ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 33 : PALI ROMAN Thera.A.2 (paramatthadi.2)

                   397. 3. Anandattheragathavannana
     pisunena ca kodhanenatiadika ayasmato anandattherassa gatha. Ka
uppatti?
@Footnote: 1 cha.Ma. sariputtamevetam 2 Ma.upari. 14/93-7/77-81 anupadasutta
@3 di.pati. 11/141 adi/85 sampasadaniyasutta
     Ayampi purimabuddhesu katadhikaro padumuttarassa bhagavato kale hamsavatinagare
satthu vematikabhata hutva nibbatti, sumanotissa namam ahosi. Pita panassa
anandaraja nama. So attano puttassa sumanakumarassa vayappattassa hamsavatito
visayojanasate thane bhoganagaram adasi. So kadaci kadaci agantva sattharanca
pitaranca passati. Tada raja sattharanca satasahassaparimanam bhikkhusamghanca sayameva
sakkaccam upatthahi, annesam upatthatum na deti.
     Tena samayena paccanto kupito ahosi. Kumaro tassa kupitabhavam ranno
anarocetva sayameva tam vupasameti. Tam sutva raja tutthamanaso puttam pakkosapetva
"varam te tata dammi, varam ganhahi"ti aha. Kumaro "sattharam bhikkhusamghanca
temasam upatthahanto jivitam avanjham katum icchami"ti aha. Etam na sakka,
annam vadehiti. Deva khattiyanam dvekatha nama natthi, etadeva me dehi, na
mayham annena atthoti. Sace sattha anujanati, dinnamevati. So "satthu cittam
janissami"ti viharam gato. Tena ca samayena bhagava bhattakiccam nitthapetva
gandhakutim pavittho hoti, so bhikkhu upasankamitva "aham bhante bhagavantam dassanaya
agato, dassetha me bhagavantan"ti aha. Bhikkhu "sumano nama thero satthu upatthako,
tassa santikam gacchahi"ti ahamsu. So therassa santikam gantva vanditva "sattharam
bhante me dassetha"ti aha. Atha thero tassa passantasseva pathaviyam nimujjitva
sattharam upasankamitva "bhante rajaputto tumhakam dassanaya agato "ti aha.
Tenahi bhikkhu bahi asanam pannapehiti. Thero punapi tassa passantasseva buddhasanam
gahetva antogandhakutiyam nimujjitva bahiparivene patubhavitva gandhakutiparivene
asanam pannapesi. Kumaro tam disva "mahanto vatayam bhikkhu"ti cittam uppadesi.
     Bhagavapi gandhakutito nikkhamitva pannattasane nisidi. Rajaputto sattharam
vanditva patisantharam katava ayam bhante thero tumhakam sasane vallabho manneti.
Ama kumara vallabhoti. Kim katva bhante esa vallabho hotiti. Danadini punnani
katvati. "bhagava ahampi ayam thero viya anagate  buddhasasane vallabho hotukamo"ti
sattaham khandhavarabhattam nama datvapi sattame divase bhante maya pitu santika
temasam tumhakam patijagganavaro laddho, temasam me vassavasam adhivasethati. Bhagava
"atthi nu kho tattha gatena attho"ti oloketva "atthi"ti disva "sunnagare
kho kumara tathagata abhiramanti"ti aha. Kumaro "annatam bhagava, annatam
sugata"ti vatva "aham bhante purimataram gantva viharam karemi, maya pesite
bhikkhusatasahassena saddhim agacchatha"ti patinnam gahetva pitu santikam gantva
"dinna me deva bhagavata patinna, maya pahite bhagavantam peseyyatha"ti pitaram
vanditva nikkhamitva yojane yojane viharam karonto visayojanasatam addhanam gato.
Gantva ca attano nagare viharatthanam vicinanto sobhanassa nama kutumbikassa
uyyanam disva satasahassena kinitva satasahassam vissajjetva viharam karesi.
Tattha bhagavato gandhakutim sesabhikkhunanca rattitthanadivatthanatthaya kutilenamandape
karetva pakaraparikkhepam dvarakotthakanca nitthapetva pitu santikam pesesi
"nitthitam mayham kiccam, sattharam pahinatha"ti.
