AtthaPali Vol.29

4. Maṅgalasuttavaṇṇanā evamme sutanti maṅgalasuttaṃ. Kā uppatti? jamabudīpe kira tattha tattha nagaradvārasaṇṭhāgārasabhādīsu mahājanā sannipatitvā hiraññasuvaṇṇaṃ datvāpi ^5- nānappakāraṃ sītāharaṇādibāhirakānaṃ kathaṃ ^6- kathāpenti, ekekā kathā catumāsaccayena niṭṭhāti, tattha ekadivasaṃ maṅgalakathā samuṭṭhāsi "kinnu kho maṅgalaṃ, kiṃ diṭṭhaṃ maṅgalaṃ, kiṃ sutaṃ maṅgalaṃ, kiṃ mutaṃ maṅgalaṃ, ko maṅgalaṃ jānātīti. @Footnote: ¹ cha.Ma. dhammapītirasopi ² cha.Ma.,i. anapetāya @³ cha.Ma. vāsaddo na dissati, i. ca ⁴ cha.Ma.,i. casaddo na dissati @⁵ cha.Ma.,i. datvā ⁶ Sī.... bāhirakkhānakathā, cha.Ma.....bāhirakakathaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page67.

Atha diṭṭhamaṅgaliko nāmeko puriso āha "ahaṃ maṅgalaṃ jānāmi, diṭṭhaṃ loke maṅgalaṃ, diṭṭhaṃ nāma abhimaṅgalasammataṃ rūpaṃ. Seyyathidaṃ? idhekacco kālasseva vuṭṭhāya vātasakuṇaṃ ^1- vā passati, veḷuvalaṭṭhiṃ vā gabbhiniṃ vā kumārake vā alaṅkatapaṭiyatte puṇṇaghaṭaṃ vā allarohitamacchaṃ vā ājaññaṃ vā usabhaṃ vā gāviṃ vā kapilaṃ vā, yaṃ vā panaññampi kiñci evarūpaṃ abhimaṅgalasammataṃ rūpaṃ passati, idaṃ vuccati diṭṭhamaṅgalan"ti. Tassa vacanamekacce aggahesuṃ, ekacce nāggahesuṃ. Ye nāggahesuṃ, te tena saha vivadiṃsu. Atha sutamaṅgaliko nāmeko puriso āha "cakkhu nāmetaṃ bho sucimpi asucimpi passati, tathā sundarampi asundarampi, manāpampi amanāpampi, yadi tena diṭṭhaṃ maṅgalaṃ siyā, sabbampi maṅgalaṃ siyā, tasmā na diṭṭhaṃ maṅgalaṃ, apica kho sutaṃ maṅgalaṃ, sutaṃ nāma abhimaṅgalasammato saddo, seyyathidaṃ? idhekacco kālasseva vuṭṭhāya vaḍḍhāti vā vaḍḍhamānāti vā puṇṇāti vā pussāti ^2- vā sumanāti vā sirīti vā sirivaḍḍhāti vā ajja sunakkhattaṃ sumuhuttaṃ sudivasaṃ sumaṅgalanti evarūpaṃ vā yaṃ kiñci abhimaṅgalasammataṃ saddaṃ suṇāti, idaṃ vuccati sutamaṅgalan"ti. Tassapi vacanaṃ ekacce aggahesuṃ, ekacce nāggahesuṃ. Ye nāggahesuṃ, te tena saha vivadiṃsu. Atha mutamaṅgaliko nāmeko puriso āha "sotaṃ ^3- nāmetaṃ bho sādhumpi asādhumpi manāpampi amanāpampi suṇāti. Yadi tena sutaṃ maṅgalaṃ siyā, sabbampi maṅgalaṃ siyā, tasmā na sutaṃ maṅgalaṃ, apica kho pana mutaṃ maṅgalaṃ, mutaṃ nāma abhimaṅgalasammataṃ gandharasaphoṭṭhabbaṃ. Seyyathidaṃ? idhekacco kālasseva vuṭṭhāya @Footnote: ¹ Sī.,i. bhāsamānasakuṇaṃ, cha.Ma. cātakasakuṇaṃ @² cha.Ma. phussāti ³ cha.Ma. sotamapi hi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page68.

Padumagandhādipupphagandhaṃ vā ghāyati, pussadantakaṭṭhaṃ vā khādati, paṭhaviṃ vā āmasati, haritasassaṃ vā allagomayaṃ vā kacchapaṃ vā tilavāhaṃ vā pupphaṃ vā phalaṃ vā āmasati, pussamattikāya vā sammā limpati, pussasāṭakaṃ vā nivāseti, pussaveṭhanaṃ vā dhāreti, yaṃ vā panaññampi kiñci evarūpaṃ abhimaṅgalasammataṃ gandhaṃ vā ghāyati, rasaṃ vā sāyati, phoṭṭhabbaṃ vā phusati, idaṃ vuccati mutamaṅgalan"ti. Tassapi vacanaṃ ekacce aggahesuṃ, ekacce nāggahesuṃ. Tattha diṭṭhamaṅgaliko sutamutamaṅgalike na asakkhi saññāpetuṃ. Na tesaṃ aññataro itare dve. Tesu ca manussesu ye diṭṭhamaṅgalikassa vacanaṃ gaṇhiṃsu, te "diṭṭhaṃyeva maṅgalan"ti gatā. Ye sutamutamaṅgalikānaṃ vacanaṃ gaṇhiṃsu, te "sutaṃyeva mutaṃyeva maṅgalan"ti gatā. Evamayaṃ maṅgalakathā sakalajambudīpe pākaṭā jātā. Atha sakalajambudīpe manussā gumbagumbā hutvā "kinnu kho maṅgalan"ti maṅgalāni cintayiṃsu, tesaṃ manussānaṃ ārakkhadevatāpi ^1- taṃ kathaṃ sutvā tatheva maṅgalāni cintayiṃsu, tāsaṃ devatānaṃ bhummadevatā mittā honti, atha tato sutvā bhummadevatāpi tatheva maṅgalāni cintayiṃsu. Tāsampi devatānaṃ ākāsaṭṭhadevatā mittā honti, ākāsaṭṭhadevatānampi ^2- cātumahārājikādevatā. Eteneva upāyena yāva sudassīdevatānaṃ akaniṭṭhadevatā mittā honti, atha tato sutvā akaniṭṭhadevatāpi tatheva gumbagumbā hutvā maṅgalāni cintayiṃsu. Evaṃ yāva ^3- dasasahassacakkavāḷesu sabbattha maṅgalacintā udapādi. Uppannā ca sā "idaṃ maṅgalaṃ idaṃ maṅgalan"ti vinicchiyamānāpi appattā eva vinicchayaṃ dvādasa @Footnote: ¹ cha.Ma. pisaddo na dissati @² cha.Ma. ākāsaṭaṭhadevatānaṃ ³ cha.Ma. yāvasaddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page69.

Vassāni aṭṭhāsi. Sabbe manussā ca devā ca brahmāno ca ṭhapetvā ariyasāvake diṭṭhasutamutavasena tidhā bhinnā, ekopi "idameva maṅgalan"ti yathābhuccato niṭṭhaṅgato nāma ^1- nāhosi, maṅgalakolāhalaṃ loke uppajji. Kolāhalaṃ nāma pañcavidhaṃ kappakolāhalaṃ cakkavattikolāhalaṃ buddhakolāhalaṃ maṅgalakolāhalaṃ moneyyakolāhalanti. Tattha kāmāvacaradevā muttasirā vikiṇṇakesā rudammukhā assūni hatthehi puñchamānā rattavatthanivatthā ativiya virūpavesadhārino hutvā "vassasatasahassassa accayena kappavuṭṭhānaṃ hessati, ^2- ayaṃ loko vinassissati, mahāsamuddo ca sussissati, ^3- ayañca mahāpaṭhaviṃ sineru ca pabbatarājā dayhissati ^4- vinassissati, yāva brahmalokā lokavināso bhavissati, mettaṃ mārisā bhāvetha, karuṇaṃ, muditaṃ, upekkhaṃ mārisā bhāvetha, mātaraṃ upaṭṭhahatha, pitaraṃ upaṭṭhahatha, kule jeṭṭhāpacāyino hotha, jāgaratha mā pamādathā"ti ^5- manussapathe vicaritvā ārocenti. Idaṃ kappakolāhalaṃ nāma. Kāmāvacaradevā eva "vassasatassa accayena cakkavattirājā loke uppajjissatī"ti manussapathe vicaritvā ārocenti. Idaṃ cakkavattikolāhalaṃ nāma. Suddhāvāsā pana devā brahmābharaṇena alaṅkaritvā brahmaveṭhanaṃ sīse katvā pītisomanassajātā buddhaguṇasārino ^6- "vassasahassassa accayena buddho loke uppajjissatī"ti manussapathe vicaritvā ārocenti. Idaṃ buddhakolāhalaṃ nāma. Suddhāvāsā eva devā manussānaṃ cittaṃ ñatvā "dvādasannaṃ vassānaṃ accayena sammāsambuddho maṅgalaṃ kathessatī"ti manussapathe vicaritvā ārocenti. @Footnote: ¹ cha.Ma. nāmasaddo na dissati ² cha.Ma. kappuṭṭhānaṃ bhavissati @³ Sī. ussussissati ⁴ cha.Ma. uḍḍayhissati @⁵ cha.Ma. pamādatthāti ⁶ cha.Ma. buddhaguṇavādino

--------------------------------------------------------------------------------------------- page70.

Idaṃ maṅgalakolāhalaṃ nāma. Suddhāvāsā eva devā "sattannaṃ vassānaṃ accayena aññataro bhikkhu bhagavatā saddhiṃ samāgamma moneyyapaṭipadaṃ pucchissatī"ti manussapathe vicaritvā ārocenti. Idaṃ moneyyakolāhalaṃ nāma. Imesu pañcasu kolāhalesu diṭṭhamaṅgaladivasena tidhā bhinnesu devamanussesu idaṃ maṅgalakolāhalaṃ loke uppajji. Atha devesu ca manussesu ca vicinitvā vicinitvā maṅgalāni alabhamānesu dvādasannaṃ vassānaṃ accayena tāvatiṃsakāyikā devatā saṅgamma samāgamma evaṃ samacintesuṃ "seyyathāpi nāma mārisā gharasāmiko antogharajanānaṃ, gāmasāmiko gāmavāsīnaṃ, rājā sabbamanussānaṃ, evameva ^1- ayaṃ sakko devānamindo amhākaṃ aggo ca seṭṭho ca yadidaṃ puññena tejena issariyena paññāya dvinnaṃ devalokānaṃ adhipati. Yannūna mayaṃ sakkassa devānamindassa ^2- etamatthaṃ ārocessāmā"ti ^3- tā sakkassa santikaṃ gantvā sakkaṃ devānamindaṃ taṃkhaṇānurūpaṃ nivāsanābharaṇasassirikasarīraṃ aḍḍhateyyakoṭiaccharāgaṇaparivutaṃ pāricchattakamūle paṇḍukambalasilāsane ^4- nisinnaṃ abhivādetvā ekamantaṃ ṭhatvā etadavocuṃ "yagghe mārisa jāneyyāsi, etarahi maṅgalapañhā samuṭṭhitā, eke diṭṭhaṃ `maṅgalan'ti vadanti, ^5- eke sutaṃ maṅgalaṃ eke mutaṃ maṅgalanti, ^5- tattha mayaṃ ca aññe ca aniṭṭhaṅgatā, sādhu vata no tvaṃ yāthāvato byākarohī"ti. Devarājā pakatiyāpi paññavā "ayaṃ maṅgalakathā kattha paṭhamaṃ samuṭṭhitā"ti āha. "mayaṃ deva cātumahārājikānaṃ assumhā"ti āhaṃsu. Tato cātumahārājikā ākāsaṭṭhadevatānaṃ, ākāsaṭṭhadevatā bhummadevatānaṃ, bhummadevatā manussārakkhadevatānaṃ, manussārakkhadevatā "manussaloke samuṭṭhitā"ti āhaṃsu. @Footnote: ¹ cha.Ma. evamevaṃ ² cha.Ma. sakkaṃ devānamindaṃ @³ cha.Ma. puccheyyāmāti ⁴ cha.Ma. paṇḍukambalavarāsane @ ^5-5 cha.Ma. eke sutaṃ "maṅgalan"ti vadanti, eke mutaṃ "maṅgalan"ti vadanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page71.

Atha sakko devānamindo "sammāsambuddho kattha vasatī"ti pucchi, "manussaloke devā"ti āhaṃsu. "taṃ bhagavantaṃ koci pucchī"ti āha. Na koci devāti. Kinnu kho nāma tumhe mārisā aggiṃ chaḍḍetvā khajjopanakaṃ ujjāletha, ye anavasesamaṅgaladesakaṃ taṃ bhagavantaṃ atikkamitvā ^1- maṃ pucchitabbaṃ maññatha, āgacchatha mārisā, taṃ bhagavantaṃ pucchāma, addhā sassirikaṃ pañhābyākaraṇaṃ labhissāmāti ekaṃ devaputtaṃ āṇāpesi "tvaṃ bhagavantaṃ pucchā"ti. So devaputto taṃkhaṇānurūpena alaṅkārena attānaṃ alaṅkaritvā vijjuriva vijjotamāno devagaṇaparivuto jetavanamahāvihāraṃ āgantvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ ṭhatvā maṅgalapañhaṃ pucchanto gāthāya ajjhabhāsi. Bhagavā tassa taṃ pañhaṃ vissajjento imaṃ suttamabhāsi. Tattha evamme sutantiādīnamattho saṅkhepato kasibhāradvājasuttavaṇṇanāyaṃ vutto. Vitthāraṃ pana icchantehi papañcasūdaniyā majjhimaṭṭhakathāyaṃ vuttanayena gahetabbo. Kasibhāradvājasutte ca "magadhesu viharati dakkhiṇāgirismiṃ ekanāḷāyaṃ brāhmaṇagāme"ti vuttaṃ, idha "sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme"ti. Tasmā "sāvatthiyan"ti imaṃ padaṃ ādiṃ katvā idha apubbapadavaṇṇanaṃ karissāma. Seyyathidaṃ? sāvatthiyanti evaṃnāmake nagare. Taṃ kira savatthassa nāma Isino nivāsanaṭṭhānaṃ ahosi. Tasmā yathā kusambassa nivāso kosambī, kākaṇḍassa nivāso kākaṇḍīti, evaṃ itthiliṅgavasena "sāvatthī"ti vuccati. Porāṇā pana vaṇṇayanti:- yasmā tasmiṃ ṭhāne satthasamāyoge "kiṃ bhaṇḍamatthī"ti pucchite "sabbamatthī"ti āhaṃsu, tasmā taṃ vacanamupādāya "sāvatthī"ti vuccati. @Footnote: ¹ Sī. atīyitvā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page72.

