ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 15 : PALI ROMAN An.A. (manoratha.2)

                          20. 5. Mahavagga
                       1. Sotanugatasuttavannana
     [191] Pancamassa pathame sotanugatananti pasadasotam odahitva nanasotena
vavatthapitanam. Cattaro anisamsa patikankhati cattaro gunanisamsa patikankhitabba.
Idam pana bhagavata atthuppattivasena araddham. Kataraatthuppattivasenati? bhikkhunam
Dhammassavanaya anupasankamanaatthuppattivasena. Pancasata kira brahmana pabbajita
"sammasambuddho lingavacanavibhattipadabyanjanadihi kathento amhehi natameva kathessati,
annatam kim kathessati"ti dhammassavanattham 1- na gacchanti. Sattha tam pavuttim sutva
te pakkosapetva "kasma evam karotha, sakkaccam dhammam sunatha, sakkaccam dhammam
sunantananca sajjhayantananca ime ettaka anisamsa"ti dassento imam desanam
arabhi.
@Footnote: 1 Si. dhammassavanaggam
     Tattha dhammam pariyapunatiti suttam geyyantiadikam navangasatthusasanabhutam
tantidhammam valanjeti. Sotanugata 1- hontiti sotam anugata 2- anupavittha honti.
Manasanupekkhitati cittena olokita. Ditthiya suppatividdhati atthato ca karanato ca
pannaya sutthu patividdha paccakkham kata. Mutthassati kalam kurumanoti nayidam
buddhavacanam anussaranassatiya abhavena vuttam, puthujjanakalakiriyam pana sandhaya vuttam.
Puthujjano hi mutthassati kalam karoti nama. Upapajjatiti suddhasile patitthito
devaloke nibbattati. Dhammapada pilapantiti 3- antarabhave nibbattassa sukhino, 4-
yepi pubbe sajjhaya mulhaka vacaparicitabuddhavacanadhamma, te sabbe pasanne adase
chaya viya pilapanti, pakata hutva pannayanti. Dandho bhikkhave satuppadoti
buddhavacananussaranassatiya uppado dandho garu, atha so satto khippamyeva visesagami
hoti, nibbanagami hotiti attho.
     Iddhima cetovasippattoti iddhisampanno cittassa vasibhavappatto khinasavo.
Ayam va so dhammavinayoti ettha vibhavanattho vasaddo. Yatthati yasmim dhammavinaye.
Brahmacariyam acarinti brahmacariyavasam vasim. Idampi buddhavacanam nama maya pubbe
valanjitanti buddhavacananussaranavasenevetam vuttam. Devaputtoti pancalacando viya
hatthakamahabrahma viya sanankumarabrahma viya ca eko dhammakathikadevaputto.
Opapatiko opapatikam saretiti pathamam uppanno devaputto paccha uppannam
sareti. Sahapamsukilakati etena nesam digharattam kataparicayabhavam dasseti.
Samagaccheyyunti salayam va rukkhamule va sammukhibhavam gaccheyyum. Evam vadeyyati
salayam va rukkhamule va pathamataram nisinno paccha agatam evam vadeyya. Sesamettha
palinayeneva veditabbam.
@Footnote: 1 Si. sotanudhata     2 Si. anuvatta, cha.Ma. anupatta
@3 cha.Ma. plavantiti     4 cha.Ma. nibbattamutthassatino
                         2. Thanasuttavannana
     [192] Dutiye thananiti karanani. Thanehiti karanehi. Soceyyanti sucibhavo.
Samvasamanoti ekato vasamano. Na santatakariti na satatakari. Na santatavutti silesuti
satatam sabbakalam silajivitam na jivatiti attho. Samvoharamanoti kathento. Ekena eko
voharatiti ekena saddhim eko hutva katheti. Vokkamatiti okkamati. Purimavohara
pacchimavoharanti purimakathaya pacchimakatham, purimakathaya ca pacchimakatha, na sametiti attho.
     Natibyasanenatiadisu natibyasanam, nativinasoti attho. Dutiyapadepi eseva
nayo. Rogabyasane pana rogoyeva arogyavinasanato byasanam. 1- Anuparivattantiti
anubandhanti. Labho catiadisu ekam attabhavam labho anuparivattati, ekam alabhoti
evam nayo netabbo. Sakacchayamanoti panhapucchanavissajjanavasena sakaccham karonto.
Yathati yenakarena. Ummaggoti panhummaggo. Abhiniharoti panhabhisankharanavasena
cittassa abhiniharo. Samudaharoti panhapucchanam. Santanti paccanikasantataya santam
katva na kathetiti attho. Panitanti aggappattam. 2- Atakkavacaranti yatha takkena
nayaggahena gahetum sakka hoti, evam na kathetiti attho. Nipunanti sanham.
Panditavedaniyanti panditehi janitabbakam. Sesam sabbattha vuttanusareneva veditabbam.
                         3. Bhaddiyasuttavannana
     [193] Tatiye upasankamiti bhuttapataraso hutva malagandhavilepanam gahetva
bhagavantam vandissamiti upasankami. Ma anussavenatiadisu anussavavasena 3- mama katham
ma ganhathati imina nayena attho veditabbo. Sarambhoti karanuttariyalakkhano
sarambho. Alobhadayo lobhadipatipakkhanayena 4- veditabba. Kusaladhammupasampadayati
@Footnote: 1 cha.Ma. byasanam rogabyasanam     2 cha.Ma. atappakam
@3 cha.Ma. anussavavacanena       4 Ma. lobhadipatipakkhati, cha. lobhadipatipakkhavasena
Kusaladhammanam upasampadanatthaya, 1- patilabhatthayati vuttam hoti. Ime cepi
bhaddiyamahasalati purato thite salarukkhe dassento evamaha. Sesamettha hettha
vuttanayatta uttanatthatta ca suvinneyyameva. Satthari pana desanam vinivattente
bhaddiyo sotapanno jatoti.
                      4. Sapuliyasuttavannana 2-
     [194] Catutthe sapugiyati 3- sapuganigamavasino. Byagghapajjati te alapanto
evamaha. Kolanagarassa hi  kolarukkhe haretva katatta kolanagaranti ca byagghapathe
mapitatta byagghapajjanti ca dve namani. Etesanca pubbapurisa tattha vasimsuti
byagghapajjavasitaya byagghapajjavasino byagghapajjati vuccanti. Te alapanto
evamaha. Parisuddhipadhaniyanganiti parisuddhiatthaya padhaniyangani
padahitabbaviriyassa angani, kotthasati attho. Silaparisuddhipadhaniyanganti
silaparisodhanaviriyassetam namam. Tanhi silaparisuddhiparipuranatthaya padhaniyanganti
silaparisuddhipadhaniyangam. Sesesupi eseva nayo. Tattha tattha pannaya anuggahessamiti
tasmim tasmim thane vipassanapannaya anuggahessami. Yo tattha chandotiadisu yo tasmim
anugganhane kattukamyatachandoti imina nayena attho  veditabbo. Satisampajannam
panettha satim upatthapetva nanena paricchinditva viriyapaggahanattham vuttam. Rajaniyesu
dhammesu cittam virajetiti ragapaccayesu ittharammanesu yatha cittam virajjati, evam
karoti. Vimocaniyesu dhammesu cittam vimocetiti yehi arammanehi cittam
vimocetabbam, tesu yatha vimuccati, evam karoti. Virajetvati ettha maggakkhane
virajeti nama, phalakkhane virattam nama hoti. Dutiyapadepi eseva nayo. Sammavimuttim
phusatiti hetuna nayena arahattaphalavimuttim nanaphassena phusatiti.
