ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 17 : PALI ROMAN Khuddaka.A. (paramatthajo.)

page138.

6. Ratanasuttavannana nikkhepappayojanam idani yanidha bhutaniti evamadina mangalasuttanantaram nikkhittassa ratanasuttassa atthavannakkamo anuppatto. tassa idha nikkhepappayojanam vatva tato param suparisuddhena titthena naditalakadisu salilajjhogahanamiva suparisuddhena nidanena imassa suttassa atthajjhogahanam 1- dassetum:- yena vuttam yada yattha, yasma cetam imam nayam. Pakasayitvana 2- etassa, karissamatthavannanam. Tattha yasma mangalasuttena attarakkha akalyanakaranakalyanakaranapaccayananca asavanam patighato dassito, imanca suttam pararakkham 3- amanussadipaccayananca asavanam patighatam sadheti, tasma tadanantaram nikkhittam siyati. Idam tavassa idha nikkhepappayojanam. ---------------- Vesalivatthu idani "yena vuttam yada yattha, yasma cetan"ti etthaha "kena panetam suttam vuttam, kada kattha kasma ca vuttan"ti. Vuccate:- idam hi bhagavata eva vuttam, na savakadihi. Tanca yada dubbhikkhadihi upaddavehi upaddutaya vesaliya licchavihi rajagahato yacitva bhagava vesalim anito, tada vesaliyam tesam upaddavanam patighatatthaya vuttanti. Ayameva 4- tesam panhanam sankhepavisajjana. Vittharato pana vesalivatthutoppabhuti 5- poranehi vanniyati. Tatrayam vannana:- baranasiranno kira aggamahesina ucchimhi gabbho santhati, 6- sa gabbhasanthitam natva 7- ranno nivedesi, raja gabbhapariharam adasi, sa samma parihariyamanagabbha gabbhaparipakakale vijayanagharam pavisi. Punnavantinam paccusasamaye gabbhavutthanam hoti, sa ca tasam annatara, tena @Footnote: 1 cha.Ma.....gahanam 2 cha.Ma. pakasetvana 3 cha.Ma. pararakkham 4 cha.Ma.,i. ayam @5 cha.Ma.....vatthuto pabhuti evamuparipi 6 cha.Ma. santhasi 7 cha.Ma. sa tam katva, @i. sa natva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page139.

Paccusamaye allattakapatalabandhujivakapupphasadisam mamsapesim vijayi. Tato "anna deviyo suvannabimbasadise putte vijayanti, aggamahesi mamsapesinti ranno purato mama avanno uppajjeyya"ti cintetva tena avannabhayena tam mamsapesim ekasmim bhajane pakkhipitva annatarena bhajanena 1- patikujjhitva rajamuddikaya lancetva 2- gangaya sote pakkhipapesi. Manussehi chadditamatte devata rakkham samvidahimsu. Suvannapatikancettha 3- jatihingulakena "baranasiranno aggamahesiya paja"ti likkhitva bandhimsu. Tato tam bhajanam ummibhayadihi anupaddutam gangaya sotena payasi. Tena ca samayena annataro tapaso gopalakulam nissaya gangatire vasati, 4- so patova gangam otinno 5- tam bhajanam agacchantam disva pamsukulasannaya aggahesi. Tato tattha tam akkharapatikam 6- rajamuddikaya lancananca 7- disva muncitva tam mamsapesim addasa, disvanassa etadahosi "siya gabbho, tatha hissa duggandhaputibhavo natthi"ti. Tam assamam netva suddhe okase thapesi. Atha addhamasaccayena dve mamsapesiyo ahesum, tapaso tam disva sadhutaram thapesi, tato puna addhamasaccayena ekamekissa mamsapesiya hatthapadasisanamatthaya panca panca pilaka utthahimsu. Tapaso disva puna sadhutaram thapesi. Atha tato addhamasaccayena eka mamsapesi suvannabimbasadiso darako eka darika ahosi. Tesu tapasassa puttasineho uppajjati. Angutthakato cassa khiram nibbatti, tato pabhuti ca khirabhattam labhati, so bhattam bhunjitva khiram darakanam mukhe asincati. Tesam yam yam udare 8- pavittham, tam sabbam manibhajanagatam viya dissati. Evam nicchavi 9- ahesum. Apare panahu "sibbitva 10- thapita viya nesam annamannam linacchavi ahosi"ti. Evante nicchavitaya va linacchavitaya va licchaviti pannayimsu. Tapaso darake posento ussure gamam bhikkhaya 11- pavisati, atidiva patikkamati. Tassa tam byaparam natva gopalaka ahamsu "bhante pabbajitanam darakaposanam palibodho, amhakam darake detha, mayam posissama, 12- tumhe attano @Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati 2 cha.Ma. lanchitva, i. lanchetva @3 cha.Ma. suvannapattakancettha 4 cha.Ma., i. viharati 5 cha.Ma. otaranto 6 cha.Ma., @akkharapattakam, i. akkharapattikam 7 cha.Ma., i. rajamudikalanchananca 8 cha.Ma. udaram @9 cha.Ma. licchavi 10 cha.Ma., i. sibbetva 11 cha.Ma., i. pindaya @12 cha.Ma. posessama

--------------------------------------------------------------------------------------------- page140.

Kammam karotha"ti. Tapaso "sadhu"ti patisuni. Gopalaka dutiyadivase maggam samam katva pupphehi okiritva dhajapatakani 1- ussapetva turiyehi vajjamanehi assamam agata. Tapaso "bhane 2- mahapunna daraka, appamadeneva vaddhetha, vaddhetva ca annamannam avahavivaham karotha, pancagorasena rajanam tosetva bhumibhagam gahetva nagaram mapetha, tattha kumaram abhisincetha"ti 3- vatva darake adasi. Te "sadhu"ti patisunitva darake netva posesum. Daraka vuddhimanvaya kilanta vivadatthanesu anne gopaladarake hatthenapi padenapi paharanti, te rodanti. "kissa rodatha"ti evam 4- matapituhi puttha 4- "ime nimmatapitika tapasaposita amhe ativa paharanti"ti vadanti tato tesam matapitaro "ime daraka anne darake vihethenti 5- dukkhapenti, na ime sangahetabba, ime vajjitabba"ti ahamsu. Tato pabhuti kira so padeso "vajji"ti vuccati, yojanasataparimanena. 6- Atha nam padesam gopalaka rajanam tosetva aggahesum. Tattha pana 7- nagaram mapetva solasavassuddesikam kumaram abhisincitva rajanam akamsu. Taya cassa darikaya saddhim vareyyam katva katikam akamsu "na bahirato darika anetabba, ito darika na kassaci databba"ti. Tesam pathamasamvasena dve daraka jata dhita ca putto ca, evam solasakkhattum dve dve jata, tato tesam darakanam yathakkamam vaddhentanam 8- aramuyyananivasanatthanaparivarasampattim gahetum appahontam tam nagaram tikkhattum gavuttantarena gavuttantarena pakarena parikkhipimsu, tassa punappunam visalikatatta vesalitveva namam jatam. Idam vesalivatthu. Bhagavato nimantanam ayampana vesali bhagavato uppannakale iddha vepullappatta ahosi. Tattha hi rajunamyeva satta sahassani satta satani satta ca rajano ahesum. Tatha yuvarajasenapatibhandagarikappabhutinam. Yathaha:- @Footnote: 1 cha.Ma. dhajapatakam, i. dhajapataka 2 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati 3 cha.Ma., @i. abhisincatha... 4-4 cha.Ma., i. ca matapituhi vutta 5 i. vinasenti 6 cha.Ma., @i. tiyojanasatam parimanena 7 cha.Ma. tattheva nagaram mapetva, i. tattha @ca... 8 cha.Ma. vaddhantanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page141.

"tena kho pana samayena vesali iddha ceva hoti phita ca bahujana ca akinnamanussa ca subhikkha ca, satta ca pasadasahassani satta ca pasadasatani satta ca pasada, satta ca kutagarasahassani satta ca kutagarasatani satta ca kutagarani, satta ca aramasahassani satta ca aramasatani satta ca arama, satta ca pokkharanisahassani satta ca pokkharanisatani satta ca pokkharaniyo"ti. 1- Sa aparena samayena dubbhikkha ahosi dubbutthika dussassa. Pathamam duggatamanussa maranti, te bahiddha chaddenti. Matamanussanam kunapagandhena amanussa nagaram pavisimsu, tato bahutara miyyanti. 2- Taya patikulyataya 3- ca sattanam ahivatakarogo uppajji. Iti tihi dubbhikkhaamanussarogabhayehi upaddutaya vesaliya nagaravasino upasankamitva rajanamahamsu "maharaja imasmim nagare tividham bhayam uppannam, ito pubbe yava sattama rajakulaparivatta evarupam anuppannapubbam, tumhakam manne adhammikattenetarahi 4- uppannan"ti. Raja sabbe santhagare sannipatapetva "mayham adhammikabhavam vicinatha"ti aha. Te sabbam pavenim vicinanta na kinci addasamsu. Tato ranno dosam adisva "idam bhayam amhakam katham vupasameyya"ti cintayimsu. Tattha ekacce cha satthare apadisimsu "etehi okkantamatte vupasamessati"ti. Ekacce ahamsu "buddho kira idha loke uppanno, so bhagava sabbasattahitaya dhammam deseti mahiddhiko mahanubhavo, tena okkamantamatte 5- sabbabhayani vupasameyyun"ti. Tena te attamana hutva "kahampana so bhagava etarahi viharati, amhehi pesite agaccheyya"ti 6- ahamsu. Athapare ahamsu "buddha nama anukampaka, kissa nagaccheyyum so pana bhagava etarahi rajagahe viharati, raja ca bimbisaro 7- upatthahati, kadaci 8- so agantum na @Footnote: 1 vinaYu. maha. 5/326/123 civarakkhandhaka 2 cha.Ma. maranti 3 cha.Ma. patikulataya @4 cha.Ma. adhammikattena tam etarahi 5 cha.Ma. okkantamatte @6 cha.Ma. amhehi pesito na agaccheyyati 7 cha.Ma. raja bimbisaro tam..., i. raja @ca nam bimbisaro 8 cha.Ma. ayam saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page142.

Dadeyya"ti. 1- "tenahi rajanam sannapetva anessama"ti 2- dve licchavirajano mahata balakayena pahutam pannakaram datva ranno santikam pesesum 3- "bimbisaram sannapetva bhagavantam anetha"ti. Te gantva ranno pannakaram datva tam pavattim nivedetva "maharaja bhagavantam amhakam nagaram pesehi"ti ahamsu. Raja na sampaticchi, "tumheyeva janatha"ti aha. Te "sadhu"ti 4- bhagavantam upasankamitva vanditva evamahamsu "bhante amhakam nagare tini bhayani uppannani, sace bhagava agaccheyya, sotthi no bhaveyya"ti. Tato 5- bhagava avajjitva 6- "vesaliyam ratanasutte vutte sa rakkha kotisatasahassanam cakkavalanam 7- pharissati, suttapariyosane caturasitiya panasahassanam dhammabhisamayo bhavissati"ti adhivasesi. Atha raja bimbisaro bhagavato adhivasanam sutva "bhagavata vesaligamanam adhivasitan"ti nagare ugghosanam 8- karapetva bhagavantam upasankamitva aha "kim bhante sampaticchatha vesaligamanan"ti. Ama maharajati. Tenahi bhante tava agametha, yava maggam patiyademiti. Athakho raja bimbisaro rajagahassa ca gangaya ca antare 9- pancayojanam bhumim samam katva yojane yojane vihare 10- mapetva bhagavato gamanakalam pativedesi. Bhagava pancahi bhikkhusatehi parivuto payasi. Raja pancayojanamaggam pancavannehi pupphehi janumattam okirapetva dhajapatakapunnaghatakaddali- adini ussapetva bhagavato dve setacchattani ekamekassa ca bhikkhussa ekamekam ukkhipapetva saddhim attano parivarena pupphagandhadihi pujam karonto ekamekasmim vihare bhagavantam vasapetva mahadanani datva pancahi divasehi gangatiram nesi. Tattha sabbalankarehi navam alankaronto vesalikanam lekham 11- pesesi "agato bhagava, maggam patiyadetva sabbe bhagavato paccuggamanam @Footnote: 1 i.na deyYu... 2 cha.Ma. aneyyaMa... 3 cha.Ma. pesimsu 4 cha.Ma., i.ayam saddo na @dissati 5 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati 6 cha.Ma., i. avajjetva @7 cha.Ma. kotisatasahassam cakkavalanam, i. kotisatasahassacakkavale, @Ma. kotisatasahassacakkavalanam 8 cha.Ma., i. ghosanam 9 cha.Ma., i. antara 10 cha.Ma., @i. viharam 11 cha.Ma. sasanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page143.

