ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 27 : PALI ROMAN Iti.A. (paramatthadi.)

                    Paramatthadipani nama khuddakanikayatthakatha
                           itivuttakavannana
                            ---------
                namo tassa bhagavato arahato sammasambuddhassa.
                           Gantharambhakatha
                mahakarunikam natham        neyyasagaraparagum
                vande nipunagambhira-       vicitranayadesanam.
                Vijjacaranasampanna       yena niyyanti lokato
                vande tamuttamam dhammam      sammasambuddhapujitam.
                Siladigunasampanno        thito maggaphalesu yo
                vande ariyasamgham tam        punnakkhettam anuttaram.
                Vandanajanitam punnam        iti yam ratanattaye
                hatantarayo sabbattha      hutvaham tassa tejasa.
                Ekakadippabhedena       desitani mahesina
                lobhadinam pahanani       dipanani visesato.
                Suttani ekato katva    itivuttapadakkharam
                dhammasanagahaka thera     sangayimsu mahesayo.
                Itivuttakamicceva         namena vasino pure
                yam khuddakanikayasmim        gambhiratthapadakkamam.
                Tassa gambhirananehi       ogahetabbabhavato
                kincapi dukkara katum     atthasamvannana maya.
                Sahasamvannanam yasma        dharate satthu sasanam
                pubbacariyasihanam         titthateva vinicchayo.
                Tasma tam avalambitva     ogahetvana pancapi
                nikaye upanissaya       poranatthakathanayam.
                Nissitam vacanamaggam       suvisuddham anakulam
                mahaviharavasinam         nipunatthavinicchayam.
                Punappunagatam attham        vajjayitvana sadhukam
                yathabalam karissami        itivuttakavannanam.
                Iti akankhamanassa       saddhammassa ciratthitim
                vibhajantassa tassattham       nisamayatha sadhavoti.
      Tattha itivuttakam nama ekakanipato dukanipato tikanipato catukkanipatoti
catunipatasangaham. Tampi vinayapitakam suttantapitakam abhidhammapitakanti tisu pitakesu
suttantapitakapariyapannam, dighanikayo majjhimanikayo samyuttanikayo anguttaranikayo
khuddakanikayoti pancasu nikayesu khuddakanikayapariyapannam, suttam geyyam
veyyakaranam gatha udanam itivuttakam jatakam abbhutadhammam vedallanti navasu
sasanangesu itivuttakangabhutam,
            "dvasiti 1- buddhato ganhim   dve sahassani bhikkhuto
             caturasiti sahassani        ye me dhamma pavattino"ti 2-
@Footnote: 1 Si. dvasitim        2 khu.thera. 26/1027/399
Evam dhammabhandagarikena patinnatesu caturasitiya dhammakkhandhasahassesu
katipayadhammakkhandhasangaham. Suttato ekakanipate tava sattavisati suttani,
dukanipate dvavisati, tikanipate pannasa, catukkanipate terasati
dvadasadhikasuttasatasangaham. Tassa nipatesu ekakanipato adi, vaggesu
patibhogavaggo, suttesu lobhasuttam. Tassapi "vuttam hetam bhagavata"tiadikam
ayasmata anandena pathamamahasangitikale vuttam nidanamadi. Sa  panayam
pathamamahasangiti vinayapitake tantimarulha eva. Yo panettha nidanakosallattham
vattabbo kathamaggo, sopi sumangalavilasiniya dighanikayatthakathaya vittharato
vuttoyevati tattha vuttanayeneva veditabbo.
                           -----------
                            Nidanavannana
      yampanetam "vuttam hetam bhagavata"tiadikam nidanam,  "ekadhammam bhikkhave
pajahatha"tiadikam suttam, tattha vuttam bhagavatatiadini namapadani. Ititi nipatapadam.
Pajahathati ettha paiti upasaggapadam. Jahathati  akhyatapadam. Imina nayena
sabbattha padavibhago veditabbo.
      Atthato pana vuttasaddo tava saupasaggo anupasaggo ca vapane
vapasamakarane kesoharane jivitavuttiyam pavuttabhave 1- pavacanabhavena pavattite
ajjhesane 2- kathaneti evamadisu dissati. Tathahesa:-
            "gavo tassa pajayanti     khette vuttam viruhati
             vuttanam 3- phalamasnati    yo mittanam na dubbhati"ti- 4-
@Footnote: 1 Si. pamuttabhave      2 cha.Ma. ajjhene. evamuparipi
@3 Si. puttanam         4 khu. ja. 28/19/128 (sya)
Adisu vapane agato. "no ca kho pativuttan"tiadisu 1- atthadantakadihi
vapasamakarane. "kapatiko 2- manavo daharo vuttasiro"tiadisu 3- kesoharane.
"pannalomo paradattavutto 4- migabhutena cetasa viharati"tiadisu 5- jivitavuttiyam.
"seyyathapi nama pandupalaso bandhana pamutto abhabbo haritattaya"tiadisu 6-
bandhanato pamuttabhave. "yesamidam etarahi brahmana poranam mantapadam gitam
pavuttam samihitan"tiadisu 7- pavacanabhavena pavattite. Loke pana "vutto gano
vutto parayano"tiadisu ajjhesane. "vuttam kho panetam bhagavata dhammadayada
me bhikkhave bhavatha, ma amisadayada"tiadisu 8- kathane. Idhapi kathane
datthabbo. Tasma vuttam kathitam bhasitanti attho.
      Dutiyo pana vuttasaddo vacane cinnabhave ca veditabbo. Hiiti jatu
vibyattanti etasmim atthe nipato. So idani vuccamanasuttassa bhagavato
vibyattam bhasitabhavam 9- joteti. Vacakasaddasannidhane 10- hi payutta nipata
tehi vattabbamattham jotenti. Etanti ayam etasaddo:-
          "yo ca buddhanca dhammanca       samghanca saranangasato
           cattari ariyasaccani         sammappannaya passati.
           Dukkham dukakhasamuppadam          dukkhassa ca atikkamam
           ariyancatthangikam maggam         dukkhupasamagaminam.
           Etam kho saranam khemam         etam saranamuttamam
           etam saranamagamma           sabbadukkha pamuccati"tiadisu 11-
@Footnote: 1 vi. mahavi. 1/289/220   2 Si.,i. kapathiko       3 Ma.Ma. 13/426/415
@4 Si. paradavutto                                5 vi.cula. 7/332/117
@6 cha.Ma. haritatthaYu... vi.maha. 4/129/140          7 di.Si. 9/286/103
@8 Ma.mu. 12/30/18        9 Si. byattabhasitabhavam  10 Si. vacakasaddasannitthane
@11 khu.dha. 25/109-2/50-1
Yathavutte asannapaccakkhe agato. "appamattakam kho panetam bhikkhave oramattakam
[silamattakam,] yena puthujjano tathagatassa vannam vadamano vadeyya"tiadisu 1-
pana vakkhamane asannapaccakkhe agato. 2- Idhapi vakkhamaneyeva datthabbo.
Sangayanavasena vakkhamanam hi suttam dhammabhandagarikena vuddhiyam 3- thapetva tada
"etan"ti vuttam.
      Bhagavatati ettha bhagavati garuvacanam. Garunhi loke bhagavati vadanti,
tathagato ca sabbagunavisitthataya sattanam garu, tasma bhagavati veditabbo.
Poranehipi vuttam:-
           "bhagavati vacanam settham      bhagavati vacanamuttamam
            garu garavayutto so      bhagava tena vuccati"ti.
      Setthavacakam hi vacanam setthagunasahacaranato setthanti vuttam. Atha va
vuccatiti vacanam, attho. Tasma bhagavati vacanam setthanti bhagavati imina vacanena
vacaniyo yo attho, so setthoti attho. Bhagavati vacanamuttamanti etthapi
eseva nayo. Garavayuttoti garubhavayutto garugunayogato, garukaranam va satisayam
arahatiti garavayutto, garavarahoti attho. Evam gunavisitthasattuttamagaru-
garavadhivacanametam yadidam bhagavati. Apica:-
                  "bhagi bhaji bhagi vibhattava iti
                   akasi bhagganti garuti bhagyava
                   bahuhi nayehi subhavitattano
                   bhavantago so bhagavati vuccati"ti
@Footnote: 1 di.Si. 9/7/4    2 cha.Ma. ayam patho na dissati     3 cha.Ma. vuddhiyam
Niddese 1- agatanayena,
             "bhagyava bhaggava yutto    bhagehi ca vibhattava
              bhattava vantagamano        bhavesu bhagava tato"ti
imissa gathaya ca vasena bhagavati padassa attho vattabbo. So panayam
attho sabbakarena visuddhimagge buddhanussatiniddese vuttoti tattha
vuttanayeneva veditabbo.
      Aparo nayo:- bhagavati bhagava, bhatavati bhagava, bhage vaniti bhagava,
bhage vaniti bhagava, bhattavati bhagava, bhage vamiti bhagava, bhage vamiti bhagava.
              Bhagava bhatava bhage     bhage ca vani bhattava
              bhage vami tatha bhage     vamiti bhagava jino.
       Tattha katham bhagavati bhagava? ye te siladayo dhammakkhandha gunakotthasa,
Te anannasadharana niratisaya tathagatassa atthi upalabbhanti. Tatha hissa
silam samadhi panna vimutti vimuttinanadassanam, hiri ottappam, saddha viriyam,
sati sampajannam, silavisuddhi ditthivisuddhi, samatho vipassana, tini kusalamulani,
tini sucaritani, tayo sammavitakka, tisso anavajjasanna, tisso
dhatuyo, cattaro satipatthana, cattaro sammappadhana, cattaro iddhipada,
cattaro ariyamagga, cattari ariyaphalani, catasso patisambhida,
catuyoniparicchedakananani, cattaro ariyavamsa, cattari vesarajjananani, panca
padhaniyangani, pancangiko sammasamadhi, pancananiko sammasamadhi, pancindriyani,
panca balani, panca nissaraniya dhatuyo, panca vimuttayatanananani, panca
vimuttiparipacaniya sanana, cha anussatitthanani, cha garava, cha nissaraniya
@Footnote: 1 khu.maha. 29/379/252 (sya)
Dhatuyo, cha satatavihara, cha anuttariyani, cha nibbedhabhagiya panna, cha
abhinna, cha asadharanananani, satta aparihaniya dhamma, satta ariyadhanani,
satta bojjhanga, satta sappurisadhamma, satta nijjaravatthuni, satta sanna,
satta dakkhineyyapuggaladesana, satta khinasavabaladesana, attha pannapatilabhahetudesana,
attha sammattani, atthalokadhammatikkamo, attha arambhavatthuni, atthaakkhanadesana,
attha mahapurisavitakka, atthaabhibhayatanadesana, attha vimokkha,
nava yonisomanasikaramulaka dhamma, nava parisuddhipadhaniyangani, nava
sattavasadesana, nava aghatappativinaya, nava sanna, nava nanatta, nava
anupubbavihara, dasa nathakarana dhamma, dasa kasinayatanani, dasa kusalakammapatha, dasa
sammattani, dasa ariyavasa, dasa asekkhadhamma, dasa tathagatabalani, ekadasa
mettanisamsa, dvadasa dhammacakkakara, terasa dhutaguna, cuddasa buddhananani,
pancadasa vimuttiparipacaniya dhamma, solasavidha anapanassati, solasa
aparantapaniya dhamma, attharasa buddhadhamma, ekunavisati paccavekkhanananani,
catucattalisa nanavatthuni, pannasa udayabbayananani, paropannasa kusaladhamma,
sattasattati nanavatthuni, catuvisatikotisatasahassasamapattisancarimahavajirananam
anantanayasamantapatthanapavicayapaccavekkhanadesanananani, tatha anantasu lokadhatusu
anantanam sattanam asayadivibhavanananani cati evamadayo ananta
aparimanabheda anannasadharana niratisaya gunabhaga gunakotthasa vijjanti
upalabbhanti, tasma yathavuttavibhaga gunabhaga assa atthiti bhagavati vattabbe
akarassa rassattam katva "bhagava"ti vutto evam tava bhagava.
               Yasma siladayo sabbe      gunabhaga asesato
               vijjanti sugate tasma       bhagavati pavuccati.
