ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 29 : PALI ROMAN Sutta.A.2 (paramattha.2)

                         7. Selasuttavannana
      evamme sutanti  selasuttam. Ka uppatti? ayamevassa 1- nidane vutta.
Atthavannanakkamepi cassa pubbasadisam pubbe vuttanayeneva veditabbam. Yam
pana avuttam, 2- tam uttanatthani padani pariharanta vannayissama. Anguttarapesuti
anga eva so janapado, gangaya pana ya uttarena apo, tasam aviduratta
"uttarapo"tipi vuccati. Kataragangaya uttarena ya apoti? mahamahigangaya.
      Tatrayam tassa nadiya avibhavattham adito pabhuti vannana:- ayam kira
jambudipo dasasahassayojanappamano. 3- Tattha catusahassayojanappamano 3- padeso
udakena ajjhotthato "samuddo"ti sankham gato. Tisahassayojanappamane manussa
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. ayameva, yassa  2 cha.Ma.,i. apubbam  3 cha.Ma..... yojanaparimano
Vasanti. Tisahassayojanappamane himava patitthito ubbedhena pancayojanasatiko 1-
caturasitisahassakutehi patimandito samantato sandamanapancamahanadivicitro, 2-
yattha ayamavittharena gambhirataya ca pannasapannasayojana diyaddhayojanasataparimandala
puralasasuttavannanayam vutta anotattadayo satta mahasara
patitthita.
      Tesu anotatto sudassanakutam citrakutam kalakutam gandhamadanakutam kelasakutanti
imehi pancahi pabbatehi parikkhitto. Tattha sudassanakutam suvannamayam
dviyojanasatubbedham antovankam kakamukhasanthanam tameva saram paticchadetva thitam,
citrakutam sabbaratanamayam, kalakutam anjanamayam. Gandhamadanakutam masaragallamayam 3- abbhantare
muggavannam nanappakaraosadhasanchannam kalapakkhuposathadivase adittamiva angaram
jalantam titthati, kelasakutam rajatamayam. Sabbani sudassanena samanubbedhasanthanani
tameva saram paticchadetva thitani. Sabbani samanubbedhasanthanani tameva saram
paticchadetva thitani. Sabbani devanubhavena naganubhavena ca vassanti,
nadiyo ca tesu sandanti. Tam sabbampi udakam anotattameva pavisati. Candimasuriya
dakkhinena va uttarena va gacchanta pabbatantarena tam obhasenti. Ujum
gacchanta na obhasenti. Tenevassa "anotattan"ti sankha udapadi.
      Tattha manoharasilatalani 4- nimmacchakacchapani phalikasadisani nimmalodakani
nhanatitthani supatiyattani honti, yesu buddhapaccekabuddhakhinasava ca isigana
ca nhayanti, devayakkhadayo ca uyyanakilikam kilanti.
      Catusu cassa passesu sihamukham hatthimukham assamukham usabhamukhanti cattari
mukhani honti, yehi catasso nadiyo sandanti. Sihamukhena nikkhantanaditire
@Footnote: 1 ka. pancayojanasato  2 cha.Ma.......pancasatanadi....
@3 cha.Ma.,i. sanumayam  4 ka. maroharasilani
Siha bahutara honti, hatthimukhadihi hatthiassausabha. Puratthimasadisato nikkhantanadi
anotattam tikkhattum padakkhinam katva itara tisso nadiyo anupagamma pacinahimavanteneva
amanussapatham gantva mahasamuddam pavisati. Pacchimadisato ca uttaradisato
ca nikkhantanadiyopi tatheva padakkhinam katva pacchimahimavanteneva uttarahimavanteneva
ca amanussapatham gantva mahasamuddam pavisanti, dakkhinadisato nikkhantanadi pana
tam tikkhattum padakkhinam katva dakkhinena ujukam pasanapittheneva satthiyojanani
gantva pabbatam paharitva vutthaya parinahena tigavutappamana udakadhara
hutva akasena satthiyojanani gantva tiyaggale nama pasane patita,
pasano ca 1- udakadharavegena bhinno. Tatra pannasayojanappamana tiyaggala
nama pokkharani jata, pokkharaniya kulam bhinditva pasanam pavisitva 2-
satthiyojanani gata 3- tato ghanapathavim bhinditva umangena 4- satthiyojanani
gantva vijjham 5- nama tiracchanapabbatam paharitva hatthatale pancaangulisadisa
pancadhara hutva pavattati. Sa tikkhattum anotattam padakkhinam katva gatatthane
"avattaganga"ti vuccati. Ujukam pasanapitthena satthiyojanani gatatthane
"kanhaganga"ti vuccati. Akasena satthiyojanani gatatthane "akasaganga"ti
vuccati. Tiyaggalapasane patitva catupannasayojanokase thita 6-
"tiyaggalapokkharani"ti vuccati. Kulam bhinditva pasanam pavisiya satthiyojanani
gatatthane "bahalaganga"ti vuccati. Pathavim bhinditva umangena satthiyojanani gatatthane
"umangaganga"ti vuccati. Vijjham nama tiracchanapabbatam paharitva pancadhara
hutva pavattatthane "ganga yamuna aciravati sarabhu mahi"ti pancadha vuccati.
Evameta panca mahaganga himavata sambhavanti. Tasu ya ayam pancami mahi
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. pasano  2 cha.Ma. pavisiya
@3 ka. gantva  4 Si.,i. ummaggena
@5 cha.Ma. vinnam  6 cha.Ma.,i. pannasayojanokase
Nama, sa idha "mahamahiganga"ti adhippeta. Tassa gangaya uttarena ya
apo, tasam aviduratta so janapado "anguttarapo"ti veditabbo. Tasmim
janapade anguttarapesu.