Karotha"ti. Te "digunam pujam karissama"ti vesaliya ca gangaya ca antare 1- tiyojanam bhumim samam katva bhagavato cattari 2- cattari 2- ekamekassa ca bhikkhussa dve dve setacchattani sajjitva 3- pujam kurumana gangatiram agantva atthamsu. Atha bimbisaro dve navayo samghatteva 4- mandapam katva pupphadamadihi alankaritva tattha sattaratanamayam 5- buddhasanam pannapesi, bhagava tasmim 6- nisidi. Pancasata bhikkhupi navam abhiruhitva 7- yathanurupam nisidimsu. Raja bhagavantam anugacchanto galappamanam udakam orohitva 8- "yava bhante bhagava agacchati, tavaham idheva gangatire vasissami"ti vatva nivatto. Upari devata yava akanitthabhavanam 9- pujamakamsu. Hettha ganganivasino kambalassataradayo nagarajano pujamakamsu. Evam mahatiya pujaya bhagava yojanamattam addhanam gangaya gantva vesalikanam simantaram pavittho. Tato licchavirajano tena bimbisarena katapujaya digunam karonta galappamane udake bhagavantam paccuggacchimsu. Teneva khanena tena muhuttena vijjuppabhavinaddhandhakaravisatakuto galagalayanto catusu disasu mahamegho vutthasi. Atha bhagavata pathamapade gangaya tire nikkhittamatte pokkharavassam vassi. Ye temitukama, 10- te eva tementi, ye atemitukama, te na tementi. Sabbattha jannukamattam 11- urumattam katimattam galappamanam udakam vahati, sabbakunapani udakena gangaya 12- pavesitani, parisuddho bhumibhago ahosi. Licchavirajano bhagavantam antara yojane yojane vasapetva 13- mahadanani datva 14- tihi divasehi digunam pujam karonta vesalim nayimsu. Vesalim sampatte bhagavati sakko devanamindo devasanghapurakkhito 15- agacchi. Mahesakkhanam devanam sannipatena amanussa yebhuyyena palayimsu. Bhagava nagaradvare thatva anandattheram amantesi "imam ananda ratanasuttam uggahetva balikammupakaranani @Footnote: 1 cha.Ma., i. antara evamuparipi 2-2 cha.Ma., i. cattari 3 cha.Ma., i. sajjetva, @i mapetva 4 cha.Ma. samghatetva 5 cha.Ma., i. sabbaratanamayam 6 cha.Ma. tattha @7 cha.Ma. aruhitva 8 cha.Ma. ogahetva 9 cha.Ma., i. akanitthabhavana @10 cha.Ma. temetukama 11 cha.Ma. janumattam 12 cha.Ma. gangam @13 cha.Ma. vasapetva, i. vasetva 14 i. katva 15 cha.Ma., i. devasanghapurakkhato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page144.

Gahetva licchavirajakumarehi saddhim vesaliya tipakarantare vicaranto parittam karohi"ti ratanasuttam abhasi. Evam "kena panetam suttam vuttam, kada kattha kasma ca vuttan"ti etesam panhanam visajjana vittharena vesalivatthuto pabhuti poranehi vanniyati. Evam bhagavato vesalim anuppattadivaseyeva vesalinagaradvare tesam upaddavanam patighatatthaya vuttamidam ratanasuttam uggahetva ayasma anando parittatthaya bhasamano bhagavato pattena udakamadaya sabbam nagaram abbhukkiranto anuvicari. Yam kinciti vuttamatteyeva pana therena ye pubbe apalata sankarakutabhittipadesadinissita amanussa, te catuhi dvarehi palayimsu, dvarani anokasani ahesum. Tato ekacce dvaresu okasam alabhamana pakaram bhinditva palata. Amanussesu gatesu 1- manussanam gattesu rogo vupasamanto, 2- te nikkhamitva sabbagandhapupphadihi theram pujesum. Mahajano nagaramajjhe santhagaram sabbagandhehi vilimpitva 3- ratanakhacitam vitanam katva sabbalankarehi alankaritva tattha buddhasanam pannapetva bhagavantam anesi. Bhagava santhagaram pavisitva pannatte asane nisidi. Bhikkhusamghopi kho rajano manussa ca patirupe patirupe okase 4- nisidimsu. Sakkopi devanamindo dvisu devalokesu devaparisaya saddhim upanisidati anne ca deva, anandattheropi sabbam vesalimanuvicaranto rakkham katva vesalinagaravasihi saddhim agantva ekamantam nisidi. Tattha bhagava sabbesam tadeva ratanasuttam abhasiti. Ettavata ca ya sa 5- "yena vuttam yada yattha, yasma cetam imam nayam pakasetvana"ti matika nikkhitta, sa sabbappakarena vittharita hoti. Yanidhati gathavannana [1] Idani "etassa karissamatthavannanan"ti vuttatta atthavannana arabhiyate. 6- Apare pana vadanti "adito panceva gatha bhagavata vutta, sesa @Footnote: 1 cha.Ma. gatamattesu 2 cha.Ma. vupasanto 3 cha.Ma., i. limpitva @4 cha.Ma. asane 5 cha.Ma. sasaddo na dissati 6 cha.Ma. arabbhate

--------------------------------------------------------------------------------------------- page145.

Parittakaranasamaye anandattherena"ti. Yatha va tatha va hotu kinno imaya aparikkhaya 1- parittaya, 2- sabbatthapi etassa ratanasuttassa karissamatthavannanam. Yanidha bhutaniti pathamagatha. Tattha yaniti yadisani appesakkhani va mahesakkhani va. Idhati imasmim padese, tasmim khane sannipatatthanam sandhayaha. Bhutaniti kincapi bhutasaddo "bhutasmim pacittiyan"ti evamadisu 3- vijjamanam. 4- "bhutamidanti bhikkhave samanupassatha"ti evamadisu 5- khandhapancakam. 6- "cattaro kho bhikkhave mahabhuta hetu"ti evamadisu 7- catubbidhe pathavidhatvadirupe. "yo ca kalaghaso bhuto"ti evamadisu 8- khinasavam 9- "sabbeva nikkhipissanti, bhuta loke samussayan"ti evamadisu 10- sabbasatte. "bhutagamapatabyataya"ti evamadisu 11- rukkhadike. "bhutam bhutato sanjanati"ti evamadisu 12- catummaharajikanam hettha sattanikayam upadaya vattati. Idha pana avisesato amanussesu datthabbo. Samagataniti sannipatitani. Bhummaniti bhumiyam nibbattani. Vaiti vikappane. Tena yanidha bhummani va bhutani samagataniti imamekam vikappam katva puna dutiyam vikappam katum "yani va antalikkhe"ti aha. Antalikkhe va yani bhutani nibbattani, tani sabbani idha samagataniti attho. Ettha ca yamato yava akanittham, tava nibbattani bhutani akase patubhutavimane nibbattatta "antalikkhe bhutani"ti veditabbani. Tato hettha sineruto pabhuti yava bhumiyam rukkhalatadisu adhivatthani bhumiyanca nibbattani bhutani, tani sabbani bhumiyam patibaddhesu ca rukkhalatapabbatadisu nibbattatta "bhummani bhutani"ti veditabbani. Evam bhagava sabbaneva amanussabhutani "bhummani va yaniva antalikkhe"ti davihi padehi vikappetva puna ekena padena pariggahetva dassetum @Footnote: 1 cha.Ma. parikkhaya, i. parikkhanaya Ma. aparikkhataya parikkhataya 2 cha.Ma., i. ayam saddo @na dissati 3 vinaYu. mahavi. 2/69/143 pacittiyakanda 4 cha.Ma. vijjamane @5 Ma.mu. 12/401/358 mahatanhakkhayasutta 6 cha.Ma. khandhapancake @7 Ma. upari. 14/86/68 mahapunnamasutta 8 khu.ja. duka. 27/340/95 mulapariyayajataka @9 cha.Ma. khinasave 10 di. maha. 10/220/137 parinibbutakatha @11 vinaYu. mahavi. 2/90/160 12 Ma.mu. 12/3, 7/2, 5 mulapariyayasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page146.

"sabbeva bhuta sumana bhavantu"ti aha. Sabbeti anavasesa. Evati avadharane, ekampi anapanetvati adhippayo. Bhutati amanussa. Sumana bhavantuti sukhitamana pitisomanassajata bhavantu. Athopiti kiccantarasanniyojanattham vakyopadane nipatadvayam. Sakkaccam sunantu bhasitanti atthikatva 1- manasikatva sabbacetaso 2- samannaharitva dibbasampattilokuttarasukhavaham mama desanam sunantu. Evamettha bhagava "yanidha bhutani samagatani"ti aniyamitavacanena bhutani pariggahetva puna "bhummani va yaniva antalikkhe"ti dvidha vikappetva tato "sabbeva bhuta"ti puna ekajjham katva "sumana bhavantu"ti imina vacanena asayasampattiyam niyojento "sakkacca sunantu bhasitan"ti payogasampattiyam, tatha yonisomanasikarasampattiyam paratoghosasampattiyanca, tatha attasammapanidhisappurisupa- nissayasampattisu samadhipannahetusampattisu ca niyojento gatham samapesi. 3- Tasma hiti gathavannana [2] Tasma hi bhutati dutiyagatha. Tattha tasmati karanavacanam. Bhutati amantanavacanam. Nisamethati sunatha. Sabbeti anavasesa. Kim vuttam hoti? Yasma tumhe dibbatthanani tattha upabhogaparibhogasampadanca pahaya dhammassavanattham idha samagata, na nattanatakadidassanattham, 4- tasma hi bhuta nisametha sabbe. 5- Athava "sumana bhavantu, sakkacca sunantu"ti vacanena tesam sumanabhavam sakkaccasotukamyatanca disva aha "yasma tumhe sumanabhavena attasammapanidhiyonisomanasikarasayasuddhihi ca yutta 6- sakkaccasotukamyataya sappurisupanissayaparatoghosapadatthanato payogasuddhihi ca yutta, tasma hi bhuta nisametha sabbe"ti. Alava yam purimagathaya ante "bhasitan"ti vuttam, tam karanabhavena apadisanto aha "yasma mama bhasitam nama atidullabham sabbakkhanaparivajjitassa 7- khanassa dullabhatta, anekanisamsanca @Footnote: 1 cha.Ma. atthim katva 2 cha.Ma. sabbam cetasa 3 Ma. samadapesi @4 cha.Ma. natanaccanadidassanattham, i. natanattakadi..., Ma. natakadi... 5 cha.Ma. sabbeti @6 cha.Ma. yutta-iti patho na dissati 7 cha.Ma. atthakkhanaparivajjitassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page147.

