ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 15 : PALI ROMAN An.A. (manoratha.2)

                        2. Adhikaranavaggavannana
     [11] Dutiyassa pathame balaniti kenatthena balani. Akampaniyatthena 1- balani
nama, tatha durabhisambhavanatthena anajjhomaddanatthena ca. Patisankhanabalanti paccavekkhanabalam.
Bhavanabalanti bruhanabalam vaddhanabalam. Suddham attananti idam hettha vuttanayeneva
veditabbam. Tatrati tesu dvisu balesu. Yadidanti yam idam. Sekhanametam balanti
sattannam sekhanam nanabalametam. Sekham hi so bhikkhave balam agammati sattannam
sekhanam nanabalam arabbha sandhaya paticca. Pajahatiti maggena pajahati. Pahayati
imina pana phalam kathitam. Yam papanti yam papakam lamakam. Yasma panetani dvepi
vaddhetva arahattam papunati, tasma ettha etadaggam nagatanti veditabbam.
     [12] Dutiye satisambojjhangam bhavetitiadisu ayam hettha anagatanam padanam vasena
atthavannana:- vivekanissitanti vivekam nissitam. 2- Vivekoti vivittata. Svayam
tadangaviveko vikkhambhanasamucchedapatippassaddhinissaranavivekoti pancavidho. Tasmim
pancavidhe viveke. Vivekanissitanti tadangavivekanissitam samucchedavivekanissitam
nissaranavivekanissitanca satisambojjhangam bhavetiti ayamattho veditabbo. Tatha hi
satisambojjhangabhavananuyutto yogi vipassanakkhane kiccato tadangavivekanissitam,
ajjhasayato nissaranavivekanissitam, maggakale pana kiccato samucchedavivekanissitam,
arammanato nissaranavivekanissitam satisambojjhangam bhaveti. Pancavidhaviveka-
nissitampiti eke. Te hi na kevalam balavavipassanamaggaphalakkhanesuyeva bojjhange 3-
uddharanti, vipassanapadakakasinajjhanaanapanasubhabrahmaviharajjhanesupi 4-
uddharanti, na ca patisiddha atthakathacariyehi. Tasma tesam matena etesam jhananam
pavattikkhane
@Footnote: 1  cha.Ma. akampiyatthena, Si. akampaniyatthena        2 pa.su. 1/27/93
@3 Ma. sambojjhange                 4 Si.,i. vipassanajhana...
Kiccatoyeva vikkhambhanavivekanissitam. Yatha ca "vipassanakkhane ajjhasayato nissarana-
vivekanissitan"ti vuttam, evam "patippassaddhivivekanissitampi bhaveti"ti vattum
vattati. Eseva nayo viraganissitantiadisupi. Vivekatthaeva hi viragadayo.
      Kevalanhettha vossaggo duvidho pariccagavossaggo ca pakkhandanavossaggo
cati. Tattha pariccagavossaggoti vipassanakkhane ca tadangavasena maggakkhane ca
samucchedavasena kilesappahanam. Pakkhandanavossaggoti vipassanakkhane tanninnabhavena,
maggakkhane pana arammanakaranena nibbanapakkhandanam. Tadubhayampi imasmim lokiya-
lokuttaramissake atthavannananaye vattati. Tatha hi ayam satisambojjhango yathavuttena
pakarena kilese pariccajati, nibbanam ca pakkhandati. Vossaggaparinaminti imina
pana sakalena vacanena vossaggattham parinamantam parinatam ca, paripaccantam paripakkam
cati idam vuttam hoti. Ayanhi bojjhangabhavanamanuyutto bhikkhu yatha satisambojjhango
kilesapariccagavossaggattham nibbanapakkhandanavossaggattham ca paripaccati, yatha ca
paripakko hoti, tatha nam bhavetiti. Eseva nayo sesabojjhangesupi.
      Idam pana nibbanamyeva sabbasankhatehi vivittatta viveko, sabbesam viragabhavato
virago, nirodhabhavato nirodhoti vuttam. Maggoeva ca vossagge parinami,
tasma satisambojjhangam bhaveti vivekam arammanam katva pavattiya vivekanissitam,
tatha viraganissitam nirodhanissitam. Tanca kho ariyamaggakkhanuppattiya 1- kilesanam
samucchedato pariccagabhavena ca nibbanapakkhandanabhavena ca parinatam paripakkanti ayameva
attho datthabbo. Eseva nayo sesabojjhangesupi. Iti ime satta bojjhanga
lokiyalokuttaramissaka kathita. Imesupi dvisu balesu etadaggabhavo vuttanayeneva
veditabbo.
@Footnote: 1 Si. maggakkhanapavattiya, i. maggakkhanappavattiya
      [13] Tatiye vivicceva kamehitiadinam catunnam jhananam paliattho ca
bhavananayo ca sabbakarena visuddhimagge 1- vittharitoyeva. Imani pana cattari
jhanani eko bhikkhu cittekaggatthaya bhaveti, eko vipassanapadakatthaya, eko
abhinnapadakatthaya, eko nirodhapadakatthaya, eko bhavavisesatthaya. Idha pana
tanipi vipassanapadakani adhippetani. Ayam hi bhikkhu imani jhanani samapajjitva
samapattito vutthaya sankhare sammasitva hetupaccayapariggaham katva sapaccayam
namarupam ca vavatthapetva indriyabalabojjhangani samodhanetva arahattam papunati.