      Carikam caramanoti addhanagamanam kurumano. Tattha bhagavato duvidha carika
turitacarika ca aturitacarika ca. Tattha durepi bhabbapuggale  disva sahasa gamanam
turitacarika. Sa mahakassapapaccuggamanadisu datthabba. Tam paccuggacchanto hi bhagava
muhutteneva tigavutam agamasi, alavakadamanattham timsayojanam, tatha angulimalassatthaya.
Pukkusatissa pana pancacattalisayojanam, mahakappinassa, visayojanasatam,
dhaniyassatthaya sattayojanasatam addhanam agamasi. Ayam turitacarika nama.
Gamanigamanagarapatipatiya pana pindapatacariyadihi lokam anugganhantassa gamanam
aturitacarika nama. Ayam idha adhippeta. Evam carikam caramano. Mahatati
sankhyamahata gunamahata ca. Bhikkhusamghenati samanaganena. Addhatelasehiti addhena
telasahi, dvadasahi satehi pannasaya ca bhikkhuhi saddhinti vuttam hoti. Yena
.pe. Tadavasariti apanabahulataya so nigamo "apano"tveva namam labhi.
Tasmim kira visatiapanamukhasahassani vibhattani ahesum. Yena disabhagena, maggena
va so anguttarapanam ratthassa nigamo osaritabbo, tena avasari tadavasari
agamasi, tam nigamam anupapuniti vuttam hoti.
      Keniyo jatiloti keniyoti namena, jatiloti tapaso. So kira
brahmanamahasalo, dhanarakkhanatthaya pana tapasapabbajjam samadaya ranno
pannakaram datva bhumibhagam gahetva tattha assamam karetva vasati kulasahassassa
nissayo hutva. Assamepi cassa eko talarukkho divase ekam suvannaphalam
muncatiti vadanti. So diva kasayani dhareti, jata ca bandhati, rattim yathasukham
Pancahi kamagunehi samappito samangibhuto paricareti. Sakyaputtoti uccakula-
paridipanam. Sakyakula pabbajitoti saddhaya pabbajitabhavaparibhavadipanam, kenaci
parijunnena anabhibhuto aparikkhinamyeva tam kulam pahaya saddhaya pabbajitoti
vuttam hoti. Tam kho panati itthambhutakhyanatthe upayogavacanam, tassa kho pana
bhoto gotamassati attho. Kalyanoti kalyanagunasamannagato, setthoti vuttam
hoti. Kittisaddoti kittiyeva. Thutighoso va.
      Itipi so bhagavatiadimhi pana ayam tava yojana:- so bhagava itipi
araham, itipi sammasambuddho .pe. Itipi bhagavati, imina ca imina ca
karanenati vuttam hoti. Tattha arakatta, arinam aranam ca hatatta, paccayadinam
arahatta, papakarane  rahabhavati imehi tava karanehi so bhagava arahanti
veditabbo. Araka hi so sabbakilesehi maggena savasananam kilesanam
viddhamsitattati arakatta araham. Te canena kilesarayo maggena hatati arinam
hatattapi araham. Yancetam avijjabhavatanhamayanabhi punnadiabhisankharanam
jaramarananemi asavasamudayamayena akkhena vijjhitva tibhavarathe samayojitam
anadikalapavattam samsaracakkam, tassanena bodhimande viriyapadehi silapathaviyam
patitthaya saddhahatthena kammakkhayakarananapharasum gahetva sabbe ara hatati
aranam hatattatipi 1- araham aggadakkhineyyatta ca civaradipaccaye sakkaragarukaradini
ca arahatiti paccayadinam arahattapi araham. Yatha ca loke keci panditamanino
bala asilokabhayena raho papam karonti, evam nayam kadaci karotiti papakarane
rahabhavatopi araham. Hoti cettha:-
@Footnote: 1 ka. hatattapi
         "arakatta hatatta ca       kilesarina so muni
         hatasamsaracakkaro           paccayadina caraho
         na raho karoti papani       araham tena pavuccati"ti.
      Samma samam ca saccanam buddhatta sammasambuddho. Atisayavisuddhahi
vijjahi abbhuttamena caranena ca samannagatatta vijjacaranasampanno.
Sobhanagamanatta, sundaram thanam gatatta, sutthu gatatta, samma gadatta ca
sugato. Sabbathapi viditalokatta lokavidu. So hi bhagava sabhavato samudayato
nirodhato nirodhupayatoti sabbatha khandhayatanadibhedam sankharalokam avedi, "eko
loko sabbe satta aharatthitika. Dve loka namanca rupanca. Tayo loka
tisso vedana. Cattaro loka cattaro ahaRa. Panca loka
pancupadanakkhandha. Cha loka cha ajjhattikani ayatanani. Satta loka satta
vinnanatthitiyo. Attha loka attha lokadhamma. Nava loka nava sattavasa.
Dasa loka dasayatanani, dvadasa loka dvadasayatanani. Attharasa loka
attharasa dhatuyo"ti 1- evam sabbatthapi 2- sankharalokam avedi. Sattanam asayam
janati, anusayam janati, caritam janati, adhimuttim janati, apparajakkhe maharajakkhe
tikkhindriye mudindriye svakare suvinnapaye duvinnapaye bhabbe abhabbe
satte janatiti sabbathapi sattalokam avedi, tatha ekacakkavalam ayamato ca
vittharato ca yojananam dvadasa satasahassani tini sahassani addhapancamani
ca satani, parikkhepato pana 3- chattimsa satasahassani dasa sahassani addhuddhani
ca satani.