     Raja bhagavantam bhojetva "bhagava sumanassa kiccam nitthitam, tumhakam gamanam
paccasimsati"ti aha. Bhagava satasahassabhikkhuparivuto yojane yojane viharesu vasamano
agamasi. Kumaro "sattha agacchati"ti sutva yojanam paccuggantva gandhamaladihi
pujayamano 1- satasahassena kite sobhane nama uyyane satasahassena karitam viharam
pavesetva:-
           "satasahassena me kitam      satasahassena mapitam
            sobhanam nama uyyanam      patigganha mahamuni"ti
@Footnote: 1 Si. pujayamano bhagavantam anetva
Tam niyyadesi. So vassupanayikadivase mahadanam pavattetva "iminava niharena
danam dadeyyatha"ti puttadare amacce ca kiccakaraniyesu ca niyojetva sayam
sumanattherassa vasanatthanasamipeyeva vasanto temasam sattharam upatthahanto upakatthaya
pavaranaya gamam pavisitva sattaham mahadanam pavattetva sattame divase satthu
bhikkhusatasahassassa ca padamule ticivarani thapetva vanditva "bhante yadetam maya
sattaham khandhavaradanato patthaya 1- punnam katam, na tam saggasampattiadinam atthaya,
athakho aham ayam sumanatthero viya anagate ekassa buddhassa upatthako bhaveyyan"ti
panidhanam akasi. Satthapissa anantarayatam disva byakaritva pakkami.
     Sopi tasmim buddhuppade vassasatasahassam punnani katva tato parampi tattha
tattha bhave ularani punnakammani upacinitva devamanussesu samsaranto kassapassa
bhagavato kale pindaya carato ekassa therassa pattaggahanattham uttarasatakam datva
pujam akasi. Puna sagge nibbattitva tato cuto baranasiraja hutva attha
paccekabuddhe disva te bhojetva attano mangaluyyane attha pannasalayo
karetva tesam nisidanatthaya attha sabbaratanamayapithe ceva maniadharake ca
patiyadetva dasavassasahassani upatthanam akasi. Etani pakatatthanani.
     Kappasatasahassam pana tattha tattha bhave punnani karontova amhakam bodhisattena
saddhim tusitapure nibbattitva tato cuto amitodanasakkassa gehe nibbatti, tassa
sabbe natake anandite karonto jatoti anandotveva namam ahosi. So
anukkamena vayappatto katabhinikkhamane sammasambodhim patva pavattitavaradhammacakke pathamam
kapilavatthum gantva tato nikkhante bhagavati tassa parivarattham pabbajitum nikkhantehi
bhaddiyadihi saddhim nikkhamitva bhagavato santike pabbajitva na cirasseva ayasmato
punnassa mantaniputtassa santike dhammakatham sutva sotapattiphale patitthahi.
@Footnote: 1 Si. yadetam mahadanato patthaya
     Tena ca samayena bhagavato pathamabodhiyam visativassani anibaddhaupatthaka ahesum. Ekada
nagasamalo pattacivaram gahetva vicari, ekada nagito, ekada upavano, ekada
sunakkhatto, ekada cundo samanuddeso, ekada sagato, ekada meghiyo, te yebhuyyena
satthu cittam naradhayimsu. Athekadivasam bhagava gandhakutiparivene pannattavarabuddhasane
bhikkhusamghaparivuto nisinno bhikkhu amantesi "aham bhikkhave idanimhi mahallako,
ekacce bhikkhu `imina maggena gacchama'ti vutte annena gacchanti, ekacce
mayham pattacivaram bhumiyam nikkhipanti, mayham nibaddhupatthakam bhikkhum janatha"ti.
Tam sutva bhikkhunam dhammasamvego udapadi. Athayasma sariputto utthaya bhagavantam
vanditva "aham bhante tumhe upatthahissami"ti aha. Tam bhagava patikkhipi.
Etenupayena mahamoggallanam adim katva sabbe mahasavaka "aham upatthahissami, aham
upatthahissami"ti utthahimsu thapetva ayasmantam anandam, tepi bhagava patikkhipi.
So pana tunhiyeva nisidi. Atha nam bhikkhu ahamsu "avuso tvampi satthu
upatthakatthanam yacahi"ti. Yacitva laddhatthanam nama kidisam hoti, sace ruccati,
sattha sayameva vakkhatiti. Atha bhagava "na bhikkhave anando annehi ussahetabbo, sayameva
janitva mam upatthahissati"ti aha. Tato bhikkhu "utthehi avuso ananda, sattharam
upatthakatthanam yacahi"ti ahamsu.
