ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext book chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 33 : PALI ROMAN Thera.A.2 (paramatthadi.2)

                    401. 1. Vangisattheragathavannana
     sattatinipate nikkhantam vata mam santantiadika ayasmato vangisattherassa
gatha. Ka uppatti?
     ayam kira padumuttarabuddhakale hamsavatinagare mahabhogakule nibbatto purimanayeneva
viharam gantva dhammam sunanto satthara ekam bhikkhum patibhanavantanam 1- aggatthane
thapentam disva satthu adhikarakammam katva "ahampi anagate patibhanavantanam
aggo bhaveyyan"ti patthanam katva satthara byakato yavajivam kusalam katva deva-
manussesu samsaranto  imasmim buddhuppade savatthiyam brahmanakule nibbattitva
vangisoti laddhanamo tayo bede ugganhanto acariyam aradhetva chavasisamantam
nama sikkhitva chavasisam nakhena akotetva "ayam satto asukayoniyam nibbatto"ti
janati.
     Brahmana "ayam amhakam jivitamaggo"ti natva vangisam gahetva paticchannayane
nisidapetva gamanigamarajadhaniyo vicaranti. Vangisopi tivassamatthake matanampi
sisam aharapetva nakhena akotetva "ayam satto asukayoniyam nibbatto"ti vatva
mahajanassa kankhacchedanattham te te jane avahetva 2- attano attano gatim kathapeti.
Tena tasmim mahajano abhippasidati.
     So nam nissaya mahajanassa hatthato satampi sahassampi labhatiti. Brahmana
vangisamadaya yatharucim vicaritva puna savatthim agamamsu. Vangiso satthu gune sutva
sattharam upasankamitukamo ahosi. Brahmana "samano gotamo mayaya tam
@Footnote: 1 cha.Ma. patibhanavantanam  2 Si. tam tam janam avisapetva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page563.

Avattessati"ti patikkhipimsu. Vangiso tesam vacanam anadiyitva satthu santikam gantva madhurapatisantharam katva ekamantam nisidi. Tam sattha pucchi "vangisa kinci sippam janasi"ti. Ama bho gotama chavasisamantam nama janami, tena tivassamatthake matanampi sisam nakhena akotetva nibbattatthanam janamiti. Sattha tassa ekam niraye nibbattassa sisam dassesi, ekam manussesu, ekam devesu, ekam parinibbutassa sisam dassesi. So pathamam sisam akotetva "bho gotama ayam satto niraye nibbatto"ti aha. Sadhu vangisa sutthu taya dittham, "ayam satto kuhim nibbatto"ti pucchi. "manussaloke"ti. Ayam kuhinti. Devaloketi tinnannampi nibbattatthanam kathesi. Parinibbutassa pana sisam nakhena akotento neva adim 1- na kotim passi. Atha nam sattha "na sakkosi vangisa "ti pucchi. "upaparikkhami tava"ti punappunam parivattetva akotentopi bahirakammantena khinasavassa gatim katham janissati, athassa matthakato sedo mucci. So lajjitva tunhibhuto atthasi. Atha nam sattha "kilamasi vangisa"ti aha. Ama bho gotama, imassa uppannatthanam janitum na sakkomi, sace tumhe janatha, kathethati. "vangisa aham etampi janami, ito uttaritarampi janami"ti vatva:- "cutim yo vedi sattanam upapattinca sabbaso asattam sugatam buddham tamaham brumi brahmanam. Yassa gatim na jananti deva gandhabbamanusa khinasavam arahantam tamaham brumi brahmanan"ti 2- ima dve gatha abhasi. Vangiso "tenahi bho gotama tam vijjam me detha"ti apacitim dassetva satthu santike nisidi. Sattha "amhehi samanalingassa dema"ti aha. Vangiso "yankinci katva maya imam mantam gahetum vattati"ti brahmane @Footnote: 1 cha.Ma. antam 2 khu.dhamMa. 25/419,420,649,650/90,460

--------------------------------------------------------------------------------------------- page564.

Aha "tumhe mayi pabbajante ma cintayittha, aham mantam ugganhitva sakalajambudipe jetthako bhavissami, tumhakampi tena bhaddakameva bhavissati"ti mantatthaya satthu santikam upasankamitva pabbajjam yaci. Tada ca thero nigrodhakappo bhagavato santike thito hoti, tam bhagava anapesi "nigrodhakappa imam pabbajehi"ti. So satthu anaya tam pabbajesi. Athassa sattha "mantaparivaram tava ugganhahi"ti dvattimsa- karakammatthanam vipassanakammatthananca acikkhi. So dvattimsakaram sajjhayantova vipassanam patthapesi. Brahmana vangisam upasankamitva "kim bho vangisa samanassa gotamassa santike sippam sikkhitanti pucchimsu. Kim sippasikkhanena, gacchatha tumhe, na mayham tumhehi kattabbakiccanti. Brahmana "tvampi dani samanassa gotamassa vasam apanno, mayaya avattito, kim mayam tava santike karissama"ti 1- agata- maggeneva pakkamimsu. Vangisatthero vipassanam vaddhetva arahattam sacchakasi. Tena vuttam apadane 2-:- "padumuttaro nama jino sabbadhammesu cakkhuma ito satasahassamhi kappe uppajji nayako. Yathapi sagare ummi 3- gagane viya taraka evam pavacanam tassa arahantehi cittitam. Sadevasuranagehi manujehi purakkhato samanabrahmanakinne janamajjhe jinuttamo. Pabhahi anuranjanto loke lokantagu jino vacanena vibodhento veneyyapadumani so. Vesarajjehi sampanno catuhi purisuttamo pahinabhayasarajjo khemappatto visarado. @Footnote: 1 Si. carissamati 2 khu.apa. 33/134/229 vangisattherapadana (sya) @3 cha.Ma. umi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page565.

Asabham pavaram thanam buddhabhuminca kevalam patijanati lokaggo natthi sancodako kvaci. Sihanadamasambhitam nadato tassa tadino devo naro va brahma va pativatta na vijjati. Desento pavaram dhammam santarento sadevakam dhammacakkam pavatteti parisasu visarado. Patibhanavatam aggam savakam sadhusammatam gunam bahum pakittetva etadagge thapesi tam. Tadaham hamsavatiya brahmano sadhusammato sabbavedavidu jato vangiso 1- vadisudano. Upecca tam mahaviram sutva tam dhammadesanam pitivaram patilabhim savakassa gune rato. Nimantayitva 2- sugatam sasamgham lokanandanam sattaham bhojayitvaham dussehacchadayim tada. Nipacca sirasa pade katokaso katanjali ekamantam thito hattho santhavim jinamuttamam. Namo te vadisudana 3- namo te isisattama namo te sabbalokagga namo te abhayam kara. Namo te maramathana namo te ditthisudana namo te santisukhada namo te saranam kara. Anathanam bhavam natho bhitanam abhayappado vissasam bhumisantanam 4- saranam saranesinam. Evamadihi sambuddham santhavitva mahagunam avocam vadisurassa 5- gatim pappomi bhikkhuno. @Footnote: 1 cha.Ma. vagiso 2 cha.Ma. nimantetvava 3 cha.Ma. vadimaddana @4 cha.Ma. vissamabhumi santanam 5 cha.Ma. vadisudassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page566.

Tada avoca bhagava anantapatibhanava yo so buddham abhojesi sattaham sahasavakam. Gunanca me pakittesi pasanno sehi panibhi eso patthayate thanam vadisurassa bhikkhuno. Anagatamhi addhane lacchase tam manoratham devamanusasampattim anubhotva anappakam. Satasahassito kappe okkakakulasambhavo gotamo nama gottena sattha loke bhavissati. Tassa dhammesu dayado oraso dhammanimmito vangiso nama namena hessati satthu savako. Tam sutva mudito hutva yavajivam tada jinam paccayehi upatthasim mettacitto tathagatam. Tena kammena sukatena cetanapanidhihi ca jahitva manusam deham tavatimsam aganchaham. 1- Pacchime ca bhave dani paribbajakule 2- aham paccha jato 3- yada asim jatiya sattavassiko. Sabbavedavidu jato vadasatthavisarado vaggussaro 4- cittakathi paravadappamaddano. Vange jatoti vangiso vacane issaroti va vangiso iti me namam aggampi 5- lokasammatam. Yadaham vinnutam patto thito pathamayobbane tada rajagahe ramme sariputtamahaddasam. 6- @Footnote: 1 cha.Ma. tusitam agamasaham 2 cha.Ma. jato vippakule 3 cha.Ma. paccajato @4 cha.Ma. vadissaro 5 cha.Ma. abhavi 6 pali. sariputtanca addasam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page567.

Pindaya vicarantam tam pattapanim susamvutam alolakkhim mitabhanim yugamattam udikkhatam. 1- Tam disva vimhito hutva avocam mamanucchavam kanikaramva nicitam cittam gathapadam aham. Acikkhi so me sattharam sambuddham lokanayakam tada so pandito dhiro uttarim samavoca me. Viragasamhitam vakyam katva duddasamuttamam vicittapatibhanehi tosito tena tadina. Nipacca sirasa pade pabbajehiti mam bravi tato mam sa mahapanno buddhasetthamupanayi. Nipacca sirasa pade nisidim satthu santike mamaha vadatam settho kacci vangisa janasi. Kinci sippanti tassaham janamiti ca abravim matasisam vanacchuddham api barasavassikam tava vijjavisesena sace sakkosi vacaya. Amoti me patinnate tini sisani dassayi atho nirayadevesu 2- upapanne avacayim. Tada khinasavasseva sisam dassesi nayako tatoham vihatarambho pabbajjam samayacisam. Pabbajitvana sugatam santhavami tahim tahim tato mam kabbavittosi ujjhayantiha bhikkhavo. Tato vimamsanattham me aha buddho vinayako takkitanam ima gatha 3- thanaso patibhanti va. 4- @Footnote: 1 cha.Ma. nidakkhitam 2 cha.Ma. nirayanaradevesu 3 cha.Ma. takkika panima gatha @4 cha.Ma. tam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page568.

