ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext book chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 17 : PALI ROMAN Khuddaka.A. (paramatthajo.)

page208.

9. Mettasuttavannana nikkhepappayojanam idani yo nidhikandanantaram nikkhittassa mettasuttassa atthavannanakkamo anuppatto, tassa idha nikkhepappayojanam vatva tato param:- "yena vuttam yada yattha yasma cetesa dipana nidanam sodhayitvassa karissamatthavannanan"ti. Tattha yasma nidhikandena danasiladipunnasampada vutta, sa ca sattesu mettaya kataya mahapphala hoti yava buddhabhumim papetum samattha, tasma tassa punnasampadaya upakaradassanattham, yasma va saranehi sasane otaritva sikkhapadehi sile patitthitanam dvattimsakarehi ragappahanasamattham kumarapanhena mohappahanasamatthanca kammatthanam dassetva mangalasuttena tassa pavattiya mangalabhavo attarakkha ca ratanasuttena tassanurupa pararakkha tirokuddena ratanasutte vuttabhutesu ekaccabhutesu ekaccabhutadassanam vuttappakaraya punnasampattiya pamajjamananam 1- vipatti ca nidhikandena tirokudde vuttavipattipatipakkhabhuta sampatti ca dassita, dosappahanasamatthampana kammatthanam adassitameva, tasma tam dosappahanasamattham kammatthanam dassetum idam mettasuttam idha nikkhittam. Evanhi suparipuro hoti khuddakapathoti idamassa idha nikkhepappayojanam. Nidanasodhanam idani yayam:- "yena vuttam yada yattha yasma cetesa dipana nidanam sodhayitvassa karissamatthavannanan"ti. Matika nikkhitta, tattha idam mettasuttam bhagavatava vuttam, na savakadihi, tanca pana yada himavantapassato devatahi ubbalha bhikkhu bhagavato santikam agata, tada savatthiyam tesam bhikkhunam parittatthaya kammatthanatthaya ca vuttanti evam tava sankhepato etesam padanam dipananidanasodhana veditabba. @Footnote: 1 cha.Ma. pamajjantanam, Si., i. pamajjana

--------------------------------------------------------------------------------------------- page209.

Vittharato pana evam veditabba:- ekam samayam bhagava savatthiyam viharati upakatthaya vassupanayikaya, tena kho pana samayena sambahula nanaverajjaka bhikkhu bhagavato santike kammatthanam gahetva tattha tattha vassam upagantukama bhagavantam upasankamanti. Tatra sudam bhagava ragacaritanam savinnanakaavinnanakavasena ekadasavidham asubhakammatthanam, dosacaritanam catubbidham mettadikammatthanam, mohacaritanam marananussatikammatthanadini, vitakkacaritanam anapanassatipathavikasinadini, saddhacaritanam buddhanussatikammatthanadini, buddhicaritanam catudhatuvavatthanadiniti imina nayena caturasitisahassappabhedacaritanukulani kammatthanani katheti. Atha kho pancamattanam bhikkhusatani bhagavato santike kammatthanam uggahetva sappayasenasananca gocaragamanca pariyesamanani anupubbena gantava paccante himavantena saddhim ekabaddham nilakacamanisannibhasilatalam sitalaghanacchayanilavanasandamanditam muttadalarajatapata- sadisavalikakinnabhumibhagam 1- sucisatasitudakatthanaparivaritam 2- pabbatamaddasamsu. Atha kho 3- te bhikkhu disva 4- tatthevekarattim vasitva pabhataya rattiya sariraparikammam katva tassavidure annataram gamam pindaya pavisimsu. Gamo ghananivesanasannivitthakula- sahassayutto, manussa cettha saddha pasanna, te paccante pabbajitadassanassa dullabhataya bhikkhu disva eva pitisomanassajata hutva te bhikkhu bhojetva "idheva bhante temasam vasatha"ti yacitva panca padhanakutisatani karapetva tattha mancapithapaniyaparibhojaniyaghatadini sabbupakaranani patiyadesum. Bhikkhu tatiyadivase 5- annam gamam pindaya pavisimsu, tatthapi manussa tatheva upatthahitva vassavasam yacimsu. Bhikkhu "asati antaraye"ti adhivasetva tam vanasandam pavisitva sabbarattindivam araddhaviriya yamagandikam kottetva yonisomanasikarabahula viharanta rukkhamulani upagantva nisidimsu. Silavantanam bhikkhunam tejena vihatateja rukkhadevata attano attano vimana oruyha darake gahetva ito cito ca vicaranti, seyyathapi nama rajuhi va rajamahamattehi va gamakavasam @Footnote: 1 cha.Ma., i. muttajalarajatapattasadisavaluka.... 2 cha.Ma. sucisatasitalajalasayaparivaritam @3 cha.Ma., i. khosaddo na dissati 4 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati @5 cha.Ma. dutiyadivase

--------------------------------------------------------------------------------------------- page210.