@Footnote: 1 khu.pati. 31/112/126  2 cha.Ma. sabbattha
@ 3 cha.Ma. ayam saddo na dissati
      Tattha:-
            duve satasahassani           cattari nahutani ca
            ettakam bahalattena          sankhatayam vasundhaRa.
            Cattari satasahassani         attheva nahutani ca
            ettakam bahalattena          jalam vate patitthitam.
            Nava satasahassani            maluto nabhamuggato
            satthi ceva sahassani         esa lokassa santhiti.
      Evam santhite cettha yojananam:-
            caturasitisahassani           ajjhogalho mahannave
            accuggato tavadeva         sineru pabbatuttamo.
            Tato upaddhupaddhena          pamanena yathakkamam
            ajjhogalhuggata dibba      nanaratanacittita.
            Yugandharo isindharo 1-       karaviko sudassano
            nemindharo vinatako          assakanno giri braha.
            Ete satta mahasela       sinerussa samantato
            maharajanamavasa         devayakkhanisevita.
            Yojananam satanucco         himava panca pabbato
            yojananam sahassani          tini ayatavitthato.
            Caturasitisahassehi           kutehi patimandito
            tipancayojanakkhandha-         parikkhepa nagavhaya.
@Footnote: 1 cha.Ma. isadharo
             Pannasayojanakkhandha-         sakhayama samantato
             satayojanavitthinna           tavadeva ca uggata.
             Jambu yassanubhavena         jambudipo pakasito
             dve asitisahassani          ajjhogalho mahannave.
             Accuggato tavadeva         cakkavalasiluccayo
             parikkhipitva tam sabbam         cakkavalamayam thito.
      Tattha candamandalam ekunapannasayojanam, suriyamandalam pannasayojanam,
tavatimsabhavanam dasasahassayojanam, tatha asurabhavanam avicimahanirayo jambudipo ca.
Amaragoyanam 1- sattasahassayojanam, tatha pubbavideho, uttarakuru atthasahassayojano,
ekameko cettha mahadipo pancasatapancasataparittadipaparivaro. Tam sabbampi
ekam cakkavalam eka lokadhatu. Cakkavalantaresu lokantarikaniraya. Evam
anantani cakkavalani ananta lokadhatuyo anantena buddhananena annasiti
sabbatha okasalokam avedi. Evam so bhagava sabbatha viditalokatta lokaviduti
veditabbo.
      Attano 2- pana gunehi visitthatarassa kassaci abhava anuttaro. Vicittehi
vinayanupayehi purisadamme saretiti purisadammasarathi. Ditthadhammikasamparayikaparamatthehi
yatharaham anusasati nittareti cati sattha. Devamanussaggahanam ukkatthaparicchedavasena
bhabbapuggalapariggahavasena ca katam, nagadikepi pana esa lokiyatthena anusasati.
Yadatthi neyyam nama, sabbassa buddhatta vimokkhantikananavasena 3- buddho.
Yato pana so:-
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. apara....  2 Si. attana
@ 3 ka....khantikanamavasena
         Bhagyava 1- bhaggava yutto        bhagehi ca vibhattava
         bhattava vantagamano               bhavesu bhagava tatoti.
Ayamettha sankhepo, vittharato panetani padani visuddhimagge 2- vuttani.
      So imam lokanti so bhagava imam lokam. Idani vattabbam nidasseti.
Sadevakantiadini kasibharadvajaalavakasuttesu 3- vuttanayaneva. Sayanti samam
aparaneyyo hutva. Abhinnati abhinnaya. Sacchikatvati paccakkham katva,
pavedetiti bodhehi napeti pakaseti. So dhammam deseti .pe. Pariyosanakalyananti
so bhagava sattesu karunnatam paticca anuttaram vivekasukham hitvapi dhammam deseti.
Tanca kho appam va bahum va desento adikalyanadippakarameva deseti.
Katham? ekagathapi hi samantabhadrakatta dhammassa pathamapadena adikalyana,
Dutiyatatiyapadehi majjhekalyana, pacchimapadena pariyosanakalyana. Ekanusandhikam
suttam nidanena adikalyanam, nigamanena pariyosanakalyanam, avasesena 4-
majjhekalyanam. Nananusandhikam pathamanusandhina adikalyanam, pacchimena
pariyosanakalyanam, sesehi majjhekalyanam. Sakalopi sasanadhammo attano atthabhutena
silena adikalyano, samathavipassanamaggaphalehi majjhekalyano, nibbanena
pariyosanakalyano. Silasamadhihi va adikalyano, vipassanamaggehi majjhekalyano,
phalanibbanehi pariyosanakalyano. Buddhasubodhitaya va adikalyano,
dhammasudhammataya majjhekalyano, samghasuppatipattiya pariyosanakalyano. Tam sutva
tathattaya patipannena adhigantabbaya, abhisambodhiya va adikalyano.
Paccekabodhiya majjhekalyano, savakabodhiya pariyosanakalyano. Suyyamano
cesa nivaranadivikkhambhanato savanenapi kalyanameva avahatiti adikalyano,
@Footnote: 1 cha.Ma. bhagyava  2 visuddhi. 1/253 (sya)
@3 ka. alavakadisuttesu  4 cha.Ma. sesena
Patipajjamano 1- samathavipassanasukhavahanato patipattiyapi kalyanameva avahatiti
majjhekalyano, tatha patipanno ca patipattiphale nitthite tadibhavavahanato
patipattiphalenapi kalyanameva avahatiti pariyosanakalyano. Nathappabhavatta ca
pabhavasuddhiya adikalyano, atthasuddhiya majjhekalyano, kiccasuddhiya
pariyosanakalyano. Yato appam va bahum va desento adikalyanadippakarameva
desetiti veditabbo.