     Thero utthahitva "sace me bhante bhagava attana laddham panitacivaram na
dassati, panitapindapatam na dassati, ekagandhakutiyam vasitum na dassati, nimantanam
gahetva na gamissati, evaham bhagavantam upatthahissami"ti aha. "ettake 1- gune
labhato satthu upatthane ko bharo"ti upavadamocanattham ime cattaro patikkhepa
ca "sace bhante bhagava maya gahitanimantanam gamissati, sacaham desantarato agatagate
tavadeva dassetum lacchami. Yada me kankha uppajjati, tavadeva bhagavantam upasankamitum
@Footnote: 1 Si.,Ma. upatthahissamiti ettakameva
Lacchami, sace bhagava parammukha desitam dhammam puna mayham kathessati, evaham
bhagavantam upatthahissami"ti "ettakampi satthu santike anuggaham na labhati"ti
upavadamocanatthanceva dhammabhandagarikabhavaparamipuranatthanca ima catasso ayacana cati
attha vare gahetva nibaddhupatthako ahosi. Tasseva thanantarassa atthaya kappasatasahassam
puritanam paraminam phalam papuni, so upatthakatthanam laddhadivasato patthaya dasabalam duvidhena
udakena, tividhena dantakatthena, hatthapadaparikammena pitthiparikammena, gandhakuti-
parivenasammajjanenati evamadihi kiccehi upatthahanto "imaya nama velaya satthu
idam nama laddhum vattati, idam nama katum vattati"ti divasabhagam santikavacaro hutva
rattibhage mahantam dandadipikam gahetva gandhakutiparivenam nava vare anupariyayati
satthari pakkosante pativacanadanaya thinamiddhavinodanattham.
     Atha nam sattha jetavane ariyaganamajjhe nisinno anekapariyayena pasamsitva bahussutanam
satimantanam gatimantanam dhitimantanam upatthakananca bhikkhunam aggatthane
thapesi. Evam satthara pancasu thanesu etadagge thapito catuhi acchariyabbhuta-
dhammehi samannagato satthu dhammakosarakkho ayam mahathero sekhova samano satthari
parinibbute hettha vuttanayena bhikkhuhi samuttejito devataya ca samvejito "sveyeva
ca dani dhammasangiti katabba, na kho pana metam patirupam, yvayam sekho sakaraniyo
hutva asekhehi therehi saddhim dhammam sangayitum sannipatam gantun"ti sanjatussaho
vipassanam patthapetva bahudevarattim vipassanaya kammam karonto cankame viriyasamatam
alabhitva viharam pavisitva sayane nisiditva sayitukamo kayam avattesi. 1-
Appattanca sisam bimbohanam pada ca bhumito muttamatta, etasmim antare anupadaya
asavehi cittam vimucci, chalabhinno ahosi. Tena vuttam apadane 2-:-
         "aramadvara nikkhamma        padumuttaro mahamuni
          vassento amatam vutthim         nibbapesi mahajanam.
@Footnote: 1 Ma. avanchesi      2 khu.apa. 32/644adi/75
          Satasahassa 1- te dhira       chalabhinna mahiddhika
          parivarenti sambuddham          chayava anupayini. 2-
          Hatthikkhandhagato asim          setacchattam varuttamam
          sucarurupam disvana            piti 3- me udapajjatha.
          Oruyha hatthikhandhamha         upagacchim narasabham
          ratanamayachattam me            buddhasetthassa dharayim.
          Mama sankappamannaya           padumuttaro mahaisi
          tam katham thapayitvana            ima gatha abhasatha.
          Yo so chattamadharesi         sonnalankarabhusitam
          tamaham kittayissami            sunatha mama bhasato.
          Ito gantva ayam poso       tusitam avasissati
          anubhossati sampattim           accharahi purakkhato.
          Catutimsatikkhattum ca             devarajjam karissati
          naradhipo 4- atthasatam         vasudham avasissati.
          Atthapannasakkhattum ca          cakkavatti bhavissati
          padesarajjam vipulam             mahiya karayissati.
          Kappasatasahassamhi             okkakakulasambhavo
          gotamo nama gottena        sattha loke bhavissati.
          Sakyanam kulaketussa           natibandhu bhavissati
          anando nama namena        upatthako mahesino.
          Atapi nipako capi          bahusaccesu kovido
          nivatavutti atthaddho          sabbapathi bhavissati.
          Padhanapahitatto so           upasanto nirupadhi
          sabbasave parinnaya          nibbayissatyanasavo.
@Footnote: 1 cha.Ma. satasahassam       2 cha.Ma. anapayini        3 cha.Ma. vatti
@4 cha.Ma. baladhipo
          Santi arannaka naga        kunjara satthihayana
          tidhappabhinna matanga         isadanta urulhava.
          Anekasatasahassa             panditapi mahiddhika
          sabbe te buddhanagassa        na hontu panidhimhi te.
          Adiya me namassami         majjhime atha pacchime
          pasannacitto sumano           buddhasettham upatthahim.
          Atapi nipako capi          sampajano  patissato
          sotapattiphalam  patto         sekhabhumisu kovido.
          Satasahassito kappe           yam kammamabhiniharim
          taham bhumimanuppatto           thita saddhammamacala.
          Svagatam vata me asi .pe.    katam buddhassa sasanan"ti.