Tassaṃ sāvatthiyaṃ. Etena tassa ^1- gocaragāmo dīpito hoti. Jeto nāma rājakumāro, tena ropitasaṃvaḍḍhitattā tassa jetassa vananti jetavanaṃ, tasmiṃ jetavane. Anāthānaṃ piṇḍo etasmiṃ atthīti anāthapiṇḍiko, tassa anāthapiṇḍikassa. Anāthapiṇḍikena gahapatinā catupaññāsakoṭipariccāgena niṭṭhāpitaārāmeti attho. Etenassa pabbajitānurūpavāso ^2- dīpito hoti. Athāti avicchedatthe, khoti adhikārantaranidassanatthe nipāto. Tena avicchinneyeva tattha bhagavato vihāre "idamadhikārantaraṃ udāpādī"ti dasseti. Kintanti? aññatarā devatātiādi. Tattha aññatarāti aniyamitaniddeso. Sā hi Nāmagottato apākaṭā, tasmā "aññatarā"ti vuttā. Devo eva devatā, itthipurisasādhāraṇametaṃ. Idha pana puriso eva so devaputto, kintu sādhāraṇanāmavasena "devatā"ti vutto. Abhikkantāya rattiyāti ettha abhikkantasaddo khayasundarābhirūpaabbhanumodanādīsu dissati. Tattha "abhikkantā bhante ratti, nikkhanto paṭhamo yāmo, ciraṃ nisinno bhikkhusaṃgho, uddisatu bhante bhagavā bhikkhūnaṃ pātimokkhan"ti ^3- evamādīsu khaye dissati. "ayaṃ imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cā"ti ^4- evamādīsu sundare. "ko me vandati pādāni iddhiyā yasasā jalaṃ abhikkantena vaṇṇena sabbā obhāsayaṃ disā"ti ^5- evamādīsu abhirūpe. "abhikkantaṃ bho gotama, abhikkantaṃ bho gotamā"ti ^6- evamādīsu abbhanumodane. Idha pana khaye. Tena abhikkantāya rattiyā, parikkhīṇāya rattiyāti vuttaṃ hoti. @Footnote: ¹ cha.Ma. etenassa ² cha.Ma. pabbajitānurūpanivāsokāso @ ³ vi.cūḷa. 7/383/204, aṅ.aṭṭhaka. 23/110/207 (syā) khu.u. 25/43/162 @⁴ aṅ.catukka. 21/100/113 ⁵ khu.vi. 26/857/87 ⁶ vi.mahāvi. 1/15/7, @aṅ.duka. 20/16/56

--------------------------------------------------------------------------------------------- page73.

Abhikkantavaṇṇāti idha ^1- abhikkantasaddo abhirūpe, vaṇṇasaddo pana chavithutikulavaggakāraṇasaṇṭhānappamāṇarūpāyatanādīsu dissati. Tattha "suvaṇṇavaṇṇosi bhagavā"ti ^2- evamādīsu chaviyaṃ. "kadā saññūḷhā pana te gahapati ime samaṇassa gotamassa vaṇṇā"ti ^3- evamādīsu thutiyaṃ. "cattārome bho gotama vaṇṇā"ti ^4- evamādīsu kulavagge. "atha kena nu vaṇṇena, gandhatthenoti vuccatī"ti ^5- evamādīsu kāraṇe. "mahantaṃ hatthirājavaṇṇaṃ abhinimminitvā"ti ^6- evamādīsu saṇṭhāne. "tayo pattassa vaṇṇā"ti ^7- evamādīsu pamāṇe. "vaṇṇo gandho raso ojā"ti ^8- evamādīsu rūpāyatane. So idha chaviyaṃ daṭṭhabbo. Tena abhikkantavaṇṇā ^9- abhirūpacchavīti vuttaṃ hoti. Kevalakappanti ettha kevalasaddo anavasesayebhuyyaabyāmissānatirekadaḷhattha- visaṃyogādianekattho. Tathā hissa "kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyan"ti ^10- evamādīsu anavasesatā attho. "kevalakappā ca aṅgamagadhā pahūtaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ ādāya upasaṅkamissantī"ti ^11- evamādīsu yebhuyyatā. "kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotī"ti ^12- evamādīsu abyāmissatā. "kevalaṃ saddhāmattakaṃ nūna ayamāyasmā"ti ^13- evamādīsu anatirekatā. "āyasmato bhante anuruddhassa bāhiko nāma saddhivihāriko kevalakappaṃ saṃghabhedāya ṭhito"ti ^14- evamādīsu daḷhatthatā. "kevalī vusitavā uttamapurisoti vuccatī"ti ^15- evamādīsu visaṃyogo. Idha panassa anavasesatā attho adhippeto. @Footnote: ¹ cha.Ma. ettha ² Ma.Ma. 13/399/384, khu.su. 25/554/447 @³ Ma.Ma. 13/77/54 ⁴ dī.pā.11/115/69 ⁵ saṃ.sa. 15/234/246 @⁶ saṃ.sa. 15/138/124 ⁷ gavesitabbaṃ ⁸ abhi. 1/163 @⁹ cha.Ma. abhikantavaṇṇo ¹⁰ vi.mahāvi. 1/1/1, dī.Sī. 9/255/87 @¹¹ vi.mahā. 4/43/38 ¹² abhi.vi. 35/225/161 ¹³ vi.mahā. 5/224/6 @¹⁴ aṅ.catukka. 21/243/267 ¹⁵ saṃ.kha. 17/57/50

--------------------------------------------------------------------------------------------- page74.

Kappasaddo cāyaṃ ^1- abhisaddahanavohārakālapaññattichedanavikappalesasamantabhāvādi- anekattho. Tathā hissa "okappanīyametaṃ bhoto gotamassa, yathā taṃ arahato sammāsambuddhassā"ti ^2- evamādīsu abhisaddahanamattho. "anujānāmi bhikkhave pañcahi samaṇakappehi phalaṃ paribhuñjitun"ti ^3- evamādīsu vohāro. "yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī"ti ^4- evamādīsu kālo. "iccāyasmā kappo"ti ^5- evamādīsu paññatti. "alaṅkato kappitakesamassū"ti ^6- evamādīsu chedanaṃ. "kappati dvaṅgulakappo"ti ^7- evamādīsu vikappo nipajjitun"ti ^8- evamādīsu leso. "kevalakappaṃ veḷuvanaṃ obhāsetvā"ti ^9- evamādīsu samantabhāvo. Idha pana ^10- samantabhāvo atthoti adhippeto. Yato kevalakappaṃ jetavananti ettha anavasesaṃ samantato jetavananti evamattho daṭṭhabbo. Obhāsetvāti ābhāya pharitvā, candimā viya ca sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekapajjotaṃ karitvāti attho. Yena bhagavā tenupasaṅkamīti bhummatthe karaṇavacanaṃ, yato yattha bhagavā, tattha upasaṅkamīti evamettha attho daṭṭhabbo. Yena vā kāraṇena bhagavā devamanussehi upasaṅkamitabbo, tena ^11- kāraṇena upasaṅkamīti evampettha attho daṭṭhabbo. Kena ca kāraṇena bhagavā upasaṅkamitabbo? nānappakāraguṇavisesādhigamādhippāyena, Sāduphalūpabhogādhippāyena dijagaṇehi niccapalitamahārukkho viya. Upasaṅkamīti ca gatāti vuttaṃ hoti. Upasaṅkamitvāti upasaṅkamanapariyosānadīpanaṃ. Atha vā evaṃ gatā tato @Footnote: ¹ cha.Ma. panāyaṃ ² Ma.mū. 12/387/345 ³ vi.cūḷa. 7/250/7 @⁴ Ma.mū. 12/387/345 ⁵ khu.su. 25/1099/544, khu.cūḷa. 30/166/176 (syā) @⁶ khu.jā. 28/911/319 ⁷ vi.cūḷa. 7/446/286 @⁸ aṅ.aṭṭhaka. 23/185/345 (syā) ⁹ saṃ.sa. 15/92/60 @¹⁰ cha.Ma. panassa ¹¹ cha.Ma. teneva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page75.

Āsannataraṃ ṭhānaṃ bhagavato samīpasaṅkhātaṃ gantvātipi vuttaṃ hoti. Bhagavantaṃ abhivādetvāti bhagavantaṃ vanditvā paṇāmetvā ^1- namassitvā. Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso, ekokāsaṃ ekapassanti vuttaṃ hoti. Bhummatthe vā upayogavacanaṃ. Aṭṭhāsīti nisajjādipaṭikkhepo, ṭhānaṃ kappesi, ṭhitā ahosīti attho. Kathaṃ ṭhitā pana sā ekamantaṃ ṭhitā ahūti? Na pacchato na purato nāpi āsannadūrato na kacche no paṭivāte na cāpi oṇatuṇṇate ime dose vivajjetvā ekamantaṃ ṭhitā ahūti. Kasmā panāyaṃ aṭṭhāsi eva, na nisīdīti? lahunivattitukāmatāya. ^2- Devatā hi Kañcideva atthavasaṃ paṭicca asucipūritaṃ ^3- viya vaccaṭṭhānaṃ manussalokaṃ āgacchanti. Pakatiyā panetāsaṃ yojanasatato pabhuti manussaloko duggandhatāya paṭikūlo hoti, tattha nābhiramanti. Tena sā āgatakiccaṃ katvā lahunivattitukāmatāya na nisīdi. Yassa ca gamanādiiriyāpathaparissamavinodanatthaṃ nisīdanti, so devānaṃ parissamo natthi, tasmāpi na nisīdi. ^4- Ye ca mahāsāvakā bhagavantaṃ parivāretvā ṭhitā, te patimānesi, tasmāpi na nisīdi. Apica bhagavati gāraveneva na nisīdi. Devānaṃ hi nisīditukāmānaṃ āsanaṃ nibbattati, taṃ anicchamānā nisajjāya cittampi akatvā ekamantaṃ aṭṭhāsīti. ^5- Ekamantaṃ ṭhitā kho sā devatāti evaṃ imehi kāraṇehi ekamantaṃ ṭhitā kho sā devatā. Bhagavantaṃ gāthāya ajjhabhāsīti bhagavantaṃ gāthāya akkharapadaniyamitakathitena ^6- vacanena abhāsīti attho. @Footnote: ¹ cha.Ma. paṇamitvā ² cha.Ma. lahuṃ nivattitukāmatāya, evamuparipi @³ cha.Ma.,i. sucipuriso viya ⁴ ka. nisīdati ⁵ cha.Ma. aṭṭhāsi ⁶ cha.Ma....mitaganthitena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page76.

[261] Tattha bahūti aniyatasaṅkhyāniddeso. Tena anekasatā anekasahassā anekasatasahassāti vuttaṃ hoti. Dibbantīti devā, pañcahi kāmaguṇehi kīḷanti, attano vā siriyā jotantīti attho. Apica tividhā devā sammutiupapattivisuddhidevavasena. ^1- Yathāha:- "devāti tayo devā sammutidevā upapattidevā visuddhidevāti. Sammutidevā nāma rājāno deviyo rājakumārā ca. ^2- Upapattidevā nāma cātumahārājike deve upādāya taduttari devā. Visuddhidevā nāma arahanto khīṇāsavā"ti. ^3- Tesu idha upapattidevā adhippetā. Manuno apaccāti manussā. Porāṇā pana bhaṇanti:- manassa ussannatāya manussā. Te jambudīpakā amaragoyānikā ^4- uttarakurukā pubbavidehakāti catubbidhā. Idha jambudīpakā adhippetā. Maṅgalanti ^5- imehi sattāti maṅgalāni, iddhiṃ vuḍḍhiñca pāpuṇantīti attho. Acintayunti cintesuṃ. Ākaṅkhamānāti icchamānā patthayamānā pihayamānā. Sotthānanti sotthibhāvaṃ, sabbesaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikānaṃ sobhanānaṃ sundarānaṃ dhammānamatthitanti ^6- vuttaṃ hoti. Brūhīti desehi pakāsehi ācikkha vivara vibhaja uttānīkarohi. Maṅgalanti iddhikāraṇaṃ vuḍḍhikāraṇaṃ sabbasampattikāraṇaṃ. Uttamanti visiṭṭhaṃ pavaraṃ sabbalokahitasukhāvahanti ayaṃ gāthāya anupubbapadavaṇṇanā. ^7- Ayaṃ pana sampiṇḍattho:- so devaputto dasasahassacakkavāḷesu devatāyo ^8- maṅgalapañhaṃ sotukāmatāya imasmiṃ ekacakkavāḷe sannipatitvā @Footnote: ¹ cha.Ma. samamtiupapattivisuddhivasena ² cha.Ma. casaddo na dissati @³ cha.Ma. vuccanatīti khu.cūḷa. 30/214,654/112,312 (syā) ⁴ cha.Ma. aparagoyānakā @⁵ Sī. maṅgalanati maṅganti, Ma. maṅgalānīti mahanti ⁶ Sī. dhammānaṃ atthinoti @⁷ sī anupadavaṇṇanā ⁸ cha.Ma. devātā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page77.

