ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 29 : PALI ROMAN Sutta.A.2 (paramattha.2)

                         4. Mangalasuttavannana
      evamme sutanti mangalasuttam. Ka uppatti? jamabudipe kira tattha tattha
nagaradvarasanthagarasabhadisu mahajana sannipatitva hirannasuvannam datvapi 5-
nanappakaram sitaharanadibahirakanam katham 6- kathapenti, ekeka katha
catumasaccayena nitthati, tattha ekadivasam mangalakatha samutthasi "kinnu kho
mangalam, kim dittham mangalam, kim sutam mangalam, kim mutam mangalam, ko mangalam
janatiti.
@Footnote: 1 cha.Ma. dhammapitirasopi  2 cha.Ma.,i. anapetaya
@3 cha.Ma. vasaddo na dissati, i. ca  4 cha.Ma.,i. casaddo na dissati
@5 cha.Ma.,i. datva  6 Si.... bahirakkhanakatha, cha.Ma.....bahirakakatham
      Atha ditthamangaliko nameko puriso aha "aham mangalam janami, dittham
loke mangalam, dittham nama abhimangalasammatam rupam. Seyyathidam? idhekacco
kalasseva vutthaya vatasakunam 1- va passati, veluvalatthim va gabbhinim va kumarake
va alankatapatiyatte punnaghatam va allarohitamaccham va ajannam va usabham
va gavim va kapilam va, yam va panannampi kinci evarupam abhimangalasammatam
rupam passati, idam vuccati ditthamangalan"ti. Tassa vacanamekacce aggahesum, ekacce
naggahesum. Ye naggahesum, te tena saha vivadimsu.
      Atha sutamangaliko nameko puriso aha "cakkhu nametam bho sucimpi
asucimpi  passati, tatha sundarampi asundarampi,  manapampi amanapampi, yadi tena
dittham mangalam siya, sabbampi mangalam siya, tasma na dittham mangalam, apica kho
sutam mangalam, sutam nama abhimangalasammato saddo, seyyathidam? idhekacco
kalasseva vutthaya vaddhati va vaddhamanati va punnati va pussati 2- va
sumanati va siriti va sirivaddhati va ajja sunakkhattam sumuhuttam sudivasam
sumangalanti evarupam va yam kinci abhimangalasammatam saddam sunati, idam vuccati
sutamangalan"ti. Tassapi vacanam ekacce aggahesum, ekacce naggahesum. Ye
naggahesum, te tena saha vivadimsu.
      Atha mutamangaliko nameko puriso aha "sotam 3- nametam bho sadhumpi
asadhumpi manapampi amanapampi sunati. Yadi tena sutam mangalam siya, sabbampi
mangalam siya, tasma na sutam mangalam, apica kho pana mutam mangalam, mutam nama
abhimangalasammatam gandharasaphotthabbam. Seyyathidam? idhekacco kalasseva vutthaya
@Footnote: 1 Si.,i. bhasamanasakunam, cha.Ma. catakasakunam
@2 cha.Ma. phussati  3 cha.Ma. sotamapi hi
Padumagandhadipupphagandham va ghayati, pussadantakattham va khadati, pathavim va
amasati, haritasassam va allagomayam va kacchapam va tilavaham va puppham va phalam
va amasati, pussamattikaya va samma limpati, pussasatakam va nivaseti,
pussavethanam va dhareti, yam va panannampi kinci evarupam abhimangalasammatam
gandham va ghayati, rasam va sayati, photthabbam va phusati, idam vuccati
mutamangalan"ti. Tassapi vacanam ekacce aggahesum, ekacce naggahesum.
      Tattha ditthamangaliko sutamutamangalike na asakkhi sannapetum. Na tesam
annataro itare dve. Tesu ca manussesu ye ditthamangalikassa vacanam ganhimsu,
te "ditthamyeva mangalan"ti gata. Ye sutamutamangalikanam vacanam ganhimsu, te
"sutamyeva mutamyeva mangalan"ti gata. Evamayam mangalakatha sakalajambudipe pakata
jata.
      Atha sakalajambudipe manussa gumbagumba hutva "kinnu kho mangalan"ti
mangalani cintayimsu, tesam manussanam arakkhadevatapi 1- tam katham sutva tatheva
mangalani cintayimsu, tasam devatanam bhummadevata mitta honti, atha tato sutva
bhummadevatapi tatheva mangalani cintayimsu. Tasampi  devatanam akasatthadevata
mitta honti, akasatthadevatanampi 2- catumaharajikadevata. Eteneva upayena
yava sudassidevatanam akanitthadevata mitta honti, atha tato sutva
akanitthadevatapi tatheva gumbagumba hutva mangalani cintayimsu. Evam  yava 3-
dasasahassacakkavalesu sabbattha mangalacinta udapadi. Uppanna ca sa "idam
mangalam idam mangalan"ti vinicchiyamanapi appatta eva vinicchayam dvadasa
@Footnote: 1 cha.Ma. pisaddo na dissati
@2 cha.Ma. akasatathadevatanam  3 cha.Ma. yavasaddo na dissati
Vassani atthasi. Sabbe manussa ca deva ca brahmano ca thapetva
ariyasavake ditthasutamutavasena tidha bhinna, ekopi "idameva mangalan"ti
yathabhuccato nitthangato nama 1- nahosi, mangalakolahalam loke uppajji.
      Kolahalam nama pancavidham kappakolahalam cakkavattikolahalam buddhakolahalam
mangalakolahalam moneyyakolahalanti. Tattha kamavacaradeva muttasira vikinnakesa
rudammukha assuni hatthehi punchamana rattavatthanivattha ativiya virupavesadharino
hutva "vassasatasahassassa accayena kappavutthanam hessati, 2- ayam loko
vinassissati, mahasamuddo ca sussissati, 3- ayanca mahapathavim sineru ca
pabbataraja dayhissati 4- vinassissati, yava brahmaloka lokavinaso bhavissati,
mettam marisa bhavetha, karunam, muditam, upekkham marisa bhavetha, mataram upatthahatha,
pitaram upatthahatha, kule jetthapacayino hotha, jagaratha ma pamadatha"ti 5-
manussapathe vicaritva arocenti. Idam kappakolahalam nama.
      Kamavacaradeva eva "vassasatassa accayena cakkavattiraja loke
uppajjissati"ti manussapathe vicaritva arocenti. Idam cakkavattikolahalam nama.
      Suddhavasa pana deva brahmabharanena alankaritva brahmavethanam sise
katva pitisomanassajata buddhagunasarino 6-  "vassasahassassa accayena buddho
loke uppajjissati"ti manussapathe vicaritva arocenti. Idam buddhakolahalam
nama.
      Suddhavasa eva deva manussanam cittam natva "dvadasannam vassanam
accayena sammasambuddho mangalam kathessati"ti manussapathe vicaritva arocenti.
@Footnote: 1 cha.Ma. namasaddo na dissati  2 cha.Ma. kapputthanam bhavissati
@3 Si. ussussissati  4 cha.Ma. uddayhissati
@5 cha.Ma. pamadatthati  6 cha.Ma. buddhagunavadino
Idam mangalakolahalam nama. Suddhavasa eva deva  "sattannam vassanam accayena
annataro bhikkhu bhagavata saddhim samagamma moneyyapatipadam pucchissati"ti
manussapathe vicaritva arocenti. Idam moneyyakolahalam nama. Imesu pancasu
kolahalesu ditthamangaladivasena tidha bhinnesu devamanussesu idam mangalakolahalam
loke uppajji.
      Atha devesu ca manussesu ca vicinitva vicinitva mangalani alabhamanesu
dvadasannam vassanam accayena tavatimsakayika devata sangamma samagamma evam
samacintesum "seyyathapi nama marisa gharasamiko antogharajananam, gamasamiko
gamavasinam, raja sabbamanussanam, evameva 1- ayam sakko devanamindo amhakam
aggo ca settho ca yadidam punnena tejena issariyena pannaya dvinnam
devalokanam adhipati. Yannuna mayam sakkassa devanamindassa 2- etamattham
arocessama"ti 3- ta sakkassa santikam gantva sakkam devanamindam tamkhananurupam
nivasanabharanasassirikasariram addhateyyakotiaccharaganaparivutam paricchattakamule
pandukambalasilasane 4- nisinnam abhivadetva ekamantam thatva etadavocum "yagghe
marisa janeyyasi, etarahi mangalapanha samutthita, eke dittham `mangalan'ti
vadanti, 5- eke sutam mangalam eke mutam mangalanti, 5- tattha mayam ca anne ca
anitthangata, sadhu vata no tvam yathavato byakarohi"ti. Devaraja pakatiyapi
pannava "ayam mangalakatha kattha pathamam samutthita"ti aha. "mayam deva catumaharajikanam
assumha"ti ahamsu. Tato catumaharajika akasatthadevatanam,
akasatthadevata bhummadevatanam, bhummadevata manussarakkhadevatanam,
manussarakkhadevata "manussaloke samutthita"ti ahamsu.
@Footnote: 1 cha.Ma. evamevam  2 cha.Ma. sakkam devanamindam
@3 cha.Ma. puccheyyamati  4 cha.Ma. pandukambalavarasane
@ 5-5 cha.Ma. eke sutam "mangalan"ti vadanti, eke mutam "mangalan"ti vadanti
      Atha sakko devanamindo "sammasambuddho kattha vasati"ti pucchi,
"manussaloke deva"ti ahamsu. "tam bhagavantam koci pucchi"ti aha. Na koci
devati. Kinnu kho nama tumhe marisa aggim chaddetva khajjopanakam
ujjaletha, ye anavasesamangaladesakam tam bhagavantam atikkamitva 1- mam pucchitabbam
mannatha, agacchatha marisa, tam bhagavantam pucchama, addha sassirikam panhabyakaranam
labhissamati ekam devaputtam anapesi "tvam bhagavantam puccha"ti. So devaputto
tamkhananurupena alankarena attanam alankaritva vijjuriva vijjotamano
devaganaparivuto jetavanamahaviharam agantva bhagavantam abhivadetva ekamantam
thatva mangalapanham pucchanto gathaya ajjhabhasi. Bhagava tassa tam panham
vissajjento imam suttamabhasi.
      Tattha evamme sutantiadinamattho sankhepato kasibharadvajasuttavannanayam
vutto. Vittharam pana icchantehi papancasudaniya majjhimatthakathayam vuttanayena
gahetabbo. Kasibharadvajasutte ca "magadhesu viharati dakkhinagirismim ekanalayam
brahmanagame"ti vuttam, idha "savatthiyam viharati jetavane anathapindikassa
arame"ti. Tasma "savatthiyan"ti imam padam adim katva idha apubbapadavannanam
karissama.
      Seyyathidam? savatthiyanti evamnamake nagare. Tam kira savatthassa nama
Isino nivasanatthanam  ahosi. Tasma yatha kusambassa nivaso kosambi,
kakandassa nivaso kakanditi, evam itthilingavasena "savatthi"ti vuccati.
Porana pana vannayanti:- yasma tasmim thane satthasamayoge "kim bhandamatthi"ti
pucchite "sabbamatthi"ti ahamsu, tasma tam vacanamupadaya "savatthi"ti vuccati.
