|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
84. 10. Serīsakavimānavaṇṇanā
suṇotha yakkhassa ca vāṇijāna cāti serīsakavimānaṃ. 1- Tassa kā uppatti?
bhagavati parinibbute āyasmā kumārakassapo pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ setabyanagaraṃ
sampatto tattha pāyāsirājaññaṃ attano santikaṃ upagataṃ viparītaggāhato vivecetvā
sammādassane patiṭṭhāpesi, so tato paṭṭhāya puññapasuto hutvā samaṇabrāhmaṇānaṃ
dānaṃ dento tattha akataparicayatāya asakkaccaṃ dānaṃ datvā aparabhāge kālaṃ
katvā cātumahārājikabhavane suññe serīsake 2- vimāne nibbatti.
Atīte kira kassapassa bhagavato kāle eko khīṇāsavatthero aññatarasmiṃ
gāme piṇḍāya caritvā bahigāme devasikaṃ ekasmiṃ padese bhattakiccaṃ akāsi.
Taṃ disvā eko gopālako "ayyo sūriyātapena kilamatī"ti pasannacitto catūhi
sirīsathamkehi sākhāmaṇḍapaṃ katvā adāsi, maṇḍapassa samīpe sirīsarukkhaṃ ropesīti
ca vadanti. So kālaṃ katvā teneva puññakammena cātumahārājikesu nibbatti,
@Footnote: 1 Sī. serissakavimānaṃ 2 Sī. serissake
Tassa purimakammassa sūcakaṃ vimānadvāre sirīsavanaṃ nibbatti vaṇṇagandhasampannehi
pupphehi sabbakālaṃ upasobhamānaṃ, tena taṃ vimānaṃ "serīsakan"ti paññāyittha. So ca
devaputto ekaṃ buddhantaraṃ devesu ceva manussesu ca saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde
yasattherassa catūsu vimalādīsu gihisahāyesu gavampati 1- nāma hutvā bhagavato
dhammadivāvihāraṃ gacchati.
So aparabhāge pāyāsidevaputtaṃ tattha disvā "kosi tvaṃ āvuso"ti pucchitvā
tena "ahaṃ bhante pāyāsirājañño idhūpapanno"ti vutte "nanu tvaṃ micchādiṭṭhiko
viparītadassano kathamidhūpapanno"ti āha. Atha naṃ pāyāsidevaputto "ayyenamhi
kumārakassapattherena micchādassanato vivecito, puññakiriyānaṃ asakkaccakāritāya 2- pana
suññe vimāne nibbatto, sādhu bhante manussalokaṃ gatakāle mama parijanassa
ārocetha `pāyāsirājañño asakkaccaṃ dānaṃ datvā suññaṃ serīsakavimānaṃ 3- upapanno,
tumhe pana sakkaccaṃ puññāni katvā tatrūpapattiyā cittaṃ paṇidahathā"ti. Thero
tassānukampāya tathā akāsi. Tepi therassa vacanaṃ sutvā tathā cittaṃ paṇidhāya
puññāni katvā serīsake vimāne nibbattiṃsu. Serīsakadevaputtaṃ pana vessavaṇa-
mahārājā marubhūmiyaṃ chāyūdakarahite magge maggapaṭipannānaṃ manussānaṃ amanussa-
paripanthamocanatthaṃ maggarakkhakaṃ ṭhapesi.
Atha aparena samayena aṅgamagadhavāsino vāṇijā sakaṭasahassaṃ bhaṇḍassa pūretvā
sindhusovīradesaṃ gacchantā marukantāre divā uṇhabhayena maggaṃ appaṭipajjitvā
rattiṃ nakkhattasaññāya maggaṃ paṭipajjiṃsu. Te maggamūḷhā hutvā aññaṃ disaṃ agamaṃsu,
tesaṃ antare eko upāsako ahosi saddho pasanno sīlasampanno arahattappattiyā
@Footnote: 1 Sī. gavampatī 2 ka. puññakiriyāya asakkacca katāya 3 Sī. suññe serīsakavimāne
Upanissayasampanno mātāpitūnaṃ upaṭṭhānatthaṃ vaṇijjāya gato. Taṃ anuggaṇhanto
serīsakadevaputto saha vimānena attānaṃ dassesi. Dassetvā ca pana "kasmā
tumhe imaṃ chāyūdakarahitaṃ vālukākantāraṃ paṭipannā"ti pucchi. Te cassa tattha
attano āgatappakāraṃ kathesuṃ, tadatthadīpanā devaputtassa ca vāṇijānañca
vacanapaṭivacanagāthā honti. Ādito pana dve gāthā tāsaṃ sambandhadassanatthaṃ
dhammasaṅgāhakehi ṭhapitā:-
[1228] "suṇotha yakkhassa ca vāṇijāna ca
samāgamo yattha tadā ahosi
yathā kathaṃ itaritarena cāpi
subhāsitaṃ tañca suṇātha sabbe.
[1229] Yo so ahu rājā pāyāsi nāma 1-
bhummānaṃ sahabyagato yasassī
so modamānova sake vimāne
amānuso mānuse ajjhabhāsī"ti.