Ekavālaggakoṭiokāsamatte dasapi vīsampi tiṃsampi cattāḷīsampi paññāsampi saṭṭhipi sattatipi asītipi sukhumattabhāve nimminitvā sabbadevamārabrahmāno siriyā ca tejasā ca atikkamma ^1- virocamānaṃ paññattapavarabuddhāsane nisinnaṃ bhagavantaṃ parivāretvā ṭhitā disvā disvā tasmiṃ ca samaye anāgatānampi sakalajambudīpakānaṃ manussānaṃ cetasā cetoparivitakkamaññāya sabbesaṃ devamanussānaṃ vicikicchāsallasamuddharaṇatthaṃ āha "bahū devā manussā ca maṅgalāni acintayuṃ ākaṅkhamānā sotthānaṃ, attano sotthibhāvaṃ icchantā, brūhi maṅgalamuttamaṃ, tesaṃ devānaṃ anumatiyā manussānaṃ ca anuggahena mayā puṭṭho samāno yaṃ sabbesameva amhākaṃ ekantahitasukhāvahanato uttamaṃ maṅgalaṃ, taṃ no anukampaṃ upādāya brūhi bhagavā"ti. [262] Evametaṃ devaputtassa vacanaṃ sutvā bhagavā "asevanā ca bālānan"ti gāthamāha. Tattha asevanāti abhajanā apayirupāsanā. Bālānanti balanti assasantīti bālā, kiṃ balanti ^2- ? assasitapassasitamattena ^3- jīvanti, na paññājīvinoti ^4- adhippāyo. Tesaṃ bālānaṃ. Paṇḍitānanti paṇḍantīti ^5- paṇḍitā, sandiṭṭhikasamparāyikesu atthesu ñāṇagatiyā gacchantīti adhippāyo. Tesaṃ paṇḍitānaṃ. Sevanāti bhajanā payirupāsanā taṃsahāyatā taṃsampavaṅkatā. Pūjāti sakkāragarukāramānanavandanā. Pūjaneyyānanti pūjārahānaṃ. Etammaṅgalamuttamanti yā ca bālānaṃ asevanā, yā ca paṇḍitānaṃ sevanā, yā ca pūjaneyyānaṃ pūjā, taṃ sabbaṃ sampiṇḍetvā. Atthavaṇṇanā panassā evaṃ veditabbā:- evametaṃ devaputtassa vacanaṃ sutvā bhagavā asevanā ca bālānanti ^6- imaṃ gāthamāha. Tatthāyaṃ ^7- catubbidhā kathā pucchitakathā apucchitakathā sānusandhikathā ananusandhikathāti. Tattha "pucchāmi taṃ gotama @Footnote: ¹ cha.Ma. adhigayha ² cha.Ma. kiṃ balantīti na dissati @³ cha.Ma. assassītapassassitamattena ⁴ cha.Ma.,i. paññājīvitenāti @⁵ Sī. paṇḍentīti ⁶ cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati ⁷ cha.Ma. tattha yasmā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page78.

Bhūripañña, kathaṃkaro sāvako sādhu hotī"ti ^1- "kathannu tvaṃ mārisa oghamatarī"ti ^2- ca evamādīsu pucchitena kathitā pucchitakathā nāma. "yaṃ pare sukhato āhu, tadariyā āhu dukkhato"ti ^3- evamādīsu apucchitena attajjhāsayavaseneva kathitā apucchitakathā. Sabbāpi buddhānaṃ kathā "sanidānāhaṃ bhikkhave dhammaṃ desemī"ti ^4- vacanato sānusandhikathā. Ananusandhikathā imasmiṃ sāsane natthi. Evametāsu kathāsu ayaṃ devaputtena pucchitena bhagavatā kathitattā pucchitakathā. Pucchitakathāyañca yathā cheko puriso kusalo maggassa kusalo amaggassa maggaṃ puṭṭho paṭhamaṃ vijahitabbaṃ ācikkhitvā taṃ pacchā gahetabbaṃ ācikkhati "amukasmiṃ ^5- nāma ṭhāne dvedhāpatho hoti, tattha vāmaṃ muñcitvā dakkhiṇaṃ gaṇhathā"ti, evaṃ sevitabbāsevitabbesu asevitabbaṃ ācikkhitvā sevitabbaṃ ācikkhati. Bhagavā ca maggakusalapurisasadiso. Yathāha:- "puriso maggakusaloti kho tissa tathāgatassetaṃ adhivacanaṃ arahato sammāsambuddhassā"ti. ^6- So hi kusalo imassa lokassa, kusalo parassa lokassa, kusalo maccudheyyassa, kusalo amaccudheyyassa, kusalo māradheyyassa, kusalo amāradheyyassāti. Tasmā paṭhamaṃ ^7- asevitabbaṃ ācikkhanto āha "asevanā ca bālānan"ti. Sevitabbaṃ ācikkhanto āha "paṇḍitānañca sevanā"ti. ^7- Vijahitabbamaggo viya hi paṭhamaṃ bālā na sevitabbā na payirupāsitabbā, tato gahetabbamaggo viya paṇḍitā sevitabbā payirupāsitabbāti. @Footnote: ¹ khu.su. 25/379/406 ² saṃ.sa. 15/1/1 @³ khu.su. 25/768/484 ⁴ aṅ.tika. 20/126/270-1, abhi.ka. 37/806/465 @⁵ cha.Ma. asukasmiṃ ⁶ saṃ.kha. 17/84/87 @ ^7-7 cha.Ma. asevitabbaṃ ācikkhitvā sevitabbaṃ ācikkhanto āha @ "asevanā ca bālānaṃ, paṇḍitānañca sevanā"ti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page79.

Kasmā pana bhagavatā maṅgalaṃ kathentena paṭhamaṃ bālānaṃ asevanā paṇḍitānañca sevanā kathitāti? vuccate:- yasmā imaṃ diṭṭhamaṅgalādīsu maṅgaladiṭṭhiṃ bālasevanāya devamanussā gaṇhiṃsu, sā ca amaṅgalaṃ, tasmā nesaṃ taṃ idhalokaparalokatthabhañjakaṃ akalyāṇamittasaṃsaggaṃ garahantena ubhayalokatthasādhakañca kalyāṇamittasaṃsaggaṃ pasaṃsantena bhagavatā paṭhamaṃ bālānaṃ asevanā paṇḍitānañca sevanā kathitāti. Tattha bālā nāma ye keci pāṇātipātādidasaakusalakammapathasamannāgatā sattā. Te tīhākārehi jānitabbā. Yathāha "tīṇimāni bhikkhave bālassa bālalakkhaṇānī"ti ^1- suttaṃ. Apica pūraṇakassapādayo cha satthāro devadattakokālikakaṭamoraka- tissakhaṇḍadeviyāputtasamuddadattaciñcamāṇavikādayo ^2- atītakāle ca dīghavidassa bhātāti ime aññe ca evarūpā sattā bālāti veditabbā. Te aggipadittamiva agāraṃ ^3- attanā duggahitena attānañca attano vacanakārake ca vināsenti, yathā dīghavidassa bhātā catubuddhantaraṃ saṭṭhiyojanamattena attabhāvena uttāno patito mahāniraye paccati, yathā ca tassa diṭṭhiṃ abhirucikāni ^4- pañca kulasatāni tasseva sahabyataṃ upapannāni mahāniraye paccanti. Vuttañhetaṃ:- "seyyathāpi bhikkhave naḷāgārā vā tiṇāgārā vā aggi mutto kūṭāgārānipi dahati ^5- ullittāvalittāni nivātāni phussitaggaḷāni ^6- pihitavātapānāni, evameva kho bhikkhave yāni kānici bhayāni uppajjanti, sabbāni tāni bālato uppajjanti no @Footnote: ¹ aṅ.tika. 20/3/97, Ma.u. 14/246/214 ² cha.Ma....kaṭamodakatissa.... @³ cha.Ma. aṅgāraṃ ⁴ Sī. abhiruciya tāni @⁵ cha.Ma. ḍahati ⁶ cha.Ma. phusitagagaḷāni

--------------------------------------------------------------------------------------------- page80.

Paṇḍitato. Ye keci upaddavā uppajjanti .pe. Ye keci upasaggā .pe. No paṇḍitato. Iti kho bhikkhave sappaṭibhayo bālo, appaṭibhayo paṇḍito. Saupaddavo bālo, anupaddavo paṇḍito. Saupasaggo bālo, anupasaggo paṇḍito"ti. ^1- Apica pūtimacchasadiso bālo, pūtimacchabandhapattapuṭasadiso hoti tadupasevī, chaḍḍanīyatañca jigucchanīyatañca āpajjati viññūnaṃ. Vuttañcetaṃ:- "pūtimacchaṃ kusaggena yo naro upanayhati kusāpi pūtī vāyanti evaṃ bālūpasevanā"ti. ^2- Akittipaṇḍito cāpi sakkena devānamindena vare diyyamāne evamāha:- "bālaṃ na passe na suṇe na ca bālena saṃvase bālenallāpasallāpaṃ na kare na ca rocaye. Kinnu te akaraṃ bālo vada kassapa kāraṇaṃ kena kassapa bālassa dassanaṃ nābhikaṅkhasi. Anayaṃ nayati dummedho adhurāyaṃ niyuñjati dunnayo seyyaso hoti sammā vuttopi kuppati vinayaṃ so na jānāti sādhu tassa adassanan"ti. ^3- Evaṃ bhagavā sabbākārena bālūpasevanaṃ garahanto bālānaṃ asevanaṃ "maṅgalan"ti vatvā idāni paṇḍitasevanaṃ pasaṃsanto "paṇḍitānañca sevanā maṅgalan"ti āha. Tattha paṇḍitā nāma ye keci pāṇātipātāveramaṇiādi- dasakusalakammapathasamannāgatā sattā. Te tīhākārehi jānitabbā. Yathāha "tīṇimāni @Footnote: ¹ aṅ.tika. 20/1/96 @ ² khu.iti. 25/76/292, khu.jā. 27/2152/437 (syā), khu.jā. 28/862/303 (syā) @ ³ khu.jā. 27/1814-5/355 (syā)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page81.

Bhikkhave paṇḍitassa paṇḍitalakkhaṇānī"ti ^1- suttaṃ. Apica buddhapaccekabuddhaasīti- mahāsāvakā aññe ca tathāgatassa sāvakā sunettamahāgovindavidhurasarabhaṅga- mahosadhasutasomanemirājaayogharakumāraakittipaṇḍitādayo ca paṇḍitāti veditabbā. Te bhaye viya rakkhā, andhakāre viya ca padīpo, khuppipāsādidukkhābhibhave viya annapānādipaṭilābho, attano vacanakarānaṃ sabbabhayaupaddavūpasaggaviddhaṃsanasamatthā honti. Tathā hi tathāgataṃ āgamma asaṅkhyeyyā aparimāṇā devamanussā āsavakkhayaṃ pattā, brahmaloke patiṭṭhitā, devaloke patiṭṭhitā, sugatiloke uppannā. Sāriputtatthere cittaṃ pasādetvā catūhi paccayehi theraṃ upaṭṭhahitvā asīti kulasahassāni sagge nibbattāni. Tathā mahāmoggallānamahākassapappabhutīsu sabbamahāsāvakesu, sunettasseva satthuno sāvakā appekacce brahmaloke uppajjiṃsu, appekacce paranimmitavasavattīnaṃ devatānaṃ sahabyataṃ .pe. Appekacce gahapatimahāsālānaṃ ^2- vā sahabyataṃ uppajjiṃsu. Vuttañcetaṃ:- "natthi bhikkhave paṇḍitato bhayaṃ, natthi paṇḍitato upaddavo, natthi paṇḍitato upasaggoti. ^3- Apica tagaramālādigandhabhaṇḍasadiso paṇḍito, tagaramālādigandhabhaṇḍapaliveṭhanapattasadiso hoti tadupasevī, bhāvanīyatañca manuññatañca āpajjati viññūnaṃ. Vuttañhetaṃ:- "tagarañca palāsena yo naro upanayhati pattāpi surabhī vāyanti evaṃ dhīrūpasevanā"ti. ^4- @Footnote: ¹ aṅ.tika. 20/3/97, Ma.u. 14/253/221 ² cha.Ma.....mahāsālakulānaṃ @³ aṅ.duka. 20/1/96 ⁴ khu.iti. 25/76/292, khu.jā. 27/2152/437 (syā), @ khu.jā. 28/862/303 (syā)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page82.

