ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 28 : PALI ROMAN Sutta.A.1 (paramattha.1)

                         2. Dhaniyasuttavannana
       [18] Pakkodanoti dhaniyasuttam. Ka uppatti? bhagava savatthiyam viharati,
tena samayena dhaniyo gopo mahiya tire pativasati. Tassayam pubbayogo:-
kassapassa bhagavato pavacane dibbamane visati vassasahassani divase divase
samghassa visati salakabhattani adasi, so tato cuto devesu uppanno. Evam
devaloke ekam buddhantaram khepetva amhakam bhagavato kale videharatthamajjhe
pabbatarattham nama atthi, tattha dhammakorandam 1- nama nagaram, tasmim nagare
setthiputto hutva nibbatto 2- goyutham nissaya jivati. Tassa hi timsamattani
gosahassani honti, sattavisasahassa gavo khiram duyhanti. Gopa nama
nibaddhavasino na honti, vassike cattaro mase thale vasanti, avasesatthamase
yattha tinodakam sukham labbhati, tattha vasanti. Tanca naditiram va jatassaratiram
va hoti. Athayampi vassakale attano vasitagamato nikkhamitva gunnam
phasuviharatthaya okasam gavesanto mahamahi bhijjitva ekato kalamahi ekato
mahamahicceva sankham gata 3- sandamana puna samuddasamipe samagantva pavatta,
yam okasam antaradipam akasi, tam pavisitva vacchanam salam attano ca nivesanam
mapetva vasam kappesi. Tassa satta putta satta dhitaro satta sunisa aneke
ca kammakara honti. Gopa nama vassanimittam jananti. Yada sakunika kulavakani
rukkhagge karonti, kakkataka udakasamipe dvaram pidahitva thalasamipadvarena 4-
valanjenti, tada suvutthika bhavissatiti ganhanti. Yada pana sakunika kulavakani
nicatthane udakapitthe karonti, kakkataka thalasamipe dvaram pidahitva
udakasamipadvarena valanjenti, tada dubbutthika bhavissatiti ganhanti.
       Atha so dhaniyo suvutthikanimittani upasallakkhetva upakatthe vassakale
antaradipa nikkhamitva mahamahiya paratire sattasattahampi deve vassante
udakena anajjhottharanokase attano vasanokasam katva samanta parikkhipitva
@Footnote: 1 Si. dhammakondam  2 cha.Ma. abhinibbatto  3 cha.Ma. gantva
@4 Si., Ma. thalasamipe dvarena
Vacchasalayo mapetva tattha nivasam kappesi. Athassa darutinadisangahe kate
sabbesu puttadarakammakaraporisesu samaniyesu 1- jatesu nanappakare khajjabhojje
patiyatte samanta catuddisa meghamandalani utthahimsu. So dhenuyo duhapetva
vacchasalasu vacche santhapetva 2- gunnam catuddisa dhumam karapetva sabbam
parijanam bhojapetva sabbakiccani karapetva tattha tattha dipe ujjalapetva
sayam khirena bhattam bhunjitva mahasayane sayanto attano sirisampattim disva
tutthacitto hutva aparadisaya meghatthanitasaddam sutva nipanno imam udanam
udanesi
               "pakkodano duddhakhirohamasmi (iti dhaniyo gopo)
                anutire mahiya samanavaso
                channa kuti ahito gini
                atha ce patthayasi pavassa deva"ti.
     Tatrayam atthavannana:- pakkodanoti siddhabhatto. Duddhakhiroti gavo
duhitva gahitakhiro. Ahanti attanam nidasseti, asmiti attano tathabhavam.
Pakkodano duddhakhiro ca ahamasmi bhavamiti attho. Ititi evamahati attho.
Niddese pana "ititi padasandhi padasamsaggo padaparipuri akkharasamavayo
byanjanasilitthata padanupubbatametan"ti 3- evamassa attho vannito, sopi
idameva sandhayati veditabbo. Yam yam hi padam pubbapadena vuttam, tassa tassa
evamahati etamattham pakasentoyeva itisaddo pacchimena padena metteyyo
iti va bhagava iti va evamadina padasandhi hoti, nannatha.
      Dhaniyo gopoti tassa setthiputtassa namasamodhanam. So hi yanimani
thavaradini panca dhanani, tesu thapetva danasiladianugamikadhanam
khettavatthuaramadito thavaradhanatopi, gavassadito jangamadhanatopi, hirannasuvannadito
samharimadhanatopi, sippayatanadito angasamadhanatopi yam tam lokassa pancagorasanuppadanena
bahupakaram tam sandhaya "natthi gosamitam dhanan"ti 4- evam visesitam godhanam,
@Footnote: 1 Si. samahitesu  2 Si. bandhapetva  3 khu.cula. 30/59/8 (sya) 4 sam.sa. 15/13/7
Tena samannagatatta dhaniyo, gunnam palanato goPo. Yo hi attano gavo
paleti, so "gopo"ti vuccati. Yo paresam vetanena kato hutva, so gopalako.
Ayam pana attanoyeva, tena gopoti vutto.
      Anutireti tirassa samipe. Mahiyati mahamahinamikaya nadiya. Samanena
anukulavattina parijanena saddhim vaso yassa so samanavaso, ayanca tathavidho.
Tenaha "samanavaso"ti. Channati tinapannacchadanehi anovassaka kata.
Kutiti vasanagharassetam adhivacanam. Ahitoti abhato, jalito va. Giniti aggi.
Tesu tesu thanesu aggi "gini"ti vohariyati. Atha ce patthayasiti idani yadi
icchasiti vuttam hoti. Pavassati sinca pagghara, udakam muncati attho. Devati
megham alapati ayam tavettha padavannana.