#[1228-9] Tattha suṇothāti savanāṇattikavacanaṃ. Yaṃ mayaṃ idāni bhaṇāma,
tañca 2- suṇothāti. Yakkhassāti devassa. Devo hi manussānaṃ ekaccānaṃ devānañca
pūjanīyabhāvato "yakkho"ti vuccati. Apica sakkopi cattāro mahārājānopi vessavaṇa-
pārisajjāpi purisopi "yakkho"ti vuccati. Tathā hi "atibāḷhaṃ kho ayaṃ yakkho
pamatto viharati, yannūnāhaṃ imaṃ yakkhaṃ saṃvejeyyan"tiādīsu 3- sakko "yakkho"ti
vutto. "cattāro yakkhā khaggahatthā"tiādīsu mahārājāno. "santi hi bhante uḷārā
yakkhā bhagavato appasannā"tiādīsu 4- vessavaṇapārisajjā. "ettāvatā yakkhassa
@Footnote: 1 Sī. nāmo 2 cha.Ma. ca-saddo na dissati
@3 Ma.mūla. 12/393/350 4 dī.pā. 11/276/169
Suddhī"tiādīsu 1- puriso. Idha pana vessavaṇapārisajjo adhippeto. Vāṇijāna
cāti gāthābandhasukhatthaṃ anunāsikalopaṃ katvā vuttaṃ. Samāgamoti samodhānaṃ. Yatthāti
yasmiṃ vaṇṇupathe. Tadāti tasmiṃ maggamūḷhā hutvā gamanakāle. Itaritarena
cāpīti itarītarañcāpi, idaṃ yathāti iminā yojetabbaṃ. Ayaṃ hettha attho:-
serīsakadevaputtassa vāṇijānañca tadā yattha samāgamo ahosi, taṃ suṇātha, yathā
vāpi tehi aññamaññaṃ subhāsitaṃ sulapitaṃ kathaṃ pavattitaṃ, tañca sabbe ohitacittā
suṇāthāti. Bhummānanti bhummadevānaṃ.
Idāni yakkhassa pucchāgāthāyo honti:-
[1230] "vaṅke araññe amanussaṭṭhāne
kantāre appodake appabhakkhe
suduggame vaṇṇupathassa majjhe
vaṅkaṃbhayā 2- naṭṭhamanā manussā.
[1231] Nayidha phalā mūlamayā ca santi
upādānaṃ natthi kuto'dha bhakkho
aññatra paṃsūhi ca vālukāhi ca
tattāti uṇhāhi ca dāruṇāhi ca.
[1232] Ujjaṅgalaṃ tattamivaṃ kapālaṃ
anāyasaṃ paralokena tulyaṃ
luddānamāvāsamidaṃ purāṇaṃ
bhūmippadeso abhisattarūPo.
@Footnote: 1 khu.su. 25/483/425 2 Ma. dhaṅkaṃbhayā
[1233] Atha tumhe kena vaṇṇena
kimāsamānā imaṃ padesaṃ hi
anupaviṭṭhā sahasā samecca
lobhā bhayā atha vā sampamūḷhā"ti.
#[1230] Tattha vaṅketi saṃsayaṭṭhāne. Yattha paviṭṭhānaṃ "jīvissāma nu kho,
marissāma nu kho"ti jīvite saṃsayo hoti, tādise araññe. Amanussaṭṭhāneti amanussānaṃ
pisācādīnaṃ sañcaraṇaṭṭhāne, manussānaṃ vā agocaraṭṭhāne. Kantāreti nirudake iriṇe,
kaṃ tārenti nayanti etthāti hi kantāro, udakaṃ gahetvā taritabbaṭṭhānaṃ. Tenāha
"appodake"ti. Appasaddo hettha abhāvattho "appiccho appanigghoso"tiādīsu 1-
viya. Vaṇṇupathassa majjheti vālukākantāramajjheti attho. Vaṅkaṃbhayāti vaṅkehi
bhītā. Vaṅkehi bhayaṃ etesanti "vaṅkabhayā"ti 2- vattabbe gāthāsukhatthaṃ sānunāsikaṃ
katvā "vaṅkaṃbhayā"ti vuttaṃ. Idañca vālukākantārapavesanato pubbe tesaṃ uppannabhayaṃ
sandhāya vuttaṃ. Naṭṭhamanāti maggasativippavāsena naṭṭhamānasā, maggamūḷhāti attho.
Manussāti tesaṃ ālapanaṃ.
#[1231] Idhāti imasmiṃ marukantāre. Phalāti ambajambutāla-
nāḷikerādiphalāni na santīti yojanā. Mūlamayā cāti mūlāniyeva mūlamayā, vallikandādīni
sandhāya vadati. Upādānaṃ natthīti kiñcāpi kiñci bhakkhaṃ natthi, upādānaṃ vā
indhanaṃ, aggissa indhanamattampi natthi, kuto kena kāraṇena idha marukantāre
bhakkho siyāti attho. Yaṃ pana atthi tattha, taṃ dassetuṃ "aññatra paṃsūhī"tiādi
vuttaṃ.
@Footnote: 1 aṅ.aṭṭhaka. 23/93,113/157,221 (syā), vi.cūḷa. 7/456/300
@2 Ma. dhaṅkaṃbhayāti dhaṅkehi bhītā, dhaṅkehi kākehi bhayaṃ etesanti dhaṅkabhayāti
#[1232] Ujjaṅgalanti jaṅgalaṃ vuccati lūkhadhūsaro anudako bhūmippadeso, taṃ
pana ṭhānaṃ jaṅgalatopi ukkaṃsena jaṅgalanti āha "ujjaṅgalan"ti. Tenāha "tattamivaṃ
kapālan"ti tattaṃ ayokapālasadisanti attho. Gāthāsukhatthañcettha sānunāsikaṃ katvā
vuttaṃ. Tattamiva icceva daṭṭhabbaṃ. Anāyasanti natthi ettha āyo sukhanti anāyaṃ,
tato eva jīvitaṃ sīyati vināsetīti anāyasaṃ. Atha vā na āyasanti 1- anāyasaṃ.
Paralokenāti narakena tulyaṃ. Narakaṃ hi sattānaṃ ekantānatthatāya parabhūto paṭisattubhūto
lokoti visesato "paraloko"ti vuccati, samantato ayomayattā āyasañca, idaṃ
pana tadabhāvato anāyasaṃ, mahato dukkhassa uppattiṭṭhānatāya paralokasadisanti
dasseti, "anassayan"ti ca keci paṭhanti, sukhassa appatiṭṭhānabhūtanti attho.