Gatehi gamavasinam gharesu okase gahite gharamanusaka 1- gharani chadditva 2- annatra vasanta "kada nu gamissanti"ti duratova olokenti, evameva devata attano attano vimanani chaddetva ito cito ca vicarantiyo duratova olokenti "kadanu bhaddanta gamissanti"ti. Tato evam samacintesum "pathamavassupagata bhikkhu avassam temasam vasissanti, mayampana tavaciram darake gahetva okkamma vasitum na sakkoma, handa mayam bhikkhunam bhayajanakam 3- arammanam dassema"ti. Ta rattim bhikkhunam samanadhammakaranavelaya bhimsanakani yakkharupani nimminitva purato purato titthanti, bheravasaddanca karonti. Bhikkhunam tani rupani passitva 4- tanca saddam sutva hadayam phandati 5- dubbanna ca ahesum uppanduppandukajata. Tena te bhikkhu cittam ekaggam nasakkhimsu katum, tesam anekaggacittanam bhayena ca punappunam samvigganam sati pamussati, 6- tato tesam mutthassatinam duggandhani arammanani payojesum, tesam tena duggandhena nimmathiyamanamiva matthalungam ahosi, balha sisavedana uppajjimsu, na ca tam pavattim annamannassa arocesum. Athekadivasam samghattherassa upatthanakale sabbesu sannipatitesu samghatthero pucchi "tumhakam avuso imam vanasandam pavitthanam katipaham ativiya parisuddho chavivanno ahosi pariyodato, vippasannani ca indriyani, etarahi panattha kisa dubbanna uppanduppandukajata, kim vo idha asappayan"ti. Tato eko bhikkhu aha "aham bhante rattim idisanca idisanca bheravarammanam passami ca sunami ca, idisanca gandham ghayami, tena me cittam na samadhiyati"ti, eteneva upayena sabbeva te tam pavattim arocesum. Samghatthero aha "bhagavata avuso dve vassupanayika pannatta, amhakanca imam 7- senasanam asappayam, ayamavuso bhagavato santikam gantva annam sappayasenasanam pucchama"ti. "sadhu bhante"ti te bhikkhu therassa patisunitva sabbeva senasanam samsametva pattacivaramadaya anupalitatta kulesu kanci anamantetva eva yena savatthi tena carikam pakkamimsu. Anupubbena savatthim gantva bhagavato santikam agamimsu. 8- @Footnote: 1 cha.Ma. gharamanussaka 2 cha.Ma., i. ghara nikkhamitva 3 cha.Ma. bhayanakam 4 cha.Ma., @i. disva 5 cha.Ma., i. phandi 6 cha.Ma., i. sammussi 7 cha.Ma., i. idam @8 i. agamamsu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page211.

Bhagava te bhikkhu disva etadavoca "na bhikkhave antovassam carika caritabbati maya sikkhapadam pannattam, kissa tumhe carikam caratha"ti. Te bhagavato sabbam arocesum. Bhagava avajjento sakalajambudipe antamaso catupadapithakatthanamattampi tesam annam 1- sappayasenasanam naddasa. Atha te bhikkhu aha "na bhikkhave tumhakam annam sappayasenasanamatthi, tattheva tumhe viharanta asavakkhayam papuneyyatha, 2- gacchatha bhikkhave, tameva senasanam upanissaya viharatha, sace pana devatahi abhayam icchatha, imam parittam ugganahatha. Etanhi vo parittanca kammatthananca bhavissati"ti imam suttamabhasi. Apare ahu 3-:- "gacchatha bhikkhave tameva senasanam upanissaya viharatha"ti idam vatva bhagava aha "apicakho arannikena pariharanam natabbam. Seyyathidam? sayam patam karanavasena dve metta dve paritta dve asubha dve Maranassati atthamahasamvegavatthusamavajjananca, atthamahasamvegavatthuni nama jati jara byadhi maranam cattari apayadukkhaniti, athava jatijarabyadhimaranani cattari, apayadukkham pancamam, atite vattamulakam dukkham, anagate vattamulakam dukkham, paccupannaaharapariyetthimulakam dukkhan"ti. Evam bhagava pariharanam acikkhitva tesam bhikkhunam mettatthanca parittatthanca vipassanapadakajjhanatthanca imam suttamabhasi. Evam vittharatopi "yena vuttam yada yattha, yasma ce"ti etesam padanam dipana nidanasodhanava veditabba. Ettavata ca ya sa "yena vuttam yada yattha, yasma cetesa dipana. Nidanam sodhayitva"ti matika thapita, sa sabbappakarena 4- vittharita hoti. Pathamagathavannana [1] Idani "assa karissamatthavannanan"ti vuttatta evam katanidanasodhanassa assa suttassa atthavannana arabbhate. Tattha karaniyamatthakusalenati imissa pathamagathaya tava ayam padavannana:- karaniyanti katabbam, @Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati 2 cha.Ma. papunissatha @3 cha.Ma. panahu 4 cha.Ma., i. sabbakarena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page212.

Karanarahanti attho. Atthoti patipada, yam va kinci attano hitam, tam sabbam araniyato atthoti vuccati, araniyato nama upagantabbato. Atthe kusalena atthakusalena, atthacchekenati vuttam hoti. Yanti aniyamitapaccattam. Tanti niyamitaupayogam, ubhayampi va yantanti paccattavacanam, santam padanti upayogavacanam, tattha lakkhanato santam, pattabbato padam, nibbanassetam adhivacanam. Abhisameccati abhisamagantva. Sakkotiti sakko, samattho patibaloti vuttam hoti. Ujuti ajjavayutto. Sutthu ujuti suhuju. Sukham vaco asminti 1- suvaco. Assati bhaveyya. Muduti maddavayutto. Na atimaniti anatimani. Ayampanettha atthavannana:- karaniyamatthakusalena, yantam santam padam abhisameccati ettha tava atthi karaniyam, atthi akaraniyam. Tattha sankhepato sikkhattayam karaniyam. Silavipatti ditthivipatti acaravipatti ajivavipattitievamadi akaraniyam. Tatha atthi atthakusalo, atthi anatthakusalo. tattha yo imasmim sasane pabbajitva na attanam samma payojeti, khandasilo hoti, ekavisatividham anesanam nissaya jivitam 2- kappeti. Seyyathidam? veludanam pattadanam pupphadanam phaladanam dantakatthadanam mukhodakadanam sinanadanam cunnadanam mattikadanam patukamyatam 3- mugga- supyatam paribhatyatam janghapesanikam vejjakammam dutakammam pahinagamanam pindapatipindam dananuppadanam vatthuvijjam 4- nakkhattavijjam angavijjanti. Chabbidhe ca agocare carati. Seyyathidam? vesiyagocare vidhavagocare thullakumarikapandakabhikkhuni- panagaragocareti. Samsattho ca viharati rajuhi rajamahamattehi titthiyehi titthiyasavakehi ananulomikena gihisamsaggena, yani va pana tani kulani assaddhani appasannani anopanabhutani akkosakaparibhasakani anatthakamani ahitakamani aphasukakamani ayogakkhemakamani bhikkhunam bhikkhuninam .pe. Upasakanam upasikanam, tatharupani kulani sevati bhajati payirupasati. Ayam anatthakusalo. Yo pana imasmim sasane pabbajitva attanam samma payojeti, anesanam pahaya catuparisuddhisile patitthatukamo saddhasisena patimokkhasamvaram, @Footnote: 1 cha.Ma. tasminti 2 cha.Ma., i. jivikam @3 cha.Ma., i. catukamyatam 4 Ma., i. vatthuvijjam khettavijjam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page213.