      Katham bhatavati bhagava? ye te sabbalokahitaya ussukkamapannehi
manussattadike attha dhamme samodhanetva sammasambodhiya katamahabhiniharehi
mahabodhisattehi paripuretabba danaparami silanekkhammapannaviriyakhantisacca-
adhitthanamettaupekkhaparamiti dasa paramiyo dasa upaparamiyo dasa
paramatthaparamiyoti samatimsa paramiyo, danadini cattari sangahavatthuni, cattari
adhitthanani, attapariccago, nayanadhanarajjaputtadarapariccagoti panca mahapariccaga,
pubbayogo pubbacariya dhammakkhanam lokatthacariya natatthacariya buddhatthacariyati
evamadayo sankhepato va punnasambharananasambhara buddhakaradhamma, te
mahabhiniharato patthaya kappanam satasahassadhikani cattari asankhyeyyani yatha
hanabhagiya sankilesabhagiya thitibhagiya va na honti, atha kho uttaruttari-
visesabhagiyava 1- honti, evam sakkaccam nirantaram anavasesato bhata sambhata
assa atthiti bhatavati bhagava niruttinayena takarassa gakaram katva. Atha va
bhagavati teyeva yathavutte buddhakaradhamme vuttanayena bhari sambhari paripuresiti
attho. Evampi bhatavati bhagava.
              Yasma sambodhiya 1- sabbe   danaparamiadike
              sambhare bhatava natho        tasmapi bhagava mato.
      Katham bhage vaniti bhagava? ye te catuvisatikotisatasahassasankha devasikam
Valanjanakasamapattibhaga, te anavasesato lokahitattham attano ditthadhammasukha-
viharatthanca niccakappam vani bhaji sevi bahulamakasiti bhage vaniti bhagava. Atha
va abhinneyyesu dhammesu kusaladisu khandhadisu ca ye te parinneyyadivasena
sankhepato va catubbidha abhisamayabhaga, vittharato pana "cakkhu parinneyyam
@Footnote: 1 ka. sammasambodhiya
.pe. Jaramaranam parinneyyan"tiadina 1- anekabheda 2- parinneyyabhaga,
"cakkhussa samudayo pahatabbo .pe. Jaramaranassa samudayo pahatabbo"tiadina
pahatabbabhaga, "cakkhussa nirodho sacchikatabbo .pe. Jaramaranassa
nirodho sacchikatabbo"tiadina sacchikatabbabhaga, "cakkhunirodhagamini patipada
bhavetabba .pe. Cattaro satipatthana bhavetabba"tiadina ca anekabheda
bhavetabbabhaga ca dhamma, te sabbe vani bhaji yatharaham gocarabhavanasevananam
vasena sevi. Evampi bhage vaniti bhagava. Atha va ye ime siladayo
dhammakkhandha savakehi sadharana gunakotthasa gunabhaga, kinti nu kho te
veneyyasantanesu patitthapeyyunti mahakarunaya vani abhipatthayi. Sa cassa
abhipatthana yathadhippetaphalavaha ahosi. Evampi bhage vaniti bhagava.
              Yasma neyyasamapatti-   gunabhage tathagato
              bhaji patthayi sattanam      hitaya bhagava tato.
       Katham bhage vaniti bhagava? samasato tava katapunnehi payogasampannehi
Yathavibhavam bhajiyantiti bhaga, lokiyalokuttara sampattiyo. Tattha lokiye tava
tathagato sambodhito pubbe bodhisattabhuto paramukkamsagate vani bhaji sevi, yattha
patitthaya niravasesato buddhakaradhamme samannanento 3- buddhadhamme paripacesi.
Buddhabhuto pana te niravajjasukhupasamhite anannasadharane lokuttarepi vani bhaji
sevi. Vittharato pana padesarajjaissariyacakkavattisampattidevarajjasampattiadi-
vasena jhanavimokkhasamadhisamapattinanadassanamaggabhavanaphalasacchikiriyadiuttari-
manussadhammavasena ca anekavihite anannasadharane bhage vani bhaji sevi. Evam bhage
vaniti bhagava.
@Footnote: 1 khu.pati. 31/21/2        2 cha.Ma. aneke    3 Ma. samanento
              Ya ta sampattiyo loke    ya ca lokuttara puthu
              sabba ta bhaji sambuddho     tasmapi bhagava mato.
        Katham bhattavati bhagava? bhatta dalhabhattika assa bahu atthiti bhagava.
Tathagato hi mahakarunasabbannutannanadiaparimitanirupamappabhavagunavisesasamangibhavato
sabbasattuttamo, sabbanatthapariharapubbangamaya niravasesahitasukhavidhanatapparaya
niratisayaya payogasampattiya sadevamanussaya pajaya accantupakaritaya
dvattimsamahapurisalakkhanaasitianubyanjanabyamappabhadianannasadharanagunavisesa-
patimanditarupakayataya yathabhuccagunadhigatena "itipi so bhagava"tiadinayappavattena
lokattayabyapina suvipulena suvisuddhena ca thutighosena samannagatatta
ukkamsaparamippattasu appicchatasantutthitadisu suppatitthitabhavato
dasabalacatuvesarajjadiniratisayagunavisesasamangibhavato ca rupappamano rupappasanno
ghosappamano ghosappasanno lukhappamano lukhappasanno dhammappamano dhammappasannoti
evam catuppamanike lokasannivase sabbathapi pasadavahabhavena samantapasadikatta
aparimananam sattanam sadevamanussanam adarabahumanagaravayatanataya
paramapemasambhattitthanam. Ye tassa ovade patitthita aveccappasadena
samannagata honti, kenaci asamhariya tesam sambhatti samanena va
brahmanena va devena va marena va brahmuna va. Tatha hi te attano
jivitapariccagepi tattha pasadam na pariccajanti tassa va anam dalhabhattibhavato.
Tenevaha:-
                "yo ve katannu katavedi dhiro
                 kalyanamitto dalhabhatti ca hoti"ti. 1-
@Footnote: 1 khu.ja. 27/2466/541 (sya)
           "seyyathapi bhikkhave mahasamuddo thitadhammo velam nativattati,
        evameva kho bhikkhave yam maya savakanam sikkhapadam pannattam, tam
        mama savaka jivitahetupi natikkamanti"ti 1-  ca.
Evam bhattavati bhagava niruttinayena ekassa takarassa lopam katva itarassa
gakaram katva.
           Gunatisayayuttassa        yasma lokahitesino
           sambhatta bahavo satthu    bhagava tena vuccatiti.
      Katham bhage vamiti bhagava? yasma tathagato bodhisattabhutopi purimasu
Jatisu paramiyo purento bhagasankhatam sirim issariyam yasam ca vami uggiri
khelapindam viya anapekkho chaddayi. Tatha hissa somanassakumarakale
hatthipalakumarakale ayogharapanditakale mugapakkhapanditakale culasutasomakaleti
evamadisu nekkhammaparamipuranavasena devarajjasadisaya rajjasiriya pariccattattabhavanam
parimanam natthi. Carimattabhavepi hatthagatam cakkavattisirim devalokadhipaccasadisam
catuddipissariyam cakkavattisampattisannissayam sattaratanasamujjalam yasanca tinayapi
amannamano nirapekkho pahaya abhinikkhamitva sammasambodhim abhisambuddho.
Tasma ime siriadike bhage vamiti bhagava. Atha va bhani nama nakkhattani,
tehi samam gacchanti pavattantiti bhaga, sineruyugandharauttarakuruhimavantadibhajanaloka-
visesasannissaya sobha kappatthitiyabhavato, 2- tepi bhagava vami
tamnivasisattavasasamatikkamanato tappatibaddhacchandaragappahanena pajahiti. Evampi
bhage vamiti bhagava.
           Cakkavattisirim yasma      yasam issariyam sukham
           pahasi lokacittanca      sugato bhagava tato.
@Footnote: 1 vi.cula. 7/385/208. an.atthaka. 23/109/203-4, khu.u. 25/45/168
@2 Si. kappatthiyabhavato, Ma. kappatthayibhavato
      Katham bhage vamiti bhagava? bhage nama kotthasa, te khandhayatanadhatadivasena
tatthapi rupavedanadivasena atitadivasena ca anekavidha. Te ca bhagava
sabbam papancam sabbam yogam sabbam gantham sabbam samyojanam samucchinditva amatadhatum
samadhigacchanto vami uggiri anapekkho chaddayi, na paccagami. Tatha hesa
sabbatthakameva pathavim apam tejam vayam, cakkhum sotam ghanam jivham kayam manam, rupe
sadde gandhe rase photthabbe dhamme, cakkhuvinnanam .pe. Manovinnanam.
Cakkhusamphassam .pe. Manosamphassam. Cakkhusamphassajam vedanam .pe. Manosamphassajam
vedanam. Cakkhusamphassajam sannam .pe. Manosamphassajam sannam. Cakkhusamphassajam
cetanam .pe. Manosamphassajam cetanam. Rupatanham .pe. Dhammatanham. Rupavitakkam
.pe. Dhammavitakkam. Rupavicaram .pe. Dhammavicarantiadina anupadadhammavibhagavasenapi
sabbeva dhammakotthase anavasesato vami uggiri anapekkhapariccagena
chaddayi. Vuttanhetam:-
              "yantam ananda cattam vantam muttam pahinam patinissattham, tam
     tathagato puna paccagamissatiti netam thanam vijjati"ti. 1-
Evampi bhage vamiti bhagava. Atha va bhage vamiti sabbepi kusalakusale
savajjanavajje hinappanite kanhasukkasappatibhage dhamme ariyamaggananamukhena
vami uggiri anapekkho pariccaji pajahi, paresanca tathattaya dhammam desesi.
Vuttampi cetam:-
              "dhammapi vo bhikkhave pahatabba pageva adhamma, 2- kullupamam
     vo bhikkhave dhammam desessami nittharanatthaya no gahanatthaya"tiadi. 3-
Evampi bhage vamiti bhagava.
           Khandhayatanadhatadi-         dhammabheda mahesina
           kanhasukka 4- yato vanta   tatopi bhagava mato.
@Footnote: 1 di.maha. 10/183/106              2 Ma.mu. 12/240/203/203
@3 Ma.mu. 12/240/202                4 Si. kanha sukka
Tena vuttam:-
           "bhagava bhatava bhage      bhage ca vani bhattava
            bhage vami tatha bhage      vamiti bhagava jino"ti.
Tena bhagavata. Arahatati kilesehi arakatta, anavasesanam va kilesarinam
hatatta, samsaracakkassa va aranam hatatta, paccayadinam arahatta, papakarane
rahabhavati imehi karanehi arahata. Ayamettha sankhepo, vittharo pana
visuddhimagge vuttanayena veditabbo.
     Ettha ca bhagavatati iminassa bhagyavantatadipanena kappanam anekesu
asankhyeyyesu upacitapunnasambharabhavato satapunnalakkhanadharassa
dvattimsamahapurisalakkhanaasitianubyanjanabyamappabhaketumaladipatimandita
anannasadharana rupakayasampatti dipita hoti. Arahatati iminassa
anavasesakilesappahanadipanena asavakkhayapadatthanasabbannutannanadhigamaparidipanato
dasabalacatuvesarajjachaasadharanananaattharasavenikabuddhadhammadiacinteyya-
parimeyyadhammakayasampatti dipita hoti. Tadubhayenapi lokiyasarikkhakanam 1-
bahumatabhavo, gahatthapabbajitehi abhigamaniyata, 2- tatha abhigatananca tesam
kayikacetasikadukkhapanayane patibalabhavo, amisadanadhammadanehi upakarita,
lokiyalokuttarehi gunehi samyojanasamatthata ca pakasita hoti.
     Tatha bhagavatati imina caranadhammesu muddhabhutadibbaviharadiviharavisesa-
samayogaparidipanena caranasampada dipita hoti. Arahatati imina sabbavijjasu
sikhappattaasavakkhayananadhigamaparidipanena vijjasampada dipita hoti. Purimena
va antaranikaniyyanikadhammanam aviparitavibhattabhavadipanena pacchimavesarajjadvayasamayogo,
@Footnote: 1 Si. lokiyaparikkhakanam                 2 Si. abhigamaniyatta
Pacchimena savasananiravasesakilesappahanadipanena purimavesarajjadvayasamayogo
vibhavito hoti.
     Tatha purimena tathagatassa patinnasaccavacisaccananasaccaparidipanena
kamagunalokiyadhipaccayasalabhasakkaradipariccagaparidipanena anavasesakilesabhisankhara-
pariccagaparidipanena ca saccadhitthanacagadhitthanaparipuri pakasita hoti, dutiyena
sabbasankharupasamasamadhigamaparidipanena sammasambodhiparidipanena ca upasamadhitthana-
pannadhitthanaparipuri pakasita hoti. Tatha hi bhagavato bodhisattabhutassa
lokuttaragune katabhiniharassa mahakarunayogena yathapatinnam sabbaparamitanutthanena
saccadhitthanam, paramitapatipakkhapariccagena cagadhitthanam, paramitagunehi
cittavupasamena upasamadhitthanam, paramitahi eva parahitupayakosallato pannadhitthanam
paripurigatam.