Luddānamāvāsamidaṃ purāṇanti idaṃ ṭhānaṃ cirakālato paṭṭhāya luddānaṃ dāruṇānaṃ
pisācādīnaṃ āvāsabhūtaṃ. Abhisattarūpoti "evaṃ lūkho ghorākāro hotū"ti porāṇehi
isīhi sapitasadiso, dinnasapo viyāti attho.
#[1233] Kena vaṇṇenāti kena kāraṇena. Kimāsamānāti kiṃ paccā-
sīsantā. 2- Hīti nipātamattaṃ. "padesampī"ti ca paṭhanti, imampi nāma padesanti
attho. Sahasā sameccāti sahasā ādīnavānisaṃse avicāretvā samavāyena anupaviṭṭhā
sappaviṭṭhā. Lobhā bhayā atha vā kenaci anatthakāmena palobhitā 3- lobhato kenaci
amanussādinā 4- paripātitā bhayā vā. Atha vā sampamūḷhāti maggavippanaṭṭhā imaṃ
padesaṃ anupaviṭṭhāti yojanā.
Idāni vāṇijā āhaṃsu:-
[1234] Magadhesu aṅgesu ca satthavāhā
āropayitvā paṇiyaṃ puthuttaṃ
@Footnote: 1 Sī. na āyusanti 2 Sī. paccāsiṃsantā 3 Sī.,i. patāritā 4 Ma. amanussādīhi
Te yāmase sindhusovīrabhūmiṃ
dhanatthikā uddayaṃ patthayānā.
[1235] Divā pipāsaṃ'nadhivāsayantā
yoggānukampañca samekkhamānā
etena vegena āyāmasabbe
rattiṃ maggaṃ paṭipannā vikāle.
[1236] Te duppayātā aparaddhamaggā
andhākulā vippanaṭṭhā araññe
suduggame vaṇṇupathassa majjhe
disaṃ na jānāma pamūḷhacittā.
[1237] Idañca disvāna adiṭṭhapubbaṃ
vimānaseṭṭhañca tvañca yakkha
tatuttariṃ jīvitamāsamānā
disvā patītā sumanā udaggā"ti.
#[1234] Tattha magadhesu aṅgesu ca satthavāhāti magadharaṭṭhe ca aṅgaraṭṭhe
ca jātā saṃvaḍḍhā taṃnivāsino satthe satthassa ca vāhanakā satthakā ceva
satthasāmikā ca. Paṇiyanti bhaṇḍaṃ. Teti te mayaṃ. Yāmaseti gacchāma. Sindhusovīrabhūminti
sindhudesaṃ sovīradesañca. Uddayanti ānisaṃsaṃ atirekalābhaṃ.
#[1235] Anadhivāsayantāti adhivāsetuṃ asakkontā. Yoggānukampanti
goṇādīnaṃ sattānaṃ anuggahaṃ. Etena vegenāti iminā javena, yena tava 1-
@Footnote: 1 i. tvaṃ
Dassanato pubbe āyāma āgatamha. Rattiṃ maggaṃ paṭipannāti rattiyaṃ maggaṃ paṭipannā.
Vikāleti akāle avelāyaṃ.
#[1236] Duppayātāti duṭṭhu payātā apathe gatā, tato eva aparaddhamaggā.
Andhākulāti andhā viya ākulā, maggajānanasamatthassa paññācakkhuno abhāvena
andhā, tato eva ākulā, vippanaṭṭhā ca maggasammūḷhatāya. Disanti
gantabbadisaṃ, yassaṃ disāyaṃ sindhusovīradeso, taṃ disaṃ. Pamūḷhacittāti
disāsaṃsayasumūḷhacittā. 1-
#[1237] Tvañcāti tuvañca. Yakkhāti ālapanaṃ. Tatuttariṃ jīvitamāsamānāti
yo "ito paraṃ amhākaṃ jīvitaṃ natthī"ti jīvitasaṃsayo uppanno, idāni tato
uttarimpi jīvitaṃ āsīsantā. Disvāti dassanahetu. Patītāti pahaṭṭhā. Sumanāti
somanassappattā. Udaggāti udaggāya pītiyā 2- udaggacittā.
Evaṃ vāṇijehi attano pavattiyā pakāsitāya puna devaputto dvīhi gāthāhi
pucchi:-
[1238] "pāraṃ samuddassa imañca 3- vaṇṇuṃ
vettācaraṃ saṅkupathañca maggaṃ
nadiyo pana pabbatānañca duggā
puthuddisā gacchatha bhogahetu.
[1239] Pakkhandiyāna vijitaṃ paresaṃ
verajjake mānuse pekkhamānā
yaṃ vo sutaṃ vā atha vāpi diṭṭhaṃ
accherakaṃ taṃ vo suṇoma tātā"ti.
@Footnote: 1 Ma. satipamūḷhacittā 2 Sī. odaggiyapītiyā 3 Sī.,i. idañca
Tassattho:- pāraṃ samuddassāti samuddassa paratīraṃ imañca īdisaṃ vaṇṇuṃ
vaṇṇupathaṃ vettalatā bandhitvā ācaritabbato vettācaraṃ maggaṃ, saṅkuke khāṇuke
koṭṭetvā gantabbato saṅkupathaṃ maggaṃ, nadiyo pana candabhāgādikā pabbatānañca
visamappadesāti evaṃ duggā puthuddisā bhoganimittaṃ gacchatha, evaṃ gacchantā ca
pakkhandiyāna pakkhanditvā anupavisitvā paresaṃ rājūnaṃ vijitaṃ tattha verajjake
videsavāsike mānuse 1- pekkhamānā gacchatha, evaṃbhūtehi vo tumhehi yaṃ sutaṃ vā
atha vā diṭṭhiṃ vā accherakaṃ acchariyaṃ, taṃ vo santike tātā vāṇijā suṇomāti
attano vimānassa acchariyabhāvaṃ tehi kathāpetukāmo pucchati.