Akittipaṇḍito cāpi sakkena devānamindena vare diyyamāne evamāha:- "dhīraṃ passe suṇe dhīraṃ dhīrena saha saṃvase dhīrenallāpasallāpaṃ taṃ kare tañca rocaye. Kinnu te akaraṃ dhīro vada kassapa kāraṇaṃ kena kassapa dhīrassa dassanaṃ abhikaṅkhasi. Nayaṃ nayati medhāvī adhurāyaṃ so niyuñjati ^1- sunayo seyyaso hoti sammā vutto na kuppati vinayaṃ so pajānāti sādhu tena samāgamo"ti. ^2- Evaṃ bhagavā sabbākārena paṇḍitūpasevanaṃ pasaṃsanto paṇḍitānaṃ sevanaṃ "maṅgalan"ti vatvā idāni tāya bālānaṃ asevanāya paṇḍitānaṃ sevanāya ca anupubbena pūjaneyyabhāvaṃ upagatānaṃ pūjaṃ pasaṃsanto "pūjā ca pūjaneyyānaṃ etaṃ maṅgalamuttaman"ti āha. Tattha pūjaneyyā nāma sabbadosavirahitattā sabbaguṇasamannāgatattā ca buddhā bhagavanto, tato pacchā paccekasambuddhā ariyasāvakā ca. Tesañhi pūjā appakāpi dīgharattaṃ hitāya sukhāya hoti, sumanamālākārādayo ^3- cettha nidassanaṃ. Tatthekaṃ nidassanamattaṃ bhaṇāma:- bhagavā kira ekadivasaṃ pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya rājagahaṃ piṇḍāya pāvisi, atha kho sumanamālākāro rañño māgadhassa seniyassa bimbisārassa pupphāni gahetvā gacchanto addasa bhagavantaṃ nagaradvāraṃ anuppattaṃ pāsādikaṃ pasādanīyaṃ dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇa- asītyānubyañjanapaṭimaṇḍitaṃ buddhasiriyā jalantaṃ. Disvānassa etadahosi "rājā @Footnote: ¹ cha.Ma. na yuñjati ² khu.jā. 27/1819/355 (syā) ³ cha.Ma. sumanamālākāramallikādayo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page83.

Pupphāni gahetvā sataṃ vā sahassaṃ vā dadeyya, tañca idhalokamattasukhaṃ bhaveyya. Bhagavato pana pūjā appameyyaasaṅkhyeyyaphalā dīgharattaṃ hitasukhāvahā hoti, handāhaṃ imehi pupphehi bhagavantaṃ pūjemī"ti pasannacitto ekaṃ pupphamuṭṭhiṃ gahetvā bhagavato paṭimukhaṃ khipi, pupphāni ākāsena gantvā bhagavato upari mālāvitānaṃ hutvā aṭṭhaṃsu. Mālākāro tamānukāvaṃ disvā pasannataracitto puna ekaṃ muṭṭhiṃ ^1- khipi, tāni gantvā mālākañcukā ^2- hutvā aṭṭhaṃsu. Evaṃ aṭṭha muṭṭhiyo ^3- khipi, tāni gantvā pupphakūṭāgāraṃ hutvā aṭṭhaṃsu. Bhagavā antokūṭāgāre viya ahosi, mahājanakāyo sannipati. Bhagavā mālākāraṃ pasaṃsanto ^4- sitaṃ pātvākāsi, ānandatthero "na buddhā ahetu appaccayā sitaṃ pātuṃ karontī"ti sitakāraṇaṃ pucchi. Bhagavā āha "eso ānanda mālākāro imissā pūjāya ānubhāvena satasahassakappe devesu ca manussesu ca saṃsaritvā pariyosāne sumanissaro ^5- nāma paccekasambuddho bhavissatī"ti. Vacanapariyosāne ca dhammadesanatthaṃ imaṃ gāthaṃ abhāsi:- "tañca kammaṃ kataṃ sādhu yaṃ katvā nānutappati yassa pītito sumano vipākaṃ paṭisevatī"ti. ^6- Gāthāpariyosāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi, evaṃ appakāpi tesaṃ pūjā dīgharattaṃ hitāya sukhāya hotīti veditabbā. Sā ca āmisapūjāva, ko pana vādo paṭipattipūjāya. Yato ye kulaputtā saraṇagamanasikkhāpada- paṭiggahaṇena uposathaṅgasamādānena catupārisuddhisīlādīhi ca attano guṇehi bhagavantaṃ pūjenti, ko tesaṃ pūjāphalaṃ vaṇṇayissati. Te hi tathāgataṃ paramāya pūjāya pūjentīti vuttā. Yathāha:- @Footnote: ¹ cha.Ma. pupphamuṭṭhiṃ, evamuparipi ² cha.Ma. mālākañcuko ³ cha.Ma. pupphamuṭṭhiyo @⁴ passanto ⁵ Sī. munissaro ⁶ khu.dha. 25/68/29

--------------------------------------------------------------------------------------------- page84.

"yo kho ānanda bhikkhu vā bhikkhunī vā upāsako vā upāsikā vā dhammānudhammapaṭipanno viharati sāmīcippaṭipanno anudhammacārī, so tathāgataṃ sakkaroti garukaroti māneti pūjeti paramāya ^1- pūjāyā"ti. ^2- Etenānusārena paccekabuddhaariyasāvakānampi pūjāya hitasukhāvahatā veditabbā. Apica gahaṭṭhānaṃ kaniṭṭhassa jeṭṭhabhātāpi bhaginīpi pūjaneyyā, puttassa mātāpitaro, kulavadhūnaṃ sāmikasassusasurāti evamettha ^3- pūjaneyyā veditabbā. Etesampi hi pūjā kusaladhammasaṅkhātattā āyuādivuḍḍhihetuttā ca maṅgalameva. Vuttañhetaṃ:- "ye te matteyyā ^4- bhavissanti petteyyā sāmaññā brahmaññā kule jeṭṭhāpacāyino, idaṃ kusaladhammaṃ samādāya vattissanti. Tesaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ samādānahetu āyunāpi vaḍḍhissanti, vaṇṇenapi vaḍḍhissantī"tiādi. ^5- Evametissā gāthāya bālānaṃ asevanā, paṇḍitānaṃ sevanā, pūjaneyyānaṃ pūjāti tīṇi maṅgalāni vuttāni. Tattha bālānaṃ asevanā bālasevanappaccayā bhayādiparittāṇena ^6- ubhayalokahitahetuttā ca, paṇḍitānaṃ sevanā pūjaneyyānaṃ pūjā ca tāsaṃ phalavibhūtivaṇṇanāya vuttanayena ^7- nibbānasugatihetuttā "maṅgalan"ti @Footnote: ¹ cha.Ma. pūjeti apaciyati paramāya @² dī.mahā. 10/199/121-2 ³ cha.Ma. evampettha @⁴ cha.Ma. te matteyayā ⁵ dī.pā. 11/105/63 @⁶ Sī. bālasevanapaccayabhayānaṃ parittāṇena, Ma. bālasevanapaccayā uppannabhayādīnaṃ @parittāṇena, cha. bālasevanapaccayabhayādiparittāṇena ⁷ cha.Ma.... vaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page85.

Veditabbā. Ito paraṃ tu mātikaṃ adassetvā eva yaṃ yattha maṅgalaṃ, taṃ vavatthapessāma, tassa ca maṅgalattaṃ vibhāvayissāmāti. Niṭṭhitā asevanā ca bālānanti imissā gāthāya atthavaṇṇanā. [263] Evaṃ bhagavā "brūhi maṅgalamuttaman"ti ekaṃ ajjhesitopi appaṃ yācito bahudāyako uḷārapuriso viya ekāya gāthāya tīṇi maṅgalāni vatvā tato uttaripi devatānaṃ sotukāmatāya maṅgalānañca atthitāya yesaṃ yesaṃ yaṃ yaṃ anukūlaṃ, te te satte tattha tattha maṅgale niyojetukāmatāya ca "patirūpadesavāso cā"tiādīhi gāthāhi punapi anekāni maṅgalāni vattumāraddho. Tattha paṭhamagāthāya tāva patirūpoti anucchaviko. Desoti gāmopi nigamopi nagarampi janapadopi yo koci sattānaṃ nivāsokāso. Vāsoti tattha nivāso. Pubbeti purā atītāsu jātīsu. Katapuññatāti upacitakusalatā. Attāti cittaṃ vuccati, sakalo vā attabhāvo. Sammāpaṇidhīti tassa attano sammā paṇidhānaṃ niyuñjanaṃ, ṭhapananti vuttaṃ hoti. Sesaṃ vuttanayamevāti ayamettha padavaṇṇanā. Atthavaṇṇanā pana evaṃ veditabbā:- patirūpadeso nāma yattha catasso parisā vicaranti, ^1- dānādīni puññakiriyāvatthūni vattanti, navaṅgasatathusāsanaṃ dippati. Tattha nivāso sattānaṃ puññakiriyāya paccayattā "maṅgalan"ti vuccati. Sīhaladīpapaviṭṭhakevaṭṭādayo cettha nidassanaṃ. Aparo nayo:- patirūpadeso ^2- nāma bhagavato bodhimaṇḍappadeso, dhammacakkappavattitappadeso, dvādasayojanāya parisāya majjhe sabbatitthiyamadaṃ ^3- @Footnote: ¹ cha.Ma. viharanti ² Sī.,Ma. patirūpadesavāso ³ Ma. sabbatitthiyamānaṃ, @cha. sabbatitthiyamataṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page86.

Bhinditvā yamakapāṭihāriyadassitagaṇḍāmbarukkhamūlappadeso ^1- devorohaṇappadeso, yo vā panaññopi sāvatthirājagahādibuddhādivāsappadeso. Tattha nivāso sattānaṃ chaanuttariyapaṭilābhapaccayato "maṅgalan"ti vuccati. Aparo nayo:- puratthimāya disāya kajaṅgalaṃ ^2- nāma nigamo, tassāparena mahāsālā, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe. Puratthimadakkhiṇāya disāya sallavatī nāma nadī, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe. Dakkhiṇāya disāya setakaṇṇikannāma nigamo, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe. Pacchimāya disāya thūnaṃ nāma brāhmaṇagāmo, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe. Uttarāya disāya usīraddhajo nāma pabbato, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe ^3- ayaṃ majjhimappadeso āyāmena tīṇi yojanasatāni, vitthārena aḍḍhateyyasatāni, ^4- parikkhepena navayojanasatāni honti, eso patirūpadeso nāma. Ettha catunnaṃ mahādīpānaṃ dvisahassānaṃ parittadīpānañca issariyādhipaccakārako ^5- cakkavatti uppajjati, ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ kappasatasahassañca pāramiyo pūretvā sāriputtamoggallānādayo mahāsāvakā uppajjanti, dve asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca pāramiyo pūretvā paccekasambuddhā, cattāri aṭṭha soḷasa vā asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca pāramiyo pūretvā sammāsambuddhā ca uppajjanti. Tattha sattā cakkavattirañño ovādaṃ gahetvā pañcasu sīlesu patiṭṭhāya saggaparāyanā honti, tathā paccekasambuddhānaṃ ovāde patiṭṭhāya. @Footnote: ¹ cha.Ma....kaṇḍamba... ² cha.Ma. gajaṅgalaṃ @ ³ vi.mahā.5/259/24 ⁴ cha.Ma. aḍḍhateyyāni @ ⁵ cha.Ma....paccakārakā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page87.

Sammāsambuddhasāvakānaṃ pana ovāde patiṭṭhāya saggaparāyanā nibbānaparāyanā ca honti. Tasmā tattha vāso imāsaṃ sampattīnaṃ ca paccayattā ^1- "maṅgalan"ti vuccati. Pubbe katapuññatā nāma atītajātiyaṃ buddhapaccekabuddhakhīṇāsave ārabbha upacitakusalatā, sāpi maṅgalaṃ. Kasmā? buddhapaccekabuddhe sammukhato dassetvā ^2- buddhānaṃ buddhasāvakānaṃ vā sammukhā sutāya catuppadikāyapi gāthāya pariyosāne arahattaṃ pāpetīti katvā. ^3- Yo ca manusso pubbe katādhikāro ussannakusalamūlo hoti, so teneva kusalamūlena desanaṃ ^4- uppādetvā āsavakkhayaṃ pāpuṇāti yathā rājā mahākappino aggamahesī ca. Tena vuttaṃ "pubbe ca katapuññatā maṅgalan"ti. Attasammāpaṇidhi nāma idhekacco attānaṃ dussīlaṃ susīle patiṭṭhāpeti, ^5- assaddhaṃ saddhāsampadāya macchariṃ cāgasampadāya patiṭṭhāpeti. ^5- Ayaṃ vuccati attasammāpaṇidhi. ^6- So ^7- ca maṅgalaṃ. Kasmā? diṭṭhadhammikasamparāyikaverappahāna- vividhānisaṃsādhigamahetutoti. Evaṃ imissāpi gāthāya patirūpadesavāso pubbe ca katapuññatā, attasammāpaṇidhi cāti tīṇiyeva maṅgalāni vuttāni, maṅgalattañca nesaṃ tattha tattha vibhāvitamevāti. Niṭṭhitā patirūpadesavāso cāti imissā gāthāya atthavaṇṇanā. @Footnote: ¹ cha.Ma. paccayato ² Ma. buddhapaccekabuddhe sammukhā disvā @³ Sī.,i. pāpanato ⁴ cha.Ma. vipassanaṃ @ ^5-5 cha.Ma. assaddhaṃ saddhāsampadāya patiṭṭhāpeti @⁶ cha.Ma. attasammāpaṇidhīti ⁷ cha.Ma. eso

--------------------------------------------------------------------------------------------- page88.

