|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
396. 2. Sāriputtattheragāthāvaṇṇanā
yathācārī yathāsatotiādikā āyasmato sāriputtattherassa gāthā. Tassa
āyasmato mahāmoggallānattherassa ca vatthu evaṃ veditabbaṃ:-
atīte ito satasahassakappādhike asaṅkheyyamatthake āyasmā sārīputto
brāhmaṇamahāsālakule nibbatti, nāmena saradamāṇavo nāma ahosi. Mahā-
moggallāno gahapatimahāsālakule nibbatti, nāmena sirivaḍḍhakuṭumbiko nāma ahosi.
Te ubhopi sahapaṃsukīḷakasahāyā 1- ahesuṃ. Tesu saradamāṇavo pitu accayena kulasantakaṃ
dhanaṃ paṭipajjitvā ekadivasaṃ rahogato cintesi "imesaṃ sattānaṃ maraṇaṃ nāma ekantikaṃ,
tasmā mayā ekaṃ pabbajjaṃ upagantvā mokkhamaggo gavesitabbo"ti sahāyaṃ
upasaṅkamitvā "samma ahaṃ pabbajitukāmo, kiṃ tvaṃ pabbajituṃ sakkhissasī"ti vatvā
tena "na sakkhissāmī"ti vutte "hotu ahameva pabbajissāmī"ti ratanakoṭṭhāgārāni
vivarāpetvā kapaṇaddhikādīnaṃ mahādānaṃ datvā pabbatapādaṃ gantvā isipabbajjaṃ
pabbaji. Tassa pabbajjaṃ anupabbajitā catusattatisahassamattā brāhmaṇaputtā ahesuṃ.
So pañca abhiññāyo aṭṭha ca samāpattiyo nibbattetvā tesampi jaṭilānaṃ
kasiṇaparikammaṃ ācikkhi. Tepi sabbe pañcābhiññā aṭṭha samāpattiyo nibbattesuṃ.
Tena samayena anomadassī nāma sammāsambuddho loke uppajjitvā pavattita-
varadhammacakko satte saṃsāramahoghato tāretvā 2- ekadivasaṃ "saradatāpasassa ca
antevāsikānañca saṅgahaṃ karissāmī"ti eko adutiyo pattacīvaramādāya ākāsena
gantvā "buddhabhāvaṃ me jānātū"ti tāpasassa passantasseva ākāsato otaritvā paṭhaviyaṃ
patiṭṭhāsi. Saradatāpaso satthu sarīre mahāpurisalakkhaṇāni upadhāretvā "sabbaññu-
buddhoyevāyan"ti niṭṭhaṃ gantvā paccuggamanaṃ katvā āsanaṃ paññāpetvā adāsi.
Nisīdi bhagavā paññatte āsane. Saradatāpaso satthu santike ekamantaṃ nisīdi.
@Footnote: 1 Ma. sahapaṃsukīḷikasahāyā 2 Ma. tārento
Tasmiṃ samaye tassa antevāsikā catusattatisahassamattā jaṭilā paṇītapaṇītāni
ojavantāni phalāphalāni gahetvā āgatā satthāraṃ disvā sañjātappasādā attano
ācariyassa ca satthu ca nisinnākāraṃ oloketvā "ācariya mayaṃ pubbe `tumhehi
mahantataro koci natthī'ti vicarāma, 1- ayaṃ pana puriso tumhehi mahantataro maññe"ti
āhaṃsu. Kiṃ vadetha tātā sāsapena saddhiṃ aṭṭhasaṭṭhiyojanasatasahassubbedhaṃ sineruṃ
samaṃ kātuṃ icchatha, sabbaññubuddhena maṃ tulyaṃ mā karitthāti. Atha te tāpasā
ācariyassa vacanaṃ sutvā "yāva mahā vatāyaṃ purisuttamo"ti sabbeva pādesu nipatitvā
satthāraṃ vandiṃsu.
Atha te ācariyo āha "tātā satthu anucchaviko no deyyadhammo natthi,
satthā ca bhikkhācāravelāya idhāgato, handa mayaṃ deyyadhammaṃ yathābalaṃ dassāma.
Tumhehi yaṃ yaṃ paṇītaṃ 2- phalāphalaṃ ābhataṃ, taṃ taṃ āharathā"ti 3- āharāpetvā hatthe
dhovitvā sayaṃ tathāgatassa patte patiṭṭhāpesi. Satthārā ca phalāphale paṭiggaṇhitamatte
devatā dibbojaṃ pakkhipiṃsu. Tāpaso udakampi sayameva parissāvetvā adāsi. Tato
bhojanakiccaṃ niṭṭhāpetvā satthari nisinne sabbe antevāsike pakkositvā satthu
santike sāraṇīyaṃ kathaṃ kathento nisīdi. Satthā "dve aggasāvakā bhikkhusaṃghena
saddhiṃ āgacchantū"ti cintesi. Te satthu cittaṃ ñatvā tāvadeva satasahassakhīṇāsava-
parivārā aggasāvakā āgantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu.
Tato saradatāpaso antevāsike āmantesi "tātā satthu bhikkhusaṃghassa ca
pupphāsanena pūjā kātabbā, tasmā pupphāni āharathā"ti. Te tāvadeva iddhiyā
vaṇṇagandhasampannāni pupphāni āharitvā buddhassa yojanappamāṇaṃ pupphāsanaṃ
paññāpesuṃ, ubhinnaṃ aggasāvakānaṃ tigāvutaṃ, sesabhikkhūnaṃ aḍḍhayojanikādibhedaṃ, saṃgha-
navakassa usabhamattaṃ paññāpesuṃ. Evaṃ tesaṃ paññattesu āsanesu saradatāpaso
@Footnote: 1 Sī. vicarimhā 2 Sī. yaṃ paṇītaṃ 3 Sī. taṃ āharathāti
Tathāgatassa purato añjaliṃ paggayha ṭhito 1- "bhante mayhaṃ anuggahatthāya imaṃ pupphāsanaṃ
abhiruhathā"ti āha. Nisīdi bhagavā pupphāsane. Satthari nisinne dve aggasāvakā
sesabhikkhū ca attano attano pattāsane nisīdiṃsu. Satthā "tesaṃ mahapphalaṃ hotū"ti
nirodhaṃ samāpajji. Satthu samāpannabhāvaṃ ñatvā dve aggasāvakāpi sesabhikkhūpi
nirodhaṃ samāpajjiṃsu. Tāpaso sattāhaṃ nirantaraṃ pupphacchattaṃ dhārento aṭṭhāsi.
Itare pana vanamūlaphalāphalaṃ paribhuñjitvā sesakāle añjaliṃ paggaha aṭṭhaṃsu.
Satthā sattāhassa accayena nirodhato vuṭṭhāya aggasāvakaṃ nisabhattheraṃ āmantesi
"tāpasānaṃ pupphāsanānumodanaṃ karohī"ti. Thero sāvakapāramīñāṇe ṭhatvā tesaṃ
pupphāsanānumodanaṃ akāsi. Tassa desanāvasāne satthā dutiyaṃ aggasāvakaṃ anomattheraṃ
āmantesi "tvampi 2- imesaṃ dhammaṃ desehī"ti. Sopi tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ
sammasitvā tesaṃ dhammaṃ kathesi. Dvinnampi desanāya ekassapi dhammābhisamayo nāhosi.
Atha satthā buddhavisaye ṭhatvā dhammadesanaṃ ārabhi. Desanāvasāne ṭhapetvā saradatāpasaṃ
avasesā sabbepi catusattatisahassamattā jaṭilā arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Satthā "etha
bhikkhavo"ti hatthaṃ pasāresi. Te tāvadeva antarahitatāpasavesā aṭṭhaparikkhāravaradharā
saṭṭhivassikattherā viya ahesuṃ.
Saradatāpaso pana "aho vatāhampi ayaṃ nisabhatthero viya anāgate ekassa
buddhassa aggasāvako bhaveyyan"ti satthu desanākāle uppannaparivitakkatāya
aññavihito hutvā maggaphalāni paṭivijjhituṃ nāsakkhi. Atha tathāgataṃ vanditvā tathā
paṇidhānaṃ akāsi. Satthāpissa anantarāyena samijjhanabhāvaṃ disvā "ito tvaṃ kappa-
satasahassādhikaṃ ekaṃ asaṅkheyyaṃ atikkamitvā gotamassa nāma sammāsambuddhassa agga-
sāvako sāriputto nāma bhavissasī"ti byākaritvā dhammakathaṃ vatvā bhikkhusaṃghaparivuto
ākāsaṃ pakkhandi.
@Footnote: 1 Ma. ṭhatvā 2 Sī. tavampi bhikkhu
Saradatāpasopi sahāyakassa sirivaḍḍhassa santikaṃ gantvā "samma mayā
anomadassissa bhagavato pādamūle anāgate uppajjanakassa gotamassa nāma sammā-
sambuddhassa aggasāvakaṭṭhānaṃ patthitaṃ, tvampi tassa dutiyasāvakaṭṭhānaṃ patthehī"ti.
Sirivaḍḍho taṃ upadesaṃ sutvā 1- attano nivesanadvāre aṭṭhakarīsamattaṃ ṭhānaṃ
samatalaṃ kāretvā lājapañcamāni pupphāni vikiritvā nīluppalacchadanaṃ maṇḍapaṃ kāretvā
buddhāsanaṃ paññāpetvā bhikkhūnampi āsanāni paññāpetvā mahantaṃ sakkārasammānaṃ
sajjetvā saradatāpasena satthāraṃ nimantāpetvā sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā
buddhappamukhaṃ bhikkhusaṃghaṃ mahārahehi vatthehi acchādetvā dutiyasāvakabhāvāya paṇidhānaṃ
akāsi. Satthāpissa anantarāyena samijjhanabhāvaṃ disvā vuttanayena byākaritvā
bhattānumodanaṃ katvā pakkāmi. Sirivaḍḍho haṭṭhapahaṭṭho yāvajīvaṃ kusalakammaṃ katvā
dutiyacittavāre kāmāvacaradevaloke nibbatti. Saradatāpaso cattāro brahmavihāre
bhāvetvā brahmaloke nibbatti.
Tato paṭṭhāya nesaṃ ubhinnampi antarākammaṃ na kathitaṃ. Amhākaṃ pana bhagavato
uppattito puretarameva saradatāpaso rājagahassa avidūre upatissagāme rūpasāriyā
brāhmaṇiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi. Taṃdivasamevassa sahāyopi rājagahasseva avidūre
kolitagāme moggalliyā 2- brāhmaṇiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi. Tāni kira
dvepi kulāni yāva sattamā kulaparivaṭṭā ābaddhapaṭibaddhasahāyakāneva. Tesaṃ dvinnaṃ
ekadivasameva gabbhaparihāramadaṃsu. Dasamāsaccayena jātānampi tesaṃ chasaṭṭhī dhātiyo
upaṭṭhāpesuṃ, nāmaggahaṇadivase rūpasāribrāhmaṇiyā puttassa upatissagāme
jeṭṭhakulassa puttattā upatissoti nāmaṃ akaṃsu, itarassa kolitagāme jeṭṭhakulassa
puttattā kolitoti nāmaṃ akaṃsu. Te ubhopi mahatā parivārena vaḍḍhantā
vuḍḍhimanvāya 3- sabbasippānaṃ pāraṃ agamaṃsu.
@Footnote: 1 Ma. tassa upadese ṭhatvā 2 cha.Ma. moggaliyā 3 ka. vuddhimanvāya
Athekadivasaṃ te rājagahe giraggasamajjaṃ passantā mahājanaṃ sannipatitaṃ disvā
ñāṇassa paripākagatattā yoniso ummujjantā "sabbepime oraṃ vassasatānaṃ maccumukhe
patissantī"ti 1- saṃvegaṃ paṭilabhitvā "amhehi mokkhadhammo pariyesitabbo, tañca
pariyesantehi ekaṃ pabbajjaṃ laddhuṃ vaṭṭatī"ti nicchayaṃ katvā pañcahi māṇavakasatehi
saddhiṃ sañjayassa paribbājakassa santike pabbajiṃsu. Tesaṃ pabbajitakālato paṭṭhāya
sañjayo lābhaggayasaggappatto ahosi. Te katipāheneva sabbaṃ sañjayassa samayaṃ
pariggaṇhitvā 2- tattha sāraṃ adisvā tato nikkhamitvā 3- tattha tattha te te paṇḍita-
sammate samaṇabrāhmaṇe pañhaṃ pucchanti, te tehi puṭṭhā neva sampāyanti, 4-
aññadatthu teyeva tesaṃ pañhaṃ vissajjenti. Evaṃ te mokkhaṃ pariyesantā katikaṃ
akaṃsu "amhesu yo paṭhamaṃ amataṃ adhigacchati, so itarassa ārocetū"ti.
