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ āraddhaviriyānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā aparabhāge gharāvāse vuṭṭhā 2- bahū puttadhītaro labhitvā sabbepi visuṃ visuṃ gharāvāse patiṭṭhāpesi. Te tato paṭṭhāya "ayaṃ amhākaṃ kiṃ karissatī"ti taṃ attano santikaṃ āgataṃ "mātā"ti saññaṃpi na kariṃsu. Bahuputtikasoṇā tesaṃ attani agāravaṃ 3- ñatvā "gharāvāsena kiṃ karissāmī"ti nikkhamitvā pabbaji. Atha naṃ bhikkhuniyo "ayaṃ vattaṃ 4- na jānāti, ayuttaṃ karotī"ti daṇḍakammaṃ karonti. Puttadhītaro taṃ daṇḍakammaṃ āharantiṃ disvā "ayaṃ yāvajjadivasā sikkhāmattaṃpi 5- na jānātī"ti diṭṭhadiṭṭhaṭṭhāne upphaṇḍenti. 6- Sā tesaṃ vacanaṃ sutvā uppannasaṃvegā "attano gativisodhanaṃ kātuṃ vaṭṭatī"ti nisinnaṭṭhānepi ṭhitaṭṭhānepi dvattiṃsākāraṃ sajjhāyati. Sā yatheva pubbe bahuputtikasoṇattherīti paññāyittha, evaṃ pacchā āraddhaviriyasoṇattherīti pākaṭā jātā. @Footnote: 1 Sī. jhāyinīnaṃ 2 Sī. patiṭṭhitā, cha.Ma. vutthā 3 cha.Ma.,i. agāravabhāvaṃ @4 Sī.,i. mattaṃ 5 Sī.,i. sikkhāpadamattampi 6 Sī.,i. ujjhāyanti, @cha.Ma. uppaṇḍesuṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page323.
Athekadivasaṃ bhikkhuniyo vihāraṃ gacchantiyo "bhikkhunīsaṃghassa udakaṃ tāpeyyāsi soṇe"ti vatvā agamaṃsu. Sāpi udakatāpanato puretarameva aggisālāya caṅkamitvā caṅkamitvā dvattiṃsākāraṃ sajjhāyantī vipassanaṃ vaḍḍhesi. Satthā gandhakuṭiyaṃ nisinnova imaṃ obhāsagāthaṃ abhāsi:- "yo ca vassasataṃ jīve apassaṃ dhammamuttamaṃ ekāhaṃ jīvitaṃ seyyo passato dhammamuttaman"ti. 1- Gāthāpariyosāne arahattaṃ patvā cintesi "ahaṃ arahattaṃ pattā, āgantukajano anupadhāretvāva mayi avamaññāya 2- kiñci vatvā bahuṃ pāpaṃ 3- pasaveyya, tasmā 4- sallakkhaṇakāraṇaṃ kātuṃ vaṭṭatī"ti. Sā udakabhājanaṃ āropetvā heṭṭhā aggiṃ na akāsi. Bhikkhuniyo āgantvā uddhanaṃ olokentiyo aggiṃ adisvā "imaṃ mahallikaṃ `bhikkha- nīsaṃghassa udakaṃ tāpehī'ti avocumhā, ajjāpi uddhane aggiṃpi na karotī"ti āhaṃsu. Ayye kiṃ tumhākaṃ agginā, uṇhodakena nhāyitukāmā bhājanato udakaṃ gahetvā nhāyathāti. Tāpi "bhavissati ettha kāraṇan"ti gantvā udake hatthaṃ otāretvā uṇhabhāvaṃ ñatvā ekaṃ kuṭaṃ āharitvā udakaṃ gaṇhanti, gahitagahitaṭṭhānaṃ pūrati. 5- Tadā sabbāva tassā arahatte ṭhitabhāvaṃ ñatvā 6- daharatarā tāva pañcapatiṭṭhitena pādesu patitvā "ayye ettakaṃ kālaṃ tumhe anupadhāretvā viheṭhetvā viheṭhetvā kathayimhā, khamatha no"ti khamāpesuṃ. Vuḍḍhatarāpi therī 7- ukkuṭikaṃ nisīditvā "khamatha ayye"ti khamāpesuṃ. Tato paṭṭhāya "mahallakakāle pabbajitvāpi āraddhaviriyabhāvena nacirasseva aggaphale patiṭṭhitā"ti theriyā guṇo pākaṭo ahosi. Aparabhāge satthā jetavane nisīditvā bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ṭhānantaresu 8- ṭhapento soṇattheriṃ āraddhaviriyānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. @Footnote: 1 khu.dha. 25/115/37 bahuputtikātherīvatthu 2 cha.,i. avaññāya 3 cha.Ma. apuññampi @4 Sī.,i. tassa 5 cha.Ma.,i. paripūrati 6 i. gantvā 7 cha.Ma.,i. ayaṃ pāṭho na @dissati 8 cha.Ma.,i. ṭhānantare. evamuparipi--------------------------------------------------------------------------------------------- page324.