Evametani jhanani lokiyalokuttaramissakaneva kathitani. Imasmim vapi 2- baladvaye
etadaggabhavo vuttanayeneva veditabbo.
      [14] Catutthe sankhittena ca vittharena cati sankhittadhammadesana
vittharadhammadesana cati dveyeva dhammadesanati dasseti. Tattha matikam uddisitva
kathita desana sankhittadesana nama, tameva matikam vittharato vibhajitva kathita
vittharadesana nama. Matikam va thapetvapi atthapetvapi vittharato vibhajitva
kathita vittharadesana nama. Tasu sankhittadesana nama mahapannassa puggalassa
vasena kathita, vittharadesana nama mandapannassa. Mahapannassa hi vittharadesana
atipapanco viya hoti. Mandapannassa sankhepadesana sasakassa uppatanam viya hoti,
neva antam na kotim papunitum sakkoti. Sankhepadesana ca ugghatitannuno vasena
kathita, vittharadesana itaresam tinnam vasena. Sakalampi hi tepitakam sankhepadesana
vittharadesanati ettheva sankham gacchati.
      [15] Pancame yasmim bhikkhave adhikaraneti vivadadhikaranam anuvadadhikaranam
apattadhikaranam kiccadhikarananti imesam catunnam adhikarananam yasmim adhikarane. Apanno
ca bhikkhuti apattim apanno bhikkhu ca. Tasmetanti tasmim etam. 3- Dighattayati
@Footnote: 1 visuddhi. 1/175   2 cha.Ma. imasmimpi, i. imasmincapi
@3 Ma. etam vivadadhikaranam
Digham addhanam titthanatthaya. Kharattayati dasakondacandalavenati evam
kharavacapavattanatthaya. Valattayati pasanaleddudandadippaharanakakkhalabhavatthaya. 1-
Bhikkhu ca na phasum viharissantiti annamannam vivadapanne bhikkhusamghe yepi
uddesam va paripuccham va gahetukama padhanam va anuyunjitukama, te phasum 2-
na viharissanti. Bhikkhusamghasmim hi uposathapavaranaya thitaya uddesadihi atthika
uddesadini gahetum na sakkonti, vipassakanam cittuppado na ekaggo hoti,
tato visesam nibbattetum na sakkonti. Evam bhikkhu ca na phasum viharissantiti.
Na dighattayatiadisu vuttapatipakkhanayena attho veditabbo.
      Idhati imasmim sasane. Iti patisancikkhatiti evam paccavekkhati. Akusalam
apannoti ettha akusalanti apatti adhippeta, apattim apannoti attho.
Kincideva desanti na sabbameva apattim, apattiya pana kincieva desam annataram
apattinti attho. Kayenati karajakayena. Anattamanoti atutthacitto. Anattamanavacanti
atutthavacam. Mamevati mam eva. Tatthati tasmim adhikarane. Accayo accaggamati
aparadho atikkamitva madditva gato, ahamevettha aparadhiko. Sunkadayakamva 3-
bhandasminti yatha sunkatthanam pariharitva nite bhandasmim sunkadayakam aparadho
abhibhavati, so  ca tattha aparadhiko hoti, na rajano na rajapurisati attho.
Idam vuttam hoti:- yo hi ranna thapitam sunkatthanam pariharitva bhandam harati,
tam saha bhandasakatena anetva ranno dassenti. Tattha neva sunkatthanassa
doso atthi, na ranno na rajapurisanam, pariharitva agatasseva 4- pana doso,
evameva yam so bhikkhu apattim apanno, tattha neva apattiya doso, na codakassa.
Tihi pana karanehi tasseva bhikkhuno doso. Tassa hi apattiapannabhavenapi doso,
codakaanattamanatayapi doso, anattamanassa sato paresam arocanenapi
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. panileddudandadihi paharanavasena kakkhalabhavatthaya 2 Si.,i. phasukam
@3 Si.,i. sunkadayikamva  4 cha.Ma.,i. gatasseva
Doso. Codakassa pana so tam apattim apajjantam addasa, tattha doso natthi.
Anattamanataya codanaya 1- pana doso. Tampi amanasikaritva ayam bhikkhu attano ca dosam
paccavekkhanto 2- "iti mameva ettha accayo accaggama sunkadayakamva bhandasmin"ti
evam patisancikkhatiti attho. Dutiyavare codakassa anattamanata ca anattamanataya
coditabhavo cati dve dosa, tesam vasena "accayo accaggama"ti ettha yojana
katabba. Sesamettha uttanamevati.