5- Tena ca samayena amhākaṃ satthari paṭhamābhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakke
anupubbena uruvelakassapādike sahassajaṭile dametvā rājagahe viharante ekadivasaṃ 5-
upatisso paribbājako paribbājakārāmaṃ gacchanto āyasmantaṃ assajittheraṃ rājagahe
piṇḍāya carantaṃ disvā "na mayā evarūpo ākappasampanno pabbajito diṭṭhapubbo,
santadhammena nāma ettha bhavitabban"ti sañjātappasādo pañhaṃ pucchituṃ āyasmantaṃ
udikkhanto piṭṭhito piṭṭhito anubandhi. Theropi laddhapiṇḍapāto paribhuñjituṃ
paṭirūpaṃ okāsaṃ gato, paribbājako attano paribbājakapīṭhaṃ paññāpetvā adāsi.
Bhattakiccapariyoāsane cassa attano kuṇḍikāya udakaṃ adāsi.
Evaṃ so ācariyavattaṃ katvā katabhattakiccena therena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā
"ko vā te satthā, kassa vā tvaṃ dhammaṃ rocesī"ti pucchi. Thero sammāsambuddhaṃ
apadisi. Puna tena "kiṃ vādī panāyasmato satthā"ti puṭṭho "imassa sāsanassa
@Footnote: 1 Ma. maccumukhaṃ pavisantīti 2 Sī. paṭimajjitvā, Ma. parimadditvā
@3 Ma. nibbijjitvā 4 Ma. na sampādenti 5-5 Sī. tena samayena amhākaṃ
@satthā paramābhisambodhiṃ patvā pavattavaradhammacakko anupubbena uruvelakassapādike
@sahassajaṭile dametvā rājagahaṃ patvā veḷuvane viharati. ekadivasaṃ
Gambhīrataṃ dassessāmī"ti attano navakabhāvaṃ pavedetvā saṅkhepavasena cassa sāsanadhammaṃ
kathento "ye dhammā hetuppabhavā"ti 1- gāthamāha. Paribbājako paṭhamapadadvayameva sutvā
sahassanayasampanne sotāpattiphale patiṭṭhāsi, itaraṃ padadvayaṃ sotāpannakāle niṭṭhāsi.
Gāthāpariyosāne pana sotāpanno hutvā upari visese appavattente "bhavissati
ettha kāraṇan"ti sallakkhetvā theraṃ āha "mā bhante upari dhammadesanaṃ vaḍḍhayittha,
ettakameva hotu, kahaṃ amhākaṃ satthā vasatī"ti. Veḷuvaneti. "bhante tumhe purato
gacchatha, ahaṃ mayhaṃ sahāyakassa katapaṭiññaṃ mocetvā taṃ gahetvā āgamissāmī"ti pañca-
patiṭṭhitena vanditvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā theraṃ uyyojetvā paribbājakārāmaṃ
agamāsi.
Kolitaparibbājako taṃ dūratova āgacchantaṃ disvā "mukhavaṇṇo na aññadivasesu
viya, addhānena amataṃ adhigataṃ bhavissatī"ti tenevassa visesādhigamaṃ sambhāvetvā
amatādhigamaṃ pucchi. Sopissa "āmāvuso amataṃ adhigatan"ti paṭijānitvā tameva gāthaṃ
abhāsi. Gāthāpariyosāne kolito sotāpattiphale patiṭṭhahitvā āha "kahaṃ no
satthā"ti. Veḷuvaneti. Tenahi āvuso āyāma, satthāraṃ passissāmāti. Upatisso
sabbakālampi ācariyapūjakova, tasmā sañjayassa santikaṃ gantvā satthu guṇe
pakāsetvā tampi satthu santikaṃ netukāmo ahosi. So lābhāsāpakato antevāsika-
bhāvaṃ anicchanto "na sakkomi cāṭi hutvā udakasiñcanaṃ hotun"ti paṭikkhipi.
Te anekehi kāraṇehi taṃ saññāpetuṃ asakkontā attano ovāde vattamānehi
aḍḍhateyyasatehi antevāsikehi saddhiṃ veḷuvanaṃ agamaṃsu. Satthā te dūratova āgacchante
disvā "etaṃ me sāvakayugaṃ bhavissati maggaṃ bhaddayugan"ti vatvā tesaṃ parisāya
cariyavasena dhammaṃ desetvā arahatte patiṭṭhāpetvā ehibhikkhubhāvena upasampadaṃ
adāsi. Yathā tesaṃ, evaṃ aggasāvakānampi iddhimayapattacīvaraṃ āgatameva. Uparimaggattaya-
kiccaṃ pana na niṭṭhāti. Kasmā? sāvakapāramīñāṇassa mahantatāya.
@Footnote: 1 vinaYu.mahā. 4/60,61/52,53 sārīputtamoggallānapabbajjākathā,
@khu.apa. 32/286/36 sārīputtattherāpadāna
Tesu āyasmā mahāmoggallāno pabbajitadivasato sattame divase magadharaṭṭhe
kallavālagāme samaṇadhammaṃ karonto thīnamiddhe okkante satthārā saṃvejito thīnamiddhaṃ
vinodetvā dhātukammaṭṭhānaṃ 1- suṇanto eva uparimaggattayaṃ adhigantvā sāvakapāramī
ñāṇassa matthakaṃ pāpuṇi. Āyasmā pana 2- sāriputto pabbajitadivasato aḍḍhamāsaṃ
atikkamitvā satthārā saddhiṃ rājagahe sūkarakhātaleṇe viharanto attano bhāgineyyassa
dīghanakhaparibbājakassa vedanāpariggahasuttante 3- desiyamāne desanānusārena ñāṇaṃ
pesetvā parassa vaḍḍhitaṃ bhattaṃ bhuñjanto viya sāvakapāramīñāṇassa matthakaṃ pāpuṇi.
Iti dvinnampi aggasāvakānaṃ satthusamīpe eva sāvakapāramīñāṇaṃ matthakaṃ pattaṃ.
Tena vuttaṃ apadāne 4-:-
"himavantassa avidūre lambako nāma pabbato
assamo sukato mayhaṃ paṇṇasālā sumāpitā.
Uttānakūlā nadikā supatitthā manoramā
susuddhapulinākiṇṇā avidūre mamassamaṃ.
Asakkharā apabbhārā sādu appaṭigandhikā
sandantī 5- nadikā tattha sobhayantā mamassamaṃ.
Kumbhīlā makarā cettha suṃsumārā 6- ca kacchapā
caranti nadiyā tattha sobhayantā mamassamaṃ.
Pāṭhīnā pāvusā macchā balajā muñjarohitā
vagguḷā 7- papatāyanti 8- sobhayanti mamassamaṃ.
Ubho kūlesu nadiyā pupphino phalino dumā
ubhato abhilambantā sobhayanti mamassamaṃ.
@Footnote: 1 aṅ.sattaka. 23/58/87-90 pacalāyamānasutta (syā) 2 cha.Ma. ayaṃ na dissati
@3 Ma.Ma. 13/201/179 dīghanakhasutta 4 khu.apa. 32/141/22 5 cha.Ma. sandatī
@6 cha.Ma. susumārā 7 cha.Ma. vaggaḷā 8 cha.Ma. papatāyantā
Ambā sālā ca tilakā pāṭalī sinduvārikā 1-
dibbagandhā sampavanti pupphitā mama assame.
Cammakā saḷalā nīpā nāgapunnāgaketakā
dibbagandhā sampavanti pupphitā mama assame
atimuttā asokā ca bhaginīmālā ca pupphitā
aṅkolā bimbijālā ca pupphitā mama assame.
Ketakā kadalī 2- ceva godhukā tiṇasūlikā
dibbagandhaṃ sampavantā sobhayanti mamassamaṃ.
Kaṇikārā kaṇṇikā ca asanā ajjunā bahū
dibbagandhaṃ sampavantā sobhayanti mamassamaṃ.
Punnāgā giripunnāgā koviḷārā ca pupphitā
dibbagandhaṃ sampavantā sobhayanti mamassamaṃ.
Uddālakā ca kuṭajā kadambā vakulā bahū
dibbagandhaṃ sampavantā sobhayanti mamassamaṃ.
Āḷakā isimuggā ca kadalimātuluṅgiyo
gandhodakena saṃvaḍḍhā phalāni dhārayanti te.
Aññe pupphanti padumā aññe jāyanti kesarī
aññe opupphā padumā pupphitā taḷāke tadā.
Gabbhaṃ gaṇhanti padumā niddhāvanti muḷāliyo
siṅghāṭipattamākiṇṇā sobhanti taḷāke tadā.
Niyatā ambagaṇḍī ca 3- uttarā 4- hi bandhujīvakā
dibbagandhā sampavantā pupphitā tāḷake tadā.
Pāṭhīnā pāvusā macchā balajā muñjarohitā
saṅkulā 5- maggurā ceva vasanti taḷāke tadā.
@Footnote: 1 cha.Ma. sinduvārakā 2 cha.Ma.kandali 3 cha.Ma. ambagandhī ca
@4 cha.Ma. uttalī 5 cha.Ma. saṅgulā
Kumbhīlā suṃsumārā ca tantigāhā ca rakkhasā
ogāhā 1- ajagarā ca vasanti taḷāke tadā.
Pārevatā ravihaṃsā cakkavākā nadīcarā
kokilā sukasāḷikā upajīvanti taṃ saraṃ.
Kukkutthakā kuḷīrakā vane pokkharasātakā
dindibhā suvapotā ca upajīvanti taṃ saraṃ.
Haṃsā koñcā mayūrā ca kokilā tambacūḷakā
pampakā jīvaṃjīvā ca upajīvanti taṃ saraṃ.
Kosikā poṭṭhasīsā ca kurarā senakā bahū
mahākāḷā ca sakuṇā upajīvanti taṃ saraṃ.
Pasadā ca varāhā ca varā bharaṇḍakā bahū 2-
rohiccā suttapotā 3- ca upajīvanti taṃ saraṃ.
Sīhabyagghā ca dīpī ca acchakokataracchakā
tidhā pabhinnamātaṅgā upajīvanti taṃ saraṃ.
Kinnarā vānarā ceva athopi vanakammikā
cetā ca luddakā ceva upajīvanti taṃ saraṃ.
Tindukāni piyālāni madhuke kāsamāriyo 4-
dhuvaṃ phalāni dhārenti avidūre mamassamaṃ.
Kosumbā saḷalā nīpā 5- sāduphalasamāyutā
dhuvaṃ phalāni dhārenti avidūre mamassamaṃ.
Harītakā āmalakā ambajambuvibhītakā 6-
kolā bhallātakā billā phalāni dhārayanti te.
@Footnote: 1 cha.Ma. oguhā 2 cha.Ma. camarā gaṇḍakā bahū 3 cha.Ma. sukapotā
@4 cha.Ma. kāsumāriyo 5 cha.Ma. kosambā saḷalā nimbā 6 pāli. ambā jambū vibhedakā
Āluvā ca kaḷambā ca biḷālītakkaḷāni ca
jīvakā sambakā 1- ceva bahukā mama assame.
Assamassāvidūramhi taḷākāsuṃ 2- sunimmitā
acchodakā sītajalā supatitthā manoramā.
Padumuppalasañchannā puṇḍarīkasamāyutā
mandālakehi sañchannā dibbo gandho 3- pavāyati.
Evaṃ sabbaṅgasampanne pupphite phalite vane
sukate assame ramme viharāmi ahaṃ tadā.
Sīlavā vattasampanno 4- jhāyī jhānarato sadā
pañcābhiññābalappatto suruci nāma tāpaso.
Catuvīsasahassāni sissā mayhaṃ upaṭṭhahuṃ
sabbe maṃ brāhmaṇā ete jātimanto yasassino.
Lakkhaṇe itihāse ca sanigaṇḍusakeṭubhe
padakā veyyākaraṇā sadhamme pāramiṃ gatā.
Uppātesu nimittesu lakkhaṇesu ca kovidā
paṭhabyā bhummantalikkhe 5- mama sissā susikkhitā.
Appicchā nipakā ete appāhārā alolupā
lābhālābhena santuṭṭhā parivārenti maṃ sadā.
Jhāyī jhānaratā dhīrā santacittā samāhitā
ākiñcaññaṃ patthayantā parivārenti maṃ sadā.
Abhiññāpāramippattā pettike gocare ratā
antalikkhacarā dhīrā parivārenti maṃ sadā.
Saṃvutā chasu dvāresu aneñjā 6- rakkhitindriyā
asaṃsaṭṭhā ca te dhīrā mama sissā durāsadā.