      Ayam pana atthavannana:- evamayam dhaniyo gopo attano sayanaghare
mahasayane nipanno meghatthanitam sutva "pakkodanohamasmi"ti bhananto
kayadukkhavupasamupayam kayasukhahetunca attano sannihitam dipeti, "duddhakhirohamasmi"ti
bhananto cittadukkhavupasamupayam cittasukhahetunca, "anutire mahiya"ti nivasanatthana-
sampattim, "samanavaso"ti tadise kale piyavippayogapadatthanassa sokassabhavam,
"../../bdpicture/channa kuti"ti kayadukkhapagamapatighatam. "ahito gini"ti yasma gopalaka
parikkhepadhumadaruaggivasena tayo aggi karonti, te ca tassa gehe sabbe
kata, tasma sabbadisasu parikkhepaggim sandhaya "ahito gini"ti bhananto
valamigagamananivaranam dipeti, gunnam majjhe gomayadihi dhumaggim sandhaya damsamakasadihi
gunnam anabadham, gopalakanam sayanatthane daruaggim sandhaya gopalakanam
sitabadhapatighatam. So evam dipento attano va gunnam va parijanassa va
vutthipaccayassa kassaci abadhassa abhavato pitisomanassajato aha "atha ce
patthayasi pavassa deva"ti.
       [19] Evam dhaniyassa imam gatham bhasamanassa assosi bhagava dibbaya
sotadhatuya visuddhaya atikkantamanusikaya jetavanamahavihare gandhakutiyam
Viharanto. Sutva ca pana buddhacakkhuna lokam volokento addasa dhaniyanca
pajapatincassa "ime ubhopi hetusampanna. Sace aham gantva dhammam desessami,
ubhopi pabbajitva arahattam papunissanti. No ce gamissami, sve udakoghena
vinassissanti"ti tamkhananneva savatthito satta yojanasatani dhaniyassa nivasanatthanam
akasena gantva tassa kutiya upari atthasi. Dhaniyo tam gatham punappunam
bhasatiyeva, na nitthapeti, bhagavati gatepi bhasati. Bhagava ca tam sutva "na ettakena
santuttha va vissattha va honti, evam pana honti"ti dassetum:-
               "akkodhano vigatakhilohamasmi (iti bhagava)
                anutire mahiyekarattivaso
                vivata kuti nibbuto gini
                atha ce patthayasi pavassa deva"ti
imam patigatham abhasi byanjanasabhagam no atthasabhagam. Na hi "pakkodano"ti,
"akkodhano"ti ca adini padani atthato samenti mahasamuddassa orimaparimatirani
viya, byanjanam panettha kinci 1- sametiti byanjanasabhagani honti. Tattha
purimagathaya sadisapadanam vuttanayenevattho veditabbo.
      Visesapadanam panayam padato atthato ca vannana:- akkodhanoti
akujjhanasabhavo. Yo hi so pubbe vuttappakaraaghatavatthusambhavo kodho
ekaccassa parittopi 2- uppajjamano hadayam santapetva vupasammati, yena ca
tato balavataruppannena ekacco mukhavikunanamattam karoti, tato balavatarena ekacco
pharusam vatthukamo hanucalanamattam 3- karoti, aparo tato balavatarena pharusam bhanati,
aparo tato balavatarena dandam va sattham va gavesanto disa viloketi,
aparo tato balavatarena dandam va sattham va amasati, aparo tato balavatarena
dandadini gahetva upadhavati, aparo tato balavatarena ekam va dve va
pahare deti, aparo tato balavatarena api natisalohitam jivita voropeti,
ekacco tato balavatarena paccha vippatisari attanampi jivita voropeti
@Footnote: 1 cha.Ma. kinci kinci   2 cha.Ma. suparittopi    3 cha.Ma. hanusancalanamattam
Sihaladipe kalagamavasi amacco viya. Ettavata ca kodho paramavepullappatto
hoti. So bhagavata bodhimandeyeva sabbaso pahino ucchinnamulo talavatthukato,
tasma bhagava "akkodhanohamasmi"ti aha.
      Vigatakhiloti apagatakhilo. Ye hi te cittathaddhabhavena 1- panca cetokhila
vutta, yehi ca khilabhute citte seyyathapi nama khile bhumibhage cattaro mase
vassantepi deve sassani na ruhanti, evameva saddhammassavanadikusalahetuvasse
vassantepi kusalam na ruhati, te ca bhagavata bodhimandeyeva sabbaso pahina,
tasma bhagava "vigatakhilohamasmi"ti aha.