@Footnote: 1 cha.Ma. sampadanatthaya  2 cha.Ma. samugiyasutta
@3 Si. sapugiyati, cha.Ma. samugiyati
                         5. Vappasuttavannana
     [195] Pancame vappoti dasabalassa culapita sakyaraja. Niganthasavakoti
vesaliyam sihasenapati viya nalandayam upaligahapati viya ca niganthassa nataputtassa
upatthako. Kayena samvutoti kayadvarassa samvutatta pihitatta kayena samvuto nama.
Sesadvayepi eseva nayo. Avijjaviragati avijjaya khayaviragena. Vijjuppadati
maggavijjaya uppadena. Tam thananti tam karanam. Avipakkavipakanti aladdhavipakavaram.
Tatonidananti tamhetu tappaccaya. Dukkhavedaniya asava assaveyyunti dukkhavedanaya
paccayabhuta kilesa assaveyyum, tassa parisassa uppajjeyyunti attho.
Abhisamparayanti dutiye attabhave. Kayasamarambhapaccayati kayakammapaccayena. Asavati
kilesa. Vighataparilahati ettha vighatoti dukkham. Parilahoti kayikacetasiko parilaho.
Phussa phussa byantikarotiti nanavajjhakammam nanaphussena phusitva phusitva khayam
gameti, vipakavajjhakammam vipakaphassena phusitva phusitva khayam gameti, nijjarati
kilesajaranakapatipada. Sesavaresupi eseva nayo. Idha thatva ayam bhikkhu khinasavo katabbo,
cattari mahabhutani niharitva catusaccavavatthanam dassetva yava arahattaphalam kammatthanam
kathetabbam.
     Idani pana tassa khinasavassa satatavihare dassetum evam sammavimuttacittassati-
adimaha. Tattha sammavimuttacittassati hetuna karanena samma vimuttassa.
Satataviharati niccavihara nibaddhavihaRa. Neva sumano hotiti ittharammane
ragavasena neva somanassajato hoti. Na dummanoti anittharammane patighavasena
na domanassajato hoti. Upekkhako viharati sato sampajanoti satisampajannapariggahitaya
majjhattakaralakkhanaya upekkhaya tesu arammanesu upekkhako majjhatto hutva viharati.
     Kayapariyantikanti kayantikam kayaparicchinnam, yava pancadvarakayo pavattati,
tava pavattam pancadvarikavedananti attho. Jivitapariyantikanti jivitantikam
jivitaparicchinnam, yava jivitam pavattati, tava pavattam manodvarikavedananti attho.
Tattha pancadvarika vedana paccha uppajjitva pathamam nirujjhati, manodvarika vedana
pathamam uppajjitva paccha nirujjhati. Sa hi patisandhikkhane vatthurupasmimyeva
patitthati. Pancadvarika pavatte pancadvaravasena pavattamana pathamavaye visativassakale
rajjanadussanamuyhanavasena adhimatta balavati hoti, pannasavassakale thita hoti,
satthivassakalato patthaya parihayamana, asitinavutivassakale manda hoti. Tada
hi satta "cirarattam ekato nisidimha nipajjimha"ti vadantepi na janamati
vadanti. Adhimattanipi rupadiarammanani na passama na sunoma, sugandhaduggandham
va saduasadum va 1- thaddhamudukam vatipi na janamatipi vadanti. Iti nesam
pancadvarika vedana bhatthe 2- hoti, manodvarika vedanapi 3- pavattati. Sa
anupubbena parihayamana maranasamaye hadayavatthukotimyeva nissaya pavattati. Yava panesa
pavattati, tava satto jivatiti vuccati. Yada nappavattati, tada satto 4- "mato
niruddho"ti vuccati.
     Svayamattho vapiya dipetabbo:- yatha hi puriso pancaudakamaggasampannam
vapim kareyya. Pathamam deve vutthe pancahi udakamaggehi udakam pavisitva antovapiyam
avate pureyya. Punappunam deve vassante udakamagge puretva gavutaddhayojanamattam
ottharitva udakam tittheyya tato tato vissandamanam. Atha niddhamanatumbe vivaritva
khettesu kamme kayiramane udakam nikkhamantam, sassapakakale udakam nikkhantam udakam
parihinam, "macche ganhama"ti vattabbatam apajjeyya. Tato katipahena avatesuyeva
udakam santhaheyya. Yava pana tam avatesu hoti, tava mahavapiyam udakam atthiti
@Footnote: 1 Ma. satam va asatam va        2 cha.Ma. bhagga
@3 cha.Ma. ayam patho na dissati      4 cha.Ma. ayam patho na dissati
Sankhyam gacchati. Yada pana tattha chijjati, tada "vapiyam udakam natthi"ti vuccati.
Evam sampadamidam veditabbam.
     Pathamam deve vassante pancahi maggehi udake pavisante avatanam puranakalo
viya hi pathamameva patisandhikkhane manodvarikavedanaya vatthurupe patitthitakalo,
punappunam deve vassante pancannam magganam puritakalo 1- viya pavatte
pancadvarikavedanaya pavattati, gavutaddhayojanamattam ajjhottharanam viya pathamavaye
visativassakale rajjanadivasena tassa adhimattabalavabhavo, yava vapito udakam na nigacchati,
tava puraya vapiya thitakalo viya pannasavassakale tassa thitakalo, niddhamanatumbesu
vivatesu kammante kayiramane udakassa nikkhamanakalo viya satthivassakalato patthaya
tassa parihani, udake bhatthe udakamaggesu parittaudakassa thitakalo viya
asitinavutikale pancadvarikavedanaya mandakalo, avatesuyeva udakassa patitthitakalo
viya hadayavatthukotim nissaya manodvare vedanaya pavattikalo, avatesu parittepi
udake sati "vapiyam udakam atthi"ti vattabbakalo viya yava sa pavattati, tava
"satto jivati"ti vuccati. Yatha pana avatesu udake chinne "natthi vapiyam
udakan"ti vuccati, evam manodvarikavedanaya appavattamanaya satto matoti vuccati.
Imameva vedanam sandhaya vuttam "jivitapariyantikam vedanam vediyamano"ti.
     Kayassa bhedati kayassa bhedena. Uddham jivitapariyadanati jivitakkhayato uddham.
Idhevati patisandhivasena parato agantva idheva. Siti bhavissantiti pavattivipphandana-
daratharahitani sitani 2- appavattanadhammani bhavissanti.
     Thunam paticcati rukkham paticca. Kuddalapitakam adayati kuddalanca khanittinca
pacchinca gahetvati attho. Desana pana kuddalavaseneva kata. Mule chindeyyati
mulamhi kuddalena chindeyya. Palikhaneyyati khanittiya samanta khaneyya. Evameva
@Footnote: 1 cha.Ma. puranakalo      2 Ma. pavattivibandarahitanipi tani
Khoti ettha idam opammasamsandanam:- rukkho viya hi attabhavo datthabbo, rukkham
paticca chaya viya kusalakusalakammam, chayam appavattam katukamo puriso viya
yogavacaro, kuddalo viya panna, pitakam viya samadhi, khanitti viya vipassana,
khanittiya mulanam palikhananakalo viya arahattamaggena avijjaya chedanakalo,
khandakhandikam karanakalo viya khandhavasena ditthakalo, phalanakalo viya ayatanavasena
ditthakalo, sakalikaranakalo viya dhatuvasena ditthakalo, vatatapena visosanakalo
viya kayikacetasikassa viriyassa karanakalo, aggina dahanakalo viya nanena
kilesanam dahanakalo, masikaranakalo viya vattamanakapancakkhandhakalo, mahavate
opunanakalo 1- viya nadisote pavahanakalo viya ucchinnamulakanam 2- pancannam
khandhanam appatisandhikanirodho, opunanapavahanehi apannattikabhavupagamo viya punabbhave
vipakakkhandhanam anuppadena apannattikabhavo veditabbo.