Evaṃ devaputtena puṭṭhā vāṇijā āhaṃsu:-
[1240] "itopi accherataraṃ kumāra
na no sutaṃ vā atha vāpi diṭṭhaṃ
atītamānusakameva sabbaṃ
disvā na tappāma anomavaṇṇaṃ.
[1241] Vehāyasaṃ pokkharañño savanti
pahūtamalyā bahupuṇḍarīkā
dumā cime niccaphalūpapannā
atīva gandhā surabhiṃ pavāyanti.
[1242] Veḷūriyathambhā satamussitāse
silāpavāḷassa ca āyataṃsā
masāragallā sahalohitaṅgā
thambhā ime jotirasāmayāse.
@Footnote: 1 cha.Ma. manusse
[1243] Sahassathambhaṃ atulānubhāvaṃ
tesū'pari sādhumidaṃ vimānaṃ
ratanantaraṃ kañcanavedimissaṃ
tapanīyapaṭṭehi ca sādhuchannaṃ.
[1244] Jambonaduttattamidaṃ sumaṭṭho
pāsādasopānaphalūpapanno
daḷho ca vaggu ca susaṅgato ca 1-
atīva nijjhānakhamo manuñño.
[1245] Ratanantarasmiṃ bahuannapānaṃ
parivārito accharāsaṅgaṇena
murajaālambaratūriyaghuṭṭho 2-
abhivanditosi thutivandanāya.
[1246] So modasi nārigaṇappabodhano
vimānapāsādavare manorame
acintiyo sabbaguṇūpapanno
rājā yathā vessavaṇo naḷinyā.
[1247] Devo nu āsi udavāsi yakkho
udāhu devindo manussabhūto
pucchanti taṃ vāṇijā satthavāhā
ācikkha ko nāma tuvaṃsi yakkho"ti.
@Footnote: 1 Sī. vaggu sumukho susaṅgato 2 ka.....turiyasaṅghuṭṭho
#[1240-2] Tattha kumārāti paṭhamavaye ṭhitattā devaputtaṃ ālapati. Sabbanti
devaputtaṃ tassa vimānapaṭibaddhañca sandhāya vadati. Pokkharaññoti pokkharaṇiyo.
Satamussitāseti sataratanubbedhā. Silāpavāḷassāti silāya pavāḷassa ca, silāmayā 1-
pavāḷamayāti attho. Āyataṃsāti dīghaṃsā. Atha vā āyatā hutvā aṭṭhasoḷasa-
duvattiṃsādiaṃsavanto.
#[1243] Tesū'parīti tesaṃ thambhānaṃ upari. Sādhumidanti sundaraṃ idaṃ tava
vimānaṃ. Ratanantaranti ratanantaravantaṃ, bhittithambhasopānādīsu nānāvidhehi aññehi
ratanehi yuttaṃ. Kañcanavedimissanti suvaṇṇamayāya vedikāya sahitaṃ parikkhittaṃ.
Tapanīyapaṭṭehi ca sādhuchannanti tapanīyamayehi anekaratanamayehi ca chadanehi tattha
tattha suṭṭhu chāditaṃ.
#[1244] Jambonaduttattamidanti idaṃ tava vimānaṃ yebhuyyena uttattajambunada-
bhāsuraṃ. Sumaṭṭho pāsādasopānaphalūpapannoti tassa ca so so padeso sumaṭṭho
suṭṭhu majjito. Tehi tehi anantarapāsādehi sopānavisesehi ramaṇīyehi phalakehi
ca yutto. Daḷhoti thiro. Vaggūti abhirūpo samuggato. 2- Susaṅgatoti suṭṭhu
saṅgatāvayavo aññamaññānurūpapāsādāvayavo. Atīva nijjhānakhamoti pabhassarabhāvepi
ativiya olokanakkhamo. Manuññoti manoramo.
#[1245] Ratanantarasminti ratanamaye, ratanabhūte vā sārabhūte vimānassa
abbhantare. Bahuannapānanti pesalaṃ pahūtaṃ annañca pānañca vijjati, upalabbhatīti
adhippāyo. Murajaālambaratūriyaghuṭṭhoti mudiṅgānaṃ ālambarānaṃ avasiṭṭhatūriyānañca
saddehi niccaghosito. Abhivanditosīti namassito, thomito vā asi. Tenāha
"thutivandanāyā"ti.
@Footnote: 1 Sī.,i. phalikasilāmayā 2 Sī. sumukho
#[1246] Acintiyoti acinteyyānubhāvo. Naḷinyāti evaṃ nāmake kīḷanaṭ-
ṭhāne yathā vessavaṇo mahārājā, evaṃ tvaṃ modasīti yojanā. 1-
#[1247] Āsīti asi bhavasi. Devindoti sakko devarājā. Manussabhūtoti
manussesu bhūto manussajātiko. Yakkhoti devādibhāvaṃ pucchitvāpi yakkhabhāvaṃ
āsaṅkantā vadanti.
Idāni so devaputto attānaṃ jānāpento:-
[1248] "serīsako nāma ahamhi 2- yakkho
kantāriyo vaṇṇupathamhi gutto
imaṃ padesaṃ abhipālayāmi
vacanakaro vessavaṇassa rañño"ti.
Āha. 3- Tattha ahamhi yakkhoti ahaṃ yakkho amhi. Kantāriyoti ārakkhaṇatthaṃ
kantāre niyutto. Guttoti gopako. Tenāha "abhipālayāmī"ti.
Idāni vāṇijā tassa kammādīni pucchantā āhaṃsu:-
[1249] "adhiccaladdhaṃ pariṇāmajaṃ te
sayaṃkataṃ udāhu devehi dinnaṃ
pucchanti taṃ vāṇijā satthavāhā
kathaṃ tayā laddhamidaṃ manuññan"ti.