      Ekarattim vaso assati ekarattivaso. Yatha hi dhaniyo tattha
cattaro vassike mase nibaddhavasam upagato, na tatha bhagava. Bhagava hi
tamyeva rattim tassa atthakamataya tattha vasam upagato. Tasma "ekarattivaso"ti
aha. Vivatati apanitacchadana. Kutiti attabhavo. Attabhavo hi tam tam
atthavasam paticca kayotipi guhatipi dehotipi sandehotipi navatipi rathotipi
vanotipi dhajotipi vammikotipi kutitipi kutikatipi vuccati, idha pana katthadini
paticca gehanamika kuti viya atthiadini paticca sankhyam gatatta "kuti"ti
vutto. Yathaha:-
          "seyyathapi avuso katthanca paticca vallinca paticca mattikanca
      paticca  tinanca paticca akaso parivarito  agarantveva  sankhyam
      gacchati,  evameva kho avuso atthinca paticca  nharunca  paticca
      mamsanca paticca cammanca  paticca  akaso  parivarito  rupantveva
      sankhyam gacchati"ti. 2-
      Cittamakkatassa nivasato va kuti. Yathaha:-
        "atthikakalakuti cesa       makkatavasatho iti
         makkato pancadvarayam     kutikayam pasakkiya
         dvarena anupariyati      ghattayanto punappunan"ti. 3-
@Footnote: 1 cha.Ma. cittabandhabhavena    2 Ma.mu. 12/306/269    3 khu. thera. 26/125/289
      Sa kuti yena tanhamanaditthichadanena sattanam channatta punappunam
ragadikilesavassam ativassati. Yathaha:-
        "../../bdpicture/channamativassati           vivatam nativassati
         tasma channam vivaretha      evam tam nativassati"ti. 1-
      Ayam gatha dvisu thanesu vutta khandhake theragathayanca. Khandhake hi
"yo apattim paticchadeti, tassa kilesa ca punappunam apattiyo ca
ativassanti, yo pana na paticchadeti, tassa nativassanti"ti imam attham
paticca vutta. Theragathayam "yassa ragadicchadanamatthi, tassa puna ittharammanadisu
ragadisambhavato channamativassati. Yo va uppanne kilese adhivaseti. Tasseva
adhivasitakilesacchadanacchanna attabhavakuti punappunam kilesavassam ativassati,
yassa pana arahattamaggananavatena kilesacchadanassa viddhamsitatta vivata,
tassa nativassati"ti. Ayamattho idhadhippeto. Bhagavata hi yathavuttam chadanam
yathavutteneva nayena viddhamsitam, tasma "vivata kuti"ti aha. Nibbutoti
upasanto. Giniti aggi. Yena hi ekadasavidhena aggina sabbamidam adittam.
Yathaha "adittam ragaggina"ti 2- vittharo. So aggi bhagavato bodhimuleyeva
ariyamaggasalilasekena nibbuto, tasma "nibbuto gini"ti aha.
      Evam vadanto ca dhaniyam atutthabbena tussamanam annapadeseneva
paribhasati ovadati anusasati. Katham? "akkodhano"ti hi vadamano dhaniya tvam
pakkodanohamasmi"ti tuttho, odanapako ca yavajivam dhanaparikkhayena kattabbo,
dhanaparikkhayo ca anurakkhanadisu dukkhapadatthanam, 3- evam sante dukkheneva
tuttho hosi, aham pana "akkodhanohamasmi"ti tussanto sanditthikasamparayikadukkha-
bhavena tuttho homiti dipeti. "vigatakhilo"ti vadamano tvam "duddhakhirohamasmi"ti
tussanto akatakiccova "katakiccohamasmi"ti mantva tuttho, aham
pana "vigatakhilohamasmi"ti tussanto katakiccova tuttho homiti dipeti. "anutire
@Footnote: 1 vi.pa. 8/339/315, khu.u. 25/45/170. khu. thera. 26/447/337 2 vi. maha. 4/44/45
@3 Si. ajjanarakkhanadipadatthanam, cha.Ma. arakkhadidukkhapadatthano
Mahiyekarattivaso"ti vadamano tvam anutire mahiya samanavasoti tussato
catumasanibaddhavasena tuttho. Nibaddhavaso ca avasasamsaggena 1- hoti, so ca
dukkham, 2- evam sante dukkheneva tuttho hosi. Aham pana ekarattivasoti
tussanto anibaddhavasena tuttho, anibaddhavaso ca avasasamsaggabhavena hoti,
avasasamsaggabhavo ca sukhanti sukheneva tuttho homiti dipeti.
       "vivata kuti"ti vadamano tvam channa kutiti tussanto, channagehataya
tuttho, gehe ca te channepi attabhavakutikam kilesavassam ativassati,
yena sanjanitehi catuhi mahoghehi vuyhamano anayabyasanam papuneyyasi,
evam sante atutthabbeneva tuttho hosi. Aham pana "vivata kuti"ti
tussanto attabhavakutiya kilesacchadanabhavena tuttho, evanca me vivataya
kutiya na tam kilesavassam ativassati, yena sanjanitehi catuhi mahoghehi
vuyhamano anayabyasanam papuneyyam, evam sante tutthabbeneva tuttho
homiti dipeti. "nibbuto gini"ti  vadamano tvamahito giniti tussanto
akatupaddavanivaranova katupaddavanivaranohamasmiti mantva tuttho, aham pana
nibbuto giniti tussanto ekadasaggiparilahabhavato katupaddavanivaranattayeva
tutthoti dipeti. "atha ce patthayasi pavassa deva"ti vadamano evam
vigatadukkhanam anuppattasukhanam katasabbakiccanam madisanam 3- etam vacanam sobhati,
atha ce patthayasi, pavassa deva, na no taya vassantena va avassantena
va 4- vuddhi va hani va atthi, tvam pana kasma evam vadasiti dipeti.
Tasma yam vuttam "evam vadanto ca dhaniya atutthabbeneva tussamanam
annapadeseneva paribhasati ovadati anusasati"ti, tam sammadeva vuttanti.
      [20] Evamimam bhagavata vuttam gatham sutvapi dhaniyo gopo "ko ayam
gatham bhasati"ti avatva tena subhasitena parituttho punapi tatharupam sotukamo
aparampi gatham aha "andhakamakasa"ti. Tattha andhakati kalamakkhikanam 5-
@Footnote: 1 cha.Ma. avasasangena   2 cha.Ma. dukkho   3 cha.Ma. amhadisanam
@4 cha.Ma. tayi vassante va avassante va    5 Si. kanamakkhikanam
Adhivacanam, pingalamakkhikanantipi eke. Makasati makasayeva. Na vijjareti natthi.