     Tatha yacakajanam avisamvadetva dassamiti patijananena patinnam avisamvadetva
danena ca saccadhitthanam, deyyadhammapariccagato 1- cagadhitthanam,
deyyapatiggahakadanadeyyaparikkhayesu lobhadosamohabhayavupasamena upasamadhitthanam, yatharaham
yathakalam yathavidhi ca danena pannuttarataya ca pannadhitthanam paripurigatam. Imina nayena
sesaparamisupi caturadhitthanaparipuri veditabba. Sabba hi paramiyo saccappabhavita
cagabhibyanjita upasamanubruhita pannaparisuddhati evam caturadhitthanasamudagatassa
tathagatassa saccadhitthanam saccadhitthanasamudagamena silavisuddhi, cagadhitthana-
samudagamena ajivavisuddhi, upasamadhitthanasamudagamena cittavisuddhi, pannadhitthana-
samudagamena ditthivisuddhi. Tatha saccadhitthanasamudagamenassa samvasena silam
veditabbam, cagadhitthanasamudagamena samvoharena soceyyam veditabbam
@Footnote: 1 Si. deyyaphalaparicagato, cha.Ma. deyyapariccagato
Upasamadhitthanasamudagamena apadasu thamo veditabbo, pannadhitthanasamudagamena
sakacchaya panna veditabba.
     Tatha saccadhitthanasamudagamena aduttho adhivaseti, cagadhitthanasamudagamena
aluddho patisevati, upasamadhitthanasamudagamena abhito parivajjeti,
pannadhitthanasamudagamena amulho vinodeti. Tatha saccadhitthanasamudagamena
cassa nekkhammasukhappatti, cagadhitthanasamudagamena pavivekasukhappatti, upasamadhitthana-
samudagamena upasamasukhappatti, pannadhitthanasamudagamena sambodhisukhappatti
dipita hoti. Saccadhitthanasamudagamena va vivekajapitisukhappatti, cagadhitthana-
samudagamena samadhijapitisukhappatti, upasamadhitthanasamudagamena apitijakayasukhappatti,
pannadhitthanasamudagamena satiparisuddhijaupekkhasukhappatti.  tatha saccadhitthana-
samudagamena parivarasampattilakkhanapaccayasukhasamayogo paridipito hoti avisamvadanato,
cagadhitthanasamudagamena santutthilakkhanasabhavasukhasamayogo  alobhabhavato, 1-
upasamadhitthanasamudagamena katapunnatalakkhanahetusukhasamayogo kilesehi
anabhibhutabhavato, pannadhitthanasamudagamena vimuttisampattilakkhanadukkhupasamasukhasamayogo
paridipito hoti nanasampattiya nibbanadhigamanato.
     Tatha saccadhitthanasamudagamena ariyassa silakkhandhassa anubodhappativedhasiddhi,
cagadhitthanasamudagamena ariyassa samadhikkhandhassa, pannadhitthanasamudagamena
ariyassa pannakkhandhassa, upasamadhitthanasamudagamena ariyassa vimuttikkhandhassa
anubodhappativedhasiddhi dipita hoti. Saccadhitthanaparipuranena tapasiddhi,
cagadhitthanaparipuranena sabbanissaggasiddhi, upasamadhitthanaparipuranena
indriyasamvarasiddhi, pannadhitthanaparipuranena buddhisiddhi, tena ca nibbanasiddhi.
Tatha saccadhitthanaparipuranena catuariyasaccabhisamayappatilabho, cagadhitthanaparipuranena
@Footnote: 1 Si. alolabhavato
Catuariyavamsappatilabho, upasamadhitthanaparipuranena  catuariyaviharappatilabho,
pannadhitthanaparipuranena catuariyavoharappatilabho dipito hoti.
     Aparo nayo:- bhagavatati etena sattanam lokiyalokuttarasampatti-
abhikankhadipanena tathagatassa mahakaruna pakasita hoti, arahatati etena
pahanasampattidipanena 1- pahanapanna pakasita hoti. Tattha pannayassa
dhammarajjapatti, karunaya dhammasamvibhago. Pannaya samsaradukkhanibbida, karunaya
samsaradukkhasahanam. 2- Pannaya parinibbanabhimukhabhavo, karunaya tadadhigamo. Pannaya
sayam taranam, karunaya paresam taranam. Pannaya buddhabhavasiddhi, karunaya
buddhakiccasiddhi. Karunaya va bodhisattabhumiyam samsarabhimukhabhavo, pannaya tattha
anabhirati. Tatha karunaya paresam avihimsanam, pannaya sayam parehi abhayanam. Karunaya
param rakkhanto attanam rakkhati, pannaya attanam rakkhanto param rakkhati. Tatha
karunaya aparantapo, pannaya anattantaPo. Tena attahitaya patipannadisu
catutthapuggalabhavo siddho hoti.
     Tatha karunaya lokanathata, pannaya attanathata. Karunaya cassa
ninnatabhavo, pannaya unnatabhavo. Tatha karunaya sabbasattesu janitanuggaho,
pannanugatatta na ca na sabbattha virattacitto. Pannaya sabbadhammesu
virattacitto, karunanugatatta na ca na sabbasattanuggahaya pavatto. Yatha hi
karuna tathagatassa sinehasokavirahita, evam panna ahamkaramamamkaravinimuttati
annamannam visodhita 3- paramavisuddhati datthabba. Tattha pannakhettam balani,
karunakhettam vesarajjani.  tesu balasamayogena  parehi na abhibhuyyati,
vesarajjasamayogena pare abhibhavati. Balehi satthusampadasiddhi, vesarajjehi
@Footnote: 1 Ma., i. pahabhavanasampattidipanena
@2 Ma.,i. samsaradukkhappahanam              3 Ma. vihethita
Sasanasampadasiddhi. Tatha balehi buddharatanasiddhi, vesarajjehi dhammaratanasiddhiti
ayamettha "bhagavata arahata"ti padadvayassa atthayojanaya mukhamattadassanam.
     Kasma panettha "vuttam hetam bhagavata"ti vatva puna "vuttan"ti vuttam?
Anussavapatikkhepena niyamadassanattham. Yatha hi kenaci parato sutva vuttam yadipi
ca tantena vuttam, na teneva vuttam parenapi vuttatta. Na ca tantena vuttameva,
apica kho sutampi, na evamidha. Bhagavata hi parato asutva sayambhunanena
attana adhigatameva vuttanti imassa visesadassanattham dvikkhattum  "vuttan"ti
vuttam. Idam vuttam hoti:- vuttam hetam bhagavata, tanca kho bhagavatava vuttam,
na annena, vuttameva ca, na sutanti. Adhikavacanam hi annamattham bodhetiti na
punaruttidoso. Esa nayo ito paresupi.
     Tatha pubbaracanabhavadassanattham dvikkhattum "vuttan"ti vuttam. Bhagava hi
sammasambuddhataya thanuppattikappatibhanena sampattaparisaya ajjhasayanurupam
dhammam deseti, na tassa karana danadinam viya pubbaracanakiccam atthi. Tenetam
dasseti "vuttam hetam bhagavata, tanca kho na pubbaracanavasena takkapariyahatam
vimamsanucaritam. Apica kho veneyyajjhasayanurupam thanaso vuttameva"ti.
     Appativattiyavacanabhavadassanattham va dvikkhattum "vuttan"ti vuttam. Yam hi
bhagavata vuttam, vuttameva tam, na kenaci patikkhipitum sakka akkharasampattiya
atthasampattiya ca. Vuttanhetam:-
           "etam bhagavata baranasiyam isipatane migadaye anuttaram
        dhammacakkam pavattitam appativattiyam samanena va brahmanena
        va"tiadi. 1-
@Footnote: 1 vi.maha. 4/17/15-6, sam.maha. 19/1081/369
Aparampi vuttam:-
           "idha bhikkhave agaccheyya samano va brahmano va
       `nayidam dukkham ariyasaccam, yam samanena gotamena pannattam, ahamidam
        dukkham ariyasaccam thapetva annam dukkham ariyasaccam pannapessami'ti,
        netam thanam vijjati"tiadi.
Tasma appativattiyavacanabhavadassanatthampi dvikkhattum "vuttan"ti vuttam.
     Atha va sotunam atthanipphadakabhavadassanattham dvikkhattum "vuttan"ti vuttam.
Yam hi paresam asayadim ajanantena asabbannuna adese akale va vuttam,
tam saccampi samanam sotunam atthanipphadane asamatthataya avuttam nama siya,
pageva asaccam. Bhagavata pana sammasambuddhabhavato sammadeva paresam asayadim
desakalam atthasiddhinca janantena vuttam ekantena sotunam yathadhippetatthanipphadanato
vuttameva, natthi tassa avuttata pariyayo. Tasma sotunam
atthanipphadakabhavadassanatthampi dvikkhattum "vuttan"ti vuttam. Apica yatha na tam sutam
nama, yam na vinnatattham yam ca na tathattaya patipannam, evam na tam vuttam
nama, yam na samma patiggahitam. Bhagavato pana vacanam catassopi parisa sammadeva
patiggahetva tathattaya patipajjanti. Tasma sammadeva patiggahitabhavadassanatthampi
dvikkhattum "vuttan"ti vuttam.
     Atha va ariyehi aviruddhavacanabhavadassanattham dvikkhattum "vuttan"ti vuttam.
Yatha hi bhagava kusalakusalasavajjanavajjabhede dhamme pavattinivattiyo
sammutiparamatthe ca avisamvadento vadati, evam dhammasenapatippabhutayo ariyapi bhagavati
dharamane parinibbute ca tasseva desanam anugantva vadanti, na tattha
nanavadaka. Tasma vuttamarahata tato parabhage arahata ariyasamghenapiti evam
ariyehi aviruddhavacanabhavadassanatthampi evam vuttam.
     Atha va purimehi sammasambuddhehi vuttanayabhavadassanattham dvikkhattum
"vuttan"ti vuttam. Satipi jatigottayuppamanadivisese dasabaladigunehi viya
dhammadesanaya budadhanam viseso natthi, annamannam attana ca te pubbenaparam
aviruddhameva vadanti. Tasma vuttam hetam, yatha buddhehi attana ca pubbe,
idanipi amhakam bhagavata tatheva vuttam arahatati evam purimabuddhehi attana
ca suttantaresu vuttanayabhavadassanatthampi dvikkhattum "vuttan"ti vuttam. Tena
buddhanam desanaya sabbattha avirodho dipito hoti.
     Atha va "vuttan"ti yadetam dutiyam padam tam arahantavuttabhavavacanam datthabbam.
Idam vuttam hoti:- vuttam hetam bhagavata arahatapi vuttam "ekadhammam bhikkhave"tiadikam
idani vuccamanavacananti. Atha va "vuttan"ti yadetam dutiyam padam, tam na vacanattham,
atha kho vapanattham datthabbam. Tenetam dasseti "vuttam hetam bhagavata, tanca kho
na vuttamattam na kathitamattam, atha kho veneyyanam kusalamulam vapitan"ti attho.
Atha va yadetam vuttanti dutiyam padam, tam vattanattham. Ayam hissa attho:- vuttam
hetam bhagavata arahata,  tanca kho na vuttamattam, apica tadatthajatam vuttam caritanti.
Tena yathavadi bhagava, tathakariti dasseti. Atha va vuttam bhagavata vuttavacanam
arahata vuttam yuttenati attho.
     Atha va "vuttan"ti sankhepakathauddisanam sandhayaha, puna "vuttan"ti
vittharakathanidassanam. Bhagava hi sankhepato vittharato ca dhammam deseti. Atha va
bhagavato duruttavacanabhavadassanattham "vuttam hetam bhagavata"ti vatva puna "vuttan"ti
vuttam. Sabbada nananugatavacikammataya hi bhagavato savasanapahinasabbadosassa
akkhalitabyappathassa kadacipi duruttam nama natthi. Yatha keci loke satisammosena
va dava va rava va kinci vatva atha patiladdhasanna pubbe vuttam avuttam
Va karonti patisankharonti va, na evam bhagava. Bhagava pana niccakalam samahito
asammosadhammo asammohadhammo ca sabbannutannanasamupabyulhaya
patibhanapatisambhidaya upanitamattham aparimitakalam sambhatapunnasambharasamudagatehi
anannasadharanehi visadavisuddhehi karanavisesehi sotayatanarasayatanabhutam sunantanam
amatavassam vassanto viya sotabbasaram savananuttariyam catusaccam pakasento
karavikarutamanjuna sarena sabhavaniruttiya veneyyajjhasayanurupam vacanam vadati,
natthi tattha valaggasattampi avakkhalitam, kuto pana duruttavakaso. Tasma "yam
bhagavata vuttam, tam vuttameva, na avuttam duruttam va kadaci hoti"ti dassanattham
"vuttam hetam bhagavata"ti vatva puna "vuttamarahata"ti vuttanti na ettha
punaruttadosoti evamettha punaruttasaddassa satthakata veditabba.