      [16] Chatthe annataroti eko apakatanamo brahmano. Yena bhagava
tenupasankamiti yenati bhummatthe 3- karanavacanam. Tasma yattha bhagava, tattha
upasankamiti evamettha attho veditabbo. Yena va karanena bhagava devamanussehi
upasankamitabbo, tena karanena upasankamiti evamettha attho veditabbo. 4-
Kena ca karanena bhagava upasankamitabbo? nanappakaragunavisesadhigamadhippayena,
sadhuphalupabhogadhippayena dijaganehi niccaphalitamaharukkho viya. Upasankamiti gatoti
vuttam hoti. Upasankamitvati upasankamanapariyosanaparidipanam. 5- Athava evam gato tato
asannataram thanam bhagavato atisamipasankhatam 6- gantvatipi vuttam hoti.
     Bhagavata saddhim sammoditi yatha ca khamaniyadini pucchanto bhagava tena,
evam sopi bhagavata saddhim samappavattappamodo ahosi, sitodakam viya unhodakena
sammoditam ekibhavam agamasi. Yaya ca "kacci bho gotama khamaniyam, kacci yapaniyam,
kacci bhoto gotamassa ca savakanam ca appabadham appatankam lahutthanam balam
phasuviharo"tiadikaya kathaya sammodi, tam pitipamojjasankhatasammodajananato
sammoditum yuttabhavato ca sammodaniyam, atthabyanjanamadhurataya sucirampi kalam saretum
nirantaram pavattetum araharupato ca saritabbabhavato ca saraniyam. Suyyamanasukhato va
@Footnote: 1 Si.,i. codana pana  2 ka. paccavekkhati 3 i. bhumatthe
@4 cha.Ma. datthabbo      5 cha.Ma.....pariyosanadipanam  6 cha.Ma.,i. samipasankhata
Sammodaniyam, anussariyamanasukhato saraniyam, tatha byanjanaparisuddhataya sammodaniyam,
atthaparisuddhataya saraniyanti evam anekehi pariyayehi sammodaniyam saraniyam katham
vitisaretva pariyosapetva nitthapetva yenatthena agato, tam pucchitukamo
ekamantam nisidi.
      Ekamantanti bhavanapumsakaniddeso "visamam candimasuriya parivattanti"tiadisu 1-
viya. Tasma yatha nisinno ekamante 2- nisinno hoti, tatha nisiditi evamettha attho
datthabbo. Bhummatthe va etam upayogavacanam. Nisiditi upavisi. Pandita hi
purisa garutthaniyam upasankamitva asanakusalataya ekamantam nisidanti. Ayam ca nesam
annataro, tasma ekamantam nisidi.
      Katham nisinno pana ekamantam nisinno hotiti? cha nisajjadose vajjetva.
Seyyathidam? atiduram accasannam uparivatam unnatappadesam atisammukham atipacchati.
Atidure nisinno hi sace kathetukamo hoti, uccasaddena kathetabbam hoti. Accasanne
nisinno sanghattanam karoti. Uparivate nisinno sariragandhena badhati. Unnatappadese
nisinno agaravam pakaseti. Atisammukha nisinno sace datthukamo hoti, cakkhuna
cakkhum ahacca datthabbam hoti. Atipaccha nisinno sace datthukamo hoti, givam
pasaretva datthabbam hoti. Tasma ayampi ete cha nisajjadose vajjetva nisidi.
Tena vuttam "ekamantam nisidi"ti.
      Etadavocati duvidha hi puccha agarikapuccha ca anagarikapuccha ca. Tattha
"kim bhante kusalam kim akusalan"ti 3- imina nayena agarikapuccha agata. "ime
nu kho bhante pancupadanakkhandha"ti 4- imina nayena anagarikapuccha. Ayam pana
attano anurupam agarikapuccham 5- pucchanto etam "ko nu kho bho gotama hetu
@Footnote: 1 an.catukka. 21/70/85 adhammikasutta  2 cha.Ma. ekamantam
@3 Ma.u. 14/296/267 culakammavibhangasutta
@4 Ma.u. 14/86/67 mahapunnamasutta 5 Ma. agariyam
Ko paccayo"tiadivacanam avoca. Tattha hetu paccayoti 1- ubhayametam 2- karanavevacanameva.
Adhammacariyavisamacariyahetuti adhammacariyasankhataya visamacariyaya hetu, tamkarana
tappaccayati attho. Tatrayam padattho:- adhammassa cariya adhammacariya, adhammakarananti
attho. Visama 3- cariya, visamassa va kammassa cariyati visamacariya. Adhammacariya
ca sa visamacariya cati adhammacariyavisamacariya. Etenupayena sukkapakkhepi attho
veditabbo. Atthato panettha adhammacariyavisamacariya nama dasa akusalakammapatha,
dhammacariyasamacariya nama dasa kusalakammapathati veditabba.
      Abhikkantam bho gotamati ettha ayam abhikkantasaddo khayasundarabhirupa-
abbhanumodanesu dissati. "abhikkanta bhante ratti, nikkhanto pathamo yamo,
ciranisinno bhikkhusamgho"tiadisu 4- hi khaye dissati. "ayam imesam catunnam
puggalanam abhikkantataro ca panitataro ca"tiadisu 5- sundare.
