ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext book chage to ENGLISH letter  
Atthakatha Book 33 : PALI ROMAN Thera.A.2 (paramatthadī.2)

                    401. 1. Vaṅgīsattheragāthāvaṇṇanā
     sattatinipāte nikkhantaṃ vata maṃ santantiādikā āyasmato vaṅgīsattherassa
gāthā. Kā uppatti?
     ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare mahābhogakule nibbatto purimanayeneva
vihāraṃ gantvā dhammaṃ suṇanto satthārā ekaṃ bhikkhuṃ paṭibhāṇavantānaṃ 1- aggaṭṭhāne
ṭhapentaṃ disvā satthu adhikārakammaṃ katvā "ahampi anāgate paṭibhāṇavantānaṃ
aggo bhaveyyan"ti patthanaṃ katvā satthārā byākato yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā deva-
manussesu saṃsaranto  imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā
vaṅgīsoti laddhanāmo tayo bede uggaṇhanto ācariyaṃ ārādhetvā chavasīsamantaṃ
nāma sikkhitvā chavasīsaṃ nakhena ākoṭetvā "ayaṃ satto asukayoniyaṃ nibbatto"ti
jānāti.
     Brāhmaṇā "ayaṃ amhākaṃ jīvitamaggo"ti ñatvā vaṅgīsaṃ gahetvā paṭicchannayāne
nisīdāpetvā gāmanigamarājadhāniyo vicaranti. Vaṅgīsopi tivassamatthake matānampi
sīsaṃ āharāpetvā nakhena ākoṭetvā "ayaṃ satto asukayoniyaṃ nibbatto"ti vatvā
mahājanassa kaṅkhacchedanatthaṃ te te jane āvāhetvā 2- attano attano gatiṃ kathāpeti.
Tena tasmiṃ mahājano abhippasīdati.
     So naṃ nissāya mahājanassa hatthato satampi sahassampi labhatīti. Brāhmaṇā
vaṅgīsamādāya yathāruciṃ vicaritvā puna sāvatthiṃ agamaṃsu. Vaṅgīso satthu guṇe sutvā
satthāraṃ upasaṅkamitukāmo ahosi. Brāhmaṇā "samaṇo gotamo māyāya taṃ
@Footnote: 1 cha.Ma. paṭibhānavantānaṃ  2 Sī. taṃ taṃ janaṃ āvisāpetvā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page563.

Āvaṭṭessatī"ti paṭikkhipiṃsu. Vaṅgīso tesaṃ vacanaṃ anādiyitvā satthu santikaṃ gantvā madhurapaṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ nisīdi. Taṃ satthā pucchi "vaṅgīsa kiñci sippaṃ jānāsī"ti. Āma bho gotama chavasīsamantaṃ nāma jānāmi, tena tivassamatthake matānampi sīsaṃ nakhena ākoṭetvā nibbattaṭṭhānaṃ jānāmīti. Satthā tassa ekaṃ niraye nibbattassa sīsaṃ dassesi, ekaṃ manussesu, ekaṃ devesu, ekaṃ parinibbutassa sīsaṃ dassesi. So paṭhamaṃ sīsaṃ ākoṭetvā "bho gotama ayaṃ satto niraye nibbatto"ti āha. Sādhu vaṅgīsa suṭṭhu tayā diṭṭhaṃ, "ayaṃ satto kuhiṃ nibbatto"ti pucchi. "manussaloke"ti. Ayaṃ kuhinti. Devaloketi tiṇṇannampi nibbattaṭṭhānaṃ kathesi. Parinibbutassa pana sīsaṃ nakhena ākoṭento neva ādiṃ 1- na koṭiṃ passi. Atha naṃ satthā "na sakkosi vaṅgīsā "ti pucchi. "upaparikkhāmi tāvā"ti punappunaṃ parivattetvā ākoṭentopi bāhirakammantena khīṇāsavassa gatiṃ kathaṃ jānissati, athassa matthakato sedo mucci. So lajjitvā tuṇhībhūto aṭṭhāsi. Atha naṃ satthā "kilamasi vaṅgīsā"ti āha. Āma bho gotama, imassa uppannaṭṭhānaṃ jānituṃ na sakkomi, sace tumhe jānātha, kathethāti. "vaṅgīsa ahaṃ etampi jānāmi, ito uttaritarampi jānāmī"ti vatvā:- "cutiṃ yo vedi sattānaṃ upapattiñca sabbaso asattaṃ sugataṃ buddhaṃ tamahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. Yassa gatiṃ na jānanti devā gandhabbamānusā khīṇāsavaṃ arahantaṃ tamahaṃ brūmi brāhmaṇan"ti 2- imā dve gāthā abhāsi. Vaṅgīso "tenahi bho gotama taṃ vijjaṃ me dethā"ti apacitiṃ dassetvā satthu santike nisīdi. Satthā "amhehi samānaliṅgassa demā"ti āha. Vaṅgīso "yaṅkiñci katvā mayā imaṃ mantaṃ gahetuṃ vaṭṭatī"ti brāhmaṇe @Footnote: 1 cha.Ma. antaṃ 2 khu.dhamMa. 25/419,420,649,650/90,460

--------------------------------------------------------------------------------------------- page564.

Āha "tumhe mayi pabbajante mā cintayittha, ahaṃ mantaṃ uggaṇhitvā sakalajambūdīpe jeṭṭhako bhavissāmi, tumhākampi tena bhaddakameva bhavissatī"ti mantatthāya satthu santikaṃ upasaṅkamitvā pabbajjaṃ yāci. Tadā ca thero nigrodhakappo bhagavato santike ṭhito hoti, taṃ bhagavā āṇāpesi "nigrodhakappa imaṃ pabbājehī"ti. So satthu āṇāya taṃ pabbājesi. Athassa satthā "mantaparivāraṃ tāva uggaṇhāhī"ti dvattiṃsā- kārakammaṭṭhānaṃ vipassanākammaṭṭhānañca ācikkhi. So dvattiṃsākāraṃ sajjhāyantova vipassanaṃ paṭṭhapesi. Brāhmaṇā vaṅgīsaṃ upasaṅkamitvā "kiṃ bho vaṅgīsa samaṇassa gotamassa santike sippaṃ sikkhitanti pucchiṃsu. Kiṃ sippasikkhanena, gacchatha tumhe, na mayhaṃ tumhehi kattabbakiccanti. Brāhmaṇā "tvampi dāni samaṇassa gotamassa vasaṃ āpanno, māyāya āvaṭṭito, kiṃ mayaṃ tava santike karissāmā"ti 1- āgata- maggeneva pakkamiṃsu. Vaṅgīsatthero vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ sacchākāsi. Tena vuttaṃ apadāne 2-:- "padumuttaro nāma jino sabbadhammesu cakkhumā ito satasahassamhi kappe uppajji nāyako. Yathāpi sāgare ūmmi 3- gagane viya tārakā evaṃ pāvacanaṃ tassa arahantehi cittitaṃ. Sadevāsuranāgehi manujehi purakkhato samaṇabrāhmaṇākiṇṇe janamajjhe jinuttamo. Pabhāhi anurañjanto loke lokantagū jino vacanena vibodhento veneyyapadumāni so. Vesārajjehi sampanno catūhi purisuttamo pahīnabhayasārajjo khemappatto visārado. @Footnote: 1 Sī. carissāmāti 2 khu.apa. 33/134/229 vaṅgīsattherāpadāna (syā) @3 cha.Ma. ūmi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page565.

Āsabhaṃ pavaraṃ ṭhānaṃ buddhabhūmiñca kevalaṃ paṭijānāti lokaggo natthi sañcodako kvaci. Sīhanādamasambhītaṃ nadato tassa tādino devo naro vā brahmā vā paṭivattā na vijjati. Desento pavaraṃ dhammaṃ santārento sadevakaṃ dhammacakkaṃ pavatteti parisāsu visārado. Paṭibhāṇavataṃ aggaṃ sāvakaṃ sādhusammataṃ guṇaṃ bahuṃ pakittetvā etadagge ṭhapesi taṃ. Tadāhaṃ haṃsavatiyā brāhmaṇo sādhusammato sabbavedavidū jāto vaṅgīso 1- vādisūdano. Upecca taṃ mahāvīraṃ sutvā taṃ dhammadesanaṃ pītivaraṃ paṭilabhiṃ sāvakassa guṇe rato. Nimantayitvā 2- sugataṃ sasaṃghaṃ lokanandanaṃ sattāhaṃ bhojayitvāhaṃ dussehacchādayiṃ tadā. Nipacca sirasā pāde katokāso katañjalī ekamantaṃ ṭhito haṭṭho santhaviṃ jinamuttamaṃ. Namo te vādisūdana 3- namo te isisattama namo te sabbalokagga namo te abhayaṃ kara. Namo te māramathana namo te diṭṭhisūdana namo te santisukhada namo te saraṇaṃ kara. Anāthānaṃ bhavaṃ nātho bhītānaṃ abhayappado vissāsaṃ bhūmisantānaṃ 4- saraṇaṃ saraṇesinaṃ. Evamādīhi sambuddhaṃ santhavitvā mahāguṇaṃ avocaṃ vādisūrassa 5- gatiṃ pappomi bhikkhuno. @Footnote: 1 cha.Ma. vāgīso 2 cha.Ma. nimantetvāva 3 cha.Ma. vādimaddana @4 cha.Ma. vissāmabhūmi santānaṃ 5 cha.Ma. vādisūdassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page566.

Tadā avoca bhagavā anantapaṭibhāṇavā yo so buddhaṃ abhojesi sattāhaṃ sahasāvakaṃ. Guṇañca me pakittesi pasanno sehi pāṇibhi eso patthayate ṭhānaṃ vādisūrassa bhikkhuno. Anāgatamhi addhāne lacchase taṃ manorathaṃ devamānusasampattiṃ anubhotvā anappakaṃ. Satasahassito kappe okkākakulasambhavo gotamo nāma gottena satthā loke bhavissati. Tassa dhammesu dāyādo oraso dhammanimmito vaṅgīso nāma nāmena hessati satthu sāvako. Taṃ sutvā mudito hutvā yāvajīvaṃ tadā jinaṃ paccayehi upaṭṭhāsiṃ mettacitto tathāgataṃ. Tena kammena sukatena cetanāpaṇidhīhi ca jahitvā mānusaṃ dehaṃ tāvatiṃsaṃ agañchahaṃ. 1- Pacchime ca bhave dāni paribbājakule 2- ahaṃ pacchā jāto 3- yadā āsiṃ jātiyā sattavassiko. Sabbavedavidū jāto vādasatthavisārado vaggussaro 4- cittakathī paravādappamaddano. Vaṅge jātoti vaṅgīso vacane issaroti vā vaṅgīso iti me nāmaṃ aggampi 5- lokasammataṃ. Yadāhaṃ viññutaṃ patto ṭhito paṭhamayobbane tadā rājagahe ramme sāriputtamahaddasaṃ. 6- @Footnote: 1 cha.Ma. tusitaṃ agamāsahaṃ 2 cha.Ma. jāto vippakule 3 cha.Ma. paccājāto @4 cha.Ma. vādissaro 5 cha.Ma. abhavī 6 pāli. sārīputtañca addasaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page567.

Piṇḍāya vicarantaṃ taṃ pattapāṇiṃ susaṃvutaṃ alolakkhiṃ mitabhāṇiṃ yugamattaṃ udikkhataṃ. 1- Taṃ disvā vimhito hutvā avocaṃ mamanucchavaṃ kaṇikāraṃva nicitaṃ cittaṃ gāthāpadaṃ ahaṃ. Ācikkhi so me satthāraṃ sambuddhaṃ lokanāyakaṃ tadā so paṇḍito dhīro uttariṃ samavoca me. Virāgasaṃhitaṃ vākyaṃ katvā duddasamuttamaṃ vicittapaṭibhāṇehi tosito tena tādinā. Nipacca sirasā pāde pabbājehīti maṃ bravi tato maṃ sa mahāpañño buddhaseṭṭhamupānayi. Nipacca sirasā pāde nisīdiṃ satthu santike mamāha vadataṃ seṭṭho kacci vaṅgīsa jānāsi. Kiñci sippanti tassāhaṃ jānāmīti ca abraviṃ matasīsaṃ vanacchuddhaṃ api bārasavassikaṃ tava vijjāvisesena sace sakkosi vācaya. Āmoti me paṭiññāte tīṇi sīsāni dassayi atho nirayadevesu 2- upapanne avācayiṃ. Tadā khīṇāsavasseva sīsaṃ dassesi nāyako tatohaṃ vihatārambho pabbajjaṃ samayācisaṃ. Pabbajitvāna sugataṃ santhavāmi tahiṃ tahiṃ tato maṃ kabbavittosi ujjhāyantiha bhikkhavo. Tato vīmaṃsanatthaṃ me āha buddho vināyako takkitānaṃ imā gāthā 3- ṭhānaso paṭibhanti vā. 4- @Footnote: 1 cha.Ma. nidakkhitaṃ 2 cha.Ma. nirayanaradevesu 3 cha.Ma. takkikā panimā gāthā @4 cha.Ma. taṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page568.