     Chalabhinno pana hutva sangitimandapam pavi sitva dhammam sangayanto tattha
tattha bhikkhunam ovadadanavasena attano patipattidipanadivasena ca bhasitagatha ekajjham
katva anukkamena khuddakanikayasangayanakale theragathasu sangitim aropento:-
              [1017] "pisunena ca kodhanena ca
                     maccharina ca vibhutinandina 1-
                     sakhitam na kareyya pandito
                     papo kapurisena sangamo.
              [1018] Saddhena ca pesalena ca
                     pannavata bahussutena ca
                     sakhitam hi kareyya pandito
                     bhaddo sappurisena sangamo.
@Footnote: 1 cha.Ma. vibhutanandina
        [1019] Passa cittakatam bimbam          arukayam samussitam
               aturam bahusankappam           yassa natthi dhuvam thiti.
        [1020] Passa cittakatam rupam           manina kundalena ca
               atthitacena onaddham          saha vatthehi sobhati.
        [1021] Alattakakata pada          mukham cunnakamakkhitam
               alam balassa mohaya         no ca paragavesino.
        [1022] Atthapadakata kesa          netta anjanamakkhita
               alam balassa mohaya         no ca paragavesino.
        [1023] Anjaniva nava citta         putikayo alankato
               alam balassa mohaya         no ca paragavesino.
               Odahi migavo pasam          nasada vaguram migo
               bhutva nivapam gacchama        kandante migabandhake.
               Chinno paso migavassa        nasada vaguram migo
               bhutva nivapam gacchama        socante migaluddake.
        [1024] Bahussuto cittakathi           buddhassa paricarako
               pannabharo visannutto        seyyam kappeti gotamo.
        [1025] Khinasavo visannutto         sangatito sunibbuto
               dhareti antimam deham         jatimaranaparagu.
        [1026] Yasmim patitthita dhamma        buddhassadiccabandhuno
               nibbanagamane magge         soyam titthati gotamo.
        [1027] Dvasiti buddhato ganhim 1-     dve sahassani bhikkhuto
               caturasitisahassani           ye me dhamma pavattino.
        [1028] Appassutayam puriso          balibaddova jirati
               mamsani tassa vaddhanti         panna tassa na vaddhati.
@Footnote: 1 pali. ganhi
        [1029] Bahussuto appassutam          yo sutenatimannati
               andho padipadharova          tatheva patibhati mam.
        [1030] Bahussutam upaseyya          sutanca na vinasaye
               tam mulam brahmacariyassa         tasma dhammadharo siya.
        [1031] Pubbaparannu atthannu         niruttipadakovido
               suggahitanca ganhati          atthancopaparikkhati.
        [1032] Khantya chandikato hoti       ussahitva tuleti tam
               samaye so padahati           ajjhattam susamahito.
        [1033] Bahussutam dhammadharam            sappannam buddhasavakam
               dhammavinnanamakankham          tam bhajetha tathavidham.
        [1034] Bahussuto dhammadharo          kosarakkho mahesino
               cakkhu sabbassa lokassa        pujaneyyo 1- bahussuto.
        [1035] Dhammaramo dhammarato        dhammam anuvicintayam
               dhammam anussaram bhikkhu          saddhamma na parihayati.
        [1036] Kayamaccheragaruno           hiyyamane anutthahe
               sarirasukhagiddhassa             kuto samanaphasuta.
        [1037] Na pakkhanti disa sabba       dhamma na patibhanti mam
               gate kalyanamittamhi         andhakaramva khayati.
        [1038] Abbhatitasahayassa            atitagatasatthuno
               natthi etadisam mittam         yatha kayagata sati.
        [1039] Ye purana atita te       navehi na sameti me
               svajja ekova jhayami       vassupetova pakkhima.
        [1040] Dassanaya atikkante 2-      nanaverajjake bahu
               ma varayittha sotaro       passantu samayo mamam.
@Footnote: 1 cha. Ma. pujaniyo   2 cha.Ma. abhikkante
        [1041] Dassanaya atikkante        nanaverajjake puthu
               karoti sattha okasam       na nivareti cakkhuma.
        [1042] Pannavisati vassani          sekhabhutassa 1- me sato
               na kamasanna uppajji       passa dhammasudhammatam.
        [1043] Pannavisati vassani          sekhabhutassa 1- me sato
               na dosasanna uppajji       passa dhammasudhammatam.
        [1044] Pannavisati vassani          bhagavantam upatthahim
               mettena kayakammena       chayava anupayini.
        [1045] Pannavisati vassani          bhagavantam upatthahim
               mettena vacikammena        chayava anupayini.
        [1046] Pannavisati vassani          bhagavantam upatthahim
               mettena manokammena       chayava anupayini.