Sakulātherīvatthu [242] Aṭṭhame dibbacakkhukānaṃ yadidaṃ sakulāti 1- dibbacakkhukānaṃ sakulattherī aggāti dasseti. Ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattitvā aparabhāge 2- satthu dhammakathaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ dibbacakkhukānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kulagehe nibbattitvā aparabhāge satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddhā pabbajitvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Sā tato paṭṭhāya dibbacakkhumhi ciṇṇavasī ahosi. Aparabhāge satthā jetavane nisinno bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ṭhānantaresu ṭhapento imaṃ theriṃ dibbacakkhukānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. Kuṇḍalakesātherīvatthu [243] Navame khippābhiññānanti khippābhiññānaṃ bhikkhunīnaṃ bhaddā kuṇḍalakesā aggāti dasseti. Ayaṃ kira 3- padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattā satthu dhammakathaṃ sutvā satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ khippābhiññānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā kassapabuddhakāle kiṃkissa rañño gehe sattannaṃ bhaginīnaṃ abbhantarā hutvā vīsati vassasahassāni dasasīlāni samādāya komārikabrahmacariyaṃ carati 4- saṃghassa vasanapariveṇaṃ 5- kāretvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahanagare seṭṭhikule paṭisandhiṃ gaṇhi, bhaddātissā nāmaṃ akaṃsu. Taṃdivasaṃyeva ca tasmiṃ nagare purohitaputto jāto. Tassa jātavelāya rājanivesanaṃ @Footnote: 1 cha.Ma. bakulāti 2 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati, i. vayappattā @3 Sī.,i.,cha.Ma. ayampi hi 4 cha.Ma.,i. carantī 5 ka. pana pariveṇaṃ i. vasanakapariveṇaṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page325.
Ādiṃ katvā sakalanagare āvudhāni pajjaliṃsu. Purohito pātova rājakulaṃ gantvā rājānaṃ sukhaseyyaṃ pucchi. Rājā "kuto me ācariya sukhaseyyaṃ, 1- ajja sabbarattiṃ rājanivesane āvudhāni pajjalitāni disvā bhayappattā ahumhā"ti āha. Mahārāja tappaccayā mā cintayittha, na tumhākaṃyeva gehe āvudhāni pajjaliṃsu, sakalanagare evaṃ ahosīti. Kiṃkāraṇā ācariyāti. Amhākaṃ gehe coranakkhattena dārako jāto, so sakalanagarassa sattu hutvā uppanno, tassetaṃ pubbanimittaṃ. Tumhākaṃ upaddavo natthi, sace pana icchatha, hāretha 2- amhākaṃ pīḷāya hārakammaṃ 3- natthīti. Purohito "mama putto attano nāmaṃ gahetvāva āgato"ti sattukotveva 4- nāmaṃ akāsi. Seṭṭhigehepi bhaddā vaḍḍhati, purohitagehepi sattuko vaḍḍhati. So attano ādhāvanavidhāvanena kīḷituṃ samatthakabhāvato paṭṭhāya attano vicaraṇaṭṭhāne yaṃ yaṃ 5- passati, taṃ taṃ sabbaṃ āharitvā mātāpitūnaṃ gehe 6- pūreti. Pitā naṃ kāraṇasahassaṃpi 7- vatvā vāretuṃ nāsakkhi. Aparabhāge panassa vayappattassa sabbākārenāpi vāretuṃ asakkuṇeyyabhāvaṃ ñatvā dve nīlasāṭake tassa 8- datvā sandhicchedanaupakaraṇañca siṅghāṭakayantakañca 9- hatthe datvā "tvaṃ iminā ca 10- kammena jīvāhī"ti taṃ vissajjesi. So taṃdivasato paṭṭhāya siṅghāṭakayantaṃ khipitvā kulānaṃ pāsāde āruyha sandhiṃ chinditvā parakulesu nikkhittabhaṇḍaṃ attanā ṭhapitaṃ viya gahetvā gacchati. Sakalanagare tena aviluttagehaṃ nāma nāhosi. Ekadivasaṃ rājā rathena nagare vicaranto sārathiṃ pucchi "kiṃ nu kho imasmiṃ nagare tasmiṃ tasmiṃ ghare chiddameva paññāyatī"ti. Deva imasmiṃ nagare sattuko nāma coro bhittiṃ chinditvā kulānaṃ santakaṃ haratīti. Rājā nagaraguttikaṃ pakkosāpetvā "imasmiṃ kira nagare evarūpo nāma jāto coro atthi, kasmā naṃ na gaṇhasī"ti āha. Mayaṃ deva taṃ sahoḍḍhaṃ passituṃ na sakkomāti. Sace @Footnote: 1 cha.Ma. sukhaseyyā, i. lukhaseyyo 2 Ma. mārema, cha.,i. hārema 3 Ma. māritakammaṃ, @cha.,i. hāraṇakammaṃ 4 cha.Ma.,i. sattukotevassa 5 Sī.,i. sayaṃ yaṃ 6 cha.Ma.,i. gehaṃ @7 i. kāraṇaṃ sayaṃpi 8 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati, i. nivāsāpetvā @9 cha.Ma. siṅghāṭakayantañca 10 cha.Ma.,i. imināva--------------------------------------------------------------------------------------------- page326.