@Footnote: 1 Si. atiyitva
Tassam savatthiyam. Etena tassa 1- gocaragamo dipito hoti. Jeto nama
rajakumaro, tena ropitasamvaddhitatta tassa jetassa vananti jetavanam, tasmim
jetavane. Anathanam pindo etasmim atthiti anathapindiko, tassa anathapindikassa.
Anathapindikena gahapatina catupannasakotipariccagena nitthapitaarameti attho.
Etenassa pabbajitanurupavaso 2- dipito hoti.
      Athati avicchedatthe, khoti adhikarantaranidassanatthe nipato. Tena
avicchinneyeva tattha bhagavato vihare "idamadhikarantaram udapadi"ti dasseti.
Kintanti? annatara devatatiadi. Tattha annatarati aniyamitaniddeso. Sa hi
Namagottato apakata, tasma "annatara"ti  vutta. Devo eva devata,
itthipurisasadharanametam. Idha pana puriso eva so devaputto, kintu
sadharananamavasena "devata"ti vutto.
      Abhikkantaya rattiyati ettha abhikkantasaddo khayasundarabhirupaabbhanumodanadisu
dissati. Tattha "abhikkanta bhante ratti, nikkhanto pathamo yamo,
ciram nisinno bhikkhusamgho, uddisatu bhante bhagava   bhikkhunam patimokkhan"ti 3-
evamadisu khaye dissati. "ayam imesam catunnam puggalanam abhikkantataro ca
panitataro ca"ti 4- evamadisu sundare.
             "ko me vandati padani iddhiya yasasa jalam
             abhikkantena vannena sabba obhasayam disa"ti 5-
evamadisu abhirupe. "abhikkantam bho gotama, abhikkantam bho gotama"ti 6- evamadisu
abbhanumodane. Idha pana khaye. Tena abhikkantaya rattiya, parikkhinaya rattiyati
vuttam hoti.
@Footnote: 1 cha.Ma. etenassa  2 cha.Ma. pabbajitanurupanivasokaso
@ 3 vi.cula. 7/383/204, an.atthaka. 23/110/207 (sya) khu.u. 25/43/162
@4 an.catukka. 21/100/113  5 khu.vi. 26/857/87  6 vi.mahavi. 1/15/7,
@an.duka. 20/16/56
      Abhikkantavannati idha 1- abhikkantasaddo abhirupe, vannasaddo pana
chavithutikulavaggakaranasanthanappamanarupayatanadisu dissati. Tattha "suvannavannosi
bhagava"ti 2- evamadisu chaviyam. "kada sannulha pana te gahapati ime samanassa
gotamassa vanna"ti 3- evamadisu thutiyam. "cattarome bho gotama vanna"ti 4-
evamadisu kulavagge. "atha kena nu vannena, gandhatthenoti vuccati"ti 5-
evamadisu karane. "mahantam hatthirajavannam  abhinimminitva"ti 6- evamadisu
santhane. "tayo pattassa vanna"ti 7- evamadisu pamane. "vanno gandho
raso oja"ti 8- evamadisu rupayatane. So idha chaviyam datthabbo. Tena
abhikkantavanna 9- abhirupacchaviti vuttam hoti.
      Kevalakappanti ettha kevalasaddo anavasesayebhuyyaabyamissanatirekadalhattha-
visamyogadianekattho. Tatha hissa "kevalaparipunnam parisuddham brahmacariyan"ti 10-
evamadisu anavasesata attho. "kevalakappa ca angamagadha pahutam khadaniyam
bhojaniyam adaya upasankamissanti"ti 11- evamadisu yebhuyyata. "kevalassa
dukkhakkhandhassa samudayo hoti"ti 12- evamadisu abyamissata. "kevalam saddhamattakam
nuna ayamayasma"ti 13- evamadisu anatirekata. "ayasmato bhante anuruddhassa
bahiko nama saddhivihariko kevalakappam  samghabhedaya thito"ti 14- evamadisu
dalhatthata. "kevali vusitava uttamapurisoti vuccati"ti 15- evamadisu visamyogo.
Idha panassa anavasesata attho adhippeto.
@Footnote: 1 cha.Ma. ettha  2 Ma.Ma. 13/399/384, khu.su. 25/554/447
@3 Ma.Ma. 13/77/54  4 di.pa.11/115/69  5  sam.sa. 15/234/246
@6 sam.sa. 15/138/124  7 gavesitabbam  8 abhi. 1/163
@9 cha.Ma. abhikantavanno  10 vi.mahavi. 1/1/1, di.Si. 9/255/87
@11 vi.maha. 4/43/38  12 abhi.vi. 35/225/161  13 vi.maha. 5/224/6
@14 an.catukka. 21/243/267  15 sam.kha. 17/57/50
      Kappasaddo cayam 1- abhisaddahanavoharakalapannattichedanavikappalesasamantabhavadi-
anekattho. Tatha hissa "okappaniyametam bhoto gotamassa, yatha tam arahato
sammasambuddhassa"ti 2- evamadisu abhisaddahanamattho. "anujanami bhikkhave pancahi
samanakappehi  phalam paribhunjitun"ti 3- evamadisu voharo. "yena sudam niccakappam
viharami"ti 4- evamadisu kalo. "iccayasma kappo"ti 5- evamadisu pannatti.
"alankato kappitakesamassu"ti 6- evamadisu chedanam. "kappati dvangulakappo"ti 7-
evamadisu vikappo nipajjitun"ti 8- evamadisu leso. "kevalakappam veluvanam
obhasetva"ti 9- evamadisu samantabhavo. Idha pana 10- samantabhavo atthoti
adhippeto. Yato kevalakappam jetavananti ettha anavasesam samantato  jetavananti
evamattho datthabbo.
      Obhasetvati abhaya pharitva, candima viya ca suriyo viya ca ekobhasam
ekapajjotam karitvati attho.
      Yena bhagava tenupasankamiti bhummatthe karanavacanam, yato yattha bhagava, tattha
upasankamiti evamettha attho datthabbo. Yena va karanena bhagava devamanussehi
upasankamitabbo, tena 11- karanena upasankamiti evampettha attho datthabbo.
Kena ca karanena bhagava upasankamitabbo? nanappakaragunavisesadhigamadhippayena,
Saduphalupabhogadhippayena dijaganehi niccapalitamaharukkho viya. Upasankamiti ca gatati
vuttam hoti. Upasankamitvati upasankamanapariyosanadipanam. Atha va evam gata tato
@Footnote: 1 cha.Ma. panayam  2 Ma.mu. 12/387/345  3 vi.cula. 7/250/7
@4 Ma.mu. 12/387/345  5 khu.su. 25/1099/544, khu.cula. 30/166/176 (sya)
@6 khu.ja. 28/911/319  7 vi.cula. 7/446/286
@8 an.atthaka. 23/185/345 (sya)  9 sam.sa. 15/92/60
@10 cha.Ma. panassa  11 cha.Ma. teneva
Asannataram thanam bhagavato samipasankhatam gantvatipi vuttam hoti. Bhagavantam
abhivadetvati bhagavantam vanditva panametva 1- namassitva.
      Ekamantanti bhavanapumsakaniddeso, ekokasam ekapassanti vuttam hoti.
Bhummatthe va upayogavacanam. Atthasiti nisajjadipatikkhepo, thanam kappesi, thita
ahositi attho.
      Katham thita pana sa ekamantam thita ahuti?
          Na pacchato na purato napi asannadurato
          na kacche no pativate na capi onatunnate
          ime dose vivajjetva ekamantam thita ahuti.
      Kasma panayam atthasi eva, na nisiditi? lahunivattitukamataya. 2- Devata hi
Kancideva atthavasam paticca asucipuritam 3- viya vaccatthanam manussalokam agacchanti.
Pakatiya panetasam yojanasatato pabhuti manussaloko duggandhataya patikulo hoti,
tattha nabhiramanti. Tena sa agatakiccam katva lahunivattitukamataya na nisidi.
Yassa ca gamanadiiriyapathaparissamavinodanattham nisidanti, so devanam parissamo
natthi, tasmapi na nisidi. 4- Ye ca mahasavaka bhagavantam parivaretva thita,
te patimanesi, tasmapi na nisidi. Apica bhagavati garaveneva na nisidi.
Devanam hi nisiditukamanam asanam nibbattati, tam anicchamana nisajjaya cittampi
akatva ekamantam atthasiti. 5-
      Ekamantam thita kho sa devatati evam imehi karanehi ekamantam  thita
kho sa devata. Bhagavantam gathaya ajjhabhasiti bhagavantam gathaya
akkharapadaniyamitakathitena 6- vacanena abhasiti attho.
@Footnote: 1 cha.Ma. panamitva  2 cha.Ma. lahum nivattitukamataya, evamuparipi
@3 cha.Ma.,i. sucipuriso viya  4 ka. nisidati  5 cha.Ma. atthasi  6 cha.Ma....mitaganthitena
      [261] Tattha bahuti aniyatasankhyaniddeso. Tena anekasata anekasahassa
anekasatasahassati vuttam hoti. Dibbantiti deva, pancahi kamagunehi kilanti,
attano va siriya jotantiti attho. Apica tividha deva
sammutiupapattivisuddhidevavasena. 1- Yathaha:-
             "devati tayo deva sammutideva upapattideva visuddhidevati.
         Sammutideva nama rajano deviyo rajakumara ca. 2- Upapattideva
         nama catumaharajike deve upadaya taduttari deva. Visuddhideva
         nama arahanto khinasava"ti. 3-
      Tesu idha upapattideva adhippeta. Manuno apaccati manussa. Porana
pana bhananti:- manassa ussannataya manussa. Te jambudipaka amaragoyanika 4-
uttarakuruka pubbavidehakati catubbidha. Idha jambudipaka adhippeta. Mangalanti 5-
imehi sattati mangalani, iddhim vuddhinca papunantiti attho. Acintayunti
cintesum. Akankhamanati icchamana  patthayamana pihayamana. Sotthananti
sotthibhavam, sabbesam ditthadhammikasamparayikanam sobhananam sundaranam
dhammanamatthitanti 6- vuttam hoti. Bruhiti desehi pakasehi acikkha vivara vibhaja
uttanikarohi. Mangalanti iddhikaranam vuddhikaranam sabbasampattikaranam. Uttamanti
visittham pavaram sabbalokahitasukhavahanti ayam gathaya anupubbapadavannana. 7-
      Ayam pana sampindattho:- so devaputto dasasahassacakkavalesu devatayo 8-
mangalapanham sotukamataya imasmim ekacakkavale sannipatitva
@Footnote: 1 cha.Ma. samamtiupapattivisuddhivasena  2 cha.Ma. casaddo na dissati
@3 cha.Ma. vuccanatiti khu.cula. 30/214,654/112,312 (sya)  4 cha.Ma. aparagoyanaka
@5 Si. mangalanati manganti, Ma. mangalaniti mahanti  6 Si. dhammanam atthinoti
@7 si anupadavannana  8 cha.Ma. devata
Ekavalaggakotiokasamatte dasapi visampi timsampi cattalisampi pannasampi satthipi
sattatipi asitipi sukhumattabhave nimminitva sabbadevamarabrahmano siriya ca tejasa
ca atikkamma 1- virocamanam pannattapavarabuddhasane nisinnam bhagavantam parivaretva thita
disva disva tasmim ca samaye anagatanampi sakalajambudipakanam manussanam
cetasa cetoparivitakkamannaya sabbesam devamanussanam vicikicchasallasamuddharanattham
aha "bahu deva manussa ca mangalani acintayum  akankhamana sotthanam,
attano sotthibhavam icchanta, bruhi mangalamuttamam, tesam devanam anumatiya
manussanam ca anuggahena maya puttho samano yam sabbesameva amhakam
ekantahitasukhavahanato uttamam mangalam, tam no anukampam upadaya bruhi bhagava"ti.