     Bhagavantam etadavocati satthari desanam vinivattente sotapattiphalam patva
etam "seyyathapi bhante"tiadivacanam avoca. Tattha udayatthikoti vaddhiatthiko.
Assapaniyam poseyyati pancaassapotasatani kinitva paccha vikkinissamiti
poseyya. Sahassagghanakassa assassa pancasatamattam upakaranam gandhamaladivasena
posavaniyamyeva 3- agamasi. Athassa te assa ekadivaseneva rogam phusitva sabbe
jivitakkhayam papuneyyunti imina adhippayena evamaha. Udayanceva nadhigaccheyyati
vaddhinca gehato niharitva dinnamulanca kinci na labheyya. Payirupasinti catuhi
paccayehi upatthahim. Soham udayanceva nadhigacchinti so aham neva udayam na gehato
dinnadhanam adhigacchim, paniyaassajagganako nama jatosmiti dasseti. Sesamettha
uttanatthamevati.
@Footnote: 1 cha.Ma. ophunanakalo. evamuparipi   2 cha.Ma. viya ca chinnamulakanam. evamuparipi
@3 cha.Ma. posavanikam
                         6. Salhasuttavannana
     [196] Chatthe dvayenati dvihi kotthasehi. Oghassa nittharananti
caturoghanittharanam. Tapojigucchahetuti dukkarakarikasankhatena tapena papajigucchanahetu.
Annataram samannanganti ekam samanadhammakotthasam. Aparisuddhakayasamacaratiadisu
purimehi tihi padehi kayikavacasikacetasikasilanam aparisuddhatam dassetva pacchimena
padena aparisuddhajivatam dasseti. Nanadassanayati maggananasankhataya dassanaya. Anuttaraya
sambodhayati arahattaya, arahattananaphassena 1- phusitum abhabbati vuttam hoti.
Salalatthinti salarukkham. Navanti tarunam. Akukkuccakajatanti "bhaveyya nu kho na
bhaveyya"ti ajanetabbakukkuccam. Lekhaniya likheyyati avalekhanamattakena 2- avalikheyya.
Dhoveyyati ghamseyya. Anto avisuddhati abbhantare avisuddha apanitasaRa.
     Evameva khoti ettha idam opammasamsandanam:- salalatthi viya hi attabhavo
datthabbo, nadisotam viya samsarasotam, param gantukamapuriso viya dvasatthi ditthiyo
gahetva thitapuriso, salalatthiya bahiddha suparikammakatakalo viya bahiddharammane
galham 3- katva gahitakalo, anto aparisuddhakalo viya abbhantare silanam
aparisuddhakalo, salalatthiya samsiditva adhogamanam viya ditthigatikassa samsarasote
samsidanam veditabbam.
     Jiyarittam 4- bandheyyati jiyanca arittanca yojeyya. Evameva khoti etthapi
idam opammasamsandanam:- salalatthi viya attabhavo, nadisotam viya samsarasotam, param
gantukamapuriso viya yogavacaro, bahiddha suparikammakatakalo viya chasu dvaresu samvarassa
paccupatthitakalo, anto suvisodhitabhavo viya abbhantare parisuddhasilacaro, 5-
jiyarittabandhanam viya kayikacetasikaviriyakaranam, sotthina parimatiragamanam viya anupubbena
silam puretva samadhim puretva pannam puretva nibbanagamanam datthabbam.
@Footnote: 1 Ma. arahattaphalaphassena   2 Si. avalekhanasatthakena   3 cha.Ma. tapacaranam galham
@4 cha.Ma. yiyarittam   5 cha.Ma. parisuddhasilabhavo
     Kandacitrakaniti saralatthisararajjusarapasadasarasanisarapokkharanisarapadumadini 1-
anekani kandehi katabbacitrani. Athakho so tihi thanehiti so evam bahuni
kandacitrakani janantopi na rajaraho hoti, tihiyeva ca pana thanehi hotiti
attho. Sammasamadhi hotiti maggasamadhina ca phalasamadhina ca samahito hotiti
ayamettha attho. Sammaditthiti maggasammaditthiya samannagato. Idam
dukkhantiadihi catuhi saccehi cattaro magga tini ca phalani kathitani. Ayam pana
maggeneva aviradhitam vijjhati namati veditabbo. Sammavimuttiti arahattaphala-
vimuttiya samannagato. Avijjakkhandham padaletiti arahattamaggena padaleti namati
vuccati. Imina hi hettha arahattamaggena avijjakkhandho padalito, idha pana
padalitam upadaya padaletiti vattum vattati.
                       7. Mallikadevisuttavannana
     [197] Sattame mallika deviti pasenadikosalaranno devi. Yena midhekacco
matugamoti yena idhekacca itthi. Dubbannoti bibhacchavanna. 2- Durupoti
dussanthita. Supapikoti sutthu papika sutthu lamika. Dassanayati passitum.
Daliddoti dhanadalidda. Appassakoti sakena dhanadhannena 3- rahita. Appabhogoti
upabhogaparibhogabhandakarahita. Appesakkhoti apparivaRa. Addhoti issaRa. Mahaddhanoti
valanjanakadhanena mahaddhana. Mahabhogoti upabhogaparibhogabhandabhogena mahabhoga.
Mahesakkhoti mahaparivaRa. Abhirupoti uttamarupa. Dassaniyoti dassanayutta.
Pasadikoti dassanena pasadika. Vannapokkharatayati vannena ceva sarirasanthanena ca.
     Abhisajjatiti laggati. Byapajjatiti pakatim pajahati. Patitthiyatiti kodhavasena thinabhavam
thaddhabhavam 4- apajjati. Na data hotiti na dayika hoti. Seyyavasathapadipeyyanti
@Footnote: 1 Ma....sarapadumaniti      2 Ma. vigacchavannana
@3 cha.Ma. dhanena          4 Ma. khirabhavam baddhabhavam
Ettha seyyati mancaphalakadisayanam. Avasathoti avasathagaram. Padipeyyam vuccati
vattiteladipadipupakaranam. Issamanakoti issaya sampayuttacitta. Imina nayena
sabbattha attho veditabbo. Kodhana ahosinti kodhamana ahosim. Anissamanaka
ahosinti issavirahitacitta ahosim. Sesamettha uttanatthamevati.
                        8. Attantapasuttavannana
     [198] Atthame attantapadisu attanam tapati dukkhapetiti attantaPo.
Attano paritapananuyogam attaparitapananuyogam. Param tapatiti parantaPo. Paresam
paritapananuyogam paraparitapananuyogam. Dittheva dhammeti imasmimyeva attabhave.
Nicchatoti chatam vuccati tanha, sa assa natthiti nicchato. Sabbakilesanam
nibbutatta nibbuto. Anto tapanakilesanam abhava sitalo jatoti sitibhuto.
Jhanamaggaphalanibbanasukhani patisamvedetiti sukhapatisamvedi. Brahmabhutena attanati
setthabhutena attana.
     Acelakotiadini vuttatthaneva. Orabbhikadisu urabbha vuccanti elaka urabbhe
hanatiti orabbhiko. Sukarikadisupi eseva nayo. Luddoti daruno kakkhalo.
Macchaghatakoti macchabandho 1- kevatto. Bandhanagarikoti bandhanagaragopako.
Kururakammantati darunakammanta.