Kaccheti dve kacchati dve kaccha nadikaccho ca pabbatakaccho ca, idha
nadikaccho. Rulhatineti sanjatatine. Carantiti bhattakiccam karonti. Vutthimpiti
vatavutthiadayo aneka vutthiyo, ta alavakasutte pakasayissami. Idha pana
vassavutthim sandhaya vuttam. Saheyyunti khameyyum. Sesam pakatameva. Ettha
dhaniyo ye andhakamakasa sannipatitva ruhire 1- pivanta muhutteneva gavo
anayabyasanam papenti, tasma vutthitamatteyeva te gopalaka pamsuna ca
sakhahi ca marenti, tesam abhavena gunnam khematam. Kacche rulhatinacaranena
addhanagamanaparissamabhavam vatva kilamathabhavanca 2- dipento "yatha annesam
gavo andhakamakasasamphassehi dissamana 3- addhanagamanena kilanta khudaya
milayamana ekavutthinipatampi na saheyyum, na me tatha gavo, mayham pana
gavo vuttappakarabhava dvikkhattum va tikkhattum va vassavutthim 4- saheyyun"ti
dipeti.
      [21] Tato bhagava yasma dhaniyo antaradipe vasanto bhayam disva
kullam bandhitva mahamahim taritva tam kaccham agamma "aham sutthu agato,
nibbhayeva thane thito"ti mannamano evamaha, sabhaye eva ca so thane
thito, tasma tassa agamanatthana attano agamanatthanam uttaritaranca
panitataranca vannento "baddhasi bhisi"ti imam gatham abhasi atthasabhagam
no byanjanasabhagam.
      Tattha bhisiti pattharitva puthulam katva baddho kullo vuccati loke,
ariyassa pana dhammavinaye ariyamaggassetam adhivacanam. Ariyamaggo hi:-
         maggo pajjo patho pantho    anjasam vatumayanam
         nava uttarasetu ca        kullo ca bhisi sankamo 5-
         addhanam pabhavo ceva        tattha tattha pakasito.
@Footnote: 1 Si. ruhiram, cha.Ma. rudhire    2 cha.Ma. khudakilamathabhavanca   3 Si. rissamana
@4 cha.Ma. vutathimpi           5 khu. cula. 30/568/277 (sya)
      Imayapi gathaya bhagava purimanayeneva tam ovadanto imam attham ahati
veditabbo:- dhaniya tvam kullam bandhitva mahim taritva imam thanamagato,
punapi ca te kullo bandhitabbo eva bhavissati, nadi ca taritabba, na cetam
thanam khemam. Maya pana ekacitte maggangani samodhanetva nanabandhanena baddha
ahosi bhisi, sa ca sattattimsabodhipakkhiyadhammaparipunnataya ekarasabhavamanugatatta 1-
annamannam anativattanena puna bandhitabbappayojanabhavena devamanussesu kenaci
mocetum asakkuneyyataya ca susankhata, taya camhi tinno pubbe patthitatirappadesam
gato. Gacchantopi ca na sotapannadayo viya kancideva padesam gato, atha kho
paragato sabbasavakkhayam sabbadhammaparam paramam khemam nibbanam gato, tinnoti va
sabbannutam patto. Paragatoti arahattam patto. Kim vineyya param gatoti ce?
vineyya ogham, kamoghadicatubbidham ogham taritva atikkamma tam param gatoti.
Idani ca pana me puna taritabbabhavato attho bhisiya na vijjati, tasma
mameva yuttam vattum "atha ce patthayasi pavassa deva"ti.
      [22] Tampi sutva dhaniyo purimanayeneva "gopi mama assava"ti imam
gatham abhasi. Tattha gopiti bhariyam niddisati. Assavati vacanakara kimkarapatisavini.
Alolati matugamo hi pancahi lolatahi lolo hoti aharalolataya
alankaralolataya parapurisalolataya dhanalolataya padalolataya. Tatha hi matugamo
bhattapuvasuradibhede ahare lolataya antamaso parivasikabhattampi bhunjati,
hatthotapakampi khadati, digunam 2- dhanamanuppadatvapi suram pivati. Alankaralolataya
annam alankaram alabhamano antamaso udakatelakenapi kese osanhetva 3- mukham
parimajjati. Parapurisalolataya antamaso puttenapi tadise padese pakkosiyamano
pathamam asaddhammavasena cintesi. Dhanalolataya hamsarajam gahetvana suvanna
parihayatha. Padalolataya aramadigamanasilo hutva sabbam dhanam vinaseti. Tattha
dhaniyo "ekapi lolata mayham gopiya natthi"ti dassento "alola"ti aha.
@Footnote: 1 cha.Ma. ekarasabhavupagatatta    2 Si. dvigunam   3 cha.Ma. osanthetva
      Digharattam samvasiyati digham kalam saddhim vasamana komarabhavato pabhuti
ekato vaddhita. Tena parapurise na janatiti dasseti. Manapati evam parapurise
ajananti mameva manam 1- alliyatiti dasseti. Tassa na sunami kinci papanti
"itthannamena nama saddhim imaya hasitam va lapitam va"ti evam tassa na
sunami kanci aticaradosanti dasseti.
      [23] Atha bhagava etehi gunehi gopiya tuttham dhaniyam ovadanto
purimanayeneva "cittam mama assavan"ti imam gatham abhasi atthasabhagam byanjanasabhaganca.