        [1047] Buddhassa cankamantassa        pitthito anucankamim
               dhamme desiyamanamhi        nanam me udapajjatha.
        [1048] Aham sakaraniyomhi           sekho appattamanaso
               satthu ca parinibbanam         yo amham anukampako.
        [1049] Tadasi yam bhimsanakam           tadasi lomahamsanam
               sabbakaravarupete          sambuddhe parinibbute.
        [1050] Bahussuto dhammadharo         kosarakkho mahesino
               cakkhu sabbassa lokassa       anando parinibbuto.
        [1051] Bahussuto dhammadharo         kosarakkho mahesino
               cakkhu sabbassa lokassa       andhakare tamonudo.
        [1052] Gatimanto satimanto         dhitimanto ca yo isi
               saddhammadharako thero       anando ratanakaro.
@Footnote: 1 ka. sobhutassa
        [1053] Paricinno maya sattha       katam buddhassa sasanam
               ohito garuko bharo       natthi dani punabbhavo"ti
ima gatha abhasi.
     Tattha pisunena cati adito dve gatha chabbaggiye bhikkhu devadattapakkhiyehi
bhikkhuhi saddhim samsaggam karonte disva tesam ovadadanavasena vutta. Tattha
pisunenati pisunaya vacaya. Taya hi yutto puggalo "pisuno"ti vutto yatha
nilagunayutto pato niloti. Kodhanenati kujjhanasilena. Attasampattiniguhanalakkhanassa
maccherassa sambhavato maccharina. Vibhutinandinati sattanam vibhutam vibhavanam vinasam
icchantena, vibhutam va visum bhavo bhedo, tam nandanena, sabbametam devadattapakkhiyeva
sandhaya vuttam. Te hi pancavatthudipanaya bahu jane sammapatipanne bhindanta satthari
bahiddhataya 1- thaddhamacchariyadimacchariyapakatamahajanassa mahato anatthaya patipajjimsu.
Sakhitanti sahayabhavam samsaggam na kareyya, kimkarana? papo kapurisena sangamo
Kapurisena papapuggalena samagamo nihino lamako. Ye hissa ditthanugatim apajjanti.
Tesam ducintitadibhedam balalakkhanameva avahati, pageva vacanakarassa. Tenaha bhagava
"yani kanici bhikkhave bhayani uppajjanti, sabbani tanibalato uppajjanti,
no panditato"tiadi. 2-
     Yena pana samsaggo katabbo, tam dassetum "saddhena ca"tiadi vuttam. Tattha
saddhenati kammakammaphalasaddhaya ceva ratanattayasaddhaya ca samannagatena. Pesalenati
piyasilena silasampannena. Pannavatati udayatthagaminiya 3- nibbedhikaya pannaya vasena
pannasampannena. Bahussutenati pariyattipativedhabahusaccanam paripuriya bahussutena.
Bhaddoti tena tadisena sadhuna sangamo bhaddo sundaro kalyano ditthadhammikadi-
bhedam attham avahatiti adhippayo.
@Footnote: 1 Si. avahitthataya    2 an.tika. 20/1/96 bhayasutta    3 Si. udayabbayagaminiya
     Passa cittakatantiadika satta gatha attano rupasampattim disva kamasannam
uppadentiya uttaraya nama upasikaya kayavicchandajananattham bhasita. "ambapalim
ganikam disva vikkhittacittanam ovadadanatthan"tipi vadanti. Ta hettha
vuttatthaeva.
     Bahussuto cittakathitiadika dve. Gatha therena arahattam patva udanavasena
bhasita. Tattha paricarakoti upatthako. Seyyam kappetiti arahattappattisamanantaram
sayitatta vuttam. Thero hi bahudeva rattim cankamena vitinametva sariram utum gahapetum
ovarakam 1- pavisitva sayitum mancake nisinno pada ca bhumito mutta, appattanca
sisam bimbohanam, etthantare 2- arahattam patva sayi.
     Khinasavoti parikkhinacaturasavo, tato eva catuhipi yogehi visamyutto,
ragasangadinam atikkantatta sangatito, sabbaso kilesaparilahassa vupasantatta
sunibbuto sitibhutoti attho.
     Yasmim patitthita dhammati theram uddissa khinasavamahabrahmuna bhasita gatha.
Upatthitaya hi dhammasangitiya theram uddissa yehi bhikkhuhi "eko bhikkhu
vissagandham vayati"ti vuttam. Atha thero adhigate arahatte sattapanniguhadvaram samghassa
samaggi danattham agato, tassa khinasavabhavappakasanena suddhavasamahabrahma te bhikkhu
lajjapento "yasmim patitthita dhamma"ti gathamaha. Tassattho:- buddhassa bhagavato
dhamma teneva adhigata pavedita ca pativedhapariyattidhamma yasmim purisavisese patitthita,
soyam gottato gotamo dhammabhandagariko saupadisesanibbanassa adhigatatta idani
anupadisesanibbanagamane magge patitthahi, tassa ekamsabhagiti.