Satisisena indriyasamvaram, viriyasisena ajivaparisuddhim, pannasisena paccayapatisevanam pureti. Ayam atthakusalo. Yo va sattapattikkhandhasodhanavasena patimokkhasamvaram, chadvare ghattitarammanesu abhijjhadinam anuppattivasena indriyasamvaram, anesanaparivajjanavasena vinnupasatthabuddhabuddhasavakavannitapaccayapatisevanena ca ajivaparisuddhim, yathavutta- paccavekkhanavasena paccayapatisevanam, catuiriyapathaparivattane satthakatadinam paccavekkhanavasena sampajannam sodheti. Ayampi atthakusalo. Yo va yatha usodakam 1- paticca sankilitthavattham pariyodayati, charikam paticca adaso, ukkamukham paticca jatarupam, tatha nanam paticca silam vodayatiti natva nanodakena dhovanto silam pariyadapeti. 2- Yatha ca kiki sakunika andam, camarimigi 3- valadhim, ekaputtika nari piyam ekaputtakam, ekanayano puriso tam ekanayananca rakkhati, tatha ativiya appamatto attano silakkhandham rakkhati, sayam patam paccavekkhamano anumattampi vajjam na passati. Ayampi atthakusalo. Yo va pana avippatisarakare sile patitthaya kilesavikkhambhanapatipadam pagganhati, tam paggahetva kasinaparikammam karoti, kasinaparikammam katva samapattiyo nibbatteti. Ayampi atthakusalo. Yo va pana samapattito vutthaya sankhare sammasitva arahattam papunati, ayam atthakusalanam aggo. Tattha ye ime yava avippatisarakare sile patitthanena yava va kilesavikkhambhanapatipadayapagganhanena 4- vannita atthakusala, te imasmim atthe atthakusalati adhippeta. Tathavidha ca te bhikkhu. Tena bhagava te bhikkhu sandhaya ekapuggaladhitthanaya desanaya "karaniyamatthakusalena"ti aha. Tato param 5- "kim karaniyan"ti tesam sanjatakankhanam aha "yantam santam padam abhisamecca"ti. Ayanhetthadhippayo 6-:- tam buddhanubuddhehi vannitam @Footnote: 1 cha.Ma. usodakam 2 cha.Ma., i. pariyodapeti 3 cha.Ma. camari migo, camaramigo @4 cha.Ma., i....paggahanena 5 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati 6 cha.Ma. ayamettha @adhippayo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page214.

Santam nibbanapadam pativedhavasena abhisamecca viharitukamena yam karaniyanti. Ettha ca yanti imassa gathapadassa adito vuttameva karaniyanti adhikarato anuvattati, tam santam padam abhisameccati. Ayampana yasma savasesapatho attho, tasma viharitukamenati vuttanti veditabbam. Athava santam padam abhisameccati anussavadivasena lokiyapannaya nibbanapadam "santan"ti natva tam adhigantukamena yantam karaniyanti adhikarato anuvattati, tam karaniyamatthakusalenati evamettha adhippayo veditabbo. Athava "karaniyamatthakusalena"ti vutte "kin"ti cintentanam aha "yantam santam padam abhisamecca"ti. Tassevam adhippayo veditabbo:- lokiyapannaya santam padam abhisamecca yam karaniyam katabbam, tam karaniyam, karanarahameva tanti vuttam hoti. Kimpana tanti? kimannam siya annatra tadadhigamupayato, kamancetam Karanarahatthena sikkhattayadipakena adipadeneva vuttam. Tatha hi tassa atthavannanaya avocumha "atthi karaniyam, atthi akaraniyam. Tattha sankhepato sikkhattayam karaniyan"ti. Atisankhepena desitatta pana tesam bhikkhunam kehici vinnatam, kehici na vinnatam. Tato yehi na vinnatam, tesam vinnapanattham yam visesato arannikena bhikkhuna katabbam, tam vittharento "sakko uju ca suhuju ca, suvaco cassa mudu anatimani"ti imam tava upaddhagathamaha. Kim vuttam hoti? santam padam abhisamecca viharitukamo, lokiyapannaya Va tam abhisamecca tadadhigamaya patipajjamano aranniko bhikkhu dutiyacatutthapadhaniyanga- samannagamena kaye ca jivite ca anapekkho hutva saccapativedhaya patipajjitum sakko assa, tatha kasinaparikammavattasamadanadisu attano pattacivarapatisankharanadisu ca yani tani sabrahmacarinam uccavacani kimkaraniyani, tesu annesu ca evarupesu sakko assa tadakkho 1- analaso samattho. Sakko hontopi ca tatiyapadhaniyanga- samannagamena uju assa. Uju hontopi ca sakimujubhavena daharakale va ujubhavena santosam anapajjitva yavajivam punappunam asithilakaranena sutthutaram uju @Footnote: 1 cha.Ma., i. dakkho

--------------------------------------------------------------------------------------------- page215.