Ajja taṃ coraṃ passasi, gaṇha. Sace na gaṇhasi, 1- rājāṇante 2- karissāmīti. Evaṃ devāti nagaraguttiko sakalanagare manusse āṇāpetvā 3- taṃ bhittiṃ chinditvā parabhaṇḍaṃ avaharantaṃ sahoḍḍhameva netvā 4- rañño dassesi. Rājā "imaṃ coraṃ dakkhiṇadvārena nīharitvā ghātethā"ti āha. Nagaraguttiko rañño paṭisuṇitvā taṃ coraṃ catukke catukke pahārasahassena tāḷento gāhāpetvā dakkhiṇadvāraṃ gacchati. Tasmiṃ samaye ayaṃ bhaddā nāma seṭṭhidhītā mahājanassa kolāhalasaddena 5- sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā olokentī taṃ sattukaṃ coraṃ vadhatthāya 6- nīyamānaṃ disvā ubhohi hatthehi hadayaṃ sandhārentī gantvā sirisayane adhomukhā nipajji. Sā ca tassa kulassa ekadhītā, tenassā ñātakā appamattakaṃpi mukhavikāraṃ sahituṃ na sakkonti. Atha naṃ mātā taṃ 7- sayane nipannaṃ disvā "kiṃ karosi ammā"ti pucchi. 8- Etaṃ vajjhaṃ katvā nīyamānaṃ coraṃ addasaṃ ammāti 9- etaṃ labhamānā jīvissāmi, alabhamānāya me maraṇameva varanti. 10- Te taṃ nānappakārenapi 11- saññāpetuṃ asakkontā "maraṇā jīvitaṃ seyyo"ti sallakkhesuṃ. Athassā pitā nagaraguttikassa santikaṃ gantvā sahassalañcaṃ datvā "mayhaṃ dhītā core paṭibaddhacittā, yena kenaci upāyena imaṃ muñcā"ti āha. So "sādhū"ti seṭṭhissa paṭissuṇitvā 12- coraṃ gahetvā yāva suriyassa atthaṅgamā ito cito ca papañcāpetvā suriye atthaṃ upagate corabhāvaṃ katvā ekaṃ corakaṃ corakato nīharāpetvā 13- sattukaṃ bandhanā 14- mocetvā sattukaṃ seṭṭhigehaṃ pesetvā tena bandhanena itaraṃ bandhitvā dakkhiṇadvārena nīharitvā ghātesi. Seṭṭhidāsāpi sattukaṃ gahetvā seṭṭhino nivesanaṃ āgamiṃsu. Taṃ disvā seṭṭhī "dhītu manaṃ pūressāmī"ti sattukaṃ gandhodakena nhāpetvā sabbābharaṇapaṭimaṇḍitaṃ 15- kāretvā pāsādaṃ pesesi. @Footnote: 1 cha.Ma. naṃ coraṃ gaṇhasi, jīvasi. sace na gaṇhasi 2 Ma. rājadaṇḍe 3 Ma. codetvā, @cha. cāretvā 4 cha.Ma.,i. gahetvā 5 Sī.,i. kalakalasaddena 6 cha.Ma.,i. tathā @7 cha.Ma.,i. ayaṃ pāṭho na dissati 8 Sī.,i. pucchiṃsu 9 Sī.,i. āma amma @addasāmāti, cha.Ma. āma ammāti 10 cha.Ma. maraṇamevāti 11 Sī.,i. anekapariyāyenapi @12 i. paṭisutvā 13 Sī.,i. atthaṃ upagacchantā cāragato ekaṃ manussaṃ @nīharāpetvā, cha.Ma. atthaṃ gate cāragato ekaṃ manussaṃ nīharāpetvā @14 cha.Ma.,i. sattukassa bandhanaṃ 15 cha.Ma. sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page327.