     Muddhabhisittoti 2- khattiyabhisekena muddhani abhisitto. Puratthimena nagarassati
nagarato puratthimadisaya. Santhagaranti yannasalam. Kharajinam nivasetvati sakhuram
ajinacammam nivasetva. Sappitelenati sappina ca telena ca. Thapetva hi sappim
avaseso yo koci sneho telanti vuccati. Kanduvamanoti nakhanam chinnatta
kanduvitabbakale tena kanduvamano. Anattharahitayati asanthataya. Sarupavacchayati
@Footnote: 1 Ma. macchavadho     2 cha.Ma. muddhavisittoti
Sadisavacchaya. Sace gavi seta hoti, vacchakopi setakova. Sace kapila va ratta
va, vacchopi tadiso vati evam sarupavacchaya. So evamahati so raja evam
vadeti. Vacchatarati tarunavacchakabhavam atikkanta balavavaccha. Vacchatarisupi 1- eseva nayo.
Barihisatthayati parikkhepakaranatthaya ceva yannabhumiyam attharanatthaya ca.
     Catutthapuggalam buddhuppadato patthaya dassetum idha bhikkhave tathagatotiadimaha.
Tattha tathagatotiadini vuttatthaneva. Tam dhammanti tam vuttappakarasampannam dhammam.
Sunati gahapati vati kasma pathamam gahapatim niddisati? nihatamanatta ussannatta
Ca. Yebhuyyena hi khattiyakula pabbajita jatim nissaya manam karonti, brahmanakula
pabbajita mante nissaya manam karonti, hinajaccakula pabbajita attano vijatitaya
patitthatum na sakkonti. Gahapatidaraka pana kacchehi sedam muncantehi pitthiyam
lonam pupphamanaya bhumim kasitva tadisassa manassa abhavato nihatamanadappa 2-
honti, te pabbajitva manam va dappam va akatva yathabalam buddhavacanam uggahetva
vipassanaya kammam karonta sakkonti arahatte patitthatum. Itarehi ca kulehi
nikkhamitva pabbajita nama na bahuka, gahapatikava bahuka. Iti nihatamanatta
ussannatta ca pathamam gahapatim niddisatiti.
     Annatarasmim vati itaresam va kulanam annatarasmim. Paccajatoti paccha
jato. Tathagate saddham patilabhatiti parisuddham dhammam sutva dhammasamimhi tathagate
"sammasambuddho vata so bhagava"ti saddham patilabhati. Iti  patisancikkhatiti evam
paccavekkhati. Sambadho gharavasoti sacepi  satthihatthe ghare yojanasatantarepi va dve
jayapatika vasanti, tathapi nesam sakincanasapalibodhanatthena gharavaso sambadhova.
Rajapathoti ragarajadinam utthanatthananti mahaatthakathayam vuttam. Agamanapathotipi
vattum vattati. 3- Alagganatthena abbhokaso viyati abbhokaso. Pabbajito hi
kutagararatanapasadadevavimanadisu pihitadvaravatapanesu paticchannesu vasantopi
@Footnote: 1 Ma. vacchatariadisupi    2 Ma. nihatamanagabba    3 cha.Ma. ayam patho na dissati
Neva laggati na sajjati na bajjhati. Tena vuttam "abbhokaso pabbajja"ti. Apica
sambadho gharavaso kusalakiriyaya yathasukham okasabhavato, rajapatho asamvutasankaratthanam
viya rajanam, kilesarajanam 1- sannipatatthanato. Abbhokaso pabbajja kusalakiriyaya
yathasukham okasasabbhavato.
     Nayidam sukaram .pe. Pabbajeyyanti ettha ayam sankhepakatha:- yadetam sikkhattaya-
brahmacariyam ekampi divasam akhandam katva carimakacittam papetabbataya ekantaparipunnam.
Ekadivasampi ca kilesamalena amalinam katva carimakacittam papetabbataya ekantaparisuddham,
sankhalikhitanti 2- likhitasankhasadisam dhotasankhasappatibhagam caritabbam, idam na
sukaram agaram ajjhavasata agaramajjhe vasantena ekantaparipunnam .pe. Caritum,
yannunaham kesamassum oharetva kasayarasapitataya kasayani brahmacariyam carantanam
anucchavikani vatthani acchadetva paridahitva agarasma nikkhamitva anagariyam
pabbajeyyanti. Ettha ca yasma agarassa hitam kasivanijjadikammam agariyanti
vuccati, tanca pabbajjaya natthi, tasma pabbajja anagariyati natabba, tam anagariyam.
Pabbajeyyanti patipajjeyyam.
     Appam vati sahassato hettha bhogakkhandho appo nama hoti, sahassato
patthaya maha. Abandhanatthena natiyeva natiparivatto. So visatiya hettha
appo nama hoti, visatiya patthaya maha. Bhikkhunam sikkhasajivasamapannoti ya
bhikkhunam adhisilasankhata sikkha, tanca, yattha cete saha jivanti, ekajivika
sabhagavuttino honti, tam bhagavata pannattasikkhapadasankhatam sajivanca tattha sikkhanabhavena
samapannoti bhikkhunam sikkhasajivasamapanno. Samapannoti sikkham paripurento
sajivanca avitikkamanto hutva tadubhayam upagatoti attho.
     Panatipatam pahayatiadini vuttatthaneva. Imesam bhedayati yesam itoti
vuttanam santike sutam, tesam bhedaya. Bhinnanam va sandhatati dvinnam mittanam va
@Footnote: 1 Ma. kilesanam      2 cha. sankhalikhitam, pa.su. 2/291/113
Samanupajjhayakadinam va kenacideva karanena bhinnanam ekamekam upasankamitva
"tumhakam idise kule jatanam evambahussutanam idam na yuttan"tiadini vatva
sandhanam katta. Anuppadatati sandhananuppadata, dve jane samagge disva
"tumhakam evarupe kule jatanam evarupehi gunehi samannagatanam anucchavikametan"ti-
adini vatva dalhikammam kattati attho. Samaggo 1- aramo assati samaggaramo.
Yattha samagga natthi, tattha vasitumpi na icchatiti attho. Samaggaramotipi pali,
ayamevattho. Samaggaratoti samaggesu rato, te pahaya annattha gantumpi na
icchatiti attho. Samagge disvapi sutvapi nandatiti samagganandi. Samaggakaranim
vacam bhasitati ya vaca satte samaggeyeva karoti, tam samaggigunaparidipikameva
vacam bhasati, na itaranti.
     Nelati elam vuccati doso, nassa elanti nela, niddosati attho.
"nelango setapacchado"ti 2- ettha vuttanelam viya. Kannasukhati byanjanamadhurataya
kannanam sukha, sucivijjhanam viya kannasulam na janeti. Atthamadhurataya sakalasarire
kopam ajanetva pemam janetiti pemaniya. Dahayam gacchati appatihannamana sukhena
vittam pavisatiti hadayangama. Gunaparipunnataya pure bhavati pori. Pure samvaddhanari
viya sukumaratipi pori. Purassa esati pori, nagaravasinam kathati attho.
Nagaravasino hi yuttakatha honti, pitimattam pitati, bhatimattam bhatati vadanti.
Evarupi katha bahuno janassa kanta hotiti bahujanakanta. Kantabhaveneva bahuno
janassa manapacittavuddhikarati bahujanamanapa.
     Kale 3- vadatiti kalavadi, vattabbayuttakalam sallakkhetva vadatiti attho. Bhutam
taccham sabhavameva vadatiti bhutavadi. Ditthadhammikasamparayikaatthasannissitameva katva
vadatiti atthavadi. Navalokuttaradhammasannissitam katva vadatiti dhammavadi.
