ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter  
Atthakatha Book 17 : PALI ROMAN Khuddaka.A. (paramatthajo.)

page29.

3. Dvattiṃsākāravaṇṇanā padasambandhavaṇṇanā idāni yadidaṃ evaṃ dasahi sikkhāpadehi parisuddhapayogassa sīle patiṭṭhitassa kulaputtassa āsayaparisuddhatthaṃ cittabhāvanatthañca aññatra buddhuppādā appavattapubbaṃ sabbatitthiyānaṃ avisayabhūtaṃ tesu tesu suttantesu:- "ekadhammo bhikkhave bhāvito bahulīkato mahato saṃvegāya saṃvattati. Mahato atthāya saṃvattati. Mahato yogakkhemāya saṃvattati. Satisampajaññāya saṃvattati. Ñāṇadassanapaṭilābhāya saṃvattati. Diṭṭhadhammasukhavihārāya saṃvattati. Vijjāvimuttiphalasacchikiriyāya saṃvattati. Katamo ekadhammo? kāyagatāsati. Amatante bhikkhave na paribhuñjanti, ye kāyagatāsatiṃ na paribhuñjanti. Amatante bhikkhave paribhuñjanti, ye kāyagatāsatiṃ paribhuñjanti. Amatantesaṃ bhikkhave aparibhuttaṃ, yesaṃ kāyagatāsati aparibhuttā. Amatantesaṃ bhikkhave paribhuttaṃ, yesaṃ kāyagatāsati paribhuttā. .pe. Parihīnaṃ... Parihīnā. Aparihīnaṃ... Aparihīnā. Viraddhaṃ... Viraddhā. Āraddhaṃ... Āraddhā"ti. 1- evaṃ bhagavatā anekākārena 2- pasaṃsitvā:- "kathaṃ bhāvitā, bhikkhave kāyagatāsati kathaṃ bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaṃsā? idha bhikkhave bhikkhu araññagato vā"ti 3- ādinā nayena ānāpānapabbaṃ iriyāpathapabbaṃ catusampajaññapabbaṃ paṭikkūlamanasikārapabbaṃ dhātumanasikārapabbaṃ nava sīvathikāpabbānīti. Imesaṃ cuddasannaṃ pabbānaṃ vasena kāyagatāsatikammaṭṭhānaṃ niṭdiṭṭhaṃ. Tassa bhāvanāniddeso anuppatto. Tattha yasmā iriyāpathapabbaṃ catusampajaññapabbaṃ dhātumanasikārapabbanti imāni tīṇi vipassanāvasena vuttāni. Nava sīvathikāpabbāni vipassanāñāṇesuyeva ādīnavānupassanā- vasena vuttāni. Yāpi cettha uddhumātakādīsu samādhibhāvanā iccheyya, sā visuddhimagge vitthārato asubhabhāvanāniddese pakāsitā eva. Ānāpānapabbampana paṭikūlamanasikārapabbañceti imānettha dve samādhivasena vuttāni. Tesu ānāpānapabbaṃ ānāpānassativasena visuṃ kammaṭṭhānaṃyeva. Yamapanetaṃ:- @Footnote: 1 aṅ. ekaka. 20/564, 600-603/44-47 2 ka. anekākāravokāraṃ @3 Ma. upari. 14/154/137 kāyagatāsatisutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page30.

"puna caparaṃ bhikkhave bhikkhu imameva kāyaṃ uddhaṃ pādatalā adho kesamatthakā tacapariyantaṃ pūrannānappakārassa asucino paccavekkhati `atthi imasmiṃ kāye kesā lomā .pe. Muttan"ti 1- evaṃ tattha tattha matthaluṅgaṃ aṭṭhimiñjena saṅgahetvā desitakāyagatāsati- koṭṭhāsabhāvanāpariyāyaṃ dvattiṃsākārakammaṭṭhānaṃ āraddhaṃ, tassāyaṃ atthavaṇṇanā:- tattha atthīti saṃvijjanti. Imasminti yvāyaṃ uddhaṃ pādatalā adho kesamatthakā tacapariyanto pūro nānappakārassa asucinoti vuccati, tasmiṃ. Kāyeti sarīre. Sarīrañhi asucisañcayato, kucchitānaṃ vā kesādīnañceva cakkhurogādīnañca rogasatānaṃ āyabhūtato kāyoti vuccati. Kesā .pe. Matthaluṅganti 2- ete kesādayo dvattiṃsākārā, tattha "atthi imasmiṃ kāye kesā lomā"ti evampi sambandho veditabbo. Tena kiṃ kathitaṃ hoti? imasmiṃ pādatalā paṭṭhāya upari, kesamatthakā paṭṭhāya heṭṭhā, tacato paṭṭhāya paritoti ettake byāmamatte kaḷevare sabbādarenapi 3- vicinanto na koci kiñci muttaṃ vā maṇiṃ vā veḷuriyaṃ vā agaruṃ vā candanaṃ vā kukumaṃ 4- vā kappūraṃ vā vāsacuṇṇādiṃ vā aṇumattampi sucibhāvaṃ passati, athakho paramaduggandhajegucchaṃ asirīkadassanaṃ 5- nānappakāraṃ kesalomādibhedaṃ asuciṃyeva passatīti. Ayantāvettha padasambandhato vaṇṇanā. ------------- Asubhabhāvanā bhāvanāvasena 6- panassa evaṃ vaṇṇanā veditabbā:- evametasmiṃ pāṇātipātāveramaṇīsikkhāpadādibhede sīle patiṭṭhitena payogasuddhena ādikammikena kulaputtena āsayasuddhiyā adhigamanatthaṃ dvattiṃsākārakammaṭṭhānabhāvanānuyogamanuyuñjitu- kāmena paṭhamantāvassa āvāsakulalābhagaṇakammaaddhānaññātigantharogaiddhipalibodhena @Footnote: 1 Ma. upari. 14/154/137 kāyagatāsatisutta 2 cha.Ma. kesā .pe. muttanti @3 cha.Ma. sabbākārenapi. Sī., i. ādarenapi 4 cha.Ma., i. kuṅkumaṃ @5 cha.Ma., i. assirikadassanaṃ 6 cha.Ma. asubhabhāvanāvasena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page31.

Kittipalibodhena vā saha dasa palibodhā honti, athānena āvāsakulalābhagaṇaññātikittīsu saṅgappahānena, kammaaddhānaganthesu abyāpārena, rogassa tikicchāyāti. Evante dasa palibodhā upacchinditabbā, athānena upacchinnapalibodhena anupacchinna- nekkhammābhilāsena koṭippattasallekhavuttitaṃ pariggahetvā khuddānukhuddakampi vinayācāraṃ appajahantena āgamādhigamasamannāgato tato aññataraṅgasamannāgato vā kammaṭṭhānadāyako ācariyo vinayānurūpena vidhinā upagantabbo, vattasampadāya ca ārādhitacittassa tassa attano adhippāyo nivedetabbo. Tena tassa nimittajjhāsaya- cariyādhimuttibhedaṃ ñatvā yadi etaṃ kammaṭṭhānānurūpaṃ, atha yasmiṃ vihāre attanā vasati, yadi tasmiṃyeva sopi vasitukāmo hoti, tato saṅkhepato kammaṭṭhānaṃ dātabbaṃ. Atha aññattha vasitukāmo hoti, tato pahātabbapariggahetabbādikathanavasena sapurekkhārarāgacaritānukūlādikathanavasena sappabhedaṃ vitthārena kathetabbaṃ. Tena taṃ sapurekkhāraṃ sappabhedaṃ kammaṭṭhānakathaṃ 1- uggahetvā ācariyaṃ āpucchitvā yāni tāni:- "mahāvāsaṃ navāvāsaṃ jarāvāsañca panthaniṃ soṇḍiṃ paṇṇañca pupphañca phalaṃ patthitameva ca. Nagaraṃ dārunā khettaṃ visabhāgena paṭṭanaṃ paccantasīmāsappāyaṃ yattha mitto na labbhati. Aṭṭhārasetāni ṭhānāni iti viññāya paṇḍito ārakā parivajjeyya maggaṃ sappaṭibhayaṃ yathā"ti 2- evaṃ aṭṭhārasa senāsanāni parivajjetabbānīti vucacanti, tāni parivajjetvā, yantaṃ:- kathañca bhikkhave senāsanaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ hoti, idha bhikkhave senāsanaṃ gāmato nātidūraṃ hoti, nāccāsannaṃ gamanāgamanasampannaṃ divā appakiṇṇaṃ rattiṃ appasaddaṃ appanigghosaṃ appaḍaṃsamakasavātātapasiriṃsapasamphassaṃ, tasmiṃ kho pana senāsane viharantassa appakasireneva uppajjanti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārā, tasmiṃ kho pana senāsane therā bhikkhū viharanti bahussutā āgatāgamā dhammadharā vinayadharā @Footnote: 1 cha.Ma. kamumaṭṭhānaṃ 2 visuddhi. 1/154

--------------------------------------------------------------------------------------------- page32.

Mātikādharā, te kālena kālaṃ upasaṅkamitvā paripucchati paripañhati `idaṃ bhante kathaṃ imassa ko attho'ti. Tassa te āyasmanto avivaṭañceva 1- vivaranti, anuttānīkatañca uttāniṃ karonti, anekavihitesu ca kaṅkhaṭṭhāniyesu dhammesu kaṅkhaṃ paṭivinodenti. Evaṃ kho bhikkhave senāsanaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ hotī"ti 2- evaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ senāsanaṃ vuttaṃ, tathārūpaṃ senāsanaṃ upagamma katasabbakiccena kāmesu ādīnavaṃ, nekkhamme ca ānisaṃsaṃ paccavekkhitvā buddhasubuddhatāya dhamma- sudhammatāya saṃghasupaṭipannatāya ca anussaraṇena cittaṃ pasādetvā yantaṃ:- "vacasā manasā ceva vaṇṇasaṇṭhānato disā okāsato paricchedā sattadhuggahaṇaṃ vidū"ti evaṃ sattavidhaṃ uggahakosallaṃ, anupubbato nātisīghato nātisaṇikato vikkhepap- paṭibāhanato paṇṇattisamatikkamato anupubbamuñcanato appanāto lakkhaṇato 3- tayo ca suttantāti evaṃ dasavidhaṃ manasikārakosallañca vuttaṃ, taṃ apariccajantena dvattiṃsākārabhāvanā ārabhitabbā. Evañhi ārabhato sabbākārena dvattiṃsākārabhāvanā sampajjati, no aññathā. Tattha āditova tacapañcakaṃ tāva gahetvā api piṭakena "kesā lomā"ti evamādinā nayena anulomato tasmiṃ paguṇībhūte "taco dantā"ti evamādinā nayena paṭilomato, tasmiṃpi paguṇībhūte tadubhayanayeneva anulomapaṭiloma to bahi visaṭavitakkavicchedanatthaṃ pālipaguṇībhūtabhāvatthañca vacasā koṭṭhāsasabhāvapariggahatthaṃ manasā ca aḍḍhamāsaṃ bhāvetabbaṃ. Vacasā hissa bhāvanā bahi visaṭavitakkaṃ vicchinditvā manasā bhāvanāya pālipaguṇītāya ca paccayo hoti, manasā bhāvanā asubhavaṇṇalakkhaṇānaṃ aññataravasena pariggahassa 4- atha teneva kamena 5- vakkapañcakaṃ aḍḍhamāsaṃ, tato tadubhayamaḍḍhamāsaṃ, tato papphāsapañcakamaḍḍhamāsaṃ, tato taṃ pañcakattayampi aḍḍhamāsaṃ, atha ante vuttampi 6- matthaluṅgaṃ paṭhavīdhātuākārehi @Footnote: 1 ka. avivarañceva 2 aṅ. dasaka. 24/11/13 senāsanasutta 3 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati. @4 Ma. pariggahitassa 5 cha.Ma. nayena 6 cha.Ma. avuttampi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page33.