Na kabbavittohaṃ vīra ṭhānaso paṭibhanti maṃ tenahi dāni vaṅgīsa ṭhānaso santhavāhi maṃ. Tadāhaṃ santhaviṃ dhīraṃ gāthāhi isisattamaṃ ṭhānaso me tadā tuṭṭho jino agge ṭhapesi maṃ. Paṭibhāṇena cittena aññesamatimaññahaṃ pesale tena saṃviggo arahattamapāpuṇiṃ. Paṭibhāṇavataṃ aggo añño koci na vijjati yathāyaṃ bhikkhu vaṅgīso evaṃ dhāretha bhikkhavo. Satasahasse kataṃ kammaṃ phalaṃ dassesi me idha sumutto saravegova kilese jhāpayiṃ mama. 1- Kilesā jhāpitā mayhaṃ bhavā sabbe samūhatā nāgova bandhanaṃ chetvā viharāmi anāsavo. Svāgataṃ vata me āsi buddhaseṭṭhassa santike tisso vijjā anuppattā kataṃ buddhassa sāsanaṃ. Paṭisambhidā catasso vimokkhāpi ca aṭṭhime chaḷabhiññā sacchikatā kataṃ buddhassa sāsanan"ti. Arahā pana hutvā thero satthu santikaṃ gacchanto cakkhupathato paṭṭhāya candena, suriyena, ākāsena, mahāsamuddena, sinerunā pabbatarājena, sīhena migaraññā, hatthināgenāti tena tena saddhiṃ upamento anekehi padasatehi satthāraṃ vaṇṇentova upagacchati, tena taṃ satthā saṃghamajjhe nisinno paṭibhāṇavantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. Atha therena arahattappattito pubbe ca pacchā ca taṃ taṃ cittaṃ āgamma bhāsitā, theraṃ uddissa ānandattherādīhi bhāsitā:- @Footnote: 1 pāli. kilesā jhāpitā mama

--------------------------------------------------------------------------------------------- page569.

[1218] "nikkhantaṃ vata maṃ santaṃ agārasmā anagāriyaṃ vitakkā upadhāvanti pagabbhā kaṇhato ime. [1219] Uggaputtā mahissāsā sikkhitā daḷhadhammino samantā parikireyyuṃ sahassaṃ apalāyinaṃ. [1220] Sacepi ettakā bhiyyo āgamissanti itthiyo neva maṃ byādhayissanti dhammesvamhi 1- patiṭṭhito. [1221] Sakkhī hi me sutaṃ etaṃ buddhassādiccabandhuno nibbānagamanaṃ maggaṃ tattha me nirato mano. [1222] Evañce maṃ viharantaṃ pāpima upagacchasi tathā maccu karissāmi na me maggaṃ udikkhasi. 2- [1223] Aratiñca ratiñca pahāya sabbaso gehasitañca vitakkaṃ vanathaṃ na kareyya kuhiñci nibbanatho avanatho sa bhikkhu. [1224] Yamidha paṭhaviñca vehāsaṃ rūpagataṃ jagatogadhaṃ kiñci parijiyyati 3- sabbamaniccaṃ evaṃ samecca caranti mutattā. [1225] Upadhīsu janā gadhitāse diṭṭhasute paṭighe ca mute ca ettha vinodaya chandamanejo yo hettha na lippati muni tamāhu. @Footnote: 1 cha.Ma. dhamme samhi 2 cha.Ma. maggampi dakkhasi 3 cha.Ma. parijīyati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page570.

[1226] Atha saṭṭhisitā savitakkā puthujjanatāya adhammā niviṭṭhā na ca vaṭṭagatassa 1- kuhiñci no pana duṭṭhullabhāṇī 2- sa bhikkhu. [1227] Dabbo cirarattasamāhito akuhako nipako apihālu santaṃ padamajjhagamā muni paṭicca parinibbuto kaṅkhati kālaṃ. [1228] Mānaṃ pajahassu gotama mānapathañca jahassu asesaṃ mānapathasmiṃ sa mucchito vippaṭisārīhuvā cirarattaṃ [1229] Makkhena makkhitā pajā mānahatā nirayaṃ papatanti socanti janā cirarattaṃ mānahatā nirayaṃ upapannā. [1230] Na hi socati bhikkhu kadāci maggajino sammā paṭipanno kittiñca sukhañcānubhoti dhammadasoti tamāhu tathattaṃ. [1231] Tasmā akhilo idha padhānavā nīvaraṇāni pahāya visuddho mānañca pahāya asesaṃ vijjāyantakaro samitāvī. @Footnote: 1 cha.Ma. vaggagatassa 2 cha.Ma. duṭṭhullagāhī

--------------------------------------------------------------------------------------------- page571.

[1232] Kāmarāgena ḍayhāmi cittaṃ me pariḍayhati sādhu nibbāpanaṃ brūhi anukampāya gotama. [1233] Saññāya vipariyesā cittaṃ te pariḍayhati nimittaṃ parivajjehi subhaṃ rāgūpasañhitaṃ. [1234] Asubhāya cittaṃ bhāvehi ekaggaṃ susamāhitaṃ sati kāyagatā tyatthu nibbidābahulo bhava. [1235] Animittañca bhāvehi mānānusayamujjaha tato mānābhisamayā upasanto carissasi. [1236] Tameva vācaṃ bhāseyya yāyattānaṃ na tāpaye pare ca na vihiṃseyya sā ve vācā subhāsitā. [1237] Piyavācameva bhāseyya yā vācā paṭinanditā yaṃ anādāya pāpāni paresaṃ bhāsate piyaṃ. [1238] Saccaṃ ve amatā vācā esa dhammo sanantano sacce atthe ca dhamme ca ahu 1- santo patiṭṭhitā. [1239] Yaṃ buddho bhāsatī vācaṃ khemaṃ nibbānapattiyā dukkhassantakiriyāya sā ve vācānamuttamā. [1240] Gambhīrapañño medhāvī maggāmaggassa kovido sāriputto mahāpañño dhammaṃ deseti bhikkhunaṃ. [1241] Saṅkhittenapi deseti vitthārenapi bhāsati sālikāyiva 2- nigghoso paṭibhāṇaṃ udiyyati. 3- [1242] Tassa taṃ desayantassa suṇantā 4- madhuraṃ giraṃ sārena rajanīyena savanīyena vaggunā udaggacittā muditā sotaṃ odhenti bhikkhavo. @Footnote: 1 cha.Ma. āhu 2 Ma. sālikāyeva 3 udīrayi, saṃ.sagā. 15/214/229 @4 cha.Ma. suṇanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page572.

[1243] Ajja paṇṇarase visuddhiyā bhikkhū pañcasatā samāgatā saṃyojanabandhanacchidā anīghā khīṇapunabbhavā iSī. [1244] Cakkavattī yathā rājā amaccaparivārito samantā anupariyeti sāgarantaṃ mahiṃ imaṃ. [1245] Evaṃ vijitasaṅgāmaṃ satthavāhaṃ anuttaraṃ sāvakā payirupāsanti tevijjā maccuhāyino. [1246] Sabbe bhagavato puttā palāpo ettha 1- na vijjati taṇhāsallassa hantāraṃ vande ādiccabandhunaṃ. [1247] Parosahassaṃ bhikkhūnaṃ sugataṃ payirupāsati desentaṃ virajaṃ dhammaṃ nibbānaṃ akutobhayaṃ. [1248] Suṇanti dhammaṃ vimalaṃ sammāsambuddhadesitaṃ sobhati vata sambuddho bhikkhusaṃghapurakkhato. [1249] Nāganāmosi bhagavā isīnaṃ isisattamo mahāmeghova hutvāna sāvake abhivassasi. [1250] Divā vihārā nikkhamma satthudassanakamyatā sāvako te mahāvīra pāde vandati vaṅgiso. [1251] Ummaggapathaṃ mārassa abhibhuyya carati pabhijja khīlāni taṃ passatha bandhapamuñca karaṃ asitaṃva bhāgaso pavibhajja. [1252] Oghassa hi nitharaṇatthaṃ 2- anekavihitaṃ maggaṃ akkhāsi tasmiṃ ca amate akkhāte dhammadasā ṭhitā asaṃhīRā. [1253] Pajjotakaro ativijjha sabbaṭhitīnaṃ atikkamamaddasa @Footnote: 1 cha.Ma. palāpettha 2 cha.Ma. nitaraṇatthaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page573.

Ñatvā ca sacchikatvā ca aggaṃ so desayi dasaddhānaṃ. [1254] Evaṃ sudesite dhamme ko pamā do vijānataṃ dhammaṃ tasmā hi tassa bhagavato sāsane appamatto sadā namassamanusikkhe. [1255] Buddhānubuddho yo thero koṇḍañño tibbanikkamo lābhī sukhavihārānaṃ vivekānaṃ abhiṇhaso. [1256] Yaṃ sāvakena pattabbaṃ satthu sāsanakārinā sabbassa taṃ anuppattaṃ appamattassa sikkhato. [1257] Mahānubhāvo tevijjo cetopariyakovido koṇḍañño buddhadāyādo pāde vandati satthuno. [1258] Nagassa passe āsīnaṃ muniṃ dukkhassa pāraguṃ sāvakā payirupāsanti tevijjā maccuhāyino. [1259] Cetasā 1- anupariyeti moggallāno mahiddhiko cittaṃ nesaṃ samanvesaṃ 2- vippamuttaṃ nirūpadhiṃ. [1260] Evaṃ sabbaṅgasampannaṃ muniṃ dukkhassa pāraguṃ anekākārasampannaṃ payirupāsanti gotamaṃ. [1261] Cando yathā vigatavalāhake nabhe virocati vītamalova 3- bhāṇumā evampi aṅgīrasa tvaṃ mahāmuni atirocasi 4- yasasā sabbalokaṃ. @Footnote: 1 te cetasā, saṃ.sagā. 15/218/235 2 samannesaṃ, saṃ.sagā. 15/218/235 @3 vigatamalova, saṃ. sagā. 15/219/236 4 ka. abhirocasi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page574.

[1262] Kāveyyamattā vicarimha pubbe gāmā gāmaṃ purā puraṃ athaddasāma sambuddhaṃ sabbadhammāna pāraguṃ. [1263] So me dhammamadesesi muni dukkhassa pāragū dhammaṃ sutvā pasīdimha saddhā no upapajjatha. 1- [1264] Tassāhaṃ vacanaṃ sutvā khandhe āyatanāni ca dhātuyo ca viditvāna pabbajiṃ anagāriyaṃ. [1265] Bahūnaṃ vata atthāya uppajjanti tathāgatā itthīnaṃ purisānañca ye te sāsanakārakā. [1266] Tesaṃ kho vata atthāya bodhimajjhagamā muni bhikkhūnaṃ bhikkhunīnañca ye niyāmagataddasā. [1267] Sudesitā cakkhumatā buddhenādiccabandhunā cattāri ariyasaccāni anukampāya pāṇinaṃ. [1268] Dukkhaṃ dukkhasamuppādaṃ dukkhassa ca atikkamaṃ ariyañcaṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ dukkhūpasamagāminaṃ. [1269] Evamete tathā vuttā diṭṭhā me te yathā tathā sadattho me anuppatto kataṃ buddhassa sāsanaṃ. [1270] Svāgataṃ vata me āsi mama buddhassa santike suvibhattesu dhammesu yaṃ seṭṭhaṃ tadupāgamiṃ. [1271] Abhiññāpāramippatto sotadhātu visodhitā tevijjo iddhipattomhi cetopariyakovido. [1272] Pucchāmi satthāramanomapaññaṃ diṭṭheva dhamme yo vicikicchānaṃ chettā 2- aggāḷave kālamakāsi bhikkhu ñāto yasassī abhinibbutatto. @Footnote: 1 cha.Ma. udapajjatha 2 pāli. chetva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page575.

[1273] Nigrodhakappo iti tassa nāmaṃ tayā kataṃ bhagavā brāhmaṇassa so taṃ namassaṃ acari mutyapekkho 1- āraddhavīriyo daḷhadhammadasSī. [1274] Taṃ sāvakaṃ sakka mayampi sabbe aññātumicchāma samantacakkhu samavaṭṭhitā no savanāya sotā 2- tuvaṃ no satthā tvamanuttarosi. [1275] Chinda 3- no vicikicchaṃ brūhi metaṃ parinibbutaṃ vedaya bhūripañña majjheva no bhāsa samantacakkhu sakkova devāna sahassanetto. [1276] Ye keci ganthā idha mohamaggā aññāṇapakkhā vicikicchaṭhānā 4- tathāgataṃ patvā na te bhavanti cakkhuṃ hi etaṃ paramaṃ narānaṃ. [1277] No ce hi jātu puriso kilese vāto yathā abbhaghanaṃ vihāne tamovassa nivuto sabbaloko jotimantopi na pabhāseyyuṃ. [1278] Dhīrā ca pajjotakarā bhavanti taṃ taṃ ahaṃ dhīra 5- tatheva maññe vipassinaṃ jānamupāgamimha parisāsu no āvikarohi kappaṃ. @Footnote: 1 cha.Ma. mutyapekho 2 Sī. hetuṃ 3 pāli. chindeva @4 pāli.,Ma. vicikicchaṭṭhānā 5 cha.Ma. vīra

--------------------------------------------------------------------------------------------- page576.