           "ko me vandati padani        iddhiya yasasa jalam
            abhikkantena vannena          sabba obhasayam disa"ti-
adisu 6- abhirupe. "abhikkantam bhante"tiadisu 7- abbhanumodane. Idhapi
abbhanumodaneyeva. Yasma ca abbhanumodane, tasma sadhu sadhu bho gotamati vuttam
hotiti veditabbam.
           "bhaye kodhe pasamsayam          turite kotuhalacchare
            hase soke pasade ca       kare amenditam 8- budho"ti
imina ca lakkhanena idha pasadavasena pasamsavasena cayam dvikkhattum vuttoti veditabbo.
Athava abhikkantanti abhikkantam 9- atiittham atimanapam, atisundaranti vuttam
hoti.
@Footnote: 1 Ma. ko hetu ko paccayoti 2 cha.Ma. ubhayampetam 3 cha.Ma. visamam
@4 an.atthaka. 23/110(20)/207 uposathasutta (sya), khu.u. 25/45/164
@uposathasutta, vi.cu. 7/383/204 patimokkhuddesayacana
@5 an.catukka. 21/100/113 potaliyasutta   6 khu.vimana. 26/857/87
@mandukadevaputtavimana  7 di.Si. 9/250/85 ajatasattuupasakattapativedana,
@vi.maha. 1/15/7 veranjakanda  8 cha.Ma. ameditam  9 Si. atikantam
      Tattha ekena abhikkantasaddena desanam thometi, ekena attano pasadam.
Ayanhettha adhippayo:- abhikkantam bho gotama yadidam bhoto gotamassa dhammadesana,
abhikkantam yadidam bhoto gotamassa dhammadesanam agamma mama pasadoti. Bhagavatoyeva
vacanam 1- dve dve atthe sandhaya thometi:- bhoto gotamassa vacanam abhikkantam
dosanasanato, abhikkantam gunadhigamanato, tatha saddhajananato, pannajananato,
satthato, byanjanato, uttanapadato, gambhiratthato, kannasukhato, hadayangamato,
anattukkamsanato, aparavambhanato, karunasitalato, pannavadatato, apatharamaniyato,
vimaddakkhamato, suyyamanasukhato, vimamsiyamanato hitato cati 2- evamadihi yojetabbam.
      Tato parampi catuhi upamahi desanamyeva thometi. Tattha nikkujjitanti adhomukhathapitam
hetthamukhajatam va. Ukkujjeyyati uparimukham kareyya. Paticchannanti tinadihi
paticchaditam. 3- Vivareyyati ugghateyya. Mulhassati disamulhassa. Maggam
acikkheyyati hatthe gahetva "esa maggo"ti vadeyya. Andhakareti kalapakkhacatuddasi
addharattaghanavanasandameghapatalehi caturange tame. Ayam tava anuttanapadattho.
      Ayam pana adhippayo 4-:- yatha koci nikkujjitam ukkujjeyya, evam saddhamma-
vimukham asaddhamme patitam 5- mam asaddhamma vutthapentena, yatha paticchannam vivareyya,
evam kassapassa bhagavato sasanantaradhanato pabhuti micchaditthigahanapaticchannasasanam
vivarantena, yatha mulhassa maggam acikkheyya, evam kummaggamicchamaggapatipannassa
me saggamokkhamaggam avikarontena, yatha andhakare telapajjotam dhareyya, evam
mohandhakaranimuggassa me buddhadiratanarupani apassato tappaticchadakamohandhakara-
viddhamsakadesanapajjotadharanena mayham bhota gotamena etehi pariyayehi pakasitatta
anekapariyayena dhammo pakasito. 6-
@Footnote: 1 cha.Ma. va vacanam  2 cha.Ma.,i. vimamsiyamanahitatoti  3 cha.Ma.,i. tinapannadichaditam
@4 cha.Ma.,i. adhippayayojana  5 Ma. patitthitam  6 cha.Ma. pakasitoti
     Evam desanam thometva imaya desanaya ratanattaye pasannacitto pasannakaram
karonto esahantiadimaha. Tattha esahanti eso aham. Bhavantam gotamam saranam
gacchamiti bhavam me gotamo saranam parayanam aghassa data 1- hitassa ca vidatati 2-
imina adhippayena bhavantam gotamam gacchami bhajami sevami payirupasami, evam
va janami bujjhamiti. Yesanhi dhatunam gati attho, buddhipi tesam attho. Tasma
gacchamiti imassa janami bujjhamiti ayamattho vutto. Dhammanca bhikkhusamghancati
ettha pana 3- adhigatamagge ceva sacchikatanirodhe ca yathanusittham patipajjamane catusu 3-
apayesu apatamane dharetiti dhammo. So atthato ariyamaggo ceva nibbanam
ca. Vuttanhetam "yavata bhikkhave dhamma sankhata, ariyo atthangiko maggo tesam
aggamakkhayati"ti 4- vittharo. Na kevalam ca ariyamaggo ceva nibbanam ca, apica
kho ariyaphalehi saddhim pariyattidhammopi. Vuttanhetam chattamanavakavimane:-
          "ragaviragamanejamasokam        dhammamasankhatamappatikulam
           madhuramimam pagunam suvibhattam        dhammamimam saranatthamupehi"ti. 5-
      Ettha ragaviragoti maggo kathito. Anejamasokanti phalam. Dhammamasankhatanti
nibbanam. Appatikulam madhuramimam pagunam suvibhattanti pitakattayena vibhattam
sabbadhammakkhandham. 6- Ditthisilasanghatena samhatoti 7- samgho. So atthato
atthaariyapuggalasamuho. Vuttanhetam tasminneva vimane:-
                       "yattha ca dinnamahapphalamahu
                         catusu sucisu purisayugesu
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. tata, Ma. sukhassadata 2 cha.Ma.,i. vidhatati
@3-3 cha.Ma. adhigatamagge sacchikatanirodhe yathanusittham patipajjamane ca catusu
@4 an.catukka. 21/34/38 aggappasadasutta  5 khu.vimana. 26/887/91 chattamanavakavimana
@6 cha.Ma.,i. vibhatta sabbadhammakkhandhati    7 ka. samghatatoti
                       Attha ca puggaladhammadasa te
                      samghamimam saranatthamupehi"ti. 1-
      Bhikkhunam samgho bhikkhusamgho. Ettavata brahmano tini saranagamanani
pativedesi.