Na kabbavittoham vira thanaso patibhanti mam tenahi dani vangisa thanaso santhavahi mam. Tadaham santhavim dhiram gathahi isisattamam thanaso me tada tuttho jino agge thapesi mam. Patibhanena cittena annesamatimannaham pesale tena samviggo arahattamapapunim. Patibhanavatam aggo anno koci na vijjati yathayam bhikkhu vangiso evam dharetha bhikkhavo. Satasahasse katam kammam phalam dassesi me idha sumutto saravegova kilese jhapayim mama. 1- Kilesa jhapita mayham bhava sabbe samuhata nagova bandhanam chetva viharami anasavo. Svagatam vata me asi buddhasetthassa santike tisso vijja anuppatta katam buddhassa sasanam. Patisambhida catasso vimokkhapi ca atthime chalabhinna sacchikata katam buddhassa sasanan"ti. Araha pana hutva thero satthu santikam gacchanto cakkhupathato patthaya candena, suriyena, akasena, mahasamuddena, sineruna pabbatarajena, sihena migaranna, hatthinagenati tena tena saddhim upamento anekehi padasatehi sattharam vannentova upagacchati, tena tam sattha samghamajjhe nisinno patibhanavantanam aggatthane thapesi. Atha therena arahattappattito pubbe ca paccha ca tam tam cittam agamma bhasita, theram uddissa anandattheradihi bhasita:- @Footnote: 1 pali. kilesa jhapita mama

--------------------------------------------------------------------------------------------- page569.

[1218] "nikkhantam vata mam santam agarasma anagariyam vitakka upadhavanti pagabbha kanhato ime. [1219] Uggaputta mahissasa sikkhita dalhadhammino samanta parikireyyum sahassam apalayinam. [1220] Sacepi ettaka bhiyyo agamissanti itthiyo neva mam byadhayissanti dhammesvamhi 1- patitthito. [1221] Sakkhi hi me sutam etam buddhassadiccabandhuno nibbanagamanam maggam tattha me nirato mano. [1222] Evance mam viharantam papima upagacchasi tatha maccu karissami na me maggam udikkhasi. 2- [1223] Aratinca ratinca pahaya sabbaso gehasitanca vitakkam vanatham na kareyya kuhinci nibbanatho avanatho sa bhikkhu. [1224] Yamidha pathavinca vehasam rupagatam jagatogadham kinci parijiyyati 3- sabbamaniccam evam samecca caranti mutatta. [1225] Upadhisu jana gadhitase ditthasute patighe ca mute ca ettha vinodaya chandamanejo yo hettha na lippati muni tamahu. @Footnote: 1 cha.Ma. dhamme samhi 2 cha.Ma. maggampi dakkhasi 3 cha.Ma. parijiyati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page570.

[1226] Atha satthisita savitakka puthujjanataya adhamma nivittha na ca vattagatassa 1- kuhinci no pana dutthullabhani 2- sa bhikkhu. [1227] Dabbo cirarattasamahito akuhako nipako apihalu santam padamajjhagama muni paticca parinibbuto kankhati kalam. [1228] Manam pajahassu gotama manapathanca jahassu asesam manapathasmim sa mucchito vippatisarihuva cirarattam [1229] Makkhena makkhita paja manahata nirayam papatanti socanti jana cirarattam manahata nirayam upapanna. [1230] Na hi socati bhikkhu kadaci maggajino samma patipanno kittinca sukhancanubhoti dhammadasoti tamahu tathattam. [1231] Tasma akhilo idha padhanava nivaranani pahaya visuddho mananca pahaya asesam vijjayantakaro samitavi. @Footnote: 1 cha.Ma. vaggagatassa 2 cha.Ma. dutthullagahi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page571.

[1232] Kamaragena dayhami cittam me paridayhati sadhu nibbapanam bruhi anukampaya gotama. [1233] Sannaya vipariyesa cittam te paridayhati nimittam parivajjehi subham ragupasanhitam. [1234] Asubhaya cittam bhavehi ekaggam susamahitam sati kayagata tyatthu nibbidabahulo bhava. [1235] Animittanca bhavehi mananusayamujjaha tato manabhisamaya upasanto carissasi. [1236] Tameva vacam bhaseyya yayattanam na tapaye pare ca na vihimseyya sa ve vaca subhasita. [1237] Piyavacameva bhaseyya ya vaca patinandita yam anadaya papani paresam bhasate piyam. [1238] Saccam ve amata vaca esa dhammo sanantano sacce atthe ca dhamme ca ahu 1- santo patitthita. [1239] Yam buddho bhasati vacam khemam nibbanapattiya dukkhassantakiriyaya sa ve vacanamuttama. [1240] Gambhirapanno medhavi maggamaggassa kovido sariputto mahapanno dhammam deseti bhikkhunam. [1241] Sankhittenapi deseti vittharenapi bhasati salikayiva 2- nigghoso patibhanam udiyyati. 3- [1242] Tassa tam desayantassa sunanta 4- madhuram giram sarena rajaniyena savaniyena vagguna udaggacitta mudita sotam odhenti bhikkhavo. @Footnote: 1 cha.Ma. ahu 2 Ma. salikayeva 3 udirayi, sam.saga. 15/214/229 @4 cha.Ma. sunanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page572.

[1243] Ajja pannarase visuddhiya bhikkhu pancasata samagata samyojanabandhanacchida anigha khinapunabbhava iSi. [1244] Cakkavatti yatha raja amaccaparivarito samanta anupariyeti sagarantam mahim imam. [1245] Evam vijitasangamam satthavaham anuttaram savaka payirupasanti tevijja maccuhayino. [1246] Sabbe bhagavato putta palapo ettha 1- na vijjati tanhasallassa hantaram vande adiccabandhunam. [1247] Parosahassam bhikkhunam sugatam payirupasati desentam virajam dhammam nibbanam akutobhayam. [1248] Sunanti dhammam vimalam sammasambuddhadesitam sobhati vata sambuddho bhikkhusamghapurakkhato. [1249] Naganamosi bhagava isinam isisattamo mahameghova hutvana savake abhivassasi. [1250] Diva vihara nikkhamma satthudassanakamyata savako te mahavira pade vandati vangiso. [1251] Ummaggapatham marassa abhibhuyya carati pabhijja khilani tam passatha bandhapamunca karam asitamva bhagaso pavibhajja. [1252] Oghassa hi nitharanattham 2- anekavihitam maggam akkhasi tasmim ca amate akkhate dhammadasa thita asamhiRa. [1253] Pajjotakaro ativijjha sabbathitinam atikkamamaddasa @Footnote: 1 cha.Ma. palapettha 2 cha.Ma. nitaranattham

--------------------------------------------------------------------------------------------- page573.

Natva ca sacchikatva ca aggam so desayi dasaddhanam. [1254] Evam sudesite dhamme ko pama do vijanatam dhammam tasma hi tassa bhagavato sasane appamatto sada namassamanusikkhe. [1255] Buddhanubuddho yo thero kondanno tibbanikkamo labhi sukhaviharanam vivekanam abhinhaso. [1256] Yam savakena pattabbam satthu sasanakarina sabbassa tam anuppattam appamattassa sikkhato. [1257] Mahanubhavo tevijjo cetopariyakovido kondanno buddhadayado pade vandati satthuno. [1258] Nagassa passe asinam munim dukkhassa paragum savaka payirupasanti tevijja maccuhayino. [1259] Cetasa 1- anupariyeti moggallano mahiddhiko cittam nesam samanvesam 2- vippamuttam nirupadhim. [1260] Evam sabbangasampannam munim dukkhassa paragum anekakarasampannam payirupasanti gotamam. [1261] Cando yatha vigatavalahake nabhe virocati vitamalova 3- bhanuma evampi angirasa tvam mahamuni atirocasi 4- yasasa sabbalokam. @Footnote: 1 te cetasa, sam.saga. 15/218/235 2 samannesam, sam.saga. 15/218/235 @3 vigatamalova, sam. saga. 15/219/236 4 ka. abhirocasi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page574.

[1262] Kaveyyamatta vicarimha pubbe gama gamam pura puram athaddasama sambuddham sabbadhammana paragum. [1263] So me dhammamadesesi muni dukkhassa paragu dhammam sutva pasidimha saddha no upapajjatha. 1- [1264] Tassaham vacanam sutva khandhe ayatanani ca dhatuyo ca viditvana pabbajim anagariyam. [1265] Bahunam vata atthaya uppajjanti tathagata itthinam purisananca ye te sasanakaraka. [1266] Tesam kho vata atthaya bodhimajjhagama muni bhikkhunam bhikkhuninanca ye niyamagataddasa. [1267] Sudesita cakkhumata buddhenadiccabandhuna cattari ariyasaccani anukampaya paninam. [1268] Dukkham dukkhasamuppadam dukkhassa ca atikkamam ariyancatthangikam maggam dukkhupasamagaminam. [1269] Evamete tatha vutta dittha me te yatha tatha sadattho me anuppatto katam buddhassa sasanam. [1270] Svagatam vata me asi mama buddhassa santike suvibhattesu dhammesu yam settham tadupagamim. [1271] Abhinnaparamippatto sotadhatu visodhita tevijjo iddhipattomhi cetopariyakovido. [1272] Pucchami sattharamanomapannam dittheva dhamme yo vicikicchanam chetta 2- aggalave kalamakasi bhikkhu nato yasassi abhinibbutatto. @Footnote: 1 cha.Ma. udapajjatha 2 pali. chetva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page575.

[1273] Nigrodhakappo iti tassa namam taya katam bhagava brahmanassa so tam namassam acari mutyapekkho 1- araddhaviriyo dalhadhammadasSi. [1274] Tam savakam sakka mayampi sabbe annatumicchama samantacakkhu samavatthita no savanaya sota 2- tuvam no sattha tvamanuttarosi. [1275] Chinda 3- no vicikiccham bruhi metam parinibbutam vedaya bhuripanna majjheva no bhasa samantacakkhu sakkova devana sahassanetto. [1276] Ye keci gantha idha mohamagga annanapakkha vicikicchathana 4- tathagatam patva na te bhavanti cakkhum hi etam paramam naranam. [1277] No ce hi jatu puriso kilese vato yatha abbhaghanam vihane tamovassa nivuto sabbaloko jotimantopi na pabhaseyyum. [1278] Dhira ca pajjotakara bhavanti tam tam aham dhira 5- tatheva manne vipassinam janamupagamimha parisasu no avikarohi kappam. @Footnote: 1 cha.Ma. mutyapekho 2 Si. hetum 3 pali. chindeva @4 pali.,Ma. vicikicchatthana 5 cha.Ma. vira

--------------------------------------------------------------------------------------------- page576.