Assa asathakaranataya 1- va uju amayavitaya suhuju, kayavacivankappahanena va uju, manovankappahanena suhuju. Asantagunassa va anavikaranena uju, asantagunena uppannassa labhassa anadhivasanena suhuju. Evam arammanalakkhanupanijjhanehi purimadvayatatiyasikkhahi payogasayasuddhihi ca uju ca suhuju ca assa. Na kevalanca uju ca suhuju ca, apica pana suvaco ca assa. Yo hi puggalo "idam na katabban"ti vutto "kinte dittham, kinte sutam, ko me hutva 2- vadasi, kim upajjhayo acariyo sandittho sambhatto"ti va vadati 3- tunhibhavena va vihetheti 4- sampaticchitva na tatha karoti, so visesadhigamassa dure hoti. Yo pana ovadiyamano "sadhu bhante sutthu vuttam, attano vajjam nama duddasam hoti, punapi mam evarupam disva vadeyyatha anukampam upadaya, cirassam me tumhakam santikava ovado laddho"ti vadati, yathanusitthanca patipajjati, so visesadhigamassa avidure hoti. Tasma evam parassa vacanam sampaticchitva karonto suvaco ca assa. Yatha ca suvaco, evam mudu assa. Muduti gahatthehi dutagamanapahina- gamanadisu niyunjamano tattha mudubhavam akatva thaddho hutva vattapatipattiyam sakalabrahmacariye ca mudu assa suparikammakatam suvannam viya tattha tattha viniyogakkhamo. Athava muduti abhakutiko uttanamukho sukhasambhaso patisantharavutti sutittham viya sukhavagaho assa. Na kevalanca mudu, apica pana anatimani assa, jatigottadihi atimanavatthuhi pare natimanneyya, sariputtatthero viya candalakumarakasamena cetasa vihareyyati. Dutiyagathavannana [2] Evam bhagava santam padam abhisamecca viharitukamassa tadadhigamaya va patipajjamanassa visesato arannikassa bhikkhuno ekaccam karaniyam vatva puna taduttarimpi vattukamo "santussako ca"ti dutiyam gathamaha. @Footnote: 1 cha.Ma., i. asathataya 2 cha.Ma. sutva @3 cha.Ma. sambhatto vati vadeti, 4 cha.Ma. tam viheseti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page216.

Tattha "santutthi ca katannuta"ti ettha vuttappabhedena dvadasavidhena santosena santussatiti santussako. Athava tussatiti tussako, sakena tussako, santena tussako, samena tussakoti santussako. Tattha sakam nama "pindiyalopabhojanam nissaya"ti evam upasampadamandale uddittham attana ca sampaticchitam catupaccayajatam, tena sundarena va asundarena va sakkaccamasakkaccam va dinnena patiggahanakale paribhogakale ca vikaramadassetva yapento "sakena tusasako"ti vuccati. Santam nama yam laddham hoti attano vijjamanam, tena santeneva tussanto tato paramam 1- apatthento atricchatam pajahanto "santena tussako"ti vuccati. Samam itthanitthesu anunayappatighappahanam, tena samena sabbarammanesu tussanto "samena tussako"ti vuccati. Sukhena bhariyatiti subharo, supposoti vuttam hoti. Yo hi bhikkhu manussehi salimamsodanadinam patte puretva dinnepi dummukhabhavam anattamanabhavameva ca dasseti, tesam va sammukhava tam pindapatam "kim tumhehi dinnan"ti apasadento samaneragahatthadinam deti, esa dubbharo. Etam disva manussa duratova parivajjenti "dubbharo bhikkhu na sakka positun"ti. 2- No pana yankinci khulam va panitam va appam va bahum va labhitva attamano vippasannamukho hutva yapeti, 3- esa subharo. Etam disva manussa ativiya vissattha honti, "amhakam bhaddanta 4- subharo thokathokenapi tussati, mayameva tam posessama"ti patinnam katva posenti. Evarupo idha subharoti adhippeto. Appam kiccamassati appakicco, na kammaramatabhassaramatasanganikaramatadi- anekakiccabyavato, athava sakalavihare navakammasamghaparibhogasamaneraaramika- vosasanadikiccavirahito, attano kesanakhacchedanapattacivaraparikammadim katva samanadhammakiccaparo hotiti vuttam hoti. Sallahuka vutti assati sallahukavutti. Yatha ekacco bahubhandako 5- bhikkhu disa pakkamanakale bahupattacivarapaccattharanatelaguladim mahajanena @Footnote: 1 cha.Ma., i. param 2 cha.Ma. posetunti 3 i. yati @4 cha.Ma., i. bhadanto 5 cha.Ma. bahubhando

--------------------------------------------------------------------------------------------- page217.