@Footnote: 1 cha.Ma. sutakā 2 ka. taḷākāsi 3 cha.Ma. dibbagandho 4 cha.Ma. vata.... evamuparipi
@5 cha.Ma. bhūmantalikkhe 6 cha.Ma. ṭhānacaṅkamanena
Pallaṅkena nisajjāya ṭhānā caṅkamanena 1- ca
vītināmenti te rattiṃ mama sissā durāsadā.
Rajanīye 2- na rajjanti dosanīye 3- na dussare
mohanīye na muyhanti mama sissā durāsadā.
Iddhiṃ vīmaṃsamānā te vattanti niccakālikaṃ
paṭhaviṃ te pakampenti sārambhena durāsadā.
Kīḷamānāva te sisisā kīḷanti jhānakīḷitaṃ
jambuto phalamānenti mama sissā durāsadā.
Aññe gacchanti goyānaṃ aññe pubbavidehanaṃ 4-
aññe ca uttarakuruṃ mama sissā 5- durāsadā.
Purato pesenti te khāriṃ pacchato ca vajanti te
catuvīsasahassehi chāditaṃ hoti ambaraṃ.
Aggipākaṃ anaggiṃ ca 6- dantodukkhalikāpi ca
ambanā koṭikā 7- keci pavattaphalabhojanā.
Udakorohakā keci sāyaṃ pāto sucīratā
toyābhisekacaraṇā 8- mama sissā durāsadā.
Parūḷhakacchanakhalomā paṅkadantā rajassirā
gandhitā sīlagandhena mama sissā durāsadā.
Pāto va sannipātetvā 9- jaṭilā uggatāpanā
lābhālābhaṃ pakittetvā gacchanti ambare tadā.
Etesaṃ pakkamantānaṃ mahāsaddo pavattati
ajinacammasaddesa moditā honti devatā.
@Footnote: 1 cha.Ma. ṭhānacaṅkamanena 2 cha.Ma. rajjanīye 3 cha.Ma. dussanīye
@4 cha.Ma. pubbavidehakaṃ 5 cha.Ma. esanā 6 cha.Ma. aggipākī anaggī ca
@7 cha.Ma. asmena koṭṭitā 8 cha.Ma. toyābhisecanakarā 9 cha.Ma. sannipatitvā
Disodisaṃ pakkamanti antalikkhacarā isī
sakabalenupatthaddhā te gacchanti yathicchakaṃ. 1-
Paṭhavīkampakā ete sabbeva nabhacārino
uggatejā duppasahā sāgarova akhobhiyā.
Ṭhāsacaṅkamiyā 2- keci keci nesajjikā isī
pavattabhojanā keci mama sissā durāsadā.
Mettāvihārino ete hitesī sabbapāṇinaṃ
anattukkaṃsakā sabbe na te vambhenti kassaci.
Sīharājāvasambhītā gajarājāva thāmavā
durāsadā byagghāriva āgacchanti mamantike.
Vijjādharā devatā ca nāgagandhabbarakkhasā
kumbhaṇḍā dānavā garuḷā upajīvanti taṃ saraṃ.
Te jaṭākhāribharitā ajinuttaravāsino 3-
antalikkhacarā sabbe upajīvanti taṃ saraṃ.
Tadānucchavikā 4- ete aññamaññaṃ sagāravā
catubbīsasahassānaṃ khittasaddo 5- na vijjati.
Pāde pādaṃ nikkhipantā appasaddā susaṃvutā
upasaṅkamma sabbe te 6- sirasā vandare mamaṃ.
Tehi sissehi parivuto santehi ca tapassibhi
vasāmi assame tattha jhāyī jhānarato ahaṃ.
Isīnaṃ sīlagandhena pupphagandhena cūbhayaṃ
phalīnaṃ phalagandhena gandhito hoti assamo.
Rattindivaṃ na jānāmi arati me na vijjati
sake sisse ovadanto bhiyyo hāsaṃ labhāmahaṃ.
@Footnote: 1 cha.Ma. yadicchakaṃ 2 cha.Ma. ṭhānacaṅkamino 3 cha.Ma....vāsanā 4 cha.Ma. sadā...
@5 cha.Ma. khipita... 6 cha.Ma. sabbeva
Pupphānaṃ pupphamānānaṃ phalānañca vipaccataṃ
dibbagandhā pavāyanti sobhayantā mamassamaṃ.
Samādhimhā vuṭṭhahitvā ātāpī nipako ahaṃ
khāribhāraṃ gahetvāna vanaṃ ajjhogahiṃ ahaṃ.
Uppāte supine cāpi lakkhaṇesu susikkhito
pavattamānaṃ mantapadaṃ dhārayāmi ahaṃ tadā.
Anomadassī bhagavā lokajeṭṭho narāsabho
vivekakāmo sambuddho himavantamupāgami.
Ajjhogāhetvā himavantaṃ aggo kāruṇiko muni
pallaṅkaṃ ābhujitvāna nisīdi purisuttamo.
Tamaddasāhaṃ sambuddhaṃ sappabhāsaṃ manoramaṃ
indīvaraṃva jalitaṃ ādittaṃva hutāsanaṃ.
Jalantaṃ dīparukkhaṃva vijjuṃva 1- gagane yathā
suphullaṃ sālarājaṃva addasaṃ lokanāyakaṃ.
Ayaṃ nāgo mahāvīro dukkhassantakaro muni
imaṃ dassanamāgamma sabbadukkhā pamuccare.
Disvānāhaṃ devadevaṃ lakkhaṇaṃ upadhārayiṃ
buddho nu kho na vā buddho handa passāmi cakkhumaṃ.
Sahassārāni cakkāni dissanti caraṇuttame
lakkhaṇānissa disvāna niṭṭhaṃ gañchiṃ 2- tathāgate.
Sammajjaniṃ gahetvāna sammajjitvānahaṃ tadā
aṭṭha 3- pupphe samānetvā buddhaseṭṭhaṃ apūjayiṃ.
Pūjayitvāna taṃ buddhaṃ 4- oghatiṇṇamanāsavaṃ
ekaṃsaṃ ajinaṃ katvā namassiṃ lokanāyakaṃ.
@Footnote: 1 cha.Ma. vijjutaṃ 2 cha.Ma. gacche 3 cha.Ma. atha 4 cha.Ma. sambuddhaṃ
Yena ñāṇena sambuddho viharati anāsavo
taṃ ñāṇaṃ kittayissāmi suṇātha mama bhāsato.
Samuddharayimaṃ 1- lokaṃ sayambhū amitodaya
tava dassanamāgamma kaṅkhāsotaṃ taranti te.
Tuvaṃ satthā ca ketu ca dhajo yūpo ca pāṇinaṃ
parāyano patiṭṭhā ca dīpo ca dvipaduttamo.
Sakkā samudde udakaṃ pametuṃ āḷhakena vā
na tveva tava sabbaññu ñāṇaṃ sakkā dharetave.
Dhāretuṃ paṭhaviṃ sakkā ṭhapetvā tulamaṇḍale
na tveva tava sabbaññu ñāṇaṃ sakkā pametave.
Ākāsaṃ 2- minituṃ sakkā rajjuyā 3- aṅgulena vā
na tveva tava sabbaññu ñāṇaṃ sakkā pametave.
Mahāsamudde udakaṃ paṭhaviñcākhilañjahe 4-
buddhañāṇaṃ upādāya upamāto na yujjare.
Sadevakassa lokassa cittaṃ yesaṃ pavattati
antojālīgatā 5- ete tava ñāṇamhi cakkhuma.
Yena ñāṇena pattosi kevalaṃ bodhimuttamaṃ
tena ñāṇena sabbaññu maddasī paratitthiye.
Imā gāthā paṭhetvā 6- suruci nāma tāpaso
ajinaṃ pattharitvāna paṭhaviyaṃ nisīdi so.
Cullāsītisahassāni ajjhogāḷho mahaṇṇave
accuggato tāvadeva girirājā pavuccati.
@Footnote: 1 cha.Ma. samuddharasimaṃ 2 cha.Ma. ākāso 3 pāli. rajjunā
@4 pāli. paṭhavī cākhilājaṭaṃ 5 cha.Ma....katā 6 cha.Ma. thavitvāna
Tāva acguggato neru āyato vitthato ca so
cuṇṇito saṅkhyabhedena 1- koṭisatasahassiyo. 2-
Lakkhe ṭhapiyamānamhi parikkhayamagacchaka
na tveva tava sabbaññu ñāṇaṃ sakkā pametave.
Sukhumacchikena jālena udakaṃ yo parikkhipe
ye keci udake pāṇā antojālīkatā siyuṃ.
Tatheva hi mahāvīra ye keci puthutitthiyā
diṭṭhigahaṇapakkhantā 3- parāmāsena mohitā.
Tava suddhena ñāṇena anāvaraṇadassinā
antojālīkatā ete ñāṇaṃ te nātivattare.
Bhagavā tamhi samaye anomadassī mahāyaso
vuṭṭhahitvā samādhimhā disaṃ olokayī jino.
Anomadassimunino nisabho nāma sāvako
parivuto satasahassehi santacittehi tādibhi.
Khīṇāsavehi suddhehi chaḷabhiññehi tādihi 4-
cittamaññāya buddhassa upesi lokanāyakaṃ.
Antalikkhe ṭhitā tattha padakkhiṇamakaṃsu te
namassantā pañjalikā oruhuṃ 5- buddhasantike.
Anomadassī bhagavā lokajeṭṭho narāsabho
bhikkhusaṃghe nisīditvā sitaṃ pātuṃ karī jino.
Varuṇo nāmupaṭṭhāko anomadassissa satthuno
ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā āpucchi 6- lokanāyakaṃ.
@Footnote: 1 cha.Ma. anubhedena 2 cha.Ma. koṭisatasahassaso 3 cha.Ma. diṭṭhigahanapakkhandā
@4 cha.Ma. jhāyibhi 5 cha.Ma. otaruṃ 6 cha.Ma. apucchi
Ko nu kho bhagavā hetu sitakammassa satthuno
na hi buddhā ahetūhi sitaṃ pātuṃ karonti te.
Anomadassī bhagavā lokajeṭṭho narāsabho
bhikkhumajjhe nisīditvā imaṃ gāthaṃ abhāsatha.
Yo maṃ pupphena pūjesi ñāṇañcāpi anutthavi
tamahaṃ kittayissāmi suṇātha 1- mama bhāsato.
Buddhassa giramaññāya sabbe devā samāgatā
saddhammaṃ sotukāmā te sambuddhamupasaṅkamuṃ.
Dasasu lokadhātūsu devakāyā mahiddhikā
saddhammaṃ sotukāmā te sambuddhamupasaṅkamuṃ.
Hatthī assā rathā pattī senā ca caturaṅginī
parivāressanti maṃ niccaṃ buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
Saṭṭhī turiyasahassāni bheriyo samalaṅkatā
upaṭṭhissanti maṃ niccaṃ buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
Soḷasitthīsahassāni nāriyo samalaṅkatā
vicittavatthābharaṇā āmuttamaṇikuṇḍalā.
Āḷāramukhā 2- hasulā susaññā tanumajjhimā
parivāressanti maṃ niccaṃ buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
Kappasatasahassāni devaloke ramissati
sahassakkhattuṃ cakkavattī rājā raṭṭhe bhavissati.
Sahassakkhattuṃ devindo devarajjaṃ karissati
padesarajjaṃ vipulaṃ gaṇanāto asaṅkhyaṃ. 3-
Pacchime bhavasampatte manussattaṃ gamissati
brāhmaṇī sāriyā nāma dhārayissati kucchinā.
@Footnote: 1 cha.Ma. suṇotha 2 cha.Ma. aḷārapamhā 3 cha.Ma. asaṅkhiyaṃ
Mātuyā nāmagottena paññāyissatiyaṃ naro
sāriputtoti nāmena tikkhapañño bhavissati.
Asītikoṭī chaḍḍetvā pabbajissati kiñcano
gavesanto santipadaṃ carissati mahiṃ imaṃ.
Apparimeyye 1- ito kappe okkākakulasambhavo
gotamo nāma gottena satthā loke bhavissati.
Tassa dhammesu dāyādo oraso dhammanimmito
sāriputtoti nāmena hessati aggasāvako.
Ayaṃ bhāgīrathī gaṅgā himavantā pabhāvitā
mahāsamuddamappeti tappayantī mahodadhiṃ.
Tathevāyaṃ sārīputto sakko 2- tīsu visārado
paññāya pāramiṃ gantvā tappayissati pāṇino. 3-
Himavantamupādāya sāgarañca mahodadhiṃ
etthantare yaṃ puḷinaṃ gaṇanāto asaṅkhyaṃ.
Tampi sakkā asesena saṅkhyātuṃ 4- gaṇanā yathā
na tveva sāriputtassa paññāyanto bhavissati.
Lakkhe ṭhapiyamānamhi khīye gaṅgāya vālukā
na tveva sāriputtassa paññāyanto bhavissati.