Saddhiṃ ekato bhāvanatthaṃ idha pakkhipitvā matthaluṅgapañcakaṃ aḍḍhamāsaṃ, tato pañcakacatukkampi aḍḍhamāsaṃ, tato 1- medacchakkaṃ aḍḍhamāsaṃ, tato medacchakkena saha taṃ pañcakacatukkampi aḍḍhamāsaṃ, atha muttacchakkaṃ aḍmāsaṃ, tato sabbameva dvattiṃsākāraṃ aḍḍhamāsanti evaṃ cha māse vaṇṇasaṇṭhānadisokāsaparicchedato 2- vavatthapentena bhāvetabbaṃ. Evaṃ majjhimapaññapuggalaṃ sandhāya vuttaṃ. Mandapaññena tu yāvajīvaṃ bhāvetabbaṃ, tikkhapaññassa nacireneva bhāvanā sampajjatīti. Etthāha "kathampanāyamimaṃ dvattiṃsākāraṃ vaṇṇādito vavatthapetī"ti. Vuccate 3- ayañhi "atthi imasmiṃ kāye kesā"ti evamādinā nayena tacapañcakādi- vibhāgato dvattiṃsākāraṃ bhāvento kese tāva vaṇṇato kāḷakāti vavatthapeti, yādisakā vānena diṭṭhā honti. Saṇṭhānato dīghāvaṭṭakā 4- tulādaṇḍamivāti vavatthapeti. Disato pana yasmā imasmiṃ kāye nābhito uddhaṃ uparimadisā adho heṭṭhimāti vuccati, tasmā imassa kāyassa uparimadisāya jātāti vavatthapeti. Okāsato nalāṭantakaṇṇacūḷikagalavāṭakaparicchinne sīsacamme jātāti. Tattha yathā vammikamatthake jātāni kuṇṭhatiṇāni 5- na jānanti "mayaṃ vammikamatthake jātānī"ti, napi vammikamatthako jānāti "mayi kuṇṭhatiṇāni jātānī"ti, evameva na kesā jānanti "mayaṃ sīsacamme jātā"ti napi sīsacammaṃ jānāti "mayi kesā jātā"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā acetanā abyākatā suññā paramaduggandhajegucchapaṭikkūlā, na satto na puggaloti vavatthapeti. Paricchedatoti dubbidho paricchedo sabhāgavisabhāgavasena. Tattha kesā heṭṭhā patiṭṭhitacammatalena tattha vīhaggamattaṃ 6- pavisitvā patiṭṭhitena attano mūlatalena vā 7- upari ākāsena tiriyaṃ aññamaññena paricchinnāti evaṃ sabhāgaparicchedato, kesā na avasesaekattiṃsākārā, avasesaekattiṃsākārā 8- na kesāti evaṃ visabhāgaparicchedato ca vavatthapeti. Evantāva kese vaṇṇādito vavatthapeti. @Footnote: 1 cha.Ma. atha 2 cha.Ma....saṇṭhānavisokāsa,.. 3 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati @4 cha.Ma. dīghavaṭṭalikā, Sī.,i. dīghaṭṭulakā 5 Sī.,i. kuntatiṇāni. evamuparipi @6 Ma. vīhimattaṃ 7 cha.Ma., i. ca 8 cha.Ma. avasesāekatiṃsā, i. avasesaekattiṃsā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page34.

Avasesesupi lome 1- vaṇṇato yebhuyyena nīlavaṇṇāti vavatthapeti, yādisakā vā tena 2- diṭṭhā honti. Saṇṭhānato onatacāpasaṇṭhānā, uparivaṅkatālahīrasaṇṭhānā vāti disato dvīsu disāsu jātā, okāsato hatthatalapādatale ṭhapetvā yebhuyyena avasesasarīracamme jātāti. Tattha yathā purāṇagāmaṭṭhāne jātāni dabbatiṇāni na jānanti "mayaṃ purāṇagāmaṭṭhāne jātānī"ti, na ca purāṇagāmaṭṭhānaṃ jānāti "mayi dabbatiṇakāni jātānī"ti, evameva na lomā jānanti "mayaṃ sarīracamme jātā"ti, na ca 3- sarīracammaṃ jānāti "mayi lomā jātā"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā acetanā abyākatā suññā paramaduggandhajegucchapaṭikkūlā, na satto na puggaloti vavatthapeti. Paricchedato heṭṭhā patiṭṭhitacammatalena tattha likkhāmattaṃ 4- pavisitvā patiṭṭhitena attano mūlatalena vā 5- upari ākāsena tiriyaṃ aññamaññena paricchinnāti vavatthapeti. Ayametesaṃ sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ lome vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ nakhā yassa paripuṇṇā, tassa vīsativa. Te sabbepi vaṇṇato maṃsavinimuttokāse setā, maṃsasambandhe tambavaṇṇāti vavatthapeti. Saṇṭhānato yathāsakapatiṭṭhitokāsasaṇṭhānā, yebhuyyena vā madhukaphalaṭṭhikasaṇṭhānā, macchasakalikasaṇṭhānā vāti vavatthapeti. Disato dvīsu disāsu jātā, okāsato aṅgulīnaṃ aggesu patiṭṭhitāti. Tattha yathā nāma gāmadārakehi daṇḍakaggesu madhukaphalaṭṭhikā ṭhapitā na jānanti "mayaṃ daṇḍakaggesu ṭhapitā"ti, napi daṇḍakā jānanti "amhesu madhukaphalaṭṭhikā ṭhapitā"ti, evameva na nakhā jānanti "mayaṃ aṅgulīnaṃ aggesu patiṭṭhitā"ti, napi aṅguliyo jānanti "amhākaṃ aggesu nakhā patiṭṭhitā"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā acetanā .pe. Na puggaloti vavatthapeti. Paricchedato "heṭṭhā mūle ca aṅgulīmaṃsena, tattha patiṭṭhitatalena ca 6- @Footnote: 1 cha.Ma., i. lomā 2 cha.Ma. vānena 3 cha.Ma., i. pi @4 Ma. likhāmattaṃ 5 cha.Ma. mūlena ca, i. mūlatalena ca 6 cha.Ma. vā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page35.

Upari agge ca ākāsena, ubhato passesu aṅgulīnaṃ ubhato koṭicammena ca paricchinnāti vavatthapeti. Ayametesaṃ sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ nakhe vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ dantā yassa paripuṇṇā, tassa dvattiṃsa. Te sabbepi vaṇṇato setavaṇṇāti vavatthapeti. Yassa ca samasaṇṭhitā honti, tassa kharapattacchinna- saṃkhapaṭalamiva samaganthitasetakusumamakulamālā viya ca khāyanti. Yassa visamasaṇṭhitā, tassa jiṇṇaāsanasālāpīṭhakapaṭipāṭi viya nānāsaṇṭhānāti saṇṭhānato vavatthapeti. Tesaṃ hi ubhayadantapantipariyosānesu heṭṭhato upari ca dve dve katvā aṭṭha dantā catukoṭikā catumūlikā āsandikasaṇṭhānā, tesaṃ orato teneva kamena sanniviṭṭhā aṭṭha dantā tikoṭikā timūlikā siṃghātakasaṇṭhānā. Tesampi orato teneva kamena heṭṭhato ca uparito ca ekamekaṃ katvā cattāro dantā dvikoṭikā dvimūlikā yānakūpatthambhasaṇṭhānā. 1- Tesampi orato teneva kamena sanniviṭṭhā cattāro dāṭhadantā 2- ekakoṭikā ekamūlikā mallikamakulasaṇṭhānā. 3- Tato ubhayadantapantivemajjhe heṭṭhā cattāri upari cattāri 4- katvā aṭṭha dantā ekakoṭikā ekamūlikā tumbavījasaṇṭhānā. Disato uparimāya disāya jātā. Okāsato uparimā uparimahanukaṭṭhike adhokoṭikā, heṭṭhimā heṭṭhimahanukaṭṭhike uddhaṃkoṭikā hutvā patiṭṭhitāti. Tattha yathā navakammikapurisena heṭṭhā silātale patiṭṭhāpitā uparimatale pavesitā thambhā na jānanti "mayaṃ heṭṭhāsilātale patiṭṭhāpitā, uparimatale pavesitā"ti, napi heṭṭhāsilātalaṃ jānāti "mayi thambhā patiṭṭhitā"ti 5- napi uparimatalaṃ jānāti "mayi thambhā patiṭṭhā"ti, 6- evameva na dantā jānanti "mayaṃ heṭṭhāhanukaṭṭhike patiṭṭhitā, uparimahanukaṭṭhike paviṭṭhā"ti, napi heṭṭhāhanukaṭṭhikaṃ @Footnote: 1 cha.Ma., i. yānakūpatthambhinīsaṇṭhānā 2 cha.Ma., i. dāṭhādantā @3 cha.Ma., i. mallikāmakulasaṇṭhānā 4 cha.Ma., i. cattāro upari cattāro @5 cha.Ma. patiṭṭhāpitāti 6 cha.Ma., i. paviṭṭhāti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page36.

Jānāti "mayi dantā patiṭṭhitā"ti, napi uparimahanukaṭṭhikaṃ jānāti "mayi dantā paviṭṭhā"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti paricchedato heṭṭhā hanukaṭṭhikūpena hanukaṭṭhikaṃ pavisitvā patiṭṭhitena attano mūlatalena ca upari ākāsena tiriyaṃ aññamañañena paricchinnāti vavatthapeti. Ayametesaṃ sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ dante vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ antosarīre nānākuṇapasañcayapaṭicchādakatacampi vaṇṇato setoti vavatthapeti. So hi yadipi chavirāgasañcitattā 1- kāḷakodātādivaṇṇavasena nānāvaṇṇo viya dissati, tathāpissa sabhāgavaṇṇena seto eva. So panassa setabhāvo aggijālābhighātapaharaṇappahārādīhi viddhaṃsitāya chaviyā pākaṭo hoti. Saṇṭhānato saṃkhepena kañcukasaṇṭhāno, vitthārena nānāsaṇṭhānoti. Tathāhi 2- tattha aggapādaṅgulittaco, kosakārakakimikosasaṇṭhāno, 2- piṭṭhipādattaco pūṭabandhupāhana- saṇṭhāno, jaṅghattaco bhattapūṭakatālapaṇṇasaṇṭhāno, ūruttaco taṇḍulabharitadīghat- thavikasaṇṭhāno, ānisadattaco udakapūritapaṭaparisāvanasaṇṭhāno, piṭṭhittaco phalakonaddhacammasaṇṭhāno, kucchittaco viṇādoṇikonaddhacammasaṇṭhāno, ūrattaco yebhuyyena caturassasaṇṭhāno, dveṃ bāhuttaco 3- tūṇīronaddhacammasaṇṭhāno, piṭṭhihatthattaco khurakosasaṇṭhāno phaṇakatthavikasaṇṭhāno vā, hatthaṅgulittaco kuñcikakosasaṇṭhāno, gīvattaco gelakañcukasaṇṭhāno, mukhattaco chiddāvachiddakīṭakulāvakasaṇṭhāno, 4- sīsattaco pattatthavikasaṇṭhānoti. Tacapariggaṇahakena ca yogāvacarena uttaroṭṭhato paṭṭhāya tacassa maṃsassa ca antarena cittaṃ pesentena paṭhamantāva mukhattaco vavatthapetbbo, tato sīsattaco, atha bahi gīvattaco, tato anulomena paṭilomena ca dakkhiṇahatthattaco. Atha teneva kamena vāmahatthattaco, tato piṭṭhittaco, atha ānisadattaco, tatopi anulomena paṭilomena ca dakkhiṇapādattaco, atha vāmapādattaco, tato vatthiudarahadayaabbhantaragīvattaco, tato heṭṭhimahanukattaco, atha @Footnote: 1 cha.Ma., i. chavirāgarañjitattā 2-2 cha.Ma., i. tathāhi pādaṅgulittaco @kosakārakakosasaṇṭhāno 3 cha. dvibāhuttaco, Ma. dve bāhuttacā 4 cha.Ma., @i. chiddāvachiddakimikulāvaka...

--------------------------------------------------------------------------------------------- page37.

Adharoṭṭhattaco. Evaṃ yāva puna upari oṭṭhattacoti. Disato dvīsu disāsu jāto. Okāsato sakalasarīraṃ pariyonaddhitvā ṭhitoti. Tattha yathā allacammapariyonaddhāya peḷāya na allacammaṃ jānāti "mayā peḷā pariyonaddhā"ti, napi peḷā jānāti `ahaṃ allacammena pariyonaddhā"ti evameva na taco jānāti "mayā idaṃ cātummahābhūtikaṃ sarīraṃ onaddhan"ti, napi idaṃ cātummahābhūtikaṃ sarīraṃ jānāti "ahaṃ tacena onaddhan"ti. Ābhogapaccavekkhaṇa- virahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Kevalantu:- allacammapaṭicchanno navadvāro mahāvaṇo samantato paggharati asucipūtigandhiyoti. Paricchedato heṭṭhā maṃsena tattha patiṭṭhitatalena ca 1- upari chaviyā paricchinnoti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ tacaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ sarīre navapesisatappabhedaṃ maṃsaṃ vaṇṇato rattapālibhaddaka- pupphasannibhanti vavatthapeti. Saṇṭhānato nānāsaṇṭhānanti. Tathāhi tattha 2- jaṅghamaṃsaṃ tālapattantopūṭabhattasaṇṭhānaṃ, avikasitaketakīmakulasaṇṭhānantipi keci. Ūrumaṃsaṃ sudhāpiṃsananisadapotakasaṇṭhānaṃ, ānisadamaṃsaṃ uddhanakoṭisaṇṭhānaṃ, piṭṭhimaṃsaṃ tālaguḷapaṭala- saṇṭhānaṃ, phāsukadvayamaṃsaṃ vaṃsamayakoṭṭhakucchippadesamhi tanumattikālepasaṇṭhānaṃ, thanamaṃsaṃ vaṭṭetvā avakkhittaallamattikapiṇḍakasaṇṭhānaṃ, 3- dve bāhumaṃsaṃ naṅguṭṭhasīsapāde chetvā niccammaṃ katvā dviguṇaṭṭhapitamahāmūsikasaṇṭhānaṃ, maṃsasunakhasaṇṭhānantipi 4- eke. Gaṇḍamaṃsaṃ gaṇḍappadese ṭhapitakarañjabījasaṇṭhānaṃ, maṇḍūkasaṇṭhānantipi eke. Jivhāmaṃsaṃ nuhīpattasaṇṭhānaṃ, nāsāmaṃsaṃ omukhanikkhittapaṇṇakosasaṇṭhānaṃ, akkhikūpamaṃsaṃ aḍḍhapakkaudumabarasaṇṭhānaṃ, sīsamaṃsaṃ pattapacanakaṭāhatanulepasaṇṭhānanti. Maṃsapariggaṇhakena ca yogāvacarena etāneva oḷārikamaṃsāni saṇṭhānato vavatthapetabbāni. Evañhi vavatthāpayato sukhumāni maṃsāni ñāṇassa āpāthamāgacchantīti. Disato dvīsu disāsu jātaṃ. Okāsato sādhikāni tīṇi aṭṭhisatāni ālimpitvā 5- ṭhitanti. @Footnote: 1 cha.Ma., i. vā 2 cha.Ma. tassa 3 cha.Ma. avakkhittaddhamattikā... @i. apaviddhaallamattika... 4 cha.Ma. maṃsasūnakasaṇṭhānantipi 5 anulimpitvā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page38.