[264] Idāni bāhusaccañcāti ettha bāhusaccanti bahussutabhāvo. Sippanti yaṃ kiñci hatthakosallaṃ. Vinayoti kāyavācācittavinayanaṃ. Susikkhitoti suṭṭhu sikkhito. Subhāsitāti suṭṭhu bhāsitā. Yāti aniyamaniddeso. Vācāti girā byapatho. Sesaṃ vuttanayamevāti. Ayamettha padavaṇṇanā. Atthavaṇṇanā pana evaṃ veditabbā:- bāhusaccaṃ nāma yaṃ taṃ "bahussuto hoti sutadharo sutasanniccayo"ti ^1- ca "idhekaccassa bahu sutaṃ hoti suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇan"ti ^2- ca evamādinā nayena satthusāsanadharattaṃ vaṇṇitaṃ, taṃ akusalappahānakusalādhigamahetuto anupubbena paramatthasaccasacchikiriyahetuto ca "maṅgalan"ti vuccati. Vuttañhetaṃ bhagavā:- "sutavā ca kho bhikkhave ariyasāvako akusalaṃ pajahati, kusalaṃ bhāveti, sāvajjaṃ pajahati, anavajjaṃ bhāveti, suddhamattānaṃ pariharatī"ti. ^3- Aparampi vuttaṃ:- "dhatānaṃ dhammānaṃ atthamupaparikkhati, atthaṃ upaparikkhato dhammā nijjhānaṃ khamanti, dhammanijjhānakkhantiyā sati chando jāyati, chandajāto ussahati, ussahanto tulayati, tulayanto padahati, padahanto kāyena ceva paramatthasaccaṃ sacchikaroti, paññāya ca paṭivijjha ^4- passatī"ti. ^5- Apica agārikabāhusaccampi yaṃ anavajjaṃ, taṃ ubhayalokahitasukhāvahanato "maṅgalan"ti veditabbaṃ. @Footnote: ¹ cha.Ma. sutadharo hoti sutasannicayoti, Ma.mū. 12/339/301, aṅ.catukka. 21/22/26 @² aṅ.catukka. 21/6/8 ³ aṅ.sattaka. 23/110-1 (syā) @⁴ cha.Ma. ativijjha ⁵ Ma.Ma. 13/432/420

--------------------------------------------------------------------------------------------- page89.

Sippaṃ nāma ^1- agārikasippañca anagārikasippañca. ^1- Tattha agārikasippaṃ nāma yaṃ parapāṇuparodhavirahitamakusalavivajjitaṃ ^2- maṇikārasuvaṇṇakārakammādi, taṃ idhalokatthāvahanato maṅgalaṃ. Anagārikasippaṃ nāma cīvaravicāraṇasibbanādi samaṇaparikkhārābhisaṅkharaṇaṃ, yaṃ taṃ "idha bhikkhave bhikkhu yāni tāni sabrahmacārīnaṃ uccāvacāni kiṃkaraṇīyāni, tattha dakkho hotī"tiādinā ^3- nayena tattha tattha saṃvaṇṇitaṃ, yaṃ "nāthakaraṇo dhammo"ti ^4- ca vuttaṃ, taṃ attano ca paresañca ubhayalokahitasukhāvahanato "maṅgalan"ti veditabbaṃ. Vinayo nāma ^5- agārikavinayo ca anagārikavinayo ca. ^5- Tattha agārikavinayo nāma dasaakusalakammapathaviramaṇaṃ, so tattha asaṅkilesāpajjanena ācāraguṇavavatthānena ca susikkhito ubhayalokahitasukhāvahanato maṅgalaṃ. Anagārikavinayo ca sattāpattikkhandhe anāpajjanaṃ, sopi vuttanayeneva susikkhito. Catupārisuddhisīlaṃ vā anagārikavinayo. So yathā tattha patiṭṭhāya arahattaṃ pāpuṇāti, evaṃ sikkhantena ^6- susikkhito lokiyalokuttarasukhādhigamahetuto "maṅgalan"ti veditabbo. Subhāsitā vācā nāma musāvādādidosavirahitā vācā. Yathāha "catūhi bhikkhave aṅgehi samannāgatā vācā subhāsitā hotī"ti. Asamphappalāpā vācāyeva ^7- vā subhāsitā. Yathāha:- "subhāsitaṃ uttamamāhu santo dhammaṃ bhaṇe na adhammaṃ taṃ dutiyaṃ piyaṃ bhaṇe nāppiyaṃ taṃ tatiyaṃ saccaṃ bhaṇe nālikaṃ taṃ catutthan"ti. ^8- @Footnote: ^1-1 ka. āgāriyasippañca anāgāriyasippañca ² cha.Ma. parūparodhavirahitaṃ... @ ³ dī.pā. 11/345, 360/236, 277, aṅ.dasaka. 24/17/20 @ ⁴ dī.pā. 11/345, 360/236, 277, aṅ.dasaka. 24/17/20 @^5-5 ka. āgāriyavinayo ca anāgāriyavinayo ca ⁶ cha.Ma.,i. sikkhanena @⁷ Sī. susaññatavācā ⁸ saṃ.sa. 15/123/228, khu.su. 25/453/418

--------------------------------------------------------------------------------------------- page90.

Ayampi ubhayalokahitasukhāvahanato "maṅgalan"ti veditabbā. Yasmā ca ayaṃ vinayapariyāpannā eva, tasmā vinayaggahaṇena etaṃ asaṅgaṇhitvā vinayo saṅgahetabbo. Atha vā kiṃ iminā parissamena, paresaṃ dhammadesanāvācā idha "subhāsitā vācā"ti veditabbā. Sā hi yathā patirūpadesavāso, evaṃ sattānaṃ ubhayalokahitasukhanibbānādhigamappaccayato "maṅgalan"ti vuccati. Āha ca:- "yaṃ buddho bhāsatī vācaṃ khemaṃ nibbānapattiyā dukkhassantakiriyāya sā ve vācānamuttamā"ti. ^1- Evaṃ imissā gāthāya bāhusaccañca, sippañca, vinayo ca susikkhito, subhāsitā ca yā vācāti cattāri maṅgalāni vuttāni, maṅgalattañca nesaṃ tattha tattha vibhāvitamevāti. Niṭṭhitā bāhusaccañcāti imissā gāthāya atthavaṇṇanā. [265] Idāni mātāpituupaṭṭhānanti mātu ca pitu cāti mātāpitu. Upaṭṭhānanti upaṭṭhahanaṃ. Puttānañca dārānañcāti puttadārassa. Saṅgaṇhanaṃ saṅgaho. Na ākulā anākulā. Kammāni eva kammantā. Sesaṃ vuttanayamevāti ayaṃ padavaṇṇanā. Atthavaṇṇanā pana evaṃ veditabbā:- mātā nāma janikā vuccati, tathā pitā. Upaṭṭhānaṃ nāma pādadhovanasambāhanaucchādananhāpanehi catupaccayasampadānena ca upakārakaraṇaṃ. Tattha yasmā mātāpitaro bahūpakārā puttānaṃ atthakāmā anukampakā, yaṃ puttake bahi kīḷitvā paṃsumakkhitasarīrake āgate @Footnote: ¹ saṃ.sa. 15/213/228, khu.su. 25/457/419

--------------------------------------------------------------------------------------------- page91.

Disvā paṃsukaṃ puñchitvā matthakaṃ upasiṅghāyantā paricumbitvā ^1- ca sinehaṃ uppādenti, vassasatampi mātāpitaro sīsena pariharantā puttā tesaṃ paṭikāraṃ kātumasamatthā. Yasmā ca te āpādakā posakā imassa lokassa dassetāro brahmasamā ^2- pubbācariyasammatā, tasmā tesaṃ upaṭṭhānaṃ idha pasaṃsaṃ pecca saggasukhañca āvahati, tena "maṅgalan"ti vuccati. Vuttañhetaṃ bhagavatā:- "brahmāti mātāpitaro pubbācariyāti vuccare āhuneyyā ca puttānaṃ pajāya anukampakā. Tasmā hi ne namasseyya sakkareyya ca paṇḍito annena atha pānena vatthena sayanena ca. Ucchādanena nhāpanena pādānaṃ dhovanena ca tāya naṃ pāricariyāya mātāpitūsu paṇḍitā idheva naṃ pasaṃsanti pecca sagge pamodatī"ti. ^3- Aparo nayo:- upaṭṭhānaṃ nāma bharaṇakiccakaraṇakulavaṃsaṭṭhapanādipañcavidhaṃ, taṃ pāpanivāraṇādipañcavidhadiṭṭhadhammikahitahetuto "maṅgalan"ti veditabbaṃ. Vuttañcetaṃ ^4- bhagavatā:- "pañcahi kho gahapatiputta ṭhānehi puttena puratthimā disā mātāpitaro paccupaṭṭhātabbā `bhato ne bharissāmi, kiccaṃ nesaṃ karissāmi, kulavaṃsaṃ ṭhapessāmi, dāyajjaṃ paṭipajjāmi, ^5- atha vā pana petānaṃ kālakatānaṃ dakkhiṇaṃ anuppadassāmī'ti. Imehi kho gahapatiputta pañcahi ṭhānehi puttena puratthimā disā mātāpitaro paccupaṭṭhitā pañcahi ṭhānehi puttaṃ anukampanti, pāpā nivārenti, kalyāṇe nivesenti, @Footnote: ¹ cha.Ma. paricumbantā ² cha.Ma. brahmasammatā @ ³ aṅ.tika. 20/31/127, khu.iti. 25/106/325, khu.jā. 28/162/66 (syā) @⁴ cha.Ma. vuttañhetaṃ ⁵ cha.Ma. paṭipajjissāmi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page92.

Sippaṃ sikkhāpenti, patirūpena dārena saṃyojenti, samaye dāyajjaṃ niyyādentī"ti. ^1- Apica yo mātāpitaro tīsu vatthūsu pasāduppādanena sīlasamādāpanena pabbajjāya vā upaṭṭhahati, ayaṃ idha mātāpitupaṭṭhākānaṃ aggo, tassa taṃ mātāpituupaṭṭhānaṃ mātarā pitarā ca katassa upakārassa paccapakārabhūti anekesaṃ diṭṭhadhammikānaṃ samparāyikānañca atthānaṃ padaṭṭhānato "maṅgalan"ti vuccati. Puttadārassāti ettha attano jātaputtāpi ^2- dhītaropi puttātveva saṅkhyaṃ gacchanti. Dārāti vīsatiyā bhariyānaṃ yā kāci bhariyā. Puttā ca dārā ca puttadārā, ^3- tassa puttadārassa. Saṅgahoti sammānanādīhi upakārakaraṇaṃ. Taṃ susaṃvihitakammantatādidiṭṭhadhammikahitahetuto "maṅgalan"ti veditabbaṃ. Vuttañcetaṃ ^4- bhagavatā "pacchimā disā puttadārā veditabbā"ti ^5- ettha uddiṭṭhaṃ puttadāraṃ bhariyāsaddena saṅgaṇhitvā:- "pañcahi kho gahapatiputta ṭhānehi sāmikena pacchimā disā bhariyā paccupaṭṭhātabbā, sammānanāya anavamānanāya anaticariyāya issariyavossaggena alaṅkārānuppadānena. Imehi kho gahapatiputta pañcahi ṭhānehi sāmikena pacchimā disā bhariyā paccupaṭṭhitā pañcahi ṭhānehi sāmikaṃ anukampati, susaṃvihitakammantā ca hoti, susaṅgahitaparijanā ca, anaticārinī ca, sambhataṃ ca anurakkhati, dakkhā ca hoti analasā sabbakiccesū"ti. ^6- @Footnote: ¹ dī.pā. 11/267/164 ² Sī. attano jātā puttāpi, cha.Ma. attanā janitā putatāpi @³ cha.Ma. puttadāraṃ ⁴ cha.Ma. vuttañhetaṃ @⁵ dī.pā. 11/266/164 ⁶ dī.pā. 11/219/165

--------------------------------------------------------------------------------------------- page93.

Ayaṃ vā aparo nayo:- saṅgahoti dhammikāhi dānapiyavācaatthacariyāhi saṅgaṇhanaṃ. Seyyathidaṃ? uposathadivasesu paribbayadānaṃ, nakkhattadivasesu nakkhattadassāpanaṃ, maṅgaladivasesu maṅgalakaraṇaṃ, diṭṭhadhammikasamparāyikesu atthesu ovādānusāsananti. Taṃ pubbanayeneva ^1- diṭṭhadhammikasampārayikahitahetuto devatāhipi namassanīyabhāvahetuto ca "maṅgalan"ti veditabbaṃ, yathāha sakko devānamindo:- "ye gahaṭṭhā puññakarā sīlavanto upāsakā dhammena dāraṃ posenti te namassāmi mātalī"ti. ^2- Anākulā kammantā nāma kālaññutāya patirūpakāritāya analasatāya uṭṭhānavīriyasampadāya abyasanīyatāya ca kālātikkamanaappatirūpakaraṇākaraṇasithilakaraṇādi- ākulabhāvavirahitā kasigorakkhavaṇijjādayo kammantā. Ete attano vā puttadārassa vā dāsakammakarānaṃ vā byattatāya evaṃ payojitā diṭṭheva dhamme dhanadhaññavuḍḍhipaṭilābhahetuto "maṅgalan"ti vuttā. Vuttañcetaṃ bhagavatā:- "patirūpakārī dhuravā uṭṭhātā vindate dhananti ^3- ca. Na divā soppasīlena rattiṃ uṭṭhānadessinā niccaṃ mattena soṇḍena sakkā āvasituṃ gharaṃ. Atisītaṃ atiuṇhaṃ atisāyamidaṃ āhu iti vissaṭṭhakammante atthā accenti māṇave. Yodha sītañca uṇhañca tiṇā bhiyyo na maññati karaṃ purisakiccāni so sukhā na vihāyatī"ti ^4- ca @Footnote: ¹ cha.Ma. vuttanayeneva ² saṃ.sa. 15/264/283 @³ saṃ.sa. 15/246/259, khu.su. 25/189/370 ⁴ dī.pā. 11/253/161

--------------------------------------------------------------------------------------------- page94.