     Iti me sutanti ettha ititi ayam itisaddo hetuparisamapanadi-
padatthavipariyayapakaranidassanavadharanadianekatthappabhedo. Tatha hesa "ruppatiti kho
bhikkhave tasma rupanti vuccati"tiadisu 1- hetuatthe dissati. "tasmatiha me
bhikkhave dhammadayada bhavatha, ma amisadayada. Atthi me tumhesu anukampa
kinti me savaka dhammadayada bhaveyyum, no amisadayada"tiadisu 2-
parisamapane. "iti va iti evarupa visukadassana 3- pativirato"tiadisu 4-
adiatthe. "magandiyoti va tassa brahmanassa sankha samanna pannatti
voharo namam namakammam namadheyyam nirutti byanjanamabhilapo"tiadisu 5-
padatthavipariyaye. "iti kho bhikkhave sappatibhayo balo, appatibhayo pandito.
Saupaddavo balo, anupaddavo pandito, saupasaggo balo, anupasaggo
pandito"tiadisu 6- pakare. "sabbamatthiti kho kaccana ayameko anto, sabbam
@Footnote: 1 sam.kha. 17/79/71   2 Ma.mu. 12/30/18   3 ka. naccagitavaditavisukadassana
@4 di.Si. 9/13/7     5 khu.maha 29/331,341/225,231  6 an.tika. 20/1/96
Natthiti kho kaccana ayam dutiyo anto"tiadisu 1- nidassane. "atthi
idappaccaya jaramarananti iti putthena sata ananda atthitissa vacaniyam. Kim
paccaya jaramarananti iti ce vadeyya, jatipaccaya jaramarananti iccassa
vacaniyan"tiadisu 2- avadharane, sannitthaneti attho. Svayamidha
pakaranidassanavadharanesu datthabbo.
     Tattha pakaratthena itisaddena etamattham dipeti:-
nananayanipunamanekajjhasayasamutthanam atthabyanjanasampannam vividhapatihariyam
dhammatthadesanapativedhagambhiram sabbasattanam sakasakabhasanurupato sotapathamagacchantam
tassa bhagavato vacanam sabbappakarena ko samattho vinnatum, sabbathamena pana sotukamyatam
janetvapi iti me sutam, mayapi ekena pakarena sutanti.
     Ettha ekattananattaabyaparaevamdhammatasankhata nandiyavatta-
tipukkhalasihavikkilitadisalocanaankusasankhata ca visayadibhedena nanavidha naya nananaya.
Naya va paligatiyo, ta ca pannattianupannattiadivasena sankilesabhagiyadi-
lokiyaditadubhayavomissatadivasena kusaladivasena khandhadivasena sangahadivasena
samayavimuttadivasena thapanadivasena kusalamuladivasena tikapatthanadivasena ca
nanappakarati nananaya. Tehi nipunam sanham sukhumanti nananayanipunam.
     Asayova ajjhasayo, so ca sassatadibhedena apparajakkhatadibhedena ca
anekavidho. Attajjhasayadiko eva va aneko ajjhasayo anekajjhasayo, so
samutthanam uppattihetu etassati anekajjhasayasamutthanam.
     Kusaladiatthasampattiya tabbibhavanabyanjanasampattiya sankasanapakasana-
vivaranavibhajanauttanikaranapannattivasena chahi atthapadehi akkharapadabyanjana-
karaniruttiniddesavasena chahi byanjanapadehi ca samannagatatta atthabyanjanasampannam
@Footnote: 1 sam.ni. 16/15/18    2 di.maha. 10/96/49
     Iddhiadesananusasanibhedena tesu ca ekekassa visayadibhedena vividham
bahuvidham va patihariyam etassati vividhapatihariyam. Tattha patipakkhaharanato
ragadikilesapanayanato patihariyanti atthe sati bhagavato patipakkha ragadayo
na santi ye haritabba, puthujjananampi vigatupakkilese atthagunasamannagate
citte hatapatipakkhe iddhividham pavattati. Tasma tattha pavattavoharena ca na
sakka idha patihariyanti vattum. Yasma pana mahakarunikassa bhagavato veneyyagata
ca kilesa patipakkha, tasma tesam haranato patihariyam. Atha va bhagavato
sasanassa ca patipakkha titthiya, tesam haranato patihariyam. Te hi ditthiharanavasena
ditthippakasane asamatthabhavena ca iddhiadesananusasanihi harita apanita
honti. Patiti va pacchati attho, tasma samahite citte vigatupakkilese
katakiccena paccha haritabbam pavattetabbanti patihariyam. Attano va upakkilesesu
catutthajjhanamaggehi haritesu paccha haranam patiharayam. Iddhiadesananusasaniyo
ca vigatupakkilesena katakiccena ca sattahitattham puna pavattetabba, haritesu ca
attano upakkilesesu parasantane upakkilesaharanani hontiti patihariyani
bhavanti. Patihariyameva patihariyam, patihariye va iddhiadesananusasanasamudaye
bhavam ekekam patihariyanti vuccati. Patihariyam va catutthajjhanam maggo ca
patipakkhaharanato, tattha jatam, tasmim va nimittabhute 1- tato va agatanti
patihariyam.
     Yasma pana tantiatthadesanatabboharabhidabhisamayasankhata 2-
hetuhetuphalatadubhayapannattipativedhasankhata va dhammatthadesanapativedha gambhira,
anupacitasambharehi sasadihi viya mahasamuddo dukkhogalha alabbhaneyyappatittha ca,
tasma tehi catuhi gambhirabhavehi yuttanti dhammatthadesanapativedhagambhiram.
@Footnote: 1 Si. nimittabhutato    2 Ma.,ka. tantitantiatthatantidesanatadabhisamayasankhata
     Eko eva bhagavato dhammadesanaghoso ekasmim khane pavattamano
nanabhasanam sattanam attano attano bhasavasena apubbam acarimam gahanupago
hutva atthadhigamaya hoti. Acinteyyo hi buddhanam buddhanubhavoti sabbasattanam
sakasakabhasanurupato sotapathamagacchatiti veditabbam.
     Nidassanatthena "naham sayambhu, na maya idam sacchikatan"ti attanam
parimocento "iti me sutam, mayapi evam sutan"ti idani vattabbam sakalasuttam
nidasseti.
     Avadharanatthena "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam bahussutanam
yadidam anando, gatimantanam, satimantanam, dhitimantanam upatthakanam, yadidam
anando"ti 1- evam bhagavata, "ayasma anando atthakusalo dhammakusalo
byanjanakusalo niruttikusalo pubbaparakusalo"ti 2- evam dhammasenapatina ca
pasatthabhavanurupam attano dharanabalam dassento sattanam sotukamyatam janeti
"iti me sutam, tanca kho atthato va byanjanato va anunamanadhikam, evameva,
na annatha datthabban"ti. Annathati bhagavato sammukha sutakarato annatha,
na pana bhagavata desitakarato. Acinteyyanubhava hi bhagavato desana, sa
na sabbakarena sakka vinnatunti vutto vayamattho, sutakaravirujjhanameva
hi dharanabalam. Na hettha atthantaratapariharo dvinnampi atthanam ekavisayatta.
Itaratha hi thero bhagavato desanaya sabbatha patiggahane samattho asamatthoti
va 3- apajjeyyati.
     Mesaddo tisu atthesu dissati. Tatha hissa "gathabhigitam me abhojaneyyan"ti-
adisu 4- mayati attho. "sadhu me bhante bhagava sankhittena dhammam desetu"tiadisu 1-
@Footnote: 1 an.ekaka. 20/219-23/25    2 an.pancaka. 22/169/25
@3 ka. asamattho cati            4 sam.sa. 15/194/200, khu su. 25/81/351
Mayhanti attho. "dhammadayada me bhikkhave bhavatha"tiadisu 2- mamati
attho. Idha pana "maya sutan"ti ca "mama sutan"ti ca atthadvaye yujjati.
     Ettha ca yo paro na hoti, so attati evam vattabbe
niyakajjhattasankhate sakasantane vattanato  tividhopi mesaddo yadipi ekasmimyeva
atthe dissati, karanasampadanadivisesasankhato panassa vijjatevayam atthabhedoti
aha "mesaddo tisu atthesu dissati"ti.
     Sutanti ayam sutasaddo saupasaggo anupasaggo ca gamanavissutakilinnupacitanu-
yogasotavinneyyasotadvaranusaravinnatadianekatthappabhedo. Kincapi hi
kiriyavisesako upasaggo, jotakabhavato pana satipi tasmim sutasaddo eva tam tam attham
vadatiti anupasaggassa sutasaddassa atthuddhare saupasaggopi udahariyati.
     Tattha "senaya pasuto"tiadisu gacchantoti attho. "sutadhammassa
passato"tiadisu 3- vissutadhammassati attho. "avassuta avassutassa"tiadisu 4-
kilinna kilinnassati attho. "tumhehi punnam pasutam anappakan"tiadisu 5-
upacitanti attho. "ye jhanappasuta dhira"tiadisu 6- jhananuyuttati attho.
"dittham sutam mutan"tiadisu 7- sotavinneyyanti attho. "sutadharo sutasannicayo"ti-
adisu 8- sotadvaranusaravinnatadharoti attho. Idha panassa "sotadvaranusarena
upadharitan"ti va "upadharanan"ti va attho. Mesaddassa hi mayati atthe
sati "iti me sutam, maya sotadvaranusarena upadharitan"ti attho. Mamati
      atthe sati "iti mama sutam sotadvaranusarena upadharanan"ti attho.
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/29/17, sam. sala. 18/112/75, sam.maha. 19/382/144,
@an.catukka. 21/257/276   2 Ma.mu. 12/29/17   3 khu.u. 25/11/105
@4 vi.bhikkhuni. 3/657/4     5 khu.khu. 25/12/11   6 khu.dha. 25/118/49
@7 Ma.mu. 12/251/203  8 Ma.mu. 12/339/301
       Evametesu tisu padesu yasma sutasaddasannidhane payuttena itisaddena
savanakiriyajotakena bhavitabbam. Tasma ititi sotavinnanadivinnanakiccanidassanam.
Meti vuttavinnanasamangipuggalanidassanam. Sabbananipi vakyani evakaratthasahitaniyeva
avadharanaphalatta. Tena sutanti assavanabhavappatikkhepato anunaviparitaggahananidassanam.
Yatha hi sutam sutamevati vattabbatam arahati, tam samma sutam
anunaggahanam aviparitaggahananca hotiti. Atha va saddantaratthapohanavasena
saddo attham vadatiti yasma sutanti etassa asutam na hotiti ayamattho, tasma
sutanti assavanabhavappatikkhepato anunaviparitaggahananidassanam. Idam vuttam hoti:-
iti me sutam, na dittham, na sayambhunanena sacchikatam, na annatha va
upaladdham, apica sutamva, tanca kho sammadevati. Avadharanatthe va itisadde
ayamatthaynoati tadapekkhassa sutasaddassa niyamattho sambhavatiti
assavanabhavappatikkhepo anunaviparitaggahananidassanata ca veditabba. Evam
savanahetusavanavisesavasena padattayassa atthayojana katati datthabbam.
     Tatha ititi sotadvaranusarena pavattaya vinnanavithiya
nanatthabyanjanaggahanato nanappakarena arammane pavattibhavappakasanam akarattho
itisaddoti katva. Meti attappakasanam. Sutanti  dhammappakasanam yathavuttaya
vinnanavithiya pariyattidhammarammanatta. Ayam hettha sankhepo:- nanappakarena
arammane pavattaya vinnanavithiya karanabhutaya maya na annam katam, idam
pana katam, ayam dhammo sutoti.
     Tatha ititi nidassitabbappakasanam nidassanattho itisaddoti katva
nidassetabbassa nidassitabbabhavabhavato. 1- Tasma itisaddena sakalampi
@Footnote: 1 ka. nidassitabbabhavabhavato
Suttam paccamatthanti veditabbam. Meti puggalappakasanam. Sutanti
puggalakiccappakasanam. Sutasaddena hi labbhamana savanakiriya
savanavinnanappabandhappatibaddha, tattha ca puggalavoharo. Na
hi puggalavohararahite dhammappabandhe savanakiriya labbhati.