Bhaddāpi "paripuṇṇā me saṅkappā"ti anekālaṅkārena alaṅkaritvā taṃ paricaramānā vicarati. 1- Sattuko katipāhaṃ vītināmetvā cintesi "imissā pasādhanabhaṇḍakaṃ mayhaṃ bhavissati, kenaci upāyena imaṃ ābharaṇaṃ gahetuṃ vaṭṭatī"ti samīpe sukhena nisinnakāle bhaddamāha "mayhaṃ ekaṃ vacanaṃ vattabbaṃ atthī"ti. Seṭṭhidhītā sahassalābhaṃ labhitvā viya tuṭṭhamānasā "vissaṭṭhaṃ vada ayyā"ti āha. Tvaṃ cintesi "maṃ nissāya iminā jīvitaṃ laddhan"ti, ahaṃ pana gahitamattova corapapātapabbate adhivatthāya devatāya "sacāhaṃ jīvitaṃ labhissāmi, balikammaṃ vo 2- dassāmī"ti āyāciṃ. Taṃ nissāya mayā jīvitaṃ laddhaṃ, sīghaṃ balikammaṃ sajjāpehīti. Bhaddā "ahaṃ tassa manaṃ pūressāmī"ti balikammaṃ sajjāpetvā sabbaṃ pasādhanaṃ pasādhetvā ekayāne āruyha sāmikena saddhiṃ corapapātaṃ 3- gantvā "pabbatadevatāya balikammaṃ karissāmī"ti abhiruhituṃ āraddhā. Sattuko cintesi "sabbesu abhiruhantesu mama imissā ābharaṇaṃ gahetvā 4- na okāso bhavissatī"ti tameva balibhājanaṃ gāhāpetvā pabbataṃ abhiruhi. So bhaddāya saddhiṃ kathento piyakathaṃ na katheti. 5- Sā teneva corassa 6- adhippāyaṃ aññāsi. Atha naṃ so āha "bhadde tava sāṭakaṃ 7- omuñcitvā kāyāruḷhaṃ te pasādhanaṃ ettha bhaṇḍikaṃ karohī"ti. Sāmi mayhaṃ ko aparādhoti. Kiṃ panāhaṃ bāle balikammatthaṃ āgatoti saññaṃ karosi. Ahañhi imissā devatāya yakanaṃ ubbaṭṭetvā dadeyyaṃ, 8- balikammāpadesena pana tava ābharaṇaṃ gaṇhitukāmo hutvā āgatomhīti. Kassa pana ayya pasādhanaṃ, kassa ahanti. Mayaṃ evarūpaṃ na jānāma, aññaṃ tava santakaṃ, aññaṃ mama santakanti. Sādhu ayya, ekaṃ pana me adhippāyaṃ pūretha, alaṅkataniyāmeneva me purato ca pacchato ca āliṅgituṃ dethāti. So "sādhū"ti sampaṭicchi. Sā tena sampaṭicchitabhāvaṃ ñatvā purato āliṅgitvā pacchato āliṅgantī viya @Footnote: 1 cha.Ma. paricarati, i. carati 2 cha.Ma.,i. te 3 cha.Ma.,i. corapapātapabbataṃ @4 cha.Ma.,i. gahetuṃ 5 ka. kathento viya kathaṃ kathesi 6 cha.Ma.,i. iṅgiteneva tassa @7 cha.Ma. uttarisāṭakaṃ 8 Sī. khādeyyaṃ, i. ghādeyyaṃ, Ma. mā dadeyyaṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page328.
Hutvā pabbatapapāte pātesi. So patanto ākāseyeva cuṇṇavicuṇṇo ahosi. Tāya katavicuṇṇabhāvaṃ disvā pabbate adhivatthā devatā guṇakittanavasena imā gāthā āha:- "na so 1- sabbesu ṭhānesu puriso hoti paṇḍito itthīpi paṇḍitā hoti tattha tattha vicakkhaṇā. Na so 1- sabbesu ṭhānesu puriso hoti paṇḍito itthīpi paṇḍitā hoti muhuttamapi cintaye"ti. 2- Tato bhaddā cintesi "na sakkā mayā iminā niyāmena puna gehaṃ gantuṃ, ito gantvā ekaṃ pabbajjaṃ pabbajissāmī"ti nigaṇṭhārāmaṃ gantvā nigaṇṭhe pabbajjaṃ yāci. Atha naṃ te āhaṃsu "kena niyāmena pabbajjā hotū"ti. Yaṃ tumhākaṃ pabbajjāya uttamaṃ, tadeva karothāti. Te "sādhū"ti tassā tālaṭṭhinā kese luñcitvā pabbājesuṃ. Kesā puna vaḍḍhantāpi rāsivasena kuṇḍalāvattā hutvā vaḍḍhiṃsu. Sā teneva kāraṇena kuṇaḍalakesā nāma jātā. Sā attano pabbajitaṭṭhāne sabbaṃ sippaṃ uggaṇhitvā 3- "tesaṃ ito uttariṃ 4- viseso natthī"ti ñatvā gāmanigamarājadhāniyo vicarantī yattha yattha paṇḍitā atthi, tattha tattha gantvā tesaṃ jānanasippaṃ sabbameva uggaṇhāti. Athassā bahūsu ṭhānesu sikkhitabhāvena paṭivādaṃ dātuṃ samatthā na honti. Sā attanā saddhiṃ kathetuṃ samatthaṃ adisvā yaṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā pavisati, tassa dvāre vālukarāsiṃ katvā tattheva jambūsākhaṃ ṭhapesi. 5- "yo mama vādaṃ āropetuṃ sakkoti, so imaṃ sākhaṃ maddatū"ti samīpe ṭhitānaṃ dārakānaṃ saññaṃ deti. Taṃ sattāhaṃpi maddantā na honti. Atha naṃ gahetvā pakkamati. @Footnote: 1 pāli. na hi 2 pāli. lahuṃ atthaṃ vicintitā, khu.apa. 33/161/328 (syā) @3 ka. uggaṇhi 4 cha.Ma. uttari 5 cha.Ma.,i. ṭhapeti--------------------------------------------------------------------------------------------- page329.