Tattha yathā thūlamattikānulittāya 1- bhittiyā na thūlamattikā jānāti "mayā bhitti anulittā"ti, napi bhitti jānāti "ahaṃ thūlamattikāya anulittā"ti evameva na navapesisatappabhedaṃ maṃsaṃ jānāti "mayā aṭṭhisatattayaṃ anulittanti napi aṭṭhisatattayaṃ jānāti "ahaṃ navapesisatappabhedena maṃsena anulittanti. Ābhogapaccavekkhaṇa- virahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Kevalantu:- navapesisatā maṃsā anulittā kaḷevaraṃ nānākimikulākiṇṇaṃ mīḷhaṭṭhānaṃva pūtikanti. Paricchedato heṭṭhā aṭṭhisaṅghāṭena tattha patiṭṭhitatalena ca 2- upari tacena tiriyaṃ aññamaññena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ maṃsaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ sarīre navasatappabhedā nahārū vaṇṇato setāti vavatthapeti, madhukavaṇṇātipi eke. Saṇṭhānato nānāsaṇṭhānāti. Tathāhi tattha mahantā mahantā nahārū kandalamakulasaṇṭhānā, tato sukhumatarā sūkaravāgurārakhjusaṇṭhānā, 3- tato aṇukatarā pūtilatāsaṇṭhānā, tato aṇukatarā sīhaḷānaṃ mahāvīṇātantisaṇṭhānā, tato aṇukatarā thūlasuttasaṇṭhānā, hatthapiṭṭhipādapiṭṭhīsu nahārū sakuṇapādasaṇṭhānā. Sīse nahārū gāmadārakānaṃ sīse ṭhapitaviraḷataradukkulasaṇṭhānā, piṭṭhiyaṃ nahārū temetvā ātape pasāritamacchajālasaṇṭhānā, avasesā imasmiṃ sarīre taṃtaṃaṅgapaccaṅgānugatā nahārū sarīre paṭimukkajālakañcukasaṇṭhānāti. Disato dvīsu disāsu jātā. Tesu ca dakkhiṇakaṇṇacūḷikato paṭṭhāya pañca kaṇḍaranāmakā mahānahārū purato ca pacchato ca vinaddhamānā 4- vāmapassaṃ gatā, vāmakaṇṇacūḷikato paṭṭhāya pañca purato ca pacchato ca vinaddhamānā dakkhiṇapassaṃ gatā, dakkhiṇagalavāṭakato paṭṭhāya pañca purato ca pacchato ca vinaddhamānā. Vāmapassaṃ gatā, vāmagalavāṭakato paṭṭhāya pañca purato ca pacchato ca vinaddhamānā dakkhiṇapassaṃ gatā, dakkhiṇahatthaṃ vinaddhamānā purato ca pacchato ca pañca pañcāti dasa kaṇḍaranāmakā eva @Footnote: 1 ka. thusamattikānulittāya, evamuparipi 2 cha.Ma., i. vā @3 cha.Ma., i. sūkaravāgurarajju... 4 cha.Ma. vinandhamānā evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page39.

Mahānahārū ārūḷhā. Tathā vāmahatthaṃ, dakkhiṇapādaṃ, vāmapādañcāti evamete saṭṭhī mahānahārū sarīradhārakā sarīraniyāmakātipi vavatthapeti. Okāsato sakasarīre aṭṭhicammānaṃ aṭṭhimaṃsānañca antare aṭṭhīni ābandhamānā ṭhitāti. Tattha yathā vallisantānubaddhesu 1- kuṭadārūsu 2- na vallisantānā jānanti "amhehi kuṭadārūni ābaddhānī"ti, napi kuṭadārūni 3- jānanti "mayaṃ vallisantānehi ābaddhānī"ti, evameva na nahārū jānanti "amhehi tīṇi aṭṭhisatāni ābaddhānī"ti, napi tīṇi aṭṭhisatāni jānanti "mayaṃ nahārūhi ābaddhānī"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Kevalantu:- nava nahārusatā honti byāmamatte kaḷevare bandhanti aṭṭhisaṅghāṭaṃ agāramiva valliyoti. Paricchedato heṭṭhā tīhi aṭṭhisatehi tattha patiṭṭhitatalehi ca 4- upari tacamaṃsehi tiriyaṃ aññamaññena paricchinnāti vavatthapeti. Ayametesaṃ sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ nahārū vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ sarīre dvattiṃsadantaṭṭhikānaṃ visuṃ gahitattā sesāni catusaṭṭhī hatthaṭṭhikāni catusaṭṭhī pādaṭṭhikāni catusaṭṭhī mudukaṭṭhikāni maṃsanissitāni dve paṇhikaṭṭhikāni 5- ekekasmiṃ pāde dve dve gopphakaṭṭhikāni dve jaṅghaṭṭhikāni ekaṃ jaṇṇukaṭṭhi ekaṃ ūruṭṭhi dve kaṭiṭṭhīni aṭṭhārasa piṭṭhikaṇṭakaṭṭhīni catuvīsati phāsukaṭṭhīni cuddasa uraṭṭhīni ekaṃ hadayaṭṭhi dve akkhakaṭṭhīni dve piṭṭhibāhakaṭṭhīni dve bāhaṭṭhīni dve dve aggabāhaṭṭhīni satta gīvaṭṭhīni dve hanukaṭṭhīni ekaṃ nāsikaṭṭhi dve akkhiṭṭhīni dve kaṇṇaṭṭhīni ekaṃ nalātaṭṭhi ekaṃ muṭṭhaṭṭhi nava sīsakapālaṭṭhīnīti evamādinā nayena vuttappabhedāni aṭṭhīni sabbāneva vaṇṇato setānīti vavatthapeti. Saṇṭhānato nānāsaṇṭhānānīti. Tathāhi tattha aggapādaṅguliyaṭṭhīni katakabīja- saṇṭhānāni, tadanantarāni aṅgulīnaṃ majjhapabbaṭṭhīni aparipuṇṇapanasaṭṭhisaṇṭhānāni, @Footnote: 1 ka. vallisantānubandhesu evamuparipi 2 cha.Ma., i. kuṭaṭadārūsu evamuparipi @3 Sī. kuḍuḍadārūni. 4 cha.Ma., i. vā 5 cha.Ma., i. paṇhikaṭṭhīni.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page40.

Mūlapabbaṭṭhīni paṇavasaṇṭhānāni, morasakalikasaṇṭhānānītipi eke. Piṭṭhipādaṭṭhīni koṭṭitakandalapiñjarāsisaṇṭhānāni, 1- paṇhikaṭṭhīni ekaṭṭhiphalatālabījasaṇṭhānāni, gopphakaṭṭhīni ekato bandhakīḷāguḷakasaṇṭhānāni, jaṅghaṭṭhikesu khuddakaṭṭhi 2- dhanudaṇḍasaṇṭhānaṃ, mahantaṃ khuppipāsāmilātadhammanisappapiṭṭhisaṇṭhānaṃ 3- jaṅghaṭṭhikassa gopphakaṭṭhikesu patiṭṭhitaṭṭhānaṃ acchāditatacakhajjūrīkaḷīrasaṇṭhānaṃ, 4- jaṅghaṭṭhikassa jaṇṇukaṭṭhike patiṭṭhitaṭṭhānaṃ muṭṭhikamatthakasaṇṭhānaṃ, 5- jāṇukaṭṭhi 6- ekapassato ghaṭṭitapheṇusaṇṭhānaṃ, ūruṭṭhīni duttacchitavāsidaṇḍapharasudaṇḍasaṇṭhānāni, ūruṭ- ṭhikassa kaṭaṭṭhike patiṭṭhitaṭṭhānaṃ suvaṇṇakārānaṃ aggijālanakasalākābuddhisaṇṭhānaṃ, tappatiṭṭhitokāso aggacchinnapunnāgaphalasaṇṭhāno, kaṭiṭṭhīni dvepi ekābaddhāni hutvā kumbhakārehi katacūḷisaṇṭhānāni, tāpasabhisisaṇṭhānānīti 7- eke. Ānisadaṭṭhīni heṭṭhāmukhaṭhapitasappaphaṇasaṇṭhānāni, sattaṭṭhaṭṭhānesu chiddāvacchiddāni aṭṭhārasa piṭṭhikaṇṭakaṭṭhīni abbhantarato uparūpari ṭhapitasīsakapaṭaveṭhakasaṇṭhānāni, 8- bāhirato vaṭṭanāvalisaṇṭhānāni, tesaṃ antarantarā kakacadantasadisāni dve tīṇi kaṇṭakāni honti, catuvīsatiyā phāsukaṭṭhīsu paripuṇṇāni paripuṇṇasīhaḷadāttasaṇṭhānāni, aparipuṇṇāni aparipuṇṇasīhaḷadāttasaṇṭhānāni, sabbāneva odātakukkuṭassa pasāritapakkhadvayasaṇṭhānānītipi eke. Cuddasa uraṭṭhīni jiṇṇasandamānikāphalakapanti- saṇṭhānāni, hadayaṭṭhi dabbiphaṇasaṇṭhānaṃ, akkhakaṭṭhīni khuddakalohavāsidaṇḍasaṇṭhānāni, tesaṃ heṭṭhā aṭṭhi aḍḍhacandasaṇṭhānaṃ, piṭṭhibāhaṭṭhīni pharasuphaṇasaṇṭhānāni, upacchinnasīhaḷakuddālasaṇṭhānānītipi 9- eke. Bāhaṭṭhīni ādāsadaṇḍasaṇṭhānāni, mahāvāsidaṇḍasaṇṭhānānītipi eke. Aggabāhaṭṭhīni yamakatālakandasaṇṭhānāni, maṇibandhaṭṭhīni ekato alliyāpetvā ṭhapitasīsakapaṭaveṭhakasaṇṭhānāni, piṭṭhihatthaṭṭhīni @Footnote: 1 cha.Ma. koṭṭitakandalakandarāsisaṇṭhānāni, Sī. koṭṭitakandāmijjarāsisaṇṭhānāni, @i. koṭṭitakandalamijjarāsisaṇṭhānāni, evamuparipi. 2 cha.Ma., i. khuddakaṃ @3 cha.Ma., i....dhamanipiṭaṭhi saṇṭhānaṃ, sappoti saddo natthi, [dhamani=seṛ´nalohita @dhammani ṅūreṄana] 4 cha.Ma. apanītatacakhajjūrikaḷīra..., Ma. anacchāditakakhajjūrikaḷīra... @5 cha.Ma., i. mudiṅgamatthaka... 6 cha.Ma., i. jaṇṇukaṭṭhi. evamuparipi @7 cha.Ma. tāpasabhisikāsaṇṭhānānītipi 8 cha.Ma., i. ṭhapitasīsakaṭṭaveṭhaka...evamuparipi @9 cha.Ma., i. upaḍḍhacchinna.....

--------------------------------------------------------------------------------------------- page41.