Sisabharakatibharadihi uccarapetva 1- pakkamati, evam ahutva yo appaparikkharo hoti, pattacivaradiatthasamanaparikkharamattameva pariharati, disapakkamanakale pakkhi sakuno viya samadayeva pakkamati, evarupo idha sallahukavuttiti adhippeto. Santani indriyani assati santindriyo, ittharammanadisu ragadivasena anuddha- tindriyoti vuttam hoti. Nipakoti vinnu vibhavi pannava, silanurakkhanapannaya civaradivicaranapannaya avasadisattasappayaparijananapannaya ca samannagatoti adhippayo. Na pagabbhoti appagabbho, atthatthanena kayapagabbhiyena catutthanena vacipagabbhiyena anekatthanena manopagabbhiyena ca virahitoti attho. Atthatthanam kayapagabbhiyannama 2- samghaganapuggalabhojanasalajantaghara- nhanatitthabhikkhacaramaggaantaragharappavesanesu kayena appatirupakaranam. Seyyathidam? idhekacco samghamajjhe pallatthikaya va nisidati padena padam adahetva 3- vati evamadi. Tatha ganamajjhe catuparisasannipate, tatha vuddhatare puggale. Bhojanasalayampana vuddhanam asanam na deti, navanam asanam patibahati. Tatha jantaghare, vuddhe cettha anapuccha aggijalanadini karoti. Nhanatitthe ca yadidam "daharo vuddhoti pamanam akatva agatapatipatiya nhayitabban"ti vuttam, tampi anadiyanto paccha agantva udakam otaritva vuddhe ca nave ca badheti. Bhikkhacaramagge pana aggasanaaggodakaaggapindattham vuddhanam purato purato yati, bahaya baham paharanto. Antaragharappavesane vuddhanam pathamataram pavisati, daharehi kayakilanam karotiti evamadi. Catutthanam vacipagabbhiyannama 4- samghaganapuggalaantaragharesu appatirupavacaniccharanam. Seyyathidam? idhekacco samghamajjhe anapuccha dhammam bhasati, tatha pubbe vuttappakare gane vuddhatare puggale ca, tattha manussehi panham puttho vuddhataram anapuccha visajjeti, antaraghare pana "itthanname kim atthi, kim yagu udahu khadaniyam va bhojaniyam va, kimme dassasi, kimajja khadissami, kim bhunjissami, kim pivissami"ti evamadim bhasati. @Footnote: 1 cha.Ma. ubbahapetva, i. uddharapetva @2 khu. maha. 29/399/272 purabhedasuttaniddesa (sya) 3 cha.Ma. pade padamodahitva, @Si. padena padamadahitva, i. pade padam adahitva 4 khu. maha. 29/399/274

--------------------------------------------------------------------------------------------- page218.

Anekatthanam manopagabbhiyannama 1- tesu tesutthanesu kayavacahi ajjhacaram anapajjitvapi manasa eva kamavitakkadinanappakaram appatirupavitakkanam. Kulesu ananugiddhoti yani upasakakulani 3- upasankamati, tesu paccayatanhaya va ananulomikagihisamsaggavasena va ananugiddho, na sahasoki, na sahanandi, na sukhitesu sukhito, na dukkhitesu dukkhito, na uppannesu kiccakaraniyesu attana va yogamapajjitati 4- vuttam hoti. Imissaya ca gathaya yam "suvaco cassa"ti ettha vuttam assati vacanam, tam sabbapadehi saddhim santussako ca assa, subharo ca assati evam yojetabbam. Tatiyagathavannana [3] Evam bhagava santam padam abhisamecca viharitukamassa tadadhigamaya va patipajjitukamassa visesato arannikassa bhikkhuno taduttarimpi karaniyam acikkhitva idani akaraniyampi acikkhitukamo "na ca khuddam samacare kinci, yena vinnu pare upavadeyyun"ti imam upaddhagathamaha. Tassattho:- evamimam karaniyam karonto yantam kayavacimanoduccaritam khuddam lamakanti vuccati, tam na ca khuddam samacare, asamacaranto ca na kevalam olarikam, kintu 5- kinci na samacare, appamattakampi anumattakampi 6- na samacareti vuttam hoti. Tato tassa samacare sanditthikameva adinavam dasseti "yena vinnu pare upavadeyyun"ti. Ettha ca yasma avinnu pare appamanam. Te hi anavajjam va savajjam karonti, appasavajjam va mahasavajjam karonti. Vinnu eva pana pamanam. Te hi anuvicca pariyogahetva avannarahassa avannam bhasanti, vannarahassa vannam bhasanti. Tasma "vinnu pare"ti vuttam. Evam bhagava imahi addhateyyagathahi santam padam abhisamecca viharitukamassa tadadhigamaya va patipajjitukamassa visesato arannikassa, @Footnote: 1 khu. maha. 29/399/276 (sya) 2 cha.Ma. kulesvananugiddhoti 3 cha.Ma. yani tani @kulani 4 cha.Ma. uyyogamapajjitati, i. voyogamapajjitati 5 Si. kim pana @6 cha.Ma. anumattakampi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page219.

Arannikasisena ca sabbesampi kammatthanam gahetva viharitukamanam karaniyakaraniyabhedam kammatthanupacaram vatva idani tesam bhikkhunam tassa devatabhayassa patighataya parittattham vipassanapadakajjhanavasena kammatthanatthanca "sukhino va khemino va hontu"tiadina nayena mettakatham kathetumaraddho. Tattha sukhinoti sukhasamangino. 1- Kheminoti khemavanto, abhaya nirupaddavati vuttam hoti. Sabbeti anavasesa. Sattati panino. Sukhitattati sukhitacitta. Ettha ca kayikena sukhena sukhino, manasena sukhena 2- sukhitatta, tadubhayenapi sabbabhayupaddavavigamena va kheminoti veditabba. Kasma pana evam vuttam? mettabhavanakaradassanattham. Evanhi metta bhavetabba "sabbe satta sukhino hontu"ti va, "khemino hontu"ti va, "sukhitatta hontu"ti va. Catutthagathavannana [4] Evam yava upacarato appanakoti, tava sankhepena mettabhavanam dassetva idani vittharato pana tam dassetum "yekeci"ti gathadvayamaha. Atha va yasma puthuttarammane paricitam cittam na adikeneva ekagge 3- santhati, arammanappabhedampana anugantva anugantva kameneva 4- santhati, tasma tassa tasathavaradidukatikappabhede arammane anugantva anugantva santhanatthampi "yekeci"ti gathadvayamaha. Athava yasma yassa yam arammanam vibhutam hoti, tassa tattha cittam sukham titthati, tasma tesam bhikkhunam yassa yam vibhutam arammanam, tassa tattha cittam santhapetukamo tasathavaradidukatikarammanappabhedadipakam 5- "yekeci"ti imam gathadvayamaha. Ettha hi tasathavaradukam ditthaditthadukam durasantikadukam bhutasambhavesidukanti cattaro duke, dighadihi ca chahi padehi majjhimapadassa tisu anukathulapadassa 6- ca dvisu tikesu ca atthasambhavato digharassamajjhimattikam mahantanukamajjhimattikam thulanukamajjhimattikanti tayo tike ca dipeti. Tattha yekeciti anavasesavacanam. @Footnote: 1 cha.Ma. sukhasampanna 2 cha.Ma. ayam saddo na dissati 3 cha.Ma., i. ekatte @4 cha.Ma., i. kamena 5 cha.Ma....tikarammanabhedadipakam 6 cha.Ma., i. anukapadassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page220.