      Idani tesu saranagamanesu kosallattham saranam, saranagamanam, yo ca saranam
gacchati, saranagamanappabhedo, saranagamanaphalam, sankileso, bhedoti ayam vidhi veditabbo.
      Seyyathidam:- padatthato tava himsatiti saranam, saranam gatanam teneva saranagamanena
bhayasantasadukkhaduggatiparikkilesam hanati vinasetiti attho, ratanattayassevetam
adhivacanam. Athava hite pavattanena ahita ca nivattanena sattanam bhayam himsatiti
buddho, bhavakantara uttaranena lokassa assasadanena ca dhammo, appakanampi
karanam vipulaphalapatilabhakaranena samgho. Tasma iminapi pariyayena ratanattayam
saranam. Tappasadataggarutahi vihatakileso tapparayanatakarappavatto cittuppado
saranagamanam. Tamsamangisatto saranam gacchati, vuttappakarena cittuppadena "etani
tini ratanani saranam, etani parayanan"ti evam upetiti attho. Evam tava
saranam saranagamanam yo ca saranam gacchati idam tayam veditabbam.
      Saranagamanappabhede pana duvidham saranagamanam lokuttaram lokiyanca. 2- Tattha lokuttaram
ditthasaccanam maggakkhane saranagamanupakkilesasamucchedena arammanato nibbanarammanam
hutva kiccato sakalepi ratanattaye ijjhati. Lokiyam puthujjananam saranagamanupakkilesa-
vikkhambhanena arammanato buddhadigunarammanam hutva ijjhati. Tam atthato buddhadisu
tisu vatthusu saddhapatilabho, saddhamulika ca sammaditthi dasasu punnakiriyavatthusu
ditthujukammanti 3- vuccati.
@Footnote: 1 khu.vimana. 26/888/92 chattamanavakavimana  2 cha.Ma. lokiyancati
@3 cha.Ma. ditthijukammanti
     Tayidam catudha pavattati attasanniyyatanena tapparayanataya sissabhavupagamanena
panipatenati. Tattha attasanniyyatanam nama "ajja adim katva aham attanam
buddhassa niyyademi, dhammassa, samghassa"ti evam buddhadinam attapariccajanam.
Tapparayanata nama "ajja adim katva aham buddhaparayano, dhammaparayano, samghaparayano
iti mam dharetha"ti evam tapparayanabhavo. Sissabhavupagamanam nama "ajja adim
katva aham buddhassa antevasiko, dhammassa, samghassa iti mam dharetha"ti
evam sissabhavupagamo. Panipato nama "ajja adim katva aham abhivadanam
paccupatthanam anjalikammam samicikammam buddhadinamyeva tinnam vatthunam karomi iti
mam dharetha"ti evam buddhadisu paramanipaccakaro. Imesanhi catunnam akaranam
annatarampi karontena gahitamyeva hoti saranagamanam.
      Apica "bhagavato attanam pariccajami, dhammassa, samghassa attanam pariccajami,
jivitam pariccajami, pariccattoyeva me atta, pariccattameva me jivitam,
jivitapariyantikam buddham saranam gacchami, buddho me saranam lenam tanan"ti evampi
attasanniyyatanam veditabbam. "sattharanca vataham passeyyam, bhagavantameva passeyyam,
sugatanca vataham passeyyam, bhagavantameva passeyyam, sammasambuddham ca vataham
passeyyam, bhagavantameva passeyyan"ti 1- evampi mahakassapassa saranagamanam 2- viya
sissabhavupagamanam datthabbam.