      [262] Evametam devaputtassa vacanam sutva bhagava "asevana ca balanan"ti
gathamaha. Tattha asevanati abhajana apayirupasana. Balananti balanti assasantiti
bala, kim balanti 2- ? assasitapassasitamattena 3- jivanti, na pannajivinoti 4-
adhippayo. Tesam balanam. Panditananti pandantiti 5- pandita,
sanditthikasamparayikesu atthesu nanagatiya gacchantiti adhippayo. Tesam panditanam.
Sevanati bhajana payirupasana tamsahayata tamsampavankata. Pujati
sakkaragarukaramananavandana. Pujaneyyananti pujarahanam. Etammangalamuttamanti ya ca
balanam asevana, ya ca panditanam sevana, ya ca pujaneyyanam puja, tam sabbam
sampindetva.
      Atthavannana panassa evam veditabba:- evametam devaputtassa vacanam
sutva bhagava asevana ca balananti 6- imam gathamaha. Tatthayam 7- catubbidha katha
pucchitakatha apucchitakatha sanusandhikatha ananusandhikathati. Tattha "pucchami tam gotama
@Footnote: 1 cha.Ma. adhigayha  2 cha.Ma. kim balantiti na dissati
@3 cha.Ma. assassitapassassitamattena  4 cha.Ma.,i. pannajivitenati
@5 Si. pandentiti  6 cha.Ma. ayam patho na dissati  7 cha.Ma. tattha yasma
Bhuripanna, kathamkaro savako sadhu hoti"ti 1- "kathannu tvam marisa oghamatari"ti 2-
ca evamadisu pucchitena kathita pucchitakatha nama. "yam pare sukhato ahu,
tadariya ahu dukkhato"ti 3- evamadisu apucchitena attajjhasayavaseneva kathita
apucchitakatha. Sabbapi buddhanam katha "sanidanaham bhikkhave dhammam desemi"ti 4-
vacanato sanusandhikatha. Ananusandhikatha imasmim sasane natthi. Evametasu kathasu
ayam devaputtena pucchitena bhagavata kathitatta pucchitakatha. Pucchitakathayanca yatha
cheko puriso kusalo maggassa kusalo amaggassa maggam puttho pathamam vijahitabbam
acikkhitva tam paccha gahetabbam acikkhati "amukasmim 5- nama thane dvedhapatho
hoti, tattha vamam muncitva dakkhinam ganhatha"ti, evam sevitabbasevitabbesu
asevitabbam acikkhitva sevitabbam acikkhati. Bhagava ca maggakusalapurisasadiso.
Yathaha:-
           "puriso maggakusaloti kho tissa tathagatassetam adhivacanam
       arahato sammasambuddhassa"ti. 6-
So hi kusalo imassa lokassa, kusalo parassa lokassa, kusalo maccudheyyassa,
kusalo amaccudheyyassa, kusalo maradheyyassa, kusalo amaradheyyassati. Tasma
pathamam 7- asevitabbam acikkhanto aha "asevana ca balanan"ti. Sevitabbam
acikkhanto aha "panditananca  sevana"ti. 7- Vijahitabbamaggo viya hi pathamam
bala na sevitabba  na payirupasitabba, tato gahetabbamaggo viya pandita
sevitabba  payirupasitabbati.
@Footnote: 1 khu.su. 25/379/406  2 sam.sa. 15/1/1
@3 khu.su. 25/768/484  4 an.tika. 20/126/270-1, abhi.ka. 37/806/465
@5 cha.Ma. asukasmim  6 sam.kha. 17/84/87
@ 7-7 cha.Ma. asevitabbam acikkhitva sevitabbam acikkhanto aha
@ "asevana ca balanam, panditananca sevana"ti
      Kasma pana bhagavata mangalam kathentena pathamam balanam asevana
panditananca sevana kathitati? vuccate:- yasma imam ditthamangaladisu
mangaladitthim balasevanaya devamanussa ganhimsu, sa ca amangalam, tasma nesam
tam idhalokaparalokatthabhanjakam akalyanamittasamsaggam garahantena ubhayalokatthasadhakanca
kalyanamittasamsaggam pasamsantena bhagavata pathamam balanam asevana panditananca
sevana kathitati.
      Tattha bala nama ye keci panatipatadidasaakusalakammapathasamannagata
satta. Te tihakarehi janitabba. Yathaha "tinimani bhikkhave balassa
balalakkhanani"ti 1- suttam. Apica puranakassapadayo cha sattharo devadattakokalikakatamoraka-
tissakhandadeviyaputtasamuddadattacincamanavikadayo 2- atitakale ca
dighavidassa bhatati ime anne ca evarupa satta balati veditabba.
      Te aggipadittamiva agaram 3- attana duggahitena attananca attano
vacanakarake ca vinasenti, yatha dighavidassa bhata catubuddhantaram satthiyojanamattena
attabhavena uttano patito mahaniraye paccati, yatha ca tassa ditthim
abhirucikani 4- panca kulasatani tasseva sahabyatam upapannani mahaniraye paccanti.
Vuttanhetam:-
           "seyyathapi bhikkhave nalagara va tinagara va aggi
        mutto kutagaranipi dahati 5- ullittavalittani nivatani
        phussitaggalani 6- pihitavatapanani, evameva kho bhikkhave yani kanici
        bhayani uppajjanti, sabbani tani balato uppajjanti no
@Footnote: 1 an.tika. 20/3/97, Ma.u. 14/246/214  2 cha.Ma....katamodakatissa....
@3 cha.Ma.  angaram  4 Si. abhiruciya tani
@5 cha.Ma. dahati  6 cha.Ma. phusitagagalani
          Panditato. Ye keci upaddava uppajjanti .pe. Ye keci
          upasagga .pe. No panditato. Iti kho bhikkhave sappatibhayo
          balo, appatibhayo pandito. Saupaddavo balo, anupaddavo pandito.
          Saupasaggo balo, anupasaggo pandito"ti. 1-
      Apica putimacchasadiso balo, putimacchabandhapattaputasadiso hoti tadupasevi,
chaddaniyatanca jigucchaniyatanca apajjati vinnunam. Vuttancetam:-
                 "putimaccham kusaggena       yo naro upanayhati
                 kusapi puti vayanti       evam balupasevana"ti. 2-
      Akittipandito capi sakkena devanamindena vare diyyamane evamaha:-
                 "balam na passe na sune   na ca balena samvase
                 balenallapasallapam      na kare na ca rocaye.
                 Kinnu te akaram balo     vada kassapa karanam
                 kena kassapa balassa      dassanam nabhikankhasi.
                 Anayam nayati dummedho      adhurayam niyunjati
                 dunnayo seyyaso hoti    samma vuttopi kuppati
                 vinayam so na janati      sadhu tassa adassanan"ti. 3-
      Evam bhagava sabbakarena balupasevanam garahanto balanam asevanam
"mangalan"ti vatva idani panditasevanam pasamsanto "panditananca sevana
mangalan"ti aha. Tattha pandita nama ye keci panatipataveramaniadi-
dasakusalakammapathasamannagata satta. Te tihakarehi janitabba. Yathaha "tinimani
@Footnote: 1 an.tika. 20/1/96
@ 2 khu.iti. 25/76/292, khu.ja. 27/2152/437 (sya), khu.ja. 28/862/303 (sya)
@ 3 khu.ja. 27/1814-5/355 (sya)
Bhikkhave panditassa panditalakkhanani"ti 1- suttam. Apica buddhapaccekabuddhaasiti-
mahasavaka anne ca tathagatassa savaka sunettamahagovindavidhurasarabhanga-
mahosadhasutasomanemirajaayogharakumaraakittipanditadayo ca panditati veditabba.
      Te bhaye viya rakkha, andhakare viya ca padipo, khuppipasadidukkhabhibhave
viya annapanadipatilabho, attano vacanakaranam sabbabhayaupaddavupasaggaviddhamsanasamattha
honti. Tatha hi tathagatam agamma asankhyeyya aparimana devamanussa
asavakkhayam patta, brahmaloke patitthita, devaloke patitthita, sugatiloke
uppanna. Sariputtatthere cittam pasadetva catuhi paccayehi theram upatthahitva
asiti kulasahassani sagge nibbattani. Tatha mahamoggallanamahakassapappabhutisu
sabbamahasavakesu, sunettasseva satthuno savaka appekacce brahmaloke
uppajjimsu, appekacce paranimmitavasavattinam devatanam sahabyatam .pe.
Appekacce gahapatimahasalanam 2- va sahabyatam uppajjimsu. Vuttancetam:-
              "natthi bhikkhave panditato bhayam, natthi panditato upaddavo,
        natthi panditato upasaggoti. 3-
      Apica tagaramaladigandhabhandasadiso pandito, tagaramaladigandhabhandapalivethanapattasadiso
hoti tadupasevi, bhavaniyatanca manunnatanca apajjati vinnunam.
Vuttanhetam:-
             "tagaranca palasena             yo naro upanayhati
             pattapi surabhi vayanti           evam dhirupasevana"ti. 4-
@Footnote: 1 an.tika. 20/3/97, Ma.u. 14/253/221  2 cha.Ma.....mahasalakulanam
@3 an.duka. 20/1/96  4 khu.iti. 25/76/292, khu.ja. 27/2152/437 (sya),
@ khu.ja. 28/862/303 (sya)
Akittipandito capi sakkena devanamindena vare diyyamane evamaha:-
             "dhiram passe sune dhiram         dhirena saha samvase
             dhirenallapasallapam           tam kare tanca rocaye.
             Kinnu te akaram dhiro          vada kassapa karanam
             kena kassapa dhirassa           dassanam abhikankhasi.
             Nayam nayati medhavi            adhurayam so niyunjati 1-
             sunayo seyyaso hoti         samma vutto na kuppati
             vinayam so pajanati           sadhu tena samagamo"ti. 2-
      Evam bhagava sabbakarena panditupasevanam pasamsanto panditanam sevanam
"mangalan"ti vatva idani taya balanam asevanaya panditanam sevanaya ca
anupubbena pujaneyyabhavam upagatanam pujam pasamsanto "puja ca pujaneyyanam
etam mangalamuttaman"ti aha. Tattha pujaneyya  nama sabbadosavirahitatta
sabbagunasamannagatatta ca buddha bhagavanto, tato paccha paccekasambuddha
ariyasavaka ca. Tesanhi puja appakapi digharattam hitaya sukhaya hoti,
sumanamalakaradayo 3- cettha nidassanam.