Pannakarunadigunena 1- pavattatta, tancaham vattukamo `sunantu bhasitan'ti avocam, tasma hi bhuta nisametha sabbe"ti. Idam imina gathapadena vuttam hoti. Evametam karanam niropento attano bhasitanisamane niyojetva nisametabbam vattumaraddho "mettam karotha manusiya pajaya"ti. Tassattho:- yayam tihi upaddavehi upadduta manusi paja, tassa manusiya pajaya mettam mitatabhavam hitajjhasayatam paccupatthapethati. Keci pana "manusikan"ti 2- pathanti, tam bhummatthasambhava na yujjati. Yampi canne 3- attham vannayanti, sopi na yujjati. Adhippayo panettha:- naham buddhoti issariyabalena vadami, apica pana yam tumhakanca imissa ca manusiya pajaya hitattham vadami "mettam karotha manusiya pajaya"ti. Ettha ca:- "ye sattasandam pathavim vijetva, *- rajisayo yajamananupariyaga. Assamedham purisamedham sammapasam, vajapeyyam niragagalam. Mettassa cittassa subhavitassa, kalampi te nanubhavanti solasim. Ekampi ce panamadutthacitto, mettayati kusalo tena hoti. Sabbe ca pane manasanukampam pahutamariyo pakaroti punnan"ti 4- evamaninam suttanam ekadasanisamsananca vasena ye mettam karonti, tesam 5- metta hitati veditabba. "devatanukampito poso sada bhadrani passati"ti 6- @Footnote: 1 cha.Ma., i. pannakarunagunena 2 cha.Ma. manusikam pajanti 3 na.Ma. yampi anne @* pali. cha.Ma. vijitva (khu.iti.), sya. jinitva (an. atthaka.) @4 khu. iti. 25/27/251, an. atthaka. 23/91/152 5 cha.Ma. etesam @6 khu.u. 25/76/224 pataligamiyasutta, vinaYu. maha. 5/636/64

--------------------------------------------------------------------------------------------- page148.

Evamadinam sattanam vasena yesu kayiranti, 1- tesampi hitati veditabba. Evam ubhayesampi hitati veditabba. 2- Evam ubhayesampi hitabhavam dassento "mettam karotha manusiya pajaya"ti vatva idani upakaram 3- dassento aha "diva ca ratto ca haranti ye balim, tasma hi ne rakkhatha appamatta"ti. Tassattho:- ye manussa cittakammakatthakammadihipi devata katva cetiyarukkhadini ca upasankamitva devata uddissa diva ca balim karonti, kalapakkhadisu ca rattim balim karonti, salakabhattadini va datva arakkhadevata upadaya yava brahmadevatanam 4- pattidananiyyatanena diva balim karonti, chattaropanadipamalaya sabbarattim dhammassavanadini karapetva pattidananiyyatanena ca rattim balim karonti, te katham na rakkhitabba. Yato evam diva ca ratto ca tumhe uddissa karonti ye balim, tasma hi ne rakkhathati, tasma balikammakaranapi ne manusse rakkhatha gopatha, 5- ahitanca nesam apanetha, hitam upanetha appamatta hutva tam katannubhavam hadaye katva niccamanussarantati. Yam kinciti gathavannana [3] Evam devatasu manussanam upakarabhavam 6- dassetva tesam upaddavavupasamanattham buddhadigunappakasanena ca devamanussanam dhammasavanattham "yam kinci vittan"ti adina nayena saccavacanam payunjitumaraddho. Tattha yam kinciti aniyamitavasena anavasesam pariyadiyati yamkinci tattha tattha voharupagam. Vittanti dhanam. Tanhi vittim janetiti vittam. Idha vati manussalokam niddissati 7- huram vati tato param avasesalokam, tena ca thapetva manusse sabbalokagahane sampatte 8- "saggesu vati parato vuttatta thapetva manusse ca sagge ca avasesanam nagasupannadinam gahanam veditabbam. @Footnote: 1 cha.Ma., i. kayirati 2 cha.Ma., i. evam .pe. veditabba patho na dissati @3 cha.Ma. upakarampi 4 i. brahmadevanam 5 cha.Ma., i. gopayatha @6 cha.Ma., i. upakarakakavam 7 cha.Ma., i. niddisati 8 cha.Ma., i. patte

--------------------------------------------------------------------------------------------- page149.

Evamimehi dvihi padehi yam manussanam voharupagam alankara- paribhogupabhoganca 1- jataruparajatamuttamaniveluriyapavalalohitankamasaragalladikam, yanca muttamanivalukatthataya bhumiya ratanamayavimanesu anekayojanasatavitthatesu bhavanesu uppannanam nagasupannadinam vittam, tam niddittham hoti. Saggesu vati kamavacara- rupavacaradevalokesu. Te hi sobhanena kammena iriyanti gammantiti 2- sagga. Sutthu va aggatipi sagga. Yanti yam sassamikam va assamikam va. Ratananti ratim nayati vahati janeti 3- vaddhetiti ratanam. Yamkinci cittikatam mahaggham atulam dullabhadassanam anomasattaparibhoganca, tassetam adhivacanam. Yathaha:- "cittikatam mahagghanca atulam dullabhadassanam anomasattaparibhogam ratanantena vuccati"ti. Panitanti uttamam settha anappakam 4- manapam. Evam imina gathapadena yam saggesu anekayojanasatappamanasabbaratanamayavimanasudhammavejayantappabhutisu sassamikam, yanca buddhuppadavirahena apayameva paripurentesu saggesu 5- sunnavimanapatibaddham assamikam, yam va panannampi pathavimahasamuddahimavantadinissitamassamikam ratanam, tam niddittham hoti. Na no samam atthi tathagatenati naiti patisedhe. Noiti avadharane. Samanti tulyam. Atthiti vijjati. Tathagatenati buddhena. Kim vuttam hoti? yam etam vittanca ratananca pakasitam, ettha ekampi buddharatanasadisam ratanam nevatthi. Yampi hi tam vittam cittikatatthena ratanam. Seyyathidam? ranno cakkavattissa cakkaratanam maniratananca, yamhi uppanne mahajano na annattha cittikaram karoti, na koci pupphagandhadini gahetva yakkhatthanam va bhutatthanam va gacchati, sabbopi jano cakkaratanam maniratanameva cittim karoti 6- pujeti, tam tam varam pattheti, patthitapatthitancassa ekaccam samijjhati, tampi ratanam buddharatanena samam natthi. Yadi hi cittikatatthena ratanam, tathagatova ratanam. Tathagate hi uppanne yekeci mahesakkha devamanussa na te annatra cittikaram karonti, na kinci annam pujenti. Tatha @Footnote: 1 cha.Ma. alankaraparibhogupaganca 2 cha.Ma. ajiyantiti 3 cha.Ma., i. janayati @4 cha.Ma. atappakam 5 cha.Ma. sattesu 6 cha.Ma. cittikaram karoti, i. cittikaroti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page150.

Hi brahma sahampati sinerumattena ratanadamena tathagatam pujesi, yathabalanca anne deva manussa ca bimbisarakosalarajaanathapindikadayo. Parinibbutampi bhagavantam uddissa channavutikotidhanam visajjetva asokamaharaja sakalajambudipe caturasiti viharasahassani patitthapesi, ko pana vado annesam cittikaranam. Apica kassapassa 1- parinibbutassapi jatibodhidhammacakkappavattanaparinibbanatthanani patimacetiyadini va uddissa evam cittikaragarukaro pavattati yatha bhagavato. Evam cittikatthenapi tathagatasamam ratanam natthi. Tatha yampi tam mahagghatthena ratanam. Seyyathapi? 2- kasikavattham. Yathaha "jinnampi bhikkhave kasikavattham vannavantanceva hoti sukhasamphassanca mahagghanca"ti 3-, tampi buddharatanena samam natthi. Yadi hi mahagghatthena ratanam, tathagatova ratanam. Tathagato hi yesam pamsukulampi 4- patigganhati, tesantam hoti. Mahapphalam mahanisamsam seyyathapi asokassa ranno, idamassa mahagghataya. Evam mahagghatthenapi tathagatasamam ratanam natthi evam mahagghataya vacanena 6- cettha dosabhavasadhakam idam suttapadam veditabbam:- "yesam yo pana 7- patigganhati civarapindapatasenasanagilanapaccaya- bhesajjaparikkharam, tesantam mahapphalam hoti mahanisamsam. Idamassa mahagghataya vadami. Seyyathapi tam bhikkhave kasikavattham mahaggham, tathupamaham bhikkhave imam puggalam vadami"ti. 8- Evam mahagghatthenapi tathagatasamam ratanam natthi. Tatha yampi tam atulatthena ratanam. Seyyathidam? ranno cakkavattissa Cakkaratanam uppajjati indanilamanimayanabhi sattaratanamayasahassaram pavalamayanemi rattasuvannamayasandhi, yassa dassanam dassanam 9- aranamupari ekam mundaram 10- hoti vatam gahetva saddakaranattham, yena kato saddo sukusalappatalitapancangikaturiyasaddo @Footnote: 1 cha.Ma. kassannassa 2 cha.Ma. seyyathidam 3 an. tika. 20/100/241 potthakasutta @4 cha.Ma. pamsukampi 5-5 ime patha na dissati 6 cha.Ma. mahagghatavacanena @i. mahagghatavacane 7 cha.Ma. yesam kho pana so, i. yesam kho pana 8 an. tika. 20/100/242 @9 cha.Ma., i. dasannam dasannam 10 Si., i. muddharam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page151.

Viya hoti, yassa nabhiya ubhosu passesu 1- dve sihamukhani honti, abbhantaram sakatacakkasseva susiram. Tassa katta va kareta va natthi, kammapaccayena utuna 2- samutthati. Yam raja dasavidham cakkavattivattam puretva tadahuposathe punnamidivase sisanhato uposathiko uparipasadavaragato silani visodhento nisinno punnacandam viya suriyam viya ca utthentam passati, yassa dvadasayojanato pabhuti saddo suyyati, tiyojanato vanno dissati, yam mahajanena "dutiyo manne cando va suriyo va utthito"ti ativiya kotuhalajatena dissamanam nagarassa upari agantva ranno antepurassa pacinapasse natiuccam natinicam hutva mahajanassa gandhapupphadihi pujitum yuttatthane akkhahatam viya titthati. Tadeva anubandhamanam hatthiratanam uppajjati, sabbaseto rattapado sattappatittho iddhima vehasangamo uposathakula va chaddantakula va agacchati, uposathakula ce agacchanto sabbajetthako agacchati, ce chaddantakula sabbakanittho sikkhitasikkho damathupeto, so dvadasayojanam parisam gahetva sakalajambudipam anusamyayitva pure patarasameva sakam rajadhanim agacchati. Tampi anubandhamanam assaratanam agacchati, 3- sabbaseto rattapado kakasiso 4- munjakeso valahakassarajakula agacchati. Sesamettha hatthiratanasadisameva. Tampi anubandhamanam maniratanam uppajjati. So hoti mani veluriyo subho jatima atthamso suparikammakato ayamato lagganabhisadiso, 5- vepullapabbata agacchati, so caturangasamannagatepi andhakare ranno dhajaggato yojanam obhaseti, yassobhasena manussa "diva"ti mannamana kammante payojenti, antamaso kunthakipillikampi upadaya passanti. Tampi anubandhamanam itthiratanam uppajjati, pakatiaggamahesi va hoti, uttarakuruto va agacchati maddarajakulato va, atidighadichadosavivajjita 6- atikkanta manusikavannam 7- appatta dibbavannam, yassa ranno sitakale @Footnote: 1 Si.Ma. ubhatopasse 2 cha.Ma. ututo 3 cha.Ma. uppajjati @4 cha.Ma. kalasiso 5 cha.Ma. cakkanabhi... 6 cha.Ma. atidighatadi @7 cha.Ma. atikkanta manusavannam. i. atikkanta manusam vannam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page152.