[1279] Khippaṃ giraṃ eraya vaggu vagguṃ haṃsova paggayha saṇikaṃ nikūja bindussarena suvikappitena sabbeva te ujjugatā suṇoma. [1280] Pahīnajātimaraṇaṃ asesaṃ niggayha dhonaṃ vadessāmi dhammaṃ na kāmakāro hi puthujjanānaṃ saṅkheyyakārova 1- tathāgatānaṃ. [1281] Sampannaveyyākaraṇaṃ tavedaṃ samujjupaññassa samuggahītaṃ ayamañjali pacchimo suppaṇāmito mā mohayī jānamanomapañña. [1282] Paroparaṃ ariyadhammaṃ viditvā mā mohayī jānamanomavīriya vāriṃ yathā ghammani ghammatatto vācābhikaṅkhāmi sutaṃ pavassa. [1283] Yadatthikaṃ brahmacariyaṃ acāri 2- kappāyano kaccissataṃ amoghaṃ nibbāyi so ādu saupādiseso yathā vimutto ahu taṃ suṇoma. [1284] Acchecchi taṇhaṃ idha nāmarūpe (iti bhagavā) kaṇhassa sotaṃ dīgharattānusayitaṃ atāri jātiṃ maraṇaṃ asesaṃ iccabravī bhagavā pañcaseṭṭho. @Footnote: 1 cha.Ma. saṅkheyyakāro ca 2 cha.Ma. acarī

--------------------------------------------------------------------------------------------- page577.

[1285] Esa sutvā pasīdāmi vaco te isisattama amoghaṃ kira me puṭṭhaṃ na maṃ vañcesi brāhmaṇo. [1286] Yathā vādī tathā kārī ahu buddhassa sāvako acchecchi maccuno jālaṃ tataṃ māyāvino daḷhaṃ. [1287] Addasa bhagavā ādiṃ upādānassa kappiyo accagā 1- vata kappāno maccudheyyaṃ suduttaraṃ. [1288] Taṃ devadevaṃ vandāmi puttaṃ te dvipaduttama anujātaṃ mahāvīraṃ nāgaṃ nāgassa orasan"ti imā gāthā saṅgītikāle ekajjhaṃ katvā saṅgahaṃ āropitā. Tattha "nikkhantaṃ vata maṃ santan"tiādayo pañca gāthā āyasmā vaṅgīso navo acirapabbajito hutvā vihāraṃ upagatā alaṅkatapaṭiyattā sambahulā itthiyo disvā uppannarāgo taṃ vinodento abhāsi. Tattha nikkhantaṃ vata maṃ santaṃ, agārasmā anagāriyanti agārato nikkhantaṃ 2- anagāriyaṃ pabbajitaṃ maṃ samānaṃ. Vitakkāti kāmavitakkādayo pāpavitakkā. Upadhāvantīti mama cittaṃ upagacchanti. Pagabbhāti pāgabbhiyayuttā vasino. 3- "ayaṃ gehato nikkhamitvā 4- pabbajito, nayimaṃ anuddhaṃsituṃ yuttan"ti evaṃ aparihārato nillajjā. Kaṇhatoti kāḷato, lāmakabhāvatoti attho. Imeti tesaṃ attano paccakkhatā 5- vuttā. Asuddhajīvino parivārayuttā manussā uggakiccatāya "uggā"ti vuccanti, tesaṃ puttā uggaputtā. Mahissāsāti mahāissāsā. Sikkhitāti dvādasa vassāni ācariyakule uggahitasippā. Daḷhadhamminoti daḷhadhanuno. Daḷhadhanu nāma dvisahassa- thāmaṃ vuccati. Dvisahassathāmanti ca yassa āropitassa jiyāya bandho lohasīsādīnaṃ bhāro daṇḍe gahetvā yāva kaṇḍapamāṇā nabhaṃ ukkhittassa paṭhavito muccati. @Footnote: 1 Ma. ajjhagā 2 Sī. nikkhamantaṃ 3 Sī. sāhasino 4 Ma. nikkhanto @5 Sī. attapaccakkhato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page578.

Samantā parikireyyunti samantato kaṇḍe khipeyyuṃ. Kittakāti ce āha "sahassaṃ apalāyinan"ti, yuddhe aparaṃ mukhānaṃ 1- sahassamattānaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti:- sikkhitā katahatthā uggā daḷhadhanuno 2- mahissāsā uggaputtā sahassamattā kadācipi yuddhe parājayaṃ apattā appamattā samantato ṭhatvā thambhaṃ 3- upanissāya sacepi vasseyyuṃ. 4- Tādisehipi issāsasahassehi samantā sare parikīriyante 5- susikkhito puriso daṇḍaṃ gahetvā sabbe sare attano sarīre apatamāne katvā pādamūle pāteyya. Tattha ekopi issāso dve sare ekato khipanto nāma natthi, itthiyo pana rūpārammaṇādi- vasena pañca pañca sare ekato khipanti, evaṃ khipantiyo. Ettakā bhiyyoti imāhi itthīhi bhiyyopi bahū itthiyo attano itthīkuttahāsabhāvādito vidhaṃsenti. 6- Sakkhī hi me sutaṃ etanti sammukhā mayā etaṃ sutaṃ. Nibbānagamanaṃ magganti liṅgavipallāsena vuttaṃ, nibbānagāmimaggoti attho, vipassanaṃ sandhāyāha. Tattha me nirato manoti tasmiṃ vipassanāmagge mayhaṃ cittaṃ nirataṃ. Evañce maṃ viharantanti evaṃ aniccaasubhajjhānabhāvanāya ca vipassanābhāvanāya ca viharantaṃ maṃ. Pāpimāti kilesamāraṃ ālapati. Tathā maccu karissāmi, na me maggaṃ udikkhasīti mayā kataṃ maggaṃ yathā na passasi, tathā maccu antaṃ karissāmīti yojanā. Aratiñcātiādikā pañca gāthā attano santāne uppanne aratiādike vinodentena vuttā. Tattha aratinti adhikusalesu dhammesu pantasenāsanesu ca ukkaṇṭhanaṃ. Ratinti pañcakāmaguṇaratiṃ. Pahāyāti pajahitvā. Sabbaso gehasitañca vitakkanti gehanissitaṃ puttadārādipaṭisaṃyuttaṃ ñātivitakkādiñca micchāvitakkaṃ anavasesato pahāya. Vanathaṃ na kareyya kuhiñcīti ajjhattikabāhirappabhede sabbasmiṃ vatthusmiṃ taṇhaṃ na @Footnote: 1 Sī. paramukhānaṃ 2 Sī. daḷhadanvino 3 Ma. mamaṃ 4 Sī. sace kaṇḍe pavasseyyuṃ @5 Ma. parikirante 6 Sī. viddhaṃseyyunti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page579.

Kareyyaṃ. Nibbanatho avanatho sa bhikkhūti yo hi sabbena sabbaṃ nittaṇho, tato eva katthacipi nandiyā abhāvato avanatho, so bhikkhu nāma saṃsāre bhayassa sammadeva ikkhaṇatāya bhinnakilesatāya cāti attho. Yamidha paṭhaviñca vehāsaṃ, rūpagataṃ jagatogadhaṃ kiñcīti yaṅkiñci idha paṭhavīgataṃ bhūminissitaṃ vehāsaṃ vehāsaṭṭhaṃ devalokanissitaṃ rūpagataṃ rūpajātaṃ ruppanasabhāvaṃ jagatogadhaṃ lokikaṃ bhavattayapariyāpannaṃ saṅkhataṃ. Parijiyyati sabbamaniccanti sabbaṃ taṃ jarābhibhūtaṃ, tato eva aniccaṃ tato eva dukkhaṃ anattāti evaṃ tilakkhaṇāropanaṃ āha. Ayaṃ therassa vipassanāti 1- vadanti. Evaṃ samecca caranti mutattāti evaṃ samecca abhisamecca vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya paṭivijjhitvā mutattā pariññātattabhāvā paṇḍitā caranti viharanti. Upadhīsūti khandhūpadhiādīsu. Janāti andhaputhujjanā. Gadhitāseti paṭibaddhacittā. Ettha hi visesato kāmaguṇūpadhīsu chando apanetabboti dassento āha diṭṭhasute paṭighe ca mute cāti. Diṭṭhasuteti diṭṭhe ceva sute ca, rūpasaddesūti attho. Paṭigheti ghaṭṭite 2- phoṭṭhabbe. Muteti vuttāvasese mute, gandharasesūti vuttaṃ hoti. Sāratthapakāsaniyaṃ "paṭighapadena gandharasā gahitā, mutapadena phoṭṭhabbārammaṇan"ti vuttaṃ. Ettha vinodaya chandamanejoti etasmiṃ diṭṭhādibhede pañcakāmaguṇe kāmacchandaṃ vinodehi, tathā sati sabbattha anejo avikappo bhavasi. Yo hettha na lippati muni tamāhūti yo hi ettha kāmaguṇe taṇhālepena na lippati, taṃ moneyyadhammaṭṭhattā 3- "munī"ti paṇḍitā vadanti. "atha saṭṭhisitā"ti pālīti adhippāyena keci "saṭṭhidhammārammaṇa- nissitā"ti atthaṃ vadanti. "aṭṭhasaṭṭhisitā savitakkā"ti pana pāli, appakaṃ hi ūnaṃ adhikaṃ vā na gaṇanūpagaṃ hotīti. Aṭṭhasaṭṭhisitāti dvāsaṭṭhidiṭṭhigata- sannissitā micchāvitakkāti atthoti keci vadanti, diṭṭhigatikā ca sattāvāsābhāvaladdhiṃ 4- ajjhūpagatāti @Footnote: 1 cha.Ma. mahāvipassanāti 2 cha.Ma. ghaṭṭanīye 3 cha.Ma. moneyyadhammaṭṭhato @4 Ma. attho, keci devā diṭṭhigatikā, na ca sattāvāsabhāvaladdhiṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page580.

Adhiccasamuppannavādaṃ ṭhapetvā itaresaṃ vasena "atha saṭṭhisitā savitakkā"ti vuttaṃ. Yathā hi taṇhālepābhāvena bhikkhūti vuccati, evaṃ diṭṭhilepābhāvenapīti dassetuṃ "atha saṭṭhisitā"tiādi vuttaṃ. Puthujjanatāya 1- adhammā niviṭṭhāti te pana micchāvitakkā niccādigāhavasena adhammā dhammato apetā puthujjanatāyaṃ andhabāle niviṭṭhā abhiniviṭṭhā. Na ca vaṭṭagatassa kuhiñcīti yattha katthaci vatthusmiṃ sassatavādādimicchādiṭṭhivaṭṭagato taṃladdhiko na ca assa bhaveyya. Aṭṭhakathāyaṃ pana "atha saṭṭhisitā savitakkā, puthū janatāya adhammā niviṭṭhā"ti padaṃ uddharitvā atha cha ārammaṇanissitā puthū adhammavitakkā janatāya niviṭṭhāti vuttaṃ, tathā na ca vaṭṭagatassa kuhiñcīti tesaṃ vasena na katthaci kilesavaṭṭagato bhaveyyāti ca vuttaṃ. No pana duṭṭhullabhāṇī sa bhikkhūti yo kilesehi dūsitattā ativiya duṭṭhullatā ca duṭṭhullānaṃ micchāvādānaṃ bhaṇanasīlo ca no assa no bhaveyya, so bhikkhu nāma hotīti. Dabboti dabbajātiko paṇḍito. Cirarattasamāhitoti cirakālato paṭṭhāya samāhito. Akuhakoti kohaññarahito asaṭho amāyāvī. Nipakoti nipuṇo cheko. Apihālūti nittaṇho. Santaṃ padamajjhagamāti nibbānaṃ adhigato. Moneyyadhamma- samannāgatato muni. Parinibbutoti ārammaṇakaraṇavasena nibbānaṃ paṭicca saupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbuto. Kaṅkhati kālanti idāni anupādisesa- nibbānatthāya kālaṃ āgameti. Na tassa kiñci karaṇīyaṃ atthi, yathā ediso bhavissati, tathā attānaṃ sampādetīti adhippāyo. Mānaṃ pajahassūtiādayo catasso gāthā paṭibhāṇasampattiṃ nissāya attano pavattamānaṃ mānaṃ vinodentena vuttā. Tattha mānaṃ pajahassūti seyyamānādinavavidhaṃ mānaṃ pariccaja. Gotamāti gotamagottassa bhagavato sāvakattā attānaṃ gotamagottaṃ katvā ālapati. Mānapathanti mānassa pavattiṭṭhānabhūtaṃ ayonisomanasikāraparikkhittaṃ @Footnote: 1 Sī. puthujjanatāyaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page581.