Mahāsamudde ūmiyo gaṇanāto asaṅkhyā
tatheva sāriputtassa paññāyanto na hessati.
Ārādhayitvā sambuddhaṃ gotamaṃ sakyapuṅgavaṃ
paññāya pāramiṃ gantvā hessati aggasāvako.
Pavattitaṃ dhammacakkaṃ sakyaputtena tādinā
anuvattessati sammā vassanto 5- dhammavuṭṭhiyo.
@Footnote: 1 cha.Ma. aparimeyya 2 cha.Ma. sake 3 cha.Ma. pāṇine
@4 cha.Ma. saṅkhātuṃ 5 cha.Ma. vassento
Sabbametaṃ abhiññāya gotamo sakyapuṅgavo
bhikkhusaṃghe nisīditvā aggaṭṭhāne ṭhapessati.
Aho me sukataṃ kammaṃ anomadassissa satthuno
yassādhikāraṃ 1- katvāna sabbattha pāramiṃ gato.
Aparimeyye kataṃ kammaṃ phalaṃ dassesi 2- me idha
sumutto saravegova kilese jhāpayiṃ ahaṃ.
Asaṅkhataṃ gavesanto nibbānaṃ acalaṃ padaṃ
vicinaṃ titthiye sabbe esāhaṃ saṃsariṃ bhave.
Yathāpi byādhiko 3- poso pariyeseyya osathaṃ 4-
vicineyya dhanaṃ 5- sabbaṃ byādhito parimuttiyā.
Asaṅkhataṃ gavesanto nibbānaṃ amataṃ padaṃ
abbokiṇṇaṃ pañcasataṃ pabbajiṃ isipabbajaṃ.
Jaṭābhārena bharito 6- ajinuttaranivāsano
abhiññāpāramiṃ gantvā brahmalokaṃ agañchihaṃ. 7-
Natthi bāhirake suddhi ṭhapetvā jinasāsanaṃ
ye keci buddhimā sattā sujjhanti jinasāsane.
Attakāramayaṃ etaṃ nayidaṃ itihītihaṃ
asaṅkhataṃ gavesanto kutitthe sañcariṃ ahaṃ.
Yathā sāratthiko poso kadaliṃ chetvāna phālaye
na tattha sāraṃ vindeyya sārena rittako hi so.
Tatheva titthiyā loke nānādiṭṭhī bahujjanā
asaṅkhatena rittā te sārena kadalī 8- yathā.
@Footnote: 1 cha.Ma. yassāhaṃ kāraṃ 2 cha.Ma. dasseti 3 cha.Ma. bayādhito
@4 cha.Ma. osadhaṃ. evamuparipi 5 cha.Ma. vanaṃ 6 ka. jaṭāya bhārabharito
@7 cha.Ma. agacchihaṃ 8 cha.Ma. rittāse
Pacchime bhavasampatte brahmabandhu ahosahaṃ
mahābhogaṃ chaḍḍayitvāna 1- pabbajiṃ anagāriyaṃ.
Ajjhāyako mantadharo tiṇṇaṃ vedāna pāragū
brāhmaṇo sañjayo nāma tassa mūle vasāmahaṃ.
Sāvako te mahāvīra assaji nāma brāhmaṇo
durāsado uggatejo piṇḍāya caratī tadā.
Tamaddasāsiṃ sappaññaṃ muniṃ mone samāhitaṃ
santacittaṃ mahānāgaṃ suphullaṃ padumaṃ yathā.
Disvā me cittamuppajji sudantaṃ suddhamānasaṃ
usabhaṃ pavaraṃ vīraṃ arahāyaṃ bhavissati.
Pāsādiko iriyati abhirūpo susaṃvuto
uttame damathe danto amatadassī bhavissati.
Yannūnāhaṃ uttamatthaṃ puccheyyaṃ tuṭṭhamānasaṃ
so me puṭṭho kathessati paṭipucchāmahaṃ tadā.
Piṇḍapātaṃ carantassa pacchato agamāsahaṃ
okāsaṃ paṭimānento pucchituṃ amataṃ padaṃ.
Vīthintare anuppattaṃ upagantvāna pucchahaṃ
kathaṃ gottosi tvaṃ vīra kassa sissosi mārisa.
So me puṭṭho viyākāsi asambhītova kesarī
buddho loke samuppanno tassa sissomhi āvuso.
Kīdisaṃ te mahāvīra anujāta mahāyasa
buddhassa sāsanaṃ dhammaṃ sādhu me kathayassu bho.
So me puṭṭho kathī sabbaṃ gambhīraṃ nipuṇaṃ padaṃ
taṇhāsallassa hantāraṃ sabbadukkhāpanūdanaṃ.
@Footnote: 1 cha.Ma. chaḍḍetvāna
Ye dhammā hetuppabhavā tesaṃ hetuṃ tathāgato āha
tesañca yo nirodho evaṃvādī mahāsamaṇo.
Sohaṃ vissajjite pañhe paṭhamaṃ phalamajjhagaṃ
virajo vimalo āsiṃ sutvāna jinasāsanaṃ.
Sutvāna munino vākyaṃ passitvā dhammamuttamaṃ
pariyogāḷhasaddhammo imaṃ gāthamabhāsahaṃ.
Eseva dhammo yadi tāvadeva paccabyatha padamasokaṃ
adiṭṭhaṃ abbhatītaṃ bahukehi kappanahutehi.
Yvāhaṃ dhammaṃ gavesanto kutitthe sañcariṃ ahaṃ
so me attho anuppatto kālo me nappamajjituṃ.
Tositohaṃ assajinā patvāna acalaṃ padaṃ
sahāyakaṃ gavesanto assamaṃ agamāsahaṃ.
Dūratova mamaṃ disvā sahāyo me susikkhito
iriyāpathasampanno idaṃ vacanamabravi.
Pasannamukhanettosi munibhāvova dissati
amatādhigato kacci nibbānamaccutaṃ padaṃ.
Subhānurūpo āyāsi āneñjakārito viya
dantova dantadamatho upasantosi brāhmaṇa.
Amataṃ mayādhigataṃ sokasallāpanūdanaṃ
tvampi taṃ adhigacchesi gacchāma buddhasantikaṃ.
Sādhūti so paṭissutvā sahāyo me susikkhito
hatthena hatthaṃ gaṇhitvā upagamma tavantikaṃ.
Ubhopi pabbajissāma sakyaputta tavantike
tava sāsanamāgamma viharāma anāsavā.
Kolito iddhiyā seṭṭho ahaṃ paññāya pārago
ubhova ekato hutvā sāsanaṃ sobhayāmase.
Apariyositasaṅkappo kutitthe sañcariṃ ahaṃ
tava dassanamāgamma saṅkappo pūrito mama.
Paṭhaviyaṃ patiṭṭhāya pupphanti samaye dumā
dibbagandhā sampavanti tosenti sabbapāṇinaṃ.
Tathevāhaṃ mahāvīra sakyaputta mahāyasa
sāsane te patiṭṭhāya samayesāmi pupphituṃ.
Vimuttipupphaṃ esanto bhavasaṃsāramocanaṃ
vimuttipupphalābhena tosemi sabbapāṇinaṃ.
Yāvatā buddhakhettampi ṭhapetvāna mahāmuniṃ
paññāya sadiso natthi tava puttassa cakkhuma.
Suvinītā ca te sissā parisā ca susikkhitā
uttame damathe dantā parivārenti taṃ sadā.
Jhāyī jhānaratā dhīrā santacittā samāhitā
munī moneyyasampannā parivārenti taṃ sadā.
Appicchā nipakā dhīrā appāhārā alolupā
lābhālābhena santuṭṭhā parivārenti taṃ sadā.
Āraññikā dhutaratā jhāyino lūkhacīvarā
vivekābhiratā dhīrā parivārenti taṃ sadā.
Paṭipannā phalaṭṭhā ca sekhā phalasamaṅgino
āsīsakā uttamatthaṃ parivārenti taṃ sadā.
Sotāpannā ca vimalā sakadāgāmino ca ye
anāgāmī ca arahā parivārenti taṃ sadā.
Satipaṭṭhānakusalā bojjhaṅgabhāvanāratā
sāvakā vo 1- bahū sabbe parivārenti taṃ sadā.
Iddhipādesu kusalā samādhibhāvanāratā
sammappadhānānuyuttā parivārenti taṃ sadā.
Tevijjā chaḷabhiññā ca iddhiyā pāramiṃ gatā
paññāya pāramiṃ pattā parivārenti taṃ sadā.
Edisā vo mahāvīra tava sissā susikkhitā
durāsadā uggatejā parivārenti taṃ sadā.
Tehi sissehi parivuto saññatehi tapassibhi
migarājāvasambhīto uḷurājāva sobhasi.
Paṭhaviyaṃ patiṭṭhāya ruhanti dharaṇīruhā
vepullattaṃ 2- pāpuṇanti phalañca dassayanti te.
Paṭhavīsadiso tvaṃsi sakyaputta mahāyasa
sāsane te patiṭṭhāya labhanti amataṃ phalaṃ.
Sindhu sarassatī ceva nandiyo candabhāgikā
gaṅgā ca yamunā ceva sarabhū ca atho mahī.
Etāsaṃ sandamānānaṃ sāgarova sampaṭicchati
jahanti purimaṃ nāmaṃ sāgaroteva ñāyati.
Tathevime catubbaṇṇā pabbajitvā tavantike
jahanti purimaṃ nāmaṃ buddhaputtāti ñāyare.
Yathāpi cando vimalo gacchaṃ ākāsadhātuyā
sabbe tāragaṇe loke ābhāya atirocati.
Tatheva tvaṃ mahāvīra parivuto devamānuse
ete sabbe atikkamma jalasi sabbadā tuvaṃ.
@Footnote: 1 cha.Ma. te 2 cha.Ma. vepullataṃ
Gambhīre uṭṭhitā ūmi na velamativattare
sabbā velaṃva phusanti sañcuṇṇā vikiranti tā.
Tatheva titthiyā loke nānādiṭṭhī bahujjanā
dhammaṃ vāditukāmā te nātivattanti taṃ muniṃ.
Sace ca taṃ pāpuṇanti paṭivādehi cakkhuma
tavantikaṃ upagantvā sañcuṇṇāva bhavanti te.
Yathāpi udake jātā kumudā mandālakā bahū
upalimpanti toyena kaddamakalalena ca.
Tatheva bahukā sattā loke jātā virūhare
aṭṭitā rāgadosena kaddame kumudaṃ yathā.
Yathāpi padumaṃ jalajaṃ jalamajjhe virūhati
na so limpati toyena parisuddho hi kesarī.
Tatheva tvaṃ mahāvīra loke jāto mahāmuni
nopalimpasi lokena toyena padumaṃ yathā.
Yathāpi rammake māse bahū pupphanti vārijā
nātikkamanti taṃ māsaṃ samayo pupphanāya so.
Tatheva tvaṃ mahāvīra pupphito te vimuttiyā
sāsanaṃ nātivattanti padumaṃ vārijaṃ yathā.
Supupphito sālarājā dibbagandhaṃ pavāyati
aññasālehi parivuto sālarājāva sobhati.
Tatheva tvaṃ mahāvīra buddhañāṇena pupphito
bhikkhusaṃghaparivuto sālarājāva sobhasi.
Yathāpi selo himavā osatho sabbapāṇinaṃ
nāgānaṃ asurānañca devatānañca ālayo.
Tatheva tvaṃ mahāvīra osatho viya pāṇinaṃ
tevijjā chaḷabhiññā ca iddhiyā pāramiṃ gatā.
Anusiṭṭhā mahāvīra tayā kāruṇikena te
ramanti dhammaratiyā vasanti tava sāsane.
Migarājā yathā sīho abhinikkhamma āsayā
catuddisānuviloketvā tikkhattuṃ abhinādati.
Sabbe migā uttasanti migarājassa gajjato
tathā hi jātimā eso pasū tāseti sabbadā.
Gajjato te mahāvīra vasudhā sampakampati
bodhaneyyāvabujjhanti tasanti mārakāyikā.
Tasanti titthiyā sabbe nadato te mahāmuni
kākā senāva vibbhantā migaraññā yathā migā.
Ye keci gaṇino loke satthāroti pavuccare
paramparāgataṃ dhammaṃ desenti parisāya te.
Na hevaṃ tvaṃ mahāvīra dhammaṃ desesi pāṇinaṃ
sāmaṃ saccāni bujjhitvā kevalaṃ bodhipakkhiyaṃ.
Āsayānusayaṃ ñatvā indriyānaṃ balābalaṃ
bhabbābhabbe viditvāna mahāmeghova gajjasi.
Cakkavāḷapariyantā nisinnā parisā bhave
nānādiṭṭhī vicinantaṃ vimaticchedanāya taṃ.