Unhani gattani honti, unhakale sitani, sattadha 1- positatulapicuno 2- viya samphassova hoti, kayato candanagandho vayati, mukhato upalagandho, pubbutthayikadianekagunasamannagata 3- ca hoti. Tampi anubandhamanam gahapatiratanam uppajjati, ranno pakatikammakaro setthi, 4- yassa cakkaratane uppannamatte dibbacakkhum patubhavati, yena samannagato samantato yojanamatte nidhim passati sassamikampi assamikampi, so rajanam upasankamitva pavareti "appossukko tvam deva hohi, ahante dhanena dhanakaraniyam karissami"ti. Tampi anubandhamanam parinayakaratanam uppajjati ranno pakatijetthaputto, cakkaratane uppannamatte atirekapannaveyyattiyena samannagato hoti, so dvadasayojanaya parisaya cetasa cittam parijanitva niggahapaggahakaranasamattho hoti, so ca rajanam upasankamitva pavareti "appossukko tvam deva hohi, ahante rajjam anusasissami"ti. Yam va panannampi evarupam atulatthena ratanam, yassa na sakka tulayitva tirayitva aggho katum "satam va sahassam va agghati kotim va"ti. Tattha ekam ratanampi buddharatanena samam natthi. Yadi hi atulatthena ratanam, tathagatova ratanam. Tathagato hi na sakka silato va samadhito va pannadinam annatarato va kenaci tulayitva tirayitva "ettaka guna sama va 5- sappatibhago va"ti paricchinditum. Evam atulatthenapi tathagatasamam ratanam natthi. Tatha yampi tam dullabhadassanatthena ratanam, seyyathapi 6- dullabhapatubhavo 7- raja cakkavatti, cakkadini ca tassa ratanani, tampi buddharatanena samam natthi. Yadi hi dullabhadassanatthena ratanam, tathagatova ratanam, kuto cakkavattiadinam ratanatyam tani hi ekasmimyeva kappe anekani uppajajnti. Yasma pana asankheyyepi @Footnote: 1 cha.Ma., i. satadha 2 Ma. pothita..., cha.Ma., i. photita... @3 cha.Ma. pubutthayinitadi... i. pubbutthayitadi... 4 cha.Ma. pakatikammakaro setthi @5 cha.Ma. ettakaguno va imina samo va sampatibhagova"ti i. ettakaguno imina @samodhanetva... 6 cha.Ma. seyyathidam 7 Si., i. dullabhapatubhavato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page153.

Kappe tathagatasunno loko hoti, tasma tathagato eva kadaci karahaci uppajjanato dullabhadassano. Vuttancetam 1- bhagavata parinibbanasamaye:- "devata ananda ujjhayanti `dura ca vatamha agata tathagatam dassanaya, kadaci karahaci tathagata loke uppajjanti arahanto sammasambuddha, ajjeva rattiya paccusasamaye 2- tathagatassa parinibbanam bhavissati, ayanca mahesakkho bhikkhu bhagavato purato thito nivarento, 3- na mayam labhama pacchime kale tathagatam dassanaya"ti. 4- Evam dullabhadassanatthenapi tathagatasamam ratanam natthi. Tatha yampi tam anomasattaparibhogatthena ratanam. Seyyathidam? ranno Cakkavattissa cakkaratanadi. Tanhi kotisatasahassadhananampi sattabhumipasadavaratale nivasantanampi 5- candalavenanesadarathakarapukkusadinam nicakulikanam omakapurisanam supinantenapi 6- paribhogatthaya na nibbattati. Ubhato sujatassa pana ranno cakkavattisseva 7- paripuritadasavidhacakkavattivattassa paribhogatthaya nibbattanato anomasattaparibhogamyeva hoti tampi buddharatanasamam natthi. Yadi hi anomasattaparibhogatthena ratanam, tathagatova ratanam. Tathagato hi loke omakasattasammatanampi anupanissayasampannanam viparitadassananam puranakassapadinam channam sattharanam annesanca evarupanam supinantenapi 8- aparibhogo. Upanissayasampannananca pana catuppadayapi gathaya pariyosane arahattamadhigantum samatthanam nibbedhikannana- dassananam bahiyadaruciriyappabhutinam annesanca mahakulappasutanam mahasavakanam paribhogo, te hi tam dassananuttariyasavananuttariyaparicariyanuttariyadini sadhenta tathagatam paribhunjanti. Evam anomasattaparibhogatthenapi tathagatasamam ratanam natthi. Yampi tam avisesato ratijananatthena ratanam. Seyyathapi? 9- ranno Cakkavattissa cakkaratanam. Tam hi disvava raja cakkavatti attamano hoti, evampi tam ranno ratim janeti. Puna ca param raja cakkavatti vamena hatthena @Footnote: 1 cha.Ma. vuttampi cetam 2 cha.Ma. pacchime yame 3 cha.Ma., i. ovarento @4 di. maha. 10/200/122 5 cha.Ma. vasantanampi 6 cha.Ma., i. supinantepi @7 cha.Ma. khattiyasseva 8 cha.Ma. supinantepi 9 cha.Ma. seyyathidam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page154.

Suvannabhingaram 1- gahetva dakkhinena hatthena cakkaratanam abbhukkirati "pavattatu bhavam cakkaratanam, abhivijinatu bhavam cakkaratanan"ti. Tato cakkatanam pancangikaturiyam viya 2- madhurassaram niccharantam akasena puratthimadisam gacchati, anvadeva raja cakkavatti cakkanubhavena dvadasayojanavitthinnaya caturanginiya senaya natiuccam natinicam uccarukkhanam hetthabhagena nicarukkhanam uparibhagena rukkhesu pupphaphala- pallavadipannakaram gahetva agatanam hatthano pannakaranca ganhanto "ehi kho maharaja"ti evamadina paramanipaccakarena agate patirajano "pano na hantabbo"ti adina nayena anusasanto gacchati. Yattha pana raja bhunjitukamo va diva seyyam va kappetukamo hotu tattha cakkaratanam akasato orohitva 3- udakadisabbakiccakkhame same bhumibhage akkhahatam viya titthati. Puna ranno gamanacitte uppanne purimanayeneva saddam karontam gacchati, yam 4- sutva dvadasayojanikapi parisa akasena gacchati. Cakkaratanam anupubbena puritthimasamuddam ajjhogahati, tasmim ajjhogahante udakam yojanappamanam apagantva bhittikatam viya titthati. Mahajano yathakamam satta ratanani ganhati. Puna raja suvannabhingaram 5- gahetva "ito patthaya mama rajjan"ti udakena abbhukkiritva nivattati. Sena purato hoti, cakkaratanam pacchato, raja majjhe. Cakkaratanena osakkitosakkitatthanam udakam paripurati. Eteneva upayena dakkhinapacchimuttarepi samudde gacchati. Evam catuddisam anusamyayitva cakkaratanam tiyojanasatappamanam 6- akasam arohati. Tattha thito raja cakkaratananubhavena attana vijitavijayo pancasataparittadipapatimanditam sattayojanasahassaparimandalam pubbavideham, tatha atthayojanasahassaparimandalam uttarakurum, sattayojanasahassaparimandalamyeva amaragoyanam 7- dasayojanasahassaparimandalam jambudipancati evam catumahadipadvisahassaparittadipa- patimanditam ekam cakkavalam suphullapundarikavanam viya oloketi. Evam olokayato cassa anappaka 8- rati uppajjati. Evampi tam cakkaratanam ranno ratim janeti, tampi @Footnote: 1 cha.Ma. suvannabhinkaram 2 cha.Ma. pancangikam viya turiyam 3 i. otaritva @4 cha.Ma. tam 5 cha.Ma. suvannabhinkaram, i. bhinkaram evamuparipi 6 cha.Ma., @i. tiyojanappamanam 7 cha.Ma., i. aparagoyanam 8 Si., i. anappika

--------------------------------------------------------------------------------------------- page155.

Buddharatanasamam natthi. Yadi hi ratijananatthena ratanam, tathagatova ratanam, kim karissati etam chavam 1- cakkaratanam. Tathagato hi yassa dibbaya ratiya cakkaratanadihi sabbehipi janita cakkavattirati sankhampi kalampi kalabhagampi na upeti, tatopi ratito uttaritaranca panitataranca attano ovadapatikaranam asankheyyanampi devamanussanam pathamajjhanaratim, dutiyatatiyacatutthapancamajjhanaratim, akasanancayatanaratim, vinnanancayatanaakincannayatananevasannanasannayatanaratim, sotapattimaggaratim, sotapattiphalaratim, sakadagamianagamiarahattamaggaphalaratinca janeti. Evam ratijananatthenapi tathagatasamam ratanam natthiti. Apica ratanannametam dubbidham hoti savinnanakanca avinnanakanca. Tattha avinnanakam cakkaratanam maniratananca, yam va panannampi anindriyabaddham suvannarajatadi, savinnanakam hatthiratanadi parinayakaratanapariyosanam, yam va panannampi evarupam indriyabaddham. Evam dubbidhe cettha savinnanakaratanam aggamakhayati. Kasma? yasma avinnanakam suvannarajatamanimuttadiratanam savinnanakanam hatthiratanadinam alankaratthaya upaniyati. Savinnanakaratanampi dubbidham tiracchanagataratanam manussaratananca. Tattha manussaratanam aggamakkhayati. Kasma? yasma tiracchanagataratanam manussaratanassa upaguyham 2- hoti. Manussaratanampi dubbidham itthiratanam purisaratananca. Tattha purisa- ratanam aggamakkhayati. Kasma? yasma itthiratanam purisaratanassa paricarikattam apajjati. Purisaratanampi dubbidham agarikaratanam anagarikaratananca 3- tattha anagarikaratanam aggamakkhayati. Kasma? yasma agarikaratanesu aggo cakkavattipi siladi- gunayuttam 4- anagarikaratanam pancapatitthitena vanditva upatthahitva payirupasitva ca 5- dibbamanusika ca 5- sampattiyo papunitva ante nibbanasampattim papunati. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati 2 cha.Ma. opavayham, i. opavuyham @3 cha.Ma. agarika...anagarika... evamuparipi 4 Ma. pancasiladigunayuttam @5-5 cha.Ma. ca-saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page156.

Evam anagarikaratanampi dubbidham ariyaputhujjanavasena. Ariyaratanampi dubbidham sekkhasekkhavasena. 1- Asekkharatanampi dubbidham sukkhavipassakasamathayanikavasena. Samathayanikaratanampi dubbidham savakaparamippattamappattanca. Tattha savakaparamippattam aggamakkhayati. Kasma? gunamahantataya. Savakaparamippattaratanatopi paccekabuddharatanam aggamakkhayati. Kasma? gunamahantataya. Sariputtamoggallanasadisapi hi anekasata savaka ekassa paccekasambuddhassa 2- gunanam 3- neva sankham na kalam na kalabhagampi upenti. 3- Paccekasambuddharatanatopi 4- sammasambuddharatanampi aggamakkhayati. Kasma? gunamahantataya. Yadi 5- hi sakalampi 5- jambudipam puretva pallankena pallankam Ghatenta nisinnapi paccekasambuddha 6- ekassa sammasambuddhassa gunanam neva sankham na kalam na kalabhagam upenti. Vuttampi cetam bhagavata "yavata bhikkhave satta apada va dipada va .pe. Tathagato tesam aggamakkhayati"ti adi. 7- Evam kenaci pariyayena tathagataratanasamam 8- ratanam natthi. Tenaha bhagava "na no samam atthi tathagatena"ti. Evam bhagava buddharatanassa annehi ratanehi asamatam vatva idani tesam sattanam uppannupaddavavupasamanattham 9- neva jatim na gottam na kolaputtiyam na vannapokkharatadini 10- nissaya, apica kho avicimupadaya bhavaggapariyante loke silasamadhikkhandhadihi gunehi buddharatanassa asadisabhavam nissaya saccavacanam payunjati "idampi buddhe ratanam panitam, etena saccena suvatthi hotu"ti. Tassattho:- idampi idha va huram va saggesu va yamkinci atthi vittam va ratanam va, tena saddhim tehi tehi gunehi asamattam 11- buddhe ratanam panitam. Yadi 12- etam saccam, atha etena saccena imesam paninam sotthi 13- hotu. Sobhananam atthita hotu arogata nirupaddavatati. Ettha ca yatha "cakkhum 14- @Footnote: 1 cha.Ma. sekhasekhavasena 2 cha.Ma., i. paccekabuddhassa @3-3 cha.Ma., i. gunanam satabhagampi na upenti 4 cha.Ma., i. paccekabuddharatanatopi @5-5 cha.Ma. sakalampi hi 6 cha.Ma. paccekabuddha evamuparipi @7 an. catukka. 21/34/39, an. pancaka. 22/32/37 (sya.) @khu. iti. 25/90/308 (mahacula.) 8 cha.Ma., i. tathagatasamam 9 cha.Ma....samattham @evamuparipi 10 cha.Ma., i....pokkharatadim 11 cha.Ma., i. asamatta 12 cha.Ma. yadi hi @13 cha.Ma. suvatthi 14 cha.Ma. cakkhu evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page157.

