ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter  
Atthakatha Book 42 : PALI ROMAN Jā.A.8 paññāsa–asītinipāta

page131.

Sattatinipātavaṇṇanā ------- kusajātakaṃ idante raṭṭhanti idaṃ satthā jetavane viharanto ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Eko kira sāvatthivāsī kulaputto sāsane uraṃ datvā pabbajito. Ekadivasaṃ sāvatthiyaṃ piṇḍāya caranto ekaṃ alaṅkataitthiṃ disvā subhanimittagahaṇavasena oloketvā kilesābhibhūto anabhirato vihāsi. Dīghakesanakho kiliṭṭhacīvaro upaṇḍūpaṇḍukajāto dhamanisaṇṭhatagatto. Yathā hi devaloke cavanadhammānaṃ devaputtānaṃ pañca pubbanimittāni paññāyanti mālā milāyanti vatthāni kilissanti sarīre dubbaṇṇiyaṃ okkamati ubhohi kacchehi sedā muñcanti devo devāsane nābhiramati evameva sāsanā cavanadhammānaṃ ukkaṇṭhitānaṃ bhikkhūnaṃ pañca pubbanimittāni paññāyanti saddhāpupphāni milāyanti sīlavatthāni kilissanti sarīre maṅkubhūtāya ceva ayasavasena ca dubbaṇṇiyaṃ okkamati kilesasedā muñcanti araññe rukkhamūle suññāgāre nābhiramanti. Tassa nimittāni paññāyiṃsu. Atha naṃ bhikkhū satthu santike netvā ayaṃ bhante bhikkhu ukkaṇṭhitoti dassesuṃ. Satthā saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhitosīti pucchitvā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page132.

Saccaṃ bhanteti vutte mā bhikkhu kilesavasiko hohi mātugāmo nāmesa pāpo tasmiṃ paṭibaddhacittaṃ vinodehi sāsane abhirama mātugāme paṭibaddhacittatāya hi tejavantopi hāyanti porāṇakapaṇḍitā mātugāmena nittejā hutvā anayabyasanaṃ pāpuṇiṃsūti vatvā tuṇhī ahosi tehi yācito atītaṃ āhari. Atīte mallaraṭṭhe kusāvatiyaṃ nāma rājadhāniyaṃ okkāko nāma rājā dhammena rajjaṃ kāresi. Tassa soḷasannaṃ itthīsahassānaṃ jeṭṭhakā sīlavatī nāma aggamahesī ahosi. Sā neva puttaṃ na dhītaraṃ labhi. Athassa nāgarā ceva raṭṭhavāsino ca rājanivesanadvāre sannipatitvā raṭṭhaṃ nassissati raṭṭhaṃ vinassissatīti upakkosiṃsu. Rājā sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā mayi raṭṭhaṃ kārente adhammakāro nāma natthi kasmā upakkosathāti pucchi. Saccaṃ deva adhammakāro nāma natthi api ca vaṃsānurakkhito pana vo putto na vijjati aññe rajjaṃ gahetvā raṭṭhaṃ nāsessanti tasmā dhammena rajjaṃ kāretuṃ samatthaṃ puttaṃ patthethāti. Puttaṃ patthento kiṃ karomīti. Paṭhamantāva ekaṃ sattāhaṃ cullanāṭakaṃ dhammanāṭakaṃ katvā visajjetha sace sā puttaṃ labhissati sādhu no ce labhissati atha majjhimanāṭakaṃ visajjetha tato jeṭṭhanāṭakaṃ avassaṃ ettakāsu itthīsu ekāpi puññavatī itthī puttaṃ labhissatīti. Rājā tesaṃ vacanena tathā katvā satta divase yathāsukhaṃ abhiramitvā āgatāgataṃ pucchi kacci vo putto laddhoti. Sabbā itthiyo na labhāma

--------------------------------------------------------------------------------------------- page133.