      Sattham sabyanjananti evamadisu pana yasma imam dhammam desento
sasanabrahmacariyam maggabrahmacariyanca pakaseti, nananayehi dipeti, tanca
yathasambhavam atthasampattiya sattham, byanjanasampattiya sabyanjanam.
Sankasanapakasanavivaranavibhajanauttanikaranapannattiatthapadasamayogato sattham, akkharapada-
byanjanakaraniruttiniddesasampattiya sabyanjanam. Atthagambhiratapativedhagambhiratahi
sattham, dhammagambhiratadesanagambhiratahi sabyanjanam. Atthapatibhanapatisambhidavisayato
sattham, dhammaniruttipatisambhidavisayato sabyanjanam. Panditavedaniyato
saparikkhakajanappasadakanti 2- sattham, saddheyyato lokiyajanappasadakanti sabyanjanam.
Gambhiradhippayato sattham, uttanapadato sabyanjanam. Upanetabbassa abhavato
sakalaparipunnabhavena kevalaparipunnam, apanetabbassa abhavato niddosabhavena
parisuddham. Sikkhattayapariggahitatta brahmabhutehi setthehi caritabbato tesanca
cariyabhavato brahmacariyam. Tasma "sattham sabyanjanam .pe. Brahmacariyam
pakaseti"ti vuccati.
      Apica yasma sanidanam sauppattikanca desento adikalyanam deseti,
veneyyajananam anurupato atthassa aviparitataya ca hetudaharanayogato ca
@Footnote: 1 pativijjiyamano vi.A. 1/135 (sya)  2 ka.parikkhaka...
Majjhekalyanam, sotunam saddhapatilabhena nigamanena ca pariyosanakalyanam. Evam
desento ca brahmacariyam pakaseti tanca patipattiya adhigamabyattito sattham,
pariyattiya agamanabyattito sabyanjanam, siladipancadhammakkhandhayuttato
kevalaparipunnam, nirupakkilesato nittharanatthaya pavattito lokamisanirapekkhato ca
parisuddham, setthatthena brahmabhutanam buddhapaccekabuddhasavakanam cariyato
brahmariyanti vuccati, tasmapi "so dhammam deseti .pe. Brahmacariyam pakaseti"ti
vuccati.
      Sadhu kho panati sundaram kho pana, atthavaham sukhavahanti vuttam hoti.
Dhammiya kathayati panakanisamsapatisamyuttaya. Ayanhi keniyo sayanhasamaye
bhagavato agamanam assosi. "tucchahattho bhagavantam dassanaya gantum  lajjamano
vikalabhojana viratanampi panakam kappati"ti cintetva pancahi kajasatehi
susankhatam badarapanam gahapetva agamasi. Yathaha bhesajjakkhandhake "atha kho
keniyassa jatilassa etadahosi, kinnu kho aham samanassa gotamassa
harapeyyan"ti 1- sabbam veditabbam. Tato nam bhagava yatha sekhasutte 2- sakiye
avasathanisamsapatisamyuttaya kathaya, gosingasalavane 3- tayo kulaputte samaggirasa-
patisamyuttaya, rathavinite 4- jatibhumake bhikkhu dasakathavatthupatisamyuttaya, evam tam
khananurupaya panakanisamsapatisamyuttaya kathaya panakadananisamsam sandassesi,
tatharupanam punnanam punapi kattabbataya niyojento samadapesi, abbhussaham
janento samuttejesi, sanditthikasamparayikena phalavisesena pahamsanto sampahamsesi.
Tenaha "dhammiya kathaya .pe. Sampahamsesi"ti. So bhiyyoso mattaya bhagavati
pasanno bhagavantam nimantesi, bhagava cassa tikkhattum patikkhipitva adhivasesi.
Tenaha "atha kho keniyo jatilo .pe. Adhivasesi bhagava tunhibhavena"ti.
@Footnote: 1 vi.maha. 4/300/83  2 Ma.Ma. 13/22-30/17-23
@3 Ma.mu. 12/325/288  4 Ma.mu. 12/252-60/215-22
      Kimattham pana patikkhipi bhagavati? punappunam yacanaya cassa punnavuddhi
bhavissati, bahutaranca patiyadessati, tam 1- tato addhatelasanam bhikkhusatanam
patiyattam addhasolasannam papunissatiti. Kuto aparani tini sataniti ce?
appatiyatteyeva hi bhatte selo brahmano tihi manavakasatehi saddhim
pabbajissati, tam disva bhagava evamahati. Mittamacceti mitte ca kammakare ca
natisalohiteti samanalohite ekayonisambandhe puttadhitadayo avasesabandhave ca.
Yenati yasma. Meti mayham. Kayaveyyavatikanti kayena veyyavaccam. Mandalamalam
patiyadetiti setavitanamandapam 2- karoti.
      Tinnam vedananti irubbedayajubbedasamavedanam. Saha nighanduna ca
ketubhena ca sanighanduketubhanam. Nighanduti namanighandu rukkhadinam vevacanappakasakam
sattham. Ketubhanti kiriyakappavikappo kavinam upakaraya sattham. Saha akkharappabhedena
sakkharappabhedanam. Akkharappabhedoti sikkha ca nirutti ca. Itihasapancamananti
athabbanavedam catuttham katva "itihaasa itihaasa"ti idisavacanapatisamyutto
puranakathasankhato itihaso pancamo etesanti itihasapancama. Tesam
itihasapancamanam. Padam tadavasesanca byakaranam ajjheti vedeti cati padako
veyyakarano. Lokayate vitandavadasatthe mahapurisalakkhanadhikare ca dvadasasahasse
mahapurisalakkhanasatthe anuno paripurakariti 3- lokayatamahapurisalakkhanesu anavayo,
avayo na hotiti vuttam hoti. Avayo nama yo tani atthato ca ganthato ca
sandharetum na sakkoti.