Kho ananda sunnam attena va attaniyena va"ti evamadisu 1- attabhavena va attaniyabhavena vati attho. Itaratha hi cakkhum attam 2- va attaniyam vati appatisiddhameva siya. Evam ratanam panitanti ratanattam panitam, ratanabhavo panitoti ayamattho veditabbo. Itaratha hi buddho neva ratananti sijjheyya. Na hi yattha ratanam atthi, tam ratananti na sijjhati. Yattha pana cittikatadiatthasankhatam yena va tena va vidhina sambuddhagatam 3- ratanattam 4- atthi, yasma tam ratanattamupadaya ratananti pannapiyati, tasma tassa ratanattassa 5- atthitaya ratananti sijjhati. Athava idampi buddhe ratananti iminapi pakarena buddhova ratananti evamattho veditabbo. Vuttamattaya ca bhagavata imaya gathaya rajakulassa sotthi jata, bhayam vupasantam. Imaya 6- gathaya ana kotisatasahassacakkavalesu amanussehi patiggahitati. Khayam viraganti gathavannana [4] Evam buddhagunena saccam vatva idani nibbanadhammagunena vattumaraddho "khayam viragan"ti. Tattha yasma nibbanasacchikiriyaya ragadayo khina honti parikkhina, yasma va tantesam anuppadanirodhakkhayapattam, 7- yasma ca tam ragadivippayuttam sampayogato ca arammanto ca, yasma va tamhi sacchikate ragadayo accantavirata 8- honti vigata viddhamsita, 9- tasma khayanti ca viraganti ca vuccati. Yasma panassa na uppado pannayati, na vayo, na thitassa annathattam, tasma tam na jayati na jiyyati na miyyatiti katva amatanti vuccati. Uttamatthena pana atappakatthena ca panitanti. Yadajjhagati yam ajjhaga vindi patilabhi, attano nanabalena sacchakasi. Sakyamuniti sakyakulappasutatta sakyo, moneyyadhammasamannagatatta muni, sakyo eva muni sakyamuni. Samahitoti ariyamaggasamadhina samahitacitto. Na tena dhammena samatthi kinciti tena khayadinamakena sakyamunina adhigatena dhammena samam kinci dhammajatam natthi. Tasma @Footnote: 1 sam. sala. 18/102/67 channavagga (sya) 2 cha.Ma., i. atta 3 cha.Ma., @i. sambandhagatam 4 cha.Ma. ratanam 5 cha.Ma. ratanassa 6 cha.Ma. imissa @7 cha.Ma., i. nirodhakkhayamattam 8 cha.Ma. accantam viratta 9 cha.Ma., i. viddhasta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page158.

Suttantarepi vuttam "yavata bhikkhave dhamma sankhata va asankhata va, virago tesam aggamakkhayati"tiadi. 1- Evam bhagava nibbanadhammassa annehi dhammehi asamatam vatva idani tesam sattanam uppannupaddavavupasamanattham khayaviragamatapanitatadigunehi nibbanadhammaratanassa asadisabhavam nissaya saccavacanam payunjati "idampi dhamme ratanam panitam, etena saccena suvatthi hotu"ti. Tassattho purimagathaya vuttanayeneva veditabbo. Imissapi gathaya ana kotisatasahassacakkavalesu amanussehi patiggahitati. Yambuddhasetthoti gathavannana [5] Evam nibbanadhammagunena saccam vatva idani maggadhammagunena vattumaraddho "yambuddhasettho"ti. Tattha "bujjhita saccani"ti adina nayena buddho, uttamo pasamsaniyo cati settho, buddho ca so settho cati buddhasettho. Anubuddha- paccekabuddhakhyesu 2- va buddhesu setthoti buddhasettho. So buddhasettho yam parivannayi "atthangiko ca 3- magganam, khemam nibbanapattiya"ti ca 4- "ariyam vo bhikkhave sammasamadhim desessami saupanisam saparikkharan"ti ca 5- evamadina nayena tattha tattha pasamsi pakasayi. Sucinti kilesamalasamucchedakaranato accantavodanam. Samadhimanantarikannamahuti yanca attano pavattisamanantaram niyameneva phalappadanato "anantarikasamadhi"ti ahu. Na hi maggasamadhimhi uppanne tassa phaluppattinisedhako 6- koci antarayo atthi. Yathaha:- "ayanca puggalo sotapattiphalasacchikiriyaya patipanno assa, kappassa ca uddayhanavela assa, neva tava kappo uddaheyya, yavayam puggalo @Footnote: 1 an. catukka. 21/34/39, khu. iti. 25/90/308 aggappasadasutta @2 cha.Ma. anubuddhapaccekabuddhasutabuddhakhyesu, i....paccekabuddhasamkhatesu 3 cha.Ma. va @4 Ma.Ma. 13/215/191 magandiyasutta. 5 Ma. upari. 14/136/121 mahacattarisakasutta @6 Ma. phaluppattinibandhako

--------------------------------------------------------------------------------------------- page159.

Na sotapattiphalam sacchikaroti, ayam vuccati puggalo thitakappi. Sabbepi maggasamangino puggala thitakappino"ti. 1- Samadhina tena samo na vijjatiti tena buddhasetthaparivannitena sucina anantarikasamadhina samo rupavacarasamadhi va arupavacarasamadhi va koci na vijjati. Kasma? tesambhavitatta tattha tattha brahmaloke uppannassapi puna nirayadisupi upapattisambhavato, imassa ca arahattasamadhissa bhavitatta ariyapuggalassa sabbupapattisamugghatasambhavato. Tasma suttantarepi vuttam "yavata bhikkhave dhamma sankhata va asankhata va ariyo atthangiko maggo, tesam aggamakkhayati"ti adi. 2- Evam bhagava anantarikasamadhissa annehi samadhihi asamatam vatva idani purimanayeneva maggadhammaratanassa asadisabhavam nissaya saccavacanam payunjati "idampi dhamme pe. Hotu"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissapi gathaya ana kotisatasahassacakkavalesu amanussehi patiggahitati. Ye puggalati gathavannana [6] Evam maggadhammagunenapi saccam vatva idani samghagunenapi vattumaraddho "ye puggala"ti. Tattha yeti aniyametva uddeso. Puggalati satta. Atthati tesam gananaparicchedo. Te hi cattaro ca patipanna cattaro ca phaletthitati attha honti. Satam pasatthati sappurisehi buddhapaccekabuddha- buddhasavakehi annehi ca devamanussehi pasattha. Kasma? sahajatasiladigunayoga. Tesam hi campakabakulakusumadinam sahajatavannagandhadayo viya sahajata silasamadhiadayo guna, tena te vannagandhadisampannani viya pupphani devamanussanam satam piya manapa pasamsaniya ca honti. Tena vuttam "ye puggala atthasatam pasattha"ti. Athava yeti aniyametva uddeso. Puggalati satta. Atthasatanti tesam gananaparicchedo. Te hi ekavijikolamkolasattakhattumparamati 3- tayo sotapanna. @Footnote: 1 abhi. pu. 36/17/120 ekakapuggalapannatti. 2 an. catukka. 21/34/39, @khu. iti. 25/90/308 3 cha.Ma. ekabijikolamkolosattakkhattuparamoti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page160.

Kamaruparupabhavesu adhigataphala tayo sakadagamino. Te sabbepi catunnam patipadanam vasena catuvisati. Antaraparinibbayi upahaccaparinibbayi sasankharaparinibbayi asankharaparinibbayi uddhamsoto akanitthagamiti avihesu panca. Tatha atappasudassasudassisu. Akanitthesu pana udadhamsotavajja cattaroti catuvisati anagamino. Sukkhavipassako samathayanikoti dve arahanto. Cattaro maggatthati catupannasa. Te sabbepi saddhadhurapannadhuranam vasena dviguna hutva atthasatam honti. Sesam vuttanayameva cattari etani yugani hontiti te sabbepi attha va atthasatam vati vittharavasena uddittha puggala sankhepavasena sotapattimaggattho phalatthoti ekam yugam, evam yava arahattamaggattho phalatthoti ekekam 1- yuganti cattari yugani honti. Te dakkhineyyati ettha teti pubbe aniyametva udditthanam niyametva niddeso. Ye puggala vittharavasena attha va atthasatam va sankhepavasena pana 2- cattari yugani hontiti vutta, sabbepi te dakkhinam arahantiti dakkhineyya. Dakkhina nama kammanca kammavipakanca saddahitva me imam vejjakammam va janghapesaniyam 3- va karissati"ti evamadini anapekkhitva diyyamano deyyadhammo, tam arahanti nama siladigunayutta puggala, ime ca tadisa, tena vuccanti "te dakkhineyya"ti. Sugatassa savakati bhagava sobhanena gamanena yuttatta, sobhanancatthanam gatatta, sutthu ca gatatta, sutthuyeva gatatta 4- sugato, tassa sugatassa. Sabbepi te vacanam sunantiti savaka. Kamanca annepi sunanti, na pana sutva kattabbakiccam karonti, ime pana sutva kattabbam dhammanudhammapatipattim katva maggaphalani patta, tasma "savaka"ti vuccanti. Etesu dinnani mahapphalaniti etesu sugatassa savakesu appakanipi danani dinnani patiggahakato dakkhinanam visuddhibhavam 5- upagatatta mahapphalani honti. Tasma suttantarepi vuttam:- @Footnote: 1 cha.Ma. ekam 2 cha.Ma. ayam saddo na dissati 3 cha.Ma. janghapesanikam @4 cha.Ma. sutthu eva ca gadatta 5 cha.Ma., i. dakkhinavisuddhibhavam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page161.

"yavata bhikkhave samgha va gana va tathagatasavakasamgho, tesam aggamakkhayati, yadidam cattari purisayugani attha purisapuggala, esa bhagavato savakasamgho .pe. Aggo vipako hoti"ti. 1- Evam bhagava sabbesampi maggatthaphalatthanam vasena samgharatanassa gunam vatva idani tameva gunam nissaya saccavacanam payunjati "idampi samghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissapi gathaya ana kotisatasahassacakkavalesu amanussehi patiggahitati. Ye suppayuttati gathavannana [7] Evam maggatthaphalatthanam vasena samgharatanassa gunena saccam vatva idani tato ekaccanam phalasamapattisukhamanubhavantanam khinasavapuggalanamyeva gunena vattumaraddho "ye suppayutta"ti. Tattha yeti aniyamituddesavacanam. Suppayuttati sutthu payutta, anekavihitam anesanam pahaya suddhajivitam nissaya vipassanaya attanam payunjitumaraddhati attho. Athava suppayuttati 2- visuddhakayavacipayogasamannagata, tena tesam silakkhandham dasseti. Manasa dalhenati dalhena manasa, thirasamadhiyuttena cetasati attho. Tena tesam samadhikkhandham dasseti. Nikkaminoti kaye ca jivite ca anapekkha hutva pannadhurena viriyena sabbakilesehi katanikkamana, 3- tena tesam viriyasampannam pannakkhandham dasseti. Gotamasasanamhiti gottato gotamassa tathagatasseva sasanamhi. Tena ito bahiddha nanappakarampi amaratapam karontanam suppayogadigunabhavato kilesehi katanikkamanabhavam 4- dipeti. 5- Teti pubbe udditthanam niddesavacanam. Pattipattati ettha pattabbati patti, pattabba nama pattum araha, yam patva accantayogakkhemino honti, arahattaphalassetam adhivacanam, tam pattim pattati pattipatta. Amatanti nibbanam. Vigayhati arammanavasena vigahitva. Laddhati labhitva. Mudhati abyayena kakanikamattampi byayam akatva. Nibbutinti patippassaddhakilesadaratham @Footnote: 1 an. catukka. 21/34/40, an. pancaka. 22/32/38, khu. iti. 25/90/308 @2 cha.Ma. suvisuddha... i. parisuddha... 3 Si., i. katanikkhamana @4 cha.Ma. nikkamanabhavam, i. nikkhamanabhavam 5 cha.Ma. dasseti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page162.