Devāti āhaṃsu. Rājā na me putto uppajjissatīti anattamano ahosi. Nāgarā puna tatheva upakkosayiṃsu. Rājā kiṃ upakkosatha mayā tumhākaṃ vacanena nāṭakāni visajjitāni ekāpi puttaṃ na labhati idāni kiṃ karomāti āha. Deva tā dussīlā bhavissanti nippuññā natthi etāsaṃ puttapaṭilābhāya puññaṃ tumhe etāsu puttaṃ alabhantīsu mā appossukkattaṃ āpajjatha aggamahesī vo sīlavatī devī sīlasampannā taṃ visajjetha tassā putto uppajjissatīti. So sādhūti sampaṭicchitvā ito kira sattame divase rājā sīlavatiṃ deviṃ dhammanāṭakaṃ katvā visajjessati purisā sannipatantūti bheriñcārāpetvā sattame divase deviṃ alaṅkārāpetvā rājanivesanā otāretvā visajjesi. Tassā sīlatejena sakkassa bhavanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. So kinnu khoti āvajjento deviyā puttaṃ patthanabhāvaṃ ñatvā etissā mayā puttaṃ dātuṃ vaṭṭatīti atthi nukho devaloke etissā anucchaviko puttoti upadhārento bodhisattaṃ addasa. So kira tadā tāvatiṃsabhavane āyuṃ khepetvā upari devaloke nibbattitukāmo ahosi. Sakko tassa vimānadvāraṃ gantvā taṃ pakkositvā mārisa tayā manussalokaṃ gantvā okkākarañño aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhituṃ vaṭṭatīti sampaṭicchāpetvā aparaṃpi devaputtaṃ tvaṃpi etissā putto bhavissasīti vatvā mā kho panassā koci sīlaṃ bhindatūti mahallakabrāhmaṇavesena rañño

--------------------------------------------------------------------------------------------- page134.

Nivesanadvāraṃ agamāsi. Mahājanopi nahātvā alaṅkato ahaṃ deviṃ gaṇhissāmi ahaṃ deviṃ gaṇhissāmīti rājadvāre sannipatitvā sakkañca disvā tvaṃ kasmā āgatosīti parihāsamakāsi. Sakko kiṃ maṃ tumhe garahatha sacepi me sarīraṃ jiṇṇaṃ rāgo pana na jīrati sace sīlavatiṃ labhissāmi ādāya naṃ gamissāmīti āgatomhīti vatvā attano ānubhāvena sabbesaṃ puratova aṭṭhāsi. Añño tassa tejena purato bhavituṃ nāsakkhi. So taṃ sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ nivesanā nikkhamantiṃyeva hatthe gahetvā pakkāmi. Atha naṃ tattha tattha ṭhitā garahiṃsu passatha bho mahallakabrāhmaṇo evaṃ uttamarūpadharaṃ deviṃ ādāya gacchati attano yuttaṃ na jānātīti. Devīpi mahallako maṃ ādāya gacchatīti na aṭṭiyati na harāyati. Rājāpi vātapāne ṭhatvā ko nukho deviṃ gahetvā gacchatīti olokento taṃ disvā anattamano ahosi. Sakko taṃ ādāya nagaradvārato nikkhamitvā dvārasamīpe ekaṃ gharaṃ māpesi vivaṭadvāraṃ paññattakaṭṭhattharikaṃ katvā. Atha naṃ sā idaṃ vo nivesananti pucchi. So āma bhadde pubbe pana ahaṃ eko idānimhā mayaṃ dve janā ahaṃ bhikkhāya caritvā taṇḍulādīni āharissāmi tvaṃ imissā kaṭṭhattharikāya nipajjāhīti vatvā taṃ mudunā hatthena parāmasanto dibbasamphassaṃ pharāpetvā tattha nipajjāpesi. Sā dibbasamphassapharaṇena saññaṃ visajjesi. Atha naṃ attano ānubhāvena tāvatiṃsabhavanaṃ netvā alaṅkatavimāne dibbasayane

--------------------------------------------------------------------------------------------- page135.

Nipajjāpesi. Sā sattame divase pabujjhitvā taṃ sampattiṃ disvā na so brāhmaṇo manusso sakko bhavissatīti aññāsi. Sakkopi tasmiṃ samaye pārichattakamūle dibbanāṭakaparivuto nisinnova ahosi. Sā taṃ disvā sayanā vuṭṭhāya tassa santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Atha naṃ sakko varaṃ te devi dassāmi gaṇhāhīti āha. Tenahi deva ekaṃ puttaṃ me dehīti. Devi tiṭṭhatu eko putto ahante dve putte dassāmi tesu pana eko paññavā bhavissati na rūpavā eko rūpavā na paññavā tesu kataraṃ paṭhamaṃ icchasīti. Paññavantaṃ devāti. So sādhūti vatvā tassā kusatiṇaṃ dibbavatthaṃ dibbacandanaṃ dibbapārichattakapupphaṃ kokanadañca nāma vīṇaṃ datvā taṃ ādāya rañño sayanagharaṃ pavisitvā raññā saddhiṃ ekasayane nipajjāpetvā aṅguṭṭhakena tassā nābhiṃ parāmasi. Tasmiṃ khaṇe bodhisatto tassā kucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Sakkopi sakaṭṭhānameva gato. Paṇḍitattā devī gabbhassa patiṭṭhitabhāvaṃ aññāsi. Atha naṃ pabuddho rājā disvā devi kena nītāsīti pucchi. Sakkena devāti. Ahaṃ paccakkhato ekaṃ mahallakabrāhmaṇaṃ taṃ ādāya gacchantaṃ addasaṃ kasmā maṃ vañcesīti. Saddahatha deva sakko maṃ gahetvā devalokaṃ netīti. Na saddahāmi devīti. Athassa sā sakkadattiyaṃ kusatiṇaṃ dassetvā saddahāti āha. Rājā kusatiṇaṃ nāma yato kutoci labbhatīti na saddahi. Athassa sā dibbavatthādīni dassesi. Rājā tāni disvā saddahitvā bhadde