Tattha adhiccaladdhanti adhiccasamuppattikaṃ, yadicchakaṃ laddhanti attho. Pariṇāmajaṃ
teti niyatisaṅgatibhāvapariṇataṃ, kālapariṇataṃ vā. Sayaṃkatanti tayā sayameva kataṃ,
@Footnote: 1 Sī. dasseti 2 Sī. ahampi 3 ka. gāthamāha
Deviddhiyā tayā sayameva nibbattitanti attho. Udāhu devehi dinnanti tayā
ārādhitehi devehi pasādavasena nissaṭṭhaṃ.
Idāni devaputto caturopi pakāre paṭikkhipitvā puññameva apadisanto:-
[1250] "nādhiccaladdhaṃ na pariṇāmajaṃ me
na sayaṃkataṃ na hi devehi dinnaṃ
sakehi kammehi apāpakehi
puññehi me laddhamidaṃ manuññan"ti.
Gāthamāha.
Taṃ sutvā vāṇijā puna "nādhiccaladdhan"ti gāthāyaṃ puññādhikameva te
caturo pakāre āropetvā puññassa ca sarūpaṃ pucchiṃsu:-
[1251] "kiṃ te vataṃ kiṃ pana brahmacariyaṃ
kissa suciṇṇassa ayaṃ vipāko
pucchanti taṃ vāṇijā satthavāhā
kathaṃ tayā laddhamidaṃ vimānan"ti.
Tattha vatanti vatasamādānaṃ. Brahmacariyanti seṭṭhacariyaṃ.
Puna devaputto te paṭikkhipitvā attānaṃ yathūpacitaṃ puññañca
dassento:-
[1252] "mamaṃ pāyāsīti ahu samaññā
rajjaṃ yadā kārayiṃ kosalānaṃ
natthikadiṭṭhi kadariyo pāpadhammo
ucchedavādī ca tadā ahosiṃ.
[1253] Samaṇo ca kho āsi kumārakassapo
bahussuto cittakathī uḷāro
so me tadā dhammakathaṃ abhāsi 1-
diṭṭhivisūkāni vinodayī me.
[1254] Tāhaṃ tassa 2- dhammakathaṃ suṇitvā
upāsakattaṃ paṭivedayissaṃ
pāṇātipātā virato ahosiṃ
loke adinnaṃ parivajjayissaṃ
amajjapo no ca musā abhāṇiṃ
sakena dārena ca ahosiṃ tuṭṭho.
[1255] Taṃ me vataṃ taṃ pana brahmacariyaṃ
tassa suciṇṇassa ayaṃ vipāko
teheva kammehi apāpakehi
puññehi me laddhamidaṃ vimānan"ti.
Āha. Taṃ suviññeyyameva.
Atha vāṇijā devaputtaṃ vimānañcassa paccakkhato disvā kammaphalaṃ saddahitvā
attano kammaphale saddhaṃ pavedentā:-
[1256] "saccaṃ kirāhaṃsu narā sapaññā
anaññathā vacanaṃ paṇḍitānaṃ
yahiṃ yahiṃ gacchati puññakammo
tahiṃ tahiṃ modati kāmakāmī.
@Footnote: 1 Sī. akāsi 2 Ma. tāhaṃ
[1257] Yahiṃ yahiṃ sokapariddavo ca
vadho ca bandho ca parikkileso
tahiṃ tahiṃ gacchati pāpakammo
na muccati duggatiyā kadācī"ti.
Gāthādvayaṃ avocuṃ. Tattha sokapariddavoti soko ca paridevo 1- ca. Parikkilesoti vuttā
anaṭṭhuppatti.
Evaṃ tesu kathentesuyeva vimānadvāre sirīsarukkhato paripākena muttabandhanā
paripakkā sipāṭikā pati, tena devaputto saparijano domanassappatto ahosi.
Taṃ disvā vāṇijā:-
[1258] "sammūḷharūpova jano ahosi
asmiṃ muhutte kalalīkatova
janassimassa tuyhañca kumāra
appaccayo kena nu kho ahosī"ti.
Gāthamāhaṃsu. Tattha sammūḷharūpovāti sokavasena sabbaso mūḷhasabhāvo viya. Janoti
devajano. Asmiṃ muhutteti imasmiṃ muhuttamatte. Kalalīkatoti kalalaṃ viya kato,
kalalanissitaudakībhūto viya āviloti adhippāyo. Janassimassa tuyhañcāti imassa tava
parijanassa tuyhañca. Appaccayoti domanassaṃ.
Taṃ sutvā devaputto:-
[1259] "ime ca sirīsavanā 2- tātā
dibbā gandhā surabhī sampavanti
@Footnote: 1 Sī. pariddavo 2 Sī. ime sirīsūpavanā ca
Te sampavāyanti imaṃ vimānaṃ
divā ca ratto ca tamaṃ nihantvā.
[1260] Imesañca kho vassasataccayena
sipāṭikā phalati ekamekā
mānussakaṃ vassasataṃ atītaṃ
yadagge kāyamhi idhūpapanno.
[1261] Disvānahaṃ vassasatāni pañca
asmiṃ vimāne ṭhatvāna tātā
āyukkhayā puññakkhayā cavissaṃ
teneva sokena pamucchitosmī"ti 1- āha.
#[1259] Tattha sirīsavanāti sirīsavipinato. 2- Tātāti vāṇije ālapati. Ime
tumhākaṃ mayhañca paccakkhabhūtā dibbā gandhā surabhī ativiya sugandhāyeva
samantato pavanti pavāyanti, te dibbā gandhā evaṃ vāyantā imaṃ vimānaṃ
sampavāyanti sammadeva gandhaṃ gāhāpenti, na kevalaṃ sampavāyanameva, atha kho
attano pabhāya tamampi nihanti. Tenāha "divā ca ratto ca tamaṃ
nihantvā"ti.