Tassayam sankhepattho:- yam suttam niddisissami, tam maya iti sutanti.
     Tatha ititi yassa cittasantanassa nanarammanassa pavattiya
nanatthabyanjanaggahanam hoti, tassa nanakaraniddeso akarattho itisaddoti
katva. Ititi hi ayam akarapannatti dhammanam tam tam pavattiakaram upadaya
pannapetabbasabhavatta. Meti kattuniddeso. 1- Sutanti visayaniddeso. Sotabbo
hi dhammo savanakiriya 2- kattupuggalassa savanakiriyavasena pavattitthanam hoti.
Ettavata nanappakarappavattena cittasantanena tamsamangino kattu visaye
gahanasannitthanam dassitam hoti.
     Atha va ititi puggalakiccaniddeso. Sutanam hi dhammanam gahitakarassa
nidassanassa avadharanassa va pakasanabhavena itisaddena tadakaradidharanassa
puggalavoharupadanadhammabyaparabhavato puggalakiccam nama niddittham hotiti.
Sutanti vinnanakiccaniddeso. Puggalavadinopi hi savanakiriya vinnananirapekkha
na hotiti. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. Meti hi saddappavatti ekanteneva
sattavisesavisaya, vinnanakiccanca tattheva samodahitabbanti. Ayam panettha
sankhepo:- maya savanakiccavinnanasamangina puggalena vinnanavasena
laddhassavanakiccavoharena sutanti.
    Tatha ititi ca meti ca saccikatthaparamatthavasena avijjamanapannatti.
Sabbassa hi saddadhigamaniyassa atthassa pannattimukheneva patipajjitabbatta
@Footnote: 1 Ma. attaniddeso   2 Ma. savanakariyanam
Sabbapannattinanca vijjamanadisu chasveva pannattisu avarodho, tasma yo
mayamariciadayo viya abhutattho, anussavadihi gahetabbo viya anuttamattho ca 1- na
hoti, so rupasaddadiko ruppananubhavanadiko ca paramatthasabhavo saccikatthaparamatthavasena
vijjati. Yo pana ititi ca meti ca vuccamano akaradiaparamatthasabhavo
saccikatthaparamatthavasena anupalabbhamano avijjamanapannatti nama, kimettha tam
paramatthato atthi, yam ititi va meti va niddesam labhetha. Sutanti vijjamanapannatti.
Yam hi tam sotena upaladdham, tam paramatthato vijjamananti.
      Tatha ititi sotapathamagate dhamme upadaya tesam upadharitakaradinam
paccamasanavasena. Meti sasantatipariyapanne khandhe karanadivisesavisitthe
upadaya vattabbato upadapannatti. Sutanti ditthadini upanidhaya vattabbato
upanidhapannatti. Ditthadisabhavarahite saddayatane pavattamanopi sutavoharo
dutiyam tatiyantiadiko viya pathamadim nissaya "yam na ditthamutavinnatanirapekkham, tam
sutan"ti vinneyyatta ditthadini upanidhaya vattabbo hoti. Asutam na hotiti
hi sutanti pakasitoyamatthoti.
     Ettha ca ititi vacanena asammoham dipeti. Patividdha hi atthassa
pakaravisesa ititi idha ayasmata anandena paccamattha, tenassa asammoho
dipito. Na hi sammulho nanappakarappativedhasamattho hoti, lobhappahanadivasena
nanappakara duppatividdha ca suttattha niddisiyanti. Sutanti vacanena asammosam
dipeti sutakarassa yathavato dassiyamanatta. Yassa hi sutam sammulham hoti,
na so kalantare maya sutanti patijanati. Iccassa asammohena sammohabhavena
pannaya eva va savanakalasambhutaya taduttarikalapannasiddhi, tatha asammosena
@Footnote: 1 Si. anumanatthopi
Satisiddhi. Tattha pannapubbangamaya satiya byanjanavadharanasamatthata. Byanjananam
hi pativijjhitabbo akaro natigambhiro, yathasutadharanameva tattha karaniyanti
satiya byaparo adhiko, panna tattha gunibhuta hoti pannaya pubbangamati
katva. Satipubbangamaya pannaya atthappativedhasamatthata. Atthassa hi pativijjhitabbo
akaro gambhiroti pannaya byaparo adhiko, sati tattha gunibhuta hoti satiya
pubbangamati katva. Tadubhayasamatthatayogena atthabyanjanasampannassa dhammakosassa
anupalanasamatthataya dhammabhandagarikattasiddhi.
     Aparo nayo:- ititi vacanena yonisomanasikaram dipeti tena vuccamananam
akaranidassanavadharanatthanam upari vakkhamananam nanappakarappativedhajotakanam
aviparitasaddhammavisayatta. Na hi ayonisomanasikaroto nanappakarappativedho
sambhavati. Sutanti vacanena avikkhepam dipeti, nidanapucchavasena pakaranappattassa
vakkhamanassa suttassa savanam na samadhanamantarena sambhavati vikkhittacittassa
savanabhavato. Tatha hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiya vuccamanopi "na
maya sutam, puna bhanatha"ti vadati. Yonisomanasikarena cettha attasammapanidhim
pubbekatapunnatanca sadheti samma appanihitattassa pubbe akatapunnassa va
tadabhavato. Avikkhepena saddhammassavanam sappurisupanissayanca sadheti assutavato
sappurisupanissayarahitassa ca tadabhavato. Na hi vikkhittacitto saddhammam sotum
sakkoti, na ca sappurise anupassayamanassa savanam atthi.
     Aparo nayo:- "yassa cittasantanassa nanakarappavattiya
nanatthabyanjanaggahanam hoti, tassa nanakaraniddeso"ti vuttam. Yasma ca so
bhagavato vacanassa atthabyanjanappabhedaparicchedavasena sakalasasanasampattiogahanena
niravasesaparahitaparipurikaranabhuto evambhaddako akaro na samma appanihitattano
Pubbe akatapunnassa va hoti, tasma ititi imina bhaddakena akarena
pacchimacakkadvayasampattim attano dipeti. Sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattim.
Na hi appatirupe dese vasato sappurisupanissayarahitassa va savanam atthi. Iccassa
pacchimacakkadvayasiddhiya asayasuddhi siddha hoti, sammapanihitatto pubbe ca
katapunno visuddhasayo hoti tadavisuddhihetunam kilesanam duribhavato. Tatha hi
vuttam "sammapanihitam cittam, seyyaso nam tato kare"ti 1- "katapunnosi tvam
ananda, padhanamanuyunja, khippam hohisi anasavo"ti 2- ca. Purimacakkadvayasiddhiya
payogasuddhi. Patirupadesavasena hi sappurisupanissayena ca sadhunam ditthanugati-
apajjanenapi visuddhappayogo hoti. Taya ca asayasuddhiya adhigamabyattisiddhi,
pubbe eva tanhaditthisankilesanam visodhitatta payogasuddhiya agamabyattisiddhi.
Suparisuddhakayavacipayogo hi vippatisarabhavato avikkhittacitto pariyattiyam visarado
hoti. Iti payogasayasuddhassa agamadhigamasampannassa vacanam arunuggamanam viya
suriyassa udayato, yonisomanasikaro viya ca kusaladhammassa, arahati bhagavato
vacanassa pubbangamam bhavitunti thane nidanam thapento iti me sutantiadimaha.
     Aparo nayo:- ititi imina pubbe vuttanayena nanappakarappativedhadipakena
attano atthapatibhanapatisambhidasampattisabbhavam dipeti. Sutanti imina
itisaddasannidhanato vakkhamanapekkhaya va sotabbabhedappativedhadipakena
dhammaniruttipatisambhidasampattisabbhavam dipeti. Ititi ca idam vuttanayeneva
yonisomanasikaradipakam vacanam bhasamano "ete maya dhamma manasanupekkhita
ditthiya suppatividdha"ti dipeti. Pariyattidhamma hi "idha silam kathitam, idha samadhi,
idha panna, ettaka ettha anusandhiyo"tiadina nayena manasa anupekkhita
anussavakaraparivitakkasahitaya 3- dhammanijjhanakkhantibhutaya nataparinnasankhataya
@Footnote: 1 khu.dha. 25/43/24    2 di.maha. 10/207/127  3 ka...parisambandhitaya
Va ditthiya tattha tattha vuttaruparupadhamme "iti rupam ettakam rupan"tiadina
nayena sutthu vavatthapetva patividdha attano paresanca hitasukhavaha hontiti.
Sutanti idam savanayogaparidipakam vacanam bhasamano "bahu maya dhamma suta dhata 1-
vacasa paricita"ti dipeti sotavadhanappatibaddha hi pariyattidhammassa savanadharanaparicaya.
Tadubhayenapi dhammassa svakkhatabhavena atthabyanjanaparipurim dipento
savane adaram janeti. Atthabyanjanaparipunnam hi dhammam adarena assunanto
mahata hita 2- paribahiro hotiti adaram janetva sakkaccam dhammo  sotabbo.
     Iti me sutanti imina pana sakalena vacanena ayasma anando
tathagatappaveditam dhammavinayam attano adahanto asappurisabhumim atikkamati, savakattam
patijananto sappurisabhumim okkamati. Tatha asaddhamma cittam vutthapeti, saddhamme
cittam patitthapeti. "kevalam sutamevetam maya, tasseva pana bhagavato vacanan"ti
dipento attanam parimoceti, sattharam apadisati, jinavacanam appeti, dhammanettim
patitthapeti. 3-
     Apica iti me sutanti attana uppaditabhavam appatijananto purimassavanam 4-
vivaranto "sammukha patiggahitamidam maya tassa bhagavato catuvesarajjavisaradassa
dasabaladharassa asabhatthanatthayino sihanadanadino sabbasattuttamassa dhammissarassa
dhammarajassa dhammadhipatino dhammadipassa dhammasaranassa saddhammavaracakkavattino
sammasambuddhassa, na ettha atthe va dhamme va pade va byanjane va
kankha va vimati va kattabbati sabbadevamanussanam imasmim dhammavinaye
assaddhiyam vinaseti, saddhasampadam uppadeti. Tenetam vuccati:-
@Footnote: 1 ka. dhata        2 ka. mahato hitaya
@3 ka. patthapeti     4 ka. purimavacanam
        "vinasayati assaddham          saddham vaddheti sasane
         iti me 1- sutamiccevam      vadam gotamasavako"ti.
      Etthaha "kasma panettha yatha annesu suttesu `evamme sutam ekam
samayam bhagava'tiadina kaladese apadisitvava nidanam bhasitam, evam na bhasitan"ti.
Apare tava ahu:- na pana therena bhasitatta. Idam hi nidanam na ayasmata
anandena pathamam bhasitam, khujjuttaraya pana bhagavata upasikasu bahussutabhavena
etadagge thapitaya sekkhappatisambhidappattaya ariyasavikaya samavatippamukhanam
pancannam itthisatanam pathamam bhasitam.
      Tatrayam anupubbikatha:- ito kira kappasatasahassamatthake padumuttaro
nama sammasambuddho loke uppajjitva pavattitavaradhammacakko hamsavatiyam
viharati. Athekadivasam hamsavatiyam eka kuladhita satthu dhammadesanam sotum gacchantihi
upasikahi saddhim aramam gata sattharam ekam upasikam bahussutanam etadagge
thapentam disva adhikaram katva tam thanantaram patthesi. Satthapi nam byakasi
"anagate gotamassa nama sammasambuddhassa savikanam upasikanam bahussutanam
agga bhavissati"ti. Tassa yavajivam kusalam katva devaloke nibbattitva puna
manussesuti evam devamanussesu samsarantiya kappasatasahassam atikkantam. 2- Atha
imasmim bhaddakappe amhakam bhagavato kale sa devalokato cavitva
ghosakasetthissa gehe dasiya kucchismim patisandhim ganhi, uttaratissa namam
akamsu. Sa jatakale khujja ahositi khujjuttaratveva pannayittha. Sa
aparabhage ghosakasetthina ranno udenassa 3- samavatiya dinnakale tassa
paricarikabhavena dinna ranno udenassa antepure vasati.