Phalasamapattim. Bhunjamanati anubhavamana. Kim vuttam hoti? ye imamhi 1- gotamasasanamhi silasampannatta suppayutta, samadhisampannatta manasa dalhena, pannasampannatta nikamino, te imaya sammapatipadaya amatam vigayha mudha laddha phalasamapattisannitam nibbutim bhunjamana pattipatta nama hontiti. Evam bhagava phalasamapattisukhamanubhavantanam khinasavapuggalanamyeva vasena samgharatanassa gunam vatva idani tameva gunam nissaya saccavacanam payunjati "idampi samghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissapi gathaya ana kotisatasahassacakkavalesu amanussehi patiggahitati. Yathindakhiloti gathavannana [8] Evam khinasavapuggalanam gunena samghadhitthanam saccam vatva idani bahujanapaccakkhena sotapannasseva gunena vattumaraddho "yathindakhilo"ti. Tattha yathati upamavacanam. Indakhiloti nagaradvarasamvaranattham vivaranattham 2- ummarabbhantare attha va dasa va hatthe pathavim khanitva akotitassa saradarumayathambhassetam adhivacanam. Pathavinti bhumim. Sitoti anto pathavim 3- pavisitva nissito. Siyati bhaveyya. Catubbhi vatehiti catuhi disahi agatavatehi. Asampakampiyoti kampetum va caletum va asakkuneyyo. Tathupamanti tathavidham. 4- Sappurisanti uttamapurisam. Vadamiti bhanami. Yo ariyasaccani avecca passatiti yo cattari ariyasaccani pannaya ajjhogahetva 5- passati. Tattha ariyasaccani kumarapanhe 6- ca visudadhimagge ca vuttanayeneva veditabbaniti. Ayampanettha sankhepattho:- yatha ca 7- indakhilo gambhiranemataya pathavim sito catubbhi vatebhi asampakampiyo siya, imampi sappurisam tathupameva vadami, yo ariyasaccani evacca passati. Kasma? yasma sopi indakhilo viya catuhi vatehi sabbatitthiyavadavatehi asampakampiyo hoti, tamha dassana kenaci kampetum va caletum va asakkuneyyo. Tasma suttantarepi vuttam:- @Footnote: 1 cha.Ma. imasmim 2 cha.Ma., i. nagaradvaravinivaranattham 3 cha.Ma., i. ayam saddo na @dissati 4 Ma. tathavidhim 5 cha.Ma. ajjhogahetva 6 ka. visudadhimagge @7 cha.Ma. hi, i. ayam saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page163.

"seyyathapi bhikkhave ayokhilo va indakhilo va gambhiranemo sunikkhato acalo asampakampi, puratthimaya cepi disaya agaccheyya bhusa vatavutthi, neva nam sankampeyya na sampakampeyya na sampacaleyya 1- pacchimaya .pe. Dakkhinaya, uttaraya cepi .pe. Na sampacaleyya. 2- Tam kissa hetu? gambhiratta bhikkhave nemassa, sunikkhatatta indakhilassa. Evameva kho bhikkhave yekeci samana va brahmana va `idam dukkhanti .pe. Patipada'ti yathabhutam pajananti, te na annassa samanassa va brahmanassa va mukham olokenti 3- `ayam nuna bhavam janam janati, passam passati'ti. Tam kissa hetu? suditthatta bhikkhave catunnam ariyasaccanan"ti. 4- Evam bhagava bahujanapaccakkhassa sotapannasseva vasena samgharatanassa gunam vatva idani tameva gunam nissaya saccavacanam payunjati "idampi samghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissapi gathaya ana kotisatasahassacakkavalesu amanussehi patiggahitati. Ye ariyasaccaniti gathavannana [9] Evam avisesato sotapannassa gunena samghadhitthanam saccam vatva idani ye te tayo sotapanna ekabiji kolamkolo sattakkhattuparamoti. Yathaha:- "idhekacco puggalo tinnam samyojananam parikkhaya sotapanno hoti .pe. So ekamyeva manusakam bhavam nibbattetva dukkhassantam karoti, ayam ekabiji. Tatha dve va tini va kulani sandhavitva samsaritva dukkhassantam karonati, ayam kolamkolo. Tatha sattakkhattum deve ca manusse ca sandhavitva samsaritva dukkhassantam karoti, ayam sattakkhattuparamo"ti. 5- Tesam sabbakanitthassa sattakkhattuparamassa gunena vattumaraddho "ye ariyasaccani"ti. Tattha ye ariyasaccaniti evam 6- vuttanayameva. Vibhavayantiti @Footnote: 1 ka. sancaleyya 2 ka. na sancaleyya @3 Si.Ma. ullokenti 4 sam. maha. 19/1109/387 indakhilasutta @5 abhi. pug. 36/31/122 ekakapuggalapannatati 6 cha.Ma. etam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page164.

Pannaobhasena saccapaticchadakam kilesandhakaram vidhamitva attano pakasani pakatani karonti. Gambhirapannenati appameyyapannataya sadevakassapi lokassa nanena alabbhaneyyapatitthapannena, sabbannunati vuttam hoti. Sudesitaniti samasabyasasakalyavekalyadihi tehi tehi nayehi sutthu desitani. Kincapi te honti bhusappamattati te vibhavitaariyasacca puggala kincapi devarajjacakkavattirajjadipamadatthanam agamma bhusappamatta honti, tathapi sotapattimaggananena abhisankharavinnanassa nirodhena thapetva sattabhave anamatagge samsare ye uppajjeyyum namanca rupanca, tesam niruddhatta atthangatatta na atthamam bhavam adiyanti, sattamabhave eva pana vipassanam arabhitva arahattam papunissantiti. Evam bhagava sattakkhattuparamavasena samgharatanassa gunam vatva idani tameva gunam nissaya saccavacanam payunjati "idampi samghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissapi gathaya ana kotisatasahassacakkavalesu amanussehi patiggahitati. Sahavassati gathavannana [10] Evam sattakkhattuparamassa atthamabhavam anadiyagunena 1- samghadhitthanam saccam vatva idani tasseva satta bhave adiyatopi annehi appahinabhavadanehi puggalehi visitthena ca gunena vattumaraddho "sahavassa"ti. Tattha sahavati saddhimyeva. Assati "na te bhavam atthamam adiyanti"ti vuttesu annatarassa. Dassanasampadayati sotapattimaggasampattiya. Sotapattimaggo hi nibbanam disva kattabbakiccasampadaya sabbapathamam nibbanadassanato "dassanan"ti vuccati, tassa attani patubhavo dassanasampada, taya dassanasampadaya saha eva. Tayassu dhamma jahita bhavantiti ettha suiti 2- padapuranamatte nipato "idam su me sariputta mahavikatabhojanasmim hoti"ti evamadisu 3- viya. Yato sahavassa dassanasampadaya tayo dhamma jahita bhavanti pahina bhavantiti 4- ayamettha attho. @Footnote: 1 cha.Ma. anadiyanagunena 2 cha.Ma. assu-iti @3 Ma.mu. 12/256/121 mahasihanadasutta 4 cha.Ma. hontiti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page165.

Idani jahitadhammassa dassanattham aha "sakkayaditthi vicikicchitanca, silabbatam vapi yadatthi kinci"ti. Tattha sati kaye vijjamane upadanakkhandha- pancakakhye kaye visativatthuka ditthi sakkayaditthi, sati va tattha kaye ditthitipi sakkayaditthi, yathavuttappakare kaye vijjamana ditthiti attho. Satiyeva va kaye ditthitipi sakkayaditthi, yathavuttappare kaye vijjamane rupadisankhato attati evampavatta ditthiti attho. Tassa ca pahinatta sabbaditthigatani pahinaniyeva honti. Sapi 1- nesam mulam. Sabbakilesabyadhivupasamanato panna "cikicchitan"ti vuccati, tam pannaya cikicchitam ito vigatam, tato va pannacikicchita idam vigatanti vicikicchitam. "satthari kankhati"tiadina 2- nayena vuttaya atthavatthukaya vimatiya etam adhivacanam. Tassa ca pahinatta sabbanipi vicikicchitani pahinani honti. Tanhi tesam mulam. "ito bahiddha samanabrahmananam `silena suddhi, vatena suddhi"ti evamadisu 3- agatam gosilakukkurasiladikam nanavidham 4- silam govatakukkuravatadikanca vattam 5- silabbatanti vuccati. Tassa pahinatta sabbampi 6- naggiyamundikadi- amaratapam 6- pahinam hoti. Tanhi tassa mulam, tena 7- sabbadavasane 8- vuttam "yadatthi kinci"ti. Dukkhadassanasampadaya cettha sakkayaditthi pahiyati, 9- samudaya- dassanasampadaya vicikicchitam pahiyati, 9- maggadassananibbanadassanasampadaya silabbatam pahiyatiti vinnatabbam. Catuhapayehiti gathavannana [11] Evamassa kilesavattappahanam dassetva idani tasmim kilesavatte sati yena vipakavattena bhavitabbam, tappahana tassapi pahanam dipento aha "catuhapayehi ca vippamutto"ti. Tattha cattaro apaya nama nirayatiracchanagata- pittivisayaasurakaya. Tehi esa satta bhave upadiyantopi 10- vippamuttoti attho. @Footnote: 1 cha.Ma. sa hi 2 abhi. sangani. 34/1008/242, abhi. vibhanga. 35/915/446 @3 abhi. sangani. 34/1222/280, abhi. vibhanga. 35/938/457 4 cha.Ma. ayam saddo na @dissati 5 cha.Ma., i. vatam 6 cha.Ma. naggiyamundikaamaratapam 7 cha.Ma. teneva @8 cha.Ma., i. sabbavasane 9-9 cha.Ma., i. ayam na dissati 10 cha.Ma. adiyantopi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page166.

Evamassa vipakavattappahanam dassetva idani yam imassa 1- vipakavattassa mulabhutam kammavattam, tassapi pahanam dassento aha "../../bdpicture/chaccabhithanani abhabbo 2- katunti. Tattha abhithananiti olarikatthanani, tani esa cha abhabbo katum. Tani ca "atthanametam bhikkhave anavakaso, yam ditthisampanno puggalo mataram jivita voropeyya"ti adina 3- nayena ekakanipate vuttani matughatapitughata- arahantaghatalohituppadasamghabhedaannasattharuddesakammaniti veditabbani. Tani hi kincapi ditthisampasno ariyasavako kunthakipillikampi 4- jivita na voropeti, apica kho pana puthujjanabhavassa vigarahanattham vuttani. Puthujjano hi aditthisampannatta eva mahasavajjani 5- abhithananipi karoti, dassanasampanno pana abhabbo tani katunti. Abhabbaggahanancettha bhavantarepi akaranadassanattham. Bhavantarepi hi esa attano ariyasavakabhavam ajanantopi dhammataya eva etani va cha papakani panatipatadini 6- va panca verani annasattharuddesena saha chatthanani na karoti, yani sandhaya ekacce "../../bdpicture/cha cabhithanani"tipi 7- pathanti. Matamacchagahadayo cettha ariyasavika gamadarika 8- nidassanam. Evam bhagava satta bhave adiyatopi ariyasavakassa annehi appahinabhavadanehi puggalehi visitthagunabhavavasena 9- samgharatanassa gunam vatva idani tameva gunam nissaya saccavacanam payunjati "idampi samghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissapi gathaya ana kotisatasahassacakkavalesu amanussehi patiggahitati. Kincapi soti gathavannana [12] Evam satta bhave adiyatopi annehi appahinabhavadanehi puggalehi visitthagunena samghadhitthanam saccam vatva idani na kevalam dassanasampanno @Footnote: 1 Ma. yamassa 2 cha.Ma. abhabba @3 an. ekaka. 20/271/28, Ma. upari. 14/128/114, abhi. vibhanga. 35/809/409-500 @4 cha.Ma., i. kuntha... 5 cha.Ma. evammahasavajjani 6 cha.Ma., i. pakatipanatipatadini @7 cha.Ma. cha chabhithananitipi. 8 cha.Ma. ariyasavakagamadarakanam, i. ariyasavakadaraka @9 cha.Ma., i. visitthagunavasena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page167.