      Janghaya hitam viharam janghaviharam, cirasanadijanitam parissamam vinodetum
janghapasaranattham adighacarikanti vuttam hoti. Anucankamamanoti cankamamano eva.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. ayam patho na dassati  2 Si.,i. savitanam manadapam, dussamandapam
@pa.su. 2/396/288  3 ka. attano paripunnakariti
Anuvicaramanoti ito cito ca caramano. Keniyassa jatilassa assamoti keniyassa
assamam nivesanam. Avahoti kannagahanam. 1- Vivahoti kannadanam. Mahayannoti
mahayajanam. Magadhoti magadhanam issaro. Mahatiya senaya samannagatatta seniyo.
Bimbiti suvannam, tasma sarasuvannasadisavannataya bimbisaro. So me
nimantitoti so maya nimantito.
      Atha brahmano pubbe katadhikaratta buddhasaddam sutvava amatenevabhisitto
vimhayarupatta 2- aha "buddhoti bho keniya vadesi"ti. Itaro yathabhutam
acikkhanto aha "buddhoti bho sela vadami"ti, tato nam punapi
dalhikaranattham pucchi, itaropi tatheva arocesi. Atha kappasatasahassehipi
buddhasaddassa dullabhabhavam dassento aha "ghosopi kho eso dullabho
lokasmim yadidam buddho"ti. Tattha yadidanti nipato, yo esoti vuttam hoti.
      Atha brahmano buddhasaddam sutva "kinnu kho so saccameva buddho,
udahu namamattamevassa buddho"ti vimamsitukamo cintesi, abhasi eva va
"agatani kho pana .pe. Vivattacchado"ti. Tattha mantesuti vedesu. Tathagato
kira uppajjissatiti patikacceva suddhavasadeva brahmanavesena lakkhanani
pakkhipitva vede vacenti "tadanusarena mahesakkha satta tathagatam janissanti"ti.
Tena pubbe vedesu mahapurisalakkhanani agacchanti. Parinibbute pana tathagate
kamena antaradhayanti, tena etarahi natthi. Mahapurisassati panidhisamadana-
nanasamadadigunamahato 3- purisassa. Dveva gatiyoti dve eva nittha. Kamancayam
gatisaddo "panca kho ima sariputta gatiyo"tiadisu 4- bhavabhede, "gati miganam
@Footnote: 1 ka. kannavaggahanam  2 Si.,i. vimhayam napento
@3 ka....nanadigunamahato  4 Ma.mu. 12/153/113
Pavanan"tiadisu 1- nivasatthane, "evam adhimattagatimanto"tiadisu 2- pannayam,
"gatigatan"tiadisu 3- visatabhave 4- vattati. Idha pana nitthayam veditabbo. Tattha
kincapi yehi lakkhanehi samannagato raja hoti cakkavatti. Na tehi 5- buddho.
Jatisamannato pana taniyevataniti 6- vuccanti. Tasma vuttam "yehi
samannagatassa"ti.
      Sace agaram ajjhavasatiti yadi agare vasati. Raja hoti cakkavattiti
catuhi acchariyadhammehi sangahavatthuhi ca lokam ranjanato raja. Cakkaratanam vatteti,
catuhi sampatticakkehi vattati, tehi ca param vatteti, parahitaya ca iriyapathacakkanam 7-
vatto etasmim atthiti cakkavatti. Ettha ca rajati samannam, cakkavattiti
visesanam. Dhammena caratiti dhammiko, nayena samena vattatiti attho. Dhammena
rajjam labhitva raja jatoti dhammaraja. Parahitadhammakaranena va dhammiko,
attahitadhammakaranena dhammaraja. Caturantaya issaroti caturanto, catusamuddarantaya
catubbidhadipavibhusitaya ca pathaviya issaroti attho. Ajjhattam kodhadipaccatthike
bahiddha ca sabbarajano vijesiti vijitavi. Janapadatthavariyappattoti janapade
ruvabhavam 8- thavarabhavam patto, na sakka kenaci caletum, janapado va tamhi
thavariyam patto anussuko 9- sakakammani rato acalo asampavedhitipi
janapadatthavariyappatto.
      Seyyathidanti nipato, tassa tani  10- katamaniti attho. Cakkaratanam .pe.
Parinayakaratanameva sattamanti tani sabbappakarato ratanasuttavannanayam vuttani.
Tesu ayam cakkavatti raja cakkaratanena ajitam jinati, hatthiassaratanehi vijite
@Footnote: 1 vi.pa. 8/339/315  2 Ma.mu. 12/161/125  3 vi.cula. 6/204/237
@4 ka. visadabhave  5 cha.Ma. na tehi eva  6 ka. taniyevetani
@7 ka. parahitairiyapathacakkanam  8 ka. vuddhibhavam
@9 ka. anussuyyako  10 cha.Ma. etani
Yathasukhamanuvicarati, parinayakaratanena vijitamanurakkhati, sesehi upabhogaparibhogasukhamanubhavati.