Sabbesaṃ cittamaññāya opammakusalo muni
ekaṃ pañhaṃ kathentova vimatiṃ chindi 1- pāṇinaṃ.
Upatissasadiseheva vasudhā pūritā bhave
sabbeva te pañjalikā kittayuṃ lokanāyakaṃ.
@Footnote: 1 cha.Ma. chindasi
Kappaṃ vā te kittayantā nānāvaṇṇehi kittayuṃ
parimetuṃ na sakkeyyuṃ appameyyo tathāgato.
Yathā sakena thāmena kittito hi mayā jino
kappakoṭī pakittentā 1- evameva pakittayuṃ.
Sace hi koci devo vā manusso vā susikkhito
pametuṃ parikappeyya vighātaṃva labheyya so.
Sāsane te patiṭṭhāya sakyaputta mahāyasa
paññāya pāramiṃ gantvā viharāmi anāsavo.
Titthiye sampamaddāmi vattemi jinasāsanaṃ
dhammasenāpati ajja sakyaputtassa sāsane.
Aparimeyye kataṃ kammaṃ phalaṃ dassesi me idha
sukhitto sāravegova kilese jhāpayī mama.
Yo koci manujo bhāraṃ dhāreyya matthake sadā
bhārena dukkhito assa bhā rehi bharito tathā.
Ḍayhamāno tīhaggīhi bhavesu saṃsariṃ ahaṃ
bharito bhavabhārena giriṃ uccārito yathā.
Oropito ca me bhāro bhavā ugghāṭitā mayā
karaṇīyaṃ kataṃ sabbaṃ sakyaputtassa sāsane.
Yāvatā buddhakhettamhi ṭhapetvā sakyapuṅgavaṃ
ahaṃ aggomhi paññāya sadiso me na vijjati.
Samādhimhi sukusalo iddhiyā pāramiṃ gato
icchamāno cahaṃ ajja sahassaṃ abhinimmine.
Anupubbavihārassa vasībhūto mahāmuni
kathesi sāsanaṃ mayhaṃ nirodho sayanaṃ 2- mama.
@Footnote: 1 cha.Ma. kappakoṭīpi kittentā 2 ka. sāsanaṃ
Dibbacakkhu visuddhaṃ me samādhikusalo ahaṃ
sammappadhānānuyutto bojjhaṅgabhāvanārato.
Sāvakena hi pattabbaṃ sabbameva kataṃ mayā
lokanāthaṃ ṭhapetvāna sadiso me na vijjati.
Samāpattīnaṃ kusalo jhānavimokkhāna khippapaṭilābhī
bojjhaṅgabhāvanārato sāvakaguṇapāramigatosmi.
Sāvakaguṇenapi phussena buddhiyā parisuttamabhāravā
yaṃ saddhāsaṅgahitaṃ cittaṃ sadā sabrahmacārīsu.
Uddhatavisova sappo chinnavisāṇova usabho
nikkhittamānadappova upemi garugāravena gaṇaṃ.
Yadi rūpinī bhaveyya paññā me vasumatīpi na sameyya
anomadassissa bhagavato phalametaṃ ñāṇathavanāya.
Pavattitaṃ dhammacakkaṃ sakyaputtena tādinā
anuvattemahaṃ sammā ñāṇathavanāyidaṃ phalaṃ.
Mā me kadāci pāpiccho kusīto hīnavīriyo
appassuto anācāro sameto ahu katthaci.
Bahussuto ca medhāvī sīlesu susamāhito
cetosamathānuyutto api muddhani tiṭṭhatu.
Taṃ vo vadāmi bhaddante yāvantettha samāgatā
appicchā hotha santuṭṭhā jhāyī jhānaratā sadā.
Yamahaṃ paṭhamaṃ disvā virajo vimalo ahuṃ
so me ācariyo dhīro assaji nāma sāvako.
Tassāhaṃ vāhasā ajja dhammasenāpatī ahuṃ
sabbattha pāramiṃ patvā viharāmi anāsavo.
Yo me ācariyo āsi assaji nāma sāvako
yassaṃ disāyaṃ vasati ussīsamhi karomahaṃ.
Mama kammaṃ saritvāna gotamo sakyapuṅgavo
bhikkhusaṃghe nisīditvā aggaṭṭhāne ṭhapesi maṃ.
Kilesā jhāpitā mayhaṃ .pe. kataṃ buddhassa sāsanan"ti
aparabhāge pana satthā jetavanamahāvihāre ariyagaṇamajjhe nisinno attano
sāvake tena tena guṇavisesena etadagge ṭhapento "etadaggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ
bhikkhūnaṃ mahāpaññānaṃ yadidaṃ sārīputto"ti 1- theraṃ mahāpaññabhāvena etadagge ṭhapesi.
So evaṃ sāvakapāramīñāṇassa matthakaṃ patvā dhammasenāpatiṭṭhāne patiṭṭhahitvā
sattahitaṃ karonto ekadivasaṃ sabrahmacārīnaṃ attano cariyavibhāvanamukhena aññaṃ
byākaronto:-
[981] "yathācārī yathāsato satīmā
yatasaṅkappajjhāyi 2- appamatto
ajjhattarato susamāhitatto
eko santusito tamāhu bhikkhuṃ.
[982] Allaṃ sukkhaṃ vā bhuñjanto na bāḷhaṃ suhito siyā
ūnūdaro 3- mitāhāro sato bhikkhu paribbaje.
[983] Cattāro pañca ālope abhutvā udakaṃ pive
alaṃ phāsuvihārāya pahitattassa bhikkhuno.
[984] Kappiyaṃ tañce chādeti 4- cīvaraṃ idamatthikaṃ
alaṃ phāsuvihārāya pahitattassa bhikkhuno.
[985] Pallaṅkena nisannassa jaṇṇuke nābhivassati
alaṃ phāsuvihārāya pahitattassa bhikkhuno.
@Footnote: 1 aṅ.ekaka. 20/189/23 etadaggavagga 2 pāli. yathā saṅkappacariyāya
@3 Sī. ūnūdayo 4 pāli. kappiyatañca ādeti
[986] Yo sukhaṃ dukkhato adda dukkhamaddakkhi sallato
ubhayantarena nāhosi kena lokasmi kiṃ siyā.
[987] Mā me kadāci pāpiccho kusīto hīnavīriyo
appassuto anādaro kena lokasmi kiṃ siyā.
[988] Bahussuto ca medhāvī sīlesu susamāhito
cetosamathamanuyutto api muddhani tiṭṭhatu.
[989] Yo papañcamanuyutto papañcābhirato mago 1-
virādhayī so nibbānaṃ yogakkhemaṃ anuttaraṃ.
[990] Yo ca papañcaṃ hitvāna nippapañcapathe rato
ārādhayī so nibbānaṃ yogakkhemaṃ anuttaraṃ.
[991] Gāme vā yadi vāraññe ninne vā yadi vā thale
yattha arahanto viharanti taṃ bhūmirāmaṇeyyakaṃ.
[992] Ramaṇīyāni araññāni yattha na ramatī jano
vītarāgā ramissanti na te kāmagavesino.
[993] Nidhīnaṃva pavattāraṃ yaṃ passe vajjadassinaṃ
niggayhavādiṃ medhāviṃ tādisaṃ paṇḍitaṃ bhave
tādisaṃ bhajamānassa seyyo hoti na pāpiyo.
[994] Ovadeyyānusāseyya asabbhā ca nivāraye
sataṃ hi so piyo hoti asataṃ hoti appiyo.
[995] Aññassa bhagavā buddho dhammaṃ desesi cakkhumā
dhamme desiyamānamhi sotamodhesimatthiko
taṃ me amoghaṃ savanaṃ vimuttomhi anāsavo.
[996] Neva pubbenivāsāya napi dibbassa cakkhuno
cetopariyāya iddhiyā cutiyā upapattiyā
sotadhātuvisuddhiyā paṇidhī me na vijjati.
@Footnote: 1 pāli. mano
[997] Rukkhamūlaṃva nissāya muṇḍo saṅghāṭipāruto
paññāya uttamo thero upatissova jhāyati.
[998] Avitakkaṃ samāpanno sammāsambuddhasāvako
ariyena tuṇhībhāvena upeto hoti tāvade.
[999] Yathāpi pabbato selo acalo suppatiṭṭhito
evaṃ mohakkhayā bhikkhu pabbatova na vedhati.
[1000] Anaṅgaṇassa posassa niccaṃ sucigavesino
vālaggamattaṃ pāpassa abbhamattaṃva na vedhati.
[1001] Nābhinandāmi maraṇaṃ nābhinandāmi jīvitaṃ
nikkhipissaṃ imaṃ kāyaṃ sampajāno patissato.
[1002] Nābhinandāmi maraṇaṃ nābhinandāmi jīvitaṃ
kālañca paṭikaṅkhāmi nibbisaṃ bhatako yathā.
[1003] Ubhayena midaṃ maraṇameva nāmaraṇaṃ pacchā vā pure vā
paṭipajjatha mā vinassatha khaṇo vo mā upaccagā.
[1004] Nagaraṃ yathā paccantaṃ guttaṃ santarabāhiraṃ
evaṃ gopetha attānaṃ khaṇo vo mā upaccagā
khaṇātītā hi socanti nirayamhi samappitā.
[1005] Upasanto uparato mantabhāṇī anuddhato
dhunāti pāpake dhamme dumapattaṃva māluto.
[1006] Upasanto uparato mantabhāṇī anuddhato
appāsi 1- pāpake dhamme dumaputtaṃva māluto.
[1007] Upasanto anāyāso vippasanno anāvilo
kalyāṇasīlo medhāvī dukkhassantakaro siyā.
@Footnote: 1 pāli. abbahi
[1008] Na vissase ekatiyesu evaṃ
agārisu pabbajitesu cāpi
sādhūpi hutvāna asādhu honti
asādhu hutvā puna sādhu honti.
[1009] Kāmacchando ca byāpādo thīnamiddhañca bhikkhuno
uddhaccaṃ vicikicchā ca pañcete cittakelisā.
[1010] Yassa sakkariyamānassa asakkārena cūbhayaṃ
samādhi na vikampati appamādavihārino.
[1011] Taṃ jhāyinaṃ sātatikaṃ sukhumadiṭṭhipassakaṃ
upādānakkhayārāmaṃ āhu sappuriso iti.
[1012] Mahāsamuddo paṭhavī pabbato anilopi ca
upamāya na yuñjanti 1- satthu varavimuttiyā.
[1013] Cakkānuvattako thero mahāñāṇī samāhito
paṭhavāpaggisamāno na rajjati na dussati.
[1014] Paññāpāramitaṃ patto mahābuddhi mahāmati 2-
ajaḷo jaḷasamāno sadā carati nibbuto.
[1015] Pariciṇṇo mayā satthā .pe. bhavanettisamūhatā.
[1016] Sampādethappamādena esā me anusāsanī
handāhaṃ parinibbissaṃ vippamuttomhi sabbadhī"ti
imā gāthā abhāsi. Imā hi kāci gāthā therena bhāsitā, kāci theraṃ ārabbha
bhagavatā bhāsitā, sabbā pacchā attano cariyapavedanavasena therena bhāsitattā
therasseva gāthā ahesuṃ.
@Footnote: 1 cha.Ma. yujjanti 2 pāli. mahāmuni
Tattha yathācārīti yathā kāyādīhi saṃyato saṃvuto hutvā carati viharati yathā
caraṇasīloti vā yathācārī, sīlasampannoti attho. Yathāsatoti yathāsanto. Gāthā
sukhatthaṃ hi anunāsikalopaṃ katvā niddeso kato, santo viya ariyehi nibbisesoti
attho. Satīmāti paramāya. Satiyā samannāgato. Yatasaṅkappajjhāyīti sabbaso micchā-
saṅkappaṃ pahāya nekkhammasaṅkappādivasena saṃyatasaṅkappo hutvā ārammaṇūpanijjhānena
lakkhaṇūpanijjhānena ca jhāyanasīlo. Appamattoti tasmiṃyeva yathācāribhāve yatasaṅkappo
hutvā jhāyanena ca pamādarahito sabbattha suppatiṭṭhitasatisampajañño. Ajjhattaratoti
gocarajjhatte kammaṭṭhānabhāvanāya abhirato. Susamāhitattoti tāya eva bhāvanāya
ekaggacitto. Ekoti asahāyo gaṇasaṃsaggaṃ kilesasaṃsaggañca pahāya kāyavivekaṃ citta-
vivekañca paribrūhayanto. Santusitoti paccayasantosena ca bhāvanārāmasantosena ca
sammadeva tusito tuṭṭho. Bhāvanāya hi uparūpari visesaṃ āvahantiyā uḷāraṃ
pītipāmojjaṃ uppajjati, matthakaṃ pattāya pana vattabbameva natthi. Tamāhu bhikkhunti
taṃ evarūpaṃ puggalaṃ sikkhattayapāripūriyā bhayaṃ ikkhanatāya bhinnakilesatāya ca bhikkhūti
vadanti.