Jātiādiṃ tappaṭibaddhakilesappahānena jahassu pajaha. Asesanti sabbameva. Mānapathasmiṃ sa mucchitoti mānavatthunimittaṃ mucchaṃ āpanno. Vippaṭisārīhuvā cirarattanti imasmiṃ mānapathānuyogakkhaṇe vītivatte pubbeva arahattaṃ pāpuṇissa, "naṭṭhohamasmī"ti vippaṭisārī ahuvā ahosi. Makkhena makkhitā pajāti sūrādinā attānaṃ ukkaṃsetvā pare vambhetvā 1- paraguṇamakkhanalakkhaṇena makkhena pisitattā makkhī, puggalo hi yathā yathā paresaṃ guṇe makkheti, tathā tathā attano guṇe puñjati nirākaroti nāma. Mānahatāti mānena hataguṇā. Nirayaṃ papatantīti nirayaṃ upapajjanti. Maggajinoti maggena vijitakileso. Kittiñca sukhañcāti viññūhi pasaṃsitañca kāyikacetasikasukhañca. Anubhotīti paṭilabhati. Dhammadasoti tamāhu tathattanti taṃ tathabhāvaṃ sammāpaṭipannaṃ yāthāvato dhammadassīti paṇḍitā āhu. Akhiloti pañcacetokhilarahito. Padhānavāti sammappadhānaviriyasampanno. Visuddhoti nīvaraṇasaṅkhātavalākāpagamena visuddhamānaso. Asesanti navavidhampi mānaṃ aggamaggena pajahitvā. Vijjāyantakaro samitāvīti sabbaso samitakileso tividhāya vijjāya pariyosānappatto hotīti attānaṃ ovadati. Athekadivasaṃ āyasmā ānando aññatarena rājamahāmattena nimantito pubbaṇhasamayaṃ tassa gehaṃ gantvā paññatte āsane nisīdi āyasmatā vaṅgīsena pacchāsamaṇena. Atha tasmiṃ gehe itthiyo sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitā theraṃ upasaṅkamitvā vanditvā pañhaṃ pucchanti, dhammaṃ suṇanti. Athāyasmato vaṅgīsassa navapabbajitassa ārammaṇaṃ pariggahetuṃ asakkontassa visabhāgārammaṇe rāgo uppajji. So saddho ujujātiko kulaputto "ayaṃ me rāgo vaḍḍhitvā diṭṭhadhammikaṃ samparāyikampi atthaṃ @Footnote: 1 Sī. bādhento, Ma. vambhento

--------------------------------------------------------------------------------------------- page582.

Nāseyyā"ti cintetvā nisinnova 1- therassa attano pavattiṃ āvikaronto "kāma- rāgenā"ti gāthamāha. Tattha yadipi kilesarajjanapariḷāho kāyampi 2- bādhati, cittaṃ pana bādhento cirataraṃ bādhetīti dassetuṃ "kāmarāgena ḍayhāmī"ti vatvā "cittaṃ me pariḍayhatī"ti vuttaṃ. Nibbāpananti rāganibbāpanakāraṇaṃ rāgapariḷāhassa nibbāpanasamatthaṃ ovādaṃ karotīti attho. Saññāya vipariyesātiādikā gāthā tena yācitena āyasmatā ānandena vuttā. Vipariyesāti vipallāsena usabhe subhanti pavattena viparītaggāhena. Nimittanti kilesajanakanimittaṃ. Parivajjehīti pariccaja. Subhaṃ rāgūpasañhitanti rāgavaḍḍhanārammaṇaṃ subhaṃ parivajjento asubhasaññāya parivajjeyya, sabbattha anabhiratisaññāya. Tasmā tadubhayampi dassento "asubhāyā"tiādimāha. Tattha asubhāyāti asubhānupassanāya. Cittaṃ bhāvehi ekaggaṃ susamāhitanti attano cittavikkhepābhāvena ekaggaṃ ārammaṇesu susamāhitaṃ appitaṃ katvā bhāvehi tava asubhānupassanaṃ sukaraṃ akkhāmīti. Sati kāyagatā tyatthūti vuttakāyagatāsatibhāvanāya tayā bhāvitā bahulīkatā hotūti attho. Nibbidābahulo bhavāti attabhāve sabbasmiñca nibbedabahulo hohi. Nimittañca bhāvehīti niccanimittādīnaṃ ugghāṭanena visesato aniccānupassanā animittā nāma, 3- tato mānānusayamujjahāti taṃ bhāvento maggapaṭipāṭiyā aggamaggādhi- gamena mānānusayaṃ samucchinda. Mānābhisamayāti mānassa dassanābhisamayā ceva pahānābhisamayā ca. Upasantoti sabbaso rāgādīnaṃ santatāya upasanto carissasi viharissasīti attho. Tameva vācantiādikā catasso gāthā bhagavatā subhāsitasutte 4- desite somanassa- jātena therena bhagavantaṃ sammukhā abhitthavantena vuttā. Yāyattānaṃ na tāpayeti @Footnote: 1 cha.Ma. yathānisinnova 2 Sī. kāyasmiṃpi 3 Sī. animittaṃ nāma @4 saṃ.sagā. 15/213/227

--------------------------------------------------------------------------------------------- page583.

Yāya vācāya hetubhūtāya attānaṃ vipaṭisārena na tāpeyya na viheṭheyya. 1- Pare ca na vihiṃseyyāti pare ca parehi bhindanto na viheṭheyya. 2- Sā ve vācā subhāsitāti sā vācā ekaṃsena subhāsitā nāma, tasmā tameva vācaṃ bhāseyyāti yojanā. Imāya gāthāya apisuṇavācāvasena bhagavantaṃ thometi. Paṭinanditāti paṭimukhabhāvena nanditā piyāyitā sampati āyatiñca suṇantehi sampaṭicchitā. Yaṃ anādāyāti yaṃ vācaṃ bhāsanto pāpāni paresaṃ appiyāni aniṭṭhāni pharusavacanāni anādāya aggahetvā atthabyañjanamadhuraṃ piyameva dīpeti. Tameva piyavācaṃ bhāseyyāti piyavācāvasena abhitthavi. Amatāti sādhubhāvena amatasadisā. Vuttaṃ hetaṃ "saccaṃ have sādhutaraṃ rasānan"ti. 3- Nibbānāmatapaccayattā vā amatā. Esa dhammo sanantanoti yā ayaṃ saccavācā nāma, esa porāṇo dhammo cariyā paveṇi. Idameva hi porāṇānaṃ āciṇṇaṃ, yaṃ te na alikaṃ bhāsiṃsu. Tenāha "sace atthe ca dhamme ca, ahu santo patiṭṭhitā"ti. Tattha sacce patiṭṭhitattā eva attano ca paresañca atthe patiṭṭhitā, atthe patiṭṭhitattā eva dhamme patiṭṭhitā hontīti veditabbā. Saccavisesanameva vā etaṃ. Idaṃ hi vuttaṃ hoti:- sacce patiṭṭhitā, kīdise? atthe ca dhamme ca, yaṃ paresaṃ atthato anapetattā atthaṃ anuparodhakaraṃ, dhammato anapetattā dhammaṃ dhammikameva atthaṃ sādhetīti. Imāya gāthāya saccavācāvasena abhitthavi. Khemanti abhayaṃ nirupaddavaṃ. Kena kāraṇenāti ce? nibbānapattiyā dukkhassantakiriyāya, yasmā kilesanibbānaṃ pāpeti, vaṭṭadukkhassa ca antakiriyāya saṃvaṭṭati, tasmā khemanti attho. Athavā yaṃ buddho nibbānapattiyā vā dukkhassantakiriyāya vāti dvinnaṃ nibbānadhātūnaṃ atthāya khemamaggappakāsanato khemaṃ vācaṃ bhāsati. Sā ve vācāna- muttamāti sā vācā sabbavācānaṃ seṭṭhāti evamettha attho daṭṭhabbo. Imāya gāthāya mantāvacanavasena bhagavantaṃ abhitthavanto arahattanikūṭena thomanaṃ pariyosāpeti. @Footnote: 1 Sī. na tāpaye na bādheyya 2 cha.Ma. na bādheyya 3 saṃ.sagā. 15/73/48 vittasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page584.

Gambhīrapaññotiādikā 1- tisso gāthā āyasmato sāriputtattherassa pasaṃsanavasena vuttā. Tattha gambhīrapaññoti gambhīresu khandhāyatanādīsu pavattāya nipuṇāya paññāya samannāgatattā gambhīrapañño. Medhāsaṅkhātāya dhammojapaññāya samannāgatattā medhāvī. "ayaṃ duggatiyā maggo, ayaṃ sugatiyā maggo, ayaṃ nibbānassa maggo"ti evaṃ magge ca amagge ca kovidatāya maggāmaggassa kovido. Mahatiyā sāvakapāramī- ñāṇassa matthakaṃ pattāya paññāya vasena mahāpañño. Dhammaṃ deseti bhikkhunanti sammadeva pavattiṃ nivattiṃ 2- vibhāvento bhikkhūnaṃ dhammaṃ deseti. Tassā pana desanāya pavattiākāraṃ dassetuṃ "saṅkhittenapī"tiādi vuttaṃ. Tattha saṅkhittenapīti "cattārimāni āvuso ariyasaccāni. Katamāni cattāri? Dukkhaṃ ariyasaccaṃ .pe. Imāni kho āvuso cattāri ariyasaccāni, tasmā tihāvuso idaṃ dukkhanti yogo karaṇīyo "ti evaṃ saṅkhittenapi deseti. "katamañcāvuso dukkhaṃ ariyasaccaṃ jātipi dukkhā"tiādinā 3- nayena tāneva vibhajanto vitthārenapi bhāsati. Khandhādidesanāsupi eseva nayo. Sālikāyiva nigghosoti yathā madhuraṃ ambapakkaṃ sāyitvā pakkhehi vātaṃ 4- datvā madhuraravaṃ nicchārentiyā sālikāya nigghoso, evaṃ therassa dhammaṃ kathentassa madhuro nigghoso hoti. Dhammasenāpatissa hi pittādīnaṃ vasena apalibuddhavacanaṃ hoti, ayadaṇḍena pahaṭakaṃsatālako viya saddo niccharati. Paṭibhāṇaṃ udiyyatīti kathetukamyatāya sati samuddato vīciyo viya uparūpari anantaṃ paṭibhāṇaṃ uṭṭhahati. Tassāti dhammasenāpatissa. Tanti dhammaṃ desentassa. Suṇantāti yaṃ no thero katheti, taṃ no sossāmāti ādarajātā suṇantā. Madhuranti iṭṭhaṃ. Rajanīyenāti kantena. Savanīyenāti kaṇṇasukhena. Vaggunāti maṭṭhena manoharena. Udaggacittāti odagyapītiyā vasena udaggacittā alīnacittā. Muditāti āmoditā pāmojjena samannāgatā. Odhentīti avadahanti aññāya cittaṃ upaṭṭhapentā sotaṃ upanenti. @Footnote: 1 cha.Ma. ādikāti padaṃ na dissati 2 Sī. pattinivattiyo @3 Ma.upari. 14/373/317 saccavibhaṅgasutta 4 Sī.,Ma. tāḷaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page585.

Ajja paṇṇarasetiādikā catasso gāthā pavāraṇāsuttantadesanāya 1- satthāraṃ mahā- bhikkhusaṃghaparivutaṃ nisinnaṃ disvā thomentena vuttā. Tattha paṇṇaraseti ekasmiṃ 2- hi samaye bhagavā pubbārāme nisīdanto sāyaṇhasamaye sampattaparisāya kālayuttaṃ samayayuttaṃ dhammaṃ desetvā udakakoṭṭhake gattāni parisiñcitvā vatthanivāsano 3- ekaṃsaṃ sugatamahācīvaraṃ katvā migāramātupāsāde majjhimathambhaṃ nissāya paññattavarabuddhāsane nisīditvā 4- samantato nisinnaṃ bhikkhusaṃghaṃ anuviloketvā tadahuposathe pavāraṇādivase nisinno hoti, imasmiṃ paṇṇarasīuposatheti attho. Visuddhiyāti visuddhatthāya visuddhipavāraṇāya. Bhikkhū pañcasatā samāgatāti pañcasatamattā bhikkhū satthāraṃ parivāretvā nisajjavasena ceva ajjhāsayavasena ca samāgatā. Te ca saṃyojanabandhanacchidāti saṃyojanasaṅkhāte santānassa bandhanabhūte kilese chinditvā ṭhitā, tato eva anīghā khīṇapunabbhavā isīti kilesadukkhābhāvena niddukkhā khīṇapunabbhavā, asekkhānaṃ sīlakkhandhādīnaṃ esitabhāvena isīti. Vijitasaṅgāmanti vijitakilesasaṅgāmattā vijitamārabalattā vijitasaṅgāmaṃ. Satthavāhanti aṭṭhaṅgike ariyamaggarathe āropetvā veneyyasatte vāheti saṃsārakantārato uttāretīti bhagavā satthavāho. Tenāha brahmā sahampati "uṭṭhehi vīra vijitasaṅgāma, satthavāhā"ti, 5- taṃ satthavāhaṃ anuttaraṃ satthāraṃ sāvakā payirupāsanti. Tevijjā maccuhāyinoti evarūpehi sāvakehi parivārito cakkavatti viya rājā amaccaparivārito janapadacārikavasena samantā anupariyetīti yojanā. Palāpoti tuccho antosārarahito, sīlarahitoti attho. Vande ādiccabandhunanti ādiccabandhuṃ satthāraṃ dasabalaṃ vandāmīti vadati. Parosahassantiādikā catasso gāthā nibbānapaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya bhikkhūnaṃ dhammaṃ desentaṃ bhagavantaṃ thomentena vuttā. Tattha parosahassanti @Footnote: 1 saṃ.sagā. 15/215/230 2 cha.Ma. yasmiṃ 3 cha.Ma. vatthanivasano, Sī. nivatthanivāsano @4 Ma. nisinno 5 vi.mahā. 4/8/8 mahākhandhaka

--------------------------------------------------------------------------------------------- page586.