Samvaravinayapahanavinayasannissitam
@Footnote: 1 Si. samagge     2 khu. u. 25/65/206 aparalakundakabhaddiyasutta
@3 kalena pa. su. 2/292/115
Katva vadatiti vinayavadi. Nidhanam vuccati thapanokaso, nidhanamassa
atthiti nidhanavati. Hadaye nidhetabbayuttakam vacam bhasita 1- hotiti attho. Kalenati
evarupim vacam bhasamanopi ca "aham nidhanavatim vacam bhasissami"ti na akalena bhasati,
yuttakalam pana avekkhitvava bhasatiti attho. Sapadesanti saupamam, sakarananti attho.
Pariyantavatinti paricchedam dassetva, yathassa paricchedo pannayati, evam bhasatiti
attho. Atthasanhitanti anekehipi nayehi vibhajantena pariyadatum asakkuneyyam 2-
atthasampannam bhasati. Yam va so atthavadi atatham vadati tena atthena sanhitatta
atthasanhitam vacam bhasati, na annam nikkhipitva annam bhasatiti vuttam hoti.
     Bijagamabhutagamasamarambhati mulabijam khandhabijam phalubijam aggabijam bijabijanti
pancavidhassa bijagamassa ceva yassa kassaci nilatinarukkhadikassa bhutagamassa ca
samarambha, chedapacanadibhavena 3- vikopana pativiratoti attho.
     Ekabhattikoti patarasabhattam sayamasabhattanti dve bhattani. Tesu patarasabhattam
antomajjhantikena paricchinnam, itaram majjhantikato uddham antoarunena. Tasma
antomajjhantike dasakkhattum bhunjamanopi ekabhattikova hoti. Tam sandhaya vuttam
"ekabhattiko"ti rattibhojanam 4- ratti, tato uparatoti rattuparato. Atikkante
majjhantike yava suriyatthangamana bhojanam vikalabhojanam nama, tato viratatta virato
vikalabhojana.
     Jatarupanti suvannam. Rajatanti kahapano lohamasako jatumasako darumasakoti
ye voharam gacchanti. Tassa ubhayassapi patiggahana pativirato, neva nam ugganhati,
na ugganhapeti, na upanikkhittam sadiyatiti attho.
     Amakadhannapatiggahanati salivihiyavagodhumakanguvarakakudrusakasankhatassa
sattavidhassapi amakadhannassa patiggahana. Na kevalanca etesam patiggahanameva, amasanampi
@Footnote: 1 cha.Ma. bhasitati                 2 cha.Ma. asakkuneyyataya
@3 cha.Ma. chedanabhedanapacanadibhavena     4 cha.Ma. bhojanam
Bhikkhunam na vattatiyeva. Amakamamsapatiggahanati ettha annatra uddissa anunnata
amakamamsamacchanam patiggahanameva bhikkhunam na vattati, no amasananti.
     Itthikumarikapatiggahanati ettha itthiti purisantaragata, itara kumarika nama
tasam patiggahanampi amasanampi akappiyameva. Dasidasapatiggahanati ettha dasidasa-
vaseneva tesam patiggahanam na vattati, "kappiyakarakam dammi, aramikam dammi"ti
evam vutte ca pana vattati. Ajelakadisupi khettavatthupariyosanesu kappiyakappiyanayo
vinayavasena upaparikkhitabbo. Tattha khettam nama yasmim pubbannam ruhati. Vatthu nama
yasmim aparannam ruhati. Yattha va ubhayam ruhati, tam khettam. Tadatthaya akatabhumibhago
vatthu. Khettavatthusisena cettha vapitalakadinipi sangahitaneva.
     Duteyyam vuccati dutakammam gihinam 1- pannam va sasanam va gahetva tattha
tattha gamanam. Pahinagamanam vuccati ghara gharam pesitassa khuddakagamanam. Anuyogo nama
tadubhayakaranam. Tasma duteyyapahinagamananam anuyogoti  evamettha attho veditabbo.
Kayavikkayati kaya ca vikkaya ca. Tulakutadisu kutanti vancanam. Tattha tulakutam
tava rupakutam angakutam gahanakutam paticchannakutanti catubbidham hoti. Tattha rupakutam
nama dve tula sarupa 2- katva  ganhanto mahatiya ganhati, dadanto khuddikaya
deti. Angakutam nama ganhanto  pacchabhage hatthena tulam akkamati, dadanto
pubbabhage. Gahanakutam nama ganhanto mule rajjum ganhati, dadanto agge.
Paticchannakutam nama tulam susiram katva anto ayacunnam pakkhipitva ganhanto
tam pacchabhage karoti, dadanto aggabhage.
     Kamso vuccati suvannapati, taya vancanam kamsakutam. Katham? ekam suvannapatim
Katva anna dve tisso lohapatiyo suvannavanna karoti, tato janapadam gantva
kincideva addhakulam pavisitva "suvannabhajanani kinatha"ti vatva agghe pucchite
samagghataram datukama honti. Tato tehi "katham imesam suvannabhavo janitabbo"ti
@Footnote: 1 Ma. gihinam pahitam                    2 cha.Ma. samarupa
Vutte "vimamsitva ganhatha"ti suvannapatim pasane ghamsitva sabbapatiyo datva
gacchati.
     Manakutam nama hadayabhedasikhabhedarajjubhedavasena tividham hoti. Tattha hadayabhedo
sappiteladiminanakale labbhati. Tani hi ganhanto hetthachiddena manena "sanikam
asinca"ti vatva attano bhajane bahum paggharapetva ganhati, dadanto chiddam
pidhaya sigham puretva deti. Sikhabhedo tilatanduladiminanakale labbhati. Tani
hi ganhanto sanikam sikham ussapetva ganhati, dadanto vegena puretva sikham
bhindanto 1- deti. Rajjubhedo khettavatthuminanakale labbhati. Lancam 2- alabhanta hi
khettam amahantampi mahantam katva minanti.
    Ukkotanadisu ukkotananti samike assamike katum lancaggahanam. Vancananti
tehi tehi upayehi paresam vancanam. Tatridamekam vatthum:- eko kira luddako miganca
migapotakanca gahetva agacchati, tameko dhutto "kim bho migo agghati, kim migapotako"ti
aha. "migo dve kahapane, migapotako ekan"ti ca vutte ekam kahapanam datva
migapotakam gahetva thokam gantva nivatto "na me bho migapotakena attho,
migam me dehi"ti. "nanu te bho ya pathamam eko kahapano dinno"ti. Ama
dinnoti. "imampi migapotakam ganha, evam so ca kahapano ayanca kahapanagghanako
migapotako"ti dve kahapana bhavissantiti. So "karanam vadati"ti sallakkhetva
migapotakam gahetva migam adasiti. Nikatiti yogavasena va mayavasena va apamangam
pamanganti, amanim maninti, asuvannam suvannanti katva patirupakena vancanam.
Saciyogoti kutilayogo, etesamyeva ukkotanadinametam namam. Tasma ukkotanasaciyogo
vancanasaciyogo nikatisaciyogoti evamettha attho veditabbo. Keci annam dassetva
annassa parivattanam saviyogoti vadanti, tam pana vancaneneva sangahitam.
@Footnote: 1 cha.Ma. chindanto    2 cha.Ma. lanjam. evamuparipi
     Chedanadisu chedananti hatthacchedanadi. Vadhoti maranam. Bandhoti rajjubandhanadihi
bandhanam. Viparamosoti himaviparamoso gumbaviparamosoti duvidho. Yam himapatasamaye
himena paticchanna hutva maggapatipannam janam musanti, ayam himaviparamoso. Yam
gumbadihi paticchanna musanti, ayam gumbaviparamoso. Alopo vuccati gamanigamadina
vilopakaranam. Sahasakaroti sahasikakiriya, geham pavisitva manussanam ure sattham
thapetva icchitabhandaggahanam. Evametasma chedana .pe. Sahasakara pativirato hoti.