#[1260-61] Imesanti sirīsānaṃ. Sipāṭikāti phalakuṭṭhilikā. Phalatīti paccitvā
vaṇṭato muccati, puṭabhedaṃ vā patvā sissati. Mānussakaṃ vassasataṃ atītanti yasmā
vassasatassa accayena imassa sirīsassa sipāṭikā phalati, ayañca phalitā, tasmā
mayhaṃ mānussakaṃ vassasataṃ atītaṃ, yadagge yato paṭṭhāya kāyamhi idha imasmiṃ
devanikāye upapanno nibbatto. Mayhañca devagaṇanāya pañca vassasatāni āyu,
@Footnote: 1 i. samucchitosmīti 2 Sī. sirīsūpavanāti sirīsūpavanato
Tasmā khīyati me āyūti sokavasena sampamūḷhoti dasseti. Tenāha "disvāna'haṃ
vassasatāni pañca .pe. Teneva sokena pamucchitosmī"ti.
Atha naṃ vāṇijā samassāsentā:-
[1262] "kathaṃ nu soceyya tathāvidho so
laddhā vimānaṃ atulaṃ cirāya
ye cāpi kho ittaramupapannā
te nūna soceyyuṃ parittapuññā"ti
āhaṃsu. Tattha yādisehi appāyukehi 1- maraṇaṃ paṭicca socitabbaṃ siyā, tādiso
pana evaṃ dibbānubhāvasampanno navutivassasatasahassāyuko kathaṃ nu soceyya, na
socitabbamevāti adhippāyo.
Devaputto tattakeneva samassāsetvā tesaṃ vacanaṃ sampaṭicchanto tesañca
upadesaṃ dento 2-:-
[1263] "anucchaviṃ ovadiyañca me taṃ
yaṃ maṃ tumhe peyyavācaṃ vadetha
tumhe ca kho tātā mayānuguttā
yenicchakaṃ tena paletha sotthin"ti
gāthamāha. Tattha anucchavinti anucchavikaṃ, tumhākameva taṃ yuttarūpaṃ. Ovadiyañca
me tanti me mayhaṃ tumhehi ovadiyaṃ ovādavasena vattabbametaṃ. Yaṃ yasmā maṃ
mayhaṃ tumhe "kathaṃ nu soceyyan"tiādinā peyyavācaṃ piyavacanaṃ vadetha, yaṃ vā
peyyavācāya vadanaṃ kathanaṃ, taṃ tumhākameva anucchavikanti yojanā. Atha vā yaṃ
@Footnote: 1 i. yādisehi appapuññehi, ka. yādisehi appāyukehi appapuññehi
@2 Sī.,i. upadesento
Yasmā tumhe peyyavācaṃ vadetha, tasmā anucchavikaṃ ovadiyañca ovaditabbaṃ
ovādānurūpaṃ kātabbañca me mayā kataṃ, kiṃ pana tanti āha "tumhe ca kho
tātā"tiādi. Tattha mayānuguttāti imasmiṃ amanussapariggahe marukantāre yāva
kantārātikkamā mayā anuguttā rakkhitā yenicchakaṃ yathārucitena sotthiṃ khemena
paletha gacchathāti attho.
Atha vāṇijā kataññubhāvaṃ pakāsentā:-
[1264] "gantvā mayaṃ sindhusovīrabhūmiṃ
dhanatthikā uddayaṃ patthayānā
yathāpayogā paripuṇṇacāgā
kāhāma serīsamahaṃ 1- uḷāran"ti
gāthamāhaṃsu. Tattha yathāpayogāti idāni katapaṭiññānurūpapayogā. Paripuṇṇacāgāti
samattacāgā, uḷārassa mahassa pariyattapariccāgā. Mahanti ussavapūjaṃ.
Puna devaputto mahakaraṇaṃ paṭikkhipanto kattabbesu ca te niyojento:-
[1265] "mā ceva serīsamahaṃ akattha
sabbañca vo bhavissati yaṃ vadetha
pāpāni kammāni vivajjayātha
dhammānuyogañca adhiṭṭhahāthā"ti
gāthamāha. Tattha yaṃ vadethāti yaṃ tumhe khemena sindhusovīradesapattiṃ tattha ca
vipulaṃ uddayaṃ lābhaṃ paccāsīsantā "gantvā mayan"tiādīni vadatha, sabbaṃ taṃ vo
tumhākaṃ tatheva bhavissati, tattha nikkaṅkhā hotha. Tumhe pana ito paṭṭhāya pāpāni
@Footnote: 1 Sī. serissamahaṃ
Kammāni pāṇātipātādīni vivajjayātha parivajjetha. Dhammānuyoganti dānādikusala-
dhammassa anuyuñjanaṃ. Adhiṭṭhahāthāti anusikkhatha idaṃ serīsakamahanti dasseti.
Yaṃ pana upāsakaṃ anuggaṇhanto tesaṃ rakkhāvaraṇaṃ kātukāmo ahosi, tassa
guṇaṃ kittetvā taṃ tesaṃ uddisanto imā gāthāyo āha:-
[1266] "upāsako atthi imamhi saṃghe
bahussuto sīlavatūpapanno
saddho ca cāgī ca supesalo ca
vicakkhaṇo santusito mutīmā.
[1267] Sañjānamāno na musā bhaṇeyya
parūpaghātāya na cetayeyya
vebhūtikaṃ pesuṇaṃ 1- no kareyya
saṇhañca vācaṃ sakhilaṃ bhaṇeyya.
[1268] Sagāravo sappatisso vinīto
apāpako adhisīle visuddho
so mātaraṃ pitarañcāpi jantu
dhammena poseti ariyavutti.