Cha abhithanani abhabbo katum, kintu appamattakampi papakammam katva tassa paticchadanayapi abhabboti pamadaviharinopi dassanasampannassa katapaticchadanabhavagunena vattumaraddho "kincapi so kammam karoti papakan"ti. Tassattho:- so dassanasampanno kincapi satisammosena pamadaviharam agamma yantam bhagavata lokavajjam sanciccatikkamanam 1- sandhaya vuttam "yam maya savakanam sikkhapadam pannattam, tam mama savaka jivitahetupi natikkamanti"ti, 2- tam thapetva annam kutikarasahaseyyadim va pannattivajjavitikkamasankhatam buddha- patikutthampi 3- kayena papakammam karoti, padasodhammam uttarichappanacavaca dhammadesanam samphappalapapharusavacanadim va vacaya uda cetasa va katthaci lobhadosuppadanam jatarupadisadiyanam civaradiparibhogesu apaccavekkhanadim va papakammam karoti. Abhabbo so tassa paticchadaya na so tam "idam akappiyam akaraniyan"ti janitva muhuttampi paticchadeti, tam khanam eva pana satthari va vinnusu va janitva muhuttampi paticchadeti, tam khanam eva pana satthari va vinnusu va sabrahmacarisu avikatva yathadhammam patikaroti, "na puna karissami"ti evam samvaritabbam va samvarati. Kasma? yasma abhabbata ditthapadassa vutta, evarupampi papakammam katva tassa paticchadaya ditthanibbanapadassa dassanasampannassa puggalassa abhabbata vuttati attho. Katham? "seyyathapi bhikkhave daharo kumaro mando uttanaseyyako hatthena va padena va angaram akkamitva khippameva patisamharati, evameva kho bhikkhave dhammata esa ditthisampannassa puggalassa, kincapi tatharupim apattim apajjati, yatharupaya apattiya vutthanam pannayati. Athakho nam khippameva satthari va vinnusu va sabrahmacarisu va deseti vivarati uttanikaroti, desetva vivaritva uttanikaritva 4- ayatim samvaramapajjati"ti. 5- @Footnote: 1 Ma., Si. sanciccanatikkamanam @2 vinaYu. cula. 7/385/208, an. atthaka. 23/109(19)/203-4(sya), @khu.i. 25/45/168 uposathasutta 3 cha.Ma. buddhapatikuttham 4 pali. cha.Ma., @i. uttanikatva 5 Ma.mu. 12/496/439 kosambiyasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page168.

Evam bhagava pamadaviharinopi dassanasampannassa katapaticchadanabhavagunena samgharatanassa gunam vatva idani ayatim 1- tameva gunam nissaya saccavacanam payunjati "idampi samghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissapi gathaya ana kotisatasahassacakkavalesu amanussehi patiggahitati. Vanappagumbeti gathavannana [13] Evam samghapariyapannanam puggalanam tena tena gunappakarena samghadhitthanam saccam vatva idani yvayam bhagavata ratanattayagunam dipentena idha sankhepena annattha ca vittharena pariyattidhammo desito, tena puna 2- buddhadhitthanam saccam vattumaraddho "vanappagumbe yatha phussitagge"ti. Tattha asannasannivesavavatthitanam rukkhanam samuho vanam, mulasarapheggutacasakhapalasehi pabuddho 3- gumbo pagumbo, vane pagumbo 4- vanappagumbo. Svayam "vanappagumbe"ti vutto, evampi hi vanasandoti 5- vattum labbhati "atthi savitakkasavicarepi, atthi avitakkaavicaramattepi, sukhe dukkhe jive"tiadisu 6- viya. Yathati upamavacanam. 7- Phussitani aggani assati phussitaggo, sabbasakhapasakhasu sanjatapupphoti attho. So pubbe vuttanayeneva "phussitagge"ti vutto. Gimhanamase pathamasmim gimheti ye cattaro gimhamasa, 8- tesam catunnam gimhanam 9- ekasmim mase. Katamasmim mase iti ce? pathamasmim gimhe, citramaseti attho. So hi "pathamagimho"ti ca "balavassano"ti pavuccati. 10- Tato param padatthato pakatameva. Ayampanettha pindattho:- yatha pathamagimhanamake balavassane 11- nanavidharukkhagahane 12- vane supupphitaggasakho 13- tarunarukkhagacchapariyayanamo pagumbo ativiya sassiriko hoti, evameva 14- khandhayatanadihi satipatthanasammappadhanadihi @Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati 2 cha.Ma., i. tampi nissaya puna... @3 cha.Ma., i. pavuddho 4 cha.Ma. vanassa, vane va pagumbo @5 cha.Ma. ayam saddo na dissati 6 di.Si. 9/174/56, Ma.Ma. 13/228/202 @7 Si. opammavacanam 8 cha.Ma. gimhanam masa @9 cha.Ma. gimhamasanam 10 balavasantoti ca vuccati 11 balavasante @12 Ma.Si. nanavidharukkhe gahane vane 13 Ma. suphussitaggasakho 14 Si. evametam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page169.

Silasamadhikkhandhadihi va nanappakarehi atthappabhedasupupphehi 1- ativiya sassirikatta tathupamam nibbanagamimaggadipanato nibbanagamim pariyattidhammavaram neva labhahetu na sakkaradihetu, kevalantu mahakarunaya abbhussahitamanaso 2- sattanam paramam hitaya adesayiti. Paramam hitayati ettha ca gathabandhasukhattham anunasiko. Ayam panattho:- paramahitaya nibbanaya adesayiti. Evam bhagava imam supupphitaggavanappagumbasadisam pariyattidhammam vatva idani tameva gunam 3- nissaya buddhadhitthanam saccavacanam payunjati "idampi buddhe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Kevalantu 4- idampi yathavuttappakara- pariyattidhammasankhatam buddharatanam 5- panitanti 5- evam yojetabbam. Imissapi gathaya ana kotisatasahassacakkavalesu amanussehi patiggahitati. Varo varannuti gathavannana [14] Evam bhagava pariyattidhammena buddhadhitthanam saccam vatva idani lokuttaradhammena vattumaraddho "varo varannu"ti. Tattha varoti panitadhimuttikehi icchito 6- "aho vata mayampi evarupa assama"ti, varagunayogato va varo uttamo setthoti attho. Varannuti nibbanannu. Nibbananhi sabbadhammanam uttamatthena varam, tancesa bodhimule sayam pativijjhitva annasi. Varadoti pancavaggiyabhaddavaggiyajatiladinam annesanca devamanussanam nibbedhabhagiyam va vasanabhagiyam va varadhammamadasiti 7- attho. Varaharoti varassa maggassa aharatta 8- varaharoti vuccati. So hi bhagava dipankaratoppabhuti samatimsa paramiyo purento pubbakehi sammasambuddhehi anuyatam puranam maggavaramahari, tena "varaharo"ti vuccati. Apica sabbannutananapatilabhena varo, nibbanasacchikiriyaya varannu, sattanam vimuttisukhadanena varado, uttamapatipadaharanena varaharo, etehi lokuttaragunehi adhikassa kassaci gunassa abhavato anuttaro. @Footnote: 1 cha.Ma. atthappabhedappphehi 2 cha.Ma. abbhussahitahadayo @3 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati 4 cha.Ma., i. kevalam pana 5-5 cha.Ma. buddhe ratanam @panitanti 6 Ma. icchitabbato 7 cha.Ma., i. nibbedhabhagiyavasanabhagiyavaradhammadayiti @8 cha.Ma., i. ahatatta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page170.

Aparo nayo:- varo upasamadhitthanaparipuranena, varannu pannadhitthanaparipuranena, varado cagadhitthanaparipuranena, varaharo saccadhitthanaparipuranena, varam maggasaccamahariti. Tatha varo punnussayena, varannu pannussayena, varado buddhabhavatthikanam tadupayasampadanena, varaharo paccekabuddhabhavatthikanam tadupayaharanena, anuttaro tattha tattha asadisataya, attana va anacariyako hutva paresam va 1- acariyabhavena, dhammavaram adesayi savakabhavatthikanam tadatthaya svakkhatatadigunayuttassa dhammavarassa desanato. Sesam vuttanayamevati. Evam bhagava navavidhena lokuttaradhammena attano gunam vatva idani tameva gunam nissaya buddhadhitthanam saccavacanam payunjati "idampi buddhe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Kevalantam yam 2- varam lokuttaradhammam esa annasi, yanca adasi, yanca ahari, yanca adesesi, 3- idampi buddhe ratanam panitanti evam yojetabbam. Imissapi gathaya ana kotisatasahassacakkavalesu amanussehi patiggahitati. Khinanti gathavannana [15] Evam bhagava pariyattidhammanca navalokuttaradhammanca nissaya dvihi gathahi buddhadhitthanam saccam vatva idani ye tam pariyattidhammam assosum, suttanusareneva 4- patipajjitva navappakarampi lokuttaradhammam adhigamimsu, tesam anupadisesanibbanappattigunam nissaya puna samghadhitthanam saccam vattumaraddho "khinam puranan"ti. Tattha khinanti parikkhinam samucchinnam va. 5- Purananti puratanam. Navanti sampatti 6- vattamanam. Natthi sambhavanti avijjamanapatubhavam. Virattacittati vitaragacitta. Ayatike bhavasminti anagatamaddhanam punabbhave. Teti yesam khinam puranam navam natthi sambhavam, ye ca ayatike bhavasmim virattacitta, te khinasava bhikkhu eva. 7- Khinabijati ucchinnabija. Avirulhichandati virulhiya chandavirahita. Nibbantiti vijjhayanti. Dhirati dhitisampanna. Yathayampadipoti ayam padipo viya. @Footnote: 1 cha.Ma., i. va-saddo na dissati 2 cha.Ma. kevalam pana yam 3 cha.Ma. desesi @4 cha.Ma. sutanusarena ca 5 cha.Ma. khinanti samucchinnam. 6 cha.Ma. sampati @7 cha.Ma. eva-saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page171.

Kim vuttam hoti? yantam sattanam uppajjitva niruddhampi puranam atitakalikam kammam tanhasinehassa appahinatta patisandhiaharanasamatthataya 1- akhinamyeva hoti, tam puranam kammam nesam 2- arahattamaggena tanhasinehassa sositatta aggina daddhabijamiva ayatim vipakadanasamatthataya khinam. Yanca nesam buddhapujadivasena idani pavattamanam kammam navanti vuccati, tanca tanhapahaneneva chinnamulapadapapupphamiva ayatim phaladanasamatthataya yesam natthi sambhavam, ye ca tanhappahaneneva ayatike bhavasmim virattacitta, te khinasava bhikkhu "kammam khettam vinnanam bijan"ti 3- ettha vuttapatisandhivinnanassa kammakkhayeneva khinatta khinabija. Yopi pubbe punabbhavasankhataya virulhaya chando ahosi, tassapi samudayappahaneneva pahinatta pubbe viya cutikale asambhavena avirulhichanda dhitisampannatta dhira purimavinnananirodhena 4- yathayampadipo nibbuto, evam nibbanti, puna "rupino va arupino va"ti evamadipannattipatham accentiti. Tasmim kira samaye nagaradevatanam pujanatthaya jalitesu 5- padipesu eko padipo vijjhayi, tam dassento aha "yathayampadipo"ti. Evam bhagava ye tam purimahi dvihi gathahi vuttam pariyattidhammam assosum, suttanusareneva 6- patipajjitva navappakarampi lokuttaradhammam adhigamimsu, tesam anupadisesanibbanappattigunam vatta idani tameva gunam nissaya samghadhitthanam saccavacanam payunjanto desanam samapesi "idampi samghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Kevalantu 7- idampi yathavuttappakarena khinasavabhikkhunam nibbanasankhatam samghe ratanam panitanti evam yojetabbam. Imissapi gathaya ana kotisatasahassacakkavalesu amanussehi patiggahitati. Desanapariyosane rajakulassa sotthi ahosi, sabbupaddava vupasamimsu, caturasitiya panasahassanam dhammabhisamayo ahosi. @Footnote: 1 Ma. patisandhiarohanasamatthataya 2 cha.Ma. yesam @3 an. tika. 20/77/217 pathamabhavasutta 4 cha.Ma., i. carimavinnananirodhena @5 cha.Ma. jalitesu 6 cha.Ma. sutanusarena ca 7 cha.Ma., i. kevalam pana

--------------------------------------------------------------------------------------------- page172.