Atirekasahassaṃ, aḍḍhateḷasāni bhikkhusahassāni sandhāya vuttaṃ. Akutobhayanti nibbāne kutocipi bhayaṃ natthi, nibbānaṃ pattassa ca kutocipi bhayaṃ natthīti nibbānaṃ akutobhayaṃ nāma. "āguṃ na karotī"tiādinā 1- vuttakāraṇehi bhagavā nāgoti vuccatīti nāganāmosi bhagavāti. Isīnaṃ isisattamoti sāvakapaccekabuddhaisīnaṃ uttamo isi, vipassīsammā- sambuddhato paṭṭhāya isīnaṃ vā sattamako isi. Mahāmeghovāti sāvakapaccekabuddha- isīnaṃ uttamo isi, vipassīsammāsambuddhato paṭṭhāya isīnaṃ vā sattamako isi. Mahāmeghovāti cātuddīpikamahāmegho viya hutvā. Divā vihārāti paṭisallānaṭṭhānato. Sāvako te mahāvīra, pāde vandati vaṅgisoti idaṃ thero arahattaṃ patvā attano visesādhigamaṃ pakāsento vadati. Ummaggapathantiādikā catasso gāthā bhagavatā "kiṃ nu te vaṅgīsa imā gāthāyo pubbe parivitakkitā, udāhu ṭhānaso cetā paṭibhantī"ti pucchitena ṭhānaso paṭibhantīti dassentena vuttā, kasmā panevaṃ taṃ bhagavā avoca? saṃghamajjhe kira kathā udapādi "vaṅgīsatthero vissaṭṭhagantho neva uddesena, na paripucchāya, na yonisomanasikārena kammaṃ karoti. Kathaṃ 2- bandhanto vaṇṇapadāni 3- karonto vicaratī"ti. Atha bhagavā "ime bhikkhū vaṅgīsassa paṭibhāṇasampattiṃ na jānanti, ahamassa paṭibhāṇasampattiṃ jānāpessāmī"ti cintetvā "kiṃ nu kho vaṅgīsā"tiādinā pucchati. Ummaggapathanti anekāni kilesuppajjanapathāni. 4- Vaṭṭappasutapathatāya hi pathanti vuttaṃ. Pabhijja khīlānīti rāgādikhīlāni pañca bhinditvā carasi. Taṃ passathāti taṃ 5- evaṃ abhibhuyya ca chinditvā ca carantaṃ buddhaṃ passatha. Bandhapamuñcakaranti bandhanamocanakaraṃ. 6- Asitanti anissitaṃ. Bhāgaso paṭibhajjāti satipaṭṭhānādikoṭṭhāsato dhammaṃ paṭibhajjanīyaṃ katvā. Pavibhajjātipi pāṭho, uddesādikoṭṭhāsato pakārena vibhajitvā vibhajitvā dhammaṃ desetīti attho. @Footnote: 1 khu.sutta. 25/528/437 sabhiyasutta 2 cha.Ma. gāthaṃ 3 Sī. cuṇṇiyapadāni @4 Sī. kilesummujanapathāni 5 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati 6 Ma. bandhanapamuñcakaraṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page587.

Oghassāti kāmādicaturoghassa. Anekavihitanti satipaṭṭhānādivasena anekavidhaṃ aṭṭhatiṃsāya vā kammaṭṭhānaṃ vasena anekappakāraṃ amatāvahaṃ maggaṃ akkhāsi abhāsi. Tasmiṃ ca amate akkhāteti tasmiṃ tena akkhāte amate amatāvahe. Dhammadasāti dhammassa passitāro. Ṭhitā asaṃhīrāti kenaci asaṃhāriyā hutvā patiṭṭhitā. Ativijjhāti ativijjhitvā. Sabbaṭhitīnanti sabbesaṃ diṭṭhiṭṭhānānaṃ viññāṇaṭṭhitīnaṃ vā. Atikkamamaddasāti atikkamabhūtaṃ nibbānaṃ addasa. Agganti uttamaṃ dhammaṃ. Aggeti vā pāṭho, paṭhamataranti attho. Dasaddhānanti pañcavaggiyānaṃ aggaṃ dhammaṃ agge vā ādito desayīti attho. Tasmāti yasmā "esa dhammo sudesito"ti jānantena pamādo na kātabbo, tasmā anusikkheti tisso sikkhā vipassanāpaṭipāṭiyā maggapaṭipāṭiyā ca sikkheyya. Buddhānubuddhotiādikā tisso gāthā āyasmato aññākoṇḍaññattherassa thomanavasena vuttā. Tattha buddhānubuddhoti buddhānaṃ anubuddho. Buddhā hi paṭhamaṃ cattāri saccāni bujjhiṃsu, pacchā thero sabbapaṭhamaṃ, tasmā buddhānubuddhoti. Thirehi sīlakkhandhādīhi samannāgatattā thero, akuppadhammoti attho. Tibbanikkamoti daḷha- viriyo. Sukhavihārānanti diṭṭhadhammasukhavihārānaṃ. Vivekānanti tiṇṇampi vivekānaṃ. Sabbassa tanti yaṃ sabbasāvakena pattabbaṃ, assa anena taṃ anuppattaṃ. Appamattassa sikkhatoti appamattena hutvā sikkhantena. Tevijjo cetopariyakovidoti chasu abhiññāsu catasso vadati, itarā dve yadipi na vuttā, thero pana chaḷabhiññova. Yasmā theraṃ himavante chaddantadahato āgantvā bhagavati paramanipaccakāraṃ dassetvā vandantaṃ disvā pasannamānaso bhagavato sammukhā theraṃ abhitthavantena imā gāthā vuttā, tasmā "koṇḍañño buddhadāyādo, pāde vandati satthuno"ti vuttaṃ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page588.

Nagassa passetiādikā tisso gāthā pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ sabbeheva arahantehi bhagavati kāḷasilāyaṃ viharante āyasmā mahāmoggallāno tesaṃ bhikkhūnaṃ cittaṃ samanvesanto arahattaphalavimuttiṃ passittha. Taṃ 1- disvā āyasmā vaṅgīso bhagavantaṃ there ca abhitthavanto abhāsi. Tattha nagassa passeti isigilipabbatassa passe kāḷasilāyaṃ. Āsīnanti nisinnaṃ. Cetasāti attano cetopariyañāṇena. Cittaṃ nesaṃ samanvesanti tesaṃ khīṇāsava- bhikkhūnaṃ cittaṃ samanvesanto. Anupariyetīti anukkamena paricchindati. Evaṃ sabbaṅgasampannaṃ "muniṃ dukkhassa pāragun"ti vuttāya satthusampattiyā ceva "tevijjā maccuhāyino"ti vuttāya sāvakasampattiyā cāti sabbehi aṅgehi sampannaṃ samannāgataṃ. Muninti hi iminā padena monasaṅkhātena ñāṇena satthu anavasesañeyyāvabodho vuttoti anāvaraṇañāṇena dasabalañāṇādīnaṃ saṅgaho kato hoti, tenassa ñāṇasampadaṃ dasseti. Dukkhassa pāragunti iminā pahānasampadaṃ. Tadubhayena ca satthu ānubhāvasampadādayo 2- dassitā honti. Tevijjā maccuhāyinoti iminā sāvakānaṃ ñāṇasampattidīpanena ca nibbānadhātuyā adhigamadīpanena ca padadvayena satthusāvakasampatti dassitā hoti. Tathā hi yathāvuttamatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ "muniṃ dukkhassa pāraguṃ, anekākārasampannaṃ, payirupāsanti gotaman"ti vuttaṃ. Tattha anekākārasampannanti anekehi ākārehi sampannaṃ, anekākāraguṇasamannāgatanti attho. Cando yathāti gāthā bhagavantaṃ cammānagare gaggarāya pokkharaṇiyā tīre mahatā bhikkhusaṃghena anekehi ca devanāgasahassehi parivutaṃ attano vaṇṇena ca yasasā ca virocamānaṃ disvā somanassajātena abhitthavantena vuttā. Tattha cando yathā vigatavalāhake nabheti yathā saradasamaye apagatavalāhake valāhakasadisena aññena @Footnote: 1 cha.Ma. te 2 Sī. ānubhāvādisampadā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page589.

Ca mahikādinā upakkilesena vimutte ākāse puṇṇacando virocati, vītamalova bhāṇumāti teneva valāhakādiupakkilesavigamena vigatamalo bhāṇumā suriyo yathā virocati. Evampi aṅgīrasa tvanti evaṃ aṅgehi niccharaṇajutīhi jutimante tvampi mahāmuni bhagavā atirocasi attano yasasā sadevakaṃ lokaṃ atikkamitvā virocasīti. Kāveyyamattātiādikā dasa gāthā arahattaṃ patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā satthu attano ca guṇe vibhāventena vuttā. Tattha kāveyyamattāti kāveyyena kabbakaraṇena 1- mattā mānitā sambhāvitā guṇodayaṃ āpannā. Addasāmāti addasimhā. Addhā no upapajjathāti ratanattayaṃ addhā amhākaṃ upakāratthāya upapajji. Vacananti saccapaṭisaṃyuttaṃ dhammakathaṃ. Khandhe āyatanāni ca dhātuyo cāti pañcakkhandhe dvādasāyatanāni aṭṭhārasa dhātuyo ca. imasmiṃ ṭhāne khandhādikathā vattabbā, sā visuddhimagge 2- vitthāritā evāti tattha vuttanayeneva veditabbā. Viditvānāti rūpādivibhāgādito aniccatādito pubbabhāgañāṇena jānitvā. Ye te sāsanakārakāti ye te sattā tathāgatānaṃ sāsanakārakā, tesaṃ bahūnaṃ atthāya vata uppajjanti tathāgatā. Ye niyāmagataddasāti niyāmo eva niyāmagataṃ, ye bhikkhū bhikkhuniyo ca sammattaniyāmaṃ addasaṃsu adhigacchiṃsu, tesaṃ atthāya vata bodhiṃ sammāsambodhiṃ ajjhagamā muni bhagavāti yojanā. Sudesitāti veneyyajjhāsayānurūpaṃ saṅkhepato vitthārato ca suṭṭhu desitā. Cakkhumatāti pañcahi cakkhūhi cakkhumatā. Attahitakāmehi araṇīyāni karaṇīyāni ariya- bhāvakarāni, ariyassa vā bhagavato saccānīti ariyasaccāni. Dukkhantiādi tesaṃ @Footnote: 1 Ma. kabyakārakena 2 visuddhi. 3/1 khandhaniddesa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page590.

Ariyasaccānaṃ sarūpadassanaṃ, imasmiṃ ṭhāne ariyasaccakathā vattabbā, sā sabbākārato visuddhimagge 1- vitthāritāti tattha vuttanayeneva veditabbā. Evamete tathāti ete dukkhādayo ariyasaccadhammā evaṃ dukkhādippakārena tathā avitathā anaññathā. Vuttā diṭṭhā me te yathā tathāti yathā satthārā vuttā, tathā mayā diṭṭhā, ariyamagga- ñāṇena paṭividdhattā evaṃ tesaṃ. 2- Sadattho me anuppatto arahattaṃ mayā sacchikataṃ, tato ca kataṃ buddhassa bhagavato sāsanaṃ ovādānusiṭṭhiyaṃ anupatiṭṭho. 3- Svāgataṃ vata me āsīti suāgamanaṃ vata me ahosi. Mama buddhassa santiketi mama sambuddhassa bhagavato santike samīpe. Abhiññāpāramippattoti channampi abhiññānaṃ pāramiṃ ukkaṃsaṃ adhigato. Iminā hi padena vuttamevatthaṃ vivarituṃ "sotadhātu visodhitā"tiādi vuttaṃ. Pucchāmi satthārantiādikā dvādasa gāthā attano upajjhāyassa parinibbutabhāvaṃ pucchantena vuttā, āyasmato nigrodhakappattherassa hi parinibbānakāle āyasmā vaṅgīso asammukhā ahosi. Diṭṭhipubbañca tena tassa hatthakukkuccādi, pubbavāsanāvasena hi tādisañca āyasmato pilindavacchassa vasalavādena samudācāro viya khīṇāsavānampi hotiyeva. 4- Tena "parinibbuto nu kho me upajjhāyo, udāhu no"ti uppannaparivitakko satthāraṃ pucchi. Tena vuttaṃ "upajjhāyassa parinibbutabhāvaṃ pucchantena vuttā"ti. Tattha satthāranti diṭṭhadhammikādīhi veneyyānaṃ anusāsakaṃ. Anomapaññanti omaṃ vuccati parittaṃ lāmakaṃ, na omapaññaṃ anomapaññaṃ, mahāpaññanti attho. Diṭṭheva dhammeti paccakkhameva, imasmiṃyeva attabhāveti attho. Vicikicchānanti saṃsayānaṃ evarūpānaṃ vā parivitakkānaṃ chettā. 5- Aggāḷaveti aggāḷavacetiyasaṅkhāte vihāre. Ñātoti pākaṭo. Yasassīti lābhasakkārasampanno. Abhinibbutattoti upasantasabhāvo apariḍayhamānacitto. @Footnote: 1 visuddhi. 3/76 indriyasaccaniddesa 2 Sī. tāva tesaṃ 3 Ma. anupatiṭṭhā @4 Sī. tādisaṃ hotiyeva 5 Ma. chedako

--------------------------------------------------------------------------------------------- page591.