Idāni yathāvuttasantosadvaye paccayasantosaṃ tāva dassento "allaṃ sukkhaṃ vā"ti
ādimāha. Tattha allanti sappiādiupasekena tintaṃ siniddhaṃ. Sukkhanti tadabhāvena 1-
lūkhaṃ. Vāsaddo aniyamattho, allaṃ vā sukkhaṃ vāti. Bāḷhanti ativiya. Suhitoti
dhāto na siyāti attho. Kathaṃ pana siyāti āha "ūnūdaro mitāhāro"ti, paṇītaṃ
lūkhaṃ vāpi bhojanaṃ bhuñjanto bhikkhu yāvadatthaṃ abhuñjitvā ūnūdaro sallahukudaro
tato eva mitāhāro parimitabhojano aṭṭhaṅgasamannāgataṃ āhāraṃ āharanto tattha
mattaññutāya paccavekkhaṇasatiyā 2- ca sato hutvā paribbaje vihareyya.
@Footnote: 1 Sī. tacabhāvena 2 Ma. paccavekkhaṇāya satiyā
Yathā pana ūnūdaro mitāhāro ca nāma hoti, taṃ dassetuṃ "cattāro"tiādi
vuttaṃ. Tattha abhutvāti cattāro vā pañca vā ālope kabaḷe abhuñjitvā
tattakassa āhārassa okāsaṃ ṭhapetvā pānīyaṃ piveyya. Ayaṃ hi āhāre sallahukavutti.
Nibbānaṃ hi pesitacittassa bhikkhuno phāsuvihārāya jhānādīnaṃ adhigamayogyatāya
sukhavihārāya alaṃ pariyattanti attho. Iminā kucchiparihāriyaṃ piṇḍapātaṃ vadanto
piṇḍapāte itarītarasantosaṃ dasseti. "bhutvānā"ti vā pāṭho, so
catupañcālopamattenāpi āhārena sarīraṃ yāpetuṃ samatthassa ativiya thirapakatikassa
puggalassa vasena vutto siyā, uttaragāthāhipi saṃsandati eva appakasseva cīvarassa
senāsanassa ca vakkhamānattā.
Kappiyanti yaṃ kappiyakappiyānulomesu khomādīsu aññataranti attho.
Tañce chādetīti kappiyaṃ cīvaraṃ samānaṃ chādetabbaṃ ṭhānaṃ chādeti ce, satthārā
anuññātajātiyaṃ santaṃ heṭṭhimantena anuññātapamāṇayuttaṃ ce hotīti attho.
Idamatthikanti idaṃ payojanatthaṃ satthārā vuttapayojanatthaṃ, yāvadeva sītādipaṭi-
ghātanatthañceva 1- hirikopinapaṭicchādanatthañcāti attho. Etena kāyaparihāriyaṃ cīvaraṃ
tattha itarītarasantosañca vadati.
Pallaṅkena nisannassāti pallaṅkaṃ vuccati samantato ūrubaddhāsanaṃ, tena
nisinnassa, tisandhipallaṅkaṃ ābhujitvā nisannassāti attho. Jaṇṇuke
nābhivassatīti yassaṃ kuṭiyaṃ tathā nisinnassa deve vassante jaṇṇukadvayaṃ vassodakena na
temiyati, ettakampi sabbapariyantasenāsanaṃ, sakkā hi tattha nisīditvā atthakāmarūpena
kulaputtena sadatthaṃ nipphādetuṃ. Tenāha "alaṃ phāsuvihārāya, pahitattassa bhikkhuno"ti.
Evaṃ thero imāhi catūhi gāthāhi ye te bhikkhū mahicchā asantuṭṭhā,
tesaṃ paramukkaṃsagataṃ sallekhaovādaṃ pakāsetvā idāni vedanāmukhena bhāvanārāmasantosaṃ
@Footnote: 1 Ma.....bāhanatthañceva
Dassento "yo sukhan"tiādimāha. Tattha sukhanti sukhavedanaṃ. Dukkhatoti vipariṇāma-
dukkhato. Addāti addasa, vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya yathābhūtaṃ yo apassīti
attho. Sukhavedanā hi paribhogakāle assādiyamānāpi visamissaṃ viya bhojanaṃ viparijhāma-
kāle 1- dukkhāyeva hoti. Tenettha dukkhānupassanaṃ dasseti. Dukkhamaddakkhi sallatoti
dukkhavedanaṃ yo sallanti passi. Dukkhadevanā hi yathā sallaṃ sarīraṃ anupavisantampi
anupavisitvā ṭhitampi uddhariyamānampi pīḷanameva 2- janeti, evaṃ uppajjamānāpi
ṭhitipattāpi bhijjamānāpi vibādhatiyevāti. Etenettha dukkhānupassanaṃyeva
ukkaṃsetvā vadati, tena ca "yaṃ dukkhaṃ tadanattā"ti vacanato 3- vedanādvaye
attattaniyagāhaṃ. Viniveṭheti. 4- Ubhayantarenāti ubhayesaṃ antare, sukhadukkhavedanānaṃ
majjhabhūte adukkhamasukheti attho. Nāhosīti yathābhūtāvabodhane attattaniyābhinivesanaṃ
ahosi. Kena lokasmi kiṃ siyāti evaṃ vedanāmukhena pañcapi upādānakkhandhe parijānitvā
tappaṭibaddhaṃ sakalakilesajālaṃ samucchinditvā ṭhito kena nāma kilesena lokasmiṃ baddho,
devatādīsu kiṃ vā
āyati 5- siyā, aññadatthu chinnabandhano apaññattikova siyāti adhippāyo.
Idāni micchāpaṭipanne puggale garahanto sammāpaṭipanne pasaṃsanto "mā
me"tiādikā catasso gāthā abhāsi. Tattha mā me kadāci pāpicchoti yo asanta-
guṇasambhāvanicchāya pāpiccho, samaṇadhamme ussāhābhāvena kusīto, tatoyeva hīnavīriyo,
saccapaṭiccasamuppādādipaṭisaṃyuttassa sutassa abhāvena appassuto, ovādānusāsanīsu
ādarābhāvena anādaro, tādiso atihīnapuggalo 6- mama santike kadācipi mā hotu.
Kasmā? kena lokasmi kiṃ siyāti lokasmiṃ sattanikāye tassa tādisassa puggalassa
Kena ovādena kiṃ bhavitabbaṃ, kena vā katena kiṃ siyā, niratthakamevāti attho.
Bahussuto cāti yo puggalo sīlādipaṭisaṃyuttassa suttageyyādibhedassa bahuno
sutassa sambhavena bahussuto, dhammojapaññāya pārihāriyapaññāya paṭivedhapaññāya
@Footnote: 1 Sī. pariṇamanakāle 2 Ma. pīḷitameva 3 saṃ.khandha. 17/15/19 yadaniccasutta
@4 Ma. vinivedeti 5 Ma. āyatiṃ 6 Sī. hīnapuggalo
Ca vasena medhāvī, sīlesu ca suṭṭhu patiṭṭhitattā susamāhito, cetosamathaṃ lokiya-
lokuttarabhedaṃ cittasamādhānaṃ anuyutto, tādiso puggalo mayhaṃ matthakepi tiṭṭhatu,
pageva sahavāso.
Yo papañcamanuyuttoti yo pana puggalo kammārāmatādivasena rūpābhisaṅgādi-
vasena ca pavattiyā papañcanaṭṭhena taṇhādibhedaṃ papañcaṃ anuyutto, tattha ca
anādīnavadassanena abhirato magasadiso, so nibbānaṃ virādhayi, so nibbānā suvidūra-
vidūre ṭhito.
Yo ca papañcaṃ hitvānāti yo pana puggalo taṇhāpapañcaṃ pahāya tadabhāvato
nippapañcassa nibbānassa pathe adhigamupāye ariyamagge rato bhāvanābhisamaye abhirato,
so nibbānaṃ ārādhayi sādhesi 1- adhigacchīti attho.
Athekadivasaṃ thero attano kaniṭṭhabhātikassa revatattherassa kaṇṭakanicitakhadirarukkha-
sañchanne nirudakakantāre vāsaṃ disvā taṃ pasaṃsanto "gāme vā"tiādikā dve
gāthā abhāsi. Tattha gāme vāti kiñcāpi arahanto gāmante kāyavivekaṃ na
labhanti, cittavivekaṃ pana labhanteva. Tesaṃ hi dibbapaṭibhāgānipi ārammaṇāni cittaṃ
cāletuṃ na sakkonti, tasmā gāme vā hotu araññādīsu aññataraṃ vā, yattha
arahanto viharanti, taṃ bhūmirāmaṇeyyakanti so bhūmippadeso ramaṇīyo evāti attho.
Araññānīti supupphitatarusaṇḍamaṇḍitāni vimalasalilāsayasampannāni araññāni
ramaṇīyānīti sambandho. Yatthāti yesu araññesu vikasitesu viya ramamānesu kāmapakkhiko
kāmagavesako jano na ramati. Vītarāgāti vigatarāgā pana khīṇāsavā bhamaramadhukarā
viya padumavanesu tathārūpesu araññesu ramissantīti. Na te kāmagavesinoti yasmā
te vītarāgā kāmagavesino na hontīti attho.
@Footnote: 1 Sī. sādhayī
Puna thero rādhaṃ nāma duggatabrāhmaṇaṃ anukampāya pabbājetvā upasampādetvā
tameva pacchāsamaṇaṃ katvā vicaranto ekadivasaṃ tassa ca subbacabhāvena tusitvā ovādaṃ
dento "nidhīnaṃvā"tiādimāha. Tattha nidhīnaṃvāti tattha tattha nida hitvā ṭhapitānaṃ
hiraññasuvaṇṇādipūrānaṃ nidhikumbhīnaṃ. Pavattāranti kicchajīvike duggatamanusse
anukampaṃ katvā "ehi te sukhena jīvituṃ upāyaṃ dassessāmī"ti nidhiṭṭhānaṃ
netvā hatthaṃ pasāretvā "imaṃ gahetvā sukhaṃ jīvāhī"ti ācikkhitāraṃviya.
Vajjadassinanti dve vajjadassino:- "iminā naṃ asāruppena vā khalitena
vā saṃghamajjhe niggaṇhissāmī"ti randhagavesako ca aññātaṃ ñāpetukāmo ñātaṃ
assādento sīlādivuddhikāmatāya taṃ taṃ vajjaṃ olokento ullumpanasabhāvasaṇṭhito
cāti, ayaṃ idha adhippeto. Yathā hi duggatamanusso "imaṃ nidhiṃ gaṇhāhī"ti niggayha-
mānopi nidhidassane kopaṃ na karoti, pamuditova hoti, evaṃ evarūpesu puggalesu
asāruppaṃ vā khalitaṃ vā disvā ācikkhante kopo na kātabbo, tuṭṭhacitteneva
bhavitabbaṃ, "bhante punapi maṃ evarūpaṃ vadeyyāthā"ti pavāretabbameva. Niggayhavādinti
yo vajjaṃ disvā ayaṃ me saddhivihāriko, antevāsiko, upakārakoti acintetvā
vajjānurūpaṃ tajjento paṇāmento daṇḍakammaṃ karonto sikkhāpeti, ayaṃ niggayhavādī
nāma sammāsambuddho viya. Vuttaṃ hetaṃ:- "niggayha niggayhāhaṃ ānanda vakkhāmi,
pavayha pavayhāhaṃ 1- ānanda vakkhāmi, yo sāro so ṭhassatī"ti. 2- Medhāvinti
dhammojapaññāya samannāgataṃ. Tādisanti evarūpaṃ paṇḍitaṃ. Bhajeti payirupāseyya.
Tādisaṃ hi ācariyaṃ bhajamānassa antevāsikassa seyyo hoti, na pāpiyo, vuḍḍhiyeva
hoti, no parihānīti attho.