Tattha uttananeva padani. Ayam pana adhippayo:- dhaniya tvam "gopi mama
assava"ti tuttho, sa pana te assava bhaveyya va na va, dujjanam paracittam,
visesato matugamassa. Matugamam hi kucchiya pariharantapi rakkhitum na sakkonti,
evam durakkhacittatta eva na sakka tumhadisehi itthi alolati va samvasiyati
va manapati va nippapati va janitum, mayham pana cittam assavam ovadapatikaram,
mama vase vattati, nahantassa vase vattami. So cassa assavabhavo yamakapatihariye
channam vannanamaggidharasu ca udakadharasu ca pavattamanasu sabbajanassa pakato
ahosi. Agginimmane hi tejokasinampi samapajjitabbam, udakanimmane apokasinam.
Niladinimmane niladikasinani. Buddhanampi hi dve cittani ekato
nappavattanti, ekameva pana assavabhavena evam vasavatti ahosi. Tanca kho pana
sabbakilesabandhanapagama vimuttam, vimuttatta tadeva alolam, na tava gopi.
Dipankarabuddhakalato ca pabhuti danasiladihi digharattam paribhavitatta samvasiyam,
na tava gopi. Tadetam anuttarena damathena damitatta sudantam, sudantatta attano
vasena chadavaravisevanam pahaya mameva adhippayamanassa vasenanuvattanato manapam,
na tava gopi.
      Papam pana me na vijjatiti imina pana bhagava tassa attano cittassa
papabhavam dasseti, dhaniyo viya gopiya. So cassa papabhavo na kevalam
sammasambuddhakaleyeva, ekunattimsavassani saragadikale agaramajjhe vasantassapi
@Footnote: 1 Si. ayam patho na dissati
Veditabbo. Tadapi hissa agariyabhavanurupam vinnupatikuttham kayaduccaritam va
vaciduccaritam va manoduccaritam va na uppannapubbam. Tato param maropi
chabbassani anabhisambuddham, ekavassamabhisambuddhanti satta vassani tathagatam
anubandhi "appeva nama valagganitudanamattampissa papasamacaram passeyyan"ti.
So adisvava nibbinno imam gatham abhasi:-
        "satta vassani bhagavantam      anubandhim padapadam
         otaram nadhigacchissam       sambuddhassa sirimato"ti. 1-
      Buddhakalepi nam uttaramanavo satta masani anubandhi abhisamacarikam
datthukamo. So kinci vajjam adisvava parisuddhasamacaro bhagavati gato. Cattari
hi tathagatassa arakkheyyani. Yathaha:-
            "cattarimani bhikkhave tathagatassa arakkheyyani. Katamani cattari,
        parisuddhakayasamacaro bhikkhave tathagato, natthi tathagatassa kayaduccaritam,
        yam tathagato  rakkheyya  `ma  me  idam  paro  annasi'ti, parisuddha-
        vacisamacaro  .pe.   parisuddhamanosamacaro  .pe.   parisuddhajivo
        bhikkhave tathagato, natthi tathagatassa micchajivo,  yam tathagato rakkheyya
        `ma me idam paro annasi"ti. 2-
      Evam yasma tathagatassa cittassa na kevalam sammasambuddhakale, pubbepi
papam natthi eva, tasma aha "papam pana me na vijjati"ti. Tassadhippayo:-
mameva cittassa papam na sakka sunitum, na tava gopiya. Tasma yadi etehi
gunehi tutthena "atha ce patthayasi pavassa deva"ti vattabbam, mayavetam vattabbanti.
        [24] Tampi sutva dhaniyo taduttarimpi subhasitarasayanam pivitukamo
attano bhujissabhavam dassento aha "attavetanabhatohamasmi"ti. Tattha
attavetanabhatoti attaniyeneva ghasacchadanena bhato, attanoyeva kammam katva
jivami, na parassa vetanam gahetva parassa kammam karomiti dasseti. Puttati
@Footnote: 1 khu. su. 25/449/417           2 an. sattaka. 23/55/84
Dhitaro ca putta ca, te sabbe puttatveva ekajjham vuccanti. Samaniyati
sannihita avippavuttha. Arogati nirabadha, sabbeva urupasibahubalati 1-
dasseti. Tesam na sunami kinci papanti tesam corati va paradarikati va
dussilati va kinci papam na sunomiti.
        [25] Evam vutte bhagava purimanayeneva dhaniyam ovadanto imam gatham
abhasi "naham bhatako"ti. Tatrapi uttanatthaneva padani. Ayam pana adhippayo:-
tvam "bhujissohamasmi"ti mantva tuttho, paramatthato ca attano kammam karitva
jivantopi daso evasi tanhadasatta, bhatakavada ca na parimuccasi. Vuttanhetam
"uno loko atitto tanhadaso"ti. 2- Paramatthato pana naham bhatakosmi kassaci.
Ahanhi kassaci parassa va attano va bhatako na homi. Kimkarana? yasma
Nibbitthena carami sabbaloke. Ahanhi dipankarapadamulato yava bodhi, tava
sabbannutannanassa bhatako ahosim. Sabbannutam patto pana nibbitthanibbiso 3-
rajabhato viya, teneva nibbitthena sabbannubhavena lokuttarasamadhisukhena ca jivami.
Tassa me idani uttarikaraniyassa kataparicayassa va abhavato appahinapatisandhikanam
tadisanam viya pattabbo koci attho bhatiya na vijjati. "bhatiya"tipi patho.
Tasma yadi bhujissataya tutthena "atha ce patthayasi pavassa deva"ti vattabbam,
mayavetam vattabbanti.