      Tatthekam nidassanamattam bhanama:-  bhagava kira ekadivasam pubbanhasamayam
nivasetva pattacivaramadaya rajagaham pindaya pavisi, atha kho sumanamalakaro
ranno magadhassa seniyassa bimbisarassa pupphani gahetva gacchanto addasa
bhagavantam nagaradvaram anuppattam pasadikam pasadaniyam dvattimsamahapurisalakkhana-
asityanubyanjanapatimanditam buddhasiriya jalantam. Disvanassa etadahosi "raja
@Footnote: 1 cha.Ma. na yunjati  2 khu.ja. 27/1819/355 (sya)  3 cha.Ma. sumanamalakaramallikadayo
Pupphani gahetva satam va sahassam va dadeyya, tanca idhalokamattasukham bhaveyya.
Bhagavato pana puja appameyyaasankhyeyyaphala digharattam hitasukhavaha hoti,
handaham imehi pupphehi bhagavantam pujemi"ti pasannacitto ekam pupphamutthim
gahetva bhagavato patimukham  khipi, pupphani akasena gantva bhagavato upari
malavitanam hutva atthamsu. Malakaro tamanukavam disva pasannataracitto
puna ekam mutthim 1- khipi, tani gantva malakancuka 2- hutva atthamsu. Evam
attha mutthiyo 3- khipi, tani gantva pupphakutagaram hutva atthamsu. Bhagava
antokutagare viya ahosi, mahajanakayo sannipati. Bhagava malakaram pasamsanto 4-
sitam patvakasi, anandatthero "na buddha ahetu appaccaya sitam patum
karonti"ti sitakaranam pucchi. Bhagava aha "eso ananda malakaro imissa
pujaya anubhavena satasahassakappe devesu ca manussesu ca  samsaritva
pariyosane sumanissaro 5- nama paccekasambuddho bhavissati"ti. Vacanapariyosane
ca dhammadesanattham imam gatham abhasi:-
         "tanca kammam katam sadhu        yam katva nanutappati
         yassa pitito sumano          vipakam patisevati"ti. 6-
      Gathapariyosane caturasitiya panasahassanam dhammabhisamayo ahosi, evam
appakapi tesam puja digharattam hitaya sukhaya hotiti veditabba. Sa ca
amisapujava, ko pana vado patipattipujaya. Yato ye kulaputta saranagamanasikkhapada-
patiggahanena uposathangasamadanena catuparisuddhisiladihi ca attano
gunehi bhagavantam pujenti, ko tesam pujaphalam vannayissati. Te hi tathagatam
paramaya pujaya pujentiti vutta. Yathaha:-
@Footnote: 1 cha.Ma. pupphamutthim, evamuparipi  2 cha.Ma. malakancuko  3 cha.Ma. pupphamutthiyo
@4 passanto  5 Si. munissaro  6 khu.dha. 25/68/29
         "yo kho ananda bhikkhu va bhikkhuni va upasako
     va upasika va dhammanudhammapatipanno viharati samicippatipanno
     anudhammacari, so tathagatam sakkaroti garukaroti maneti pujeti
     paramaya 1- pujaya"ti. 2-
       Etenanusarena paccekabuddhaariyasavakanampi pujaya hitasukhavahata
veditabba.
      Apica gahatthanam kanitthassa jetthabhatapi bhaginipi pujaneyya, puttassa
matapitaro, kulavadhunam samikasassusasurati evamettha 3- pujaneyya veditabba.
Etesampi hi puja kusaladhammasankhatatta ayuadivuddhihetutta ca mangalameva.
Vuttanhetam:-
        "ye te matteyya 4- bhavissanti petteyya samanna
     brahmanna kule jetthapacayino, idam kusaladhammam samadaya
     vattissanti. Tesam kusalanam dhammanam samadanahetu ayunapi
     vaddhissanti, vannenapi vaddhissanti"tiadi. 5-
      Evametissa gathaya balanam asevana, panditanam sevana, pujaneyyanam
pujati tini mangalani vuttani. Tattha balanam asevana balasevanappaccaya
bhayadiparittanena 6- ubhayalokahitahetutta ca, panditanam sevana pujaneyyanam
puja ca tasam phalavibhutivannanaya vuttanayena 7-  nibbanasugatihetutta "mangalan"ti
@Footnote: 1 cha.Ma. pujeti apaciyati paramaya
@2 di.maha. 10/199/121-2  3 cha.Ma. evampettha
@4 cha.Ma. te matteyaya  5 di.pa. 11/105/63
@6 Si. balasevanapaccayabhayanam parittanena, Ma. balasevanapaccaya uppannabhayadinam
@parittanena, cha. balasevanapaccayabhayadiparittanena  7 cha.Ma.... vannanayam vuttanayeneva
Veditabba. Ito param tu matikam adassetva eva yam yattha mangalam, tam
vavatthapessama, tassa ca mangalattam vibhavayissamati.
      Nitthita asevana ca balananti imissa gathaya atthavannana.
      [263] Evam bhagava "bruhi mangalamuttaman"ti ekam ajjhesitopi appam
yacito bahudayako ularapuriso viya ekaya gathaya tini mangalani vatva
tato uttaripi devatanam sotukamataya mangalananca atthitaya yesam yesam yam yam
anukulam, te te satte tattha tattha mangale niyojetukamataya ca "patirupadesavaso
ca"tiadihi gathahi punapi anekani mangalani vattumaraddho.
      Tattha pathamagathaya tava patirupoti anucchaviko. Desoti gamopi nigamopi
nagarampi janapadopi yo koci sattanam nivasokaso. Vasoti tattha nivaso.
Pubbeti pura atitasu jatisu. Katapunnatati upacitakusalata. Attati cittam
vuccati, sakalo va attabhavo. Sammapanidhiti tassa attano samma panidhanam
niyunjanam, thapananti vuttam hoti. Sesam vuttanayamevati ayamettha padavannana.
      Atthavannana pana evam veditabba:- patirupadeso nama yattha catasso
parisa vicaranti, 1- danadini punnakiriyavatthuni vattanti, navangasatathusasanam
dippati. Tattha nivaso sattanam punnakiriyaya paccayatta "mangalan"ti vuccati.
Sihaladipapavitthakevattadayo cettha nidassanam.
      Aparo nayo:-  patirupadeso 2- nama bhagavato bodhimandappadeso,
dhammacakkappavattitappadeso, dvadasayojanaya parisaya majjhe sabbatitthiyamadam 3-
@Footnote: 1 cha.Ma. viharanti  2 Si.,Ma. patirupadesavaso  3 Ma. sabbatitthiyamanam,
@cha. sabbatitthiyamatam
Bhinditva yamakapatihariyadassitagandambarukkhamulappadeso 1- devorohanappadeso,
yo va panannopi savatthirajagahadibuddhadivasappadeso. Tattha nivaso sattanam
chaanuttariyapatilabhapaccayato "mangalan"ti vuccati.
      Aparo nayo:- puratthimaya disaya kajangalam 2- nama nigamo, tassaparena
mahasala, tato param paccantima janapada, orato majjhe. Puratthimadakkhinaya
disaya sallavati nama nadi, tato  param paccantima janapada, orato majjhe.
Dakkhinaya disaya setakannikannama nigamo, tato param paccantima janapada,
orato  majjhe. Pacchimaya disaya thunam nama brahmanagamo, tato param
paccantima janapada, orato majjhe. Uttaraya disaya usiraddhajo nama
pabbato, tato param paccantima janapada, orato majjhe 3- ayam majjhimappadeso
ayamena tini yojanasatani, vittharena addhateyyasatani, 4- parikkhepena
navayojanasatani honti, eso patirupadeso nama.
      Ettha catunnam mahadipanam dvisahassanam parittadipananca issariyadhipaccakarako
5- cakkavatti uppajjati, ekam asankhyeyyam kappasatasahassanca paramiyo
puretva sariputtamoggallanadayo mahasavaka uppajjanti, dve asankhyeyyani
kappasatasahassanca paramiyo puretva paccekasambuddha, cattari attha solasa
va asankhyeyyani kappasatasahassanca paramiyo puretva sammasambuddha ca
uppajjanti. Tattha satta cakkavattiranno ovadam gahetva pancasu silesu
patitthaya saggaparayana honti, tatha paccekasambuddhanam ovade patitthaya.
@Footnote: 1 cha.Ma....kandamba...  2 cha.Ma. gajangalam
@ 3 vi.maha.5/259/24  4 cha.Ma. addhateyyani
@ 5  cha.Ma....paccakaraka
Sammasambuddhasavakanam pana ovade patitthaya saggaparayana nibbanaparayana
ca honti. Tasma tattha vaso imasam sampattinam ca paccayatta 1- "mangalan"ti
vuccati.
      Pubbe katapunnata nama atitajatiyam buddhapaccekabuddhakhinasave arabbha
upacitakusalata, sapi mangalam. Kasma? buddhapaccekabuddhe sammukhato dassetva 2-
buddhanam buddhasavakanam va sammukha sutaya catuppadikayapi gathaya pariyosane
arahattam papetiti katva. 3- Yo ca manusso pubbe katadhikaro ussannakusalamulo
hoti, so teneva kusalamulena desanam 4-  uppadetva asavakkhayam papunati
yatha raja mahakappino aggamahesi ca. Tena vuttam "pubbe ca katapunnata
mangalan"ti.
      Attasammapanidhi nama idhekacco attanam dussilam susile patitthapeti, 5-
assaddham saddhasampadaya maccharim cagasampadaya patitthapeti. 5- Ayam vuccati
attasammapanidhi. 6- So 7- ca mangalam. Kasma? ditthadhammikasamparayikaverappahana-
vividhanisamsadhigamahetutoti.
      Evam imissapi gathaya patirupadesavaso pubbe ca katapunnata,
attasammapanidhi cati tiniyeva mangalani vuttani, mangalattanca nesam tattha
tattha vibhavitamevati.
      Nitthita patirupadesavaso cati imissa gathaya atthavannana.
@Footnote: 1 cha.Ma. paccayato  2 Ma. buddhapaccekabuddhe sammukha disva
@3 Si.,i. papanato  4 cha.Ma. vipassanam
@ 5-5 cha.Ma. assaddham saddhasampadaya patitthapeti
@6 cha.Ma. attasammapanidhiti  7 cha.Ma. eso
      [264] Idani bahusaccancati ettha bahusaccanti bahussutabhavo.
Sippanti yam kinci hatthakosallam. Vinayoti kayavacacittavinayanam. Susikkhitoti
sutthu sikkhito. Subhasitati sutthu bhasita. Yati aniyamaniddeso. Vacati gira
byapatho. Sesam vuttanayamevati. Ayamettha padavannana.