Tayā katanti tādise chāyāsampanne nigrodharukkhamūle nisinnattā "nigrodha- kappo"ti tayā kataṃ nāmaṃ. Iti so yathā attanā upalakkhitaṃ tathā vadati. Bhagavā pana na nisinnattā eva taṃ tathā ālapati, apica kho tattha arahattaṃ pattattāpi. Brāhmaṇassāti jātiṃ sandhāya vadati. So kira brāhmaṇamahāsālakulā pabbajito. Namassaṃ acarinti namassamāno vihāsiṃ. Mutyapekkhoti nibbāne patiṭṭhito. Daḷhadhammadassīti bhagavantaṃ ālapati. Daḷhadhammaṃ hi nibbānaṃ abhijjanaṭṭhena, tañca bhagavā passi dassesi ca. Sakkātipi bhagavantameva kulanāmena ālapati. Mayampi sabbeti niravasesaparisaṃ 1- saṅgaṇhitvā attānaṃ dassento vadati. Samantacakkhūtipi bhagavantameva sabbaññuta- ñāṇena ālapati. Samavaṭṭhitāti sammā avaṭṭhitā, ābhogaṃ katvā ṭhitā. Noti amhākaṃ. Savanāyāti imassa pañhassa veyyākaraṇaṃ 2- savanatthāya. Sotāti sotadhātuyā. 3- Tuvaṃ no satthā tvamanuttarosīti thutivacanavasena vadati. Chinda no vicikicchanti vicikicchāpaṭirūpakaṃ taṃ parivitakkaṃ sandhāyāha. Akusala- vicikicchāya pana thero nibbicikicchova. Brūhi metanti brūhi me etaṃ. Yaṃ mayā yācitosi "taṃ sāvakaṃ sakka mayampi sabbe aññātumicchāmā"ti yācitova, taṃ brāhmaṇaṃ parinibbutaṃ vedaya bhūripañña. Majjheva no bhāsāti parinibbutaṃ jānitvā mahāpañña bhagavā majjheva amhākaṃ sabbesaṃ bhāsa, yathā sabbe mayaṃ jāneyyāma. Sakkova devāna sahassanettoti idaṃ pana thutivacanameva, apicettha ayamadhippāyo:- yathā sakko sahassanetto devānaṃ majjhe tehi sakkaccaṃ sampaṭicchitavacanaṃ 4- bhāsati, evaṃ amhākaṃ majjhe amhehi sampaṭicchitavacanaṃ bhāsāti. Ye kecīti imampi gāthaṃ bhagavantaṃ thunanto vattukāmataṃ janetuṃ bhaṇati. Tassattho:- ye keci abhijjhādayo ganthā, tesaṃ appahāne sati mohavicikicchānaṃ @Footnote: 1 Sī.,Ma. avasesaparisaṃ 2 Sī. imassa pañhāveyyākaraṇassa @3 Sī. hetunti sotadhātuṃ 4 Sī.,Ma. sampaṭicchitavacano

--------------------------------------------------------------------------------------------- page592.

Pahānābhāvato mohamaggāti ca, aññāṇapakkhāti ca, vicikicchāṭhānāti ca vuccanti, sabbe te tathāgataṃ patvā tathāgatassa desanābalena viddhaṃsitā bhavanti nassanti. Kiṃkāraṇanti? cakkhuṃ hi etaṃ paramaṃ narānaṃ, yasmā tathāgato sabbaganthavidhamanena Paññācakkhujananato narānaṃ paramaṃ cakkhunti vuttaṃ hoti. No ce hi jātūti imampi gāthaṃ thunanto eva vattukāmataṃ janento bhaṇati. Tattha jātūti ekaṃsavacanaṃ. Purisoti bhagavantaṃ sandhāyāha. Jotimantoti paññājoti- sampannā sāriputtādayo. Idaṃ vuttaṃ hoti:- yadi bhagavā puratthimādibhedo vāto viya abbhaghanaṃ desanāvegena kilese vihaneyya, tato yathā abbhaghananivuto loko tamova hoti ekandhakāro, evaṃ sabbopi loko aññāṇanivuto tamova siyā. Ye cāpi ime idāni jotimanto khāyanti sāriputtādayo, tepi na bhāseyyuṃ na dīpeyyunti. Dhīrā cāti imam pigāthaṃ purimanayenevāha. Tassattho:- dhīrā ca paṇḍitapurisā pajjotakarā bhavanti paññāpajjotaṃ uppādenti. Taṃ tasmā ahaṃ taṃ dhīra padhāna- viriyasamannāgata bhagavā tatheva maññe dhīro pajjotakarotveva maññāmi, mayampi vipassinaṃ sabbadhamme yathābhūtaṃ passantaṃ bhagavantaṃ jānantā eva upāgamimhā. Tasmā "parisāsu no āvikarohi kappaṃ parinibbutova yathā nigrodhakappaṃ āvikarohi pakāsehīti. Khippan tiimampi gāthaṃ purimanayeneva āha. Tassattho:- bhagavā khippaṃ giraṃ eraya vaggu vagguṃ acirāyamāno 1- vācaṃ bhāsa vaggu manoharaṃ. Haṃsova yathā suvaṇṇa- haṃso gocaraṃ pariggaṇhanto jātassaravanasaṇḍaṃ disvā gīvaṃ paggayha pakkhe uddhunitvā haṭṭhatuṭṭho 2- saṇikaṃ ataramāno vagguṃ nikūjati giraṃ nicchāreti, evamevaṃ tvaṃ saṇikaṃ @Footnote: 1 potthakesu "ataramāno"ti pāṭho dissati @2 potthakesu "haṭṭhatuṭṭhenā"ti pāṭho dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page593.

Nikūja iminā mahāpurisalakkhaṇaññatarena bindussarena suṭṭhu vikappitena abhisaṅkhatena, ete mayaṃ sabbe ujugatā avikkhittamānasā hutvā tava nikūjaṃ suṇomāti. Pahīnajātimaraṇanti idampi purimanayeneva āha. Tattha na sissatīti aseso, taṃ asesaṃ, sotāpannādayo viya kiñci asesetvā pahīnajātimaraṇanti vuttaṃ hoti. Niggayhāti nibandhitvā, 1- dhonanti dhutasabbapāpaṃ. Vadessāmīti kathāpessāmi dhammaṃ. Na kāmakāro hohi puthujjanānanti puthujjanasekkhādīnaṃ tividhānaṃ janānaṃ kāmakāro natthi, te yaṃ icchanti ñātuṃ vā vattuṃ vā, taṃ na sakkonti. Saṅkheyyakārova tathāgatānanti tathāgatānaṃ pana vīmaṃsakāro paññāpubbaṅgamakiriyā, te yaṃ icchanti ñātuṃ vā vattuṃ vā, taṃ sakkontiyevāti adhippāyo. Idāni taṃ saṅkheyyakāraṃ pakāsento "sampannaveyyākaraṇan"ti gāthamāha. Tassattho:- tathā hi tava bhagavā idaṃ samujjupaññassa sabbattha appaṭihatabhāvena ujugatapaññassa sammadeva vuttaṃ pavattitaṃ sampannaveyyākaraṇaṃ "santatimahāmatto satta- tālamattaṃ abbhuggantvā parinibbāyissati, suppabuddho sakko sattame divase paṭhaviṃ pavisissatī"ti evamādiṃ samuggahitaṃ sammadeva uggahitaṃ aviparītaṃ diṭṭhaṃ, puna suṭṭhutaraṃ añjaliṃ paṇāmetvā āha. Ayamañjali pacchimo suppaṇāmitoti ayaṃ aparopi añjali suṭṭhutaraṃ paṇāmito. Mā mohayī jānanti mā no avacanena mohayi jānanto tassa 2- gatiṃ, anomapaññāti bhagavantaṃ ālapati. Paroparanti imaṃ pana gāthaṃ aparenapi pariyāyena amohanameva yācanto āha. Tattha paroparanti lokuttaralokiyavasena sundarāsundaraṃ dūre santike vā. Ariyadhammanti catusaccadhammaṃ. Viditvāti paṭivijjhitvā. Jānanti sabbaṃ ñeyyadhammaṃ jānanto. Vācābhikaṅkhāmīti yathā ghammani ghammakāle uṇhābhitatto puriso kilanto tasito vāriṃ, evaṃ te vācaṃ abhikaṅkhāmi. Sutaṃ pavassāti sutasaṅkhātaṃ saddāyatanaṃ pavassa @Footnote: 1 Sī. suṭṭhu yācitvā nibandhitvā 2 Sī. kappassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page594.

Pagghara 1- muñca pavatta. "sutassa vassātipi pāli, 2- vuttapakārassa saddāyatanassa vuṭṭhiṃ vassāti attho. Idāni yādisaṃ vācaṃ abhikaṅkhati, taṃ pakāsento "yadatthikan"ti gāthamāha. Tattha kappāyanoti kappameva pūjāvasena vadati. Yathā vimuttoti "kiṃ anupādi sesāya nibbānadhātuyā yathā asekkho, udāhu saupādisesāya yathā sekkho"ti vā pucchati. Sesamettha pākaṭameva. Evaṃ dvādasahi gāthāhi yācito bhagavā taṃ byākaronto 3- "acchecchī"tiādimāha. Tattha acchecchi taṇhaṃ idha nāmarūpe (iti bhagavā) kaṇhassa sotaṃ dīgharattānusayitanti imasmiṃ nāmarūpe kāmataṇhādibhedā taṇhā dīgharattaṃ appahīnaṭṭhena anusayitā kaṇhanāmakassa mānassa sotantipi vuccati, taṃ kaṇhassa sotabhūtaṃ dīgharattānusayitaṃ idha nāmarūpe taṇhaṃ kappāyano chindi. Iti bhagavāti idaṃ pana saṅgītikārānaṃ vacanaṃ. Atāri jātiṃ maraṇaṃ asesanti so taṃ taṇhaṃ chetvā asesaṃ jātimaraṇaṃ atari anupādisesāya parinibbāyīti dasseti, iccabravi bhagavā pañcaseṭṭhoti āyasmatā vaṅgīsena puṭṭho bhagavā evaṃ avoca pañcahi saddhādīhi indriyehi anaññasādhāraṇehi cakkhūhi vā seṭṭho, athavā pañcaseṭṭhoti pañcahi sīlādīhi dhammakkhandhehi, pañcahi vā hetusampadādīhi seṭṭho uttamo pavaroti saṅgītikārānamevidampi vacanaṃ. Evaṃ vutte bhagavato bhāsitaṃ abhinandamānaso āyasmā vaṅgīso "esa sutvā"ti- ādikā gāthāyo āha. Tattha paṭhamagāthāyaṃ na maṃ vañcesīti yasmā parinibbuto, tasmā tassa parinibbutabhāvaṃ icchantaṃ maṃ na vañcesi, na visaṃvādesīti attho. Sesaṃ pākaṭameva. Dutiyagāthāyaṃ yasmā mutyapekkho vihāsi, tasmā taṃ sandhāyāha "yathā vādī tathā kārī, ahu buddhassa sāvako"ti. Maccuno jālaṃ tatanti tebhūmikavaṭṭe vitthataṃ @Footnote: 1 Sī. paṅghara 2 Ma. pavassātipi pāḷi 3 cha.Ma. viyākaronto

--------------------------------------------------------------------------------------------- page595.