Koṭṭitakandaḷarāsisaṇṭhānāni, 1- hatthaṅgulimūlapabbaṭṭhīni paṇavasaṇṭhānāni, majjhapabbaṭṭhīni aparipuṇṇapanasaṭṭhisaṇṭhānāni, aggapabbaṭṭhīni katakabījasaṇṭhānāni, satta gīvaṭṭhīni daṇḍe vijjhitvā paṭipāṭiyā ṭhapitavaṃsakaḷīrakhaṇḍasaṇṭhānāni, heṭṭhimahanukaṭṭhi kammārānaṃ ayokūṭayottakasaṇṭhānaṃ, uparimahanukaṭṭhi avalekhanasatthakasaṇṭhānaṃ, akkhikūpanāsakūpaṭṭhīni apanītamiñjataruṇatālaṭṭhisaṇṭhānāni, nalātaṭṭhi adhomukhaṭhapitabhinnasaṅkhakapālasaṇṭhānaṃ, kaṇṇacūḷikaṭṭhīni nhāpitakhurakosasaṇṭhānāni, nalāṭakaṇṇacūḷikānaṃ uparipaṭṭabandhanokāse aṭṭhi bahalaghaṭapuṇṇapaṭapilotikakhaṇḍasaṇṭhānaṃ, muddhanaṭṭhi mukhacchinnavaṅkanāḷikerasaṇṭhānaṃ, sīsaṭṭhīni sibbetvā ṭhapitajajjarālābukaṭāhasaṇṭhānānīti. Disato dvīsu disāsu jātānīti. Okāsato avisesena sakalasarīre ṭhitāni, visesena tu sīsaṭṭhīni gīvaṭṭhīsu patiṭṭhitāni, gīvaṭṭhīni piṭṭhikaṇṭakaṭṭhīsu patiṭṭhitāni, piṭṭhikaṇṭakaṭṭhīni kaṭiṭṭhīsu patiṭṭhitāni, kaṭiṭṭhīni ūruṭṭhikesu patiṭṭhitāni, ūruṭṭhīni jaṇṇukaṭṭhikesu, jaṇṇukaṭṭhīni jaṅghaṭṭhikesu, jaṅghaṭṭhikāni gopphakaṭṭhikesu, gopphakaṭṭhīni piṭṭhipādaṭṭhikesu patiṭṭhitāni, piṭṭhipādaṭṭhikāni ca gopphakaṭṭhikāni ukkhipitvā ṭhitāni, gopphakaṭṭhikāni jaṅaghaṭṭhikāni .pe. Gīvaṭṭhikāni sīsaṭṭhikāni ukkhipitvā ṭhitānīti etenānusārena avasesānipi aṭṭhīni veditabbānīti. Tattha yathā iṭṭhakadārugopānasicayādīsu na uparimā uparimā iṭṭhakādayo jānanti "mayaṃ heṭṭhimesu heṭṭhimesu patiṭṭhitā"ti, napi heṭṭhimā heṭṭhimā jānanti "mayaṃ uparimāni ukkhipitvā ṭhitā"ti, evameva na sīsaṭṭhikāni jānanti "mayaṃ gīvaṭṭhikesu patiṭṭhitānī"ti .pe. Na gopphakaṭṭhikāni jānanti "mayaṃ piṭṭhipādaṭṭhikesu patiṭṭhitānī"ti, napi piṭṭhipādaṭṭhikāni jānanti "mayaṃ gopphakaṭṭhikāni ukkhipitvā ṭhitānī"ti .pe. Napi gīvaṭṭhikāni jānanti "mayaṃ sīsaṭṭhikāni ukkhipitvā ṭhitānī"ti ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Kevalantu imāni sādhikāni tīṇi aṭṭhisatāni navahi nahārusatehi navahi ca maṃsapesisatehi ābandhānulittāni, 2- ekaghaṇacammapariyonaddhāni, 3- @Footnote: 1 cha.Ma. koṭṭitakandalakandarāsi... 2 cha.Ma., i ābaddhānulittāni @3 i. ekasatacamMa...

--------------------------------------------------------------------------------------------- page42.

Sattarasaharaṇīsahassānugatasinehitāni, navanavutilomakūpasahassaparissavamānasedajallikāni, asītikimikulāni, kāyotveva saṅkhayaṃ gatānīti evaṃ 1- kāyaṃ sabhāvato upaparikkhanto yogāvacaro na kiñci gayhūpagaṃ passati, kevalantu nahārusambandhaṃ nānākuṇapasaṃkiṇṇaṃ aṭṭhisaṅghāṭameva passati. Yaṃ disvā dasabalassa puttabhāvaṃ upeti. Yathāha:- paṭipāṭiyaṭṭhīni ṭhitāni koṭiyā anekasandhiyamito na kehici baddho nahārūhi jarāya codito acetano kaṭṭhakaliṅgarūpamoti. Kuṇapaṃ kuṇape jātaṃ asuciasucimhi ca pūtikāyamhi pūtīni duggandhe cāpi duggandhaṃ bhedanadhammehi vayadhammaṃ aṭṭhipuṭe aṭṭhipuṭo nibbatto pūtikāyamhi tamhi ca vinethacchandaṃ hessatha puttā dasabalassāti ca. Paricchedato anto aṭṭhimiñjena uparito maṃsena agge mūle ca aññamaññena paricchinnānīti vavatthapeti. Ayametesaṃ sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ aṭṭhīni vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ sarīre yathāvuttappabhedānaṃ aṭṭhīnaṃ abbhantaragataṃ aṭṭhimiñjaṃ vaṇṇato setanti vavatthapeti. Saṇṭhānato attano okāsasaṇṭhānanti. Seyyathīdaṃ? mahantamahantānaṃ aṭṭhīnaṃ abbhantaragataṃ sedetvā vaṭṭetvā mahantesu vaṃsanaḷakapabbesu pakkhittamahāvettaṅkurasaṇṭhānaṃ, khuddānukhuddakānaṃ abbhantaragataṃ sedetvā vaṭṭetvā khuddānukhuddakesu vaṃsanaḷakapabbesu pakkhittatanuvettaṅkurasaṇṭhānanti. Disato dvīsu disāsu jātaṃ. Okāsato aṭṭhīnaṃ abbhantare patiṭṭhitanti. Tattha yathā veḷunaḷakādīnaṃ antogatāni dadhiphāṇitāni na jānanti "mayaṃ veḷunaḷakādīnaṃ antogatānī"ti napi veḷunaḷakādayo jānanti "dadhiphāṇitāni @Footnote: 1 cha.Ma. saṅkhayaṃ gatāni, yaṃ sabhāvato...

--------------------------------------------------------------------------------------------- page43.

Amhākaṃ antogatānī"ti, evameva na aṭṭhimiñjaṃ jānāti "ahaṃ aṭṭhīnaṃ antogatan"ti, napi aṭṭhīni jānanti "aṭṭhimañjaṃ amhākaṃ antogatan"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Paricchedato aṭṭhīnaṃ abbhantaratalehi aṭṭhimiñjabhāgena ca paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicnedo pana kesasadiso evāti evaṃ aṭṭhimiñjaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ sarīrassa abbhantare dvigoḷakappabhedampi vakkaṃ vaṇṇato mandarattaṃ pāḷibaddhakaṭṭhikavaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato gāmadārakānaṃ suttāvutakīḷāgoḷakasaṇṭhānanti, ekavaṇṭasahakāradvayasaṇṭhānantipi eke. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato galavāṭakā vinikkhantena ekamūlena thokaṃ gantvā dvidhā bhinnena thūlanahārunāpi upanibaddhaṃ hutvā hadayamaṃsaṃ parikkhipitvā ṭhitanti. Tattha yathā vaṇṭūpanibaddhaṃ sahakāradvayaṃ na jānāti "ahaṃ vaṇṭena upanibaddhan"ti, nāpi vaṇṭaṃ jānāti "mayā sahakāradvayaṃ upanibaddhan"ti, evameva na vakkaṃ jānāti "ahaṃ thūlanahārunā upanibaddhan"ti, napi thūlanahāru jānāti "mayā vakkaṃ upanibaddhan"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Paricchedato vakkaṃ vakkabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ vakkaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ sarīrassa abbhantare hadayaṃ vaṇṇato rattapadumapattapiṭṭhivaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato bāhirapattāni apanetvā adhomukhaṭhapitapadumamakulasaṇṭhānaṃ. Tañca aggacchinnapunnāgaphalamiva vivarekapassaṃ 1- bahi maṭṭhaṃ anto kosāṭakīphalassa abbhantarasadisaṃ. Paññābahulānaṃ thokaṃ vikasitaṃ, mandapaññānaṃ makulitameva. Yaṃ rūpaṃ nissāya manodhātu ca manoviññāṇadhātu ca pavattanti, taṃ apanetvā avasesamaṃsapiṇḍasaṅkhātahadayabbhantare aḍḍhapasatamattaṃ lohitaṃ saṇṭhāti, yaṃ 2- rāgacaritassa rattaṃ, dosacaritassa kāḷakaṃ, mohacaritassa maṃsadhovanodakasadisaṃ, @Footnote: 1 Ma. vivaraṃ ekaṃ passaṃ, cha.Ma. vivaṭekapassaṃ 2 cha.Ma. taṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page44.

Vitakkacaritassa kulatthayūsavaṇṇaṃ, saddhācaritassa kaṇṇikārapupphavaṇṇaṃ, paññācaritassa acchaṃ vippasannamanāvilaṃ, niddhotajātamaṇi viya jutimantaṃ khāyati. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato sarīrabbhantare dvinnaṃ thanānaṃ majjhe patiṭṭhitanti. Tattha yathā dvinnaṃ vātapānakavāṭakānaṃ majjhe ṭhito aggaḷatthambhako napi jānāti "ahaṃ dvinnaṃ vātapānakavāṭakānaṃ majjhe ṭhito"ti, napi vātapāna- kavāṭakāni jānanti "amhākaṃ majjhe aggaḷatthambhako ṭhito"ti, evameva na hadayaṃ jānāti "ahaṃ dvinnaṃ thanānaṃ majjhe ṭhitan"ti, napi thanāni jānanti "hadayaṃ amhākaṃ majjhe ṭhitan"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Paricchedato hadayaṃ hadayabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ hadayaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ sarīrassa abbhantare yakanasaññitaṃ yamakamaṃsapiṇḍaṃ vaṇṇato rattapaṇḍukannātirattakumudassa bāhirapiṭṭhivaṇṇanti 1- vavatthapeti. Saṇṭhānato ekamūlaṃ hutvā agge yamakaṃ koviḷārapattasaṇṭhānaṃ, tañca dandhānaṃ ekaṃyeva hoti mahantaṃ, paññavantānaṃ dve vā tīṇi vā khuddakānīti. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato dvinnaṃ thanānaṃ abbhantare dakkhiṇapassaṃ nissāya ṭhitanti. Tattha yathā piṭharakapasse laggā maṃsapesi na jānāti "ahaṃ piṭharakapasse laggā"ti, napi piṭharakapassaṃ jānāti "mayi maṃsapesi laggā"ti, evameva na yakanaṃ jānāti "ahaṃ dvinnaṃ thanānaṃ abbhantare dakkhiṇapassaṃ nissāya ṭhitan"ti, napi thanānaṃ abbhantare dakkhiṇapassaṃ jānāti "maṃ nissāya yakanaṃ ṭhitan"ti. Ābhoga- paccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Paricchedato yakanaṃ yakanabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ yakanaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ sarīre paṭicchannāpaṭicchannabhedato dubbidhampi kilomakaṃ vaṇṇato setadukkulapilotikavaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato attano okāsasaṇṭhānaṃ. @Footnote: 1 cha.Ma., i. rattaṃ rattakumudabāhirapattapiṭṭhivaṇṇanti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page45.

Disato dvīsu disāsu jātaṃ. Okāsato paṭicchannakilomakaṃ hadayañca vakkañca paricchādetvā 1- ṭhitaṃ 2- appaṭicchannakilomakaṃ sakalasarīre cammassa heṭṭhato maṃsaṃ pariyonaddhitvā ṭhitanti. Tattha yathā pilotikāya paliveṭhite maṃse pilotikā na jānāti "mayā maṃsaṃ paliveṭhitan"ti, napi maṃsaṃ jānāti "ahaṃ pilotikāya paliveṭhitan"ti, evameva na kilomakaṃ jānāti "mayā hadayavakkāni sakalasarīre cammassa heṭṭhato maṃsaṃ ca pariyonaddhitvāṭṭhitan"ti. 3- napi hadayavakkāni sakalasarīre cammassa heṭṭhato ca maṃsaṃ jānāti "ahaṃ kilomakena paliveṭhitan"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Paricchedato heṭṭhā maṃsena upari cammena tiriyaṃ kilomakabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ kilomakaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ sarīrassa abbantare pihakaṃ vaṇṇato nīlamilātaniguṇḍipupphavaṇṇanti 4- vavatthapeti. Saṇṭhānato yebhuyyena sattaṅgulappamāṇaṃ abandhanaṃ kāḷavacchakajivhāsaṇṭhānaṃ. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato hadayassa vāmapasse udarapaṭalassa matthakapassaṃ nissāya ṭhitaṃ, yamhi paharaṇappahārena bahi nikkhante sattānaṃ jīvitakkhayo hotīti. Tattha yathā koṭṭhakamatthakapassaṃ nissāya ṭhitā gomayapiṇḍi na jānāti "ahaṃ koṭṭhakamatthakapassaṃ nissāya ṭhitā"ti, napi koṭṭhakamatthakapassaṃ jānāti "gomayapiṇḍi maṃ nissāya ṭhitā"ti, evameva na pihakaṃ jānāti "ahaṃ udarapaṭalassa matthakapassaṃ nissāya ṭhitan"ti, napi udarapaṭalassa matthakapassaṃ jānāti "pihakaṃ maṃ nissāya ṭhitan"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Paricchedato pihakaṃ pihakabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ pihakaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. @Footnote: 1 cha.Ma. parivāretvā 2 cha.Ma. ṭhitanti saddo natthi @3 cha.Ma. maṃsaṃ paliveṭhitanti 4 cha.Ma. nīlaṃ milātanigguṇḍī...