[1279] Khippam giram eraya vaggu vaggum hamsova paggayha sanikam nikuja bindussarena suvikappitena sabbeva te ujjugata sunoma. [1280] Pahinajatimaranam asesam niggayha dhonam vadessami dhammam na kamakaro hi puthujjananam sankheyyakarova 1- tathagatanam. [1281] Sampannaveyyakaranam tavedam samujjupannassa samuggahitam ayamanjali pacchimo suppanamito ma mohayi janamanomapanna. [1282] Paroparam ariyadhammam viditva ma mohayi janamanomaviriya varim yatha ghammani ghammatatto vacabhikankhami sutam pavassa. [1283] Yadatthikam brahmacariyam acari 2- kappayano kaccissatam amogham nibbayi so adu saupadiseso yatha vimutto ahu tam sunoma. [1284] Acchecchi tanham idha namarupe (iti bhagava) kanhassa sotam digharattanusayitam atari jatim maranam asesam iccabravi bhagava pancasettho. @Footnote: 1 cha.Ma. sankheyyakaro ca 2 cha.Ma. acari

--------------------------------------------------------------------------------------------- page577.

[1285] Esa sutva pasidami vaco te isisattama amogham kira me puttham na mam vancesi brahmano. [1286] Yatha vadi tatha kari ahu buddhassa savako acchecchi maccuno jalam tatam mayavino dalham. [1287] Addasa bhagava adim upadanassa kappiyo accaga 1- vata kappano maccudheyyam suduttaram. [1288] Tam devadevam vandami puttam te dvipaduttama anujatam mahaviram nagam nagassa orasan"ti ima gatha sangitikale ekajjham katva sangaham aropita. Tattha "nikkhantam vata mam santan"tiadayo panca gatha ayasma vangiso navo acirapabbajito hutva viharam upagata alankatapatiyatta sambahula itthiyo disva uppannarago tam vinodento abhasi. Tattha nikkhantam vata mam santam, agarasma anagariyanti agarato nikkhantam 2- anagariyam pabbajitam mam samanam. Vitakkati kamavitakkadayo papavitakka. Upadhavantiti mama cittam upagacchanti. Pagabbhati pagabbhiyayutta vasino. 3- "ayam gehato nikkhamitva 4- pabbajito, nayimam anuddhamsitum yuttan"ti evam apariharato nillajja. Kanhatoti kalato, lamakabhavatoti attho. Imeti tesam attano paccakkhata 5- vutta. Asuddhajivino parivarayutta manussa uggakiccataya "ugga"ti vuccanti, tesam putta uggaputta. Mahissasati mahaissasa. Sikkhitati dvadasa vassani acariyakule uggahitasippa. Dalhadhamminoti dalhadhanuno. Dalhadhanu nama dvisahassa- thamam vuccati. Dvisahassathamanti ca yassa aropitassa jiyaya bandho lohasisadinam bharo dande gahetva yava kandapamana nabham ukkhittassa pathavito muccati. @Footnote: 1 Ma. ajjhaga 2 Si. nikkhamantam 3 Si. sahasino 4 Ma. nikkhanto @5 Si. attapaccakkhato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page578.

Samanta parikireyyunti samantato kande khipeyyum. Kittakati ce aha "sahassam apalayinan"ti, yuddhe aparam mukhanam 1- sahassamattanam. Idam vuttam hoti:- sikkhita katahattha ugga dalhadhanuno 2- mahissasa uggaputta sahassamatta kadacipi yuddhe parajayam apatta appamatta samantato thatva thambham 3- upanissaya sacepi vasseyyum. 4- Tadisehipi issasasahassehi samanta sare parikiriyante 5- susikkhito puriso dandam gahetva sabbe sare attano sarire apatamane katva padamule pateyya. Tattha ekopi issaso dve sare ekato khipanto nama natthi, itthiyo pana ruparammanadi- vasena panca panca sare ekato khipanti, evam khipantiyo. Ettaka bhiyyoti imahi itthihi bhiyyopi bahu itthiyo attano itthikuttahasabhavadito vidhamsenti. 6- Sakkhi hi me sutam etanti sammukha maya etam sutam. Nibbanagamanam magganti lingavipallasena vuttam, nibbanagamimaggoti attho, vipassanam sandhayaha. Tattha me nirato manoti tasmim vipassanamagge mayham cittam niratam. Evance mam viharantanti evam aniccaasubhajjhanabhavanaya ca vipassanabhavanaya ca viharantam mam. Papimati kilesamaram alapati. Tatha maccu karissami, na me maggam udikkhasiti maya katam maggam yatha na passasi, tatha maccu antam karissamiti yojana. Aratincatiadika panca gatha attano santane uppanne aratiadike vinodentena vutta. Tattha aratinti adhikusalesu dhammesu pantasenasanesu ca ukkanthanam. Ratinti pancakamagunaratim. Pahayati pajahitva. Sabbaso gehasitanca vitakkanti gehanissitam puttadaradipatisamyuttam nativitakkadinca micchavitakkam anavasesato pahaya. Vanatham na kareyya kuhinciti ajjhattikabahirappabhede sabbasmim vatthusmim tanham na @Footnote: 1 Si. paramukhanam 2 Si. dalhadanvino 3 Ma. mamam 4 Si. sace kande pavasseyyum @5 Ma. parikirante 6 Si. viddhamseyyunti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page579.

Kareyyam. Nibbanatho avanatho sa bhikkhuti yo hi sabbena sabbam nittanho, tato eva katthacipi nandiya abhavato avanatho, so bhikkhu nama samsare bhayassa sammadeva ikkhanataya bhinnakilesataya cati attho. Yamidha pathavinca vehasam, rupagatam jagatogadham kinciti yankinci idha pathavigatam bhuminissitam vehasam vehasattham devalokanissitam rupagatam rupajatam ruppanasabhavam jagatogadham lokikam bhavattayapariyapannam sankhatam. Parijiyyati sabbamaniccanti sabbam tam jarabhibhutam, tato eva aniccam tato eva dukkham anattati evam tilakkhanaropanam aha. Ayam therassa vipassanati 1- vadanti. Evam samecca caranti mutattati evam samecca abhisamecca vipassanapannasahitaya maggapannaya pativijjhitva mutatta parinnatattabhava pandita caranti viharanti. Upadhisuti khandhupadhiadisu. Janati andhaputhujjana. Gadhitaseti patibaddhacitta. Ettha hi visesato kamagunupadhisu chando apanetabboti dassento aha ditthasute patighe ca mute cati. Ditthasuteti ditthe ceva sute ca, rupasaddesuti attho. Patigheti ghattite 2- photthabbe. Muteti vuttavasese mute, gandharasesuti vuttam hoti. Saratthapakasaniyam "patighapadena gandharasa gahita, mutapadena photthabbarammanan"ti vuttam. Ettha vinodaya chandamanejoti etasmim ditthadibhede pancakamagune kamacchandam vinodehi, tatha sati sabbattha anejo avikappo bhavasi. Yo hettha na lippati muni tamahuti yo hi ettha kamagune tanhalepena na lippati, tam moneyyadhammatthatta 3- "muni"ti pandita vadanti. "atha satthisita"ti paliti adhippayena keci "satthidhammarammana- nissita"ti attham vadanti. "atthasatthisita savitakka"ti pana pali, appakam hi unam adhikam va na gananupagam hotiti. Atthasatthisitati dvasatthiditthigata- sannissita micchavitakkati atthoti keci vadanti, ditthigatika ca sattavasabhavaladdhim 4- ajjhupagatati @Footnote: 1 cha.Ma. mahavipassanati 2 cha.Ma. ghattaniye 3 cha.Ma. moneyyadhammatthato @4 Ma. attho, keci deva ditthigatika, na ca sattavasabhavaladdhim

--------------------------------------------------------------------------------------------- page580.

Adhiccasamuppannavadam thapetva itaresam vasena "atha satthisita savitakka"ti vuttam. Yatha hi tanhalepabhavena bhikkhuti vuccati, evam ditthilepabhavenapiti dassetum "atha satthisita"tiadi vuttam. Puthujjanataya 1- adhamma nivitthati te pana micchavitakka niccadigahavasena adhamma dhammato apeta puthujjanatayam andhabale nivittha abhinivittha. Na ca vattagatassa kuhinciti yattha katthaci vatthusmim sassatavadadimicchaditthivattagato tamladdhiko na ca assa bhaveyya. Atthakathayam pana "atha satthisita savitakka, puthu janataya adhamma nivittha"ti padam uddharitva atha cha arammananissita puthu adhammavitakka janataya nivitthati vuttam, tatha na ca vattagatassa kuhinciti tesam vasena na katthaci kilesavattagato bhaveyyati ca vuttam. No pana dutthullabhani sa bhikkhuti yo kilesehi dusitatta ativiya dutthullata ca dutthullanam micchavadanam bhananasilo ca no assa no bhaveyya, so bhikkhu nama hotiti. Dabboti dabbajatiko pandito. Cirarattasamahitoti cirakalato patthaya samahito. Akuhakoti kohannarahito asatho amayavi. Nipakoti nipuno cheko. Apihaluti nittanho. Santam padamajjhagamati nibbanam adhigato. Moneyyadhamma- samannagatato muni. Parinibbutoti arammanakaranavasena nibbanam paticca saupadisesaya nibbanadhatuya parinibbuto. Kankhati kalanti idani anupadisesa- nibbanatthaya kalam agameti. Na tassa kinci karaniyam atthi, yatha ediso bhavissati, tatha attanam sampadetiti adhippayo. Manam pajahassutiadayo catasso gatha patibhanasampattim nissaya attano pavattamanam manam vinodentena vutta. Tattha manam pajahassuti seyyamanadinavavidham manam pariccaja. Gotamati gotamagottassa bhagavato savakatta attanam gotamagottam katva alapati. Manapathanti manassa pavattitthanabhutam ayonisomanasikaraparikkhittam @Footnote: 1 Si. puthujjanatayam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page581.