1- Pathamena cassa ussahasattiyogo, hatthiassagahapatiratanehi pabhusattiyogo,
parinayakaratanena santanamantasattiyogo 2- suparipunno hoti, itthimaniratanehi
ca tividhasattiyogaphalam. So itthimaniratanehi bhogasukhamanubhoti, sesehi assariyasukham.
Visesato cassa purimani tini adosakusalamulajanitakammanubhavena sampajjanti,
majjhimani alobhakusalajanitakammanubhavena, pacchimamekam
amohakusalajanitakammanubhavenati veditabbam.
      Parosahassanti atirekasahassam. Surati abhirukajatika. Virangarupati
devaputtasadisakaya, evam taveke. Ayam panettha sabhavo virati uttama sura
vuccanti, viranam angam virangam, virakaranam viriyanti vuttam hoti. Virangam rupam
etesanti virangarupa, viriyamayasarira viyati vuttam hoti. Parasenappamaddanati sace
patimukham tittheyya parasena, tam pamadditum samatthati adhippayo. Dhammenati
"pano na hantabbo"tiadina 3- pancasiladhammena. Araham hoti sammasambuddho
loke vivattacchadoti ettha ragadosamohamanaditthiavijjaduccaritacchadanehi sattahi
paticchanne kilesandhakare loke tam chadanam vivattetva samantato sanjataloko
hutva thitoti vivattacchado. Tattha pathamena padena pujarahata, dutiyena tassa
hetu tasma 4- sammasambuddhoti. Tatiyena buddhattahetu vivattacchadata vuttati
veditabba. Atha va vivatto ca vicchado cati vivattacchado, vattarahito chadanarahito
cati vuttam hoti. Tena araham vattabhavena sammasambuddho chadanabhavenati
evam purimapadadvayasseva hetudvayam vuttam hoti. Dutiyena vesarajjena cettha
purimasiddhi, pathamena dutiyasiddhi. Tatiyacatutthehi tatiyasiddhi hoti. Purimanca
dhammacakkhum, dutiyam buddhacakkhum, tatiyam samantacakakhum sadhetiti veditabbam.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. upabhogasukhamanubhavati  2 ka. santanamanti...
@3 di.maha. 10/244/151, Ma.u. 14/256/224  4 cha.Ma. yasma
      Idani bhagavato santikam gantukamo aha "kaham pana bho .pe. Sammasambuddho"ti.
Evam vuttetiadisu yenesati yena disabhagena esa. Nilavanarajiti
nilavannarukkhapanti. Vanam 1- kira meghapantisadisam yattha bhagava tada vihasi, tam
niddisanto aha "yenesa bho sela nilavanaraji"ti. Tattha "so viharati"ti ayam
panettha pathaseso, bhummatthe va karanavacanam. Pade padanti padasamipe padam.
Tena turitagamanam patisedheti. Durasada hiti karanam aha, yasma te durasada,
tasma evam bhonto agacchantuti. Kim pana karana durasadati ce? sihava
ekacaRa. Yatha hi siha sahayakiccabhavato ekacara, evam tepi vivekakamataya.
"yada cahan"tiadina pana te manavake upacaram sikkhapeti. Tattha ma
opatethati ma pavesetha, ma kathethati vuttam hoti. Agamentuti patimanentu,
yava katha pariyosanam gacchati, tava tunhi bhavantuti attho.
      Samanvesiti gavesi. Yebhuyyenati bahukani anappakani 2- addasa,
appakani na addasa tato yani na addasa, tani dipento aha "thapetva
dve"ti. Kankhatiti kankham uppadeti patthanam "aho vata passeyyan"ti. Vicikicchatiti
tato tato tani vicinanto kicchati na sakkoti datthum. Nadhimuccatiti taya
vicikicchaya sannitthanam na gacchati. Na sampasidatiti tato "paripunnalakkhano
ayan"ti bhagavati pasadam napajjati. Kankhaya va sudubbalavimati vutta, vicikicchaya
majjhima, anadhimuccanataya balavati, asampasadena tehi tihi dhammehi cittassa
kalussiyabhavo.
      Kosohiteti vatthikosena paticchanne. Vatthaguyheti angajate. Bhagavato hi
varavaranasseva kosohitam vatthaguyham suvannavannam padumagabbhasamanam. Tam so
@Footnote: 1 Si.,i. vetasavanam  2 cha.Ma. ayam patho na dissati
Vatthapaticchannatta apassanto, antomukhagataya ca jivhaya pahutabhavam asallakkhento
tesu dvisu lakkhanesu kankhi ahosi vicikicchi. Tatharupanti katham rupam? kimettha
amhehi vattabbam, vuttametam nagasenatthereneva milindaranna putthena:-
             "dukkaram bhante nagasena bhagavata katanti. Kim maharajati.
         Mahajanena hirikaranokasam brahmayubrahmanassa ca antevasiuttarassa
         ca bavarissa antevasinam solasannam brahmanananca selassa
         brahmanassa antevasinam tisatamanavananca dassesi bhanteti. Na
         maharaja bhagava guyham dasseti, chayam bhagava dasseti, iddhiya
         abhisankharitva nivasananivattham kayabandhanabaddham civaraparutam chayarupakamattam
         dasseti maharajati. Chayarupe ditthe 1- sati dittho eva nanu
         bhanteti. Titthatetam maharaja, hadayarupam disva bujjhanakasatto
         bhaveyya, 2- hadayamamsam niharitva 3- dasseyya sammasambuddhoti. Kallosi
         bhante nagasena"ti.
      Ninnametvati niharitva. Kannasotanumasanena cettha dighabhavo,
nasikasotanumasanena tanubhavo, nalatacchadanena puthulabhavo pakasitoti veditabbo.