      Atthavannana pana evam veditabba:- bahusaccam nama yam tam
"bahussuto hoti sutadharo sutasanniccayo"ti 1- ca "idhekaccassa bahu sutam hoti
suttam geyyam veyyakaranan"ti 2- ca evamadina nayena satthusasanadharattam vannitam,
tam akusalappahanakusaladhigamahetuto anupubbena paramatthasaccasacchikiriyahetuto ca
"mangalan"ti vuccati. Vuttanhetam bhagava:-
            "sutava ca kho bhikkhave ariyasavako akusalam pajahati, kusalam
      bhaveti, savajjam pajahati, anavajjam bhaveti, suddhamattanam
      pariharati"ti. 3-
Aparampi vuttam:-
            "dhatanam dhammanam atthamupaparikkhati, attham upaparikkhato
      dhamma nijjhanam khamanti, dhammanijjhanakkhantiya sati chando jayati,
      chandajato ussahati, ussahanto tulayati, tulayanto padahati,
      padahanto kayena ceva paramatthasaccam sacchikaroti, pannaya ca
      pativijjha 4- passati"ti. 5-
      Apica agarikabahusaccampi yam anavajjam, tam ubhayalokahitasukhavahanato
"mangalan"ti veditabbam.
@Footnote: 1 cha.Ma. sutadharo hoti sutasannicayoti, Ma.mu. 12/339/301, an.catukka. 21/22/26
@2 an.catukka. 21/6/8  3 an.sattaka. 23/110-1 (sya)
@4 cha.Ma. ativijjha  5 Ma.Ma. 13/432/420
      Sippam nama 1- agarikasippanca anagarikasippanca. 1- Tattha agarikasippam
nama yam parapanuparodhavirahitamakusalavivajjitam 2- manikarasuvannakarakammadi, tam
idhalokatthavahanato mangalam. Anagarikasippam nama civaravicaranasibbanadi
samanaparikkharabhisankharanam, yam tam "idha bhikkhave bhikkhu yani tani sabrahmacarinam
uccavacani kimkaraniyani, tattha dakkho hoti"tiadina 3-  nayena tattha tattha
samvannitam, yam "nathakarano dhammo"ti 4- ca vuttam, tam attano ca paresanca
ubhayalokahitasukhavahanato "mangalan"ti veditabbam.
      Vinayo nama 5- agarikavinayo ca anagarikavinayo ca. 5- Tattha agarikavinayo
nama dasaakusalakammapathaviramanam, so tattha asankilesapajjanena acaragunavavatthanena
ca susikkhito ubhayalokahitasukhavahanato mangalam. Anagarikavinayo ca sattapattikkhandhe
anapajjanam, sopi vuttanayeneva susikkhito. Catuparisuddhisilam va anagarikavinayo.
So yatha tattha patitthaya arahattam papunati, evam sikkhantena 6- susikkhito
lokiyalokuttarasukhadhigamahetuto "mangalan"ti veditabbo.
      Subhasita vaca nama musavadadidosavirahita vaca. Yathaha "catuhi
bhikkhave angehi samannagata vaca subhasita hoti"ti. Asamphappalapa vacayeva 7-
va subhasita. Yathaha:-
               "subhasitam uttamamahu santo
               dhammam bhane na adhammam tam dutiyam
               piyam bhane nappiyam tam tatiyam
               saccam bhane nalikam tam catutthan"ti. 8-
@Footnote: 1-1 ka. agariyasippanca anagariyasippanca  2 cha.Ma. paruparodhavirahitam...
@ 3 di.pa. 11/345, 360/236, 277, an.dasaka. 24/17/20
@ 4 di.pa. 11/345, 360/236, 277, an.dasaka. 24/17/20
@5-5 ka. agariyavinayo ca anagariyavinayo ca  6 cha.Ma.,i. sikkhanena
@7 Si. susannatavaca  8 sam.sa. 15/123/228, khu.su. 25/453/418
      Ayampi ubhayalokahitasukhavahanato "mangalan"ti veditabba. Yasma ca ayam
vinayapariyapanna eva, tasma vinayaggahanena etam asanganhitva vinayo
sangahetabbo. Atha va kim imina parissamena, paresam dhammadesanavaca idha
"subhasita vaca"ti veditabba. Sa hi yatha patirupadesavaso, evam sattanam
ubhayalokahitasukhanibbanadhigamappaccayato "mangalan"ti vuccati. Aha ca:-
            "yam buddho bhasati  vacam      khemam nibbanapattiya
            dukkhassantakiriyaya           sa ve vacanamuttama"ti. 1-
      Evam imissa gathaya bahusaccanca, sippanca, vinayo ca susikkhito,
subhasita ca ya vacati cattari mangalani vuttani, mangalattanca nesam tattha
tattha vibhavitamevati.
      Nitthita bahusaccancati imissa gathaya atthavannana.
      [265] Idani matapituupatthananti matu ca pitu cati matapitu.
Upatthananti  upatthahanam. Puttananca daranancati puttadarassa. Sanganhanam
sangaho. Na akula anakula. Kammani eva kammanta. Sesam vuttanayamevati
ayam padavannana.
      Atthavannana pana evam veditabba:- mata nama janika vuccati,
tatha pita. Upatthanam nama padadhovanasambahanaucchadananhapanehi
catupaccayasampadanena ca upakarakaranam. Tattha yasma matapitaro bahupakara puttanam
atthakama anukampaka, yam puttake bahi kilitva pamsumakkhitasarirake agate
@Footnote: 1 sam.sa. 15/213/228, khu.su. 25/457/419
Disva pamsukam punchitva matthakam upasinghayanta paricumbitva 1- ca sineham
uppadenti, vassasatampi matapitaro sisena pariharanta putta tesam patikaram
katumasamattha. Yasma ca te apadaka posaka imassa lokassa dassetaro
brahmasama 2- pubbacariyasammata, tasma tesam upatthanam idha pasamsam pecca saggasukhanca
avahati, tena "mangalan"ti vuccati. Vuttanhetam bhagavata:-
          "brahmati matapitaro             pubbacariyati vuccare
          ahuneyya ca puttanam             pajaya anukampaka.
          Tasma hi ne namasseyya            sakkareyya ca pandito
          annena atha panena               vatthena sayanena ca.
          Ucchadanena nhapanena             padanam dhovanena ca
          taya nam paricariyaya               matapitusu pandita
          idheva nam pasamsanti                 pecca sagge pamodati"ti. 3-
      Aparo nayo:- upatthanam nama bharanakiccakaranakulavamsatthapanadipancavidham, tam
papanivaranadipancavidhaditthadhammikahitahetuto "mangalan"ti veditabbam. Vuttancetam 4-
bhagavata:-
              "pancahi kho gahapatiputta thanehi puttena puratthima disa
        matapitaro paccupatthatabba `bhato ne bharissami, kiccam nesam
        karissami, kulavamsam thapessami, dayajjam patipajjami, 5- atha va pana
        petanam kalakatanam dakkhinam anuppadassami'ti. Imehi kho gahapatiputta
        pancahi thanehi puttena puratthima disa matapitaro paccupatthita pancahi
        thanehi puttam anukampanti, papa nivarenti, kalyane nivesenti,
@Footnote: 1 cha.Ma. paricumbanta  2 cha.Ma. brahmasammata
@ 3 an.tika. 20/31/127, khu.iti. 25/106/325, khu.ja. 28/162/66 (sya)
@4 cha.Ma. vuttanhetam  5 cha.Ma. patipajjissami
          Sippam sikkhapenti, patirupena darena samyojenti, samaye dayajjam
          niyyadenti"ti. 1-
      Apica yo matapitaro tisu vatthusu pasaduppadanena silasamadapanena
pabbajjaya va upatthahati, ayam idha matapitupatthakanam aggo, tassa tam
matapituupatthanam matara pitara ca katassa upakarassa paccapakarabhuti anekesam
ditthadhammikanam samparayikananca atthanam padatthanato "mangalan"ti vuccati.
      Puttadarassati ettha attano jataputtapi 2- dhitaropi puttatveva
sankhyam gacchanti. Darati visatiya bhariyanam ya kaci bhariya. Putta ca dara
ca puttadara, 3- tassa puttadarassa. Sangahoti sammananadihi upakarakaranam. Tam
susamvihitakammantatadiditthadhammikahitahetuto "mangalan"ti veditabbam. Vuttancetam 4-
bhagavata "pacchima disa puttadara veditabba"ti 5- ettha uddittham puttadaram
bhariyasaddena sanganhitva:-
               "pancahi kho gahapatiputta thanehi samikena pacchima disa
          bhariya paccupatthatabba, sammananaya anavamananaya anaticariyaya
          issariyavossaggena alankaranuppadanena. Imehi kho gahapatiputta
          pancahi thanehi samikena pacchima disa bhariya paccupatthita
          pancahi thanehi samikam anukampati, susamvihitakammanta ca hoti,
          susangahitaparijana ca, anaticarini ca, sambhatam ca anurakkhati, dakkha
          ca hoti analasa sabbakiccesu"ti. 6-
@Footnote: 1 di.pa. 11/267/164  2 Si. attano jata puttapi, cha.Ma. attana janita putatapi
@3 cha.Ma. puttadaram  4 cha.Ma. vuttanhetam
@5 di.pa. 11/266/164  6 di.pa. 11/219/165
      Ayam va aparo nayo:- sangahoti dhammikahi danapiyavacaatthacariyahi
sanganhanam. Seyyathidam? uposathadivasesu paribbayadanam, nakkhattadivasesu
nakkhattadassapanam, mangaladivasesu mangalakaranam, ditthadhammikasamparayikesu atthesu
ovadanusasananti. Tam pubbanayeneva 1- ditthadhammikasamparayikahitahetuto devatahipi
namassaniyabhavahetuto ca "mangalan"ti veditabbam, yathaha sakko devanamindo:-
         "ye gahattha punnakara       silavanto upasaka
         dhammena daram posenti       te namassami matali"ti. 2-
      Anakula kammanta nama kalannutaya patirupakaritaya analasataya
utthanaviriyasampadaya abyasaniyataya ca kalatikkamanaappatirupakaranakaranasithilakaranadi-
akulabhavavirahita kasigorakkhavanijjadayo kammanta. Ete attano va
puttadarassa va dasakammakaranam va byattataya evam payojita dittheva dhamme
dhanadhannavuddhipatilabhahetuto "mangalan"ti vutta. Vuttancetam bhagavata:-
        "patirupakari dhurava           utthata vindate dhananti 3- ca.
        Na diva soppasilena          rattim utthanadessina
        niccam mattena sondena        sakka avasitum gharam.
        Atisitam atiunham              atisayamidam ahu
        iti vissatthakammante          attha accenti manave.
        Yodha sitanca unhanca          tina bhiyyo na mannati
        karam purisakiccani             so sukha na vihayati"ti 4- ca
@Footnote: 1 cha.Ma. vuttanayeneva  2 sam.sa. 15/264/283
@3 sam.sa. 15/246/259, khu.su. 25/189/370  4 di.pa. 11/253/161
        "bhoge samharamanassa          bhamarasseva  iriyato
        bhoga sannicayam yanti          vammiko vupaciyati"ti 1- ca
evamadi.
      Evam imissapi gathaya matupatthanam, pitupatthanam, puttadarassa sangaho,
anakula ca kammantati cattari mangalani vuttani, puttadarassa sangaham va
dvidha katva panca, matapituupatthanam va ekameva katva tini. Mangalattanca
nesam tattha tattha vibhavitamevati.