Jatiadim tappatibaddhakilesappahanena jahassu pajaha. Asesanti sabbameva. Manapathasmim sa mucchitoti manavatthunimittam muccham apanno. Vippatisarihuva cirarattanti imasmim manapathanuyogakkhane vitivatte pubbeva arahattam papunissa, "natthohamasmi"ti vippatisari ahuva ahosi. Makkhena makkhita pajati suradina attanam ukkamsetva pare vambhetva 1- paragunamakkhanalakkhanena makkhena pisitatta makkhi, puggalo hi yatha yatha paresam gune makkheti, tatha tatha attano gune punjati nirakaroti nama. Manahatati manena hataguna. Nirayam papatantiti nirayam upapajjanti. Maggajinoti maggena vijitakileso. Kittinca sukhancati vinnuhi pasamsitanca kayikacetasikasukhanca. Anubhotiti patilabhati. Dhammadasoti tamahu tathattanti tam tathabhavam sammapatipannam yathavato dhammadassiti pandita ahu. Akhiloti pancacetokhilarahito. Padhanavati sammappadhanaviriyasampanno. Visuddhoti nivaranasankhatavalakapagamena visuddhamanaso. Asesanti navavidhampi manam aggamaggena pajahitva. Vijjayantakaro samitaviti sabbaso samitakileso tividhaya vijjaya pariyosanappatto hotiti attanam ovadati. Athekadivasam ayasma anando annatarena rajamahamattena nimantito pubbanhasamayam tassa geham gantva pannatte asane nisidi ayasmata vangisena pacchasamanena. Atha tasmim gehe itthiyo sabbalankarapatimandita theram upasankamitva vanditva panham pucchanti, dhammam sunanti. Athayasmato vangisassa navapabbajitassa arammanam pariggahetum asakkontassa visabhagarammane rago uppajji. So saddho ujujatiko kulaputto "ayam me rago vaddhitva ditthadhammikam samparayikampi attham @Footnote: 1 Si. badhento, Ma. vambhento

--------------------------------------------------------------------------------------------- page582.

Naseyya"ti cintetva nisinnova 1- therassa attano pavattim avikaronto "kama- ragena"ti gathamaha. Tattha yadipi kilesarajjanaparilaho kayampi 2- badhati, cittam pana badhento cirataram badhetiti dassetum "kamaragena dayhami"ti vatva "cittam me paridayhati"ti vuttam. Nibbapananti raganibbapanakaranam ragaparilahassa nibbapanasamattham ovadam karotiti attho. Sannaya vipariyesatiadika gatha tena yacitena ayasmata anandena vutta. Vipariyesati vipallasena usabhe subhanti pavattena viparitaggahena. Nimittanti kilesajanakanimittam. Parivajjehiti pariccaja. Subham ragupasanhitanti ragavaddhanarammanam subham parivajjento asubhasannaya parivajjeyya, sabbattha anabhiratisannaya. Tasma tadubhayampi dassento "asubhaya"tiadimaha. Tattha asubhayati asubhanupassanaya. Cittam bhavehi ekaggam susamahitanti attano cittavikkhepabhavena ekaggam arammanesu susamahitam appitam katva bhavehi tava asubhanupassanam sukaram akkhamiti. Sati kayagata tyatthuti vuttakayagatasatibhavanaya taya bhavita bahulikata hotuti attho. Nibbidabahulo bhavati attabhave sabbasminca nibbedabahulo hohi. Nimittanca bhavehiti niccanimittadinam ugghatanena visesato aniccanupassana animitta nama, 3- tato mananusayamujjahati tam bhavento maggapatipatiya aggamaggadhi- gamena mananusayam samucchinda. Manabhisamayati manassa dassanabhisamaya ceva pahanabhisamaya ca. Upasantoti sabbaso ragadinam santataya upasanto carissasi viharissasiti attho. Tameva vacantiadika catasso gatha bhagavata subhasitasutte 4- desite somanassa- jatena therena bhagavantam sammukha abhitthavantena vutta. Yayattanam na tapayeti @Footnote: 1 cha.Ma. yathanisinnova 2 Si. kayasmimpi 3 Si. animittam nama @4 sam.saga. 15/213/227

--------------------------------------------------------------------------------------------- page583.

Yaya vacaya hetubhutaya attanam vipatisarena na tapeyya na vihetheyya. 1- Pare ca na vihimseyyati pare ca parehi bhindanto na vihetheyya. 2- Sa ve vaca subhasitati sa vaca ekamsena subhasita nama, tasma tameva vacam bhaseyyati yojana. Imaya gathaya apisunavacavasena bhagavantam thometi. Patinanditati patimukhabhavena nandita piyayita sampati ayatinca sunantehi sampaticchita. Yam anadayati yam vacam bhasanto papani paresam appiyani anitthani pharusavacanani anadaya aggahetva atthabyanjanamadhuram piyameva dipeti. Tameva piyavacam bhaseyyati piyavacavasena abhitthavi. Amatati sadhubhavena amatasadisa. Vuttam hetam "saccam have sadhutaram rasanan"ti. 3- Nibbanamatapaccayatta va amata. Esa dhammo sanantanoti ya ayam saccavaca nama, esa porano dhammo cariya paveni. Idameva hi porananam acinnam, yam te na alikam bhasimsu. Tenaha "sace atthe ca dhamme ca, ahu santo patitthita"ti. Tattha sacce patitthitatta eva attano ca paresanca atthe patitthita, atthe patitthitatta eva dhamme patitthita hontiti veditabba. Saccavisesanameva va etam. Idam hi vuttam hoti:- sacce patitthita, kidise? atthe ca dhamme ca, yam paresam atthato anapetatta attham anuparodhakaram, dhammato anapetatta dhammam dhammikameva attham sadhetiti. Imaya gathaya saccavacavasena abhitthavi. Khemanti abhayam nirupaddavam. Kena karanenati ce? nibbanapattiya dukkhassantakiriyaya, yasma kilesanibbanam papeti, vattadukkhassa ca antakiriyaya samvattati, tasma khemanti attho. Athava yam buddho nibbanapattiya va dukkhassantakiriyaya vati dvinnam nibbanadhatunam atthaya khemamaggappakasanato khemam vacam bhasati. Sa ve vacana- muttamati sa vaca sabbavacanam setthati evamettha attho datthabbo. Imaya gathaya mantavacanavasena bhagavantam abhitthavanto arahattanikutena thomanam pariyosapeti. @Footnote: 1 Si. na tapaye na badheyya 2 cha.Ma. na badheyya 3 sam.saga. 15/73/48 vittasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page584.

Gambhirapannotiadika 1- tisso gatha ayasmato sariputtattherassa pasamsanavasena vutta. Tattha gambhirapannoti gambhiresu khandhayatanadisu pavattaya nipunaya pannaya samannagatatta gambhirapanno. Medhasankhataya dhammojapannaya samannagatatta medhavi. "ayam duggatiya maggo, ayam sugatiya maggo, ayam nibbanassa maggo"ti evam magge ca amagge ca kovidataya maggamaggassa kovido. Mahatiya savakaparami- nanassa matthakam pattaya pannaya vasena mahapanno. Dhammam deseti bhikkhunanti sammadeva pavattim nivattim 2- vibhavento bhikkhunam dhammam deseti. Tassa pana desanaya pavattiakaram dassetum "sankhittenapi"tiadi vuttam. Tattha sankhittenapiti "cattarimani avuso ariyasaccani. Katamani cattari? Dukkham ariyasaccam .pe. Imani kho avuso cattari ariyasaccani, tasma tihavuso idam dukkhanti yogo karaniyo "ti evam sankhittenapi deseti. "katamancavuso dukkham ariyasaccam jatipi dukkha"tiadina 3- nayena taneva vibhajanto vittharenapi bhasati. Khandhadidesanasupi eseva nayo. Salikayiva nigghosoti yatha madhuram ambapakkam sayitva pakkhehi vatam 4- datva madhuraravam niccharentiya salikaya nigghoso, evam therassa dhammam kathentassa madhuro nigghoso hoti. Dhammasenapatissa hi pittadinam vasena apalibuddhavacanam hoti, ayadandena pahatakamsatalako viya saddo niccharati. Patibhanam udiyyatiti kathetukamyataya sati samuddato viciyo viya uparupari anantam patibhanam utthahati. Tassati dhammasenapatissa. Tanti dhammam desentassa. Sunantati yam no thero katheti, tam no sossamati adarajata sunanta. Madhuranti ittham. Rajaniyenati kantena. Savaniyenati kannasukhena. Vaggunati matthena manoharena. Udaggacittati odagyapitiya vasena udaggacitta alinacitta. Muditati amodita pamojjena samannagata. Odhentiti avadahanti annaya cittam upatthapenta sotam upanenti. @Footnote: 1 cha.Ma. adikati padam na dissati 2 Si. pattinivattiyo @3 Ma.upari. 14/373/317 saccavibhangasutta 4 Si.,Ma. talam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page585.

Ajja pannarasetiadika catasso gatha pavaranasuttantadesanaya 1- sattharam maha- bhikkhusamghaparivutam nisinnam disva thomentena vutta. Tattha pannaraseti ekasmim 2- hi samaye bhagava pubbarame nisidanto sayanhasamaye sampattaparisaya kalayuttam samayayuttam dhammam desetva udakakotthake gattani parisincitva vatthanivasano 3- ekamsam sugatamahacivaram katva migaramatupasade majjhimathambham nissaya pannattavarabuddhasane nisiditva 4- samantato nisinnam bhikkhusamgham anuviloketva tadahuposathe pavaranadivase nisinno hoti, imasmim pannarasiuposatheti attho. Visuddhiyati visuddhatthaya visuddhipavaranaya. Bhikkhu pancasata samagatati pancasatamatta bhikkhu sattharam parivaretva nisajjavasena ceva ajjhasayavasena ca samagata. Te ca samyojanabandhanacchidati samyojanasankhate santanassa bandhanabhute kilese chinditva thita, tato eva anigha khinapunabbhava isiti kilesadukkhabhavena niddukkha khinapunabbhava, asekkhanam silakkhandhadinam esitabhavena isiti. Vijitasangamanti vijitakilesasangamatta vijitamarabalatta vijitasangamam. Satthavahanti atthangike ariyamaggarathe aropetva veneyyasatte vaheti samsarakantarato uttaretiti bhagava satthavaho. Tenaha brahma sahampati "utthehi vira vijitasangama, satthavaha"ti, 5- tam satthavaham anuttaram sattharam savaka payirupasanti. Tevijja maccuhayinoti evarupehi savakehi parivarito cakkavatti viya raja amaccaparivarito janapadacarikavasena samanta anupariyetiti yojana. Palapoti tuccho antosararahito, silarahitoti attho. Vande adiccabandhunanti adiccabandhum sattharam dasabalam vandamiti vadati. Parosahassantiadika catasso gatha nibbanapatisamyuttaya dhammiya kathaya bhikkhunam dhammam desentam bhagavantam thomentena vutta. Tattha parosahassanti @Footnote: 1 sam.saga. 15/215/230 2 cha.Ma. yasmim 3 cha.Ma. vatthanivasano, Si. nivatthanivasano @4 Ma. nisinno 5 vi.maha. 4/8/8 mahakhandhaka

--------------------------------------------------------------------------------------------- page586.