Acariyapacariyananti acariyananceva acariyacariyananca. Sake vanneti attano
gune.
                4- Paripunnakayo surici         sujato carudassano
                suvannavannosi bhagava           susukkadathosi viriyava.
                Narassa hi sujatassa            ye bhavanti viyanjana
                sabbe te tava kayasmim         mahapurisalakkhanati. 4-
@Footnote: 1 Ma. chayam ditthe  2 ka. patitthaheyya
@3 ka. ninnametva  4-4 cha.Ma. ime patha na dissanti
      [554] Paripunnakayoti lakkhanehi paripunnataya ahinangapaccangataya
ca paripunnasariro. Suruciti sundarasarirappabho. Sujatoti arohaparinahasampattiya
santhanasampattiya ca sunibbatto. Carudassanoti sucirampi passantanam
atittikarakam 1- appatikulam ramaniyam caru eva dassanam assati carudassano. Keci
pana bhananti "carudassanoti sundaranetto"ti. Suvannavannoti suvannasadisavanno. Asiti
bhavasi. Etam sabbapadehi yojetabbam. Susukkadathositi sutthu sukkadatho. Bhagavato
hi dathahi candakirana viya ativiya pandararamsiyo niccharanti. Tenaha
"susukkadathosi"ti.
      [555] Mahapurisalakkhanati pubbe vuttabyanjananeva padantarena 2-
nigamento aha.
      [556] Idani tesu lakkhanesu attano abhirucitehi lakkhanehi bhagavantam
thunanto aha "pasannanetto"tiadi. Bhagava hi pancavannappasadasampattiya
pasannanetto, paripunnacandamandalasadisamukhatta sumukho, arohaparinahasampattiya
braha, brahmujugattataya uju, jutimantataya patapava. Yampi cettha
pubbe vuttam, tam "majjhe samanasamghassa"ti imina pariyayena thunata puna vuttam.
Idiso hi evam virocati. Esa nayo uttaragathayapi.
      [557-8] Uttamavanninoti uttamavannasampannassa. Jambusandassati
jambudipassa. Pakatena issariyam vannayanto aha, apica cakkavatti catunnampi
dipanam issaro hoti.
      [559] Khattiyati jatikhattiya. Bhojati bhogiya. Rajanoti ye keci
rajjam karenta. Anuyantati anugamino sevaka. Rajabhirajati rajunam
@Footnote: 1 cha.Ma.,i....janakam  2 cha.Ma. vacanantarena
Pujaniyo 1-  raja hutva, cakkavattiti adhippayo. Manujindoti manussadhipati
paramissaro hutva.
      [560] Evam vutte bhagava "ye te bhavanti arahanto sammasambuddha,
te sake vanne bhannamane attanam patukaronti"ti imam selassa manoratham
purento aha "rajahamasmi"ti. Tatrayamadhippayo:- yam kho mam tvam sela
yacasi "raja arahasi bhavitum cakkavatti"ti, ettha appossukko hohi,
rajahamasmi, sati ca rajatte yatha anno raja samanopi yojanasatam va
anusasati, dve tini va cattari va panca va yojanasatani yojanasahassam va
cakkavatti hutvapi catudipapariyantamahantam va nahamevam paricchinnavisayo. Aham hi
dhammarajava 2- anuttaro bhavaggato avicipariyantam katva tiriyam appameyya
lokadhatuyo anusasami. Yavata hi apadadipadadibheda 3- satta, aham tesam
aggo. Na hi me koci silena va .pe. Vimuttinanadassanena va patibhago
atthi. Svaham evam dhammaraja anuttaro anuttareneva catusatipatthanadibhedabodhi-
pakkhiyasankhatena dhammena cakkam vattemi "idam pajahatha, idam upasampajja
viharatha"tiadina anacakkam, "idam kho pana bhikkhave dukkham ariyasaccan"ti-
adina 4- pariyattidhammena dhammacakkameva va. Cakkam appativattiyanti yam cakkam
appativattiyam hoti samanena va .pe. Kenaci va lokasminti.
      [561-2] Evam attanam avikarontam bhagavantam disva pitisomanassajato
selo puna 5- dalhikaranattham "sambuddho patijanasi"ti gathadvayamaha.
Tattha ko nu senapatiti dhammaranno bhoto dhammena pavattitassa dhammacakkassa
anuppavattako senapati koti pucchi.
@Footnote: 1 ka. pujito  2 cha.Ma. dhammaraja  3 cha.Ma. apadadvi...
@4 vi.maha 4/14/14, sam.maha. 19/1081/367  5 cha.Ma. ayam saddo na dissati
      [563] Tena ca samayena bhagavato dakkhinapasse ayasma sariputto
nisinno hoti suvannapunjo viya siriya sobhamano, tam dassento bhagava
"maya pavattitan"ti gathamaha. Tattha anujato tathagatanti tathagatahetu anujato,
tathagatena hetuna jatoti attho.