Athekadā assajipunabbasukehi kīṭāgirismiṃ āvāse dūsite satthārā āṇatto
attano parisāya mahāmoggallānena ca saddhiṃ tattha gato dhammasenāpati assaji-
punabbasukesu ovādaṃ anādiyantesu imaṃ gāthamāha. Tattha ovadeyyāti ovādaṃ
@Footnote: 1 cha.Ma. pavayha 2 Ma. upari. 14/196/167 mahāsuññatasutta
Anusiṭṭhiṃ dadeyya. Anusāseyyāti tasseva pariyāyavacanaṃ. Athavā uppanne vatthusmiṃ
vadanto ovadati nāma, anuppanne "ayasopi 1- te siyā"tiādiṃ anāgataṃ uddissa
vadanto anusāsati nāma. Sammukhā vadanto vā ovadati nāma, parammukhā dūtaṃ,
sāsanaṃ vā pesetvā vadanto anusāsati nāma. Sakiṃ vadanto vā ovadati 2- nāma,
punappunaṃ vadanto anusāsati nāma. Asabbhā cāti akusalā dhammā ca nivāraye,
kusale dhamme ca patiṭṭhāpeyyāti attho. Sataṃ hi soti evarūpo puggalo sādhūnaṃ
piyo hoti. Ye pana asantā asappurisā vitiṇṇaparalokā āmisacakkhukā jīvikatthāya
pabbajitā, tesaṃ so ovādako anusāsako "na tvaṃ amhākaṃ upajjhāyo, na
ācariyo, kasmā amhe vadasī"ti evaṃ mukhasattīhi vijjhantānaṃ appiyo hotīti.
"yaṃ ārabbha satthā dhammaṃ deseti, so eva upanissayasampanno"ti bhikkhūsu
kathāya samuṭṭhitāya "nayidametan"ti dassento "aññassā"ti gāthamāha. Tattha
aññassāti attano bhāgineyyaṃ dīghanakhaparibbājakaṃ sandhāyāha. 3- Tassa hi satthārā
vedanāpariggahasutte 4- desiyamāne ayaṃ mahāthero bhāvanāmagge adhigantvā sāvaka-
pāramīñāṇassa matthakaṃ patto. Sotamodhesimatthikoti satthāraṃ bījayamāno ṭhito atthiko
hutvā sussūsanto sotaṃ odahiṃ. Taṃ me amoghaṃ savananti taṃ tathā sutaṃ savanaṃ
mayhaṃ amoghaṃ avañjhaṃ ahosi, aggasāvakena pattabbaṃ sampattīnaṃ avassayo ahosi.
Tenāha "vimuttomhī"tiādi.
Tattha neva pubbenivāsāyāti attano paresañca pubbenivāsajānanañāṇatthāya,
paṇidhi me neva vijjatīti yojanā. Parikammakaraṇavasena tadatthaṃ cittapaṇidhānamattampi
nevatthi neva ahosīti 5- attho. Cetopariyāyāti cetopariyañāṇassa. Iddhiyāti
iddhividhañāṇassa. Cutiyā upapattiyāti sattānaṃ cutiyā upapattiyā ca jānanañāṇassa 6-
cutūpapātañāṇatthāya. Sotadhātuvisuddhiyāti dibbasotañāṇassa. Paṇidhī me na vijjatīti
@Footnote: 1 Sī. ayaṃ dosopi 2 Sī. sakiṃ vā vadanto ovadati 3 Sī. sandhāya vadati
@4 Ma.Ma. 13/205/182 dīghanakhasutta 5 Sī.,Ma. na vijjatīti 6 cha.Ma. jānanañāṇāya
Imesaṃ abhiññāvisesānaṃ atthāya parikammavasena cittassa paṇidhi cittābhinīhāro
me natthi nāhosīti attho. Sabbaññuguṇā viya hi buddhānaṃ aggamaggādhigameneva
sāvakānaṃ sabbe sāvakaguṇā hatthagatā honti, na tesaṃ adhigamāya visuṃ parikammakaraṇa-
kiccaṃ atthīti.
Rukkhamūlantiādikā tisso gāthā kapotakandarāyaṃ viharantassa yakkhena pahatakāle
samāpattibalena attano nibbikāratādīpanavasena vuttā. Tattha muṇḍoti navoropitakeso.
1- Saṅghāṭipārutoti saṅghāṭiṃ pārupitvā nisinno. "saṅghāṭiyā supāruto"ti
ca paṭhanti. Paññāya uttamo theroti thero hutvā paññāya uttamo, sāvakesu
paññāya seṭṭhoti attho. Jhāyatīti ārammaṇūpanijjhānena lakkhaṇūpanijjhānena ca
jhāyati, bahulaṃ samāpattivihārena viharatīti attho.
Upeto hoti tāvadeti yadā yakkhena sīse pahato, tāvadeva avitakkaṃ catutthaj-
jhānikaphalasamāpattiṃ samāpanno ariyena tuṇhībhāvena upeto samannāgato ahosi.
Atītatthe hi hotīti idaṃ vattamānavacanaṃ.
Pabbatova na vedhatīti mohakkhayā bhinnasabbakileso bhikkhu so selamayapabbato
viya acalo suppatiṭṭhito iṭṭhādinā 2- kenaci na vedhati, sabbattha nibbikāro hotīti
attho.
Athekadivasaṃ therassa asatiyā nivāsanakaṇṇe 3- olambante aññataro sāmaṇero
"bhante parimaṇḍalaṃ nivāsetabban"ti āha. Taṃ sutvā "bhaddaṃ tayā suṭṭhu vuttan"ti
sirasā viya sampaṭicchanto tāvadeva thokaṃ apakkamitvā 4- parimaṇḍalaṃ nivāsetvā
"mādisānaṃ ayampi dosoyevā"ti dassento "anaṅgaṇassā"ti gāthamāha.
Puna maraṇe jīvite ca attano samacittataṃ dassento "nābhinandāmī"tiādinā
@Footnote: 1 Sī. voropitakeso 2 Sī. iṭṭhāniṭṭhādinā 3 Sī. cīvarakoṇe
@4 Ma. upakkamitvā
Dve gāthā vatvā paresaṃ dhammaṃ kathento "ubhayena midan"tiādinā gāthādvayamāha.
Tattha ubhayenāti ubhayesu, ubhosu kālesūti attho. Midanti makāro padasandhikaro.
Idaṃ maraṇameva, maraṇaṃ attheva nāma, amaraṇaṃ nāma natthi. Kesu ubhosu kālesūti
āha "pacchā vā pure vā"ti, majjhimavayassa pacchā vā jarājiṇṇakāle pure
vā daharakāle maraṇameva maraṇaṃ ekantikameva. Tasmā paṭipajjatha sammāpaṭipattiṃ
pūretha vippaṭipajjitvā mā vinassatha apāyesu mahādukkhaṃ mānubhavatha. Khaṇo vo
mā upaccagāti aṭṭhahi akkhaṇehi vivajjito ayaṃ navamo khaṇo mā tumhe atikkamīti
attho.
Athekadivasaṃ āyasmantaṃ mahākoṭṭhikaṃ disvā tassa guṇaṃ pakāsento "upasanto"ti-
ādinā tisso gāthā abhāsi. Tattha anuddesikavasena "dhunātī"ti vuttamevatthaṃ
puna therasannissitaṃ katvā vadanto "appāsī"tiādimāha. Tattha appāsīti adhunā
pahāsīti attho. Anāyāsoti aparissamo, kilesadukkharahitoti attho. Vippasanno
anāviloti vippasanno asaddhiyādīnaṃ abhāvena suṭṭhu pasannacitto anāvilasaṅkappatāya
anāvilo.
Na vissaseti gāthā devadattaṃ saddahitvā tassa diṭṭhiṃ rocetvā ṭhite
vajjiputtake ārabbha vuttā. Tattha na vissaseti vissaṭṭho na bhaveyya, na
saddaheyyāti attho. Ekatiyesūti ekaccesu anavaṭṭhitasabhāvesu puthujjanesu. Evanti
yathā tumhe "devadatto sammā paṭipanno"ti vissāsaṃ āpajjittha, evaṃ. Agārisūti
gahaṭṭhesu. Sādhūpi hutvānāti yasmā puthujjanabhāvo nāma assapiṭṭhe ṭhapitakumbhaṇḍaṃ
viya thusarāsimhi nikhātakhāṇukaṃ viya ca 1- anavaṭṭhito, tasmā ekacce ādito sādhū
hutvā ṭhitāpi pacchā asādhū honti. Yathā devadatto pubbe sīlasampanno
abhiññāsamāpattilābhī hutvā lābhasakkārapakato idāni parihīnaviseso chinnapakkhakāko
viya āpāyiko
@Footnote: 1 Sī. khāṇu viya ca
Jāto, tasmā tādiso diṭṭhamattena "sādhū"ti na vissāsitabbo. Ekacce pana
kalyāṇamittasaṃsaggābhāvena ādito asādhū hutvāpi pacchā kalyāṇasaṃsaggena sādhū
hontiyeva, tasmā devadattasadise sādhupaṭirūpe "sādhū"ti na vissāseyyāti attho.
Yesaṃ kāmacchandādayo cittupakkilesā avigatā, te asādhū. Yesaṃ te vigatā,
te sādhūti dassetuṃ "kāmacchando"ti gāthaṃ vatvā asādhāraṇato ukkaṃsagataṃ sādhulakkhaṇaṃ
dassetuṃ "yassa sakkariyamānassā"tiādinā gāthādvayaṃ vuttaṃ.
Asādhāraṇato pana ukkaṃsagataṃ taṃ dassetuṃ satthāraṃ attānañca udāharanto
"mahāsamuddo"tiādikā gāthā abhāsi. Tattha mahāsamuddoti ayaṃ mahāsamuddo
mahāpaṭhavī selo pabbato puratthimādibhedato anilo ca attoo naacetanābhāvena
iṭṭhāniṭṭhaṃ sahanti, na paṭisaṅkhānabalena, satthā pana yassā arahattu ppattiyā
vasena uttame tādibhāve ṭhito iṭṭhādīsu sabbattha samo nibbikāro, tassā
satthu varavimuttiyā aggaphalavimuttiyā te mahāsamuddādayo upamāya upamābhāvena
na yuñjanti kalabhāgampi na upentīti attho.
Cakkānuvattakoti satthārā vattitassa dhammacakkassa anuvattako. Theroti asekkhehi
sīlakkhandhādīhi samannāgamena thero. Mahāñāṇīti mahāpañño. Samāhitoti upacārappanā-
samādhinā anuttarasamādhinā ca samāhito. Paṭhavāpaggisamānoti iṭṭhādiārammaṇa-
sannipāte nibbikāratāya paṭhaviyā āpena agginā ca sadisavuttiko. Tenāha
"na rajjati na dussatī"ti.
Paññāpāramitaṃ pattoti sāvakañāṇassa pāramiṃ pārakoṭiṃ patto. Mahābuddhīti
mahāputhuhāsajavanatikkhanibbedhikabhāvappattāya mahatiyā buddhiyā paññāya samannāgato.
Mahāmatīti dhammanvayaveditasaṅkhātāya mahatiyā nayaggāhamatiyā samannāgato. Ye hi
te catubbidhā soḷasavidhā catucattāḷīsavidhā tesattatividhā ca paññappabhedā, tesaṃ
Sabbaso anavasesānaṃ adhigatattā mahāpaññatādivisesayogato ca ayaṃ mahāthero sātisayaṃ
"mahābuddhī"ti vattabbataṃ arahati. Yathāha bhagavā:-
"paṇḍito bhikkhave sārīputto, mahāpañño bhikkhave sārīputto, puthupañño
bhikkhave sārīputto, hāsapañño 1- bhikkhave sārīputto, javanapañño bhikkhave
sārīputta, tikkhapañño bhikkhave sārīputto, nibbedhikapañño bhikkhave
sārīputto"tiādi. 2-
Tatthāyaṃ paṇḍitabhāvādīnaṃ vibhāgavibhāvanā. Dhātukusalatā, āyatanakusalatā,
paṭiccasamuppādakusalatā, ṭhānāṭṭhānakusalatāti imehi catūhi kāraṇehi paṇḍito.