           "so aham vicarissami        gama gamam pura puram
            namassamano sambuddham       dhammassa ca sudhammatan"ti. 3-
      Evampi alavakadinam saranagamanam viya tapparayanata veditabbati. 4- "athakho
brahmayu brahmano utthayasana ekamsam uttarasangam karitva bhagavato padesu
@Footnote: 1 sam.ni. 16/154/210 civarasutta  2 cha.Ma. saranagamane
@3 khu.su. 25/194/371, sam. sa. 15/246/259 alavakasutta  4 cha.Ma.,i. veditabba
Sirasa nipatitva bhagavato padani mukhena ca paricumbati, panihi ca sambahati, 1-
namanca saveti brahmayu aham bho gotama brahmano, brahmayu aham bho
gotama brahmano"ti 2- evampi panipato datthabbo.
      So panesa natibhayacariyadakkhineyyavasena catubbidho hoti. Tattha dakkhineyya-
panipatena saranagamanam hoti, na itarehi. Setthavaseneva hi saranam ganhati,
setthavasena ca bhijjati. Tasma yo sakiyo va koliyo va "buddho amhakam
natako"ti vandati, agahitameva hoti saranam. Yo va "samano gotamo rajapujito
mahanubhavo avandiyamano anatthampi kareyya"ti bhayena vandati, agahitameva hoti
saranam. Yo va bodhisattakale bhagavato santike kinci uggahitam saramano buddhakale va:-
          "ekena bhoge bhunjeyya       dvihi kammam payojaye
           catutthanca nidhapeyya          apadasu bhavissati"ti 3-
evarupam anusasanim 4- uggahetva "acariyo me"ti vandati, agahitameva hoti saranam.
Yo pana "ayam loke aggadakkhineyyo"ti vandati, teneva gahitam hoti saranam.
      Evam gahitasaranasseva 5- upasakassa va upasikaya va annatitthiyesu pabbajitampi
natim "natako me ayan"ti vandato saranagamanam na bhijjati, pageva apabbajitam.
Tatha rajanam bhayavasena vandato. So hi ratthapujitatta avandiyamano anatthampi
kareyyati. Tatha yankinci sippam sikkhapakam titthiyampi "acariyo me ayan"ti
vandatopi na bhijjatiti. Evam saranagamanappabhedo veditabbo.
      Ettha ca lokuttarassa saranagamanassa cattari samannaphalani vipakaphalam,
@Footnote: 1 cha.Ma. parisambahati  2 Ma.Ma. 13/394/377 brahmayusutta
@3 di.pa. 11/265/164 suhadamitta
@4 Ma. anusasanam  5 cha.Ma.,i. gahitasaranassa ca
Sabbadukkhakkhayo anisamsaphalam. Vuttanhetam:-
         "yo ca buddhanca dhammanca      samghanca saranam gato
          cattari ariyasaccani        sammappannaya passati.
          Dukkham dukkhasamuppadam         dukkhassa ca atikkamam
          ariyancatthangikam maggam        dukkhupasamagaminam.
          Etam kho saranam khemam        etam saranamuttamam
          etam saranamagamma          sabbadukkha pamuccati"ti. 1-
      Apica niccato anupagamanadivasenapetassa anisamsaphalam veditabbam. Vuttanhetam:-
              "atthanametam bhikkhave anavakaso, yam ditthisampanno puggalo
          kanci sankharam niccato upagaccheyya, sukhato upagaccheyya, kanci dhammam
          attato upagaccheyya, mataram jivita voropeyya, pitaram jivita voropeyya,
          arahantam jivita voropeyya, padutthacitto tathagatassa lohitam uppadeyya,
          samgham bhindeyya, annam sattharam uddiseyya, netam thanam vijjati"ti. 2-
      Lokiyassa pana saranagamanassa bhavasampadapi bhogasampadapi phalameva.
Vuttanhetam:-
                 "ye keci buddham saranam gatase
                  na te gamissanti apayabhumim 3-
                  pahaya manusam deham
                  devakayam paripuressanti"ti. 4-
@Footnote: 1 khu.dha. 25/190-2/50-1 aggidattapurohitavatthu
@2 Ma.u. 14/128/114 bahudhatukasutta,
@an.ekaka. 20/268-276/28-9 atthanapali: pathamavagga
@3 Si.,i. apayam    4 sam.sa. 15/37/30 samayasutta
      Aparampi vuttam:-
              "athakho sakko devanamindo asitiya devatasahassehi saddhim
         yenayasma mahamoggallano tenupasankami .pe. Ekamantam thitam kho
         sakkam devanamindam ayasma mahamoggallano etadavoca `sadhu kho
         devanaminda buddhasaranagamanam hoti, buddhasaranagamanahetu kho devanaminda
         evamidhekacce satta kayassa bheda parammarana sugatim saggam lokam
         upapajjanti, te anne deve dasahi thanehi adhiganhanti dibbena
         ayuna dibbena vannena sukhena yasena adhipateyyena dibbehi rupehi
         saddehi gandhehi rasehi photthabbehi"ti. 1-
      Esa nayo dhamme ca samghe ca. Apica velamasuttadivasenapi 2- saranagamanassa
phalaviseso veditabbo. Evam saranagamanaphalam veditabbam.