Tasmiṃ samaye amhākaṃ bhagavā loke nibbattitvā sāvatthiṃ upanissāya jetavane viharati. Kuṇḍalakesāpi kho anupubbena sāvatthiṃ patvā antonagare 1- pavisamānā porāṇaniyāmeneva vālukarāsimhi sākhaṃ ṭhapetvā dārakānaṃ saññaṃ datvā pāvisi. Tasmiṃ samaye dhammasenāpati bhikkhusaṃghe paviṭṭhe ekakova nagaraṃ pavisanto vālukathūpe 2- jambūsākhaṃ disvā "kasmā ayaṃ ṭhapitā"ti pucchi. Dārakā naṃ 3- aparihāpetvā kathesuṃ. Evaṃ sante imaṃ gahetvā maddatha dārakāti. Tesu therassa vacanaṃ sutvā ekacce maddituṃ na visahiṃsu, ekacce taṃkhaṇaṃyeva madditvā cuṇṇavicuṇṇaṃ akaṃsu. Kuṇḍalakesā bhattakiccaṃ katvā nikkhamantī taṃ sākhaṃ madditaṃ disvā "kassetaṃ kamman"ti pucchi. Athassā dhammasenāpatinā kārāpitabhāvaṃ kathayiṃsu. Sā "attano thāmaṃ ajānanto imaṃ sākhaṃ maddāpetuṃ no visahissati, addhā eso mahanto bhavissati. Ahaṃpi pana khuddikā bhavantī na sobhissāmi, antogāmameva pavisitvā parisāya saññaṃ dātuṃ vaṭṭatī"ti cintetvā tathā akāsi. Asītikulasahassanivāse nagare sabhāgavasena sabbe sañjāniṃsūti 4- veditabbaṃ. Theropi bhattakiccaṃ katvā aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi. Athāyaṃ kuṇḍalakesā mahājanaparivutā therassa santikaṃ gantvā paṭisaṇṭhāraṃ katvā ekamantaṃ ṭhatvā "bhante tumhehi sākhā maddāpitā"ti pucchi. Āma mayā maddāpitāti. Evaṃ sante tumhehi saddhiṃ amhākaṃ vādo hotu bhanteti. Hotu bhaddeti. Kassa pucchā hotu 5- kassa vissajjananti. Pucchā nāma amhākaṃ pattā, tvaṃ pana tuyhaṃ jānanakaṃ pucchāti. Sā therena dinnaanumatiyā sabbameva attano jānanakaṃ vādaṃ pucchi, thero sabbaṃ vissajjesi. Sā sabbaṃ pucchitvā tuṇhī ahosi. Atha naṃ thero āha "tayā bahuṃ 6- pucchitaṃ, mayaṃpi ekaṃ pañhaṃ pucchāmā"ti. Pucchatha bhanteti. Ekaṃ nāma kinti. Kuṇḍalakesā "na jānāmi bhante"ti āha. Tvaṃ ettakaṃpi na jānāsi, @Footnote: 1 cha.Ma.,i. antonagaraṃ 2 cha.Ma. vālukāthūpe, i. vālikapuñje @3 Sī.,i.,cha.Ma. dārakā taṃ kāraṇaṃ 4 Sī.,i. jāniṃsūti 5 Sī.,i. hoti 6 cha.Ma. bahu--------------------------------------------------------------------------------------------- page330.