Mahāpaññatādīnaṃ vibhāgadassane ayaṃ pāli:-
"katamā mahāpaññā:- mahante atthe pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahan
te dhamme pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahantā niruttiyo pariggaṇhātīti
mahāpaññā, mahantāni paṭibhāṇāni pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahante
sīlakkhandhe pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahante samādhikkhandhe pariggaṇhātīti
mahāpaññā, mahante paññākkhandhe pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahante
vimuttikkhandhe pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahante vimuttiñāṇadassanakkhandhe
pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahantāni ṭhānāṭṭhānāni pariggaṇhātīti
mahāpaññā, mahantā vihārasamāpattiyo pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahantāni
ariyasaccāni pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahante satipaṭṭhāne pariggaṇhātīti
mahāpaññā, mahante sammappadhāne pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahante
iddhipāde pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahantāni indriyānipariggaṇhātīti
mahāpaññā, mahantāni balāni pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahante bojjhaṅge
pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahante ariyamagge pariggaṇhātīti mahāpaññā,
@Footnote: 1 Sī. hāsupañño 2 Ma.upari. 14/93/77 anupadasutta
Mahantāni sāmaññaphalāni pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahantā abhiññāyo
pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahantaṃ paramatthaṃ nibbānaṃ pariggaṇhātīti
mahāpaññā. 1-
Katamā puthupaññā:- puthunānākhandhesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā,
puthunānādhātūsu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāāyatanesu ñāṇaṃ
pavattatīti puthupaññā, puthunānāpaṭiccasamuppādesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā,
puthunānāsuññatamanupalabbhesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāatthesu ñāṇaṃ
pavattatītiputhupaññā, puthunānādhammesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā,
puthunānāniruttīsu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāpaṭibhāṇesu ñāṇaṃ
pavattatīti puthupaññā, puthunānāsīlakkhandhesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā,
puthunānāsamādhikkhandhesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāpaññākkhandhesu
ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāvimuttikkhandhesu ñāṇaṃ pavattatīti
puthupaññā, puthunānāvimuttiñāṇadassanakkhandhesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā,
puthunānāṭhānāṭṭhānesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāvihārasamāpattīsu
ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāariyasaccesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā,
puthunānāsatipaṭṭhānesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāsammappadhānesu
ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāiddhipādesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā,
puthunānāindriyesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānābalesu
ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānābojjhaṅgesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā,
puthunānāariyamaggesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāsāmaññaphalesu
ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāabhiññāsu ñāṇaṃ pavattatīti
puthupaññā, puthujjanasādhāraṇe dhamme atikkamma paramatthe nibbāne ñāṇaṃ
pavattatīti puthupaññā. 2-
@Footnote: 1 khu.paṭi. 31/665/570 (syā) 2 khu.paṭi. 31/666/571 (syā)
Katamā hāsapaññā:- idhekacco hāsabahulo vedabahulo tuṭṭhibahulo
pāmojjabahulo 1- sīlāni paripūretīti hāsapaññā, hāsabahulo .pe. Pāmojjabahulo
indriyasaṃvaraṃ paripūretīti hāsapaññā, hāsabahulo .pe. Pāmojjabahulo bhojane
mattaññutaṃ paripūretīti hāsapaññā, hāsabahulo .pe. Pāmojjabahulo jāragiyā
nuyogaṃ paripūretīti hāsapaññā, hāsabahulo .pe. Pāmojjabahulo sīlakkhandhaṃ
.pe. Samādhikkhandhaṃ. Paññākkhandhaṃ. Vimuttikkhandhaṃ. Vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ
paripūretīti .pe. Paṭivijjhatīti. Vihārasamāpattiyo paripūretīti. Ariyasaccāni
paṭivijjhatīti. Satipaṭṭhāne bhāvetīti. Sammappadhāne bhāvetīti. Iddhipāde
bhāvetīti. Indriyāni bhāvetīti. Balāni bhāvetīti. Bojjhaṅge bhāvetīti.
Ariyamaggaṃ bhāvetīti .pe. Sāmaññaphalāni sacchikarotīti hāsapaññā, hāsabahulo
vedabahulo tuṭṭhibahulo pāmojjabahulo abhiññāyo paṭivijjhatīti hāsapaññā,
hāsabahulo vedabahulo tuṭṭhibahulo pāmojjabahulo paramatthaṃ nibbānaṃ sacchikarotīti
hāsapaññā. 2-
Katamā javanapaññā:- yaṅkiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppaninaṃ .pe. Yaṃ dūre 3-
santike vā, sabbaṃ rūpaṃ aniccato khippaṃ javatīti javanapaññā, dukkhato
khippaṃ javatīti javanapaññā, anattato khippaṃ javatīti javanapaññā, yā kāci
vedanā .pe. Yaṅkiñci viññāṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ .pe. Sabbaṃ viññāṇaṃ
aniccato khippaṃ javatīti javanapaññā, dukkhato khippaṃ javatīti javanapaññā, anattato
khippaṃ javatīti javanapaññā. Cakkhu .pe. Jarāmaraṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ.
Aniccato khippaṃ javatīti javanapaññā, dukkhato khippaṃ javatīti javanapaññā,
anattato khippaṃ javatīti javanapaññā.
Rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ khayaṭṭhena dukkhaṃ bhayaṭṭhena anattā
asārakaṭṭhenāti tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā katvā rūpanirodhe nibbāne
@Footnote: 1 ka. pāmujja... evamuparipi 2 khu.paṭi. 31/674/582 (syā) 3 ka. yandūre
Khippaṃ javatīti javanapaññā .pe. Vedanā .pe. Saññā. SaṅkhāRā. Viññāṇaṃ.
Cakkhu .pe. Jarāmaraṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ khayaṭṭhena dukkhaṃ bhayaṭṭhena
anattā asārakaṭṭhenāti tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā
jarāmaraṇanirodhe 1- nibbāne khippaṃ javatīti javanapaññā.
Rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ saṅkhataṃ paṭiccasamuppannaṃ khayadhammaṃ
vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ
katvā rūpanirodhe nibbāne 2- khippaṃ javatīti javanapaññā. Vedanā .pe. Saññā.
SaṅkhāRā. Viññāṇaṃ. Cakkhu .pe. Jarāmaraṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ
saṅkhataṃ paṭiccasamuppannaṃ khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti tulayitvā
tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā jarāmaraṇanirodhe nibbāne khippaṃ javatīti
javanapaññā. 3-
Katamā tikkhapaññā:- khippaṃ kilese bhindatīti 4- tikkhapaññā, uppannaṃ
kāmavitakkaṃ nādhivāseti pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṅgametīti
tikkhapaññā, uppannaṃ byāpādavitakkaṃ nādhivāsetipajahati vinodeti byantīkaroti
anabhāvaṅgametīti tikkhapaññā, uppannaṃ vihiṃsāvitakkaṃ nādhivāseti .pe.
Uppannuppanne pāpake akusale dhamme nādhivāsetipajahativinodeti byantīkaroti
anabhāvaṅgametīti tikkhapaññā, uppannaṃ rāgaṃ nādhivāseti pajahati vinodeti
byantīkaroti anabhāvaṃ gametīti tikkhapaññā, uppannaṃ dosaṃ .pe. Uppannaṃ
mohaṃ. Uppannaṃ kodhaṃ. Uppannaṃ upanāhaṃ. Makkhaṃ. Palāsaṃ. Issaṃ. Macchariyaṃ.
Māyaṃ. Sāṭheyyaṃ. Thambhaṃ. Sārambhaṃ. Mānaṃ. Atimānaṃ. Madaṃ. Pamādaṃ. Sabbe
kilese. Sabbe duccarite. Sabbe abhisaṅkhāre .pe. Sabbe bhavagāmikamme
nādhivāseti pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gametīti tikkhapaññā,
@Footnote: 1 ka. jarāmaraṇaṃ nirodhe 2 cha.Ma. ayaṃ na dissati
@3 khu.paṭi. 31/675/584 (syā) 4 cha.Ma. chindatīti
Ekasmiṃ āsane cattāro ca ariyamaggā cattāri sāmaññaphalāni catasso
paṭisambhidāyo cha abhiññāyo adhigatā honti sacchikatā phassitā paññāyāti
tikkhapaññā. 1-
Katamā nibbedhikapaññā:- idhekacco sabbasaṅkhāresu ubbegabahulo hoti
uttāsabahulo ukkaṇṭhanabahulo aratibahulo anabhiratibahulo bahimukho na ramati
sabbasaṅkhāresu, anibbiddhapubbaṃ apadālitapubbaṃ lobhakkhandhaṃ nibbijjhati
padāletīti nibbedhikapaññā, anibbiddhapubbaṃ apadālitapubbaṃ dosakkhandhaṃ
nibbijjhati padāletīti nibbedhikapaññā, anibbiddhapubbaṃ apadālitapubbaṃ
mohakkhandhaṃ nibbijjhati padāletīti nibbedhikapaññā, anibbiddhapubbaṃ
apadālitapubbaṃ kodhaṃ .pe. Upanāhaṃ .pe. Sabbe bhavagāmikamme nibbijjhati
padāletīti nibbedhikapaññā"ti. 2-
Evaṃ yathā vuttavibhāgāya mahatiyā paññāya samannāgatattā "mahābuddhī"ti
vuttaṃ.
Apica anupadadhammavipassanāvasenāpi imassa therassa mahāpaññātā veditabbā.
Vuttaṃ hetaṃ:-
"sāriputto bhikkhave aḍḍhamāsaṃ anupadadhammavipassanaṃ vipassati. Tatridaṃ
bhikkhave sāriputtassa anupadadhammavipassanāya hoti.
Idha bhikkhave sāriputto vivicceva kāmehi .pe. Paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja
viharati. Ye ca paṭhame jhāne dhammā vitakko ca .pe. Cittekaggatā ca
phasso vedanā saññā cetanā cittaṃ chando adhimokkho viriyaṃ sati upekkhā
@Footnote: 1 khu.paṭi. 31/676/584 (syā) 2 khu.paṭi. 31/677/585 (syā)
Manasikāro. Tyāssa dhammā anupadavavatthitā honti, tyāssa dhammā viditā
uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaṃ gacchanti. So evaṃ
pajānāti `evaṃ kirame dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī'ti. So
tesu dhammesu anupāyo anapāyo anissito appaṭibaddho vippamutto visaṃyutto
vimariyādīkatena cetasā viharati, so "atthi anuttariṃ 1- nissaraṇan"ti pajānāti.
Tabbahulīkārā atthitvevassa hoti. 2-
Puna caparaṃ bhikkhave sāriputto vitakkavicārānaṃ vūpasamā .pe. Dutiyaṃ
jhānaṃ. Tatiyaṃ jhānaṃ. Catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Ākāsānañcāyatanaṃ.
Viññāṇañcāyatanaṃ. Ākiñcaññāyatanaṃ. Sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma
nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati. So tāya samāpattiyā sato
vuṭṭhahati, so tāya samāpattiyā sato vuṭṭhahitvā ye dhammā atītā niruddhā
vipariṇatā, te dhamme samanupassati "evaṃ kirame dhammā ahutvā sambhonti,
hutvā paṭiventī"ti. So tesu dhammesu anupāyo anapāyo anissito
appaṭibaddho vippamutto visaṃyutto vimariyādīkatena cetasā viharati, so "atthi
uttari nissaraṇan"ti pajānāti. Tabbahulīkārā atthitvevassa hoti. 2-
Puna caparaṃ bhikkhave sāriputto sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ
samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharati, paññāya cassa disvā
āsavā parikkhīṇā honti. So tāya samāpattiyā sato vuṭṭhahati, so
tāya samāpattiyā sato vuṭṭhahitvā ye dhammā atītā niruddhā vipariṇatā,
te dhamme samanupassati "evaṃ kirame dhammā ahutvā sambhonti, hutvā
paṭiventī"ti. So tesu dhammesu anupāyo anapāyo anissito appaṭibaddho
vippamutto visaṃyutto vimariyādīkatena cetasā viharati, so "natthi uttariṃ
nissaraṇan"ti pajānāti. Tabbahulīkārā natthitvevassa hoti.
@Footnote: 1 cha.Ma. uttari 2 Ma. honti
Yaṃ kho taṃ bhikkhave sammā vadamāno vadeyya "vasippatto pāramippatto
ariyasmiṃ sīlasmiṃ, vasippatto pāramippatto ariyasmiṃ samādhismiṃ, vasippatto
pāramippatto ariyāya paññāya, vasippatto pāramippatto ariyāya vimuttiyā"ti.
Sāriputtameva taṃ 1- sammā vadamāno vadeyyā"ti. 2-
Evaṃ mahāputhuhāsajavanatikkhanibbedhikabhāvappattāya mahatiyā buddhiyā samannāgatattā
thero mahābuddhīti attho. Dhammanvayaveditā panassa sampasādanīyasuttena 3-
dīpetabbā. Tattha hi sabbaññutañāṇasadiso therassa nayaggāho vutto. Ajaḷo
jaḷasamānoti sāvakesu paññāya ukkaṃsagatattā sabbathāpi ajaḷo samāno
paramappicchatāya attānaṃ ajānantaṃ viya katvā dassanena jaḷasadiso mandasarikkho
kilesapariḷāhābhāvena nibbuto sītibhūto sadā carati niccaṃ viharatīti attho.
Pariciṇṇoti gāthā therena attano katakiccataṃ pakāsentena bhāsitā, sāpi
vuttatthāyeva.
Sampādethappamādenāti ayaṃ pana attano parinibbānakāle sannipatitānaṃ bhikkhūnaṃ
ovādadānavasena bhāsitā, sāpi vuttatthāyevāti.
Sāriputtattheragāthāvaṇṇaṇā niṭṭhitā.
----------------------
The Pali Atthakatha in Roman Book 33 page 408-453.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=9393
อรรถกถาบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=9393
อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=396
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=8049
พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=8148
The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=8148
Contents of The Tipitaka Volume 26
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26
        |
|
บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]