Pana eva bhuta panabhuta. Athava panantiti pana, etena assasapassasap- patibaddhe pancavokarasatte ganhati. Bhavantiti bhuta, etena ekavokaracatuvokara- satte ganhati. Atthiti santi samvijjanti. Evam "yekeci panabhutatthi"ti imina vacanena dukatikehi sangahetabbe sabbasatte ekajjham 1- dassetva idani sabbepi te tasa va thavara va anavasesati imina dukena sangahetva dasseti. Tattha tasantiti tasa, satanhanam sabhayanancetam adhivacanam. Titthantiti thavara pahinatanhabhayanam arahatam etam adhivacanam. Natthi tesam avasesanti anavasesa, sabbepiti vuttam hoti. Yanca dutiyagathaya ante vuttam. Tam sabbadukatikehi sambandhitabbam "yekeci panabhutatthi tasa va thavara va anavasesa, imepi sabbe satta bhavantu sukhitatta. Evam yava bhuta va sambhavesi va, imepi sabbe satta bhavantu sukhitatta"ti. Idani digharassamajjhimaditikattayadipakesu digha vatiadisu chasu padesu dighati dighattabhava nagamacchagodhadayo. Anekabyamasatappamanapi hi mahasamudde nagadinam attabhava anekayojanasatappamanapi 2- macchagodhadinam attabhava honti. Mahantati mahantattabhava jale macchakacchapadayo, thale hatthinagadayo, amanussesu danavadayo. Aha ca "rahuggam attabhavinan"ti. 3- Tassa hi attabhavo ubbedhena cattari yojanasahassani attha ca yojanasatani, bahu dvadasayojanasatapparimana, pannasayojanam bhamukantaram, tatha angulantarika, hatthatalani dve yojanasataniti. Majjhimati assagonamahisasukaradinam attabhava. Rassakati tasu tasu jatisu vamanadayo dighamajjhimehi thulamajjhimehi ca 4- omakappamana satta. Anukati mamsacakkhussa agocara dibbacakkhuvisaya udakadisu nibbatta sakhumattabhava satta ukadayo va, apica ye tasu tasu jatisu mahantamajjhimehi thulamajjhimehi ca omakappamana satta, te anukati veditabba. Thulati parimandalattabhava macchakummasippikasambukadayo 5- satta. @Footnote: 1 cha.Ma. ekato 2 cha.Ma., i. anekayojanappamana @3 an. catukka. 21/15/19 pannattisutta. 4 cha.Ma. ayam saddo na dissati @5 cha.Ma. sippikasambukadayo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page221.

Pancamagathavannana [5] Evam tihi tikehi anavasesato satte dassetva idani "dittha va ye ca adittha"tiadihi tihi dukehipi te sangahetva dasseti. Tattha ditthati ye attano cakkhussa apathamagatavasena ditthapubba. Aditthati ye parasamuddaparaselaparacakakavaladisu thita. "ye ca dure vasanti avidure"ti imina pana dukena attano attabhavassa dure ca avidure ca vasante satte dasseti, te apadadvipadavasena veditabba. Attano hi kaye vasanta satta avidure, bahi kayato 1- vasanta satta dure. Tatha anto upacare vasanta avidure, bahi upacarato 2- vasanta dure. Anto 3- vihare game janapade dipe cakkavale vasanta avidure, paracakkavale vasanta dure vasantiti vuccati. Bhutati jata abhinibbatta. Ye bhuta eva, na puna bhavissantiti sankhyam gacchanti. Tesam khinasavanam etam adhivacanam. Sambhavamesantiti sambhaveSi. Appahinabhavasamyojanatta ayatimpi sambhavam esantanam sekkhaputhujjananametam adhivacanam. Athava catusu yonisu andajajalambuja 4- satta yava andakosanca vatthikosanca na bhindanti, tava sambhavesi nama, andakosanca vatthikosanca bhinditva bahi nikkhanta bhuta nama. Samsedaja opapatika ca pathamacittakkhane sambhavesi nama, dutiyacittakkhanato pabhuti bhuta nama. Yena va iriyapathena jayanti, yava tato annam na papunanti, tava sambhavesi nama, tato param bhutati. Chatthagathavannana [6] Evam bhagava "sukhino va"ti adihi addhateyyahi gathahi nanappakarato tesam bhikkhunam hitasukhadhigamanapatthanavasena satteseu mettabhavanam dassetva idani ahitadukkhanagamanapatthanavasenapi tam dassento aha "na paro param nikubbetha"ti. Esa poranapatho, idani pana "paranhi"tipi pathanti, ayam na sundaro. @Footnote: 1 cha.Ma. bahi kaye 2 cha.Ma. bahi upacare @3 cha.Ma., i. attano 4 cha.Ma., i. andajajalabuja

--------------------------------------------------------------------------------------------- page222.