--------------------------------------------------------------------------------------------- page46.

Tato paraṃ sarīrassa abbhantare dvattiṃsamaṃsakhaṇḍappabhedampi 1- papphāsaṃ vaṇṇato rattaparipakkaudumbaravaṇṇanti 2- vavatthapeti. Saṇṭhānato visamacchinnapūvakhaṇḍa- saṇṭhānaṃ. 3- Chadaniṭṭhakakhaṇḍapuñjasaṇṭhānantipi eke. Tadetaṃ abbhantare asitapītādīnaṃ abhāve uggatena kammajatejusminā abbhāhatattā saṅkhāditapalālapiṇḍamiva nirasaṃ nirojaṃ hoti. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato sarīrabbhantare dvinnaṃ thanānaṃ abbhantare hadayañca yakanañca uparicchādetvā olambantaṃ ṭhitanti. Tattha yathā jiṇṇakoṭṭhabbhantare lambamāno sakuṇakulāvako na jānāti "ahaṃ jiṇṇakoṭṭhabbhantare lambamāno ṭhito"ti, napi jiṇṇakoṭṭhabbhantaraṃ jānāti "sakuṇakulāvako mayi lambamāno ṭhito"ti, evameva na papphāsaṃ jānāti "ahaṃ sarīrabbhantare dvinnaṃ thanānaṃ abbhantare lambamānaṃ ṭhitan"ti, napi sarīrabbhantare dvinnaṃ thanānaṃ abbhantaraṃ jānāti "mayi papphāsaṃ lambamānaṃ ṭhitan"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Paricchedato papphāsaṃ papphāsabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ papphāsaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ antosarīre purisassa dvattiṃsahatthaṃ itthiyā aṭṭhavīsatihatthaṃ ekavīsatiyā ṭhānesu obhaggaṃ antaṃ vaṇṇato setasakkharasudhāvaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato sīsaṃ chinditvā lohitadoṇiyaṃ saṃvelletvā ṭhapitadhammanikaḷevarasaṇṭhānaṃ disato dvīsu disāsu jātaṃ. Okāsato upari galavāṭake heṭṭhā ca karīsamagge vinibandhattā galavāṭakakarīsamaggapariyte sarīrabbhantare ṭhitanti. Tattha yathā lohitadoṇiyaṃ ṭhapitasīsacchinnadhammanikaḷevaraṃ na jānāti "ahaṃ lohitadoṇiyaṃ ṭhitan"ti, napi lohitadoṇi jānāti "mayicchinnasīsadhammanikaḷevaraṃ ṭhitan"ti, evameva na antaṃ jānāti "ahaṃ sarīrabbhantare ṭhitan"ti napi sarīrabbhantaraṃ jānāti "mayi antaṃ ṭhitan"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete @Footnote: 1 cha.Ma., i. pisaddo natthi, 2 cha.Ma., i. rattaṃ @nātiparipakka... 3 cha.Ma. visamacchinnapūvasaṇṭhānaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page47.

Dhammā .pe. Na puggaloti. Paricchedato antaṃ antabhāgena paricchinnanti vavatthathapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ antaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ antosarīrabbhantare antaguṇaṃ vaṇṇato setaṃ dakasītalikamūlavaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato dakasītalikamūlasaṇṭhānamevāti, gomuttasaṇṭhānantipi eke. Disato dvīsu disāsu jātaṃ. Okāsato kuddālapharasukammādīni karontānaṃ yantākaḍḍhanakāle yantasuttakamiva yantaphalakāni antabhoge 1- ekato aggaḷante ābandhitvā pādapuñjanarajjumaṇḍalakassa antarā taṃ saṃsibbitvā 2- ṭhitarajjukā viya ekavīsatiyā antabhogānaṃ antare ṭhitanti. Tattha yathā pādapuñjanarajjumaṇḍalakaṃ saṃsibbitvā ṭhitarajjukā na jānāti "mayā pādapuñjanarajjumaṇḍalakaṃ saṃsibbitvā ṭhitan"ti, napi pādapuñjana- rajjumaṇḍalakaṃ jānāti "rajjukā maṃ saṃsibbitvā ṭhitā"ti, evameva na antaguṇaṃ jānāti "ahaṃ antaṃ ekavīsatibhogabbhantare ābandhitvā ṭhitan"ti, napi antaṃ jānāti "antaguṇaṃ maṃ ābandhitvā ṭhitan"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Paricchedato antaguṇaṃ antaguṇabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ antaguṇaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ antosarīre udariyaṃ vaṇṇato ajjhohaṭāhāravaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato parissāvane sithilabandhataṇḍulasaṇṭhānaṃ. Disato uparimāya disāya ṭhitaṃ 3- okāsato udare ṭhitanti. Udarannāma ubhato nippīḷiyamānassa allasāṭakassa majjhe sañjātapoṭakasadisaṃ 4- antapaṭalaṃ, bahi maṭṭhaṃ, anto maṃsakasambupaliveṭhitakiliṭṭhapāvārapupphasadisaṃ, kuṭṭhitapanasaphalassa 5- abbhantarasadisantipi eke. Yattha 6- takkoṭakā gaṇḍuppādakā tālahīrakā sūcimukhakā paṭatantū suttakā iccevamādidvattiṃsakulappabhedā kimiyo 7- ākulabyākulasaṇḍacārino hutvā nivasanti, @Footnote: 1 Sī. antābhoge 2 cha.Ma., i, sibbitvā, evamuparipi 3 cha.Ma. jātaṃ, i. jātanti @4 cha.Ma., i....phoṭakasadisaṃ 5 cha.Ma. kuthitapanasaphalassa @6 cha.Ma. tattha takkolakā... i. tattha... 7 cha.Ma., i. kimayo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page48.

Ye vā pānabhojanādimhi avijjamāne ullaṅghitvā viravantā hadayamaṃsaṃ abhihananti 1- pānabhojanādiajjhoharaṇavelāya uddhaṃmukhā hutvā paṭhamajjhohaṭe dve tayo ālope turitaturitā vilumpanti, yaṃ etesaṃ kimīnaṃ pasūtigharaṃ vaccakuṭi gilānasālā susānañca hoti, yattha seyyathāpi nāma caṇḍālagāmadvāre candanikāya saradasamaye thūlaphussitake deve vassante udakena vuyhaṃ 2- muttakarīsacammaṭṭhinhārūkhaṇḍakheḷasiṃghānikālohitappabhuti nānākuṇapajātaṃ nipatitvā kaddamodakāluḷitaṃ sañjātakimikulākulaṃ hutvā dvihatīhaccayena suriyātapasantāpavegakuṭṭhitaṃ uparūpari pheṇapubbuḷake 3- muñcantaṃ abhinīlavaṇṇaṃ paramaduggandhaṃ jegucchaṃ upagantuṃ vā daṭṭhuṃ vā anaraharūpataṃ āpajjitvā tiṭṭhati, pageva ghāyituṃ vā sāyituṃ vā, evameva nānappakāraṃ pānabhojanādi dantamusalasañcuṇṇitaṃ jivhāhatthasamparivattitaṃ kheḷalālapalibuddhaṃ taṃ khaṇaṃ vigatavaṇṇa- gandharasādisampadaṃ koliyakule 4- suvāṇavamathusadisaṃ nipatitvā pittasemhāvātapaliveṭhitaṃ hutvā udaraggisantāpavegukuṭṭhitaṃ kimikulākulaṃ uparūpari pheṇupubbuḷakāni muñcantaṃ paramakasambukaduggandhajegucchabhāvamāpajjitvā tiṭṭhati. Yaṃ sutvāpi pānabhojanādīsu ananuññatā saṇṭhāti, pageva paññācakkhumā oloketvā. Yattha ca patitaṃ pānabhojanādi pañcadhā vivekaṃ gacchati, ekaṃ bhāgaṃ pāṇakā khādanti, ekabhāgaṃ udaraggi jhāpeti, eko bhāgo muttaṃ hoti, eko bhāgo karīsaṃ hoti, eko bhāgo rasabhāvaṃ āpajjitvā lohitamaṃsādīni 5- upabrūhayatīti. Tattha yathā paramajegucchāya suvāṇadoṇiyā ṭhito suvāṇavamathu na jānāti "ahaṃ suvāṇadoṇiyā ṭhito"ti, napi suvāṇadoṇi jānāti "mayi suvāṇavamathu ṭhito"ti evameva na udariyaṃ jānāti "ahaṃ imasmiṃ paramaduggandhajegucche udare ṭhitan"ti. Napi udaraṃ jānāti "mayi udariyaṃ ṭhitan"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Paricchedato udariyaṃ udariyabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ udariyaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. @Footnote: 1 Ma. atitudanti, cha.Ma., i. abhitudanti. 2 cha.Ma., i. āvūḷhaṃ @3 cha.Ma., i....pheṇapupphuḷake, Sī. pheṇabubbulake 4 cha.Ma., @i. koliyakhalisuvāṇavamathusadisaṃ 6 cha.Ma., i. soṇita...

--------------------------------------------------------------------------------------------- page49.

Tato paraṃ antosarīre karīsaṃ vaṇṇato yebhuyyena ajjhohaṭāhāravaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānaṃ. Disato heṭṭhimāya disāya jātaṃ. Okāsato pakkāsaye ṭhitanti. Pakkāsayo nāma heṭṭhā nābhipiṭṭhikaṇṭakamūlānaṃ antare antāvasāne ubbedhena aṭṭhaṅgulamatto vaṃsanaḷakabbhantarasadiso padeso, yattha seyyathāpi nāma uparibhūmibhāge patitavassodakaṃ otaritvā 1- heṭṭhābhūmibhāgaṃ pūretvā tiṭṭhati, evameva yaṃkiñci āmāsaye patitaṃ pānabhojanādikaṃ udaragginā pheṇuddehakaṃ pakkaṃ pakkaṃ saṇhakaraṇinisapāyapiṃsanīyapiṭṭhimiva 2- saṇhabhāvaṃ āpajjitvā antabilena ogalitvā omadditvā vaṃsanaḷake pakkhippamānā 3- paṇḍumattikā viya sannicitaṃ hutvā tiṭṭhati. Tattha yathā vaṃsanaḷake omadditvā pakkhittapaṇḍumattikā na jānāti "ahaṃ vaṃsanaḷake ṭhitā"ti, napi vaṃsanaḷako jānāti "mayi paṇḍumattikā ṭhitā"ti, evameva na karīsaṃ jānāti "ahaṃ pakkāsaye ṭhitan"ti, napi pakkāsayo jānāti "mayi karīsaṃ ṭhitan"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Paricchedato karīsaṃ karīsabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ karīsaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ sarīre sīsakaṭāhabbhantare matthaluṅagaṃ vaṇṇato setaahicchattaka- piṇḍivaṇṇanti vavatthapeti. Pakkuṭṭhitaduddhavaṇṇantipi 4- eke. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānaṃ. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato sīsakaṭāhassa abbhantare cattāro sibbinimagge nissāya samodhāya ṭhapitā cattāro piṭṭhapiṇḍikā viya samohitaṃ catumatthaluṅgapiṇḍippabhedaṃ hutvā jātanti. 5- Tattha yathā purāṇalābukaṭāhe pakkhittā piṭṭhapiṇḍi pakkuṭṭhitaduddhaṃ vā na jānāti "ahaṃ purāṇalābukaṭāhe ṭhitan"ti, napi purāṇalābukaṭāhaṃ jānāti "mayi piṭṭhapiṇḍi pakkuṭṭhitaduddhaṃ vā ṭhitan"ti, evameva na matthaluṅgaṃ jānāti "ahaṃ sīsakaṭāhabbhantare ṭhitan"ti, napi sīsakaṭāhabbhantaraṃ jānāti "mayi @Footnote: 1 cha.Ma. ogaḷitvā 2 cha.Ma., i. saṇhakaraṇiyā piṭaṭhamiva @3 cha.Ma. pakkhittapaṇḍumattikā @4 cha.Ma. pakkuthita... Sī. vikkuthita... 5 cha.Ma. ṭhitanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page50.