      [564] Evam "ko nu senapati"ti panham byakaritva yam selo aha
"sambuddho patijanasi"ti, tatra nam nikkankham katukamo "naham patinnamatteneva
patijanami, apicaham imina karanena buddho"ti napetum "abhinneyyan"ti
gathamaha. Tattha abhinneyyanti vijja ca vimutti ca. Maggasaccasamudayasaccani
pana bhavetabbapahatabbani, hetuvacanena pana phalasiddhito tesam phalani
nirodhasaccadukkhasaccanipi vuttaneva bhavanti, yato sacchikatabbam sacchikatam
parinneyyam parinnatanti evamettha 1- vuttameva hoti. Evam catusaccabhavanaphalanca
vijjavimuttinca 2- dassento "bodhitabbam 3- bujjhitva buddho jatomhi"ti
vuttena hetuna buddhattam sadheti. 4-
      [565-7] Evam nippariyayena attanam patukatva attani
kankhavitaranattham brahmanam abhittharayamano "vinayassu"ti gathattayamaha. Tattha
sallakattoti ragasalladisattasallakattano. Brahmabhutoti setthabhuto. Atituloti tulam
atito upamam atito,  nirupamoti attho. Marasenappamaddanoti "kama te pathama
    sena"tiadikaya 5- "pare ca avajanati"ti 5- evam vuttaya maraparisasankhataya
marasenaya pamaddano. Sabbamitteti khandhakilesabhisankharamaccudevaputtamaradike
sabbapaccatthike. Vasikatvati attano vase vattetva. Akutobhayoti kutoci abhayo.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. evampettha  2 ka. catusaccabhavanam catusaccabhavanaphalam ca vijja ca vimuttim ca
@3 cha.Ma. bujjhitabbam  4 ka. saveti
@ 5 khu.su. 25/439/416, khu.maha. 29/134/111, khu.cula. 30/289/144 (sya)
      [568-70] Evam vutte selo brahmano tavadeva bhagavati
sanjatappasado pabbajjapekkho hutva "imam bhonto"ti 1- gathattayamaha
yathatam paripakagataya upanissayasampattiya samma ovadiyamano. 2- Tattha
kanhabhijatikoti candaladinicakulajatiko. 3-
      [571] Tato tepi manavaka tatheva pabbajjapekkha hutva "evam
ce 4- ruccati bhoto"ti gathamahamsu yathatam teneva 5- saddhim katadhikara
kulaputta.
      [572] Atha selo tesu manavakesu tutthacitto te dassento pabbajjam
yacamano "brahmana"ti gathamaha.
      [573] Tato bhagava yasma selo atite padumuttarassa bhagavato
sasane tesamyeva tinnam purisasatanam ganasettho hutva tehi saddhim parivenam
karapetva danadini punnani ca katva kamena devamanussasampattim anubhavamano
pacchime bhave tesamyeva acariyo hutva nibbatto, tanca nesam kammam
vimuttiparipakaya paripakkam ehibhikkhubhavassa ca upanissayabhutam, tasma te sabbeva
ehibhikkhupabbajjaya pabbajento "svakkhatan"ti gathamaha. Tattha sanditthikanti
paccakkham. Akalikanti magganantaraphaluppattito na kalantare pattabbaphalam.
Yatthati yannimitta. Maggabrahmacariyanimitta hi pabbajja appamattassa
sativippavasavirahitassa tisu sikkhasu sikkhato amogha hoti. Tenaha "svakkhatam
.pe. Sikkhato"ti.
      Evanca vatva "etha bhikkhavo"ti bhagava avoca, te sabbe pattacivaradhara
hutva akasenagamma bhagavantam abhivadesum, evamimam tesam ehibhikkhubhavam sandhaya
sangitikaraka 6- "alattha kho selo .pe. Upasampadan"ti ahamsu.
@Footnote: 1 cha.Ma. bhavantoti  2 cha.Ma. codiyamano  3 cha.Ma....kule jato
@4 cha.Ma.,i. etance  5 cha.Ma. tena  6 cha.Ma. sangitikara
      Bhuttavinti bhuttavantam. Onitapattapaninti pattato onitapanim,
apanitahatthanti vuttam hoti. Tattha "upagantva"ti pathaseso datthabbo. Itaratha
hi bhagavantam nisiditi na yujjati.
      [574] Aggihuttam mukhati 1- bhagava keniyassa cittanukulavasena anumodanto
evamaha. Tattha aggiparicariyam vina brahmananam yannabhavato "aggihuttam
mukha yanna"ti vuttam. Aggihuttasettha aggihuttapadhanati attho. Vede
sajjhayantehi pathamam sajjhayitabbato 2- savitti "../../bdpicture/chandaso mukhan"ti vutta.
Manussanam setthato raja "mukhan"ti vutto. Nadinam adharato patisaranato ca
sagaro "mukhan"ti vutto. Candayogavasena "ajja kattika ajja rohini"ti
sanjananato 3- alokakaranato somabhavato ca "nakkhattanam mukham cando"ti
vutto. Tapantanam aggatta adicco "tapatam mukhan"ti vutto. Dakkhineyyanam
pana aggatta visesena tasmim samaye buddhappamukham samgham sandhaya "punnamakankhamananam,
samgho ve yajatam mukhan"ti vutto. Tena samgho punnassa ayamukhanti
dasseti.
      [576] Yantam sarananti annabyakaranabhavamaha. Tassattho:- pancahi
cakakhuhi cakkhuma bhagava yasma mayam ito atthame divase tam saranam agamamha, 4-
tasma sattarattena tava sasane anuttarena damathena dantamha, aho te
saranassa anubhavoti.
      [577-8] Tato param bhagavantam dvihi gathahi thunitva tatiyaya
vandanam yacati:-
@Footnote: 1 cha.Ma. aggihuttamukhati  2 Si. ajjhayantehi pathamam ajjhetabbato
@3 ka. pannanato  4 ka. agatamha
      [579] "bhikkhavo tisata ime       titthanti panjalikata
            pade vira pasarehi        naga vandantu satthuno"ti
                   paramatthajotikaya khuddakatthakathaya
                       suttanipatatthakathaya
                     selasuttavannana nitthita.
                        -----------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 29 page 262-284. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=5919&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=29&A=5919&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=373              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=9007              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=9075              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=9075              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]