      Tattha ca lokiyasaranagamanam tisu vatthusu annanasamsayamicchananadihi sankilissati,
na mahajutikam hoti na mahavippharam. Lokuttarassa natthi sankileso. Lokiyassa
ca saranagamanassa duvidho bhedo savajjo ca anavajjo ca. Tattha savajjo
annasattharadisu attasanniyyatanadihi hoti, so anitthaphalo. Anavajjo kalakiriyaya,
so avipakatta aphalo. Lokuttarassa pana nevatthi bhedo. Bhavantarepi hi ariyasavako
annam sattharam na uddisatiti evam saranagamanassa sankileso ca bhedo ca veditabbo.
      Upasakam mam bhavam gotamo dharetuti mam bhavam gotamo "upasako ayan"ti
evam dharetu, janatuti attho. Upasakavidhikosallattham panettha ko upasako, kasma
upasakoti vuccati, kimassa silam, ko ajivo, ka vipatti, ka sampattiti idam
pakinnakam veditabbam.
@Footnote: 1 sam.sala. 18/530/337 moggallanasamyutta (sya)
@2 an.navaka. 23/224(20)/405 velamasutta (sya)
      Tattha ko upasakoti yokoci tisaranam gato gahattho. Vuttanhetam:-
              "yato kho mahanama upasako buddham saranam gato hoti, dhammam
         saranam gato hoti, samgham saranam gato hoti, ettavata kho mahanama
         upasako hoti"ti. 1-
      Kasma upasakoti ratanattayassa upasanato. So hi buddham upasatiti
upasako. Dhammam, samgham upasatiti upasakoti.
      Kimassa silanti panca veramaniyo. Yathaha:-
              "yato kho mahanama upasako panatipata pativirato hoti,
         adinnadana, kamesumicchacara, musavada, suramerayamajja-
         pamadatthana pativirato hoti. Ettavata kho mahanama upasako
         silava hoti"ti. 1-
      Ko ajivoti panca micchavanijja pahaya dhammena samena jivikakappanam.
Vuttanhetam:-
              "pancima bhikkhave vanijja upasakena akaraniya. Katama panca.
         Satthavanijja sattavanijja mamsavanijja majjavanijja visavanijja. Ima
         kho bhikkhave panca vanijja upasakena akaraniya"ti. 2-
      Ka vipattiti ya tasseva silassa ca ajivassa ca vipatti, ayamassa vipatti.
Apica yaya esa candalo ceva hoti malanca patikittho 3- ca, sapi tassa vipattiti
@Footnote: 1 sam.Ma. 19/1033/343 mahanamasutta  2 an.pancaka. 22/177/232 upasakavagga (sya)
@3 cha.Ma. patikuttho. evamuparipi
Veditabba. Te ca atthato assaddhiyadayo panca dhamma honti. Yathaha:-
              "pancahi bhikkhave dhammehi samannagato upasako upasaka-
         candalo ca hoti upasakamalanca upasakapatikittho ca. Katamehi pancahi.
         Assaddho hoti, dussilo hoti, kotuhalamangaliko hoti, mangalam pacceti
         no kammam, ito ca bahiddha dakkhineyyam pariyesati, tattha ca pubbakaram
         karoti"ti. 1-
      Ka sampattiti ya cassa silasampada ca ajivasampada ca, sa sampatti.
Ye cassa ratanabhavadikara saddhadayo panca dhamma yathaha:-
              "pancahi bhikkhave dhammehi samannagato upasako upasakaratanam
         ca hoti upasakapadumam ca upasakapundarikam ca. Katamehi pancahi. Saddho
         hoti, silava hoti, na kotuhalamangaliko hoti, kammam pacceti no
         mangalam, na ito bahiddha dakkhineyyam gavesati, idha ca pubbakaram
         karoti"ti. 1-
      Ajjataggeti ettha ayam aggasaddo adikotikotthasasetthesu dissati.
"ajjatagge samma dovarika avarami dvaram nigganthanam nigganthinan"tiadisu 2-
hi adimhi dissati. "teneva angulaggena tam angulaggam paramaseyya. 3- Ucchuggam
veluggan"tiadisu kotiyam. "ambilaggam va madhuraggam va tittakaggam va, 4-
anujanami bhikkhave viharaggena va parivenaggena va bhajetun"tiadisu 5- kotthase.
"yavata bhikkhave satta apada va .pe. Tathagato tesam aggamakkhayati"tiadisu 6-
setthe.
@Footnote: 1 an. pancaka. 22/175/230 upasakavagga (sya)  2 Ma.Ma. 13/70/47 upalivadasutta
@3 abhi. ka. 37/441/267 paccuppannananakatha 4 sam.Ma. 19/374/131 sudasutta
@5 vi.cu. 7/318/89 senasanaggahapakasammati 6 an.catukka. 21/34/39 aggappasadasutta
Idha panayam adimhi datthabbo. Tasma ajjataggeti ajjatam adim katvati evamettha
attho datthabbo. 1- Ajjatanti ajjabhavam. 2- Ajjadaggetipi va patho, dakaro
padasandhikaro, ajja aggam katvati attho.