      Nitthita matapituupatthananti imissa gathaya atthavannana.
      [266] Idani danancati ettha diyate iminati danam, attano
santakam parassa patipadiyatiti vuttam hoti. Dhammassa cariya, dhamma va anapeta
cariya dhammacariya. Nayante "amhakam ime"ti nataka. Na avajjani anavajjani,
aninditani agarahitaniti vuttam hoti. Sesam vuttanayamevati ayam padavannana.
      Atthavannana pana evam veditabba:- danam nama param uddissa
subuddhipubbika 2- annadidasadanavatthupariccagacetana, tamsampayutto va alobho.
Tena hi 3- tam vatthum parassa patipadeti. Tena vuttam "diyate iminati danan"ti.
Tam bahujanapiyatadinam 4- ditthadhammikasamparayikanam phalavisesanam adhigamahetuto
"mangalan"ti vuttam "dayako siha danapati bahuno janassa piyo hoti
manapo"ti 5- evamadini cettha suttani anussaritabbani.
@Footnote: 1 di.pa. 11/265/163  2 i. santutthipubbika  3 cha.Ma. alobhena hi
@4 cha.Ma. bahujanapiyamanapatadinam  5 an.pancaka. 22/34/41 (sya)
      Aparo nayo:- danam nama duvidham amisadananca dhammadananca.
Tatthamisadanam vuttappakarameva. Idhalokaparalokadukkhakkhayasukhavahassa pana
sammasambuddhappaveditassa dhammassa paresam hitakamataya desana dhammadanam. Imesanca
dvinnam dananam etadeva aggam. Yathaha:-
              "sabbadanam dhammadanam jinati
              sabbarasam dhammaraso jinati
              sabbaratim dhammarati jinati
              tanhakkhayo sabbadukkham jinati"ti. 1-
      Tattha amisadanassa mangalattam vuttameva. Dhammadanam pana yasma
atthapatisamveditadinam gunanam padatthanam, tasma "mangalan"ti vuccati. Vuttanhetam
bhagavata:-
          "yatha yatha bhikkhave bhikkhu yathasutam yathapariyattam dhammam vittharena
       paresam deseti, tatha tatha so tasmim dhamme atthapatisamvedi ca hoti
       dhammapatisamvedi ca"ti 2- evamadi.
      Dhammacariya nama dasakusalakammapathacariya. Yathaha:- "tividham kho gahapatayo kayena
dhammacariya samacariya hoti"ti 3- evamadi. Sa panesa dhammacariya saggalokupapattihetuto
"mangalan"ti veditabba. Vuttanhetam bhagavata "dhammacariyasamacariyahetu
kho gahapatayo evamidhekacce satta kayassa bheda parammarana sugatim saggam
lokam upapajjanti"ti. 4-
      Nataka nama matito va pitito va yava sattama pitamahayuga
sambandha. Tesam bhogaparijunnena va byadhiparijunnena va abhihatanam attano
@Footnote: 1 khu.dha. 25/345/78  2 di.pa. 11/355/250-1, an.pancaka. 22/26/22-3 (sya)
@3 Ma.mu. 12/441/390  4 Ma.mu. 12/439/388
Samipam agatanam yathabalam ghasacchadanadhanannadihi sangaho pasamsadinam ditthadhammikanam
sugatigamanadinanca samparayikanam visesadhigamanam hetuto "mangalan"ti vuccati.
      Anavajjani kammani nama uposathangasamadanaveyyavaccakaranaaramavana-
ropanasetukaranadini kayavacimanosuccaritakammani. Tani hi nanappakarahitasukhadhigamahetuto
"mangalan"ti vuccanti. "thanam kho panetam visakhe vijjati yam idhekacco itthi va
puriso va atthangasamannagatam uposatham upavisitva kayassa bheda param marana
catumaharajikanam devanam sahabyatam upapajjeyya"ti 1- evamadini cettha suttani
anussaritabbaniti.
      Evam imissa gathaya dananca, dhammacariya ca, natakananca sangaho
anavajjani kammaniti cattari mangalani vuttani, mangalattanca nesam tattha tattha
vibhavitamevati.
      Nitthita danancati imissa gathaya atthavannana.
      [267] Idani arati viratiti ettha aratiti aramanam. Viratiti viramanam,
viramanti va etaya sattati virati. Papati akusala. Madaniyatthena majjam,
majjapanam, panam majjapanam, tato majjapana, samyamanam samyamo. Appamajjanam
appamado. Dhammesuti kusalesu. Sesam vuttanayamevati ayam padavannana.
      Atthavannana pana evam veditabba:- arati nama pape adinavadassino
manasa eva anabhirati:- virati nama kammadvaravasena kayavacahi viramanam. Sa
cesa virati nama sampattavirati samadanavirati samudchedaviratiti tividha hoti ya
@Footnote: 1  an.atthaka. 23/133/263 (sya)
Kulaputtassa attano jatim va kulam va gottam va paticca "na me etam patirupam,
yvaham imam panam haneyyam, adinnam adiyeyyan "tiadina nayena sampattavatthuto
virati, ayam sampattavirati nama. Sikkhapadasamadanavasena pana pavatta samadanavirati
nama, yassa pavattito pabhuti kulaputto panatipatadini na samacarati.
Ariyamaggasampayutta samudchedavirati nama, yassa pavattito pabhuti ariyasavakassa panca
bhayani  verani vupasantani honti. Papam nama yantam "panatipato kho
gahapatiputta kammakileso adinnadanam .pe. Kamesumicchacaro .pe.
Musavado"ti evam vittharetva
           "panatipato adinnadanam   musavado ca vuccati
           paradaragamananceva          nappasamsanti pandita"ti 1-
evam gathaya sangahitam kammakilesasankhatam catubbidham akusalam, tato papa. Sabbapesa
arati ca virati ca ditthadhammikasamparayikabhayaverappahanadinanappakaravisesadhigamahetuto
"mangalan"ti vuccati. "panatipata pativirato kho gahapatiputta ariyasavako"ti-
adini cettha suttani anussaritabbani.
      Majjapana ca samyamo nama pubbe vuttasuramerayamajjapamadatthana
veramaniya cetam adhivacanam. Yasma pana majjapayi attham na janati, dhammam na
janati, matupi antarayam karoti, pitu buddhapaccekabuddhatathagatasavakanampi
antarayam karoti, ditthadhamme garaham, samparaye duggatim aparapariyaye ummadam
papunati. Majjapana pana samyamo 2- tesam dosanam vupasamam tabbiparitagunasampadanca
papunati. Tasma ayam majjapana samyamo "mangalan"ti veditabbo.
      Kusalesu dhammesu appamado nama "kusalanam va dhammanam bhavanaya asakkaccakiriyata
asataccakiriyata anatthitakiriyata olinavuttita nikkhittacchandata nikkhittadhurata
@Footnote: 1 di.pa. 11/245/157  2 cha.Ma..i.samyato
Anasevana abhavana abahulikammam anadhitthanam ananuyogo pamado. Yo evarupo
pamado pamajjana pamajjitattam, ayam vuccati, pamado"ti 1- ettha vuttassa pamadassa
patipakkhanayena atthato kusalesu dhammesu satiya avippavaso veditabbo. So
nanappakarakusaladhigamahetuto va 2- amatadhigamahetuto va 2- "mangalan"ti vuccati.
Tattha "appamattassa atapino"ti 3- ca "appamado amatam padan"ti 4- ca evamadi
satthu sasanam anussaritabbanti.
      Evam imissa gathaya papa virati, majjapana samyamo, kusalesu dhammesu
appamadoti tini mangalani vuttani, mangalattanca nesam tattha tattha vibhavitamevati.
      Nitthita arati viratiti imissa gathaya atthavannana.
      [268] Idani garavo cati ettha garavoti garubhavo. Nivatoti
nicavuttita. Santutthiti santoso. Katassa jananata katannuta. Kalenati khanena
samayena. Dhammassa savanam dhammassavanam. Sesam vuttanayamevati ayam padavannana.
      Atthavannana pana evam veditabba:- garavo nama garukarappayogarahesu
buddhapaccekabuddhatathagatasavakaacariyupajjhayamatipitijetthabhatikabhaginiadisu yathanurupam
garukaro garukaranam sagaravata. Svayam 5- garavo yasma sugatigamanadinam hetu. Yathaha:-
            "garukatabbam garukaroti, manetabbam maneti, pujetabbam pujeti.
       So tena kammena evam samattena evam samadinnena kayassa bheda
       param marana sugatim saggam lokam upapajjati. No ce kayassa bheda
       .pe. Upapajjati, sace manussattam agacchati, yattha yattha
       paccajayati uccakulino hoti"ti. 6-
@Footnote: 1 abhi.vi. 35/846/427  2 cha.Ma. ca  3 Ma.Ma. 13/18/13
@4 khu.dha. 25/21/19  5 Si. sa cayam  6 Ma.u. 14/295/266
Yathacaha "sattime bhikkhave aparihaniya dhamma. Katame satta,
satthugaravata"tiadi. 1- Tasma mangalanti vuccati.
      Nivato nama nicamanata nivatavuttita, yaya nivatavuttitaya 2- samannagato
puggalo nihatamano nihatadappo padapunchanacolakasamo chinnavisanusabhasamo
uddhatadathasappasamo ca hutva sanho sakhilo sukhasambhaso ca hoti, ayam nivato.
Svayam yasadigunapatilabhahetuto "mangalan"ti vuccati. Aha ca "nivatavutti
atthaddho, tadiso labhate yasan"ti 3- evamadi.
      Santutthi nama itaritarapaccayasantoso, so dvadasavidho hoti. Seyyathidam?
Civare yathalabhasantoso yathabalasantoso yathasaruppasantosoti tividho. Evam
pindapatadisu.
      Tassayam pabhedasamvannana:- idha bhikkhu civaram labhati sundaram va  asundaram
va, so teneva yapeti, annam na pattheti, labhantopi na ganhati, ayamassa
civare yathalabhasantoso. Atha pana abadhiko hoti, garucivaram parupanto onamati
va kilamati va. So sabhagena bhikkhuna saddhim tam parivattetva sallahukena
yapentopi santutthova hoti, ayamassa civare yathabalasantoso. Aparo bhikkhu
panitapaccayalabhi hoti, so pattacivaradinam annataram mahagghacivaram labhitva "idam
theranam cirapabbajitanam bahussutananca anurupan"ti tesam tam datva attana
sankarakuta va annato va kutoci nantakani uccinitva sanghatim katva
dharentopi santutthova hoti, ayamassa civare yathasaruppasantoso.