@Footnote: 1 ka. evamme   2 ka. kappasatasahasse atikkante
@3 cha.Ma. utenasasa, evamuparipi
      Tena ca samayena kosambiyam ghosakasetthikukkutasetthipavarikasetthino
bhagavantam uddissa tayo vihare karetva janapadacarikam carante tathagate
kosambinagaram sampatte buddhappamukhassa bhikkhusamghassa vihare niyyadetva
mahadanani pavattesum. Masamattam atikkami. Atha nesam etadahosi "buddha nama
sabbalokanukampaka, annesampi okasam dassama"ti kosambinagaravasinopi
janassa okasam akamsu. Tato patthaya nagara vithisabhagena ganasabhagena
mahadanam denti. Athekadivasam sattha bhikkhusamghaparivuto malakarajetthakassa gehe
nisidi, tasmim khane khujjuttara samavatiya pupphani gahetum attha kahapane
adaya tam geham agamasi. Malakarajetthako tam disva "amma uttare
ajja tuyham pupphani datum khano natthi, aham buddhappamukham bhikkhusamgham parivisami,
tvampi parivesanaya sahayika hohi, evam kate 1- paresam veyyavaccakaranato
muccissasi"ti aha. Tato khujjuttara buddhanam bhattagge veyyavaccam akasi.
Sa satthara upanisinnakathavasena kathitam sabbameva 2- dhammam ugganhi, anumodanam
pana sutva sotapattiphale patitthasi.
      Sa annesu divasesu cattarova kahapane datva pupphani gahetva
gacchati, tasmim pana divase ditthasaccabhavena parasantake cittam anuppadetva
atthapi kahapane datva pacchim puretva pupphani gahetva samavatiya santikam
agamasi. Atha nam sa pucchi "amma uttare tvam annesu divasesu na bahuni
pupphani aharasi, ajja pana bahukani, kinno raja uttaritaram pasanno"ti.
Sa musa vattum abhabbataya atite attana katam aniguhitva sabbam kathesi. Atha
"kasma ajja bahuni aharasi"ti 3- ca vutta "ajjaham sammasambuddhassa dhammam
sutva amatam sacchakasim, tasma tumhe na vancemi"ti aha. Tam sutva "are
@Footnote: 1 cha.Ma. evam ito     2 ka. sabbam    3 ka. aharitaniti
Dutthadasi ettakam kalam taya gahite kahapane dehi"ti atajjetva pubbahetuna
codiyamana "amma taya pitam amatam amhepi payehi"ti vatva "tenahi mam
nhapehi"ti vutte solasahi gandhodakaghatehi nhapetva dve matthasatake
dapesi. Sa ekam nivasetva ekam parupitva asanam pannapetva asane nisiditva
vicitravijanim adaya nicasanesu nisinnani panca matugamasatani amantetva
sekkhappatisambhidasu thatva satthara desitaniyameneva tasam dhammam desesi.
Desanavasane ta sabba sotapattiphale patitthahimsu. Ta sabbapi khujjuttaram
vanditva "amma ajja patthaya tvam kilitthakammam ma kari, amhakam matutthane
acariyatthane ca patitthahi"ti garutthane thapayimsu.
      Kasma panesa dasi hutva nibbattati? sa kira kassapasammasambuddhakale
Baranasiyam setthidhita hutva nibbatta ekaya khinasavattheriya
upatthakakulam gataya "etamme ayye pasadhanapelikam detha"ti veyyavaccam karesi.
Theripi "adentiya mayi aghatam uppadetva niraye nibbattissati, dentiya
paresam dasi hutva nibbattissati, nirayasantapato dasibhavo seyyo"ti
anudayam paticca tassa vacanam akasi. Sa tena kammena panca jatisatani
paresam dasiyeva hutva nibbatti.
      Kasma pana khujja ahosi? anuppanne kira buddhe ayam baranasiranno
Gehe vasanti ekam rajakulupakam paccekabuddham thokam khujjadhatukam disva attana
sahavasinam matugamanam purato parihasam karonti yathavajjam kelivasena khujjakaram
dassesi, tasma khujja hutva nibbatti.
      Kim pana katva pannavanti jatati? 1- anuppanne kira buddhe ayam
Baranasiranno gehe vasanti attha paccekabuddhe rajagehato unhapayasassa
@Footnote: 1 Ma. sappanna, ka. mahapanna jata
Purite 1- patte parivattitva parivattitva ganhante disva attano santakani
attha dantavalayani "idha thapetva ganhatha"ti adasi, te tatha katva
olokesum. "tumhakanneva tani pariccattani, gahetva gacchatha"ti aha. Te
nandamulakapabbharam agamamsu, ajjapi tani valayani aroganeva. Sa tassa
nissandena pannavanti 2- jata.
      Atha nam samavatippamukhani panca itthisatani "amma tvam divase divase
satthu santikam gantva bhagavata desitam dhammam sutva amhakam desehi"ti vadimsu.
Sa tatha karonti aparabhage tipitakadhara jata. Tasma nam sattha "etadaggam
bhikkhave mama savikanam bahussutanam upasikanam yadidam khujjuttara"ti etadagge
thapesi. Iti upasikasu 3- bahussutabhavena satthara etadagge thapita
patisambhidappatta khujjuttara ariyasavika satthari kosambiyam viharante kalena
kalam satthu santikam gantva dhammam sutva antepuram gantva samavatippamukhanam
pancannam itthisatanam ariyasavikanam satthara desitaniyamena yathasutam dhammam
kathenti attanam parimocetva satthu santike sutabhavam pakasenti "vuttam hetam
bhagavata vuttamarahatati me sutan"ti nidanam aropesi.
      Yasma pana tasmimyeva nagare bhagavato sammukha sutva tadaheva taya tasam
bhasitam, tasma "ekam samayam bhagava kosambiyam viharati"ti kaladesam apadisitum
payojanasambhavova natthi supakatabhavato. Bhikkhuniyo cassa 4- santike imani
suttani ganhimsu. Evam paramparaya bhikkhusupi taya aropitam nidanam pakatam
ahosi. Athayasma anando tathagatassa parinibbanato aparabhage sattapanniguhayam
ajatasattuna karapite saddhammamandape mahakassapappamukhassa vasiganassa
@Footnote: 1 ka. pure     2 ka. mahapanna
@3 ka. upasika  4 ka. bhikkhuniyopassa
Majjhe nisiditva dhammam sangayanto imesam suttanam nidanassa dvelhakam
pariharanto taya aropitaniyameneva nidanam aropesiti.
      Keci panettha bahu pakare papancenti, kim tehi. Apica nananayehi
sangitikara dhammavinayam sangayimsu. Anubuddha hi dhammasangahakamahathera, te
sammadeva dhammavinayassa sangayanakaram jananta katthaci "evamme sutan"tiadina,
katthaci "tena samayena"tiadina, katthaci gathabandhavasena nidanam thapenta,
katthaci sabbena sabbam nidanam atthapenta vaggasangahadivasena dhammavinayam
sangayimsu. Tattha idha vuttam hetantiadina nidanam thapetva sangayimsu, kinci 1-
suttageyyadivasena navangamidam buddhavacanam. Yatha cetam, evam sabbesampi
sammasambuddhanam. Vuttanhetam "appakanca nesam ahosi suttam geyyan"tiadi.
Tattha itivuttakangassa annam kinci na pannayati tabbhavanimittam thapetva
"vuttam hetam .pe. Me sutan"ti idam vacanam. Tenahu atthakathacariya "vuttam
hetam bhagavatatiadinayappavatta dvadasuttarasatasuttanta itivuttakan"ti. Tasma
satthu adhippayam janantehi dhammasangahakehi ariyasavikaya va imesam suttanam
itivuttakangabhavanapanattham iminava nayena nidanam thapitanti veditabbam.
      Kimattham pana dhammavinayasangahe kariyamane nidanavacanam, 2- nanu bhagavata
bhasitavacanasseva sangaho katabboti? vuccate:- desanaya thitiasammosasaddheyya-
bhavasampadanattham. Kaladesadesakaparisapadesehi upanibandhitva thapita hi
desana ciratthitika hoti asammosadhamma saddheyya ca desakalakattuhetunimittehi
upanibaddho viya voharavinicchayo. Teneva ca ayasmata mahakassapena
brahmajalamulapariyayasuttadinam desadipucchasu katasu tasam vissajjanam karontena
@Footnote: 1 Si.,ka. kinca      2 ka. nidanavacanam vuttam
Dhammabhandagarikena "evamme sutan"tiadina nidanam bhasitam, idha pana
desakalaggahane karanam vuttameva.
      Apica satthu sampattippakasanattham nidanavacanam. Tathagatassa hi bhagavato
pubbaracananumanagamatakkabhavato sammasambuddhabhavasiddhi. Na hi
sammasambuddhassa pubbaracanadihi attho atthi sabbattha appatihatananacarataya
ekappamanatta ca neyyadhammesu. Tatha acariyamutthidhammamacchariyasasanasavakanu-
ragabhavato 1- khinasavabhavasiddhi. Na hi sabbaso khinasavassa te sambhavantiti
suvisuddhassa paranuggahapavatti. 2- Evam desakasankilesabhutanam ditthisilasampada-
dusakanam avijjatanhanam accantabhavasamsucakehi nanasampadapahanasampadabhibyanjakehi ca
sambuddhavisuddhabhavehi purimavesarajjadvayasiddhi, tato ca antarayikaniyyanika-
dhammesu asammohabhavasiddhito pacchimavesarajjadvayasiddhiti bhagavato catuvesarajja-
samannagamo attahitaparahitapatipatti 3- ca nidanavacanena pakasita 4- hoti tattha
tattha sampattaparisaya ajjhasayanurupam thanuppattikappatibhanena dhammadesanadipanato.
Idha pana anavasesato kamadosappahanam vidhaya desanadipanato cati
yojetabbam. Tena vuttam "satthu sampattippakasanattham nidanavacanan"ti. Ettha ca
"bhagavata arahata"ti imehi padehi yathavuttaatthavibhavanata hettha dassita eva.
      Tatha sasanasampattippakasanattham nidanavacanam. Nanakarunapariggahitasabbakiriyassa
hi bhagavato natthi niratthaka patipatti attahita va. Tasma paresam
eva atthaya pavattasabbakiriyassa sammasambuddhassa sakalampi kayavacimanokammam
yathapavattam vuccamanam ditthadhammikasamparayikaparamatthehi yatharaham sattanamanusasanatthena
sasanam, na kabbaracana. 5- Tatiyam satthu caritam kaladesadesakaparisapadesehi 6-
@Footnote: 1 ka....nuggahabhavato     2 ka. paranuggahavutti     3 ka. attahitaparahitasannissayo
@4 ka. pakasito   5 Si. na pubbaracana 6 ka. sabbaracanakaladesadesakaparisapadesehi
Tattha tattha nidanavacanehi yatharaham pakasiyati. Idha pana desakaparisapadesehiti
yojetabbam. Tena vuttam "sasanasampattippakasanattham nidanavacanan"ti.
      Apica satthuno pamanabhavappakasanena sasanassa pamanabhavadassanattham
nidanavacanam. Tancassa pamanabhavadassanam hettha vuttanayanusarena "bhagavata
arahata"ti imehi padehi vibhavitanti veditabbam. Idamettha nidanavacanappayojanassa
mukhamattanidassananti.
                        Nidanavannana nitthita.
                          -------------
                           1. Ekakanipata
                            1. Pathamavagga
                         1. Lobhasuttavannana
      [1] Idani ekadhammam bhikkhave pajahathatiadina nayena bhagavata
nikkhittassa suttassa vannanaya okaso anuppatto. Sa panesa atthavannana
yasma suttanikkhepam vicaretva vuccamana pakata hoti, tasma suttanikkhepam
tava vicaressama. Cattaro hi suttanikkhepa attajjhasayo parajjhasayo
pucchavasiko atthuppattikoti. Yatha hi anekasataanekasahassabhedanipi suttantani
sankilesabhagiyadipatthananayena solasavidhatam nativattanti, evam attajjhasayadi-
suttanikkhepavasena catubbidhatam nativattantiti. Tattha yatha attajjhasayassa
atthuppattiya ca parajjhasayapucchavasikehi saddhim samsaggabhedo sambhavati attajjhasayo
ca parajjhasayo ca, attajjhasayo ca pucchavasiko ca, atthuppattiko ca
parajjhasayo ca, atthuppattiko ca pucchavasiko cati ajjhasayapucchanusandhisambhavato.
Evam yadipi atthuppattiya attajjhasayenapi samsaggabhedo sambhavati, attajjhasayadihi
pana purato thitehi atthuppattiya samsaggo natthiti niravaseso patthananayo na
sambhavati. Tadantogadhatta va sambhavantanam sesanikkhepanam mulanikkhepavasena
cattaro suttanikkhepa vuttati veditabbam.