Tattha paroti parajano. Paranti parajanam. Na nikubbethati na vambheyya. 1- Natimannethati na atikkamitva manneyya. Katthaciti katthaci okase, game va khette 2- va natimajjhe va puggalamajjhe 3- vati adi. Nanti etam. Kanciti yamkanci khattiyam va brahmanam va gahattham va pabbajitam va sukhitam va dukkhitam vati 4- adi. Byarosana patighasannati kayavacivikarehi byarosanaya ca manovikarena patighasannaya ca. "byarosanaya patighasannaya"ti hi vattabbe "byarosana patighasanna"ti vuccati, yatha "sammadannaya vimutta"ti vattabbe "sammanna vimutta"ti, yatha ca "anupubbasikkhaya anupubbakiriyaya anupubba- patipadaya"ti vattabbe "anupubbasikkha anupubbakiriya anupubbapatipada annaradhanati. 5- Nannamannassa dukkhamiccheyyati annamannassa dukkham na iccheyya. Kim vuttam hoti? na kevalam "sukhino va khemino va hontu"tiadimanasikaravaseneva mettam bhaveyya, kimpana 6- "aho vata yokoci parapuggalo yamkanci parapuggalam vancanadihi nikatihi na nikubbetha, jatiadihi ca navahi manavatthuhi katthaci padese yamkanci parapuggalam natimanneyya, annamannassa ca byarosanaya va patighasannaya va dukkham na iccheyya"ti evampi manasikaronto bhaveyyati. Sattamagathavannana [7] Evam ahitadukkhanagamanapatthanavasena atthato mettabhavanam dassetva idani tameva upamaya dassento aha "mata yatha niyam puttan"ti. Tassattho:- yatha mata niyam puttam attani jatam orasam puttam, tanca ekaputtameva ayusa anurakkhe, tassa dukkhagamanapatibahanattham attano ayumpi cajitva tam anurakkhe, evampi sabbabhutesu idam mettasankhyam manasam 7- bhavaye, punappunam janaye vaddhaye, tanca aparimanasattarammanavasena ekasmim va satte anavasesapharanavasena aparimanam bhavayeti. @Footnote: 1 cha.Ma. vanceyya 2 cha.Ma. game va gamakhette va 3 cha.Ma., i. pugamajjhe @4 Si., i. sugatam va duggatam vati 5 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati @6 cha.Ma. kintu 7 Si., i. mettamanasam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page223.

Atthamagathavannana [8] Evam sabbakarena mettabhavanam dassetva idani tasseva vaddhanam dassento aha "mettanca sabbalokasmin"ti. Tattha mijjati tayati cati mitto, hitajjhasayataya siniyhati, ahitagamanato rakkhati cati attho. Mittassa bhavo mettam. Sabbalokasminti anavasesasattaloke. Manasi bhavanti manasam. Tanhi cittasampayuttatta evam vuttam. Bhavayeti vaddhaye. Nassa parimananti aparimanam, appamanasattarammanataya evam vuttam. Uddhanti upari, tena arupabhavam ganhati. Adhoti hettha, tena kamabhavam ganhati. Tiriyanti vemajjham, tena rupabhavam ganhati. Asambadhanti sambadhavirahitam, bhinnasimanti vuttam hoti. Sima nama paccatthiko vuccati, tasmimpi pavattanti attho. Averanti veravirahitam, antarantarapi veracetanapatubhavavirahitanti vuttam hoti. 1- Asapattanti vigatapaccatthikam. Mettavihari hi puggalo manussanam piyo hoti, amanussanam piyo hoti, nassa koci paccatthiko hoti, tenassa tam manasam vigatapaccatthikatta asapattanti vuccati. Pariyayavacanam hi tam etam, yadidam paccatthiko sapattoti. Ayam anupadato atthavannana. Ayampanettha adhippetatthadipana:- yadetam 2- "evampi sabbabhutesu ma manasam bhavaye aparimanan"ti vuttam, tancetam aparimanam mettam manasam sabbalokasmim bhavaye vaddhaye, vuddhim virulhim vepullam gamaye papaye. Katham? uddham adho ca tiriyanca, uddham yava bhavagga, adho yava avicito, tiriyam yava avasesadisa. Uddham va aruppam, adho kamadhatum, tiriyam rupadhatum anavasesam pharanto. Evam bhaventopi ca tam yatha asambadham averam asapattanca hoti, tatha sambadhaverasapattanam abhavam karonto bhavaye. Yam va tam va bhavanasampadam pattam sabbattha okasalokavasena 3- asambadham, attano paresu aghatapativinayena averam, attani ca paresam aghatapativinayena asapattam hoti, tam asambadham averam asapattam @Footnote: 1 cha.Ma....virahitanti attho 2 cha.Ma. yadidam 3 Si., i. okasalabhavasena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page224.

Aparimanam mettam manasam uddham adho ca tiriyancati tividhaparicchedena sabbalokasmim bhavaye vaddhayeti. Navamagathavannana [9] Evam mettabhavanaya vaddhanam dassetva idani tam bhavanam anuyuttassa viharato iriyapathaniyamabhavam dassento aha "titthancaram .pe. Adhittheyya"ti. Tassattho:- evancetam mettam manasam bhavento so "nisidati pallankam abhujitva ujum kayam panidhaya"ti adisu viya iriyapathaniyamam akatva yathasukham annatarannataram iriyapathabadhanavinodanam karonto tittham va caram va nisinno va sayano va yavata vigatamiddho assa, atha etam mettajjhanassatim adhittheyya. Atha va evam mettabhavanaya vaddhanam dassetva idani vasibhavam dassento aha "titthancaran"ti. Vasibhavappatto hi tittham va caram va nisinno va sayano va yavata iriyapathena etam mettajjhanassatim adhitthatukamo hoti, atha va tittham va caram va .pe. Sayano vati na tassatthanadini antarayakarani honti, apica kho yavata etam mettajjhanassatim adhitthatukamo hoti, tavata vigatamiddhova 1- hutva adhitthati, natthi tassa tattha dandhayitattam. Tenaha "titthancaram nisinno va, sayano va yava tassa vigatamiddho. Etam satim adhittheyya"ti. Tassayamadhippayo:- yantam "mettanca sabbalokasmim, manasambhavaye"ti vuttam, tam tatha bhavaye, yatha thanadisu yavata iriyapathena thanadini va anadayitva yavata etam mettajjhanassatim adhitthatukamo assa, tavata vigatamiddhova hutva etam satim adhittheyyati. Evam mettabhavanaya vasibhavam dassento "etam satim adhittheyya"ti tasmim mettavihare niyojetva idani tam viharam thunanto aha "brahmametam viharam idhamahu"ti. @Footnote: 1 cha.Ma., i. vigatamiddho

--------------------------------------------------------------------------------------------- page225.