Matthaluṅgaṃ ṭhitan"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti paricchedato matthaluṅgaṃ matthaluṅgabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ matthaluṅgaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ sarīre baddhābaddhabheto dubbidhaṃ pittaṃ vaṇṇato bahalamadhukatelavaṇṇanti vavatthapeti. Abaddhapittaṃ milātabakulapupphavaṇṇantipi 1- eke. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānaṃ. Disato dvīsu disāsu jātaṃ. Okāsato abaddhapittaṃ kesalomanakhadantānaṃ maṃsavinimuttaṭṭhānaṃ thaddhasukkhacammañca vajjetvā udakamiva telabindu avasesasarīraṃ byāpetvā ṭhitaṃ, yamhi kuppite akkhīni pītakāni honti bhamanti, gattaṃ kampati kaṇḍayati. 2- baddhapittaṃ hadayapapphāsānamantare yakanamaṃsaṃ nissāya patiṭṭhite kosāṭakīkosasadise 3- pittakosake ṭhitaṃ, yamhi kuppite sattā ummattakā honti, vipallatthacittā hirottappaṃ chaḍḍetvā akattabbaṃ karonti, abhāsitabbaṃ bhāsanti, acintetabbaṃ cintenti. Tattha yathā udakaṃ byāpetvā ṭhitaṃ telaṃ na jānāti "ahaṃ udakaṃ byāpetvā ṭhitan"ti, napi udakaṃ jānāti "telaṃ maṃ byāpetvā ṭhitan"ti evameva na abaddhapittaṃ jānāti "ahaṃ sarīraṃ byāpetvā ṭhitan"ti, napi sarīraṃ jānāti "abaddhapittaṃ maṃ byāpetvā ṭhitan"ti. Yathā ca kosāṭakīkosake ṭhitavassodakaṃ na jānāti "ahaṃ kosāṭakīkosake ṭhitan"ti napi kosāṭakīkosako jānāti "mayi vassodakaṃ ṭhitan"ti evameva na baddhapittaṃ jānāti "ahaṃ pittakosake ṭhitan"ti, napi pittakosako jānāti "mayi baddhapittaṃ ṭhitan"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Paricchedato pittaṃ pittabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ pittaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ sarīrabbhantare ekapattapūrappamāṇaṃ semhaṃ vaṇṇato setakacchakapaṇṇarasavaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānaṃ. Disato @Footnote: 1 Ma., Sī. milātakaākulipupphavaṇṇantipi. 2 cha.Ma. kaṇḍūyati @3 cha.Ma. mahākosātakīkosakasadise Ma. rattakolātakīkosakasadise.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page51.

Uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato udarapaṭale ṭhitanti. Yaṃ pānabhojanādiajjhoharaṇakāle seyyathāpi nāma udake sevālapaṇṇakaṃ 1- kaṭṭhe vā kaṭhale 2- vā patante chijjitvā dvidhā hutvā puna ajjhottharitvā tiṭṭhati, evameva pānabhojanādimhi nipatante chijjitvā dvidhā hutvā puna ajjhottharitvā tiṭṭhati, yamhi ca mandībhūte pakkamiva gaṇḍaṃ pūtikamiva kukkuṭaṇḍaṃ udarapaṭalaṃ 3- paramaduggandhajeguccha- kuṇapagandhaṃ hoti. Tato uggateneva gandhena uggāropi mukhampi duggandhaṃ pūtikuṇapasadisaṃ hoti, so ca puriso "apehi duggandhaṃ tava 4- vāyatī"ti 5- vattabbataṃ āpajjati. Yañaca abhivaḍḍhetvā 6- bahalattamāpannaṃ paṭikujjanaphalakamiva vaccakuṭiyā udarapaṭalassa abbhantare eva kuṇapagandhaṃ sannirumbhitvā tiṭṭhati. Tattha yathā candanikāya upari pheṇapaṭalaṃ na jānāti "ahaṃ candanikāya ṭhitan"ti, napi candanikā jānāti "mayi pheṇapaṭalaṃ ṭhitan"ti, evameva na semhaṃ jānāti "ahaṃ udarapaṭale ṭhitan"ti, napi udarapaṭalaṃ jānāti "mayi semhaṃ patiṭṭhitanti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Paricchedato semhaṃ semhabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ semhaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ sarīre pubbo vaṇṇato paṇḍupalāsavaṇṇoti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhāno. Disato dvīsu disāsu jāto. Okāsato pubbassa okāso nāma nibaddho natthi. Yattha pubbo sannicito tiṭṭheyya, yatra yatra pana khāṇukaṇṭakappaharaṇaggijālādīhi abhihate sarīrappadese lohitaṃ saṇṭhahitvā paccati, gaṇḍapīḷakādayo vā uppajjanti, tatra tatra tiṭṭhati. Tattha yathā rukkhassa tattha tattha pharasudhārādipahaṭappadese āgalitvā 7- ṭhito niyyāso na jānāti "ahaṃ rukkhassa pahaṭappadese ṭhito"ti, napi rukkhassa pahaṭappadeso jānāti "mayi niyyāso ṭhito"ti, evameva na pubbo jānāti "ahaṃ sarīrassa tattha tattha khāṇukaṇṭakādīhi abhihaṭappadese gaṇḍāpīḷakādīnaṃ @Footnote: 1 cha.Ma. sevālapaṇakaṃ 2 cha.Ma. kathale 3 Ma. uparipaṭalaṃ 4 cha.Ma., i. tava natthi. @5 cha.Ma. vāyasī"ti 6 cha.Ma. abhivaḍḍhitaṃ 7 avagaḷitvā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page52.

Uṭṭhitappadese vā ṭhito"ti, napi so padeso 1- jānāti "mayi pubbo ṭhito"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Paricchedato pubbo pubbabhāgena paricchinnoti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ pubbaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ sarīre sannicitalohitaṃ saṃsaraṇalohitanti evaṃ dubbidhe lohite sannicitalohitaṃ tāva vaṇṇato bahalakuṭṭhitalākhārasavaṇṇanti 2- vavatthapeti. Saṃsaraṇalohitaṃ acchalākhārasavaṇṇanti. Saṇṭhānato sabbampi attano okāsaṇṭhānaṃ. Disato sannicitalohitaṃ uparimāya disāya jātaṃ, saṃsaraṇalohitaṃ dvīsu disāsupīti. Okāsato saṃsaraṇalohitaṃ kesalomanakhadantānaṃ maṃsavinimuttaṭṭhānañceva thaddhasukkhacammañca vajjetvā dhamanijālānusārena sabbaṃ upādinnakasarīraṃ pharitvā ṭhitaṃ. Sannicitalohitaṃ yakanassa heṭṭhābhāgaṃ pūretvā ekapattapūraṇamattaṃ vakkahadayayakanapapphāsānaṃ upari thokaṃ thokaṃ binduṃ pātentaṃ vakkahadayayakanapapphāse tementaṃ ṭhitaṃ, yamhi vakkahadayādīni atemente sattā pipāsitā honti. Tattha yathā jajjarakapāle ṭhitaṃ udakaṃ heṭṭhā leḍḍukhaṇḍādīni tementaṃ na jānāti "ahaṃ jajjarakapāle ṭhitaṃ leḍḍukhaṇḍādīni tememī"ti, napi jajjarakapālaṃ heṭṭhā leḍḍukhaṇḍādīni vā jānanti "mayi udakaṃ ṭhitaṃ, amhe vā tementaṃ ṭhitan"ti. Evameva na lohitaṃ jānāti "ahaṃ yakanassa heṭṭhābhāge vakkahadayādīni tementaṃ ṭhitan"ti, napi yakanassa heṭṭhābhāgaṭṭhānaṃ vakkahadayādīni vā jānanti "mayi lohitaṃ ṭhitaṃ, amhe vā tementaṃ ṭhitan"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Paricchedato lohitaṃ lohitabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo mana kesasadiso evāti evaṃ lohitaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ sarīre sedo vaṇṇato pasannatilatelavaṇṇoti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhāno. Disato dvīsu disāsu jāto. Okāsato sedassa okāso nāma nibaddho natthi, yattha sedo lohitaṃ viya sadā tiṭṭheyya. Yasmā @Footnote: 1 cha.Ma., i. sarīrappadeso 2 cha.Ma. bahalakuthitalākhā...

--------------------------------------------------------------------------------------------- page53.

Tu 1- yadā aggisantāpasuriyasantāpautuvikārādīhi sarīraṃ santappati, 2- atha udakato abbūḷhamattavisamacchinnabhisamuḷālakumudanāḷakalāpaudakamiva sabbakesalomakūpavivarehi paggharati. Tasmā tesaṃ kesalomakūpavivarānaṃ vasena taṃ saṇṭhānato vavatthapeti. "sedapariggaṇhakena ca yogāvacarena kesalomakūpavivare pūretvā ṭhitavaseneva sedo manasikātabbo"ti vuttaṃ pubbācariyehi. Tattha yathā bhisamulāḷakumudanāḷakalāpavivarehi paggharantaṃ udakaṃ na jānāti "ahaṃ bhisamulāḷakumudanāḷakalāpavivarehi paggharāmī"ti, napi "bhisamulāḷakumudanāḷakalāpavivarāni jānanti "amhehi udakaṃ paggharatī"ti, evameva na sedo jānāti "ahaṃ kesalomakūpavivarehi paggharāmī"ti, napi kesalomakūpavivarāni jānanti "amhehi sedo paggharatī"ti, ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Paricchedato sedo sedabhāgena paricchinnoti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ sedaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ sarīre cammamaṃsantare medo 3- vaṇṇato phālitahaliddivaṇṇoti vavatthapeti. Saṇṭhānato anekasaṇṭhānoti. 4- Tathāhi sukhino thūlasarīrassa cammamaṃsantare pharitvā ṭhito haliddirattadukūlapilotikasaṇṭhāno, kīsasarīrassa jaṅghamaṃsaurumaṃsa- piṭṭhikaṇṭakanissitapiṭṭhimaṃsaudarapaṭalamaṃsāni ninsāya saṃvelletvā ṭhapitahaliddirattadukūlapilotikakhaṇḍasaṇṭhāno, disato dvīsu disāsu jāto. Okāsato thūlasarīrassa sakalasarīraṃ pharitvā kīsassa jaṅghamaṃsādīni nissāya ṭhito, yo sinehasaṅkhātopi hutvā paramajegucchattā na matthakatelatthaṃ na natthutelatthaṃ 5- na gaṇḍūsatelatthaṃ na dīpajalanatthaṃ 6- saṅgayhati. Tattha yathā maṃsapuñjaṃ nissāya ṭhitā haliddirattadukūlapilotikā na jānāti "ahaṃ maṃsapuñjaṃ nissāya ṭhitā"ti, napi maṃsapuñjo jānāti "haliddirattadukūlapilotikā maṃ nissāya ṭhitā"ti, evameva na medo jānāti "ahaṃ sakalasarīraṃ jaṅghādīsu vā maṃsaṃ nissāya ṭhito"ti, napi sakalasarīraṃ jaṅghādīsu vā maṃsaṃ jānāti "medo maṃ nissāya ṭhito"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. @Footnote: 1 cha.Ma. vā 2 cha.Ma. santapati 3 ka. medaṃ @4 cha.Ma. okāsasaṇṭhāno 5 cha.Ma., i. ayaṃ pāṭho natthī 6 cha.Ma. dīpajālanatthaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page54.

Na puggaloti. Paricchedato medo heṭṭhā maṃsena, upari cammena samantato medabhāgena paricchinnoti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo. Visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ medaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ sarīre assu vaṇṇato pasannatilatelavaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānaṃ. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato akkhikūpakesu ṭhitanti. Na cetaṃ pittakosake pittamiva akkhikūpakesu sadā sannicitaṃ hutvā tiṭṭhati, kintu? yadā somanassajātā sattā mahāhasitaṃ hasanti, domanassajātā rodanti paridevanti, tathārūpaṃ visamāhāraṃ vā āharanti, 1- yadā ca tesuṃ akkhīni dhūmarajapaṃsukādīhi abhihaññanti, tadā etehi somanassadomanassavisamāhārādīhi samuṭṭhahitvā assu akkhikūpake pūretvā tiṭṭhati ca paggharati ca. Assupariggaṇhakena ca yogāvacarena akkhikūpake pūretvā ṭhitavaseneva taṃ manasikātabbanti pubbācariyā vaṇṇayanti. Tattha yathā matthakacchinnataruṇatālaṭṭhikūpakesu ṭhitaṃ udakaṃ na jānāti "ahaṃ matthakacchinnataruṇatālaṭṭhikūpakesu ṭhitan"ti, napi matthakacchinnataruṇatālaṭṭhikūpakā jānanti "amhesu udakaṃ ṭhitan"ti, evameva na assu jānāti "ahaṃ akkhikūpakesu ṭhitan"ti, napi akkhikūpakā jānanti "amhesu assu ṭhitan"ti. Ābhogapaccavekkhaṇa- virahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Paricchedato assu assubhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ assuṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ sarīrabbhantare vilīnasinehasaṅkhātaṃ vasā vaṇṇato ācāme āsittatelavaṇṇāti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānā, disato dvīsu disāsu jātā. Okāsato hatthatalahatthapiṭṭhipādatalapādapiṭṭhināsāpuṭanalātaaṃsakūṭesu ṭhitāti. Na cesā etesu okāsesu sadā vilīnā eva hutvā tiṭṭhati, kintu? yadā Aggisantāpasuriyasantāpautuvisabhāgadhātuvisabhāgehi te padesā usmājātā honti, tadā tattha vilīnāva hutvā pasannasalilāsu udakasoṇḍikāsu nīhāro viya visarati. @Footnote: 1 cha.Ma. haranti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page55.