[1269] Maññe so mātāpitūnaṃ kāraṇā
bhogāni pariyesati na attahetu
mātāpitūnañca yo accayena
nekkhammapoṇo carissati brahmacariyaṃ.
@Footnote: 1 ka. pisuṇaṃ
[1270] Ujū avaṅko asaṭho amāyo
na lesakappena ca vohareyya
so tādiso sukatakammakārī
dhamme ṭhito kinti labhetha dukkhaṃ.
[1271] Taṃkāraṇā pātukatomhi attanā
tasmā dhammaṃ passatha vāṇijāse
aññatra teniha bhasmī bhavetha
andhākulā vippanaṭṭhā araññe
taṃ khippamānena lahuṃ parena
sukho have sappurisena saṅgamo"ti.
#[1266] Tattha saṃgheti sattasamūhe. Vicakkhaṇoti tattha tattha kattabbatāya
kusalo. Santusitoti santuṭṭho. Mutīmāti kammassakatañāṇādinā idhalokaparalokahitānaṃ
munanato 1- mutimā.
#[1267] Sañjānamāno na musā bhaṇeyyāti sampajānamusā na bhāseyya. 2-
Vebhūtikanti sahitānaṃ vinābhāvakaraṇato "vebhūtikan"ti laddhanāmaṃ pisuṇaṃ no kareyya
na vadeyya.
#[1268] Sappatissoti patissayo garuṭṭhāniyesu nivātavuttikattā soraccaṃ,
saha patissenāti sappatisso. Adhisīleti upāsakena rakkhitabbaadhisīlasikkhāya.
Ariyavuttīti parisuddhavutti.
#[1269] Nekkhammapoṇoti nibbānaninno. Carissati brahmacariyanti pabbajjaṃ
sāsanabrahmacariyaṃ carissati.
@Footnote: 1 ka. munamato 2 ka. bhaṇeyya
#[1270] Lesakappenāti kappiyalesena. Na ca vohareyyāti māyāsāṭheyyavasena
vacanaṃ na nicchāreyya. Dhamme ṭhito kinti labhetha dukkhanti evaṃ vuttanayena dhamme
ṭhito dhammacārī samacārī kinti kena pakārena dukkhaṃ labhetha pāpuṇeyya.
#[1271] Taṃkāraṇāti tannimittaṃ tassa upāsakassa hetu. Pātukatomhi
attanāti sayameva tumhākaṃ ahaṃ pāturahosiṃ. "attānan"tipi pāṭho, mama attānaṃ
tumhākaṃ pātvākāsinti attho. Tasmāti yasmā ahaṃ dhammaṃ apacāyamāno taṃ
rakkhanto tumhepi rakkhāmi, tasmā dhammaṃ passatha dhammameva caritabbaṃ katvā
oloketha. Aññatra teniha bhasmī bhavethāti tena upāsakena vinā ce āgatā,
imasmiṃ marukantāre anāthā appaṭisaraṇā bhasmabhāvaṃ gaccheyyātha. Khippamānenāti
evaṃ khippantena vambhantena 1- pīḷantena. Lahunti sukaraṃ. Parenāti adhikaṃ, aññena
vā. Tasmā sukho have sappurisena saṅgamoti. So hi khantisoracce niviṭṭho
kenaci kiñci vuttopi na paṭippharatīti adhippāyo.
Evaṃ sāmaññato kittitaṃ sarūpato ñātukāmā vāṇijā:-
[1272] "kiṃ nāma so kiñca karoti kammaṃ
kiṃ nāmadheyyaṃ kiṃ pana tassa gottaṃ
mayampi naṃ daṭṭhukāmamha yakkha
yassānukampāya idhāgatosi
lābhā hi tassa yassa tuvaṃ pihesī"ti
gāthamāhaṃsu. Tattha kiṃ nāma soti nāmato so jantu satto ko nāma. Kiñca
karoti kammanti kasivaṇijjādīsu kīdisaṃ kammaṃ karoti. Kiṃ nāmadheyyanti mātāpitūhi
kataṃ pana "tisso phusso"tiādīsu tassa kiṃ nāmadheyyaṃ. "bhaggavo bhāradvājo"ti-
ādīsu kiṃ vā tassa gottaṃ. Yassa tuvaṃ pihesīti yaṃ tuvaṃ piyāyasi.
@Footnote: 1 i. vambhentena
Idāni devaputto taṃ nāmagottādivasena dassento:-
[1273] "yo kappako sambhavanāmadheyyo
upāsako kocchaphalūpajīvī
jānātha naṃ tumhākaṃ pesiyo so
mā kho naṃ hīḷittha supesalo so"ti.
Āha. Tattha kappakoti nhāpito. Sambhavanāmadheyyoti sambhavoti evaṃnāmo.
Kocchaphalūpajīvīti kocchañca phalañca upanissāya jīvanako. Tattha kocchaṃ nāma āḷakādi-
saṇṭhāpanatthaṃ kesādīnaṃ ullikhanasādhanaṃ. Pesiyoti pesanakārako veyyāvaccakaro.
Idāni vāṇijā taṃ sañjānitvā āhaṃsu:-
[1274] "jānāmase yaṃ tvaṃ pavadesi 1- yakkha
na kho naṃ jānāma sa edisoti
mayampi naṃ pūjayissāma yakkha
sutvāna tuyhaṃ vacanaṃ uḷāran"ti.
Tattha jānāmaseti yaṃ tvaṃ vadesi, taṃ mayaṃ sarūpato jānāma. Edisotīti
guṇato pana yathā tayā kittitaṃ, evaṃ edisoti taṃ na kho jānāma, yathā
taṃ aviddasunoti adhippāyo.