Vitthataṃ mārassa taṇhājālaṃ. Māyāvinoti bahumāyassa. "tathā māyāvino"tipi keci paṭhanti, tesaṃ yo anekāhi māyāhi anekakkhattuṃ bhagavantaṃ upasaṅkami, tassa tathā māyāvinoti adhippāyo. Tatiyagāthāya ādinti mūlakāraṇaṃ. Upādānassāti vaṭṭassa. Vaṭṭaṃ daḷhehi kammakilesehi upādātabbaṭṭhena "upādānan"ti vuttaṃ. Tassa upādānassa ādiṃ avijjātaṇhādibhedaṃ kāraṇaṃ ñāṇacakkhunā addasa. Kappo kappiyoti 1- evaṃ vattuṃ vaṭṭati bhagavāti adhippāyena vadati. Accagā vatāti atikkanto vata. Maccudheyyanti maccu ettha dhiyyatīti maccudheyyaṃ, tebhūmikavaṭṭaṃ, suduttaraṃ accagā vatāti vedajāto vadati. Idāni satthari attano upajjhāye ca pasannamānaso pasannākāraṃ vibhāvento "taṃ devadevan"ti osānagāthamāha. Tattha taṃ devadevaṃ vandāmīti sammutidevo, upapatti- devo, visuddhidevoti tesaṃ sabbesampi devānaṃ uttamadevatāya 2- devadevaṃ dvipaduttama bhagavā taṃ vandāmi. Na kevalaṃ taṃyeva, athakho tava 3- saccābhisambodhiyā 4- anudhammajātattā anujātaṃ māravijayena mahāviriyatāya mahāvīraṃ āguakaraṇādiatthena nāgaṃ tava ure vāyāmajanitajātitāya orasaṃ puttaṃ nigrodhakappañca vandāmi. Evamete subhūtiādayo vaṅgīsapariyosānā dvisataṃ catusaṭṭhī ca mahātherā idha pāliyaṃ ārūḷhā, te sabbe yathā sammāsambuddhassa 5- sāvakabhāvena ekavidhā. Tathā asekkhabhāvena, ukkhittapalighatāya saṅkiṇṇaparikkhatāya, abbuḷhesikatāya, niraggaḷatāya, pannaddhajatāya, pannabhāratāya visaṃyuttatāya, 5- dasasu ariyavāsesu vuṭṭhavāsatāya ca. Tathā hi te pañcaṅgavippahīnā chaḷaṅgasamannāgatā ekārakkhā @Footnote: 1 Ma. kappiyo kappoti 2 Sī. devatā 3 Sī. taṃ tava 4 Ma. saccābhisambodhi @5-5 Sī. sāvakaparikkhatāya abbuḷhesikatāya niraggaḷatāya pannaddhajatāya pannabhāvena @ekavidhā tathā asekkhabhāvena ukkhittapalighatāya saṃkiṇṇabhāratāya visaññavuttatāya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page596.

Caturāpassenā panuṇṇapaccekasaccā samayavayasaṭṭhesanā anāvilasaṅkappā passaddha- kāyasaṅkhārā suvimuttacittā suvimuttapaññā ca. 1- Iti evamādinā nayena ekavidhā. Ehibhikkhubhāvena upasampannā, na ehibhikkhubhāvena upasampannāti duvidhā. Tattha aññāsi koṇḍaññappamukhā pañcavaggiyattherā, yasatthero, tassa sahāyabhūtā vimalo subāhu puṇṇaji gavampatīti cattāro, aparepi tassa sahāyabhūtā pañcapaññāsa, tiṃsa bhaddavaggiyā, uruvelakassapappamukhā sahassapurāṇajaṭilā, dve aggasāvakā, tesaṃ parivārabhūtā aḍḍhaterasasatā paribbājakā, coro aṅgulimālattheroti sabbe sahassaṃ paññāsādhikāni tīṇi satāni ca honti. Tenetaṃ vuccati:- "satattayaṃ sahassañca paññāsañca punāpare ete therā mahāpaññā sabbeva ehibhikkhukā"ti. Na kevalañca ete eva, athakho aññepi bahū santi. Seyyathīdaṃ? selo Brāhmaṇo, tassa antevāsikabhūtā tisatabrāhmaṇā, mahākappino, tassa parivārabhūtaṃ purisasahassaṃ, suddhodanamahārājena pesitā kapilavatthuvāsino dasasahassapurisā, mahā- bāvariyabrāhmaṇassa antevāsikabhūtā ajitādayo soḷasa sahassaparimāṇāti. Evaṃ vuttato 2- aññe na ehibhikkhubhāvena upasampadā, te pana saraṇagamanūpasampadā ovādapaṭiggahaṇūpasampadā pañhābyākaraṇūpasampadā ñatticatutthakammūpasampadāti imehi catūhi ākārehi laddhūpasampadā. Ādito hi ehibhikkhubhāvūpagatā therā, tesaṃ bhagavā pabbajjaṃ viya tīhi saraṇagamaneheva upasampadampi anuññāsi, ayaṃ saraṇagamanūpasampadā. Yā pana:- "tasmātiha te kassapa evaṃ sikkhitabbaṃ `tibbaṃ me hirottappaṃ, paccupaṭṭhitaṃ bhavissati theresu navesu majjhimesū'ti, evaṃ hi te kassapa sikkhitabbaṃ. Tasmātiha @Footnote: 1 aṅ.dasaka. 24/19,20/23-4 2 Sī. eva, vuttehi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page597.

Te kassapa evaṃ sikkhitabbaṃ `yaṅkiñci dhammaṃ suṇissāmi kusalūpasaṃhitaṃ, sabbaṃ taṃ atthiṃ katvā manasi karitvā sabbacetasā samannāharitvā ohitasoto dhammaṃ suṇissāmī'ti, evaṃ hi te kassapa sikkhitabbaṃ. Tasmātiha te kassapa evaṃ sikkhitabbaṃ `sātasahagatā ca me kāyagatā sati na vijahissatī'ti, evaṃ hi te kassapa sikkhitabban"ti. 1- Imassa ovādassa paṭiggahaṇena mahākassapattherassa anuññātaupasampadā, ayaṃ ovādapaṭiggahaṇūpasampadā nāma. Yā pubbārāme caṅkamantena bhagavatā "uddhumātakasaññāti vā sopāka `rūpasaññā'ti vā ime dhammā nānatthā nānābyañjanā, udāhu ekatthā byañjanameva nānan"tiādinā asubhanissitesu pañhesu pucchitesu bhagavantaṃ upasaṅkamantena sattavassikena sopākasāmaṇerena "uddhumātakasaññāti vā bhagavā `rūpasaññā'ti vā ime dhammā ekatthā, vissajjitesu "iminā sabbaññutañāṇena saddhiṃ saṃsanditvā ime pañhā byākatā"ti āraddhacittena bhagavatā anuññātaupasampadā, ayaṃ pañhābyākaraṇūpasampadā nāma. Ñatticatutthakammūpasampadā pākaṭāva. 2- Yathā ehibhikkhubhāvena upasampadā, na ehibhikkhubhāvena upasampadāti duvidhā, evaṃ sammukhāparammukhābhedatopi duvidhā. Ye hi satthu dharamānakāle ariyāya jātiyā jātā, te aññāsikoṇḍaññādayo sammukhasāvakā nāma. Ye pana bhagavato parinibbānato pacchā adhigatavisesā, te satipi satthu dhammasarīrassa paccakkhabhāve satthu sarīrassa apaccakkhabhāvato parammukhasāvakā nāma. Tathā ubhatobhāgavimuttapaññāvimuttatāvasena, idha pāliyaṃ āgatā pana ubhato bhāgavimuttā evāti veditabbā. Vuttaṃ hetaṃ apadāne:- @Footnote: 1 saṃ.nidāna. 16/154/210 cīvarasutta 2 ka. ñatticatutthakammupasampadā pākaṭā hotiyeva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page598.

"vimokkhāpi ca aṭṭhime chaḷabhiññā sacchikatā"ti. Tathā sāpadānānapadānabhedato, yesaṃ hi purimesu sammāsambuddhesu paccekabuddha- buddhasāvakesupi 1- puññakiriyāvasena pavattitaṃ sāvakapāramitāsaṅkhātaṃ atthi apadānaṃ, te sāpadānā, seyyathāpi apadānapāliyaṃ āgatā theRā. Yesaṃ pana taṃ natthi, te anapadānā. Kiṃ pana sabbena sabbaṃ pubbahetusampattiyā vinā saccābhisambodho sambhavatīti? Na sambhavati. Na hi upanissayasampattirahitassa ariyamaggādhigamo atthi tassa sudukkaradurabhisambhavasabhāvato. Yathāha:- "taṃ kiṃ maññatha bhikkhave katamaṃ nu kho dukkarataraṃ vā durabhisambhavataraṃ vā"tiādi. 2- Yadi evaṃ kasmā vuttaṃ "yesaṃ pana taṃ natthi, te anapadānā"ti. Nayidameva 3- daṭṭhabbaṃ "ye sabbena sabbaṃ upanissayasampattirahitā, te anapadānā"ti tādisānaṃ idha anadhippetattā. Yesaṃ pana atiukkaṃsagataṃ apadānaṃ natthi, te idha "anapadānā"ti vuttā, na sabbena sabbaṃ upanissayarahitāyeva. Tathā hi ime sattā buddhuppādesu acchariyācinteyyaguṇavibhūtivitthataṃ buddhānaṃ ānubhāvaṃ passantā catuppamāṇikassa lokassa sabbathāpi 4- pasādāvahattā satthari saddhaṃ paṭilabhanti. Tathā saddhammassavanena, sāvakānaṃ sammāpaṭipattidassanena, kadāci mahābodhisattānaṃ sammāsambodhiyā cittābhinīhāradassanena, tesaṃ santike ovādānu- sāsanapaṭilābhena ca saddhamme saddhaṃ paṭilabhanti, te tattha paṭiladdhasaddhā yadipi saṃsāre nibbāne ca ādīnavānisaṃse 5- passanti, mahārajakkhatāya pana yogakkhemaṃ anabhisambhunantā antarantarā vivaṭṭūpanissayaṃ kusalabījaṃ attano santāne ropentiyeva sappurisūpanissayabahukārabhāvato 6- tenāha 7-:- "yadimassa lokanāthassa virajjhissāma sāsanaṃ anāgatamhi addhāne hessāma sammukhā imaṃ. @Footnote: 1 Sī. paccekabuddhesu buddhasāvakesu ca 2 saṃ.mahā. 19/1115/394 vālasutta @3 cha.Ma. nayidamevaṃ 4 Sī. sabbadāpi 5 Sī. ādīnave ānisaṃse ca @6 cha.Ma. sappurisūpanissayassa bahukārabhāvato 7 khu.buddha. 33/2/423 dīpaṅkarabuddhavaṃse

--------------------------------------------------------------------------------------------- page599.

Yathā manussā nadiṃ tarantā paṭititthaṃ virajjhiya heṭṭhātiṭṭhe 1- gahetvāna uttaranti mahānadiṃ. Evameva mayaṃ sabbe yadi muñcāmimaṃ jinaṃ anāgatamhi addhāne hessāma sammukhā iman"ti. Evaṃ vivaṭṭaṃ uddissa uppāditakusalacittaṃ satasahassādhikacatuasaṅkheyyakālantare vimokkhādhigamassa upanissayo na hotīti na sakkā vattuṃ. Pageva patthanāvasena adhikāraṃ katvā pavattitaṃ. Evaṃ duvidhāpete. Aggasāvakā mahāsāvakā pakatisāvakāti tividhā. Tesu āyasmā aññāsi- koṇḍañño, vappo, bhaddiyo, mahānāmo, assaji, nālako, yaso, vimalo, subāhu, puṇṇaji, gavampati, uruvelakassapo, nadīkassapo, gayākassapo, sāriputto, mahā- moggallāno, mahākassapo, mahākaccāyano, mahākoṭṭhito, mahākappino, mahācundo, anuruddho, kaṅkhārevato, ānando, nandako, bhagu, nando, kimbilo, 2- bhaddiyo, rāhulo, sīvali, upāli, dabbo, upaseno, khadiravaniyarevato, puṇṇo mantāṇiputto, puṇṇo sunāparanto, soṇo kuṭikaṇṇo, soṇo koḷiviso, rādho, subhūti, aṅgulimālo, vakkali, kāḷudāyī, mahāudāyī, pilindavaccho, 3- sobhito, kumārakassapo, raṭṭhapālo, vaṅgīso, sabhiyo, selo, upavāno, meghiyo, sāgato, nāgito, lakuṇḍakabhaddiyo, piṇḍolabhāradvājo, mahāpanthako, cūḷapanthako, bākulo, 4- kuṇḍadhāno, 5- dārucīriyo, yasojo, ajito, tissametteyyo, puṇṇako, mettagū, dhotako, upasivo, nando, hemako, todeyyo, kappo, jatukaṇṇi, bhadrāvudho, udayo, posālo, mogharājā, piṅgiyoti ete asītimahāsāvakā nāma. Kasmā pana te eva therā "mahāsāvakā"ti vuccantīti? abhinīhārassa mahantabhāvato. Tathā hi dve aggasāvakāpi mahāsāvakesu antogadhā. Te hi @Footnote: 1 ka. heṭṭhatitthaṃ 2 cha.Ma. kimilo 3 Sī.,Ma. pilindivaccho @4 Sī. bakkulo 5 Sī.,Ma. koṇḍadhāno

--------------------------------------------------------------------------------------------- page600.