      Panupetanti panehi upetam, yava me jivitam pavattati, tava upetam,
anannasatthukam tihi saranagamanehi saranagatam upasakam kappiyakarakam mam bhavam gotamo dharetu
janatu. Ahanhi sacepi me tikhinena asina sisam chindeyyum, neva buddham "na
buddho"ti va dhammam "na dhammo"ti va samgham "na samgho"ti va vadeyyanti evam
attasanniyyatanena saranam gantva catuhi paccayehi pavaretva utthayasana
bhagavantam abhivadetva tikkhattum padakkhinam katva pakkamiti.
      [17] Sattame janussoniti janussoniti thanantaram kira nametam 3-
thanantaram, tam yena kulena laddham, tam janussonikulanti vuccati. Ayam hi 4- tasmim
kule jatatta ranno santika 5- ca laddhajanussonisakkaratta janussoniti vuccati.
Tenupasankamiti "samano kira gotamo pandito byatto bahussuto"ti sutva "sace
so lingavibhattikarakadibhedam janissati, amhehi natameva janissati, annatam kim
janissati. Natameva kathessati, annatam kim kathessati"ti cintetva manaddhajam
paggayha sigham ukkhipitva mahaparivarehi parivuto yena bhagava tenupasankami. Katatta
ca brahmana akatatta cati sattha tassa vacanam sutva "ayam brahmano idha
agacchanto na janitukamo atthagavesi hutva agato, manaddhajam 6- paggayha sigham
ukkhipitva agato. Kinnu khvassa yatha panhaya attham ajanati, 7- evam kathite
vuddhi bhavissati, udahu yatha na janati"ti cintetva "yatha na janati,
evam kathite vuddhi bhavissati"ti natva "katatta ca brahmana akatatta ca"ti
aha.
@Footnote: 1 cha.Ma. veditabbo  2 Si. ajjabhavam  3 cha.Ma.,i. janussonithanantaram kira namekam
@4 cha.Ma.,i. ayam saddo na dissati  5 cha.Ma.,i. santike  6 cha.Ma.,i. manam pana
@7 cha.Ma.,i. janati
      Brahmano tam sutva "samano gotamo katattapi akatattapi niraye nibbattim
vadati, idam ubhayakaranenapi ekatthane nibbattiya kathitatta dujjanam mahandhakaram,
natthi mayham ettha patittha. Sace panaham ekanteneva 1- tunhi bhaveyyam, brahmananam
majjhe kathanakalepi mam evam vadeyyum `tvam samanassa gotamassa santike 2- manam
paggayha sigham 3- ukkhipitva agatosi, ekavacaneneva tunhi hutva kinci vattum
nasakkhi, imasmim thane kasma kathesi'ti. Tasma parajitopi aparajitasadiso hutva
puna saggagamanapanham pucchissami"ti cintetva ko nu kho bho gotamati imam
dutiyapanham arabhi.
      Evampi cassa ahosi "uparipanhena hetthapanham janissami, hetthapanhena
uparipanhan"ti. Tasmapi imam panham pucchi. Sattha purimanayeneva cintetva yatha
na janati, evameva kathento punapi "katatta ca brahmana akatatta ca"ti
aha. Brahmano tasmim patitthatum asakkonto "alam kho pana 4- idisassa purisassa
santikam agatena janitva 5- gantum vattati, sakavadam pahaya samanam gotamam anuvattitva
mayham attham gavesissami, paralokamaggam sodhessami"ti sannitthanam katva sattharam
ayacanto na kho ahantiadimaha. Athassa nihatamanatam natva sattha upari
desanam vaddhento tenahi brahmanatiadimaha. Tattha tenahiti karananiddeso.
Yasma sankhittena    bhasitassa attham ajananto vittharadesanam yacasi, tasmati attho.
Sesamettha uttanamevati.
      [18] Atthame ayasmati piyavacanametam. Anandoti tassa therassa namam.
Ekamsenati ekantena. Anuviccati anupavisitva. Vinnuti pandita. Garahantiti
nindanti, avannam bhasanti. Sesamettha uttanameva. Navame sabbam uttanameva.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. ettakeneva  2 cha.Ma.,i. santikam  3 cha.Ma. singam
@4 cha.Ma.,i. na  5 cha.Ma. ajanitva
      [20] Dasame dunnikkhittanca padabyanjananti uppatipatiya gahitapalipadameva
hi atthassa byanjanatta byanjananti vuccati. Ubhayametam paliyava namam. Attho
ca dunnitoti parivattetva uppatipatiya gahita atthakatha. Dunnikkhittassa
bhikkhave padabyanjanassa atthopi dunnayo hotiti parivattetva uppatipatiya
gahitaya paliya atthakatha nama dunnaya 1- dunnihara dukkatha nama hoti.
      Ekadasame vuttapatipakkhanayena attho veditabbo.
                         Adhikaranavaggo dutiyo.
                         --------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 15 page 10-28. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=209&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=15&A=209&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=257              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=1374              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=1350              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=1350              Contents of The Tipitaka Volume 20 http://84000.org/tipitaka/read/?index_20

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]