Tassattho:- yvayam "sukhino va khemino va hontu"tiadim katva yava "etam satim adhittheyya"ti vannito mettaviharo, etam catusu dibbabrahmaariyairiyapathaviharesu niddosatta attanopi paresampi atthakaranatta ca idha ariyassa dhammavinaye brahmaviharamahu setthaviharamahuti, yato satatam samitam abbokinnam tittham caram nisinno va sayano va yavatassa vigatamiddho, etam satim adhittheyyati. Dasamagathavannana [10] Evam bhagava tesam bhikkhunam nanappakarato mettabhavanam dassetva idani yasma metta sattarammanatta attaditthiya asanna hoti, tasma ditthigahananisedhanamukhena tesam bhikkhunam tadeva mettajjhanam 1- padakam katva ariyabhumippattim dassento aha "ditthinca anupagamma"ti imaya gathaya desanam samapeti. 2- Tassattho:- yvayam "brahmametam viharam idhamahu"ti samvannito mettajjhanaviharo, tato vutthaya ye tattha vitakkavicaradayo dhamma, te tesanca vavatthadianusarena rupadhamme pariggahetva arupadhamme 3- pariggahetva 3- imina namarupaparicchedena "suddhasankharapunjoyam nayidha sattupalabbhati"ti 4- evam ditthinca anupagamma anupubbena lokuttarasilena silava hutva lokuttarasilasampayutteneva sotapattimaggasammaditthisannitena dassanena sampanno tato param yo cayam 5- vatthukamesu gedho kilesakamo appahino hoti, tampi sakadagamianagamimaggehi ca tanubhavena 6- anavasesappahanena ca kamesu gedham vineyya vinayitva vupasametva na hi jatu gabbhaseyyam punareti ekamseneva puna gabbhaseyyam na eti, suddhavasesu nibbattitva tattheva arahattam papunitva parinibbatiti. Evam bhagava desanam samapetva te bhikkhu aha "gacchatha bhikkhave tasmimyeva vanasande viharatha, imanca suttam masassa atthasu dhammassavanadivasesu @Footnote: 1 cha.Ma. mettajhanam 2 cha.Ma., i. samapesi 3-3 cha.Ma., i. ayam patha na dissanti @4 sam. saga. 15/171/163 vajirasutta 5 cha.Ma., i. yo payam 6 Si.,i. patanubhavena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page226.

Gandim akotetva ussaretha, dhammakatham karotha sakacchatha anumodatha, idameva kammatthanam asevatha bhavetha bahulikarotha, tepi vo amanussa tam bheravarammanam na dassessanti, annadatthu atthakama hitakama bhavissanti"ti. Te "sadhu"ti bhagavato patisunitva utthayasana bhagavantam abhivadetva padakkhinam katva tattheva gantva tatha akamsu. Devatayo ca "bhaddanta amhakam atthakama hitakama"ti pitisomanassajata hutva sayameva senasanam sammajjanti, unhodakam patiyadenti, tameva mettam bhavetva tameva padakam katva vipassanam arabhitva sabbe tasmimyeva antotemase aggaphalam arahattam papunitva mahapavaranaya visuddhipavaranam pavaresunti. Evanhi 1- atthakusalena tathagatena dhammissarena kathitam karaniyamattham. Katvanubhuyya paramam hadayassa santim santam padam abhisamenti samattapanna. Tasmahi tam amatamabbhutamariyakantam santam padam abhisamecca viharitukamo. Vinnu jano vimalasilasamadhipannabhedam kareyya satatam karaniyamatthanti. Paramatthajotikaya khuddakapathatthakathaya mettasuttavannana nitthita. --------- Nigamanakatha ettavata ca yam vuttam:- uttamam vandaneyyanam vanditva ratanattayam khuddakanam karissami kesanci atthavannananti. @Footnote: 1 cha.Ma. evampi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page227.

Tattha saranasikkhapadadvattimsakarakumarapanhamangalasuttaratanasuttatirokuddasutta- nidhikandasuttamettasuttavasena navappabhedassa khuddakapathassa tava atthavannana kata hoti. Tenetam vuccati:- idam 1- khuddakapathassa karontenatthavannanam saddhammatthitikamena yampattam kusalam maya. Tassanubhavato khippam dhamme ariyappavedite vuddhim virulhim vepullam papunatu ayam janoti. Paramavisuddhisaddhabuddhiviriyagunapatimanditena silacarajjavamaddavadiguna- samudayasamuditena sakasamayasamayantaragahanajjhogahanasamatthena pannaveyyattiyasamannagatena tipitakapariyattidhammappabhede satthakathe satthu sasane appatihatananappabhavena mahaveyyakaranena karanasampattijanitasukhaviniggatamadhurolaravacanalavannayuttena yuttamuttavadina vadivarena mahakavina chalabhinnapatisambhidadippabhedagunapatimandite uttarimanussadhamme suppatitthitabuddhinam theravamsappadipanam theranam mahaviharavasinam vamsalankarabhutena vipulavisuddhabuddhina buddhaghosoti garuhi gahitanamadheyyena therena kata ayam paramatthajotika nama khuddakapathavannana:- tava titthatu lokasmim lokanittharanesinam dassenti kulaputtanam nayam siladivisuddhiya. Yava buddhoti namampi suddhacittassa tadino lokamhi lokajetthassa pavattati mahesinoti. Paramatthajotikaya khuddakapathatthakathaya khuddakapathavannana nitthita. -------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 17 page 208-227. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=17&A=5494&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=17&A=5494&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=10              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=237              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=243              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=243              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

first pageprevious pageno pageNumbernext book chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]