Atirekasahassam, addhatelasani bhikkhusahassani sandhaya vuttam. Akutobhayanti nibbane kutocipi bhayam natthi, nibbanam pattassa ca kutocipi bhayam natthiti nibbanam akutobhayam nama. "agum na karoti"tiadina 1- vuttakaranehi bhagava nagoti vuccatiti naganamosi bhagavati. Isinam isisattamoti savakapaccekabuddhaisinam uttamo isi, vipassisamma- sambuddhato patthaya isinam va sattamako isi. Mahameghovati savakapaccekabuddha- isinam uttamo isi, vipassisammasambuddhato patthaya isinam va sattamako isi. Mahameghovati catuddipikamahamegho viya hutva. Diva viharati patisallanatthanato. Savako te mahavira, pade vandati vangisoti idam thero arahattam patva attano visesadhigamam pakasento vadati. Ummaggapathantiadika catasso gatha bhagavata "kim nu te vangisa ima gathayo pubbe parivitakkita, udahu thanaso ceta patibhanti"ti pucchitena thanaso patibhantiti dassentena vutta, kasma panevam tam bhagava avoca? samghamajjhe kira katha udapadi "vangisatthero vissatthagantho neva uddesena, na paripucchaya, na yonisomanasikarena kammam karoti. Katham 2- bandhanto vannapadani 3- karonto vicarati"ti. Atha bhagava "ime bhikkhu vangisassa patibhanasampattim na jananti, ahamassa patibhanasampattim janapessami"ti cintetva "kim nu kho vangisa"tiadina pucchati. Ummaggapathanti anekani kilesuppajjanapathani. 4- Vattappasutapathataya hi pathanti vuttam. Pabhijja khilaniti ragadikhilani panca bhinditva carasi. Tam passathati tam 5- evam abhibhuyya ca chinditva ca carantam buddham passatha. Bandhapamuncakaranti bandhanamocanakaram. 6- Asitanti anissitam. Bhagaso patibhajjati satipatthanadikotthasato dhammam patibhajjaniyam katva. Pavibhajjatipi patho, uddesadikotthasato pakarena vibhajitva vibhajitva dhammam desetiti attho. @Footnote: 1 khu.sutta. 25/528/437 sabhiyasutta 2 cha.Ma. gatham 3 Si. cunniyapadani @4 Si. kilesummujanapathani 5 cha.Ma. ayam patho na dissati 6 Ma. bandhanapamuncakaram

--------------------------------------------------------------------------------------------- page587.

Oghassati kamadicaturoghassa. Anekavihitanti satipatthanadivasena anekavidham atthatimsaya va kammatthanam vasena anekappakaram amatavaham maggam akkhasi abhasi. Tasmim ca amate akkhateti tasmim tena akkhate amate amatavahe. Dhammadasati dhammassa passitaro. Thita asamhirati kenaci asamhariya hutva patitthita. Ativijjhati ativijjhitva. Sabbathitinanti sabbesam ditthitthananam vinnanatthitinam va. Atikkamamaddasati atikkamabhutam nibbanam addasa. Agganti uttamam dhammam. Aggeti va patho, pathamataranti attho. Dasaddhananti pancavaggiyanam aggam dhammam agge va adito desayiti attho. Tasmati yasma "esa dhammo sudesito"ti janantena pamado na katabbo, tasma anusikkheti tisso sikkha vipassanapatipatiya maggapatipatiya ca sikkheyya. Buddhanubuddhotiadika tisso gatha ayasmato annakondannattherassa thomanavasena vutta. Tattha buddhanubuddhoti buddhanam anubuddho. Buddha hi pathamam cattari saccani bujjhimsu, paccha thero sabbapathamam, tasma buddhanubuddhoti. Thirehi silakkhandhadihi samannagatatta thero, akuppadhammoti attho. Tibbanikkamoti dalha- viriyo. Sukhaviharananti ditthadhammasukhaviharanam. Vivekananti tinnampi vivekanam. Sabbassa tanti yam sabbasavakena pattabbam, assa anena tam anuppattam. Appamattassa sikkhatoti appamattena hutva sikkhantena. Tevijjo cetopariyakovidoti chasu abhinnasu catasso vadati, itara dve yadipi na vutta, thero pana chalabhinnova. Yasma theram himavante chaddantadahato agantva bhagavati paramanipaccakaram dassetva vandantam disva pasannamanaso bhagavato sammukha theram abhitthavantena ima gatha vutta, tasma "kondanno buddhadayado, pade vandati satthuno"ti vuttam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page588.

Nagassa passetiadika tisso gatha pancahi bhikkhusatehi saddhim sabbeheva arahantehi bhagavati kalasilayam viharante ayasma mahamoggallano tesam bhikkhunam cittam samanvesanto arahattaphalavimuttim passittha. Tam 1- disva ayasma vangiso bhagavantam there ca abhitthavanto abhasi. Tattha nagassa passeti isigilipabbatassa passe kalasilayam. Asinanti nisinnam. Cetasati attano cetopariyananena. Cittam nesam samanvesanti tesam khinasava- bhikkhunam cittam samanvesanto. Anupariyetiti anukkamena paricchindati. Evam sabbangasampannam "munim dukkhassa paragun"ti vuttaya satthusampattiya ceva "tevijja maccuhayino"ti vuttaya savakasampattiya cati sabbehi angehi sampannam samannagatam. Muninti hi imina padena monasankhatena nanena satthu anavasesaneyyavabodho vuttoti anavaranananena dasabalananadinam sangaho kato hoti, tenassa nanasampadam dasseti. Dukkhassa paragunti imina pahanasampadam. Tadubhayena ca satthu anubhavasampadadayo 2- dassita honti. Tevijja maccuhayinoti imina savakanam nanasampattidipanena ca nibbanadhatuya adhigamadipanena ca padadvayena satthusavakasampatti dassita hoti. Tatha hi yathavuttamattham pakatataram katum "munim dukkhassa paragum, anekakarasampannam, payirupasanti gotaman"ti vuttam. Tattha anekakarasampannanti anekehi akarehi sampannam, anekakaragunasamannagatanti attho. Cando yathati gatha bhagavantam cammanagare gaggaraya pokkharaniya tire mahata bhikkhusamghena anekehi ca devanagasahassehi parivutam attano vannena ca yasasa ca virocamanam disva somanassajatena abhitthavantena vutta. Tattha cando yatha vigatavalahake nabheti yatha saradasamaye apagatavalahake valahakasadisena annena @Footnote: 1 cha.Ma. te 2 Si. anubhavadisampada

--------------------------------------------------------------------------------------------- page589.

Ca mahikadina upakkilesena vimutte akase punnacando virocati, vitamalova bhanumati teneva valahakadiupakkilesavigamena vigatamalo bhanuma suriyo yatha virocati. Evampi angirasa tvanti evam angehi niccharanajutihi jutimante tvampi mahamuni bhagava atirocasi attano yasasa sadevakam lokam atikkamitva virocasiti. Kaveyyamattatiadika dasa gatha arahattam patva attano patipattim paccavekkhitva satthu attano ca gune vibhaventena vutta. Tattha kaveyyamattati kaveyyena kabbakaranena 1- matta manita sambhavita gunodayam apanna. Addasamati addasimha. Addha no upapajjathati ratanattayam addha amhakam upakaratthaya upapajji. Vacananti saccapatisamyuttam dhammakatham. Khandhe ayatanani ca dhatuyo cati pancakkhandhe dvadasayatanani attharasa dhatuyo ca. imasmim thane khandhadikatha vattabba, sa visuddhimagge 2- vittharita evati tattha vuttanayeneva veditabba. Viditvanati rupadivibhagadito aniccatadito pubbabhagananena janitva. Ye te sasanakarakati ye te satta tathagatanam sasanakaraka, tesam bahunam atthaya vata uppajjanti tathagata. Ye niyamagataddasati niyamo eva niyamagatam, ye bhikkhu bhikkhuniyo ca sammattaniyamam addasamsu adhigacchimsu, tesam atthaya vata bodhim sammasambodhim ajjhagama muni bhagavati yojana. Sudesitati veneyyajjhasayanurupam sankhepato vittharato ca sutthu desita. Cakkhumatati pancahi cakkhuhi cakkhumata. Attahitakamehi araniyani karaniyani ariya- bhavakarani, ariyassa va bhagavato saccaniti ariyasaccani. Dukkhantiadi tesam @Footnote: 1 Ma. kabyakarakena 2 visuddhi. 3/1 khandhaniddesa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page590.

Ariyasaccanam sarupadassanam, imasmim thane ariyasaccakatha vattabba, sa sabbakarato visuddhimagge 1- vittharitati tattha vuttanayeneva veditabba. Evamete tathati ete dukkhadayo ariyasaccadhamma evam dukkhadippakarena tatha avitatha anannatha. Vutta dittha me te yatha tathati yatha satthara vutta, tatha maya dittha, ariyamagga- nanena patividdhatta evam tesam. 2- Sadattho me anuppatto arahattam maya sacchikatam, tato ca katam buddhassa bhagavato sasanam ovadanusitthiyam anupatittho. 3- Svagatam vata me asiti suagamanam vata me ahosi. Mama buddhassa santiketi mama sambuddhassa bhagavato santike samipe. Abhinnaparamippattoti channampi abhinnanam paramim ukkamsam adhigato. Imina hi padena vuttamevattham vivaritum "sotadhatu visodhita"tiadi vuttam. Pucchami sattharantiadika dvadasa gatha attano upajjhayassa parinibbutabhavam pucchantena vutta, ayasmato nigrodhakappattherassa hi parinibbanakale ayasma vangiso asammukha ahosi. Ditthipubbanca tena tassa hatthakukkuccadi, pubbavasanavasena hi tadisanca ayasmato pilindavacchassa vasalavadena samudacaro viya khinasavanampi hotiyeva. 4- Tena "parinibbuto nu kho me upajjhayo, udahu no"ti uppannaparivitakko sattharam pucchi. Tena vuttam "upajjhayassa parinibbutabhavam pucchantena vutta"ti. Tattha sattharanti ditthadhammikadihi veneyyanam anusasakam. Anomapannanti omam vuccati parittam lamakam, na omapannam anomapannam, mahapannanti attho. Dittheva dhammeti paccakkhameva, imasmimyeva attabhaveti attho. Vicikicchananti samsayanam evarupanam va parivitakkanam chetta. 5- Aggalaveti aggalavacetiyasankhate vihare. Natoti pakato. Yasassiti labhasakkarasampanno. Abhinibbutattoti upasantasabhavo aparidayhamanacitto. @Footnote: 1 visuddhi. 3/76 indriyasaccaniddesa 2 Si. tava tesam 3 Ma. anupatittha @4 Si. tadisam hotiyeva 5 Ma. chedako

--------------------------------------------------------------------------------------------- page591.