Yanidhati gathattayavannana [16] Atha sakko devanamindo "bhagavata ratanattayagunam nissaya saccavacanam payunjamanena nagarassa sotthi kata, mayapi nagarassa sotthittham 1- ratanattayagunam nissaya yankinci 2- vattabban"ti cintetva avasane gathattayam abhasi "yanidha bhutani"ti. Tattha yasma buddho yatha lokahitatthaya ussukkam apannehi agantabbam, tatha agatato, yatha ca tehi 3- gantabbam, tatha gatato, yatha ca tehi ajanitabbam. Tatha ajananato, yatha ca janitabbam, tatha jananato, yanca tatheva hoti, tassa gamanato 4- "tathagato"ti vuccati. Yasma ca so devamanussehi pupphagandhadinapi 5- bahi nibbattena upakaranena, 6- dhammanudhammapatipattadina ca attani nibbattena ativiya pujito, tasma sakko devanamindo sabbam devaparisam attana saddhim sampinditva aha "tathagatam devamanussapujitam, buddham namassama suvatthi hotu"ti. [17] Yasma pana dhamme maggadhammo yatha yuganaddhasamathavipassanabalena 7- gantabbam kilesapakkhasamucchindanena, 8- tatha gato. 9- Nibbanadhammopi yatha gato 10- pannaya patividdho sabbadukkhavighataya sampajjati, buddhadihi tatha gato, 11- tasma "tathagato"ti 12- vuccati. Yasma ca samghopi yatha attahitaya patipannehi gantabbam tena tena maggena, tatha gatato 13- "tathagato "tveva vuccati. Tasma avasesagathadvayepi tathagatam dhammam namassama suvatthi hotu, tathagatam samgham namassama suvatthi hotuti vuttam. Sesam vuttanayamevati. Evam sakko devanamindo imam gathattayam bhasitva bhagavantam padakkhinam katva devapurameva tato saddhim devaparisaya. Bhagava pana tadeva ratanasuttam dutiyadivasepi desesi, puna caturasitiya panasahassanam dhammabhisamayo ahosi, evam yava sattamadivase desesi, divase divase tatheva dhammabhisamayo ahosi. Bhagava @Footnote: 1 Si., i., Ma. sotthattham 2 cha.Ma. kinci 3 i. yatha etehi @4 cha.Ma. gadanato ca, i. gadanato 5 cha.Ma. pupphagandhadina 6 cha.Ma. upakarakena @7 cha.Ma. yuganandha... 8 cha.Ma. samucchindantena 9 cha.Ma. tatha gatoti tathagato @10 Si.,Ma. yathavato 11 cha.Ma. avagato 12 cha.Ma. "tathagato"tveva, i. tatha gato tathagatoti @13 cha.Ma. gatoti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page173.

Addhamasameva vesaliyam viharitva rajunam "gacchama"ti pativedesi, tato rajano digunena sakkarena puna tihi divasehi bhagavantam gangatiram nayimsu. Gangaya nibbatta nagarajano cintesum "manussa tathagatassa sakkaram karonti, mayam kim na karissama"ti suvannarajatamanimaya navayo mapetva suvannarajatamanimaye eva pallanke pannapetva pancavannapadumasanchannam udakam karitva "amhakam anuggaham karotha"ti bhagavantam yacimsu. Bhagava adhivasesi. 1- Adhivasetva ratananavamarulho, panca 2- bhikkhusatani sakam sakam navam aruyhanti. 2- Nagarajano bhagavantam saddhim bhikkhusamghena nagabhavanam pavesesum. Tatra sudam bhagava sabbarattim nagaparisaya dhammam desesi, dutiyadivase dibbehi khadaniyabhojaniyehi mahadanam akamsu, bhagava anumoditva nagabhavana nikkhami. Bhummatthadeva "manussa ca naga ca tathagatassa sakkaram karonti, mayam kim na karissama"ti cintetva vanappagumbarukkhapabbatadisu chattatichattani ukkhipimsu. Eteneva upayena yava akanitthabrahmabhavanam, tava mahasakkaraviseso nibbatti. Bimbisaropi licchavihi agatakale katasakkarato dvigunamakasi, pubbe vuttanayeneva pancahi divasehi bhagavantam rajagaham anesi. Rajagahamanuppatte bhagavati pacchabhattam mandalamale sannipatitanam bhikkhunam ayamantara katha udapadi "aho buddhassa bhagavato anubhavo, yam uddissa gangaya orato ca parato ca atthayojano bhumibhago ninnanca thalanca samam katva valikaya okiritva pupphehi sanchanno, yojanappamanam gangaya udakam nanavannehi padumehi sanchannam, yava akanitthabhavanam, tava chattatichattani ussitani"ti. Bhagava tam pavattim natva gandhakutito nikkhamitva tamkhananurupena patihariyena mandalamalam gantva pannatte pavarabuddhasane nisidi. Nisajja kho bhagava bhikkhu amantesi "kayanuttha bhikkhave etarahi kathaya sannisinna"ti. Bhikkhu sabbam arocesum. Bhagava etadavoca "na bhikkhave ayam pujaviseso mayham buddhanubhavena nibbatto, napi 3- nagadevabrahmanubhavena, apica kho pubbe @Footnote: 1 cha.Ma., i. adhivasesi-saddo na dissati @2-2 cha.Ma. panca ca bhikkhusatani pancasatam navayo abhirulha. 3 cha.Ma., i. na

--------------------------------------------------------------------------------------------- page174.

Appamattakapariccaganubhavena nibbatto"ti. Bhikkhu ahamsu "na mayam bhante tam appamattakam pariccagam janama, sadhu no bhagava tatha kathetu, yatha mayam tam janeyyama"ti. Bhagava aha:- bhutapubbam bhikkhave takkasilayam sankho nama brahmano ahosi, tassa putto susimo 1- nama manavo. So solasavassuddesiko vayena, ekadivasam pitaram upasankamitva abhivadetva ekamantam atthasi, atha tam pita aha "kim tata susima"ti. So aha "icchamaham tata baranasim gantva sippam uggahetun"ti. "tenahi tata susima asuko nama brahmano mama sahayako, tassa santikam gantva ugganhahi"ti kahapanasahassam adasi. So tam gahetva matapitaro abhivadetva anupubbena baranasim gantva upacarayuttena vidhina acariyam upasankamitva abhivadetva attanam nivedesi. Acariyo "mama sahayakassa putto"ti manavam sampaticchitva sabbam pahuneyyamakasi. 2- So addhanakilamatham pativinodetva 3- tam kahapanasahassam acariyassa padamule thapetva sippam uggahetum okasam yaci, acariyo okasam katva ugganhapesi. So lahunca ganhanto bahunca ganhanto gahitagahitanca suvannabhajane pakkhittatelamiva avinassamanam dharento dvadasavassikam sippam katipayamaseneva pariyosapesi. So sajjhayam karonto adimajjhamyeva passati, no pariyosanam. Atha acariyam upasankamitva aha "imassa sippassa adimajjhameva passami, pariyosanam na passami"ti. Acariyo aha "ahampi tata evameva"ti. Atha ko acariya imassa sippassa pariyosanam janatiti. Isipatane tata isayo atthi, te janeyyunti. Te upasankamitva pucchami acariyati. Puccha tata yathasukhanti. So isipatanam gantva paccekabuddhe upasankamitva pucchi "api bhante pariyosanam janatha"ti. Ama avuso janamati. Tam mampi sikkhapethati. Tena havuso pabbajjahi, na sakka apabbajitena sikkhitunti. 4- Sadhu bhante pabbajetha mam @Footnote: 1 cha.Ma. susimo evamuparipi 2 cha.Ma. pahuneyyavattamakasi 3 cha.Ma. vinodetva @4 cha.Ma. sikkhapetunti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page175.

Tatha icchatha, 1- tam katva pariyosanam janapethati. Te tam pabbajetva kammatthane niyojetum asamattha "evante nivasetabbam, evante 2- parupitabban"ti- adina nayena abhisamacarikam sikkhapesum. So tattha sikkhanto upanissayasampannatta nacireneva paccekabodhim abhisambujjhi. Sakalabaranasiyam "susimo paccekabuddho jato"ti 3- pakato ahosi labhaggayasaggappatto sampannaparivaro. So appayukasamvattanikassa kammassa katatta nacireneva parinibbayi, tassa paccekabuddha ca mahajanakayo ca sarirakiccam katva dhatuyo gahetva nagaradvare thupam patitthapesum. Atha kho sankho brahmano "putto me ciram gato, tassa 4- pavattim na janami"ti puttam datthukamo takkasilaya nikkhamitva anupubbena baranasim patva 5- mahajanakayam sannipatitam disva "addha bahusu janakayesu 6- ekopi me puttassa pavattim janissatiti cintento tattha 7- upasankamitva pucchi "susimo nama manavo idha agato atthi, api nu tassa pavattim janatha"ti. Te "ama brahmana janama, imasmim nagare brahmanassa santike tinnam vedanam paragu hutva paccekabuddhanam santike pabbajitva paccekabuddho hutva anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayi, ayamassa thupo patitthapito"ti ahamsu. So bhumim hatthena paharitva roditva ca paridevitva ca tam cetiyanganam gantva tinani uddharitva uttarasatakena valikam 8- anetva paccekabuddhacetiyangane akiritva 9- kamandalutodakena samantato bhumim paripphosetva 10- vanapupphehi pujam katva uttarasatakena patakam aropetva thupassa upari attano chattam bandhitva pakkamiti. Evam atitam desetva tam jatakam paccuppannena anusamsandhento 11- bhikkhunam dhammam 12- kathesi "siya kho pana vo bhikkhave evamassa `anno nuna tena samayena sankho brahmano ahosi'ti, na kho panetam evam datthabbam, @Footnote: 1 cha.Ma. va mam, yam va icchatha 2 cha.Ma. evam 3 cha.Ma. "susimapaccekabuddho"ti @4 cha.Ma. cassa 5 cha.Ma. gantva 6 cha.Ma. ayam saddo na dissati @7 cha.Ma. ayam saddo na dissati 8 cha.Ma. valukam 9 cha.Ma. okiritva @10 cha.Ma., i. paripphositva 11 cha.Ma., i. anusandhento 12 cha.Ma., i. dhammakatham

--------------------------------------------------------------------------------------------- page176.

Ahantena samayena sankho brahmano ahosim. Maya susimassa paccekabuddhassa cetiyangane tinani uddharitani, 1- tassa me kammassa nissandena atthayojanamaggam vihatakhanukantakam 2- katva samam suddhamakamsu. Maya tattha valika 3- okinna, tassa me nissandena atthayojane magge valikam 4- okirimsu. Maya tattha vanakusumehi puja kata, tassa me nissandena navayojane magge thale ca udake ca nanapupphehi pupphasantharam akamsu. Maya tattha kamandaludakena bhumi paripphosita, tassa me nissandena vesaliyam pokkharavassam vassi. Maya tasmim cetiye pataka aropita, chattanca bandham, 5- tassa me nissandena yava akanitthabhavana pataka ca aropita, chattatichattani ca ussitani. Iti kho bhikkhave ayam mayham pujaviseso neva buddhanubhavena nibbatto, na nagadevabrahmanubhavena, apica kho appamattakapariccaganubhavena nibbatto"ti dhammakathaya pariyosane imam gatham abhasi:- "mattasukhapariccaga passe ce vipulam sukham. Caje mattasukham dhiro sampassam vipulam sukhan"ti. 6- Paramatthajotikaya khuddakapathatthakathaya ratanasuttavannana. Nitthita. ---------- @Footnote: 1 cha.Ma., i. uddhatani 2 cha.Ma., i. vigatakhanukantakam 3 cha.Ma. valuka @4 cha.Ma. valukam 5 cha.Ma. baddham 6 khu. dhamMa. 25/290/67 attano pubbakammavatthu


             The Pali Atthakatha in Roman Book 17 page 138-176. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=17&A=3641&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=17&A=3641&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=7              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=73              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=78              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=78              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]