     Athekadivasam gopakamoggallano nama brahmano theram pucchi "tvam bahussutoti
buddhassa sasane pakato, kittaka dhamma te satthara bhasita, taya dharita"ti,
@Footnote: 1 Si. ovaranam                            2 Si. na etthantare
Tassa thero pativacanam dento "dvasiti"ti gathamaha. Tattha dvasiti sahassaniti yojana,
buddhato ganhinti sammasambuddhato ugganhim dvisahassadhikani asitidhammakkhandha-
sahassani satthu santika adhiganhinti attho. Dve sahassani bhikkhutoti dve
dhammakkhandhasahassani bhikkhuto ganhim, dhammasenapatiadinam bhikkhunam santika
adhigacchim. Caturasitisahassaniti tadubhayam samodhanetva catusahassadhikani
asitisahassani. Ye me dhamma pavattinoti ye yathavuttaparimana dhammakkhandha mayham
paguna vacuggata jivhagge parivattantiti.
     Athekada thero sasane pabbajitva vipassanadhurepi ganthadhurepi ananuyuttam
ekam puggalam disva bahusaccabhave adinavam pakasento "appassutayan"ti
gathamaha. Tattha appassutayanti ekassa dvinnam va pannasanam, athava pana vagganam
antamaso ekassa dvinnam va suttantanampi uggahitanam abhavena appassuto
ayam, kammatthanam pana uggahetva 1- anuyunjanto bahussutova. Balibaddova jiratiti
yatha balibaddo 2- jiramano vaddhamano neva matu na pitu, na sesanatakanam
atthaya vaddhati, athakho niratthakameva jirati, evamevam ayampi na upajjhayavattam
karoti, na acariyavattam, na agantukavattadini, na bhavanam anuyunjati, niratthakameva
jirati. Mamsani tassa vaddhantiti yatha balibaddassa "kasanabharavahanadisu asamattho eso"ti
aranne vissatthassa yatha tatha vicarantassa khadantassa pivantassa mamsani tassa
vaddhanti, evamevam imassapi upajjhayadihi vissatthassa samgham nissaya cattaro
paccaye labhitva uddhamvirecanadini katva kayam posentassa mamsani vaddhanti
thulasariro hutva vicarati. Pannati lokiyalokuttara panassa panna ekangulimattapi na
vaddhati, aranne gacchalatadini viya assa chadvarani 3- nissaya tanha ceva navavidhamano
ca vaddhatiti adhippayo.
@Footnote: 1 Si. gahetva     2 Ma. balibaddho    3 Si. chadvarani pana
     Bahussutoti gatha attano bahusaccam nissaya annam atimannantam ekam bhikkhum
uddissa vutta. Tattha sutenati sutahetu attano bahusaccanimittam. Atimannatiti
atikkamitva mannati attanam ukkamsento param paribhavati. Tathevati yatha andho
andhakare telapajjotam dharento alokadanena paresamyeva atthavaho, na attano,
tatheva pariyattibahusaccena sutava puggalo sutena anupapanno attano attham
aparipurento andho nanalokadanena paresamyeva atthavaho, na attano, dipadharo
andho viya mayham upatthatiti.
     Idani bahusacce anisamsam dassento "bahussutan"ti gathamaha. Tattha
upaseyyati payirupaseyya. Sutanca na vinasayeti bahussutam payirupasitva laddham
sutanca na vinaseyya na susseyya dharanaparicayaparipucchamanasikarehi vaddheyya. Tam mulam
brahmacariyassati yasma bahussutam payirupasitva laddham tam sutam pariyattibahusaccam
maggabrahmacariyassa mulam padhanakaranam. Tasma dhammadharo siya vimuttayatanasise thatva
yathasutassa dhammassa dharane 1- pathamam pariyattidhammadharo bhaveyya.
     Idani pariyattibahusaccena sadhetabbamattham dassetum "pubbaparannu"tiadi
vuttam. Tattha pubbanca aparanca janatiti pubbaparannu. Ekissa hi gathaya
pubbabhage apannayamanepi pubbabhage va pannayamane aparabhage apannaya-
manepi "imassa aparabhagassa imina pubbabhagena imassa va pubbabhagassa imina
aparabhagena bhavitabban"ti jananto pubbaparannu nama. Attatthadibhedam tassa
tassa bhasitassa attham janatiti atthannu. Niruttipadakovidoti niruttiyam
sesapadesupi cati catusupi patisambhidasu cheko. Suggahitanca ganhatiti teneva kovida-
bhavena atthato byanjanato ca dhammam sugahitameva katva ganhati. Atthancopaparikkhatiti
yathasutassa yathapariyattassa dhammassa attham upaparikkhati "iti silam, iti samadhi,
iti panna, ime ruparupadhamma"ti manasa anupekkhati.