     So santuttho hotiti svayam bhikkhu hettha vuttena catusu paccayesu
dvadasavidhena itaritarapaccayasantosena samannagato hoti. Imina pana dvadasavidhena
itaritarapaccayasantosena samannagatassa bhikkhuno attha parikkhara vattanti tini
civarani patto dantakatthacchedanavasi eka suci kayabandhanam parissavananti. Vuttampi
cetam:-
             "ticivaranca patto ca          vasi suci ca bandhanam
              parissavanena atthete 1-    yuttayogassa bhikkhuno"ti.
     Te sabbe kayaparihariyapi honti kucchiparihariyapi. Katham? ticivaram tava
Nivasetva parupitva ca vicaranakale kayam pariharati posetiti kayapariharikam
hoti. Civarakannena udakam parissavetva pivanakale khaditabbaphalaphalaggahanakale
ca kucchim pariharati posetiti kucchipariharikam hoti. Pattopi  tena udakam uddharitva
nhanakale kutiparibhandakaranakale ca kayaparihariko hoti, aharam gahetva
bhunjanakale kucchiparihariko. Vasipi taya  dantakatthacchedanakale mancapithanam
angapadacivarakutidandakasajjanakale ca kayapariharika hoti, ucchucchedananalikeradi-
tacchanakale kucchipariharika. Suci civarasibbanakale kayapariharika hoti, puvam va
@Footnote: 1 Ma. parissavananca
Phalam va vijjhitva khadanakale kucchiparikarika. Kayabandhanam bandhitva vicaranakale
kayapariharikam, ucchuadini bandhitva gahanakale kucchipariharikam. Parissavanam tena
udakam parissavetva nhanakale senasanaparibhandakaranakale ca kayapariharikam,
paniyapanakaparissavanakale teneva tilatandulaputhukadini gahetva khadanakale ca
kucchipariharikam. Ayam tava atthaparikkharikassa parikkharamatta.
     Navaparikkharikassa pana seyyam pavisantassa 1- tatratthakapaccattharanam va kuncika
va vattati. Dasaparikkharikassa nisidanam va cammakhandam va vattati. Ekadasaparikkharikassa
kattarayatthi va telanalika va vattati. Dvadasaparikkharikassa chattam va upahanam
va vattati. Etesu ca atthaparikkharikova santuttho, itare asantuttha mahiccha
mahabharati 2- na vattabba. Etepi appicchava santutthava subharava sallahukavuttinova.
Bhagava pana nayimam suttam tesam vasena kathesi, atthaparikkharikassa vasena kathesi.
So hi khuddakavasinca sucinca parissavane pakkhipitva pattassa anto thapetva
pattam amsakute laggetva ticivaram kayapatibaddham katva yenicchakam 3- sukham pakkamati,
patinivattitva gahetabbam namassa na hoti. Iti imassa bhikkhuno sallahukavuttitam
dassento bhagava santuttho hoti kayapariharikena civarenatiadimaha.
     Tattha kayapariharikenati kayapariharanamattakena. Kucchipariharikenati
kucchipariharanamattakena. Samadayeva pakkamatiti tam atthaparikkharamattakam sabbam gahetvava
kayapatibaddham katvava gacchati, "mama viharo parivenam upatthako"tissa sango va
bandho va na hoti. So jiya mutto saro viya, yutha apakkanto mattahatthi
viya icchiticchitam senasanam vanasandam rukkhamulam navam pabbharam 4- paribhunjanto eko
titthati, eko nisidati, sabbiriyapathesu eko adutiyo.
@Footnote: 1 Ma. vasantassa     2 Si. mahaejati
@3 Ma. yaticchitam      4 Si. navam navam pabbharam, pa.su. 2/294/120
                   "catuddiso appatigho ca hoti
                    santussamano itaritarena
                    parissayanam sahita achambhi
                    eko care khaggavisanakappo"ti 1-
evam vannitam khaggavisanakappatam apajjati.
     Idani tamattham upamaya sadhento seyyathapitiadimaha. Tattha pakkhi sakunoti
pakkhayutto sakuno. Detiti uppatati. Ayam panettha sankhepattho:- sakuna nama "asukasmim
padese rukkho paripakkaphalo"ti natva nanadisahi agantva nakhapakkhatundadihi
tassa phalani vijjhanta vidhunanta khadanti, "idam ajjatanaya, idam svatanaya
bhavissati"ti tesam na hoti. Phale pana khine neva rukkhassa arakkham thapenti,
na tattha pakkham va pattam va nakham va tundam va thapenti, athakho tasmim rukkhe
anapekkho 2- hutva yo yam disabhagam icchati, so tena sapattabharova uppatitva
gacchati. Evameva ayam bhikkhu nissango nirapekkhoyeva pakkamati, samadayeva pakkamati.
Ariyenati niddosena. Ajjhattanti sake attabhave. Anavajjasukhanti niddosasukham.
     So cakkhuna rupam disvati so imina ariyena silakkhandhena samannagato
bhikkhu cakkhuvinnanena rupam passitvati attho. Sesapadesupi yam vattabbam siya,
tam sabbam visuddhimagge 3- vuttam. Abyasekasukhanti kilesehi anasittasukham,
avikannasukhantipi vuttam. Indriyasamvarasukham hi ditthadisu ditthamattadivasena
pavattataya avikinnam hoti.
@Footnote: 1 khu. su. 25/42/434 khaggavisanasutta, khu. cula. 30/689/345
@khaggavisanasuttaniddesa (sya)   2 cha.Ma. anapekkha
@3 visuddhi. 1/24 silaniddesa
     So abhikkante patikkanteti so manacchatthanam indriyanam samvarena samannagato
bhikkhu imesu abhikkantapatikkantadisu sattasu thanesu satisampajannavasena
sampajanakari hoti. Tattha abhikkantanti puratogamanam. 1- Patikkantanti paccagamanam. 2-
     Sampajanakari hotiti satthakasampajannam sappayasampajannam gocarasampajannam
asammohasampajannanti imesam catunnam satisampayuttanam sampajannanam vasena satim
upatthapetva nanena paricchinditvayeva tani abhikkantapatikkantani karoti.
Sesapadesupi eseva nayo. Ayamettha sankhepo, vittharo pana icchantena dighanikaye
samannaphalavannanato va majjhimanikaye satipatthanavannanato va gahetabbo.
     So imina catiadina kim dasseti? arannavasassa paccayasampattim dasseti.
Yassa hi ime cattaro paccaya natthi, tassa arannavaso na ijjhati, tiracchanagatehi
va vanacarakehi va saddhim vattabbatam  apajjati. Aranne adhivattha devata "kim
evarupassa papabhikkhuno arannavasena"ti bheravasaddam saventi, hatthehi sisam
paharitva palayanakaram karonti. "asuko bhikkhu arannam pavisitva idancidanca
papakammam akasi"ti ayaso pattharati. Yassa panete cattaro paccaya atthi, tassa
arannavaso ijjhati. So hi attano silam paccavekkhanto kinci kalakam va
tilakam va apassanto pitim uppadetva tam khayato vayato sammasanto ariyabhumim
okkamati. Aranne adhivattha devata attamana vannam bhasanti. Itissa udake
pakkhittatelabindum viya yaso vitthariko hoti.