      Tatrayam vacanattho:- nikkhipiyatiti nikkhepo, suttam eva nikkhepo
suttanikkhePo. Atha va nikkhipanam nikkhepo, suttassa nikkhepo suttanikkhepo,
suttadesanati attho. Attano ajjhasayo attajjhasayo, so assa
atthi karanabhutoti attajjhasayo, attano ajjhasayo etassati va
Attajjhasayo. Parajjhasayepi eseva nayo. Pucchaya vasoti pucchavaso, so
etassa atthiti pucchavasiko. Suttadesanaya vatthubhutassa atthassa uppatti
atthuppatti, atthuppatti eva atthuppatti thakarassa thakaram katva, sa etassa
atthiti atthuppattiko. Atha va nikkhipiyati suttam etenati nikkhepo,
attajjhasayadi eva. Etasmim pana atthavikappe attano ajjhasayo attajjhasayo.
Paresam ajjhasayo parajjhasayo. Pucchiyatiti puccha, pucchitabbo attho,
pucchavasena pavattam dhammappatiggahakanam vacanam pucchavasam, tadeva
nikkhepasaddapekkhaya pucchavasikoti pullingavasena vuttam, tatha atthuppatti eva
atthuppattikoti evamettha attho veditabbo.
      Apica paresam indriyaparipakadikarananirapekkhatta attajjhasayassa visum
suttanikkhepabhavo yutto kevalam attano ajjhasayeneva dhammatantithapanattham
pavattitadesanatta, parajjhasayapucchavasikanam pana paresam ajjhasayapucchanam
desanapavattihetubhutanam 1- uppattiyam pavattitanam kathamatthuppattiyam anavarodho,
pucchavasikatthuppattikanam va parajjhasayanurodhena pavattitanam katham parajjhasaye
anavarodhoti? na codetabbametam. Paresam hi abhiniharaparipucchadivinimuttasseva
suttadesanakaranuppadassa atthuppattibhavena gahitatta parajjhasayapucchavasikanam
visum gahanam. Tatha hi brahmajaladhammadayadasuttadinam 2- vannavannaamisuppadadidesana
nimittam atthuppatti vuccati. Paresam puccham vina ajjhasayameva nimittam
katva desito parajjhasayo, pucchavasena desito pucchavasikoti pakatoyamatthoti.
      Yani bhagava parehi anajjhittho kevalam attano ajjhasayeneva katheti.
Seyyathidam? akankheyyasuttam tuvattakasuttantievamadini, 3- tesam attajjhasayo
NikkhePo.
@Footnote: 1 ka. desananimittam hetubhutanam        2 di.Si. 9/1/1, Ma.mu. 12/29/17
@3 Ma.mu. 12/64/43, khu.su. 25/722/456/514
      Yani pana "paripakka kho rahulassa vimuttiparipacaniya dhamma, yannunaham
rahulam uttarim asavanam khaye vineyyan"ti evam paresam ajjhasayam khantim
abhiniharam bujjhanabhavanca oloketva parajjhasayavasena kathitani, seyyathidam?
rahulovadasuttam dhammacakkappavattanasuttantievamadini, 1- tesam parajjhasayo
nikkhePo.
      Bhagavantam pana upasankamitva deva manussa catasso parisa cattaro
vanna ca tatha tatha panham pucchanti "bojjhanga bojjhangati bhante
vuccanti, nivarana nivaranati vuccanti"tiadina, evam putthena bhagavata yani
kathitani bojjhangasamyuttadini, 2- tesam pucchavasiko nikkhePo.
      Yani pana tani uppannam karanam paticca kathitani, seyyathidam?
Dhammadayadam puttamamsupamam darukkhandhupamantievamadini 3- tesam atthuppattiko
nikkhePo.
      Evamimesu catusu suttanikkhepesu imassa suttassa parajjhasayo nikkhePo.
Parajjhasayavasena hetam nikkhittam. Kesam ajjhasayena? lobhe adinavadassinam
Puggalanam. Keci pana "attajjhasayo"ti vadanti.
      Tattha ekadhammam bhikkhavetiadisu ekasaddo attheva annatthe "sassato
atta ca loko ca, idameva saccam moghamannanti ittheke abhivadanti"tiadisu. 4-
Atthi setthe "cetaso ekodibhavan"tiadisu. 5- Atthi asahaye "eko
vupakattho"tiadisu. 6- Atthi sankhayam "ekova kho bhikkhave khano ca samayo ca
brahmacariyavasaya"tiadisu. 7- Idhapi sankhayameva datthabbo.
@Footnote: 1 vi.maha. 4/20/17., Ma.Ma. 13/107/34, Ma.u. 14/416/156, sam.kha. 17/59/55
@2 sam.maha. 19/186/65     3 Ma.mu. 12/29/17, sam.ni. 16/63/95
@4 Ma.u. 14/27/22        5 vi.maha. 1/11/5, di.Si. 9/228/75
@6 di.Si. 9/405/175       7 an.pancaka. 23/29/98
      Dhammasaddo pariyattisaccasamadhipannapakatipunnapattisunnataneyyasabhavadisu
dissati. Tatha hissa "idha bhikkhu dhammam pariyapunati"tiadisu 1- pariyatti attho.
"ditthadhammo"tiadisu 2- saccani. "evamdhamma te bhagavanto ahesun"tiadisu 3-
samadhi. "saccam dhammo dhiti cago sa ve pecca na socati"tiadisu 4- panna.
"jatidhammanam bhikkhave sattanam evam iccha uppajjati"tiadisu 5- pakati. "dhammo
have rakkhati dhammacarin"tiadisu 6-  punnam. "tinnam dhammanam annatarena
vadeyya parajikena va samghadisesena va pacittiyena va"tiadisu 7- apatti.
"tasmim kho pana samaye dhamma honti"tiadisu 8- sunnata. "sabbe dhamma
sabbakarena buddhassa bhagavato nanamukhe apatham agacchanti"tiadisu 9- neyyo.
"kusala dhamma akusala dhamma"tiadisu 10- sabhavo attho. Idhapi sabhavo. Tasma
ekadhammanti ekam sankilesasabhavanti adhippayo. Eko ca so dhammo cati
ekadhammo, tam ekadhammam.
      Bhikkhaveti bhikkhu alapati. Kimattham pana bhagava dhammam desento bhikkhu
alapati, na dhammameva desetiti? satijananattham. Bhikkhu hi annam cintentapi
dhammam paccavekkhantapi kammatthanam manasikarontapi nisinna honti, te pathamam
analapitva dhamme desiyamane "ayam desana kimnidana kimpaccaya"ti sallakkhetum
na sakkonti. Alapite pana satim upatthapetva sallakkhetum sakkonti, tasma
satijananattham "bhikkhave"ti alapati. Tena ca tesam bhikkhanasilatadigunayogasiddhena
vacanena hinadhikajanasevitam vuttim 11- pakasento uddhatadinabhavaniggaham karoti.
@Footnote: 1 an.pancaka. 22/73/98     2 di.Si. 9/299/108    3 di.maha. 10/13/7
@4 khu.su. 25/190/370, khu.ja.27/57/18 (sya) 5 di.maha. 10/398/262
@6 khu.ja 27/1420/290 (sya)   7 vi.mahavi. 1/444/333   8 abhi.san. 34/121/41
@9 khu.maha. 29/727/432, khuu.cula. 30/492/238 (sya)  10 abhi.san. 34/1/1
@11 ka. bhikkhunam silavatadigunayogasiddhena hinadhikajanasevitavattam
"bhikkhave"ti imina karunavippharasommahadayanayananipatapubbangamena vacanena te
attano mukhabhimukhe karonto tena ca kathetukamyatadipakena vacanena nesam
sotukamyatam janeti, teneva ca sambodhanatthe sadhukam savanamanasikarepi niyojeti.
Sadhukam savanamanasikarayatta hi sasanasampatti.
      Annesupi devamanussesu parisapariyapannesu vijjamanesu kasma bhikkhu
eva amantesiti? jetthasetthasannasadasannihitabhavato. Sabbaparisasadharana
hi bhagavato dhammadesana, parisaya ca jettha pathamuppannatta, settha
anagariyabhavam adim katva satthu cariyanuvidhayakatta sakalasasanappatiggahakatta
ca, asanna tattha nisinnesu samipavuttiya, sada sannihita satthu
santikavacaratta. Apica te dhammadesanaya bhajanam yathanusittham patipattisabbhavato,
visesato ca ekacce bhikkhu sanadhaya ayam desanati te eva alapi.
      Pajahathati ettha pahanam nama tadangappahanam vikkhambhanappahanam samucchedappahanam
patippassaddhippahanam nissaranappahananti pancavidham. Tattha yam dipalokeneva
tamassa patipakkhabhavato alobhadihi lobhadikassa, namarupaparicchedadivipassanananehi
tassa tassa anatthassa pahanam. Seyyathidam? pariccagena lobhadimalassa. Silena
panatipatadidussilyassa, saddhadihi assaddhiyadikassa, namarupavavatthanena
sakkayaditthiya, paccayapariggahena ahetuvisamahetuditthinam, tasseva aparabhagena
kankhavitaranena kathamkathibhavassa, kalapasammasanena "aham mama"ti gahassa,
maggamaggavavatthanena amagge maggadassanaya, udayadassanena ucchedaditthiya,
vayadassanena sassataditthiya, bhayadassanena sabhayesu abhayasannaya, adinavadassanena
assadasannaya, nibbidanupassanena abhiratisannaya, muccitukamyatananena
amuccitukamyataya, upekkhananena anupekkhaya, anulomena dhammatthitiya,
Nibbanena patilomabhavassa, gotrabhuna sankharanimittaggahassa pahanam, etam
tadangappahanam nama.
      Yam pana upacarappanabhedena samadhina pavattibhavanivaranato ghatappahareneva
udakapitthe sevalassa tesam tesam nivaranadidhammanam pahanam, etam vikkhambhanappahanam
nama. Yam catunnam ariyamagganam bhavitatta tamtammaggavato attano santane
"ditthigatanam pahanaya"tiadina 1- nayena vuttassa samudayapakkhiyassa kilesaganassa
accantam appavattibhavena samucchindanam, idam samucchedappahanam nama. Yam pana
phalakkhane patippassaddhattam kilesanam, etam patippassaddhippahanam nama. Yam pana
sabbasankhatanissatatta 2- pahinasabbasankhatam nibbanam, etam nissaranappahanam nama.
Evam pancavidhe pahane 3- anagamikabhavakarassa pahanassa adhippetatta idha
samucchedappahananti veditabbam. Tasma pajahathati pariccajatha, samucchindathati
attho.
      Ahanti bhagava attanam niddisati. Voti ayam vosaddo paccattaupayoga-
karanasamivacanapadapuranasampadanesu dissati. Tatha hi "kacci pana vo anuruddha
samagga sammodamana"tiadisu 4- paccatte agato. "gacchatha bhikkhave panamemi
vo"tiadisu 5- upayoge. "na vo mama santike vatthabban"tiadisu 5- karane.
"sabbesam vo sariputta subhasitan"tiadisu 6- samivacane. "ye hi vo ariya
parisuddhakayakammanta"tiadisu 7- padapurane. "vanapatthapariyayam vo bhikkhave
desessami"tiadisu 8- sampadane. Idhapi sampadane eva datthabbo.
@Footnote: 1 abhi.san. 34/277/84, abhi.vi. 35/628/322
@2 ka. sabbasankhatam nissatato    3 ka. pancavidhena pahanena
@4 Ma.mu. 12/326/290      5 Ma.Ma. 13/157/131
@6 Ma.mu. 12/345/305  7 Ma.mu. 12/235/23   8 Ma.mu. 12/190/162
      Patibhogoti patibhu. So hi dharanakam paticca dhanikassa, dhanikam paticca
dharanakassa patinidhibhuto dhanikasantakassa tato haranadisankhatena bhunjanena
bhogoti patibhogo, patibhogo eva patibhogo. Anagamitayati anagamibhavatthaya.
Patisandhiggahanavasena hi kamabhavassa anagamanato anagami, yo yassa dhammassa
adhigamena anagamiti vuccati, saphalo so tatiyamaggo anagamita 1- nama. Iti
bhagava veneyyadamanakusalo veneyyajjhasayanukulam tatiyamaggadhigamam lahuna upayena
ekadhammapuranatamattena thiram 2- katva dassesi yatha tam sammasambuddho.
Bhinnabhumikapi hi patighasamyojanadayo tatiyamaggavajjha kilesa kamaragappahanam
nativattantiti.