Sāvakapāramīñāṇassa matthakappattiyā sāvakesu aggadhammādhigamena aggaṭṭhāne ṭhitāpi abhinīhāramahantatāsāmaññena "mahāsāvakā"tipi vuccanti. Itare pana pakatisāvakehi sātisaya- mahābhinīhāRā. Tathā hi te padumuttarassa bhagavato kāle katapaṇidhānā. Tato eva sātisayaṃ abhiññāsamāpattīsu vasino pabhinnapaṭisambhidā ca. Kāmaṃ sabbepi arahanto sīlavisuddhiādike sampādetvā catūsu satipaṭṭhānesu patiṭṭhitacittā satta bojjhaṅge yathābhūtaṃ bhāvetvā maggapaṭipāṭiyā anavasesato kilese khepetvā aggaphale patiṭṭhahanti, tathāpi yathā saddhāvimuttato diṭṭhippattassa paññāvimutto ca ubhato- bhāgavimuttassa pubbabhāgabhāvanāviseso addhā icchito viseso, evaṃ abhinīhāra- mahantatāpubbayogamahantatāhi attasantāne sātisayaguṇavisesassa nipphāditattā sīlādiguṇehi mahantā sāvakāti mahāsāvakā. Tesuyeva pana ye 1- bodhipakkhiyadhammesu pāmokkhabhāvena dhurabhūtānaṃ sammādiṭṭhisammāsamādhīnaṃ sātisayakiccantarabhāvanipphattiyā kāraṇabhūtāya tajjābhinīhārābhinihatāya sakkaccaṃ nirantaraṃ cirakālaṃ samāhitāya sammā paṭipattiyā yathākkamaṃ paññāya samādhismiṃ ca ukkaṃsapāramippattiyā savisesaṃ sabbaguṇehi aggabhāve ṭhitā, te sāriputtamoggallānattherā 2- satipi mahāsāvakatte sāvakapāramiyā matthake sabbasāvakānaṃ aggabhāve ṭhitattā abhinīhāramahantabhāvato pubba- yogamahantabhāvato ca "aggasāvakā"icceva vuccanti. Ye pana ariyasāvakā aggasāvakā viya ca mahāsāvakā viya ca na parimitāva, athakho anekasatā anekasahassā, te pakatisāvakā. Idha pāliyaṃ āruḷhā pana parimitāva gāthāvasena pariggahitattā. Tathāpi 3- mahāsāvakesupi keci idha pāliyaṃ nāruḷhā. Evaṃ tividhāpi te animittavimokkhādibhedato tividhā, vimokkhasamadhigamavasenapi tividhā. Tayo hi ime vimokkhā suññato vimokkho, animitto vimokkho, appaṇihito vimokkhoti. Te ca vimokkhā suññatādīhi aniccānupassanādīhi tīhi anupassanāhi adhigantabbā. Ādito hi aniccādīsu yena kenaci ākārena vipassanābhiniveso @Footnote: 1 Sī. te 2 cha.Ma. sāriputtamoggallānā 3 Ma. tathā hi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page601.

Hoti. Yathā pana vuṭṭhānagāminiyā vipassanāya aniccākārato saṅkhā resammasantiyā maggavuṭṭhānaṃ hoti, tadā vipassanā satipi rāganimittādīnaṃ samugghāṭane saṅkhāra- nimittaṃ pana sā na vissajjetīti nippariyāyena animittanāmaṃ alabhamānā attano maggassa animittanāmaṃ dātuṃ na sakkontīti. Kiñcāpi abhidhamme animittavimokkho na uddhaṭo, suttante pana rāgādinimittānaṃ samugghāṭena labbhatīti. "animittañca bhāvehi mānānusayamujjaha tato mānābhisamayā upasanto carissasī"ti 1- ādinā hi 2- vipassanāya animittavimokkhabhāvo anuttarassa animittavimokkhabhāvo ca vutto. Yadā vuṭṭhānagāminiyā vipassanāya dukkhato saṅkhāre sammasantiyā magga- vuṭṭhānaṃ hoti, tadā vipassanā rāgapaṇidhiādīnaṃ samugghāṭanena appaṇihitanāmaṃ labhatīti appaṇihitavimokkhaṃ nāma hoti. Tadanantaro ca 3- maggo appaṇihitavimokkho. Yadā pana vuṭṭhānagāminiyā vipassanāya anattākārena sammasantiyā maggavuṭṭhānaṃ hoti, tadā vipassanā attadiṭṭhiyā samugghāṭanena suññatanāmaṃ labhatīti suññatavimokkhaṃ nāma hoti. Tadanantaro ca maggo suññatavimokkho nāma hoti. Imesu aggamaggabhūtesu tīsu vimokkhesu imesaṃ therānaṃ keci animittavimokkhena muttā, keci appaṇihita- vimokkhena, keci suññatavimokkhena. Tena vuttaṃ "animittavimokkhādibhedato tividhā, vimokkhasamadhigamenapi tividhā"ti. Paṭipadāvibhāgena catubbidhā. Catasso hi paṭipadā dukkhāpaṭipadā dandhābhiññā, dukkhāpaṭipadā khippābhiññā, sukhāpaṭipadā dandhābhiññā, sukhāpaṭipadā khippābhiññāti. Tattha rūpamukhādīsu vipassanābhinivesesu yo rūpamukhena vipassanaṃ abhinivisitvā cattāri mahābhūtāni pariggahetvā upādārūpaṃ pariggaṇhāti arūpaṃ pariggaṇhāti, rūpārūpaṃ pana pariggaṇhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggahetuṃ @Footnote: 1 saṃ.sagā. 15/212/227 ānandasutta 2 Ma. taṃ 3 Sī. ca-saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page602.

Sakkoti, tassa dukkhāpaṭipadā nāma hoti, pariggahitarūpārūpassa pana vipassanā- parivāse maggapātubhāvadandhatāya dandhābhiññā nāma hoti. Yopi rūpārūpaṃ pariggahetvā nāmarūpaṃ vavatthapento dukkhena kasirena kilamanto vavatthapeti, vavatthapite ca nāmarūpe vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādetuṃ sakkoti, tassapi dukkhāpaṭipadā dandhābhiññā nāma hoti. Aparo nāmarūpampi vavatthapetvā paccaye pariggaṇhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggaṇhāti. Paccaye ca pariggahetvā vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti, evampi dukkhāpaṭipadā dandhābhiññā nāma hoti. Aparo paccayepi pariggahetvā lakkhaṇāni paṭivijjhanto dukkhena kasirena kilamanto paṭivijjhati, paṭividdhalakkhaṇo ca vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti, evampi dukkhāpaṭipadā dandhābhiññā nāma hoti. Aparo lakkhaṇānipi paṭivijjhitvā vipassanāñāṇe tikkhe sūre pasanne vahante uppanna- vipassanānikantiṃ pariyādiyamāno dukkhena kasieerana 1- kilamanto paṭivijjhati, paṭividdha- lakkhaṇo ca vipassanāparivāsaṃ vasanto 1- cirena maggaṃ uppādeti, evampi dukkhā- paṭipadā dandhābhiññā nāma hoti. Yathāvuttāsuyeva paṭipadāsu maggapātubhāvassa khippatāya dukkhāpaṭipadā khippābhiññā, tāsaṃ pana paṭipadānaṃ akicchasiddhiyaṃ maggapātubhāvassa dandhatāya khippatāya ca yathākkamaṃ sukhāpaṭipadā dandhābhiññā sukhāpaṭipadā khippābhiññā ca veditabbā. Imāsaṃ catassannaṃ paṭipadānaṃ vasena aggamaggappattiyā therānaṃ catubbidhatā veditabbā. Na hi paṭipadāhi vinā ariyamaggādhigamo atthi. Tathā hi abhidhamme "yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ .pe. Dukkhāpaṭipadaṃ dandhābhiññan"tiādinā 2- paṭipadāya saddhiṃyeva ariyamaggo vibhatto, tena vuttaṃ "paṭipadāvibhāgena catubbidhā"ti. Indriyādhikavibhāgena pañcavidhā. Satipi nesaṃ saccābhisambodhasāmaññe ekacce therā saddhuttarā seyyathāpi thero vakkali, ekacce viriyuttarā seyyathāpi thero @Footnote: 1-1 cha.Ma. kilamanto pariyādiyati, nikantiñca pariyādiyitvā vipassanāparivāsaṃ vasanto @2 abhi.saṅgaṇī. 34/277/84 cittuppādakaṇḍa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page603.

Mahāsoṇo koḷiviso, ekacce satuttarā seyyathāpi thero sobhito, 1- ekacce samādhuttarā seyyathāpi thero cūḷapanthako, ekacce paññuttarā seyyathāpi thero ānando. Tathā hi so gatimantatāya atthakosallādivantatāya 2- ca pasaṃsito, ayañca vibhāgo pubbabhāge labbhamānavisesavasena vutto. Aggamaggakkhaṇe pana sesānampi indriyānaṃ ekasabhāvā icchitāti. Tathā pāramippattā, paṭisambhidāppattā, chaḷabhiññā, tevijjā, sukkhavipassakāti pañcavidhā. Sāvakesu hi ekacce sāvakapāramiyā matthakappattā yathā taṃ āyasmā sāriputto āyasmā ca mahāmoggallāno, ekacce atthapaṭisambhidā dhammapaṭisambhidā niruttipaṭisambhidā paṭibhāṇapaṭisambhidāti imāsaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ vasena paṭisambhidāppattā, ekacce iddhividhañāṇādīnaṃ abhiññānaṃ vasena chaḷabhiññā, ekacce pubbenivāsañāṇādīnaṃ tissannaṃ vijjānaṃ vasena tevijjā. Ye pana khaṇikasamādhimatte ṭhatvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā adhigataaggamaggā, te ādito antarantarā ca samādhijena jhānaṅgena vipassanābbhantaraṃ paṭisandhānānaṃ abhāvā sukkhā vipassanā etesanti sukkhavipassakā nāma. Ayañca vibhāgo sāvakānaṃ sādhāraṇabhāvaṃ upaparikkhitvā vutto. Idha pāliyaṃ āgatā nattheva sukkhavipassakā. Tenevāha:- "paṭisambhidā catasso vimokkhāpica aṭṭhime chaḷabhiññā sacchikatā kataṃ buddhassa sāsanan"tiādi. Evaṃ pāramippattādivasena pañcavidhā. Animittādivasena chabbidhā animittavimuttotiādayo. Saddhādhuro paññādhuroti duvidhā. Tathā appaṇihitavimutto paññāvimutto cāti. Evaṃ animittavimuttādivasena ca pariyāyavimuttabhedena sattavidhā. Catūsu hi arūpasamāpattīsu ekamekaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ ārabhitvā arahattaṃ pattā cattāro, nirodhato vuṭṭhāya arahattaṃ patto cāti pañca, ubhatobhāgavimuttā @Footnote: 1 Sī. sāgato 2 Sī.....mantatāya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page604.

Saddhādhurapaññādhuravasena dve paññāvimuttāti evaṃ vimuttibhedena sattavidhā. Dhurapaṭipadāvibhāgena aṭṭhavidhā. Yo hi dukkhāpaṭipadāya dandhābhiññāya niyyāti, so saddhādhurapaññādhuravasena duvidho, tathā sesapaṭipadāsupīti evaṃ dhurapaṭipadāvibhāgena aṭṭhavidhā. Vimuttibhedena navavidhā. Pañca ubhatobhāgavimuttā, dve paññāvimuttā, paññā- vimuttiyaṃ cetovimuttiyañca pāramippattā dve aggasāvakā cāti evaṃ navavidhā. Vimuttivaseneva dasavidhā. Catūsu arūpāvacarajjhānesu ca ekamekaṃ pādakaṃ katvā arahattaṃ pattā cattāro, sukkhavipassakoti pañca paññāvimuttā, yathāvuttā ca ubhatobhāgavimuttā cāti evaṃ vimuttibhedeneva dasavidhā. Te yathāvuttena dhurabhedena bhijjamānā vīsati honti. Paṭipadābhedena bhijjamānā cattāḷīsaṃ honti. Puna paṭipadā- bhedena dhurabhedena ca bhijjamānā asīti honti. Atha te suññatavimuttādivibhāgena bhijjamānā cattāḷīsādhikā dve satāni 1- honti. Puna indriyādhikabhāvena bhijjamānā dvisatuttaraṃ sahassaṃ hontīti. Evaṃ attano guṇavasena anekabhedavibhattesu maggaṭṭhaphalaṭṭhesu ariyasāvakesu ye attano paṭipattipavattiādike ca vibhāventi. Ye "../../bdpicture/channā me kuṭikā"tiādikā 2- gāthā udānādivasena abhāsiṃsu. Te ca idha gāthāmukhena saṅgahaṃ āruḷhā. Tenāha "sīhānaṃva nadantānaṃ .pe. Phusitvā accutaṃ padan"ti. 2- Evamettha pakiṇṇakakathā veditabbā. Vaṅgīsattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā. Paramatthadīpaniyā theragāthāsaṃvaṇṇanāya mahānipātassa atthavaṇṇanā niṭṭhitā. Badaratitthamahāvihāravāsinā ācariyadhammapālattherena katā theragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.


             The Pali Atthakatha in Roman Book 33 page 562-604. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=12997&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=12997&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=401              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=8643              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=8785              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=8785              Contents of The Tipitaka Volume 26 http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

first pageprevious pageno pageNumbernext book chage to ENGLISH letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]