      Idha pana bhikkhu pindapatam labhati lukham va panitam va, so teneva
yapeti, annam na pattheti labhantopi na ganhati, ayamassa pindapate
@Footnote: 1 an.sattaka. 23/29/28-31  2 cha.Ma. ayam patho na dissati  3 di.pa. 11/273/167
Yathalabhasantoso. Atha pana abadhiko hoti, lukham pindapatam bhunjitva
balham rogatankam papunati, so sabhagassa bhikkhuno tam datva tassa hatthato
sappidadhimadhukhiradini bhunjitva samanadhammam karontopi santutthova hoti, ayamassa
pindapate yathabalasantoso. Aparo bhikkhu panitam pindapatam labhati, so
"ayam pindapato theranam cirapabbajitanam annesanca panitapindapatam vina
ayapentanam sabrahmacarinam anurupo"ti tesam tam 1- datva attana pindaya
caritva missakaharam bhunjantopi santutthova hoti, ayamassa pindapate
yathasaruppasantoso.
      Idha pana bhikkhuno senasanam papunati, so teneva santussati, puna
annam sundaratarampi papunantam na ganhati, ayamassa senasane yathalabhasantoso.
Atha pana abadhiko hoti, nivatasenasane vasanto ativiya pittarogadihi
aturiyati, so sabhagassa bhikkhuno tam datva tassa papunante 2- savatasitalasenasane
vasitva samanadhammam karontopi santutthova hoti, ayamassa senasane
yathabalasantoso. Aparo bhikkhu sundaram senasanam pattampi na sampaticchati
"sundarasenasanam pamadatthanam, tatra nisinnassa thinamiddham okkamati, niddabhibhutassa
ca puna patibujjhato kamavitakka samudacaranti"ti, so tam patikkhipitva
abbhokasarukkhamulapalasapunjadisu 3- yattha katthaci nivasantopi santutthova hoti,
ayamassa senasane yathasaruppasantoso.
      Idha pana bhikkhu bhesajjam labhati haritakam va amalakam va, so teneva
yapeti, ananehi laddham sappimadhuphanitadimpi na pattheti, labhantopi na ganhati
@Footnote: 1 cha.Ma. tanti na dissati
@2 cha.Ma. papunanake  3 cha.Ma. abbhokasarukkhamulapannakutisu
Ayamassa gilanapaccaye yathalabhasantoso. Atha pana abadhiko telenatthiko
phanitam labhati, so tam sabhagassa bhikkhuno datva tassa hatthato telena
bhesajjam katva samanadhammam karontopi santutthova hoti, ayamassa gilanapaccaye
yathabalasantoso. Aparo bhikkhu ekasmim bhajane putimuttaharitakam thapetva
ekasmim catumadhuram "ganhahi 1- bhante yadicchasi"ti vuccamano sacassa tesam
dvinnam annatarena  byadhi vupasamati, atha "putimuttaharitakam nama buddhadihi
vannitam, ayanca putimuttabhesajjam nissaya pabbajja, tattha te yavajivam
ussaho karaniyoti 2- vuttan"ti cintento catumadhurabhesajjam patikkhipitva
muttaharitakena bhesajjam karontopi paramasantutthova hoti, ayamassa gilanapaccaye
yathasaruppasantoso.
      Evampabhedo sabbopeso santoso santutthiti vuccati. Sa
atricchatapapicchatamahicchatadinam papadhammanam pahanadhigamahetuto sugatihetuto
mariyamaggasambharabhavato catuddisadibhavahetuto ca "mangalan"ti veditabba. Aha ca:-
             "catuddiso appatigho ca hoti
             santussamano itaritarena"ti 3-
evamadi.
      Katannuta nama appassa va bahussa va yena kenaci katassa
upakarassa punappunam anussaranabhavena jananata. Apica nerayikadidukkhaparittanato
punnani eva paninam bahupakarani, yato 4- tesampi upakaranussaranata
"katannuta"ti veditabba. Sa sappurisehi pasamsaniyatadinanappakaravisesadhigamahetuto
@Footnote: 1 cha.Ma. ganhatha  2 vi.maha. 4/128/129
@3 khu.su. 25/42/343, khu.cula. 30/689/345 (sya)  4 cha.Ma. tato
"mangalan"ti vutta. Aha ca "dveme bhikkhave puggala dullabha lokasmim.
Katame dve, yo ca pubbakari, yo ca katannu katavedi"ti 1-
      kalena dhammassavanam nama yasmim kale uddhaccasahagatam cittam hoti,
kamavitakkadinam va annatarena abhibhutam, tasmim kale tesam vinodanattham dhammassavanam.
Apare ahu:-  pancame divase dhammassavanam kakena dhammassavanam nama. Yathaha
ayasma anuruddho "pancahikam kho pana mayam bhante sabbarattim dhammiya
kathaya sannisidama"ti. 2-
      Apica yasmim kale kalyanamitte upasankamitva sakka  hoti attano
kankhapativinodakam dhammam sotum, tasmim kalepi dhammassavanam "kalena dhammassavanan"ti
veditabbam. Yathaha "te kalena kalam upasankamitva paripucchati paripanhati"tiadi. 3-
Tadetam kalena dhammassavanam nivaranappahanacaturanisamsaasavakkhayadhigamanadinanappakara-
visesadhigamahetuto "mangalan"ti veditabbam. Vuttanhetam bhagavata 4- :-
            "yasmim bhikkhave samaye ariyasavako atthikatva manasikaritva
        sabbacetaso samannaharitva ohitasoto dhammam sunati, pancassa
        nivaranani tasmim samaye na honti"ti 5- ca.
           "sotanugatanam bhikkhave dhammanam .pe. Suppatividdhanam
        cattaro anisamsa patikankha"ti 6- ca.
           "cattarome  bhikkhave dhamma kalena kalam samma bhaviyamana
        samma anuparivattiyamana anupubbena asavanam khayam papenti. Katame
        cattaro, kalena dhammassavanan"ti ca evamadini. 7-
@Footnote: 1 an.duka. 20/120/83  2  vi.maha. 5/466/250, Ma.mu. 12/327/291
@3 di.pa. 11/158/262  4 cha.Ma. ayam patho na dissati  5 sam.maha. 19/219/86
@6 an. catukka. 21/191/210  7 an.catukka. 21/147/159
      Evamissa gathaya garavo, nivato, santutthi, katannuta,
kalena dhammassavananti panca mangalani vuttani, mangalattanca nesam tattha
tattha vibhavitamevati.
      Nitthita garavo ca nivato cati imissa gathaya atthavannana.
      [269] Idani khanti cati ettha khamanam khanti. Padakkhinaggahitaya
sukham vaco asminti suvaco, suvacassa kammam sovacassam, sovacassassa bhavo
sovacassata. Kilesanam samitatta samana. Dassananti pekkhanam. Dhammassa sakaccha
dhammasakaccha. Sesam vuttanayamevati ayam padavannana.
      Atthavannana pana evam veditabba:- khanti nama adhivasanakhanti,
yaya samannagato bhikkhu dasahi akkosavatthuhi akkosante, vadhabandhadihi va
vihimsante puggale asunanto viya apassanto viya ca nibbikaro hoti
khantivadi viya. Yathaha:-
           "ahu atitamaddhanam          samano khantidipano
           tam khantiyayeva thitam         kasiraja achedayi"ti. 1-
      Bhadrakato 2- va manasikaroti tato uttari aparadhabhavena ayasma
punnatthero viya. Yathaha:-
          "sace mam bhante sunaparantaka manussa akkosissanti
    paribhasissanti, tattha me evam bhavissati bhaddaka vatime sunaparantaka
    manussa, subhaddaka vatime sunaparantaka manussa, yam me nayime
    panina paharam denti"tiadi. 3-
@Footnote: 1 khu.ja. 27/552/137 (sya)  2 cha.Ma. bhaddakato
@ 3 Ma.u. 14/396/341-2, sam.sala. 18/115/77 (sya)
      Yaya ca samannagato isinampi pasamsaniyo hoti. Yathaha sarabhango isi:-
             "kodham vadhitva na kadaci socati
             makkhappahanam isayo vannayanti
             sabbesam vuttam pharusam khametha
             etam khantim uttamamahu santo"ti. 1-
      Devatanampi pasamsaniyo hoti. Yathaha sakko devanamindo:-
          "yo have balava santo           dubbalassa titikkhati
          tamahu paramam khantim                niccam khamati dubbalo"ti. 2-
      Buddhanampi pasamsaniyo  hoti. Yathaha bhagava:-
          "akkosam vadhabandhanca              aduttho yo titikkhati
          khantibalam balanikam                 tamaham brumi brahmanan"ti. 3-
      Sa panesa khanti etesanca idha samvannitanam annesanca gunanam
adhigamahetuto "mangalan"ti veditabba.
      Sovacassata nama sahadhammikam vuccamane vikkhepam va tunhibhavam va
gunadosacintanam va anapajjitva ativiya adaranca garavanca nicamanatanca
purakkhatva "sadhu"ti vacanakaranata. Sa sabrahmacarinam santika
ovadanusasanipatilabhahetuto dosappahanagunadhigamahetuto ca "mangalan"ti vuccati.
      Samananam dassanam nama upasamitakilesanam bhavitakayavacicittapannanam
uttamadamathasamathasamannagatanam pabbajitanam upasankamanupatthananussaranasavanadassanam,
@Footnote: 1 khu.ja. 27/2458/538 (sya)  2 sam.sa. 15/250/266,269  3 khu.dha. 25/399/86
Sabbampi lamakadesanaya 1- "dassanan"ti vuttam. Tam "mangalan"ti veditabbam. Kasma?
bahupakaratta. Aha ca "dassanampaham bhikkhave tesam bhikkhunam bahupakaram
vadami"tiadi. 2- Yato hitakamena kulaputtena silavante bhikkhu gharadvaram sampatte
disva yadi deyyadhammo atthi, yathabalam deyyadhammena patimanetabba. Yadi
natthi, pancapatitthitam katva vanditabba. Tasmim asampajjamane anjalim
paggahetva namassitabba, tasmimpi asampajjamane pasannacittena piyacakkhuhi
sampassitabba. Evam dassanamulakenapi hi punnena anekani jatisahassani
cakkhumhi rogo va doso va  ussaha va pilaka va na honti, vippasannani
pancavannasassirikani honti cakkhuni ratanavimane ugghatitamanikavatasadisani,
satasahassakappamattam devesu manussesu ca sabbasampattinam labhi hoti, anacchariyam
cetam, yam manussabhuto sappannajatiko samma pavattitena samanadassanamayena
punnena evarupam vipakasampattim anubhaveyya, yattha tiracchanagatanampi kevalam
saddhamattakajanitassa samanadassanassa evam vipakasampattim vannayanti:-
           "uluko 3- mandalakkhiko
           vediyake 4- ciradighavasiko
           sukhito vata kosiyo ayam
           kalutthitam passati buddhavaram.
      Mayi cittam pasadetva         bhikkhusamghe anuttare
      kappanam satasahassani          duggatim so na gacchati.
      Devaloka cavitvana          kusalakammena codito
      bhavissati anantanano          somanassoti vissuto"ti. 5-
@Footnote: 1 Ma. vilasikadesanaya, cha. omakadesanaya
@2 khu.iti. 25/104/323  3 Si. ulukako
@4  Ma. vedisake  5 pa.su. 1/337, khuddaka.A. 10/132
      Kalena dhammasakaccha nama padose va paccuse va dve suttantika
bhikkhu annamannam suttantam sakacchanti, vinayadhara vinayam, abhidhammika abhidhammam,
jatakabhanaka jatakam, atthakathika atthakatham, linuddhatavicikicchaparetacittavisodhanattham
va tamhi tamhi kale sakacchanti, ayam kalena dhammasakaccha. Sa
agamabyattiadinam gunanam hetuto "mangalan"ti vuccatiti.