        [26] Tampi sutva dhaniyo atittova subhasitamatena attano
pancappakaragomandalaparipunnabhavam dassento aha "atthi vasa"ti. Tattha vasati
adamitavuddhavacchaka. Dhenupati dhenum pivanta tarunavacchaka, khiradayika va
gavo. Godharaniyoti gabbhiniyo. Paveniyoti vayappatta balibaddehi saddhim
methunapatthanagavo. Usabhopi gavampatiti yo gopalakehi pato eva nhapetva
bhojetva pancangulam datva malam bandhitva "ehi tata gavo gocaram
papetva rakkhitva anehi"ti pesiyati, evam pesito ca ta gavo agocaram
@Footnote: 1 Si. urubasibahubaliti, cha.Ma. urubahubalati  2 Ma.Ma. 13/305/281
@3 cha.Ma. nibbittho nibbiso
Pariharitva gocare caretva sihabyagghadibhaya parittayitva aneti. Tatharupo
usabhopi gavampati idha mayham gomandale atthiti dassesi.
      [27] Evam vutte bhagava tatheva dhaniyam ovadanto imam paccanikagatham
aha "natthi vasa"ti. Ettha cesa adhippayo:- idha amhakam sasane
adamitatthena vuddhatthena ca vasasankhata pariyutthana va, tarunavacchake
sandhaya vasanam mulatthena khiradayiniyo sandhaya paggharanatthena va
dhenupasankhata anusaya va, patisandhigabbhadharanatthena godharanisankhata
punnapunnanenjabhisankharacetana va, samyogapatthanatthena pavenisankhata
patthana tanha va, adhipaccatthena pubbangamatthena setthatthena ca
gavampatiusabhasankhatam abhisankharavinnanam va natthi, svaham imaya sabbayogakkhemabhutaya
natthitaya tuttho, tvam pana sokadivatthubhutaya atthitaya tuttho. Tasma
sabbayogakkhemataya tutthassa mamevetam yuttam vattum "atha ce patthayasi pavassa
deva"ti.
      [28] Tampi sutva dhaniyo taduttarimpi subhasitamatarasam adhigantukamo
attano goganassa khilabandhanasampattim dassento aha "khila nikhata"ti.
Tattha khilati gunnam bandhanatthambha. Nikhatati akotetva bhumippavesita 1-
khuddaka mahanta khanitva thapita. Asampavedhiti akampaka. Damati
vacchakanam bandhanatthaya kata ganthipasayutta 2- rajjubandhanavisesa. Munjamayati
munjatinamaya. Navati acirakata. Susanthanati sutthu santhana,
suvattitasanthana va. Na hi sakkhintiti neva sakkhissanti. Dhenupapi chettunti
tarunavacchakapi chinditum.
      [29] Evam vutte bhagava dhaniyassa indriyaparipakakalam natva
purimanayeneva tam ovadanto imam catusaccaparidipikam gatham abhasi "usabhoriva
chetva"ti. Tattha usabhoti gopita goparinayako goyuthapati balibaddo. Keci
@Footnote: 1 cha.Ma. bhumiyam pavesita   2 Si. ganthita nandipasayutta, cha.Ma. ganthitapasayutta
Pana bhananti "gavasatajettho usabho, gavasahassajettho vasabho gavasatasahassajettho 1-
nisabho"ti. Apare "ekagamakkhette jettho usabho, dvisu jettho vasabho,
sabbattha appatihato nisabho"ti. Sabbe ete papanca, apica kho pana
usabhoti va vasabhoti va nisabhoti va sabbepete appatisamatthena veditabba.
Yathaha "nisabho vata bho samano gotamo"ti. 2- Rakaro padasandhikaro.
Bandhananiti rajjubandhanani kilesabandhanani ca. Nagoti hatthi. Putilatanti
galocilatam. Yatha hi suvannavannopi kayo putikayo, vassasatikopi sunakho
kukkuro, tadahujatopi sigalo "jarasigalo"ti vuccati. Evam abhinavapi
galocilata asarakatthena "putilata"ti vuccati. Dalayitvati 3- chinditva.
Gabbhanca seyyanca gabbhaseyyam. Tattha gabbhaggahanena jalabujayoni,
seyyaggahanena avasesa. 4- Gabbhaseyyamukhena va sabbapi ta vuttati
veditabba. Sesamettha padatthato uttanameva.
      Ayam panettha adhippayo:- dhaniya tvam bandhanena tuttho, aham
pana bandhanena attiyanto thamaviriyupeto mahausabhoriva bandhanani
pancuddhambhagiyasamyojanani catutthaariyamaggathamaviriyena chetva, nago putilatamva
pancorambhagiyasamyojanabandhanani hetthimamaggattayathamaviriyena dalayitva, atha va
usabhoriva bandhanani anusaye nago putilatamva pariyutthanani chetva dalayitvava
thito. Tasma na puna gabbhaseyyam upessam. Soham jatidukkhavatthukehi
sabbadukkhehi parimutto sobhami "atha ce patthayasi pavassa deva"ti vadamano.
Tasma sace tvampi aham viya vattumicchasi, chinda tani bandhananiti. Ettha
ca bandhanani samudayasaccam, gabbhaseyya dukkhasaccam, "na upessan"ti ettha
anupagamo anupadisesavasena, "../../bdpicture/chetva daletva"ti ettha chedo padalananca
saupadisesavasena nirodhasaccam, yena chindati padaleti ca, tam maggasaccanti.
      Evametam catusaccadipikam gatham sutva gathapariyosane dhaniyo ca
pajapati cassa dve ca dhitaroti cattaro jana sotapattiphale patitthahimsu.