"bhoge saṃharamānassa bhamarasseva irīyato bhogā sannicayaṃ yanti vammiko vūpaciyatī"ti ^1- ca evamādi. Evaṃ imissāpi gāthāya mātupaṭṭhānaṃ, pitupaṭṭhānaṃ, puttadārassa saṅgaho, anākulā ca kammantāti cattāri maṅgalāni vuttāni, puttadārassa saṅgahaṃ vā dvidhā katvā pañca, mātāpituupaṭṭhānaṃ vā ekameva katvā tīṇi. Maṅgalattañca nesaṃ tattha tattha vibhāvitamevāti. Niṭṭhitā mātāpituupaṭṭhānanti imissā gāthāya atthavaṇṇanā. [266] Idāni dānañcāti ettha dīyate imināti dānaṃ, attano santakaṃ parassa paṭipādiyatīti vuttaṃ hoti. Dhammassa cariyā, dhammā vā anapetā cariyā dhammacariyā. Ñāyante "amhākaṃ ime"ti ñātakā. Na avajjāni anavajjāni, aninditāni agarahitānīti vuttaṃ hoti. Sesaṃ vuttanayamevāti ayaṃ padavaṇṇanā. Atthavaṇṇanā pana evaṃ veditabbā:- dānaṃ nāma paraṃ uddissa subuddhipubbikā ^2- annādidasadānavatthupariccāgacetanā, taṃsampayutto vā alobho. Tena hi ^3- taṃ vatthuṃ parassa paṭipādeti. Tena vuttaṃ "dīyate imināti dānan"ti. Taṃ bahujanapiyatādīnaṃ ^4- diṭṭhadhammikasamparāyikānaṃ phalavisesānaṃ adhigamahetuto "maṅgalan"ti vuttaṃ "dāyako sīha dānapati bahuno janassa piyo hoti mānāpo"ti ^5- evamādīni cettha suttāni anussaritabbāni. @Footnote: ¹ dī.pā. 11/265/163 ² i. santuṭṭhipubbikā ³ cha.Ma. alobhena hi @⁴ cha.Ma. bahujanapiyamanāpatādīnaṃ ⁵ aṅ.pañcaka. 22/34/41 (syā)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page95.

Aparo nayo:- dānaṃ nāma duvidhaṃ āmisadānañca dhammadānañca. Tatthāmisadānaṃ vuttappakārameva. Idhalokaparalokadukkhakkhayasukhāvahassa pana sammāsambuddhappaveditassa dhammassa paresaṃ hitakāmatāya desanā dhammadānaṃ. Imesañca dvinnaṃ dānānaṃ etadeva aggaṃ. Yathāha:- "sabbadānaṃ dhammadānaṃ jināti sabbarasaṃ dhammaraso jināti sabbaratiṃ dhammarati jināti taṇhakkhayo sabbadukkhaṃ jinātī"ti. ^1- Tattha āmisadānassa maṅgalattaṃ vuttameva. Dhammadānaṃ pana yasmā atthapaṭisaṃveditādīnaṃ guṇānaṃ padaṭṭhānaṃ, tasmā "maṅgalan"ti vuccati. Vuttañhetaṃ bhagavatā:- "yathā yathā bhikkhave bhikkhu yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena paresaṃ deseti, tathā tathā so tasmiṃ dhamme atthapaṭisaṃvedī ca hoti dhammapaṭisaṃvedī cā"ti ^2- evamādi. Dhammacariyā nāma dasakusalakammapathacariyā. Yathāha:- "tividhaṃ kho gahapatayo kāyena dhammacariyā samacariyā hotī"ti ^3- evamādi. Sā panesā dhammacariyā saggalokupapattihetuto "maṅgalan"ti veditabbā. Vuttañhetaṃ bhagavatā "dhammacariyāsamacariyāhetu kho gahapatayo evamidhekacce sattā kāyassa bhedā paraṃmaraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjantī"ti. ^4- Ñātakā nāma mātito vā pitito vā yāva sattamā pitāmahayugā sambandhā. Tesaṃ bhogapārijuññena vā byādhipārijuññena vā abhihatānaṃ attano @Footnote: ¹ khu.dha. 25/345/78 ² dī.pā. 11/355/250-1, aṅ.pañcaka. 22/26/22-3 (syā) @³ Ma.mū. 12/441/390 ⁴ Ma.mū. 12/439/388

--------------------------------------------------------------------------------------------- page96.

Samīpaṃ āgatānaṃ yathābalaṃ ghāsacchādanadhanaññādīhi saṅgaho pasaṃsādīnaṃ diṭṭhadhammikānaṃ sugatigamanādīnañca samparāyikānaṃ visesādhigamānaṃ hetuto "maṅgalan"ti vuccati. Anavajjāni kammāni nāma uposathaṅgasamādānaveyyāvaccakaraṇaārāmavana- ropanasetukaraṇādīni kāyavacīmanosuccaritakammāni. Tāni hi nānappakārahitasukhādhigamahetuto "maṅgalan"ti vuccanti. "ṭhānaṃ kho panetaṃ visākhe vijjati yaṃ idhekacco itthī vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṃ uposathaṃ upavisitvā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā cātumahārājikānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjeyyā"ti ^1- evamādīni cettha suttāni anussaritabbānīti. Evaṃ imissā gāthāya dānañca, dhammacariyā ca, ñātakānañca saṅgaho anavajjāni kammānīti cattāri maṅgalāni vuttāni, maṅgalattañca nesaṃ tattha tattha vibhāvitamevāti. Niṭṭhitā dānañcāti imissā gāthāya atthavaṇṇanā. [267] Idāni āratī viratīti ettha āratīti āramaṇaṃ. Viratīti viramaṇaṃ, viramanti vā etāya sattāti virati. Pāpāti akusalā. Madanīyaṭṭhena majjaṃ, majjapānaṃ, pānaṃ majjapanaṃ, tato majjapānā, saṃyamanaṃ saṃyamo. Appamajjanaṃ appamādo. Dhammesūti kusalesu. Sesaṃ vuttanayamevāti ayaṃ padavaṇṇanā. Atthavaṇṇanā pana evaṃ veditabbā:- ārati nāma pāpe ādīnavadassino manasā eva anabhirati:- virati nāma kammadvāravasena kāyavācāhi viramaṇaṃ. Sā cesā virati nāma sampattavirati samādānavirati samudchedaviratīti tividhā hoti yā @Footnote: ¹ aṅ.aṭṭhaka. 23/133/263 (syā)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page97.

Kulaputtassa attano jātiṃ vā kulaṃ vā gottaṃ vā paṭicca "na me etaṃ patirūpaṃ, yvāhaṃ imaṃ pāṇaṃ haneyyaṃ, adinnaṃ ādiyeyyan "tiādinā nayena sampattavatthuto virati, ayaṃ sampattavirati nāma. Sikkhāpadasamādānavasena pana pavattā samādānavirati nāma, yassā pavattito pabhuti kulaputto pāṇātipātādīni na samācarati. Ariyamaggasampayuttā samudchedavirati nāma, yassā pavattito pabhuti ariyasāvakassa pañca bhayāni verāni vūpasantāni honti. Pāpaṃ nāma yantaṃ "pāṇātipāto kho gahapatiputta kammakileso adinnādānaṃ .pe. Kāmesumicchācāro .pe. Musāvādo"ti evaṃ vitthāretvā "pāṇātipāto adinnādānaṃ musāvādo ca vuccati paradāragamanañceva nappasaṃsanti paṇḍitā"ti ^1- evaṃ gāthāya saṅgahitaṃ kammakilesasaṅkhātaṃ catubbidhaṃ akusalaṃ, tato pāpā. Sabbāpesā ārati ca virati ca diṭṭhadhammikasamparāyikabhayaverappahānādinānappakāravisesādhigamahetuto "maṅgalan"ti vuccati. "pāṇātipātā paṭivirato kho gahapatiputta ariyasāvako"ti- ādīni cettha suttāni anussaritabbāni. Majjapānā ca saṃyamo nāma pubbe vuttasurāmerayamajjapamādaṭṭhānā veramaṇiyā cetaṃ adhivacanaṃ. Yasmā pana majjapāyī atthaṃ na jānāti, dhammaṃ na jānāti, mātupi antarāyaṃ karoti, pitu buddhapaccekabuddhatathāgatasāvakānampi antarāyaṃ karoti, diṭṭhadhamme garahaṃ, samparāye duggatiṃ aparāpariyāye ummādaṃ pāpuṇāti. Majjapānā pana saṃyamo ^2- tesaṃ dosānaṃ vūpasamaṃ tabbiparītaguṇasampadañca pāpuṇāti. Tasmā ayaṃ majjapānā saṃyamo "maṅgalan"ti veditabbo. Kusalesu dhammesu appamādo nāma "kusalānaṃ vā dhammānaṃ bhāvanāya asakkaccakiriyatā asātaccakiriyatā anaṭṭhitakiriyatā olīnavuttitā nikkhittacchandatā nikkhittadhuratā @Footnote: ¹ dī.pā. 11/245/157 ² cha.Ma..i.saṃyato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page98.

Anāsevanā abhāvanā abahulīkammaṃ anadhiṭṭhānaṃ ananuyogo pamādo. Yo evarūpo pamādo pamajjanā pamajjitattaṃ, ayaṃ vuccati, pamādo"ti ^1- ettha vuttassa pamādassa paṭipakkhanayena atthato kusalesu dhammesu satiyā avippavāso veditabbo. So nānappakārakusalādhigamahetuto vā ^2- amatādhigamahetuto vā ^2- "maṅgalan"ti vuccati. Tattha "appamattassa ātāpino"ti ^3- ca "appamādo amataṃ padan"ti ^4- ca evamādi satthu sāsanaṃ anussaritabbanti. Evaṃ imissā gāthāya pāpā virati, majjapānā saṃyamo, kusalesu dhammesu appamādoti tīṇi maṅgalāni vuttāni, maṅgalattañca nesaṃ tattha tattha vibhāvitamevāti. Niṭṭhitā āratī viratīti imissā gāthāya atthavaṇṇanā. [268] Idāni gāravo cāti ettha gāravoti garubhāvo. Nivātoti nīcavuttitā. Santuṭṭhīti santoso. Katassa jānanatā kataññutā. Kālenāti khaṇena samayena. Dhammassa savanaṃ dhammassavanaṃ. Sesaṃ vuttanayamevāti ayaṃ padavaṇṇanā. Atthavaṇṇanā pana evaṃ veditabbā:- gāravo nāma garukārappayogārahesu buddhapaccekabuddhatathāgatasāvakaācariyupajjhāyamātipitijeṭṭhabhātikabhaginiādīsu yathānurūpaṃ garukāro garukaraṇaṃ sagāravatā. Svāyaṃ ^5- gāravo yasmā sugatigamanādīnaṃ hetu. Yathāha:- "garukātabbaṃ garukaroti, mānetabbaṃ māneti, pūjetabbaṃ pūjeti. So tena kammena evaṃ samattena evaṃ samādinnena kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati. No ce kāyassa bhedā .pe. Upapajjati, sace manussattaṃ āgacchati, yattha yattha paccājāyati uccākulīno hotī"ti. ^6- @Footnote: ¹ abhi.vi. 35/846/427 ² cha.Ma. ca ³ Ma.Ma. 13/18/13 @⁴ khu.dha. 25/21/19 ⁵ Sī. sa cāyaṃ ⁶ Ma.u. 14/295/266

--------------------------------------------------------------------------------------------- page99.

Yathācāha "sattime bhikkhave aparihāniyā dhammā. Katame satta, satthugāravatā"tiādi. ^1- Tasmā maṅgalanti vuccati. Nivāto nāma nīcamanatā nivātavuttitā, yāya nivātavuttitāya ^2- samannāgato puggalo nīhatamāno nīhatadappo pādapuñchanacoḷakasamo chinnavisāṇusabhasamo uddhaṭadāṭhasappasamo ca hutvā saṇho sakhilo sukhasambhāso ca hoti, ayaṃ nivāto. Svāyaṃ yasādiguṇapaṭilābhahetuto "maṅgalan"ti vuccati. Āha ca "nivātavutti atthaddho, tādiso labhate yasan"ti ^3- evamādi. Santuṭṭhi nāma itarītarapaccayasantoso, so dvādasavidho hoti. Seyyathidaṃ? Cīvare yathālābhasantoso yathābalasantoso yathāsāruppasantosoti tividho. Evaṃ piṇḍapātādīsu. Tassāyaṃ pabhedasaṃvaṇṇanā:- idha bhikkhu cīvaraṃ labhati sundaraṃ vā asundaraṃ vā, so teneva yāpeti, aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti, ayamassa cīvare yathālābhasantoso. Atha pana ābādhiko hoti, garucīvaraṃ pārupanto oṇamati vā kilamati vā. So sabhāgena bhikkhunā saddhiṃ taṃ parivattetvā sallahukena yāpentopi santuṭṭhova hoti, ayamassa cīvare yathābalasantoso. Aparo bhikkhu paṇītapaccayalābhī hoti, so paṭṭacīvarādīnaṃ aññataraṃ mahagghacīvaraṃ labhitvā "idaṃ therānaṃ cirapabbajitānaṃ bahussutānañca anurūpan"ti tesaṃ taṃ datvā attanā saṅkārakūṭā vā aññato vā kutoci nantakāni uccinitvā saṅghāṭiṃ katvā dhārentopi santuṭṭhova hoti, ayamassa cīvare yathāsāruppasantoso. Idha pana bhikkhu piṇḍapātaṃ labhati lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā, so teneva yāpeti, aññaṃ na pattheti labhantopi na gaṇhāti, ayamassa piṇḍapāte @Footnote: ¹ aṅ.sattaka. 23/29/28-31 ² cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati ³ dī.pā. 11/273/167

--------------------------------------------------------------------------------------------- page100.