Idāni devaputto te attano vimānaṃ āropetvā anusāsanatthaṃ
gāthamāha:-
[1275] "ye keci imasmiṃ satthe manussā
daharā mahantā atha vāpi majjhimā
@Footnote: 1 Sī.,ka. vadesi
Sabbeva te ālambantu vimānaṃ
passantu puññānaṃ phalaṃ kadariyā"ti.
Tattha mahantāti vuḍḍhā. Ālambantūti ārohantu. Kadariyāti maccharino
adānasīlā. 1-
Idāni pariyosāne cha gāthā dhammasaṅgāhakehi vuttā:-
[1276] "te tattha sabbeva ahaṃ pureti
taṃ kappakaṃ tattha purakkhatvā 2-
sabbeva te ālambiṃsu vimānaṃ
masakkasāraṃ viya vāsavassa.
[1277] Te tattha sabbeva ahaṃ pureti
upāsakattaṃ paṭivedayiṃsu
pāṇātipātā viratā ahesuṃ
loke adinnaṃ parivajjayiṃsu
amajjapā no ca musā bhaṇiṃsu
sakena dārena ca ahesuṃ tuṭṭhā.
[1278] Te tattha sabbeva ahaṃ pureti
upāsakattaṃ paṭivedayitvā
pakkāmi sattho anumodamāno
yakkhiddhiyā anumato punappunaṃ.
@Footnote: 1 ka. acāgasīlā 2 Sī. purakkhipitvā
[1279] Gantvāna te sindhusovīrabhūmiṃ
anatthikā uddayaṃ 1- patthayānā
yathāpayogā paripuṇṇalābhā
paccāgamuṃ pāṭaliputtamakkhataṃ.
[1280] Gantvāna te saṃgharaṃ sotthivanto
puttehi dārehi samaṅgibhūtā
ānandī vittā sumanā patītā
akaṃsu serīsamahaṃ uḷāraṃ
serīsakaṃ te pariveṇaṃ māpayiṃsu.
[1281] Etādisā sappurisāna sevanā
mahatthikā dhammaguṇāna sevanā
ekassa atthāya upāsakassa
sabbeva sattā sukhitā 2- ahesun"ti.
#[1276] Tattha ahaṃ pureti ahaṃ purimaṃ ahaṃ purimanti ahamahaṃkarāti 3- attho.
Te tattha sabbevāti vatvā puna "sabbeva te"ti vacanaṃ "sabbeva te yathā
vimānassa āruhane ussukkajātā ahesuṃ, tathā sabbeva taṃ āruhiṃsu, na kassaci
āruhane antarāyo ahosī"ti dassanatthaṃ vuttaṃ. Masakkasāraṃ viya vāsavassāti
"masakkasāran"ti ca tāvatiṃsabhavanaṃ vuccati, sabbaṃ vā devabhavanaṃ, idha pana sakkabhavanaṃ
veditabbaṃ. Tenāha "masakkasāraṃ viya vāsavassā"ti.
#[1277-8] Atha te vāṇijā vimānaṃ passitvā pasannacittā tassa deva-
puttassa ovāde ṭhatvā saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāya tassa ānubhāvena
@Footnote: 1 i. udaya 2 i. sukhino 3 Ma. ahaṃkārāti
Sotthinā icchitaṃ desaṃ agamaṃsu. Tena vuttaṃ "te tattha sabbevā"tiādi. Tattha
anumato pakkāmi sattho yakkhiddhiyā punappunaṃ anumodamānoti yojanā. Kena pana
anumatoti? yakkhenāti pākaṭoyamattho.
#[1279] Yathāpayogāti yathāajjhāsayaṃ katapayogā. Paripuṇṇalābhāti samiddha-
lābhā. Akkhatanti anupaddutaṃ pāṭaliputtaṃ. Akkhatanti vā anābādhaṃ anuppīḷaṃ,
anantarāyenāti attho.
#[1280] Saṃgharanti sakaṃ gehaṃ. Sotthivantoti sotthibhāvena yuttā khemino.
Ānandītiādīhipi 1- catūhi padehi somanassitabhāvameva vadati. Serīsakaṃ te pariveṇaṃ
māpayiṃsūti kataññutāya ṭhatvā paṭissavamocanatthañca devaputtassa nāmena serīsakaṃ
nāma paricchedavaseneva 2- veṇiyato pekkhitabbato pariveṇaṃ pāsādakūṭāgārarattiṭṭhānādi-
sampannaṃ pākāraparikkhittaṃ dvārakoṭṭhakayuttaṃ āvāsaṃ akaṃsu.
#[1281] Etādisāti edisī, evaṃ anatthapaṭibāhinī atthasādhikā ca. Mahatthikāti
mahāpayojanā mahānisaṃsā. Dhammaguṇānanti aviparītaguṇānaṃ. Ekassa sattassa
hitatthaṃ sabbeva sattā sabbe eva te satthapariyāpannā sattā sukhitā 3- sukhappattā
khemappattā ahesuṃ.
Sambhavo pana upāsako pāyāsissa devaputtassa tesañca vāṇijānaṃ
vacanapaṭivacanavasena pavattaṃ gāthābandhaṃ sutaniyāmeneva uggahetvā therānaṃ ārocesi.
Pāyāsidevaputto āyasmato sambhavattherassa kathesīti apare. Taṃ yasattherappamukhā
mahātherā dutiyasaṅgītiyaṃ saṅgahaṃ āropesuṃ. Sambhavo pana upāsako mātāpitūnaṃ
accayena pabbajitvā arahatte patiṭṭhāsi.
Serīsakavimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
@Footnote: 1 cha.Ma. ādīhi 2 cha.Ma. eva-saddo na dissati 3 i. sukhino
The Pali Atthakatha in Roman Book 30 page 389-413.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=30&A=8196
อรรถกถาบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=30&A=8196
อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=84
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=2771
พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=2896
The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=2896
Contents of The Tipitaka Volume 26
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26
        |
|
บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]