      Evam imissa gathaya khanti, sovacassata, samanananca dassanam,
kalena dhammasakacchati cattari mangalani vuttani, mangalattanca nesam tattha
tattha vibhavitamevati.
      Nitthita khanti cati imissa gathaya atthavannana.
      [270] Idani tapo cati ettha papake akusale dhamme tapatiti
taPo. Brahmam cariyanti brahmacariyam, brahmanam va cariyam brahmacariyam.
Setthacariyanti vuttam hoti. Ariyasaccanam dassanam ariyasaccana dassanam. Ariyasaccani
dassanantipi eke, tam na sundaram. Nikkhantam vanatoti nibbanam, sacchikaranam
sacchikiriya, nibbanassa sacchikiriya nibbanasacchikiriya. Sesam vuttanayamevati ayam
padavannana.
      Atthavannana pana evam veditabba:- tapo nama abhijjhadomanassadinam
tapanato indriyasamvaro, kosajjassa va tapanato viriyam. Tena hi samannagato
puggalo atapiti vuccati. Svayam abhijjhadippahanajhanadipatilabhahetuto
"mangalan"ti veditabbo.
      Brahmacariyam nama methunaviratisamanadhammasasanamagganam adhivacanam. Tatha hi
"abrahmacariyam pahaya brahmacari hoti"ti 1- evamadisu methunavirati brahmacariyanti
@Footnote: 1 di.Si. 9/194/64, Ma.mu. 12/292/256
Vuccati. "bhagavati no avuso brahmacariyam vussati"ti 1- evamadisu samanadhammo.
"na tavaham papima parinibbayissami, yava me idam  brahmacariyam na iddhanceva
bhavissati phitanca vittharikam bahujannan"ti 2- evamadisu sasanam. "ayameva kho
bhikkhu ariyo atthangiko maggo brahmacariyam. Seyyathidam, sammaditthi"ti 3-
evamadisu maggo. Idha pana ariyasaccadassanena parato maggassa gahitatta avasesam
sabbampi vattati. Tam cetam uparupari nanappakaravisesadhigamahetuto "mangalan"ti
veditabbam.
      Ariyasaccana dassanam nama kumarapanhe vuttatthanam catunnam ariyasaccanam
abhisamayavasena maggadassanam. Tam samsaradukkhavitikkamahetuto "mangalan"ti vuccati.
      Nibbanasacchikiriya nama idha arahattaphalam "nibbanan"ti adhippetam.
Tampi hi pancagativananena 4- vanasannitaya tanhaya nikkhantatta "nibbanan"ti
vuccati. Tassa patti va paccavekkhana va "sacchikiriya"ti vuccati. Itarassa pana
nibbanassa ariyasaccanam dassaneneva sacchikiriya siddha, tenetam idha na
adhippetam. Evamesa nibbanasacchikiriya ditthadhammasukhaviharahetuto "mangalan"ti
veditabba.
      Evamimissa gathaya tapo ca, brahmacariyanca, ariyasaccana dassanam,
nibbanasacchikiriyati cattari mangalani vuttani, mangalattanca nesam tattha tattha
vibhavitamevati.
      Nitthita tapo cati imissa gathaya atthavannana.
      [271] Idani phutthassa lokadhammehiti ettha phutthassati phusitassa
chupitassa sampattassa. Loke dhamma lokadhamma, yava lokappavatti, tava
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/257/217  2 di.maha. 10/168/95, sam.maha. 19/822-229, khu.u. 25/51/183
@3 sam.maha. 19/6/6  4 ka....vanena
Anivattika dhammati vuttam hoti. Cittanti mano manasam. Yassati navassa va
majjhimassa va therassa va. Na kampatiti na calati na vedhati. Asokanti
nissokam abbulhasokasallam. Virajanti vigatarajam viddhamsitarajam. Khemanti abhayam
nirupaddavam. Sesam vuttanayamevati ayam tava padavannana.
      Atthavannana pana evam veditabba:- phutthassa lokadhammehi yassa
cittam na kampati, yassa labhalabhadihi atthahi lokadhammehi phutthassa ajjhotthatassa
cittam na kampati na calati na vedhati, tassa tam cittam kenaci akampaniyam
lokuttaramaggavahanato 1- "mangalan"ti veditabbam.
      Kassa  ca 2- etehi phutthassa cittam na kampati? arahato khinasavassa,
Na annassa kassaci. Vuttanhetam:-
           "selo yatha ekagghano         vatena na samirati
           evam rupa rasa sadda          gandha phassa ca kevala.
           Ittha dhamma anittha ca         nappavedhenti tadino
           thitam cittam vippamuttam             vayancassanupassati"ti. 3-
      Asokam nama khinasavasseva cittam. Tanhi yo "soko socana sokacitattam
antosoko antoparisoko cetaso parijjhayitattan"tiadina 4- nayena vuccati
soko, tassa abhavato asokam. Keci nibbanam vadanti, tam purimapadena
nanusandhiyati. Yatha ca asokam, evam virajam khemantipi khinasavasseva cittam.
Tanhi ragadosamoharajanam vigatatta virajam, catuhi ca yogehi khematta khemam.
Yato etam tena tenakarena tamhi tamhi pavattikkhane gahetva nidditthavasena
@Footnote: 1 cha.Ma....bhavavahanato  2 cha.Ma. pana
@3 vi.maha. 5/244/8, an.chakka. 22/326/424 (sya)  4 abhi.vi. 35/237/164
Tividhampi appavattakkhandhatadilokuttamabhavavahanato ahuneyyadibhavavahanato ca
"mangalan"ti veditabbam.
      Evam imissa gathaya atthalokadhammehi akampitacittam, asokacittam,
virajacittam, khemacittanti cattari mangalani vuttani, mangalattanca nesam tattha tattha
vibhavitamevati.
      Nitthita phutthassa lokadhammehiti imissa gathaya atthavannana.
      [272] Evam bhagava "asevana ca balanan"tiadihi dasahi gathahi
atthattimsa mangalani kathetva idani etaneva attana vuttani mangalani
thunanto "etadisani katvana"ti imam avasanagatham abhasiti.
      Tassayam atthavannana:- etadisaniti etani idisani maya
vuttappakarani balanam asevanadini. Katvanati katva. Katvana katva
karitvati hi atthato anannam. Sabbatthamaparajitati sabbattha khandhakilesabhisankhara-
devaputtamarappabhedesu catusu paccatthikesu ekenapi aparajita hutva,
sayameva te cattaro mare parajetvati vuttam hoti. Makaro cettha
padasandhikaranamattoti vinnatabbo.
      Sabbattha sotthim gacchantiti etadisani mangalani katva catuhi marehi
aparajita hutva sabbattha idhalokaparalokesu thanacankamadisu ca sotthim
gacchanti, balasevanadihi ye uppajjeyyum asavavighataparilaha, tesam abhava
sotthim gacchanti, anupaddava anupasagga 1- khemino appatibhaya gacchantiti vuttam
hoti. Anunasiko cettha gathabandhasukhattham vuttoti veditabbo.
      Tantesam mangalamuttamanti imina gathapadena bhagava desanam nitthapesi.
Katham? evam devaputta ye etadisani karonti, te yasma sabbattha sotthim
@Footnote: 1 cha.Ma. anupadduta anupasattha
Gacchanti, tasma tam balanam asevanadi atthattimsavidhampi tesam etadisanam
mangalakarakanam 1- mangalamuttamam settham pavaranti ganhahiti.
      Evanca bhagavata nitthapitaya desanaya pariyosane kotisatasahassa
devata arahattam papunimsu,  sotapattisakadagamianagamiphalappattanam ganana
asankhyeyya ahosi. Atha bhagava dutiyadivase anandattheram amantesi "imam
ananda rattim annatara devata mam upasankamitva mangalapanham pucchi,
athassaham atthattimsa mangalani abhasim, ugganha ananda imam mangalapariyayam,
uggahetva bhikkhu vacehi"ti. Thero ugganhitva 2- bhikkhu vacesi. Tayidam
acariyaparamparabhatam yavajjatana pavattati, evamidam brahmacariyam iddhanceva
phitanca vittharikam bahujannam puthubhutam yava. Devamanussehi suppakasitanti
veditabbam.
      Idani etesveva mangalesu nanaparicayapatavattham ayam adito pabhuti
yojana:- evamime idhalokaparalokalokuttarasukhakama satta balajanasevanam
pahaya, pandite nissaya, pujaneyye pujento, patirupadesavasena
pubbekatapunnataya ca kusalappavattiyam codiyamana, attanam samma panidhaya,
bahusaccasippavinayehi alankatattabhava, vinayanurupam subhasitam bhasamana, yava gihibhavam
na vijahanti, tava matapituupatthanena poranam inamulam visodhayamana, puttadarassa
sangahena navam inamulam payojayamana, anakulakammantataya dhanadhannadisamiddhim
papunanta, danena bhogasaram dhammacariyaya jivitasaranca gahetva, natisangahena
sakajanahitam anavajjakammantataya parajanahitanca karonta, papaviratiya parupaghatam
majjapanasamyamena attupaghatanca vivajjitva,  dhammesu appamadena kusalapakkhe 3-
@Footnote: 1 cha.Ma. etadisakarakanam  2 cha.Ma. uggahetva  3 cha.Ma. kusalapakkham
Vaddhetva, vaddhitakusalataya gihibyanjanam ohaya pabbajitabhave patitthitapi 1-
buddhabuddhasavakupajjhayacariyadisu garavena nivatena ca vattasampadam aradhetva,
santutthiya paccayagedham pahaya, katannutaya sappurisabhumiyam thatva, dhammassavanena
cittalinatam pahaya, khantiya sabbaparissaye abhibhavitva, sovacassataya
sanathamattanam katva, samanadassanena patipattiyogam passanta, dhammasakacchaya
kankhatthaniyesu dhammesu kankham pativinodetva indriyasamvaratapena silavisuddhim
samanadhammabrahmacariyena cittavisuddhim tato para ca catasso visuddhiyo sampadetva,
imaya patipadaya ariyasaccadassanapariyayam 2- nanadassanavisuddhim patva arahattaphalasankhatam
3- nibbanam sacchikaronti, yam sacchikatva sinerupabbato viya vatavutthihi
atthahi lokadhammehi akampamanacitta 4-  asoka viraja khemino honti. Ye ca
khemino, te sabbatthamaparajita honti, 5- sabbattha ca sotthim gacchanti. Tenaha
bhagava:-
            "etadisani katvana           sabbatthamaparajita
            sabbattha sotthim gacchanti          tantesam mangalamuttaman"ti.
                    Iti paramatthajotikaya khuddakatthakathaya
                          suttanipatatthakathaya
                       mangalasuttavannana nitthita.
                       -------------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 29 page 66-111. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=1484&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=29&A=1484&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=317              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=7825              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=7806              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=7806              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]