Yathālābhasantoso. Atha pana ābādhiko hoti, lūkhaṃ piṇḍapātaṃ bhuñjitvā bāḷhaṃ rogātaṅkaṃ pāpuṇāti, so sabhāgassa bhikkhuno taṃ datvā tassa hatthato sappidadhimadhukhīrādīni bhuñjitvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa piṇḍapāte yathābalasantoso. Aparo bhikkhu paṇītaṃ piṇḍapātaṃ labhati, so "ayaṃ piṇḍapāto therānaṃ cirapabbajitānaṃ aññesañca paṇītapiṇḍapātaṃ vinā ayāpentānaṃ sabrahmacārīnaṃ anurūpo"ti tesaṃ taṃ ^1- datvā attanā piṇḍāya caritvā missakāhāraṃ bhuñjantopi santuṭṭhova hoti, ayamassa piṇḍapāte yathāsāruppasantoso. Idha pana bhikkhuno senāsanaṃ pāpuṇāti, so teneva santussati, puna aññaṃ sundaratarampi pāpuṇantaṃ na gaṇhāti, ayamassa senāsane yathālābhasantoso. Atha pana ābādhiko hoti, nivātasenāsane vasanto ativiya pittarogādīhi āturīyati, so sabhāgassa bhikkhuno taṃ datvā tassa pāpuṇante ^2- savātasītalasenāsane vasitvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa senāsane yathābalasantoso. Aparo bhikkhu sundaraṃ senāsanaṃ pattampi na sampaṭicchati "sundarasenāsanaṃ pamādaṭṭhānaṃ, tatra nisinnassa thinamiddhaṃ okkamati, niddābhibhūtassa ca puna paṭibujjhato kāmavitakkā samudācarantī"ti, so taṃ paṭikkhipitvā abbhokāsarukkhamūlapalāsapuñjādīsu ^3- yattha katthaci nivasantopi santuṭṭhova hoti, ayamassa senāsane yathāsāruppasantoso. Idha pana bhikkhu bhesajjaṃ labhati harītakaṃ vā āmalakaṃ vā, so teneva yāpeti, añañehi laddhaṃ sappimadhuphāṇitādimpi na pattheti, labhantopi na gaṇhāti @Footnote: ¹ cha.Ma. tanti na dissati @² cha.Ma. pāpuṇanake ³ cha.Ma. abbhokāsarukkhamūlapaṇṇakuṭīsu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page101.

Ayamassa gilānapaccaye yathālābhasantoso. Atha pana ābādhiko telenatthiko phāṇitaṃ labhati, so taṃ sabhāgassa bhikkhuno datvā tassa hatthato telena bhesajjaṃ katvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa gilānapaccaye yathābalasantoso. Aparo bhikkhu ekasmiṃ bhājane pūtimuttaharītakaṃ ṭhapetvā ekasmiṃ catumadhuraṃ "gaṇhāhi ^1- bhante yadicchasī"ti vuccamāno sacassa tesaṃ dvinnaṃ aññatarena byādhi vūpasamati, atha "pūtimuttaharītakaṃ nāma buddhādīhi vaṇṇitaṃ, ayañca pūtimuttabhesajjaṃ nissāya pabbajjā, tattha te yāvajīvaṃ ussāho karaṇīyoti ^2- vuttan"ti cintento catumadhurabhesajjaṃ paṭikkhipitvā muttaharītakena bhesajjaṃ karontopi paramasantuṭṭhova hoti, ayamassa gilānapaccaye yathāsāruppasantoso. Evampabhedo sabbopeso santoso santuṭṭhīti vuccati. Sā atricchatāpāpicchatāmahicchatādīnaṃ pāpadhammānaṃ pahānādhigamahetuto sugatihetuto mariyamaggasambhārabhāvato cātuddisādibhāvahetuto ca "maṅgalan"ti veditabbā. Āha ca:- "cātuddiso appaṭigho ca hoti santussamāno itarītarenā"ti ^3- evamādi. Kataññutā nāma appassa vā bahussa vā yena kenaci katassa upakārassa punappunaṃ anussaraṇabhāvena jānanatā. Apica nerayikādidukkhaparittāṇato puññāni eva pāṇīnaṃ bahūpakārāni, yato ^4- tesampi upakārānussaraṇatā "kataññutā"ti veditabbā. Sā sappurisehi pasaṃsanīyatādinānappakāravisesādhigamahetuto @Footnote: ¹ cha.Ma. gaṇhatha ² vi.mahā. 4/128/129 @³ khu.su. 25/42/343, khu.cūḷa. 30/689/345 (syā) ⁴ cha.Ma. tato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page102.

"maṅgalan"ti vuttā. Āha ca "dveme bhikkhave puggalā dullabhā lokasmiṃ. Katame dve, yo ca pubbakārī, yo ca kataññū katavedī"ti ^1- kālena dhammassavanaṃ nāma yasmiṃ kāle uddhaccasahagataṃ cittaṃ hoti, kāmavitakkādīnaṃ vā aññatarena abhibhūtaṃ, tasmiṃ kāle tesaṃ vinodanatthaṃ dhammassavanaṃ. Apare āhu:- pañcame divase dhammassavanaṃ kākena dhammassavanaṃ nāma. Yathāha āyasmā anuruddho "pañcāhikaṃ kho pana mayaṃ bhante sabbarattiṃ dhammiyā kathāya sannisīdāmā"ti. ^2- Apica yasmiṃ kāle kalyāṇamitte upasaṅkamitvā sakkā hoti attano kaṅkhāpaṭivinodakaṃ dhammaṃ sotuṃ, tasmiṃ kālepi dhammassavanaṃ "kālena dhammassavanan"ti veditabbaṃ. Yathāha "te kālena kālaṃ upasaṅkamitvā paripucchati paripañhatī"tiādi. ^3- Tadetaṃ kālena dhammassavanaṃ nīvaraṇappahānacaturānisaṃsaāsavakkhayādhigamanādinānappakāra- visesādhigamahetuto "maṅgalan"ti veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ bhagavatā ^4- :- "yasmiṃ bhikkhave samaye ariyasāvako aṭṭhikatvā manasikaritvā sabbacetaso samannāharitvā ohitasoto dhammaṃ suṇāti, pañcassa nīvaraṇāni tasmiṃ samaye na hontī"ti ^5- ca. "sotānugatānaṃ bhikkhave dhammānaṃ .pe. Suppaṭividdhānaṃ cattāro ānisaṃsā pāṭikaṅkhā"ti ^6- ca. "cattārome bhikkhave dhammā kālena kālaṃ sammā bhāviyamānā sammā anuparivattiyamānā anupubbena āsavānaṃ khayaṃ pāpenti. Katame cattāro, kālena dhammassavanan"ti ca evamādīni. ^7- @Footnote: ¹ aṅ.duka. 20/120/83 ² vi.mahā. 5/466/250, Ma.mū. 12/327/291 @³ dī.pā. 11/158/262 ⁴ cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati ⁵ saṃ.mahā. 19/219/86 @⁶ aṅ. catukka. 21/191/210 ⁷ aṅ.catukka. 21/147/159

--------------------------------------------------------------------------------------------- page103.

Evamissā gāthāya gāravo, nivāto, santuṭṭhi, kataññutā, kālena dhammassavananti pañca maṅgalāni vuttāni, maṅgalattañca nesaṃ tattha tattha vibhāvitamevāti. Niṭṭhitā gāravo ca nivāto cāti imissā gāthāya atthavaṇṇanā. [269] Idāni khantī cāti ettha khamanaṃ khanti. Padakkhiṇaggāhitāya sukhaṃ vaco asminti suvaco, suvacassa kammaṃ sovacassaṃ, sovacassassa bhāvo sovacassatā. Kilesānaṃ samitattā samaṇā. Dassananti pekkhaṇaṃ. Dhammassa sākacchā dhammasākacchā. Sesaṃ vuttanayamevāti ayaṃ padavaṇṇanā. Atthavaṇṇanā pana evaṃ veditabbā:- khanti nāma adhivāsanakhanti, yāya samannāgato bhikkhu dasahi akkosavatthūhi akkosante, vadhabandhādīhi vā vihiṃsante puggale asuṇanto viya apassanto viya ca nibbikāro hoti khantivādī viya. Yathāha:- "ahū atītamaddhānaṃ samaṇo khantidīpano taṃ khantiyāyeva ṭhitaṃ kāsirājā achedayī"ti. ^1- Bhadrakato ^2- vā manasikaroti tato uttari aparādhābhāvena āyasmā puṇṇatthero viya. Yathāha:- "sace maṃ bhante sunāparantakā manussā akkosissanti paribhāsissanti, tattha me evaṃ bhavissati bhaddakā vatime sunāparantakā manussā, subhaddakā vatime sunāparantakā manussā, yaṃ me nayime pāṇinā pahāraṃ dentī"tiādi. ^3- @Footnote: ¹ khu.jā. 27/552/137 (syā) ² cha.Ma. bhaddakato @ ³ Ma.u. 14/396/341-2, saṃ.saḷā. 18/115/77 (syā)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page104.

Yāya ca samannāgato isīnampi pasaṃsanīyo hoti. Yathāha sarabhaṅgo isi:- "kodhaṃ vadhitvā na kadāci socati makkhappahānaṃ isayo vaṇṇayanti sabbesaṃ vuttaṃ pharusaṃ khametha etaṃ khantiṃ uttamamāhu santo"ti. ^1- Devatānampi pasaṃsanīyo hoti. Yathāha sakko devānamindo:- "yo have balavā santo dubbalassa titikkhati tamāhu paramaṃ khantiṃ niccaṃ khamati dubbalo"ti. ^2- Buddhānampi pasaṃsanīyo hoti. Yathāha bhagavā:- "akkosaṃ vadhabandhañca aduṭṭho yo titikkhati khantībalaṃ balānīkaṃ tamahaṃ brūmi brāhmaṇan"ti. ^3- Sā panesā khanti etesañca idha saṃvaṇṇitānaṃ aññesañca guṇānaṃ adhigamahetuto "maṅgalan"ti veditabbā. Sovacassatā nāma sahadhammikaṃ vuccamāne vikkhepaṃ vā tuṇhībhāvaṃ vā guṇadosacintanaṃ vā anāpajjitvā ativiya ādarañca gāravañca nīcamanatañca purakkhatvā "sādhū"ti vacanakaraṇatā. Sā sabrahmacārīnaṃ santikā ovādānusāsanīpaṭilābhahetuto dosappahānaguṇādhigamahetuto ca "maṅgalan"ti vuccati. Samaṇānaṃ dassanaṃ nāma upasamitakilesānaṃ bhāvitakāyavacīcittapaññānaṃ uttamadamathasamathasamannāgatānaṃ pabbajitānaṃ upasaṅkamanupaṭṭhānānussaraṇasavanadassanaṃ, @Footnote: ¹ khu.jā. 27/2458/538 (syā) ² saṃ.sa. 15/250/266,269 ³ khu.dha. 25/399/86

--------------------------------------------------------------------------------------------- page105.

Sabbampi lāmakadesanāya ^1- "dassanan"ti vuttaṃ. Taṃ "maṅgalan"ti veditabbaṃ. Kasmā? bahūpakārattā. Āha ca "dassanampahaṃ bhikkhave tesaṃ bhikkhūnaṃ bahūpakāraṃ vadāmī"tiādi. ^2- Yato hitakāmena kulaputtena sīlavante bhikkhū gharadvāraṃ sampatte disvā yadi deyyadhammo atthi, yathābalaṃ deyyadhammena patimānetabbā. Yadi natthi, pañcapatiṭṭhitaṃ katvā vanditabbā. Tasmiṃ asampajjamāne añjaliṃ paggahetvā namassitabbā, tasmimpi asampajjamāne pasannacittena piyacakkhūhi sampassitabbā. Evaṃ dassanamūlakenāpi hi puññena anekāni jātisahassāni cakkhumhi rogo vā doso vā ussahā vā pīḷakā vā na honti, vippasannāni pañcavaṇṇasassirikāni honti cakkhūni ratanavimāne ugghāṭitamaṇikavāṭasadisāni, satasahassakappamattaṃ devesu manussesu ca sabbasampattīnaṃ lābhī hoti, anacchariyaṃ cetaṃ, yaṃ manussabhūto sappaññajātiko sammā pavattitena samaṇadassanamayena puññena evarūpaṃ vipākasampattiṃ anubhaveyya, yattha tiracchānagatānampi kevalaṃ saddhāmattakajanitassa samaṇadassanassa evaṃ vipākasampattiṃ vaṇṇayanti:- "ulūko ^3- maṇḍalakkhiko vediyake ^4- ciradīghavāsiko sukhito vata kosiyo ayaṃ kāluṭṭhitaṃ passati buddhavaraṃ. Mayi cittaṃ pasādetvā bhikkhusaṃghe anuttare kappānaṃ satasahassāni duggatiṃ so na gacchati. Devalokā cavitvāna kusalakammena codito bhavissati anantañāṇo somanassoti vissuto"ti. ^5- @Footnote: ¹ Ma. vilāsikadesanāya, cha. omakadesanāya @² khu.iti. 25/104/323 ³ Sī. ulūkako @⁴ Ma. vedisake ⁵ pa.sū. 1/337, khuddaka.A. 10/132

--------------------------------------------------------------------------------------------- page106.