Taya katanti tadise chayasampanne nigrodharukkhamule nisinnatta "nigrodha- kappo"ti taya katam namam. Iti so yatha attana upalakkhitam tatha vadati. Bhagava pana na nisinnatta eva tam tatha alapati, apica kho tattha arahattam pattattapi. Brahmanassati jatim sandhaya vadati. So kira brahmanamahasalakula pabbajito. Namassam acarinti namassamano vihasim. Mutyapekkhoti nibbane patitthito. Dalhadhammadassiti bhagavantam alapati. Dalhadhammam hi nibbanam abhijjanatthena, tanca bhagava passi dassesi ca. Sakkatipi bhagavantameva kulanamena alapati. Mayampi sabbeti niravasesaparisam 1- sanganhitva attanam dassento vadati. Samantacakkhutipi bhagavantameva sabbannuta- nanena alapati. Samavatthitati samma avatthita, abhogam katva thita. Noti amhakam. Savanayati imassa panhassa veyyakaranam 2- savanatthaya. Sotati sotadhatuya. 3- Tuvam no sattha tvamanuttarositi thutivacanavasena vadati. Chinda no vicikicchanti vicikicchapatirupakam tam parivitakkam sandhayaha. Akusala- vicikicchaya pana thero nibbicikicchova. Bruhi metanti bruhi me etam. Yam maya yacitosi "tam savakam sakka mayampi sabbe annatumicchama"ti yacitova, tam brahmanam parinibbutam vedaya bhuripanna. Majjheva no bhasati parinibbutam janitva mahapanna bhagava majjheva amhakam sabbesam bhasa, yatha sabbe mayam janeyyama. Sakkova devana sahassanettoti idam pana thutivacanameva, apicettha ayamadhippayo:- yatha sakko sahassanetto devanam majjhe tehi sakkaccam sampaticchitavacanam 4- bhasati, evam amhakam majjhe amhehi sampaticchitavacanam bhasati. Ye keciti imampi gatham bhagavantam thunanto vattukamatam janetum bhanati. Tassattho:- ye keci abhijjhadayo gantha, tesam appahane sati mohavicikicchanam @Footnote: 1 Si.,Ma. avasesaparisam 2 Si. imassa panhaveyyakaranassa @3 Si. hetunti sotadhatum 4 Si.,Ma. sampaticchitavacano

--------------------------------------------------------------------------------------------- page592.

Pahanabhavato mohamaggati ca, annanapakkhati ca, vicikicchathanati ca vuccanti, sabbe te tathagatam patva tathagatassa desanabalena viddhamsita bhavanti nassanti. Kimkarananti? cakkhum hi etam paramam naranam, yasma tathagato sabbaganthavidhamanena Pannacakkhujananato naranam paramam cakkhunti vuttam hoti. No ce hi jatuti imampi gatham thunanto eva vattukamatam janento bhanati. Tattha jatuti ekamsavacanam. Purisoti bhagavantam sandhayaha. Jotimantoti pannajoti- sampanna sariputtadayo. Idam vuttam hoti:- yadi bhagava puratthimadibhedo vato viya abbhaghanam desanavegena kilese vihaneyya, tato yatha abbhaghananivuto loko tamova hoti ekandhakaro, evam sabbopi loko annananivuto tamova siya. Ye capi ime idani jotimanto khayanti sariputtadayo, tepi na bhaseyyum na dipeyyunti. Dhira cati imam pigatham purimanayenevaha. Tassattho:- dhira ca panditapurisa pajjotakara bhavanti pannapajjotam uppadenti. Tam tasma aham tam dhira padhana- viriyasamannagata bhagava tatheva manne dhiro pajjotakarotveva mannami, mayampi vipassinam sabbadhamme yathabhutam passantam bhagavantam jananta eva upagamimha. Tasma "parisasu no avikarohi kappam parinibbutova yatha nigrodhakappam avikarohi pakasehiti. Khippan tiimampi gatham purimanayeneva aha. Tassattho:- bhagava khippam giram eraya vaggu vaggum acirayamano 1- vacam bhasa vaggu manoharam. Hamsova yatha suvanna- hamso gocaram parigganhanto jatassaravanasandam disva givam paggayha pakkhe uddhunitva hatthatuttho 2- sanikam ataramano vaggum nikujati giram nicchareti, evamevam tvam sanikam @Footnote: 1 potthakesu "ataramano"ti patho dissati @2 potthakesu "hatthatutthena"ti patho dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page593.

Nikuja imina mahapurisalakkhanannatarena bindussarena sutthu vikappitena abhisankhatena, ete mayam sabbe ujugata avikkhittamanasa hutva tava nikujam sunomati. Pahinajatimarananti idampi purimanayeneva aha. Tattha na sissatiti aseso, tam asesam, sotapannadayo viya kinci asesetva pahinajatimarananti vuttam hoti. Niggayhati nibandhitva, 1- dhonanti dhutasabbapapam. Vadessamiti kathapessami dhammam. Na kamakaro hohi puthujjanananti puthujjanasekkhadinam tividhanam jananam kamakaro natthi, te yam icchanti natum va vattum va, tam na sakkonti. Sankheyyakarova tathagatananti tathagatanam pana vimamsakaro pannapubbangamakiriya, te yam icchanti natum va vattum va, tam sakkontiyevati adhippayo. Idani tam sankheyyakaram pakasento "sampannaveyyakaranan"ti gathamaha. Tassattho:- tatha hi tava bhagava idam samujjupannassa sabbattha appatihatabhavena ujugatapannassa sammadeva vuttam pavattitam sampannaveyyakaranam "santatimahamatto satta- talamattam abbhuggantva parinibbayissati, suppabuddho sakko sattame divase pathavim pavisissati"ti evamadim samuggahitam sammadeva uggahitam aviparitam dittham, puna sutthutaram anjalim panametva aha. Ayamanjali pacchimo suppanamitoti ayam aparopi anjali sutthutaram panamito. Ma mohayi jananti ma no avacanena mohayi jananto tassa 2- gatim, anomapannati bhagavantam alapati. Paroparanti imam pana gatham aparenapi pariyayena amohanameva yacanto aha. Tattha paroparanti lokuttaralokiyavasena sundarasundaram dure santike va. Ariyadhammanti catusaccadhammam. Viditvati pativijjhitva. Jananti sabbam neyyadhammam jananto. Vacabhikankhamiti yatha ghammani ghammakale unhabhitatto puriso kilanto tasito varim, evam te vacam abhikankhami. Sutam pavassati sutasankhatam saddayatanam pavassa @Footnote: 1 Si. sutthu yacitva nibandhitva 2 Si. kappassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page594.

Pagghara 1- munca pavatta. "sutassa vassatipi pali, 2- vuttapakarassa saddayatanassa vutthim vassati attho. Idani yadisam vacam abhikankhati, tam pakasento "yadatthikan"ti gathamaha. Tattha kappayanoti kappameva pujavasena vadati. Yatha vimuttoti "kim anupadi sesaya nibbanadhatuya yatha asekkho, udahu saupadisesaya yatha sekkho"ti va pucchati. Sesamettha pakatameva. Evam dvadasahi gathahi yacito bhagava tam byakaronto 3- "acchecchi"tiadimaha. Tattha acchecchi tanham idha namarupe (iti bhagava) kanhassa sotam digharattanusayitanti imasmim namarupe kamatanhadibheda tanha digharattam appahinatthena anusayita kanhanamakassa manassa sotantipi vuccati, tam kanhassa sotabhutam digharattanusayitam idha namarupe tanham kappayano chindi. Iti bhagavati idam pana sangitikaranam vacanam. Atari jatim maranam asesanti so tam tanham chetva asesam jatimaranam atari anupadisesaya parinibbayiti dasseti, iccabravi bhagava pancasetthoti ayasmata vangisena puttho bhagava evam avoca pancahi saddhadihi indriyehi anannasadharanehi cakkhuhi va settho, athava pancasetthoti pancahi siladihi dhammakkhandhehi, pancahi va hetusampadadihi settho uttamo pavaroti sangitikaranamevidampi vacanam. Evam vutte bhagavato bhasitam abhinandamanaso ayasma vangiso "esa sutva"ti- adika gathayo aha. Tattha pathamagathayam na mam vancesiti yasma parinibbuto, tasma tassa parinibbutabhavam icchantam mam na vancesi, na visamvadesiti attho. Sesam pakatameva. Dutiyagathayam yasma mutyapekkho vihasi, tasma tam sandhayaha "yatha vadi tatha kari, ahu buddhassa savako"ti. Maccuno jalam tatanti tebhumikavatte vitthatam @Footnote: 1 Si. panghara 2 Ma. pavassatipi pali 3 cha.Ma. viyakaronto

--------------------------------------------------------------------------------------------- page595.

Vitthatam marassa tanhajalam. Mayavinoti bahumayassa. "tatha mayavino"tipi keci pathanti, tesam yo anekahi mayahi anekakkhattum bhagavantam upasankami, tassa tatha mayavinoti adhippayo. Tatiyagathaya adinti mulakaranam. Upadanassati vattassa. Vattam dalhehi kammakilesehi upadatabbatthena "upadanan"ti vuttam. Tassa upadanassa adim avijjatanhadibhedam karanam nanacakkhuna addasa. Kappo kappiyoti 1- evam vattum vattati bhagavati adhippayena vadati. Accaga vatati atikkanto vata. Maccudheyyanti maccu ettha dhiyyatiti maccudheyyam, tebhumikavattam, suduttaram accaga vatati vedajato vadati. Idani satthari attano upajjhaye ca pasannamanaso pasannakaram vibhavento "tam devadevan"ti osanagathamaha. Tattha tam devadevam vandamiti sammutidevo, upapatti- devo, visuddhidevoti tesam sabbesampi devanam uttamadevataya 2- devadevam dvipaduttama bhagava tam vandami. Na kevalam tamyeva, athakho tava 3- saccabhisambodhiya 4- anudhammajatatta anujatam maravijayena mahaviriyataya mahaviram aguakaranadiatthena nagam tava ure vayamajanitajatitaya orasam puttam nigrodhakappanca vandami. Evamete subhutiadayo vangisapariyosana dvisatam catusatthi ca mahathera idha paliyam arulha, te sabbe yatha sammasambuddhassa 5- savakabhavena ekavidha. Tatha asekkhabhavena, ukkhittapalighataya sankinnaparikkhataya, abbulhesikataya, niraggalataya, pannaddhajataya, pannabharataya visamyuttataya, 5- dasasu ariyavasesu vutthavasataya ca. Tatha hi te pancangavippahina chalangasamannagata ekarakkha @Footnote: 1 Ma. kappiyo kappoti 2 Si. devata 3 Si. tam tava 4 Ma. saccabhisambodhi @5-5 Si. savakaparikkhataya abbulhesikataya niraggalataya pannaddhajataya pannabhavena @ekavidha tatha asekkhabhavena ukkhittapalighataya samkinnabharataya visannavuttataya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page596.