Tattha yathā udakasoṇḍiyo ajjhottharitvā ṭhito nīhāro na jānāti "ahaṃ udakasoṇḍiyo ajjhottharitvā ṭhito"ti, napi udakasoṇḍiyo jānanti "nīhāro amhe ajjhottharitvā ṭhito"ti, evameva na vasā jānāti "ahaṃ hatthatalādīni ajjhottharitvā ṭhitā"ti, napi hatthatalādīni jānanti "vasā amhe ajjhottharitvā ṭhitā"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Paricchedato vasā vasābhāgena paricchinnāti vavatthapeti. Ayametissā sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ vasaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ sarīre mukhassabbhantare kheḷo vaṇṇato setapheṇavaṇṇoti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānoti, samuddapheṇasaṇṭhānotipi eke. Disato uparimāya disāya jāto. Okāsato ubhohi kapolapassehi orohitvā jivhāya ṭhitoti. Na ceso ettha sadā sannicito hutvā tiṭṭhati, kintu? yadā sattā tathārūpaṃ āhāraṃ passanti vā saranti vā, uṇhatittakaṭukaloṇambilānaṃ aññataraṃ vā kiñci mukhe ṭhapenti. Yadā ca tesaṃ hadayaṃ ākilāyati, 1- kismiñcideva vā jigucchā uppajjati, tadā kheḷo uppajjitvā ubhohi kapolapassehi orohitvā jivhāya saṇṭhāti. Aggajivhāya cesa kheḷo tanuko hoti, mūlajivhāya bahalo, mukhe pakkhittañca puthukaṃ vā taṇḍulaṃ vā aññaṃ vā kiñci khādanīyaṃ nadīpuline khatakūpe salilamiva parikkhayaṃ agacchantova sadā temanasamattho hoti. Tattha yathā nadīpuline khatakūpakatale 2- saṇṭhitaṃ udakaṃ na jānāti "ahaṃ kūpakatale saṇṭhitan"ti, napi kūpakatalaṃ jānāti "mayi udakaṃ ṭhitan"ti, evameva na kheḷo jānāti "ahaṃ ubhohi kapolapassehi orohitvā jivhātale saṇṭhito"ti, napi jivhātalaṃ jānāti "mayi ubhohi kapolapassehi orohitvā kheḷo saṇṭhito"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Paricchedato kheḷo kheḷabhāgena paricchinnoti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ kheḷaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. @Footnote: 1 cha.Ma., i. āgilāyati. 2-2 cha.Ma. khatakūpatale evamuparipī

--------------------------------------------------------------------------------------------- page56.

Tato paraṃ sarīre siṅghānikā vaṇṇato setataruṇatālamiñjavaṇṇāti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānā, sedetvā sedetvā nāsāpuṭe nirantaraṃ pakkhittavettaṅkurasaṇṭhānātipi eke. Disato uparimāya disāya jātā. Okāsato nāsāpuṭe pūretvā ṭhitāti. Na cesā ettha sadā sannicitā hutvā tiṭṭhati, kintu? seyyathāpi nāma puriso paduminipatte dadhiṃ bandhitvā heṭṭhā paduminipattaṃ kaṇṭakena vijjheyya atha tena chiddena dadhimatthaṃ 1- galitvā bahi papateyya, evameva yadā sattā rodanti, visabhāgāhārautuvasena vā sañjātadhātukhobhā honti, tato 2- antosīsato pūtisemhabhāvaṃ āpannaṃ matthaluṅgaṃ galitvā tālumatthakavivarena otaritvā nāsāpuṭe pūretvā tiṭṭhati. Tattha yathā suttikāya 3- pakkhittapūtidadhi na jānāti "ahaṃ suttikāya ṭhitan"ti, napi suttikā 4- jānāti "mayi pūtidadhi ṭhitan"ti, evameva na siṅghānikā jānāti "ahaṃ nāsāpuṭesu saṇṭhitā"ti napi nāsāpuṭā jānanti "amhesu siṅghānikā ṭhitā"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Paricchedato siṅghānikā siṅghānikabhāgena paricchinnāti vavatthapeti. Ayametissā sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ siṅghānikaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ antosarīre lasikā sarīrasandhīnaṃ abbhantare picchilakuṇapaṃ, sā vaṇṇato kaṇṇikāraniyyāsavaṇṇāti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānā. Disato dvīsu disāsu jātā. Okāsato aṭṭhisandhīnaṃ abbhañjanakiccaṃ sādhayamānā asītisatasandhīnaṃ abbhantare ṭhitāti. Yassa cesā mandā hoti, tassa uṭṭhahantassa nisīdantassa abhikkamantassa paṭikkamantassa sammiñjentassa 5- pasārentassa aṭṭhīni kaṭakaṭāyanti, accharikāsaddaṃ karonto viya vicarati, ekayojanadviyojanamattampi addhānaṃ gatassa vāyodhātu kuppati, gattāni dukkhanti. Yassa pana cesā bahukā hoti, tassa uṭṭhānanissajjādīsu na aṭṭhīni kaṭakaṭāyanti, dīghampi addhānaṃ gatassa vāyodhātu na kuppati, na gattāni dukkhanti. @Footnote: 1 cha.Ma., i. dadhipiṇḍaṃ 2 cha.Ma., i. tadā 3 cha.Ma., i. sippikāya @4 cha.Ma., i. sippikā 5 cha.Ma. samiñjantassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page57.

Tattha yathā akkhaabbhañjanatelaṃ 1- na jānāti "ahaṃ akkhaṃ abbhañjitvā ṭhitan"ti, napi akkho jānāti "maṃ telaṃ abbhañjitvā ṭhitan"ti, evameva na lasikā jānāti "ahaṃ asītisatasandhiyo abbhañjitvā ṭhitā"ti, napi asītisatasandhiyo jānanti "lasikā amhe abbhañjitvā ṭhitā"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. Paricchedato lasikā lasikabhāgena paricchinnāti vavatthapeti. Ayametissā sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti. Evaṃ lasikaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tato paraṃ antosarīre muttaṃ vaṇṇato māsakhārodakavaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato udakaṃ pūretvā adhomukhaṭhapitaudakakumbhaabbhantaragataudakasaṇṭhānaṃ. Disato heṭṭhimāya disāya jātaṃ. Okāsato vatthissabbhantare ṭhitanti. Vatthi nāma vatthipuṭo vuccati, yattha seyyathāpi nāma candanikāya pakkhitte adhomukhe 2- pelāghaṭake 3- candanikāraso pavisati, na cassa pavisanamaggo paññāyati, evameva sarīrato muttaṃ pavisati, na cassa pavisanamaggo paññāyati nikkhamanamaggo eva tu pākaṭo hoti, yampi ca muttabharite "passāvaṃ karomā"ti sattānaṃ āyūhanaṃ hoti. Tattha yathā candanikāya pakkhitte adhomukhe pelāghaṭake ṭhito candanikāraso na jānāti "ahaṃ adhomukhe pelāghaṭake ṭhito"ti, napi adhomukho pelāghaṭako jānāti "mayi candanikāraso ṭhito"ti, evameva na muttaṃ jānāti "ahaṃ vatthimhi ṭhitan"ti napi vatthi jānāti "mayi muttaṃ ṭhitan"ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā .pe. Na puggaloti. 4- paricchedato muttaṃ muttabhāgena 4- paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ muttaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Evamayamimaṃ dvattiṃsākāraṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Tassevamimaṃ dvattiṃsākāraṃ vaṇṇādivasena vavatthapentassa taṃ taṃ bhāvanānuyogaṃ āgamma kesādayo paguṇā honti, koṭṭhāsabhāvena upaṭṭhahanti. Yato 5- cassa te paguṇā honti, 5- tato pabhuti seyyathāpi nāma cakkhumato purisassa dvattiṃsavaṇṇānaṃ pupphānaṃ ekasuttagaṇṭhitamālaṃ olokentassa sabbapupphāni @Footnote: 1 cha.Ma., i. abbhanjanatelaṃ 2 cha.Ma. amukhe evamuparipi. 3 cha.Ma. peḷāghaṭe, evamuparipi @i. peḷāghaṭake. 4-4 cha.Ma., i. paricchedato vatthiabbhantarena ceva muttabhāgena @5-5 cha.Ma., i. yato...hontīti pāṭho na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page58.

Apubbāpariyamiva pākaṭāni honti, evameva "atthi imasmiṃ kāye kesā"ti imaṃ kāyaṃ satiyā olokentassa sabbe te dhammā apubbāpariyamiva pākaṭā honti. Kesesu āvajjitesu asaṇṭhahamānāva 1- sati yāva muttaṃ, tāva pavattatīti 2- eke. 3- Tato pabhuti tassa āhiṇḍantā manussā tiracchānādayo ca sattākāraṃ vijahitvā koṭṭhāsarāsivaseneva upaṭṭhahanti, tehi ca ajjhohariyamānaṃ pānabhojanādi koṭṭhāsarāsimhi pakkhippamānamiva upaṭṭhātīti. Etthāha "athānena tato paraṃ kiṃ kātabban"ti? vuccate:- tadeva Nimittaṃ āsevitabbaṃ bhāvetabbaṃ bahulīkātabbaṃ suvavatthitaṃ vavatthapetabbaṃ. Kathaṃ yantaṃ 4- nimittaṃ āsevati bhāveti bahulīkaroti svāvaṭṭhitaṃ vavatthapetīti? ayañhi taṃ kesādīnaṃ koṭṭhāsabhāvena upaṭṭhānanimittaṃ āsevati, satiyā allīyati bhajati upagacchati, bhāveti, satigabbhaṃ gaṇhāpeti. Tattha laddhaṃ vā satiṃ vaḍḍhento taṃ bhāvetīti vuccati. Bahulīkarotīti punappanaṃ satisampayuttaṃ vitakkavicārabbhāhataṃ karoti. Suvavatthitaṃ vavatthapetīti yathā suṭṭhu vavatthitaṃ hoti, na puna antaradhānaṃ gacchati, tathā taṃ satiyā vavatthapeti, upadhāreti upanibandhati. Athavā yaṃ pubbe anupubbato nātisīghato nātisaṇikato vikkhepap- paṭibāhanato 5- paṇṇattisamatikkamanato anupubbamuñcanato sallakkhaṇato tayo ca suttantāti evaṃ dasavidhaṃ manasikārakosallaṃ vuttaṃ, tattha anupubbato manasikaronto āsevati, nātisīghato nātisaṇikato ca manasikaronto bhāveti, vikkhepappaṭibāhanato 5- manasikaronto bahulīkaroti, paṇṇattisamatikkamanādito manasikaronto suvavatthitaṃ vavatthapetīti veditabboti. Etthāha "kathampanāyaṃ anupubbādivasena ete dhamme manasikarotī"ti? Vuccate:- ayañhi kese manasikaritvā tadanantaraṃ lome manasikaroti, na nakhe. Tathā lome manasikaritvā tadanantaraṃ nakhe manasikaroti, na dante. Esa nayo sabbattha kasmā? uppaṭipāṭiyā hi manasikaronto seyyathāpi nāma akusalo puriso dvattiṃsapadaṃ nisseṇiṃ uppaṭipāṭiyā ārohanto kilantakāyo tato @Footnote: 1 Sī. tantūsaṃhanamānāva, i. saṅkusaṃhamānāva 2 cha.Ma., i. pavattati. 3 cha.Ma., i. ayaṃ @saddo na dissati. 4 cha.Ma. panāyaṃ taṃ 5-5 cha.Ma., i. vikkhepappahānato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page59.

Nisseṇito papatati, na ārohanaṃ sampādeti, evameva bhāvanāsampattivasena adhigantabbassa assādassa anadhigamanato kilantacitto dvattiṃsākārabhāvanāto papatati, na bhāvanaṃ sampādetīti. Anupubbato manasikarontopica kesā lomāti nātisīghato manasikaroti. Atisīghato hi manasikaronto seyyāthāpi nāma addhānaṃ gacchanto puriso samavisamarukkhathalaninnaṭṭhānappathādīni 1- magganimittāni upalakkhetuṃ na sakkoti, tato na maggakusalo hoti, addhānañca parikkhayaṃ neti, evameva vaṇṇasaṇṭhānādīni dvattiṃsākāranimittāni upalakkhetuṃ na sakkoti, tato na dvattiṃsākāre kusalo hoti, kammaṭṭhānañca parikkhayaṃ neti. Yathā ca nātisīghato, evaṃ nātisaṇikatopi manasikaroti. Atisaṇikato hi manasikaronto seyyathāpi nāma puriso dīghamaddhānamaggapaṭipanno antarāmagge rukkhapabbatataḷākādīsu vilambamāno icchitappadesaṃ apāpuṇanto antarāmaggeyeva sīhabyagghādīhi anayabyasanaṃ pāpuṇāti, evameva dvattiṃsākārabhāvanāsampadaṃ apāpuṇanto bhāvanāvicchedena antarāyeva kāmavitakkādīhi anayabyasanaṃ pāpuṇāti. Nātisaṇikato manasikarontopi ca vikkhepappahānatopi manasikaroti. Vikkhepappahānato hi 2- yathā aññesu navakammādīsu cittaṃ na vikkhipati, tathā manasikaroti. Bahiddhā vikkhippamānacitto hi kesādīsveva asamāhitacetovitakko bhāvanāsampadaṃ apāpuṇitvā antarāva anayabyasanaṃ āpajjati takkasilāgamane bodhisattassa sahāyakā viya. Avikkhippamānacitto pana kesādīsveva samāhitacetovitakko bhāvanāsampadaṃ pāpuṇāti bodhisatto viya takkasilārajjasampadanti. Tassevaṃ vikkhepappahānato manasikaroto adhikāracariyādhimuttīnaṃ vasena te dhammā asubhato vā vaṇṇato vā suññato vā upaṭṭhahanti. Atha paṇṇattisamatikkamanato te dhamme manasikaroti. Paṇṇattisamatikkamanato 3- hi kesā lomāti evamādivohāraṃ samatakkamitvā vissajjetvā yathūpaṭṭhitānaṃ asubhādīnaṃyeva vasena manasikaroti. Kathaṃ? yathā araññanivāsūpagatā manussā aparicitabhūmibhāgattā udakaṭṭhānasañjānanatthaṃ sākhābhaṅgādīhi nimittaṃ katvā @Footnote: 1 cha.Ma., i....ninnadvedhāpathādīni. 2 cha.Ma., i. nāma 3 cha.Ma., @i. paṇṇattisamatikkamanatoti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page60.