@Footnote: 1 Si. karanena, Ma. karane
     Khantya chandikato hotiti tesu manasa anupekkhitesu dhammesu ditthinijjhanak-
khantiya nijjhanam khamapetva rupapariggahadimukhena vipassanabhinivese chandikato
chandajato hoti. Tathabhuto ca vipassanaya kammam 1- karonto ussahitva tuleti
tamtampaccayanamarupadassanavasena ussaham katva tato param tilakkhanam aropetva tuleti
"aniccan"tipi "dukkhan"tipi "anatta"tipi tam namarupam tireti vipassati. Samaye
so padahati, ajjhattam susamahitoti so evam passanto paggahetabbadisamaye cittassa
pagganhanadina padahati, padahanto ca ajjhattam gocarajjhatte vipassanasamadhina
maggasamadhina ca sutthu samahito bhaveyya, asamadhanahetubhute kilese pajaheyya.
Svayam guno sabbopi yasma bahussutam dhammadharam sappannam buddhasavakam payirupasantassa
hoti, tasma asankhatam dhammam arabbha dukkhadisu parinnadivisitthakiccataya
dhammavinnanasankhatam dhammananam akankhanto tathavidham vuttappakaram kalyanamittam bhajetha
seveyya payirupaseyyati attho.
     Evam bahupakarataya tassa pujaniyatam dassento "bahussuto"ti gathamaha.
Tassattho:- suttageyyadi bahu sutam etassati bahussuto, tameva desanadhammam
suvannabhajane pakkhittasihavasa viya avinassantam dharetiti dhammadharo, tato eva
mahesino bhagavato dhammakosam dhammaratanam arakkhatiti kosarakkho, yasma sadevakassa
lokassa samadassanena cakkhubhuto, tasma cakkhu sabbassa lokassa pujaneyyo mananiyoti,
bahussutabhavena bahujanassa pujaniyabhavadassanattham nigamanavasena punapi "bahussuto"ti
vuttam.
     Evarupam kalyanamittam labhitvapi karakasseva aparihani, na akarakassati.
Dassento "dhammaramo"ti gathamaha. Tattha nivasanatthena samathavipassanadhammo
aramo, tasmim eva dhamme rato abhiratoti dhammarato, tasseva dhammassa punappunam
@Footnote: 1 Si. vipassanakammam
Vicintanena dhammam anuvicintayam dhammam avajjento manasi karotiti attho.
Anussaranti tameva dhammam anussaranto. Saddhammati evarupo bhikkhu sattatimsapabheda
bodhipakkhi yadhamma navavidhalokuttaradhamma ca na parihayati, na kadaci tassa tato parihani
hotiti attho.
     Athekadivasam kaye avitaragam kusitam hinaviriyam kosallayatinamam 1- bhikkhum
samvejento "kayamaccheragaruno"ti gathamaha. Tattha kayamaccheragarunoti kayadalhibahulassa
kaye mamattassa acariyupajjhayanampi kayena kattabbam kinci akatva vicarantassa.
Hiyyamaneti attano kaye jivite ca khane khane parihiyyamane. Anutthaheti siladinam
paripuranavasena utthanaviriyam na kareyya. Sarirasukhagiddhassati attano sarirassa
sukhapaneneva gedham apannassa. Kuto samanaphasutati evarupassa puggalassa
samannavasena kuto sukhaviharo, phasuviharo na tassa vijjatiti attho.
     Na pakkhantitiadika ayasmato sariputtassa dhammasenapatino parinibbutabhavam
sutva therena bhavita. 2- Tattha na pakkhanti disa sabbati puratthimadibheda sabba
disa na pakkhayanti, disamulhoti attho. Dhamma na patibhanti manti pubbe
sutthu pagunapi pariyattidhamma idani sakkaccam samannahariyamanapi mayham na
upatthahanti. Gate kalyanamittamhiti sadevakassa lokassa kalyanamittabhute dhammasena-
patimhi anupadisesanibbanam gate. Andhakaramva khayatiti sabbopayam loko andhakaro
viya upatthati.
     Abbhatitasahayassati apagatasahayassa, kalyanamittarahitassati attho.