Aññaṃ kiṃ jānissasīti. Sā therassa pādesu patitvā "tumhākaṃ saraṇaṃ gacchāmi bhante"ti āha. Mama saraṇagamanakammaṃ natthi, sadevake loke aggapuggalo dhuravihāre vasati, taṃ saraṇaṃ gacchāhīti. Sā "evaṃ karissāmi bhante"ti sāyaṇhasamaye satthu dhammadesanāvelāya satthu santikaṃ gantvā pañca- patiṭṭhitena vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Satthā tassā madditasaṅkhārāya cariyavasena dhammapade imaṃ gāthamāha:- "sahassamapi ce gāthā anatthapadasañhitā ekaṃ gāthāpadaṃ seyyo yaṃ sutvā upasammatī"ti. 1- Sā gāthāpariyosāne yathāṭhitāva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā pabbajjaṃ yāci, satthā tassā pabbajjaṃ sampaṭicchi. Sā bhikkhunīupassayaṃ gantvā pabbaji. Aparabhāge catuparisamajjhe kathā udapādi "mahantā vatāyaṃ bhaddā kuṇḍalakesā, yā catuppadikagāthāvasāne arahattaṃ pattā"ti. Satthā taṃ kāraṇaṃ atthuppattiṃ katvā theriṃ khippābhiññānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. Bhaddakāpilānītherīvatthu [244] Dasame pubbenivāsaṃ anussarantīnanti pubbenivuṭṭhakhandhasantānaṃ anussarantīnaṃ bhaddakāpilānī aggāti dasseti. Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattitvā satthu dhammadesanaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ pubbenivāsaṃ anussarantīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā anuppanne buddhe bārāṇasiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā attano bhaginiyā 2- saddhiṃ kalahaṃ karontī tāya paccekabuddhassa piṇḍapāte dinne "ayaṃ imassa piṇḍapātaṃ datvā attano vasaṃ vattetī"ti paccekabuddhassa hatthato pattaṃ gaṇhitvā bhattaṃ chaḍḍetvā kalalassa pūretvā adāsi. @Footnote: 1 khu.dha. 25/101/35 bāhiyadārucīriyattheravatthu 2 Sī.,i. bhātujāyāya, @cha.Ma. sāmibhaginiyā--------------------------------------------------------------------------------------------- page331.
Imassa piṇḍapātaṃ datvā attano vasaṃ vattetī"ti paccekabuddhassa hatthato pattaṃ gaṇhitvā bhattaṃ chaḍḍetvā kalalassa pūretvā adāsi. Mahājano "bālā ayan"ti garahitvā "yāya te saddhiṃ kalaho kato, tassā kiñci na karosi, paccekabuddho te kiṃ aparajjhatī"ti āha. Sā tesaṃ vacanena lajjamānā puna pattaṃ gahetvā kalalaṃ haritvā 1- dhovitvā gandhacuṇṇena ubbaṭṭetvā catumadhurassa pūretvā upari āsittena padumagabbhavaṇṇena sappinā vijjotamānaṃ paccekabuddhassa hatthe ṭhapetvā "yathāyaṃ piṇḍapāto obhāsajāto, evaṃ obhāsajātaṃ me sarīraṃ hotū"ti paṭṭhanaṃ paṭṭhesīti sabbametaṃ mahākassapattherassa vatthumhi vuttanayeneva veditabbaṃ. Mahākassapatthero pana dakkhiṇamaggaṃ gahetvā dasabalassa santikaṃ bahuputtanigrodhamūlaṃ gato, ayaṃ bhaddakāpilānī vāmamaggaṃ gaṇhitvāva mātugāmassa pabbajjāya ananuññātabhāvena paribbājikārāmaṃ agamāsi. Yadā pana mahāpajāpatī gotamī pabbajjañca upasampadañca labhi, tadā sā theriyā santike pabbajjañca upasampadañca labhitvā aparabhāge vipassanāya kammaṃ karontī arahattaṃ patvā pubbenivāsañāṇe ciṇṇavasī ahosi. Atha satthā jetavane nisīditvā bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ṭhānantare ṭhapento imaṃ theriṃ pubbenivāsaṃ anussarantīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. Bhaddākaccānātherīvatthu [245] Ekādasame mahābhiññāppattānanti 2- mahatiyo abhiññāyo pattānaṃ bhaddākaccānā nāma aggāti dasseti. Ekassa hi buddhassa cattārova janā mahābhiññā honti, na avasesasāvakā. Avasesasāvakā hi kappasatasahassameva anussarituṃ sakkonti, na tato paraṃ. Mahābhiññāppattā pana kappasatasahassādhikaṃ asaṅkhyeyyaṃ anussaranti. Amhākaṃpi satthu sāsane dve aggasāvakā bākulatthero bhaddākaccānāti ime cattāro ettakaṃ anussarituṃ asakkhiṃsu. 3- Tasmā ayaṃ therī @Footnote: 1 cha.Ma.,i. hāretvā 2 Sī.,i. mahābhiññappattānanti 3 cha.Ma. sakkhiṃsu--------------------------------------------------------------------------------------------- page332.