Caturapassena panunnapaccekasacca samayavayasatthesana anavilasankappa passaddha- kayasankhara suvimuttacitta suvimuttapanna ca. 1- Iti evamadina nayena ekavidha. Ehibhikkhubhavena upasampanna, na ehibhikkhubhavena upasampannati duvidha. Tattha annasi kondannappamukha pancavaggiyatthera, yasatthero, tassa sahayabhuta vimalo subahu punnaji gavampatiti cattaro, aparepi tassa sahayabhuta pancapannasa, timsa bhaddavaggiya, uruvelakassapappamukha sahassapuranajatila, dve aggasavaka, tesam parivarabhuta addhaterasasata paribbajaka, coro angulimalattheroti sabbe sahassam pannasadhikani tini satani ca honti. Tenetam vuccati:- "satattayam sahassanca pannasanca punapare ete thera mahapanna sabbeva ehibhikkhuka"ti. Na kevalanca ete eva, athakho annepi bahu santi. Seyyathidam? selo Brahmano, tassa antevasikabhuta tisatabrahmana, mahakappino, tassa parivarabhutam purisasahassam, suddhodanamaharajena pesita kapilavatthuvasino dasasahassapurisa, maha- bavariyabrahmanassa antevasikabhuta ajitadayo solasa sahassaparimanati. Evam vuttato 2- anne na ehibhikkhubhavena upasampada, te pana saranagamanupasampada ovadapatiggahanupasampada panhabyakaranupasampada natticatutthakammupasampadati imehi catuhi akarehi laddhupasampada. Adito hi ehibhikkhubhavupagata thera, tesam bhagava pabbajjam viya tihi saranagamaneheva upasampadampi anunnasi, ayam saranagamanupasampada. Ya pana:- "tasmatiha te kassapa evam sikkhitabbam `tibbam me hirottappam, paccupatthitam bhavissati theresu navesu majjhimesu'ti, evam hi te kassapa sikkhitabbam. Tasmatiha @Footnote: 1 an.dasaka. 24/19,20/23-4 2 Si. eva, vuttehi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page597.

Te kassapa evam sikkhitabbam `yankinci dhammam sunissami kusalupasamhitam, sabbam tam atthim katva manasi karitva sabbacetasa samannaharitva ohitasoto dhammam sunissami'ti, evam hi te kassapa sikkhitabbam. Tasmatiha te kassapa evam sikkhitabbam `satasahagata ca me kayagata sati na vijahissati'ti, evam hi te kassapa sikkhitabban"ti. 1- Imassa ovadassa patiggahanena mahakassapattherassa anunnataupasampada, ayam ovadapatiggahanupasampada nama. Ya pubbarame cankamantena bhagavata "uddhumatakasannati va sopaka `rupasanna'ti va ime dhamma nanattha nanabyanjana, udahu ekattha byanjanameva nanan"tiadina asubhanissitesu panhesu pucchitesu bhagavantam upasankamantena sattavassikena sopakasamanerena "uddhumatakasannati va bhagava `rupasanna'ti va ime dhamma ekattha, vissajjitesu "imina sabbannutananena saddhim samsanditva ime panha byakata"ti araddhacittena bhagavata anunnataupasampada, ayam panhabyakaranupasampada nama. Natticatutthakammupasampada pakatava. 2- Yatha ehibhikkhubhavena upasampada, na ehibhikkhubhavena upasampadati duvidha, evam sammukhaparammukhabhedatopi duvidha. Ye hi satthu dharamanakale ariyaya jatiya jata, te annasikondannadayo sammukhasavaka nama. Ye pana bhagavato parinibbanato paccha adhigatavisesa, te satipi satthu dhammasarirassa paccakkhabhave satthu sarirassa apaccakkhabhavato parammukhasavaka nama. Tatha ubhatobhagavimuttapannavimuttatavasena, idha paliyam agata pana ubhato bhagavimutta evati veditabba. Vuttam hetam apadane:- @Footnote: 1 sam.nidana. 16/154/210 civarasutta 2 ka. natticatutthakammupasampada pakata hotiyeva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page598.

"vimokkhapi ca atthime chalabhinna sacchikata"ti. Tatha sapadananapadanabhedato, yesam hi purimesu sammasambuddhesu paccekabuddha- buddhasavakesupi 1- punnakiriyavasena pavattitam savakaparamitasankhatam atthi apadanam, te sapadana, seyyathapi apadanapaliyam agata theRa. Yesam pana tam natthi, te anapadana. Kim pana sabbena sabbam pubbahetusampattiya vina saccabhisambodho sambhavatiti? Na sambhavati. Na hi upanissayasampattirahitassa ariyamaggadhigamo atthi tassa sudukkaradurabhisambhavasabhavato. Yathaha:- "tam kim mannatha bhikkhave katamam nu kho dukkarataram va durabhisambhavataram va"tiadi. 2- Yadi evam kasma vuttam "yesam pana tam natthi, te anapadana"ti. Nayidameva 3- datthabbam "ye sabbena sabbam upanissayasampattirahita, te anapadana"ti tadisanam idha anadhippetatta. Yesam pana atiukkamsagatam apadanam natthi, te idha "anapadana"ti vutta, na sabbena sabbam upanissayarahitayeva. Tatha hi ime satta buddhuppadesu acchariyacinteyyagunavibhutivitthatam buddhanam anubhavam passanta catuppamanikassa lokassa sabbathapi 4- pasadavahatta satthari saddham patilabhanti. Tatha saddhammassavanena, savakanam sammapatipattidassanena, kadaci mahabodhisattanam sammasambodhiya cittabhiniharadassanena, tesam santike ovadanu- sasanapatilabhena ca saddhamme saddham patilabhanti, te tattha patiladdhasaddha yadipi samsare nibbane ca adinavanisamse 5- passanti, maharajakkhataya pana yogakkhemam anabhisambhunanta antarantara vivattupanissayam kusalabijam attano santane ropentiyeva sappurisupanissayabahukarabhavato 6- tenaha 7-:- "yadimassa lokanathassa virajjhissama sasanam anagatamhi addhane hessama sammukha imam. @Footnote: 1 Si. paccekabuddhesu buddhasavakesu ca 2 sam.maha. 19/1115/394 valasutta @3 cha.Ma. nayidamevam 4 Si. sabbadapi 5 Si. adinave anisamse ca @6 cha.Ma. sappurisupanissayassa bahukarabhavato 7 khu.buddha. 33/2/423 dipankarabuddhavamse

--------------------------------------------------------------------------------------------- page599.

Yatha manussa nadim taranta patitittham virajjhiya hetthatitthe 1- gahetvana uttaranti mahanadim. Evameva mayam sabbe yadi muncamimam jinam anagatamhi addhane hessama sammukha iman"ti. Evam vivattam uddissa uppaditakusalacittam satasahassadhikacatuasankheyyakalantare vimokkhadhigamassa upanissayo na hotiti na sakka vattum. Pageva patthanavasena adhikaram katva pavattitam. Evam duvidhapete. Aggasavaka mahasavaka pakatisavakati tividha. Tesu ayasma annasi- kondanno, vappo, bhaddiyo, mahanamo, assaji, nalako, yaso, vimalo, subahu, punnaji, gavampati, uruvelakassapo, nadikassapo, gayakassapo, sariputto, maha- moggallano, mahakassapo, mahakaccayano, mahakotthito, mahakappino, mahacundo, anuruddho, kankharevato, anando, nandako, bhagu, nando, kimbilo, 2- bhaddiyo, rahulo, sivali, upali, dabbo, upaseno, khadiravaniyarevato, punno mantaniputto, punno sunaparanto, sono kutikanno, sono koliviso, radho, subhuti, angulimalo, vakkali, kaludayi, mahaudayi, pilindavaccho, 3- sobhito, kumarakassapo, ratthapalo, vangiso, sabhiyo, selo, upavano, meghiyo, sagato, nagito, lakundakabhaddiyo, pindolabharadvajo, mahapanthako, culapanthako, bakulo, 4- kundadhano, 5- daruciriyo, yasojo, ajito, tissametteyyo, punnako, mettagu, dhotako, upasivo, nando, hemako, todeyyo, kappo, jatukanni, bhadravudho, udayo, posalo, mogharaja, pingiyoti ete asitimahasavaka nama. Kasma pana te eva thera "mahasavaka"ti vuccantiti? abhiniharassa mahantabhavato. Tatha hi dve aggasavakapi mahasavakesu antogadha. Te hi @Footnote: 1 ka. hetthatittham 2 cha.Ma. kimilo 3 Si.,Ma. pilindivaccho @4 Si. bakkulo 5 Si.,Ma. kondadhano

--------------------------------------------------------------------------------------------- page600.