@Footnote: 1 cha.Ma. satasahassajettho     2 sam.sa. 15/38/31    3 ka. padalayitvati
@4 Ma. avasesa gabbhaseyya
Atha dhaniyo aveccappasadayogena tathagate mulajataya patitthitaya saddhaya
pannacakkhuna bhagavato dhammakayam disva dhammakayasancoditahadayo 1- cintesi:-
"bandhanani chindim, gabbhaseyya ca me natthi"ti avicim pariyantam katva yava
bhavagga ko anno evam sihanadam nadissati annatra bhagavata, agato nu
kho me satthati. Tato bhagava chabbannarasmijalavicitrasuvannarasasekapinjaram viya
sarirabham dhaniyassa nivesane munci "passa dani yathasukhan"ti.
      [30] Atha dhaniyo anto pavitthacandimasuriyam viya samanta
pajjalitapadipasahassasamujjalitamiva ca nivesanam disva "agato bhagava"ti cittam
uppadesi, tasmimyeva ca samaye meghopi pavassi. Tenahu sangitikara
"ninnanca thalanca purayanto"ti. Tattha ninnanti pallalam. Thalanti ukkulam.
Evametam ukkulavikulam sabbampi samam katva purayanto mahamegho pavassi,
vassitum arabhiti vuttam hoti. Tavadevati yam khanam bhagava sarirabham munci,
dhaniyo ca "sattha me agato"ti saddhamayam cittabham munci, tam khanam
pavassiti. Keci pana "suriyuggamanampi tasmimyeva khane"ti vannayanti.
      [31-32] Evam tasmim dhaniyassa saddhuppadatathagatobhasapharana-
suriyuggamanakkhane vassato devassa saddam sutva dhaniyo pitisomanassajato
imamattham abhasatha "labha vata no anappaka"ti. Dve gatha vattabba.
      Tattha yasma dhaniyo saputtadaro bhagavato ariyamaggapativedhena dhammakayam
disva lokuttaracakkhuna rupakayam disva lokiyacakkhuna saddhapatilabham labhi,
tasma aha "labha vata no anappaka, ye mayam bhagavantam addasama"ti.
Tattha vataiti vimhayatthe nipato. Noiti amhakam. Anappakati vipula. Sesam
uttanameva. Saranam tam upemati ettha pana kincapi maggapativedhenevassa
siddham saranagamanam, tattha pana nicchayagamanameva gato, idani vacaya
attasanniyyatanam karoti. Maggavasena va sanniyyatanasaranatam acalasaranatam patto,
tam paresam vacaya pakatam karonto panipatasaranagamanam gacchati. Cakkhumati
@Footnote: 1 cha. dhammataya coditahadayo. Ma. dhammakayacoditahadayo
Bhagava pakatidibbapannasamantabuddhacakkhuhi pancahi cakkhuhi cakkhuma. Tam
alapanto aha "saranam tam upema cakkhuma"ti. Sattha no hohi tuvam
mahamuniti idam pana vacanam sissabhavupagamanenapi saranagamanam puretum bhanati,
gopi ca ahanca assava, brahmacariyam sugate caramaseti idam samadanavasena.
      Tattha brahmacariyanti methunaviratimaggasamanadhammasasanasadarasantosanametam
adhivacanam. "brahmacari"ti 1- evamadisu hi methunavirati brahmacariyanti vuccati.
"idam kho pana me pancasikha brahmacariyam ekantanibbidaya"ti 2- evamadisu
maggo. "abhijanami kho panaham sariputta caturangasamannagatam brahmacariyam
carita"ti 3- evamadisu samanadhammo. "tayidam brahmacariyam iddhanceva phitanca"ti 4-
evamadisu sasanam.
          "mayanca bhariya natikkamama
            amhe ca bhariya natikkamanti
            annatra tahi brahmacariyam carama
            tasma hi amham dahara na miyyare"ti 5-
evamadisu sadarasantoso. Idha pana samanadhammabrahmacariyapubbangamam
uparimaggabrahmacariyamadhippetam. Sugateti sugatassa santike. Bhagava hi antadvayam
anupagamma sutthu gatatta, sobhanena ca ariyamaggagamanena samannagatatta,
sundaranca nibbanasankhatam thanam gatatta sugatoti vuccati. Samipatthe cettha
bhummavacanam, tasma sugatassa santiketi attho. Caramaseti carama. Yanhi tam
sugatena 6- caramasiti vuccati, tam idha caramaseti. Atthakathacariya pana "seti
nipato"ti bhananti, teneva cettha ayacanattham sandhaya "carama se"tipi patham
vikappenti. Yam ruccati, tam gahetabbam.
     Evam dhaniyo brahmacariyacaranapadesena bhagavantam pabbajjam yacitva
pabbajjapayojanam dassento 7- aha "jatimaranassa paraga, 8- dukkhassantakara
@Footnote: 1 ma mu 12/83/56   2 di. maha. 10/329/214   3 Ma.mu. 12/155/119
@4 di. pa. 11/174/107        5 khu. ja. 27/1415/289 (sya)
@6 Si. sakkatena, cha. sakkate, Ma. sugate  7 cha.Ma. dipento   8 cha.Ma. paragu
Bhavamase"ti. Jatimaranassa param nama nibbanam, tam arahattamaggena gacchama.
Dukkhassati vattadukkhassa. Antakarati abhavakaRa. Bhavamaseti bhavama, atha va
aho vata mayam bhaveyyamati. "caramase"ti ettha vuttanayeneva tam veditabbam.
Evam vatvapi ca puna ubhopi kira bhagavantam vanditva "pabbajetha no
bhagava"ti evam pabbajjam yacimsuti.