Atitagatasatthunoti ayasmato 3- atito hutva nibbanagatasatthukassa, satthari
parinibbuteti attho. Yatha kayagata satiti kayagatasatibhavana takkarassa yatha
ekantahitavaha, evam
@Footnote: 1 Si. kosallayati 2 cha.Ma. bhasita     3 Ma. bhagavato
Etadisam anathassa puggalassa ekantahitavaham annam mittam nama natthi, sanathassa
annapi bhavana hitavaha evati adhippayo.
     Puranati porana, sariputtadike kalyanamitte sandhayavadati. Navehiti
navakehi. Na sameti meti mayham cittam na samagacchati, na te mama cittam aradhentiti
attho. Svajja ekova jhayamiti soham ajja vuddhatarehi virahito ekova hutva
jhayami jhanapasuto homi. Vassupetoti vassakale kulavakam upeto pakkhi viya.
"vasupeto"tipi pali, vasam upagatoti attho.
     Dassanaya atikkanteti gatha satthara bhasita. Tassattho:- mama dassanaya
atikkante nanavidhavidesapavasikabahujane ananda mama upasankamanam ma varesi.
Kasma? 1- te sotaro dhammassa, mamam passantu, ayameva dassanaya samayoti.
     Tam sutva thero "dassanaya atikkante"ti aparam gathamaha. Imaya hi
gathaya sambandhattham 2- purimagatha idha nikkhitta. Teneva sacaham desantarato
agatagate tavadeva dassetum lacchamiti etassa padassa atthasiddhim dasseti.
     Pannavisati vassaniti panca gatha attano aggupatthakabhavam dipetum vutta.
Araddhakammatthanabhavena 3- hi satthu upatthanapasutabhavena ca therassa maggena
asamucchinnapi kamasannadayo na uppajjimsu, kayavacimanokammani ca sabbakalam satthari
mettapubbangamani mettanuparivattani ahesum. Tattha pannavisati vassaniti
pancavisati samvaccharani. Sekhabhutassa me satoti sekhabhumiyam sotapattiphale thitassa me sato.
Kamasannati kamasahagata sanna na uppajji, ettha ca kamasannadianuppatti-
vacanena 4- attano asayasuddhim dasseti, "mettena kayakammena"tiadina payogasuddhim.
Tattha gandhakutiyam paribhandakaranadina satthu vattapativattakaranena ca mettam kayakammam
@Footnote: 1 Ma. tasma    2 Ma. sambandhanattham      3 Ma. araddhaupatthanassatibhavena
@4 Si. kamasannadianuppattivasena
Veditabbam, dhammadesanakalarocanadina mettam vacikammam, rahogatassa sattharam uddissa
hitupasamharamanasikarena mettam manokammam. Nanam me udapajjathati attano sekkhabhumi-
pattimaha.
     Aham sakaraniyomhiti satthu parinibbane upatthite mandalamalam pavisitva kapisisam
alambitva sokabhibhutena vuttagatha. Tattha sakaraniyomhiti dukkhaparijananadina
karaniyena sakaraniyo amhi. Appattamanasoti anadhigatarahatto. Satthu
ca parinibbananti mayham satthu parinibbananca upatthitam. Yo amham anukampakoti
yo sattha mayham anuggahako.
     Tadasi yam bhimsanakanti gatha satthu parinibbanakale pathavikampanadevadundubhi-
phalanadike 1- disva sanjatasamvegena vuttagatha.
     Bahussutotiadika tisso gatha theram pasamsantehi sangitikarehi thapita.
Tattha gatimantoti asadisaya nanagatiya samannagato. Satimantotiparamena sati-
nepakkena samannagato. Dhitimantoti asadharanaya byanjanatthavadharanasamatthaya
dhitisampattiya samannagato. Ayam hi thero ekapadeyeva thatva satthipadasahassani
satthara kathitaniyameneva ganhati, gahitanca suvannabhajane pakkhittasihavasa viya
sabbakalam na vinassati, aviparitabyanjanavadharanasamatthaya satipubbangamaya pannaya
atthavadharanasamatthaya pannapubbangamaya satiya ca samannagato. Tenaha bhagava
"etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam bahussutanan"tiadim. 2- Tatha caha dhamma-
senapati "ayasma anando atthakusalo"tiadim. 3- Ratanakaroti saddhammaratanassa
akarabhuto.
@Footnote: 1 Ma. duddarubhi....     2 an.ekaka. 20/219/25 etadaggavagga
@3 an.pancaka. 22/169/225 khippanisantisutta
     Paricinnoti gatha parinibbanakale therena bhasita, sa vuttattha eva.
                    Anandattheragathavannana nitthita.
                    Paramatthadipaniya theragathasamvannanaya
                    timsanipatassa atthavannana nitthita.
                    -----------------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 33 page 453-472. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=10494&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=10494&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=397              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=8134              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=8231              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=8231              Contents of The Tipitaka Volume 26 http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]