Tadanusārena āgantvā 1- udakaṃ paribhuñjanni, yathā 2- pana paricitabhūmibhāgā honti, atha taṃ nimittaṃ vissajjetvāva manasikaritvāva 3- udakaṭṭhānaṃ upasaṅkamitvā udakaṃ paribhuñjanti, evameva kesā lomāti ādinā taṃtaṃvohārassa vasena paṭhamaṃ te dhamme manasākāsi, tesu dhammesu asubhādīnaṃ aññataravasena upaṭṭhahantesu taṃtaṃvohāraṃ samtikkamitvā vissajjetvā asubhāditova manasikaroti. Etthāha "kathampanassa ete dhammā asubhādito upaṭṭhahanti, kathaṃ vaṇṇato, kathaṃsuññato vā, kathañcāyamete asubhato manasikaroti, kathaṃ vaṇṇato, kathaṃ suññato vā"ti? vuccate 4- kesā tāvassa vaṇṇasaṇṭhānagandhāsayokāsavasena pañcadhā asubhato upaṭṭhahanti, pañcadhā eva cāyamete 5- asubhato manasikaroti. Seyyathīdaṃ? kesā nāmete vaṇṇato asubhā paramapaṭikkūlajegucchā. Tathā hi manussā Divā pānabhojane patitaṃ kesavaṇṇaṃ vākaṃ vā suttaṃ vā disvā kesasaññāya manoramampi pānabhojanaṃ chaḍḍenti vā jigucchanti vā. Saṇṭhānatopi asubhā. Tathā hi rattiṃ pānabhojane patitaṃ kesasaṇṭhānaṃ vākaṃ vā suttaṃ vā chupitvā 6- kesasaññāya manoramampi pānabhojanaṃ chaḍḍenti vā jigucchanti vā. Gandhatopi asubhā. Tathā hi telamakkhanapupphadhūmādiabhisaṅkhārehi virahānaṃ 7- kesānaṃ gandho paramajeguccho hoti, aggimhi pakkhittassa kesassa gandhaṃ ghāyitvā sattā nāsikaṃ pidhenti, mukhampi vikujjenti. Āsayatopi asubhā. Tathā hi nānāvidhena manussā sucinissandena saṅkāraṭṭhāne taṇḍuleyyakādīni viya pittasemhapubbalohita- nissandanato 8- ācitā vuḍḍhiṃ viruḷhiṃ vepululaṃ gamitāti. Okāsatopi asubhā. Tathā hi saṅkāraṭṭhāne viya taṇḍuleyyakādīni paramajegucche lomādiekattiṃsakuṇaparāsimatthake manussānaṃ sīsapaliveṭhake allacamme jānāti. Eseva nayo lomādīsu. Evantāva ayamete dhamme asubhato upaṭṭhahante asubhato manasikaroti. Yadi panassa vaṇṇato upaṭṭhahanti atha kesā nīlakasiṇavasena upaṭhanti. Tathā lomā nakhā 9- dantā odātakasiṇavasenāti. Esa nayo sabbattha. @Footnote: 1 cha.Ma., i. gantvā 2 cha.Ma., i. yadā 3 cha.Ma. amanasikaritvāva @4 cha.Ma., i. ayaṃ pāṭho na dissati. 5 cha.Ma. ayamete. 6 cha.Ma. phusitvā @7 cha.Ma., i. virahitānaṃ 8 cha.Ma....nissandena te @9 cha.Ma., i. ayaṃ saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page61.

Taṃtaṃkasiṇavaseneva cāyamete manasikaroti, evaṃ vaṇṇato upaṭṭhahante vaṇṇato manasikaroti. Yadi panassa suññato upaṭṭhahanti, atha kesā ghanavinibbhogavavatthānena ojaṭṭhamakasamūhavasena upaṭṭhahanti. Tathā lomādayo, yathā upaṭṭhahante 1- cāyamete tatheva manasikaroti. Evaṃ suññato upaṭṭhahante suññato manasikaroti. Evaṃ manasikaronto cāyamete dhamme anupubbamuñcanato manasikaroti. Anupubbamuñcanato 2- hi asubhādīnaṃ aññataravasena upaṭṭhite kese muñcitvā lome manasikaronto seyyathāpi nāma jalūkā naṅguṭṭhena gahitappadese sāpekkhāva hutvā tuṇḍena aññaṃ padesaṃ gaṇhāti, gahite ca tasmiṃ itaraṃ muñcati, evameva kesesu sāpekkhova hutvā lome manasikaroti, lomesu 3- ca upaṭṭhitesu te manasikaroti kese muñcati. 3- esa nayo sabbattha. Evañhissa anupubbamuñcanato manasikaroto asubhādīsu aññataravasena te dhammā upaṭṭhahantā anavasesato upaṭṭhahanti, pākaṭatarupaṭṭhānā ca honti atha yassa te dhammā asubhato upaṭṭhahanti, pākaṭatarupaṭṭhānā ca honti, tassa seyyathāpi nāma makkaṭo dvattiṃsatālake tālavane byāmena 4- paripātiyamāno ekarukkhepi asaṇṭhahanto paridhāvitvā yadā nijjhatto 5- hoti kilanto, atha ekameva ghanatālapaṇṇapariveṭhitaṃ tālasūciṃ nissāya tiṭṭhati, evameva cittamakkaṭo dvattiṃsakoṭṭhāsake imasmiṃ kāye teneva yoginā paripātiyamāno ekakoṭṭhāsakepi asaṇṭhahanto paridhāvitvā yadā anekārammaṇavidhāvane abhilāsābhāvena nijjhatto 5- hoti kilanto. Atha yvāssa kesādīsu dhammo paguṇataro caritānurūpataro vā, yattha vā pubbe katādhikāro hoti, taṃ nissāya upacāravasena tiṭṭhati. Atha tameva nimittaṃ punappunaṃ takkāhataṃ vitakkāhataṃ karitvā yathākkamaṃ paṭhamajjhānaṃ uppādeti, tattha patiṭṭhāya vipassanaṃ ārabhitvā ariyabhūmiṃ pāpuṇāti. Yassa pana te dhammā vaṇṇato upaṭṭhahanti, tassāpi seyyathāpi nāma makkaṭo .pe. Atha yvāssa kesādīsu dhammo paguṇataro caritānurūpataro vā, yattha vā pubbe katādhikāro hoti, taṃ nissāya upacāravasena tiṭṭhati. Atha tameva @Footnote: 1 cha.Ma., i. upaṭaṭhahanti. 2 cha.Ma., i. anupubbamuñcanatoti @3-3 cha.Ma., i. lomesu capatiṭṭhite manasikāre kese muñcati 4 cha.Ma., i. byādhena @5-5 cha.Ma., i. nivatto

--------------------------------------------------------------------------------------------- page62.

Nimittaṃ punappunaṃ takkāhataṃ vitakkāhataṃ karitvā yathākkamaṃ nīlakasiṇavasena vā pītakasiṇavasena vā pañcapi rūpāvacarajjhānāni uppādeti, tesañca yattha katthaci patiṭṭhāya vipassanaṃ ārabhitvā ariyabhūmiṃ pāpuṇāti. Yassa pana te dhammā suññato upaṭṭhahanti, so lakkhaṇato manasikaroti, lakkhaṇato manasikaroto 1- tattha catudhātuvavatthānavasena upacārajjhānaṃ pāpuṇāti. Atha manasikaronto te dhamme aniccadukkhānattasuttantanayavasena 2- manasikaroti. Ayamassa vipassanānayo. So imaṃ vipassanaṃ ārabhitvā yathākkamañca paṭipajjitvā ariyabhūmiṃ pāpuṇātīti. Ettāvatā ca yaṃ vuttaṃ "kathampanāyaṃ anupubbādivasena ete dhamme manasikarotī"ti, taṃ byākataṃ hoti. Yañcāpi vuttaṃ "bhāvanāvasena panassa evaṃ vaṇṇanā veditabbā"ti tassattho pakāsito hotīti. --------- Pakiṇṇakanayo idāni imasmiṃyeva dvattiṃsākāre vaṇṇanāparicayapāṭavatthaṃ ayaṃ pakiṇṇakanayo veditabbo:- nimittato lakkhaṇato dhātuto suññatopica khandhādito ca viññeyyo dvattiṃsākāranicchayoti. Tattha nimittatoti evaṃ vuttappakāre imasmiṃ dvattiṃsākāre saṭṭhīsatanimittāni honti, yesaṃ vasena yogāvacaro dvattiṃsākāraṃ koṭṭhāsato pariggaṇhāti. Seyyathīdaṃ? kesassa vaṇṇanimittaṃ saṇṭhānanimittaṃ disānimittaṃ okāsanimittaṃ paricchedanimittanti pañcanimittāni honti. Evaṃ lomādīsu. Lakkhaṇatoti dvattiṃsākāre aṭṭhavīsatisatalakkhaṇāni honti, yesaṃ vasena yogāvacaro dvattiṃsākāraṃ lakkhaṇato manasikaroti. Seyyathīdaṃ? kesesu 3- thaddhalakkhaṇaṃ ābandhattalakkhaṇaṃ 4- uṇhattalakkhaṇaṃ samudīraṇalakkhaṇanti cattāri lakkhaṇāni honti. Evaṃ lomādīsu. @Footnote: 1 cha.Ma. manasikaronto 2 cha.Ma., i....suttattayavasena @3 cha.Ma., i. kesassa 4 cha.Ma., i. ābandhana...

--------------------------------------------------------------------------------------------- page63.

Dhātutoti dvattiṃsākāre "catudhāturo 1- bhikkhave ayaṃ purisapuggalo"ti 2- ettha vuttāsu dhātūsu aṭṭhavīsatisatadhātuyo honti, yāsaṃ vasena yogāvacaro dvattiṃsākāraṃ dhātuto 3- pariggaṇhāti. Seyyathiṃdaṃ? yā kesesu 4- thaddhatā, sā paṭhavīdhātu. Yā ābandhanatā, sā āpodhātu. Yā paripācanatā, sā tejodhātu. Yā vitthambhanatā, sā vāyodhātūti catasso dhātuyo honti. Evaṃ lomādīsu suññatoti dvattiṃsākāre aṭṭhavīsatisatasuññatā honti, yāsaṃ vasena yogāvacaro dvattiṃsākāraṃ suññato vipassati. Seyyathīdaṃ? kesesu 4- tāva paṭhavīdhātu āpodhātvādīhi suññatā, tathā āpodhātvādayo paṭhavīdhātvādīhīti catasso suññatā honti. Evaṃ lomādīsu. Khandhāditoti dvattiṃsākāre kesādīsu khandhādivasena saṅgayhamānesu "kesā kati khandhā honti, kati āyatanāni, kati dhātuyo, kati saccāni, kati satipaṭṭhānānī"ti evamādinā nayena vinicchayo veditabbo. Evañcassa vijānato tiṇakaṭṭhasamūho viya kāyo khāyati. Yathāha:- natthi satto naro poso puggalo nūpalabbhati suññabhūto ayaṃ kāyo tiṇakaṭṭhasamūpamoti. Athassa yā sā:- suññāgāraṃ paviṭṭhassa santacittassa bhikkhuno 5- amānusī ratī hoti sammā dhammaṃ vipassatoti 6- evaṃ amānusī rati vuttā, sā adūratarā hoti. Tato yantaṃ:- yato yato sammasati khandhānaṃ udayabbayaṃ labhatī pītipāmojjaṃ amatantaṃ vijānatanti 6- evaṃ vipassanāmayapītipāmojjāmataṃ vuttaṃ, taṃ anubhavamāno nacireneva ariyajanasevitaṃ ajarāmaraṇaṃ nibbānāmataṃ sacchikarotīti. Iti paramatthajotikāya khuddakaṭṭhakathāya dvattiṃsākāravaṇṇanā niṭṭhitā. ------------- @Footnote: 1 cha.Ma., i. cha dhāturo 2 Ma. upari. 14/343/306 3 Sī. dhātuso 4-4 cha.Ma., @i. kese 5 cha.Ma., i. tādino 6-6 khu. dhammapada. 25/374/82 sambahulabhikkhuvatthu


             The Pali Atthakatha in Roman Book 17 page 29-63. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=17&A=726&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=17&A=726&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=3              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=27              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=26              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=26              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]