Mahābhiññāppattānaṃ aggā nāma jātā. Bhaddākaccānāti tassā nāmaṃ. Bhaddakaccanassa 1- viya hi uttamasuvaṇṇassa viya ca tassā sarīravaṇṇo ahosi, 2- tasmā bhaddākaccānātveva saṅkhaṃ gatā. 2- Rāhulamātāyetaṃ adhivacanaṃ. Sāpi 3- padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā aparabhāge satthu dhammakathaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ mahābhiññāppattānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde suppabuddhassa 4- gehe paṭisandhiṃ gaṇhi, bhaddākaccānātissā nāmaṃ akaṃsu. Sā vayappattā bodhisattassa gehaṃ agamāsi. Sā aparabhāge rāhulakumāraṃ nāma puttaṃ vijāyi. Tassa jātadivase bodhisatto nikkhamitvā bodhimaṇḍe sabbaññutaṃ patvā lokānuggahaṃ karonto anupubbena kapilavatthuṃ āgamma ñātīnaṃ saṅgahaṃ akāsi. Aparabhāge parinibbute suddhodanamahārāje mahāpajāpatīgotamī pañcahi mātugāmasatehi saddhiṃ satthu santike pabbaji. Rāhulamātāpi janapadakalyāṇīpi theriyā santikaṃ gantvā pabbaji. Sā pabbajitakālato paṭṭhāya bhaddākaccānā therītveva pākaṭā ahosi, sā aparabhāge vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patvā abhiññāsu ciṇṇavasī ahosi. Ekapallaṅke nisinnā ekāvajjanena kappasatasahassādhikaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ anussarati. Tassā tasmiṃ guṇe pākaṭe jāte satthā jetavane nisinno bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ṭhānantaresu ṭhapento imaṃ theriṃ mahābhiññāppattānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. Kisāgotamītherīvatthu [246] Dvādasame lūkhacīvaradharānanti tīhi lūkhehi samannāgataṃ paṃsukūlaṃ dhārentīnaṃ kisāgotamī aggāti dasseti. Gotamītissā nāmaṃ, thokaṃ kisādhātukattā 5- pana @Footnote: 1 cha.Ma.,i. bhaddakañcanassa 2-2 cha.,i. sā tasmā bhaddakañcanāti nāmaṃ labhi, sā pacchā @kaccānātveva saṅakhaṃ gatā 3 cha.Ma.,i. sā hi 4 cha.Ma.,i. suppabuddhasakkassa @5 Sī.,i. thokaṃ kilantadhātukattā--------------------------------------------------------------------------------------------- page333.
Kisāgotamīti vuccati. Ayaṃpi padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattitvā satthu dhammadesanaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ lūkhacīvaradharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ duggatakule nibbattitvā vayappattakāle ekaṃ kulaṃ agamāsi, tattha naṃ "duggatakulassa dhītā"ti paribhaviṃsu. Sā aparabhāge puttaṃ vijāyi, athassā sammānamakaṃsu. So panassā dārako ādhāvitvā paridhāvitvā kīḷanavaye ṭhito kālamakāsi, tassā soko udapādi. Sā "ahaṃ imasmiṃyeva gehe hatalābhasakkārā hutvā puttassa jātakālato paṭṭhāya sakkāraṃ pāpuṇiṃ, ime mayhaṃ puttaṃ bahi chaḍḍetuṃpi vāyameyyun"ti 1- puttaṃ aṅkenādāya "puttassa me bhesajjaṃ dethā"ti gehadvārapaṭipāṭiyā vicarati. Diṭṭhadiṭṭhaṭṭhāne manus- sā "kattha te matassa 2- bhesajjaṃ diṭṭhapubban"ti pāṇiṃ paharitvā parihāsaṃ karonti. Sā tesaṃ kathāya neva saññittaṃ 3- gacchati. Atha naṃ eko paṇḍitapuriso disvā "ayaṃ puttasokena cittavikkhepaṃ pattā bhavissati, etassā panassa 4- bhesajjaṃ na añño jānissati, dasabalova jānissatī"ti cintetvā evamāha "amma tava puttassa bhesajjaṃ añño jānanto nāma natthi, sadevake pana loke aggapuggalo dasabalo dhūravihāre vasati, tassa santikaṃ gantvā pucchāhī"ti. Sā "saccaṃ puriso kathetī"ti puttamādāya tathāgatassa buddhāsane nisinnavelāya parisapariyante ṭhatvā "puttassa me bhesajjaṃ detha bhagavā"ti āha. Satthā tassā upanissayaṃ disvā "bhaddakaṃ te gotami kataṃ bhesajjatthāya idhāgacchantiyā, gaccha nagaraṃ pavisitvā koṭito paṭṭhāya sakalanagaraṃ caritvā yasmiṃ gehe koci matapubbo natthi, tato siddhatthakaṃ āharā"ti āha. Sā "sādhu bhante"ti tuṭṭhamānasā antonagaraṃ pavisitvā paṭhamageheyeva "dasabalo mama puttassa @Footnote: 1 Ma. vāyamissantīti 2 cha.Ma.,i. matakassa 3 Sī.,cha.,i. saññattiṃ, Ma. paññattiṃ @4 cha.Ma.,i. etissā pana--------------------------------------------------------------------------------------------- page334.