     Tattha vivittanti sunnam, appasaddam appanigghosanti attho. Etadeva hi
sandhaya vibhange "vivittanti santike cepi senasanam hoti, tanca anakinnam
gahatthehi pabbajitehi, tena tam vivittan"ti 3- vuttam. Seti ceva asati ca etthati
senasanam. Mancapithadinametam adhivacanam. Tenaha "senasananti mancopi senasanampi,
@Footnote: 1 Ma. niggamanam      2 Ma. pacchagamanam      3 abhi. vi. 35/526/302 jhanavibhanga
Pithampi, bhisipi, bimbohanampi, viharopi, addhayogopi, pasadopi, hammiyampi,
guhapi, attopi, malopi, lenampi, velugumbopi, rukkhamulampi, mandapopi senasanam,
yattha va pana bhikkhu patikkamanti, sabbametam senasanan"ti. 1- Apica viharo addhayogo
pasado hammiyam guhati idam viharasenasanam nama. Manco pitham bhisi bimbohananti
idam mancapithasenasanam nama. Cimilika cammakhando tinasantharo pannasantharoti
idam santhatasenasanam nama. Yattha va pana bhikkhu patikkamantiti etam okasa-
senasanannamati evam catubbidham senasanam hoti. Tam sabbampi senasanaggahanena
gahitameva.
     Imassa pana sakunasadisassa catuddisassa bhikkhuno anucchavikam senasanam dassento
arannam rukkhamulantiadimaha. Tattha arannanti "nikkhamitva bahiindakhila sabbametam
arannan"ti 2- "idam bhikkhuninam vasena agatam arannam. Arannakam nama senasanam
pancadhanusatikam pacchiman"ti 3- idam pana imassa bhikkhuno anurupam. Tassa lakkhanam
visuddhimagge dhutanganiddese vuttam. Rukkhamulanti yankinci sandacchayam 4-
vivittam rukkhamulam. Pabbatanti selam. Tattha hi udakasondisu udakakiccam katva
sitaya rukkhacchayaya nisinnassa nanadisasu khayamanasu sitena vatena vijiyamanassa
cittam ekaggam hoti. Kandaranti kam vuccati udakam, kena daritam udakena bhinnam
pabbatappadesam, yam nitambantipi nadikunjantipi 5- vadanti. Tattha hi rajatapattasadisa
valika honti, matthake manivitanam viya vanagahanam manikkhandhasadisam udakam sandati. 6-
Evarupam kandaram oruyha paniyam pivitva gattani sitani 7- katva valikam
ussapetva pamsukulacivaram pannapetva nisinnassa samanadhammam karoto cittam ekaggam
hoti. Giriguhanti dvinnam pabbatanam antaram, ekasmimyeva va ummangasadisam
mahavivaram.
@Footnote: 1 abhi. vi. 35/527/302 jhanavibhanga         2 abhi. vi. 35/529/302 jhanavibhanga
@3 vi. mahavi. 2/654/97 sasankasikkhapada     4 cha.Ma. sitacchayam
@5 Si. nadinikunjantipi     6 Ma. santhati       7 Si. sitim katva
Susanalakkhanam visuddhimagge 1- vuttam. Vanapatthanti gamantam atikkamitva manussanam
upacaratthanam, yattha na kasanti na vapanti. Tenevaha "vanapatthanti duranametam
senasananam adhivacanan"tiadi. Abbhokasanti acchannam. Akankhamano panettha
civarakutim katva vasati. Palalapunjanti palalarasim. Mahapalalapunjato hi palalam
nikkaddhitva pabbharalenasadise alaye karonti, gacchagumbadinampi upari palalam
pakkhipitva hettha nisinna samanadhammam karonti. Tam sandhayetam vuttam.
     Pacchabhattanti bhattassa pacchato. Pindapatapatikkantoti pindapatapariyesanato
patikkanto. Pallankanti samantato urubaddhasanam. Abhujitvati bandhitva. Ujum
kayam panidhayati uparimasariram ujukam thapetva attharasapitthikantake kotiya kotim
patipadetva. Evanhi nisinnassa cammamamsanharuni na panamanti. Athassa ya tesam
panamanapaccaya khane khane vedana uppajjeyyum, ta na uppajjanti. Tasu
na uppajjamanasu cittam ekaggam hoti, kammatthanam na paripatati, vuddhim phatim
upagacchati. Parimukham satim upatthapetvati kammatthanabhimukham satim thapayitva, mukhasamipe
va katvati attho. Teneva vibhange vuttam "ayam sati upatthita hoti supatitthita
nasikagge va mukhanimitte va. Tena vuccati parimukham satim upatthapetva"ti. 2- Athava
"pariti pariggahattho. Mukhanti niyyanattho. Satiti upatthanattho. Tena vuccati
`parimukham satin'ti "evam patisambhidayam 3- vuttanayena panettha attho datthabbo.
Tatrayam sankhepo "pariggahitaniyyanam satim katva"ti.
     Abhijjham loketi ettha lujjanapalujjanatthena pancupadanakkhandha loko.
Tasma pancasu upadanakkhandhesu ragam pahaya kamacchandam vikkhambhetvati ayamettha
@Footnote: 1 visuddhi. 1/95 dhutanganiddesa     2 abhi. vi. 35/537/304 jhanavibhanga
@3 khu. pati. 31/389/264 anapanakatha (sya)
Attho datthabbo. Vigatabhijjhenati vikkhambhanavasena pahinatta vigatabhijjhena, na
cakkhuvinnanasadisenati attho. Abhijjhaya cittam parisodhetiti abhijjhato cittam
parisodheti, 1- yatha ca nam sa muncati ceva muncitva ca na puna ganhati, evam
karotiti attho. Byapadappadosam pahayatiadisupi eseva nayo. Byapajjatipi
imina cittam putikummasadayo viya purimapakatim pajahatiti byapado. Vikarappattiya
padussati, param va paduseti vinasetiti padoso. Ubhayametam kodhasseva adhivacanam. Thinam
cittagelannam, middham cetasikagelannam. Thinanca middhanca thinamiddham. Alokasanniti
rattimpi divapi ditthaalokasanjananasamatthaya vigatanivaranaya parisuddhaya sannaya
samannagato. Sato sampajanoti satiya ca nanena ca samannagato. Idam ubhayam
alokasannaya upakarakatta vuttam. Uddhaccanca kukkuccanca uddhaccakukkuccam.
Tinnavicikicchoti vicikiccham taritva atikkamitva thito. "kathamidam kathamidan"ti
sanna 2- evam nappavattiti akathamkathi. Kusalesu dhammesuti anavajjesu dhammesu.
"ime nu kho kusala, kathamime kusala"ti evam na vicikicchati  na kankhatiti attho.
Ayamettha sankhePo. Imesu pana nivaranesu vacanatthalakkhanadibhedato yam vattabbam siya,
tam sabbam visuddhimagge vuttam. Pannaya dubbalikaraneti yasma ime panca nivarana
uppajjamana anuppannaya lokiyalokuttaraya pannaya uppajjitum na denti,
uppannapi attha samapattiyo panca va abhinna upacchinditva patenti. Tasma
pannaya dubbalikaranati vuccanti. Vivicceva kamehitiadini visuddhimagge 3-
vittharitani.
      Ime asavatiadi aparenapi pariyayena catusaccappakasanattham vuttam. Naparam
itthattayati pajanatiti ettavata hettha tihi angehi bahirasamayassa nipphalabhavam
dassetva catutthena angena attano sasanassa gambhirabhavam pakasetva desanaya
arahattena nikutam ganhi. Idani desanam appento evam kho bhikkhavetiadimaha.