      [33] Atha maro papima evam te ubhopi vanditva pabbajjam
yacante disva "ime mama visayam atikkamitukama, handadani nesam 1- antarayam
karomi"ti agantva gharavase gunam dassento imam gathamaha "nandati
puttehi puttima"ti. Tattha nandatiti tussati modati. Puttehiti puttehipi
dhitahipi. Sahayogatthe karanatthe va karanavacanam, puttehi saha nandati,
puttehi karanabhutehi nandatiti vuttam hoti, puttimati puttava puggalo. Ititi
evamaha. Maroti vasavattibhumiyam annataro damarikadevaputto. So hi tanthanam
atikkamitukamam 2- janam yam sakkoti, tam mareti. Yam na sakkoti, tassapi maranam
icchati. Tena "maro"ti vuccati. Papimati lamakapuggalo. Papasamacaro va.
Sangitikaranametam vacanam, sabbagathasu ca idisani vacanasesani. 3- Yatha ca
puttehi puttima, gopiyo 4- gohi tatheva nandati. Yassa gavo atthi, sopi
gopiyo, gohi saha, gohi va karanabhutehi tatheva nandatiti attho.
      Evam vatva idani tassatthassa sadhakakaranam niddisati "upadhi hi
narassa nandana"ti. Tattha upadhiti cattaro upadhayo kamupadhi khandhupadhi
kilesupadhi abhisankharupadhiti. Kamapi hi "yam kho bhikkhave ime panca kamagune
paticca uppajjati sukham somanassam, ayam kamanam assado"ti 5- evam vuttassa
sukhassa adhitthanabhavato upadhiyati ettha sukhanti imina vacanatthena upadhiti
vuccanti. Khandhapi khandhamulakadukkhassa adhitthanabhavato, kilesapi apayadukkhassa
adhitthanabhavato, abhisankharapi bhavadukkhassa adhitthanabhavatoti. Idha pana
@Footnote: 1 cha.Ma. handa nesam  2 cha.Ma. satthanatikkamitukamam  3 cha.Ma. ayam patho na dissati
@4 Si. gomiyo                     5 Ma.mu. 12/166/129
Kamupadhi adhippeto. So sattasankharavasena duvidho. Tattha sattapatibaddho
padhano, tam dassento "puttehi gohi"ti vatva karanam aha "upadhi hi
narassa nandana"ti. Tassattho:- yasma ime kamupadhi narassa nandana,
nandayanti naram pitisomanassam upasamharanta, tasma veditabbametam "nandati
puttehi puttima, gopiyo gohi tatheva nandati, tvanca puttima gopiyo ca,
tasma etehi nanda, ma pabbajjam patikankhi. Pabbajitassa hi ete
upadhayo na santi, evam sante tvam dukkhassantam patthentopi dukkhitova
bhavissasi"ti.
      Idani tassapi atthassa sadhakakaranam niddisati "na hi so nandati,
yo nirupadhi"ti. Tassattho:- tasma yassete upadhayo natthi, so piyehi
natihi 1- vippayutto nibbhogupakarano na nandati, tasma tvam ime upadhayo
vajjetva pabbajito dukkhitova bhavissasiti.
      [34] Atha kho bhagava "maro ayam papima imesamantarayaya agato"ti
viditva phalena phalam patento viya tayeva marenabhataya upamaya maravadam
bhindanto tameva gatham parivattetva "upadhi sokavatthu"ti dassento aha
"socati puttehi puttima"ti. Tattha sabbam padatthato uttanameva. Ayam pana
adhippayo:- ma papima evam avaca "nandati puttehi puttima"ti. Sabbeheva
hi piyehi manapehi nanabhavo vinabhavo, anatikkamaniyo ayam vidhi,
tesanca piyamanapanam puttadaranam gavassavalavahirannasuvannadinam vinabhavena
adhimattasokasallasamappitahadaya satta ummattakapi honti khittacitta, maranampi
nigacchanti maranamattampi dukkham. Tasma evam tanhaya 2- :- socati puttehi
puttima. Yatha ca puttehi puttima, gopiyo gohi tatheva socatiti. Kimkarana?
upadhi hi narassa socana. Yasma ca upadhi hi narassa socana tasma eva.
Na hi so socati, yo nirupadhi. Yo upadhisamsaggappahanena 3- nirupadhi hoti,
so santuttho hoti kayapariharikena civarena kucchipariharikena pindapatena,
@Footnote: 1 Ma. upadhihi       2 cha. ganha           3 cha.Ma. upadhisu sangappahanena
Yena yeneva pakkamati, samadayeva pakkamati. Seyyathapi nama pakkhi sakuno
.pe. Naparam itthattayati pajanati. Evam sabbasokasamugghata na hi so
socati, yo nirupadhiti. Iti bhagava arahattanikutena desanam vosapesi. Atha va
yo nikkileso, so na socati. Yavadeva hi kilesa santi, tavadeva sabbe
upadhayo sokamulava 1- honti, kilesappahana pana natthi sokoti. Evampi
arahattanikuteneva desanam vosapesi. Desanapariyosane dhaniyo ca gopi ca
ubhopi pabbajimsu, bhagava akaseneva jetavanam agamasi. Te pabbajitva
arahattam sacchikarimsu, vasanatthane ca nesam gopalaka viharam karesum. So
ajjapi gopalakaviharotveva 2- pannayatiti.
                     Paramatthajotikaya khuddakatthakathaya
                          suttanipatatthakathaya
                       dhaniyasuttavannana nitthita.
                       -------------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 28 page 25-43. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=28&A=616&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=28&A=616&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=295              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=6895              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=6800              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=6800              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]