Bhesajjatthāya siddhatthakaṃ āharāpeti, siddhatthakaṃ me dethā"ti āha. "handa gotamī"ti nīharitvā adaṃsu. Ahaṃ evaṃ gahetuṃ na sakkomi, 1- imasmiṃ gehe koci matapubbo nāma natthīti. Kiṃ vadesi gotami, ko idha matake gaṇetuṃ sakkotīti. "tenahi alaṃ 2- dasabalo maṃ yattha matapubbo natthi, tato naṃ gaṇhāpetī"ti āha. Sā imināva niyāmena tatiyagharaṃ gantvā cintesi "sakalanagare ayameva niyāmo bhavissati, idaṃ hitānukampakena buddhena diṭṭhaṃ bhavissatī"ti saṃvegaṃ labhitvā tatova bahi nikkhamitvā āmakasusānaṃ gantvā 3- puttaṃ hatthena gahetvā "puttaka ahaṃ imaṃ maraṇaṃ taveva uppannanti cintesiṃ, na panetaṃ taveva, mahājanasādhāraṇo esa dhammo"ti vatvā puttaṃ āmakasusāne chaḍḍetvā imaṃ gāthamāha:- "na gāmadhammo no nigamassa dhammo na cāpiyaṃ ekakulassa dhammo sabbassa lokassa sadevakassa esova dhammo yadidaṃ aniccatā"ti. 4- Evañca pana vatvā satthu santikaṃ agamāsi. Atha naṃ satthā "laddhā te gotami siddhatthakā"ti āha. Natthi 5- me bhante siddhatthakena kammaṃ, patiṭṭhaṃ pana me 6- dethāti āha. Athassā satthā dhammapade imaṃ gāthamāha:- "taṃ puttapasusammattaṃ byāsattamanasaṃ naraṃ suttaṃ gāmaṃ mahoghova maccu ādāya gacchatī"ti. 7- Sā gāthāpariyosāne yathāṭhitāva sotāpattiphale patiṭṭhāya pabbajjaṃ yāci, satthā pabbajjaṃ anujānāti. 8- Sā tikkhattuṃ satthāraṃ padakkhiṇaṃ katvā vanditvā bhikkhunīupassayaṃ gantvā pabbajjañca upasampadañca labhitvā 9- nacirasseva yonisomanasikāre kammaṃ karontī vipassanaṃ vaḍḍhesi. Athassā satthā imaṃ obhāsagāthamāha:- @Footnote: 1 Sī.,i. ayaṃ evaṃ gahetu na sakkā 2 cha.Ma.,i. alaṃ nāhaṃ gaṇhissāmi @3 Sī.,i. netvā 4 khu.apa. 33/162/333 (syā) 5 cha.,i. niṭṭhitaṃ 6 Ma. tumhe @7 khu.dha. 25/287/66 8 cha.Ma. anujāni, i. anujānāmi 9 Sī.,i. pabbaji upasampadaṃ @labhitvā pana--------------------------------------------------------------------------------------------- page335.
"yo ca vassasataṃ jīve apassaṃ amataṃ padaṃ ekāhaṃ jīvitaṃ seyyo passato amataṃ padan"ti. 1- Sā gāthāpariyosāne arahattaṃ patvā parikkhāravaḷañje paramukkaṭṭhā hutvā tīhi lūkhehi samannāgataṃ cīvaraṃ pārupitvā vicari. Aparabhāge satthā jetavane nisinno bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ṭhānantaresu ṭhapento imaṃ theriṃ lūkhacīvaradharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. Siṅgālamātātherīvatthu [247] Terasame saddhādhimuttānanti saddhālakkhaṇe abhiniviṭṭhānaṃ siṅgālamātā 2- aggāti dasseti. Ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattā satthu dhammaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ saddhādhimuttānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahanagare seṭṭhikule nibbattā samānajātikaṃ kulaṃ gantvā ekaṃ puttaṃ vijāyi, tassā siṅgālakumārotissa nāmaṃ akaṃsu. Sāpi teneva kāraṇena siṅgālamātā nāma jātā. Sā ekadivasaṃ satthu dhammakathaṃ sutvā paṭiladdhasaddhā satthu santikaṃ gantvā pabbaji. Pabbajitakālato paṭṭhāya saddhindriyaṃ adhimattaṃ paṭilabhi. Sā dhammassavanatthāya vihāraṃ gantvā dasabalassa sarīrasampattiṃ 3- olokayamānāva tiṭṭhati. Satthā tassā saddhālakkhaṇe abhiniviṭṭhabhāvaṃ ñatvā sappāyaṃ katvā pasādanīyameva dhammaṃ desesi. Sāpi therī saddhālakkhaṇameva dhuraṃ katvā arahattaṃ pāpuṇi. Atha naṃ satthā aparabhāge jetavane nisīditvā bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ṭhānantaresu ṭhapento imaṃ theriṃ saddhādhimuttānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. Terasasuttapaṭimaṇḍitāya theripāliyā vaṇṇanā niṭṭhitā. @Footnote: 1 khu.dha. 25/114/37 2 Sī.,i. sigālakamātā 3 Sī.,i. sarīranipphattiṃThe Pali Atthakatha in Roman Book 14 page 299-335. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=7123&pagebreak=1 อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=14&A=7123&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=150 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=694 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=660 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=660 Contents of The Tipitaka Volume 20 http://84000.org/tipitaka/read/?index_20
        |
|
บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]