Savakaparaminanassa matthakappattiya savakesu aggadhammadhigamena aggatthane thitapi abhiniharamahantatasamannena "mahasavaka"tipi vuccanti. Itare pana pakatisavakehi satisaya- mahabhinihaRa. Tatha hi te padumuttarassa bhagavato kale katapanidhana. Tato eva satisayam abhinnasamapattisu vasino pabhinnapatisambhida ca. Kamam sabbepi arahanto silavisuddhiadike sampadetva catusu satipatthanesu patitthitacitta satta bojjhange yathabhutam bhavetva maggapatipatiya anavasesato kilese khepetva aggaphale patitthahanti, tathapi yatha saddhavimuttato ditthippattassa pannavimutto ca ubhato- bhagavimuttassa pubbabhagabhavanaviseso addha icchito viseso, evam abhinihara- mahantatapubbayogamahantatahi attasantane satisayagunavisesassa nipphaditatta siladigunehi mahanta savakati mahasavaka. Tesuyeva pana ye 1- bodhipakkhiyadhammesu pamokkhabhavena dhurabhutanam sammaditthisammasamadhinam satisayakiccantarabhavanipphattiya karanabhutaya tajjabhiniharabhinihataya sakkaccam nirantaram cirakalam samahitaya samma patipattiya yathakkamam pannaya samadhismim ca ukkamsaparamippattiya savisesam sabbagunehi aggabhave thita, te sariputtamoggallanatthera 2- satipi mahasavakatte savakaparamiya matthake sabbasavakanam aggabhave thitatta abhiniharamahantabhavato pubba- yogamahantabhavato ca "aggasavaka"icceva vuccanti. Ye pana ariyasavaka aggasavaka viya ca mahasavaka viya ca na parimitava, athakho anekasata anekasahassa, te pakatisavaka. Idha paliyam arulha pana parimitava gathavasena pariggahitatta. Tathapi 3- mahasavakesupi keci idha paliyam narulha. Evam tividhapi te animittavimokkhadibhedato tividha, vimokkhasamadhigamavasenapi tividha. Tayo hi ime vimokkha sunnato vimokkho, animitto vimokkho, appanihito vimokkhoti. Te ca vimokkha sunnatadihi aniccanupassanadihi tihi anupassanahi adhigantabba. Adito hi aniccadisu yena kenaci akarena vipassanabhiniveso @Footnote: 1 Si. te 2 cha.Ma. sariputtamoggallana 3 Ma. tatha hi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page601.

Hoti. Yatha pana vutthanagaminiya vipassanaya aniccakarato sankha resammasantiya maggavutthanam hoti, tada vipassana satipi raganimittadinam samugghatane sankhara- nimittam pana sa na vissajjetiti nippariyayena animittanamam alabhamana attano maggassa animittanamam datum na sakkontiti. Kincapi abhidhamme animittavimokkho na uddhato, suttante pana ragadinimittanam samugghatena labbhatiti. "animittanca bhavehi mananusayamujjaha tato manabhisamaya upasanto carissasi"ti 1- adina hi 2- vipassanaya animittavimokkhabhavo anuttarassa animittavimokkhabhavo ca vutto. Yada vutthanagaminiya vipassanaya dukkhato sankhare sammasantiya magga- vutthanam hoti, tada vipassana ragapanidhiadinam samugghatanena appanihitanamam labhatiti appanihitavimokkham nama hoti. Tadanantaro ca 3- maggo appanihitavimokkho. Yada pana vutthanagaminiya vipassanaya anattakarena sammasantiya maggavutthanam hoti, tada vipassana attaditthiya samugghatanena sunnatanamam labhatiti sunnatavimokkham nama hoti. Tadanantaro ca maggo sunnatavimokkho nama hoti. Imesu aggamaggabhutesu tisu vimokkhesu imesam theranam keci animittavimokkhena mutta, keci appanihita- vimokkhena, keci sunnatavimokkhena. Tena vuttam "animittavimokkhadibhedato tividha, vimokkhasamadhigamenapi tividha"ti. Patipadavibhagena catubbidha. Catasso hi patipada dukkhapatipada dandhabhinna, dukkhapatipada khippabhinna, sukhapatipada dandhabhinna, sukhapatipada khippabhinnati. Tattha rupamukhadisu vipassanabhinivesesu yo rupamukhena vipassanam abhinivisitva cattari mahabhutani pariggahetva upadarupam parigganhati arupam parigganhati, ruparupam pana parigganhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggahetum @Footnote: 1 sam.saga. 15/212/227 anandasutta 2 Ma. tam 3 Si. ca-saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page602.

Sakkoti, tassa dukkhapatipada nama hoti, pariggahitaruparupassa pana vipassana- parivase maggapatubhavadandhataya dandhabhinna nama hoti. Yopi ruparupam pariggahetva namarupam vavatthapento dukkhena kasirena kilamanto vavatthapeti, vavatthapite ca namarupe vipassanaparivasam vasanto cirena maggam uppadetum sakkoti, tassapi dukkhapatipada dandhabhinna nama hoti. Aparo namarupampi vavatthapetva paccaye parigganhanto dukkhena kasirena kilamanto parigganhati. Paccaye ca pariggahetva vipassanaparivasam vasanto cirena maggam uppadeti, evampi dukkhapatipada dandhabhinna nama hoti. Aparo paccayepi pariggahetva lakkhanani pativijjhanto dukkhena kasirena kilamanto pativijjhati, patividdhalakkhano ca vipassanaparivasam vasanto cirena maggam uppadeti, evampi dukkhapatipada dandhabhinna nama hoti. Aparo lakkhananipi pativijjhitva vipassananane tikkhe sure pasanne vahante uppanna- vipassananikantim pariyadiyamano dukkhena kasieerana 1- kilamanto pativijjhati, patividdha- lakkhano ca vipassanaparivasam vasanto 1- cirena maggam uppadeti, evampi dukkha- patipada dandhabhinna nama hoti. Yathavuttasuyeva patipadasu maggapatubhavassa khippataya dukkhapatipada khippabhinna, tasam pana patipadanam akicchasiddhiyam maggapatubhavassa dandhataya khippataya ca yathakkamam sukhapatipada dandhabhinna sukhapatipada khippabhinna ca veditabba. Imasam catassannam patipadanam vasena aggamaggappattiya theranam catubbidhata veditabba. Na hi patipadahi vina ariyamaggadhigamo atthi. Tatha hi abhidhamme "yasmim samaye lokuttaram jhanam bhaveti niyyanikam apacayagamim .pe. Dukkhapatipadam dandhabhinnan"tiadina 2- patipadaya saddhimyeva ariyamaggo vibhatto, tena vuttam "patipadavibhagena catubbidha"ti. Indriyadhikavibhagena pancavidha. Satipi nesam saccabhisambodhasamanne ekacce thera saddhuttara seyyathapi thero vakkali, ekacce viriyuttara seyyathapi thero @Footnote: 1-1 cha.Ma. kilamanto pariyadiyati, nikantinca pariyadiyitva vipassanaparivasam vasanto @2 abhi.sangani. 34/277/84 cittuppadakanda

--------------------------------------------------------------------------------------------- page603.

Mahasono koliviso, ekacce satuttara seyyathapi thero sobhito, 1- ekacce samadhuttara seyyathapi thero culapanthako, ekacce pannuttara seyyathapi thero anando. Tatha hi so gatimantataya atthakosalladivantataya 2- ca pasamsito, ayanca vibhago pubbabhage labbhamanavisesavasena vutto. Aggamaggakkhane pana sesanampi indriyanam ekasabhava icchitati. Tatha paramippatta, patisambhidappatta, chalabhinna, tevijja, sukkhavipassakati pancavidha. Savakesu hi ekacce savakaparamiya matthakappatta yatha tam ayasma sariputto ayasma ca mahamoggallano, ekacce atthapatisambhida dhammapatisambhida niruttipatisambhida patibhanapatisambhidati imasam catunnam patisambhidanam vasena patisambhidappatta, ekacce iddhividhananadinam abhinnanam vasena chalabhinna, ekacce pubbenivasananadinam tissannam vijjanam vasena tevijja. Ye pana khanikasamadhimatte thatva vipassanam patthapetva adhigataaggamagga, te adito antarantara ca samadhijena jhanangena vipassanabbhantaram patisandhananam abhava sukkha vipassana etesanti sukkhavipassaka nama. Ayanca vibhago savakanam sadharanabhavam upaparikkhitva vutto. Idha paliyam agata nattheva sukkhavipassaka. Tenevaha:- "patisambhida catasso vimokkhapica atthime chalabhinna sacchikata katam buddhassa sasanan"tiadi. Evam paramippattadivasena pancavidha. Animittadivasena chabbidha animittavimuttotiadayo. Saddhadhuro pannadhuroti duvidha. Tatha appanihitavimutto pannavimutto cati. Evam animittavimuttadivasena ca pariyayavimuttabhedena sattavidha. Catusu hi arupasamapattisu ekamekam padakam katva vipassanam arabhitva arahattam patta cattaro, nirodhato vutthaya arahattam patto cati panca, ubhatobhagavimutta @Footnote: 1 Si. sagato 2 Si.....mantataya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page604.

Saddhadhurapannadhuravasena dve pannavimuttati evam vimuttibhedena sattavidha. Dhurapatipadavibhagena atthavidha. Yo hi dukkhapatipadaya dandhabhinnaya niyyati, so saddhadhurapannadhuravasena duvidho, tatha sesapatipadasupiti evam dhurapatipadavibhagena atthavidha. Vimuttibhedena navavidha. Panca ubhatobhagavimutta, dve pannavimutta, panna- vimuttiyam cetovimuttiyanca paramippatta dve aggasavaka cati evam navavidha. Vimuttivaseneva dasavidha. Catusu arupavacarajjhanesu ca ekamekam padakam katva arahattam patta cattaro, sukkhavipassakoti panca pannavimutta, yathavutta ca ubhatobhagavimutta cati evam vimuttibhedeneva dasavidha. Te yathavuttena dhurabhedena bhijjamana visati honti. Patipadabhedena bhijjamana cattalisam honti. Puna patipada- bhedena dhurabhedena ca bhijjamana asiti honti. Atha te sunnatavimuttadivibhagena bhijjamana cattalisadhika dve satani 1- honti. Puna indriyadhikabhavena bhijjamana dvisatuttaram sahassam hontiti. Evam attano gunavasena anekabhedavibhattesu maggatthaphalatthesu ariyasavakesu ye attano patipattipavattiadike ca vibhaventi. Ye "../../bdpicture/channa me kutika"tiadika 2- gatha udanadivasena abhasimsu. Te ca idha gathamukhena sangaham arulha. Tenaha "sihanamva nadantanam .pe. Phusitva accutam padan"ti. 2- Evamettha pakinnakakatha veditabba. Vangisattheragathavannana nitthita. Paramatthadipaniya theragathasamvannanaya mahanipatassa atthavannana nitthita. Badaratitthamahaviharavasina acariyadhammapalattherena kata theragathavannana nitthita.


             The Pali Atthakatha in Roman Book 33 page 562-604. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=12997&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=12997&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=401              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=8643              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=8785              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=8785              Contents of The Tipitaka Volume 26 http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

first pageprevious pageno pageNumbernext book chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]