@Footnote: 1 cha. parimoceti
@2 cha.Ma. ayam patho na dissati       3 visuddhi. 1/179 pathavikasinaniddesa
                         9. Tanhasuttavannana
     [199] Navame jalininti jalasadisam. Yatha hi jalam samantato samsibbitam
akulabyakulam, evam tanhapiti jalasadisatta jaliniti vutta. Tayo va bhave
ajjhottharitva thitaya etissa tattha tattha attano kotthasabhutam jalam atthitipi
jalini. Samsaritanti tattha tattha samsaritva thitam. Visatanti patthatam vikkhittam.
Visattikanti tattha tattha visattam lagitam. Apica "visamulati visattika. Visaphalati
visattika"tiadinapi 1- nayenettha attho datthabbo. Uddhastoti upari dhamsito.
Pariyonaddhoti samanta vethito. Tantakulakajatoti tantam viya akulajato. Yatha
nama dunnikkhittam mulikacchinnam pesakaranam tantam tahim tahim akulam hoti, "idam
aggam idam mulan"ti aggena va aggam, mulena va mulam samanetum dukkaram hoti,
evameva satta imaya tanhaya pariyonaddha akulabyakula na sakkonti
attano tassa 2- nissaranamaggam ujum katum. Gulagundikajatoti gulagundikam 3-
vuccati pesakarakanjiyasuttam. Gula nama sakunika, tassa kulavakotipi eke.
Yatha tadubhayampi akulam aggena va aggam, mulena va mulam samanetum dukkaranti
purimanayeneva yojetabbam. Munjapabbajabhutoti munjatinam viya pabbajatinam viya ca bhuto,
tadiso jato. Yatha tani tinani kottetva katarajjum jinnakale katthaci
patitam gahetva tesam tinanam "idam aggam idam mulan"ti aggena va aggam, mulena
va mulam samanetum dukkaram. Tampi ca paccattapurisakare thatva sakka bhaveyya
ujum katum, thapetva pana bodhisatte anno satto attano dhammataya tanhajalam
padaletva attano nissaranamaggam ujum katum samattho nama natthi. Evamayam loko
tanhajalena pariyonaddho apayam duggatim vinipatam samsaram nativattati. Tattha apayoti
nirayatiracchanayonipettivisayaasurakaya. Sabbepi hi te vuddhisankhatassa ayassa
@Footnote: khu.cula. 30/175/90,230/676/336 (sya)
@cha.Ma. ayam patho na dissati        su.vi. 2/95/93
Abhavato apayati vuccanti. Tatha dukkhassa gatibhavato duggati. Sukhasamussayato
vinipatitatta vinipato. Itaro pana:-
           khandhananca patipati         dhatuayatanana ca
           abbocchinnam vattamana      samsaroti pavuccati.
     Tam sabbam nativattati natikkamati, athakho cutito patisandhim patisandhito cutinti
evam punappunam cutipatisandhiyo ganhamano tisu bhavesu cutusu yonisu pancasu gatisu
sattasu vinnanatthitisu navasu sattavasesu mahasamudde vatakkhittanava viya yante
yuttagono viya ca paribbhamatiyeva.
     Ajjhattikassa upadayati ajjhattikam khandhapancakam upadaya. Idanhi
upayogatthe samivacanam. Bahirassa upadayati bahirakkhandhapancakam upadaya, idampi
upayogatthe samivacanam. Asmiti bhikkhave satiti bhikkhave yadetam ajjhattam
khandhapancakam upadaya tanhamanaditthivasena samuggaho hoti asmiti hoti, tasmim
satiti attho. Itthasmiti hotitiadisu pana evam samuhato ahanti gahane sati
tato anupanidhaya ca upanidhaya cati dvidha gahanam hoti. Tattha anupanidhayati
annam karanam 1- anupagamma sakabhavavasena 2- arammanam katva itthasmiti hoti,
khattiyadisu idampakaro ahanti evam tanhamanaditthivasena hotiti attho. Idam
tava anupanidhaya gahanam. Upanidhaya gahanam pana duvidham hoti samato ca asamato ca. Tam
dassetum evamasmiti annathasmiti ca vuttam. Tattha evamasmiti idam samato upanidhaya
gahanam, yathayam khattiyo yathayam brahmano, evamahasmiti attho. Annathasmiti idam
pana asamato gahanam, yathayam khattiyo yathayam brahmano, tato annatha aham, hino
va adhiko vati attho. Imani tava paccuppannavasena cattari tanhavicaritani
@Footnote: 1 cha.Ma. akaram      2 cha.Ma. sakabhavameva
     Asasmiti satasmiti imani pana dve yasma atthiti asatam, 1-  niccassetam
adhivacanam. Satasmiti sato, 2- aniccassetam adhivacanam. Tasma sassatucchedavasena
vuttaniti veditabbani. Ito parani santi evamadini cattari samsayaparivitakkavasena
vuttani. Santi hotiti evamadisu aham siyanti hotiti evamattho veditabbo.
Adhippayo panettha purimacatukke vuttanayeneva gahetabbo. Apiham santiadini pana
cattari api nama aham bhaveyyanti evampi patthanakappanavasena vuttani. Tanipi
purimacatukke vuttanayeneva veditabbani. Bhavissantiadini pana cattari anagatavasena
vuttani. Tesampi purimacatukke vuttanayeneva attho veditabbo. Evamete:-
           dve ditthisila sisanne 3-        cattaro sisamulaka
           tayo tayoti etani             attharasa vibhavaye.
     Etesu hi asasmi, satasmiti ete dve ditthisila nama. Asmi, santi,
apiham santi bhavissanti ete cattaro suddhasisaeva. Itthasmitiadayo tayo
tayoti dvadasasisamulaka namati evamete dve ditthisisa cattaro suddhasisa
dvadasasisamulakati attharasa tanhavicaritadhamma veditabba. Imani tava ajjhattikassa
upadaya attharasa tanhavicaritani. Bahirassa upadaya tanhavicaritesupi eseva
nayo. Iminati imina rupena va .pe. Vinnanena vatiesa viseso veditabbo.
Sesam tadisameva.
      Iti evarupani atitani chattimsati ekamekassa puggalassa atite addhani
chattimsa. Anagatani chattimsati ekamekasseva puggalassa ca anagate addhani chattimsa.
Paccuppannani chattisati ekassa va puggalassa yathasambhavato bahunnam va
paccuppanne addhani chattimsa. Sabbasattanam pana niyameneva atite addhani chattimsa,
anagate chattimsa, paccuppanne chattimsa. Ananta hi aparimana 4-
@Footnote: 1 cha.Ma. asam                2 cha.Ma. sidatiti satam
@3 Ma. ditthisisapi anne        4 cha.Ma. hi asadisa...
Tanhamanaditthibheda satta. 1- Atthatanhavicaritasatam hotiti ettha pana atthasatasankhatam
tanhavicaritam hotiti evamattho datthabbo.
                         10. Pemasuttavannana
     [200] Dasame na ussenetiti ditthivasena na ukkhipati. Na patissenetiti
pativiruddho hutva kalahabhandanavasena na ukkhipati. Na dhupayatiti ajjhattikassa
upadaya tanhavicaritavasena na dhupayati. Na pajjalatiti bahirassa upadaya
tanhavicaritavasena na pajjalati. Na sampajjhayatiti 2- asmimanavasena na sampajjhayati.
Sesam palinayeneva veditabbam. Imasmim sutte vattavivattam kathitanti.
                         Mahavaggo pancamo.
                       Catutthapannasako nitthito.
                         ---------------
@Footnote: 1 Ma. patta      2 Si. na apajjhayatiti



             The Pali Atthakatha in Roman Book 15 page 410-437. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=9429&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=15&A=9429&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=531              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=6266              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=6417              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=6417              Contents of The Tipitaka Volume 20 http://84000.org/tipitaka/read/?index_20

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]