Kālena dhammasākacchā nāma padose vā paccūse vā dve suttantikā bhikkhū aññamaññaṃ suttantaṃ sākacchanti, vinayadharā vinayaṃ, ābhidhammikā abhidhammaṃ, jātakabhāṇakā jātakaṃ, aṭṭhakathikā aṭṭhakathaṃ, līnuddhatavicikicchāparetacittavisodhanatthaṃ vā tamhi tamhi kāle sākacchanti, ayaṃ kālena dhammasākacchā. Sā āgamabyattiādīnaṃ guṇānaṃ hetuto "maṅgalan"ti vuccatīti. Evaṃ imissā gāthāya khanti, sovacassatā, samaṇānañca dassanaṃ, kālena dhammasākacchāti cattāri maṅgalāni vuttāni, maṅgalattañca nesaṃ tattha tattha vibhāvitamevāti. Niṭṭhitā khantī cāti imissā gāthāya atthavaṇṇanā. [270] Idāni tapo cāti ettha pāpake akusale dhamme tapatīti taPo. Brahmaṃ cariyanti brahmacariyaṃ, brahmānaṃ vā cariyaṃ brahmacariyaṃ. Seṭṭhacariyanti vuttaṃ hoti. Ariyasaccānaṃ dassanaṃ ariyasaccāna dassanaṃ. Ariyasaccāni dassanantipi eke, taṃ na sundaraṃ. Nikkhantaṃ vānatoti nibbānaṃ, sacchikaraṇaṃ sacchikiriyā, nibbānassa sacchikiriyā nibbānasacchikiriyā. Sesaṃ vuttanayamevāti ayaṃ padavaṇṇanā. Atthavaṇṇanā pana evaṃ veditabbā:- tapo nāma abhijjhādomanassādīnaṃ tapanato indriyasaṃvaro, kosajjassa vā tapanato vīriyaṃ. Tena hi samannāgato puggalo ātāpīti vuccati. Svāyaṃ abhijjhādippahānajhānādipaṭilābhahetuto "maṅgalan"ti veditabbo. Brahmacariyaṃ nāma methunaviratisamaṇadhammasāsanamaggānaṃ adhivacanaṃ. Tathā hi "abrahmacariyaṃ pahāya brahmacārī hotī"ti ^1- evamādīsu methunavirati brahmacariyanti @Footnote: ¹ dī.Sī. 9/194/64, Ma.mū. 12/292/256

--------------------------------------------------------------------------------------------- page107.

Vuccati. "bhagavati no āvuso brahmacariyaṃ vussatī"ti ^1- evamādīsu samaṇadhammo. "na tāvāhaṃ pāpima parinibbāyissāmi, yāva me idaṃ brahmacariyaṃ na iddhañceva bhavissati phītañca vitthārikaṃ bāhujaññan"ti ^2- evamādīsu sāsanaṃ. "ayameva kho bhikkhu ariyo aṭṭhaṅgiko maggo brahmacariyaṃ. Seyyathidaṃ, sammādiṭṭhī"ti ^3- evamādīsu maggo. Idha pana ariyasaccadassanena parato maggassa gahitattā avasesaṃ sabbampi vaṭṭati. Taṃ cetaṃ uparūpari nānappakāravisesādhigamahetuto "maṅgalan"ti veditabbaṃ. Ariyasaccāna dassanaṃ nāma kumārapañhe vuttatthānaṃ catunnaṃ ariyasaccānaṃ abhisamayavasena maggadassanaṃ. Taṃ saṃsāradukkhavītikkamahetuto "maṅgalan"ti vuccati. Nibbānasacchikiriyā nāma idha arahattaphalaṃ "nibbānan"ti adhippetaṃ. Tampi hi pañcagativānanena ^4- vānasaññitāya taṇhāya nikkhantattā "nibbānan"ti vuccati. Tassa patti vā paccavekkhaṇā vā "sacchikiriyā"ti vuccati. Itarassa pana nibbānassa ariyasaccānaṃ dassaneneva sacchikiriyā siddhā, tenetaṃ idha na adhippetaṃ. Evamesā nibbānasacchikiriyā diṭṭhadhammasukhavihārahetuto "maṅgalan"ti veditabbā. Evamimissā gāthāya tapo ca, brahmacariyañca, ariyasaccāna dassanaṃ, nibbānasacchikiriyāti cattāri maṅgalāni vuttāni, maṅgalattañca nesaṃ tattha tattha vibhāvitamevāti. Niṭṭhitā tapo cāti imissā gāthāya atthavaṇṇanā. [271] Idāni phuṭṭhassa lokadhammehīti ettha phuṭṭhassāti phusitassa chupitassa sampattassa. Loke dhammā lokadhammā, yāva lokappavatti, tāva @Footnote: ¹ Ma.mū. 12/257/217 ² dī.mahā. 10/168/95, saṃ.mahā. 19/822-229, khu.u. 25/51/183 @³ saṃ.mahā. 19/6/6 ⁴ ka....vānena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page108.

Anivattikā dhammāti vuttaṃ hoti. Cittanti mano mānasaṃ. Yassāti navassa vā majjhimassa vā therassa vā. Na kampatīti na calati na vedhati. Asokanti nissokaṃ abbūḷhasokasallaṃ. Virajanti vigatarajaṃ viddhaṃsitarajaṃ. Khemanti abhayaṃ nirupaddavaṃ. Sesaṃ vuttanayamevāti ayaṃ tāva padavaṇṇanā. Atthavaṇṇanā pana evaṃ veditabbā:- phuṭṭhassa lokadhammehi yassa cittaṃ na kampati, yassa lābhālābhādīhi aṭṭhahi lokadhammehi phuṭṭhassa ajjhotthaṭassa cittaṃ na kampati na calati na vedhati, tassa taṃ cittaṃ kenaci akampanīyaṃ lokuttaramaggāvahanato ^1- "maṅgalan"ti veditabbaṃ. Kassa ca ^2- etehi phuṭṭhassa cittaṃ na kampati? arahato khīṇāsavassa, Na aññassa kassaci. Vuttañhetaṃ:- "selo yathā ekagghano vātena na samīrati evaṃ rūpā rasā saddā gandhā phassā ca kevalā. Iṭṭhā dhammā aniṭṭhā ca nappavedhenti tādino ṭhitaṃ cittaṃ vippamuttaṃ vayañcassānupassatī"ti. ^3- Asokaṃ nāma khīṇāsavasseva cittaṃ. Tañhi yo "soko socanā sokacitattaṃ antosoko antoparisoko cetaso parijjhāyitattan"tiādinā ^4- nayena vuccati soko, tassa abhāvato asokaṃ. Keci nibbānaṃ vadanti, taṃ purimapadena nānusandhiyati. Yathā ca asokaṃ, evaṃ virajaṃ khemantipi khīṇāsavasseva cittaṃ. Tañhi rāgadosamoharajānaṃ vigatattā virajaṃ, catūhi ca yogehi khemattā khemaṃ. Yato etaṃ tena tenākārena tamhi tamhi pavattikkhaṇe gahetvā niddiṭṭhavasena @Footnote: ¹ cha.Ma....bhāvāvahanato ² cha.Ma. pana @³ vi.mahā. 5/244/8, aṅ.chakka. 22/326/424 (syā) ⁴ abhi.vi. 35/237/164

--------------------------------------------------------------------------------------------- page109.

Tividhampi appavattakkhandhatādilokuttamabhāvāvahanato āhuneyyādibhāvāvahanato ca "maṅgalan"ti veditabbaṃ. Evaṃ imissā gāthāya aṭṭhalokadhammehi akampitacittaṃ, asokacittaṃ, virajacittaṃ, khemacittanti cattāri maṅgalāni vuttāni, maṅgalattañca nesaṃ tattha tattha vibhāvitamevāti. Niṭṭhitā phuṭṭhassa lokadhammehīti imissā gāthāya atthavaṇṇanā. [272] Evaṃ bhagavā "asevanā ca bālānan"tiādīhi dasahi gāthāhi aṭṭhattiṃsa maṅgalāni kathetvā idāni etāneva attanā vuttāni maṅgalāni thunanto "etādisāni katvānā"ti imaṃ avasānagāthaṃ abhāsīti. Tassāyaṃ atthavaṇṇanā:- etādisānīti etāni īdisāni mayā vuttappakārāni bālānaṃ asevanādīni. Katvānāti katvā. Katvāna katvā karitvāti hi atthato anaññaṃ. Sabbatthamaparājitāti sabbattha khandhakilesābhisaṅkhāra- devaputtamārappabhedesu catūsu paccatthikesu ekenapi aparājitā hutvā, sayameva te cattāro māre parājetvāti vuttaṃ hoti. Makāro cettha padasandhikaraṇamattoti viññātabbo. Sabbattha sotthiṃ gacchantīti etādisāni maṅgalāni katvā catūhi mārehi aparājitā hutvā sabbattha idhalokaparalokesu ṭhānacaṅkamādīsu ca sotthiṃ gacchanti, bālasevanādīhi ye uppajjeyyuṃ āsavāvighātapariḷāhā, tesaṃ abhāvā sotthiṃ gacchanti, anupaddavā anupasaggā ^1- khemino appaṭibhayā gacchantīti vuttaṃ hoti. Anunāsiko cettha gāthābandhasukhatthaṃ vuttoti veditabbo. Tantesaṃ maṅgalamuttamanti iminā gāthāpadena bhagavā desanaṃ niṭṭhāpesi. Kathaṃ? evaṃ devaputta ye etādisāni karonti, te yasmā sabbattha sotthiṃ @Footnote: ¹ cha.Ma. anupaddutā anupasaṭṭhā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page110.

Gacchanti, tasmā taṃ bālānaṃ asevanādi aṭṭhattiṃsavidhampi tesaṃ etādisānaṃ maṅgalakārakānaṃ ^1- maṅgalamuttamaṃ seṭṭhaṃ pavaranti gaṇhāhīti. Evañca bhagavatā niṭṭhāpitāya desanāya pariyosāne koṭisatasahassā devatā arahattaṃ pāpuṇiṃsu, sotāpattisakadāgāmianāgāmiphalappattānaṃ gaṇanā asaṅkhyeyyā ahosi. Atha bhagavā dutiyadivase ānandattheraṃ āmantesi "imaṃ ānanda rattiṃ aññatarā devatā maṃ upasaṅkamitvā maṅgalapañhaṃ pucchi, athassāhaṃ aṭṭhattiṃsa maṅgalāni abhāsiṃ, uggaṇha ānanda imaṃ maṅgalapariyāyaṃ, uggahetvā bhikkhū vācehī"ti. Thero uggaṇhitvā ^2- bhikkhū vācesi. Tayidaṃ ācariyaparamparābhataṃ yāvajjatanā pavattati, evamidaṃ brahmacariyaṃ iddhañceva phītañca vitthārikaṃ bāhujaññaṃ puthubhūtaṃ yāva. Devamanussehi suppakāsitanti veditabbaṃ. Idāni etesveva maṅgalesu ñāṇaparicayapāṭavatthaṃ ayaṃ ādito pabhuti yojanā:- evamime idhalokaparalokalokuttarasukhakāmā sattā bālajanasevanaṃ pahāya, paṇḍite nissāya, pūjaneyye pūjento, patirūpadesavāsena pubbekatapuññatāya ca kusalappavattiyaṃ codiyamānā, attānaṃ sammā paṇidhāya, bāhusaccasippavinayehi alaṅkatattabhāvā, vinayānurūpaṃ subhāsitaṃ bhāsamānā, yāva gihibhāvaṃ na vijahanti, tāva mātāpituupaṭṭhānena porāṇaṃ iṇamūlaṃ visodhayamānā, puttadārassa saṅgahena navaṃ iṇamūlaṃ payojayamānā, anākulakammantatāya dhanadhaññādisamiddhiṃ pāpuṇantā, dānena bhogasāraṃ dhammacariyāya jīvitasārañca gahetvā, ñātisaṅgahena sakajanahitaṃ anavajjakammantatāya parajanahitañca karontā, pāpaviratiyā parūpaghātaṃ majjapānasaṃyamena attūpaghātañca vivajjitvā, dhammesu appamādena kusalapakkhe ^3- @Footnote: ¹ cha.Ma. etādisakārakānaṃ ² cha.Ma. uggahetvā ³ cha.Ma. kusalapakkhaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page111.

Vaḍḍhetvā, vaḍḍhitakusalatāya gihibyañjanaṃ ohāya pabbajitabhāve patiṭṭhitāpi ^1- buddhabuddhasāvakūpajjhāyācariyādīsu gāravena nivātena ca vattasampadaṃ ārādhetvā, santuṭṭhiyā paccayagedhaṃ pahāya, kataññutāya sappurisabhūmiyaṃ ṭhatvā, dhammassavanena cittalīnataṃ pahāya, khantiyā sabbaparissaye abhibhavitvā, sovacassatāya sanāthamattānaṃ katvā, samaṇadassanena paṭipattiyogaṃ passantā, dhammasākacchāya kaṅkhāṭṭhāniyesu dhammesu kaṅkhaṃ paṭivinodetvā indriyasaṃvaratapena sīlavisuddhiṃ samaṇadhammabrahmacariyena cittavisuddhiṃ tato parā ca catasso visuddhiyo sampādetvā, imāya paṭipadāya ariyasaccadassanapariyāyaṃ ^2- ñāṇadassanavisuddhiṃ patvā arahattaphalasaṅkhātaṃ ^3- nibbānaṃ sacchikaronti, yaṃ sacchikatvā sinerupabbato viya vātavuṭṭhīhi aṭṭhahi lokadhammehi akampamānacittā ^4- asokā virajā khemino honti. Ye ca khemino, te sabbatthamaparājitā honti, ^5- sabbattha ca sotthiṃ gacchanti. Tenāha bhagavā:- "etādisāni katvāna sabbatthamaparājitā sabbattha sotthiṃ gacchanti tantesaṃ maṅgalamuttaman"ti. Iti paramatthajotikāya khuddakaṭṭhakathāya suttanipātaṭṭhakathāya maṅgalasuttavaṇṇanā niṭṭhitā. -------------------

The Pali Atthakatha in Roman Book 29 page 66-111. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=1484&pagebreak=1 อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=29&A=1484&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=317 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=7825 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=7806 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=7806 Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25