      Kasma panettha bhagava attanam patibhogabhave thapesi? tesam bhikkhunam
Anagamimaggadhigamaya ussahajananattham. Passati hi bhagava "maya `ekadhammam
bhikkhave pajahatha, aham vo patibhogo anagamitaya'ti vutte ime bhikkhu addha
tam ekadhammam pahaya sakka tatiyabhumim samadhigantum, yato dhammassami pathamamaha
`aham patibhogo'ti ussahajata tadatthaya patipajjitabbam mannissanti"ti. Tasma
ussahajananattham anagamitaya tesam bhikkhunam attanam patibhogabhave thapesi.
      Katamam ekadhammanti ettha katamanti pucchavacanam. Puccha ca namesa
pancavidha aditthajotanapuccha ditthasamsandanapuccha vimaticchedanapuccha
anumatipuccha kathetukamyatapucchati. Tattha pakatiya lakkhanam annatam hoti adittham
atulitam atiritam avibhutam avibhavitam, tassa nanaya dassanaya tulanaya tiranaya
vibhutatthaya vibhavanatthaya panham pucchati. Ayam aditthajotanapuccha. Pakatiya
lakkhanam natam hoti dittham tulitam tiritam vibhutam vibhavitam, so annehi panditehi
@Footnote: 1 ka. anagami     2 ka. ekadhammapuranatathiram
Saddhim samsandanatthaya panham pucchati, ayam ditthasamsandanapuccha. Pakatiya
samsayapakkhando hoti vimatipakkhando dvelhakajato "evam nu kho, na nu kho,
kinnu kho, katham nu kho"ti, so vimaticchedanatthaya panham pucchati, ayam
vimaticchedanapuccha. Bhagava hi anumatiggahanattham panham pucchati "tam kim mannatha
bhikkhave rupam niccam va aniccam va"tiadina, 1- ayam anumatipuccha. Bhagava bhikkhunam
kathetukamyataya panham pucchati "cattarome bhikkhave ahara bhutanam va sattanam
thitiya sambhavesinam va anuggahaya, katame cattaro"ti, 2- ayam kathetukamyatapuccha.
      Tattha purima tisso puccha buddhanam natthi. Kasma? tisu hi addhasu
Kinci sankhatam addhavimuttam va asankhatam sammasambuddhanam adittham atulitam
atiritam avibhutam avibhavitam nama natthi, tena nesam aditthajotanapuccha natthi.
Yam pana tehi attano nanena patividdham, tassa annena samanena va
brahmanena va devena va marena va brahmuna va saddhim samsandanakiccam
natthi, tena nesam ditthasamsandanapucchapi natthi. Yasma pana buddha bhagavanto
akathamkathi tinnavicikiccha sabbadhammesu vigatasamsaya, tena nesam vimaticchedanapucchapi
natthi. Itara pana dve puccha atthi, tasu ayam kathetukamyatapucchati
veditabba.
      Idani taya pucchaya putthamattham sarupato dassento "lobham bhikkhave
ekadhamman"tiadimaha. Tattha lubbhanti tena, sayam va lubbhati, lubbhanamattameva
va tanti lobho, svayam arammanaggahanalakkhano makkatalepo viya, abhisangaraso
tattakapale pakkhittamamsapesi viya, apariccagapaccupatthano telanjanarago viya,
samyojaniyesu dhammesu assadadassanapadatthano, tanhanadibhavena vaddhamano
@Footnote: 1 vi.maha. 4/21/18, sam.kha. 17/59/55   2 sam.ni. 16/11/12
Yattha samuppanno, sighasota nadi viya mahasamuddam apayameva tam sattam
gahetva gacchatiti datthabbo. Kincapi ayam lobhasaddo sabbalobhasamannavacano,
idha pana kamaragavacanoti veditabbo. So hi anagamimaggavajjho.
      Puna bhikkhaveti alapanam dhammassa patiggahakabhavena abhimukhibhutanam tattha
adarajananattham. Pajahathati imina pahanabhisamayo vihito, so ca
parinnasacchikiriyabhavanabhisamayehi saddhim eva pavattati, na visunti
catusaccadhitthanani cattaripi sammaditthiya kiccani vihitaneva honti. Yatha ca
"lobham pajahatha"ti vutte pahanekatthabhavato dosadinampi pahanam atthato vuttameva hoti,
evam samudayasaccavisaye sammaditthikicce pahanabhisamaye vutte tassa
sahakarikaranabhutanam sammasankappadinam sesamagganaganampi samudayasaccavisayakiccam atthato
vuttameva hotiti paripunno ariyamaggabyaparo idha kathitoti datthabbo. Imina nayena
satipatthanadinampi bodhipakkhiyadhammanam byaparassa idha vuttabhavo yatharaham
vittharetabbo.
      Apicettha lobham pajahathati etena pahanaparinna vutta, sa ca
tiranaparinnadhitthana, tiranaparinna ca nataparinnadhitthanati avinabhavena 1-
tissopi parinna bodhita honti. Evamettha saha phalena catusaccakammatthanam
paripunnam katva pakasitanti datthabbam. Atha va lobham pajahathati saha phalena
nanadassanavisuddhi desita, sa ca patipadananadassanavisuddhisannissaya .pe.
Cittavisuddhisilavisuddhisannissaya cati nanantarikabhavena saha phalena sabbapi
satta visuddhiyo vibhavitati veditabbam.
      Evametaya visuddhikkamabhavanaya parinnattayasampadanena lobham
pajahitukamena:-
@Footnote: 1 ka. adhitthanabhavena
         "anatthajanano lobho        lobho cittappakopano
          bhayamantarato jatam         tam jano navabujjhati.
          Luddho attham na janati     luddho dhammam na passati
          andhatamam tada hoti        yam lobho sahate naram. 1-
      Ratto kho avuso ragena abhibhuto pariyadinnacitto 2- pajhampi hanati,
adinnampi adiyati, sandhimpi chindati, nillopampi harati, ekagarikampi
karoti, paripanthepi titthati, paradarampi gacchati, musapi bhanati. Tadapi tesam
bhavatam samanabrahmananam ajanatam apassatam avedayatam tanhanugatanam paritasitam
vipphanditameva.
          Tanhadutiyo puriso        dighamaddhana samsaram
          itthabhavannathabhavam       samsaram nativattati. 3-
          Natthi ragasamo aggi       natthi dosasamo kali 4-
          kamaragena dayhami       cittam me paridayhati. 5-
                  Ye ragarattanupatanti sotam
                  sayamkatam makkatakova jalan"ti 6- ca
evamadisuttapadanusarena nananayehi lobhassa adinavam paccavekkhitva tassa
pahanaya patipajjitabbam.
      Apica cha dhamma kamaragassa pahanaya samvattanti asubhanimittassa
uggaho asubhabhavananuyogo indriyesu guttadvarata bhojane mattannuta
kalyanamittata sappayakathati. Dasavidham hi asubhanimittam ugganhantassapi
@Footnote: 1 khu.iti. 25/88/305  2 an.tika. 20/54/152  3 khu.iti. 25/15/241
@4 khu.iti. 25/202/52  5 sam.sa. 15/212/227   6 khu.dha. 25/347/77
Kamarago pahiyati, kayagatasatibhavanavasena savinnanake uddhumatakadivasena
avinnanake asubhe asubhabhavananuyogamanuyuttassapi, manacchatthesu indriyesu
samvaranavasena satikavatena pihitadvarassapi, catunnam pancannam va alopanam
okase sati udakam pivitva yapanasilataya bhojane mattannunopi. Tenevaha:-
         "cattaro panca alope    abhutva udakam pive
          alam phasuviharaya         pahitattassa bhikkhuno"ti. 1-
      Asubhakammatthanabhavanarate kalyanamitte sevantassapi, thananisajjadisu
dasaasubhanissitasappayakathayapi pahiyati. Tenevaha:-
             "atthi bhikkhave asubhanimittam, tattha yoniso manasikaro bahulikaro,
        ayamaharo anuppannassa va kamacchandassa anuppadaya uppannassa
        va kamacchandassa pahanaya"ti. 2-
      Evam pubbabhage kamaragasankhatassa lobhassa pahanaya patipanno vipassanam
ussukkapetva tatiyamaggena tam anavasesato samucchindati. Tena vuttam "lobham
bhikkhave ekadhammam pajahatha, aham vo patibhogo anagamitaya"ti.
      Etthaha "ko panettha lobho pahiyati, kim atito atha anagato udahu
paccuppanno"ti. Kincettha:- na tava atito lobho pahiyeyya, na anagato
va tesam abhavato. Na hi niruddham anuppannam va atthiti vuccati, vayamo ca aphalo
vuccati, apajjati. Atha paccuppanno, evampi aphalo vayamo tassa sarasabhangatta 3-
sankilittha ca maggabhavana apajjati, cittavippayutto va lobho siya, na
cayam nayo icchitoti. Vuccate:- na vuttanayena atitanagatapaccuppanno lobho
pahiyati. Seyyathapi idha taruno rukkho asanjataphalo, tam puriso kuthariya
@Footnote: 1 khu.thera. 26/983/395  2 sam.maha. 19/232/94  3 Ma. na pabhangutta
Mule chindeyya, tassa rukkhassa chede asati yani phalani nibbatteyyum, tani
rukkhassa chinnatta ajatani eva na janeyyum, evameva ariyamaggadhigame
asati uppajjanaraho lobho ariyamaggadhigamena paccayaghatassa katatta na
uppajjati. Ayam hi atthakathasu "bhumiladdhuppanno"ti vuccati. Vipassanaya hi
arammanabhuta pancakkhandha tassa uppajjanatthanataya bhumi nama. Sa bhumi
tena laddhati katva bhumiladdhuppanno. Arammanadhiggahituppanno
avikkhambhituppanno asamuhatuppannoti ca ayameva vuccati.
      Tatthati tasmim sutte. Etanti etam atthajatam idani gathabandhavasena
vuccamanam. Iti vuccatiti kena pana vuccati? bhagavatava. Annesu hi tadisesu
thanesu sangitikarehi upanibandhagatha honti, idha pana bhagavatava gatharucikanam
puggalanam ajjhasayavasena vuttamevattham sangahetva gatha bhasita.
      Tattha yena lobhena luddhase, satta gacchanti duggatinti yena
arammanaggahanalakkhanena tato eva abhisangarasena lobhena luddha
ajjhattikabahiresu ayatanesu giddha gadhita. Seti hi nipatamattam. Akkharacintaka
pana idisesu thanesu sekaragamam icchanti. Tatha luddhatta eva kayasucaritadisu
kinci sucaritam akatva kayaduccaritadini ca upacinitva rupadisu sattavisattataya
sattati laddhanama panino dukkhassa nibbattitthanataya duggatiti sankham gatam nirayam
tiracchanayonim pettivisayanca patisandhiggahanavasena gacchanti upapajjanti.
      Tam lobham sammadannaya, pajahanti vipassinoti tam yathavuttam lobham sabhavato
samudayato atthangamato assadato adinavato nissaranatoti imehi akarehi
samma aviparitam hetuna nanena annaya natatiranaparinnasankhataya pannaya
janitva rupadike pancupadanakkhandhe aniccadihi vividhehi akarehi passanto
Vipassino avasitthakilese vipassanapannapubbangamaya maggapannaya
samucchedappahanavasena pajahanti, na puna attano santane uppajjitum denti. Pahaya
na punayanti, imam lokam kudacananti evam sahajetthakappahanekatthehi
avasitthakilesehi saddhim tam lobham anagamimaggena pajahitva puna paccha imam
kamadhatusankhatam lobham patisandhiggahanavasena kadacipi na agacchanti orambhagiyanam
samyojananam suppahinatta. Iti bhagava anagamiphalena desanam nitthapesi.
      Ayampi atthoti nidanavasanato pabhuti yava gathapariyosana imina
suttena pakasito attho. Apisaddo idani vakkhamanasuttatthasampindano. Sesam
vuttanayameva. Imasmim sutte samudayasaccam sarupeneva agatam, pahanapadesena
maggasaccam. Itaram saccadvayanca tadubhayahetutaya niddharetabbam, gathaya pana
dukkhasamudayamaggasaccani yatharutavaseneva nayanti, itaram niddharetabbam. Eseva
nayo ito paresupi suttesu.
                    Paramatthadipaniya khuddakanikayatthakathaya
                          itivuttakavannanaya
                       pathamasuttavannana nitthita.
                          ------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 27 page 1-50. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=27&A=1&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=27&A=1&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=179              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=4405              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=4725              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=4725              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]