--------------------------------------------------------------------------------------------- page136.

Sakko tāva taṃ netu putto pana te laddho na laddhoti pucchi. Laddho mahārāja gabbho me patiṭṭhitoti. So sutvā tuṭṭho tassā gabbhaparihāraṃ adāsi. Sā dasamāsaccayena puttaṃ vijāyi. Tassa aññaṃ nāmaṃ akatvā kusatiṇannāmameva akaṃsu. Kusakumārassa padasā gamanakāle itaro devaputto tassā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Sā dasamāse paripuṇṇe puttaṃ vijāyi. Tassa jayampatīti nāmaṃ kariṃsu. Te mahantena yasena vaḍḍhiṃsu. Bodhisatto paññavā ācariyassa santike kiñci sippaṃ anuggahetvā attano paññāya sabbasippesu nipphattiṃ pāpuṇi. Athassa soḷasavassakāle rājā rajjaṃ dātukāmo deviṃ āmantetvā bhadde puttassa te rajjaṃ datvā nāṭakāni upaṭṭhapessāma jīvantāyeva taṃ rajje patiṭṭhitaṃ passissāma sakalajambūdīpe kho pana yassa rañño dhītaraṃ icchati tamassa ānetvā aggamahesiṃ karissāma cittamassa jānāhi kataraṃ rājadhītaraṃ rocesīti āha. Sā sādhūti sampaṭicchitvā kumārassa imaṃ pavuttiṃ ārocetvā cittaṃ jānāhīti ekaṃ paricārikaṃ pesesi. Sā gantvā tassa pavuttiṃ ārocesi. Taṃ sutvā mahāsatto cintesi ahaṃ na rūpavā rūpasampannā rājadhītā ānītāpi maṃ disvā kiṃ me iminā virūpenāti palāyissati iti no lajjitabbaṃ bhavissati kiṃ me gharāvāsena dharamāne mātāpitaro upaṭṭhahitvā tesaṃ accayena nikkhamitvā pabbajissāmīti. So mayhaṃ neva rajjena attho na nāṭakehi ahaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page137.

Mātāpitūnaṃ accayena pabbajissāmīti āha. Sā sutvā āgantvā tassa kathaṃ deviyā ārocesi. Devīpi rañño ārocesi. Rājā taṃ sutvā anattamano hutvā puna katipāhaccayena sāsanaṃ pesesi. Sopi paṭibāhatiyeva. Evaṃ yāvatatiyampi paṭibāhitvā catutthavāre cintesi mātāpitūhi saddhiṃ ekantena paṭipakkhabhāvo nāma na yutto upāyaṃ karissāmīti. So kammārajeṭṭhakaṃ pakkosāpetvā bahuṃ suvaṇṇaṃ datvā ekaṃ itthīrūpakaṃ karohīti taṃ uyyojetvā tasmiṃ pakkante aññaṃ suvaṇṇaṃ gahetvā sayaṃ itthīrūpakaṃ akāsi. Bodhisattānaṃ pana adhippāyo nāma samijjhati. Taṃ suvaṇṇarūpakaṃ jivhāya avaṇṇiyasobhaṃ ahosi. Atha naṃ mahāsatto khomaṃ nivāsāpetvā sirigabbhe ṭhapāpesi. So kammārajeṭṭhakena ābhataṃ rūpakaṃ disvā taṃ garahitvā gaccha amhākaṃ sirigabbhe ṭhapitarūpakaṃ āharāti āha. So sirigabbhaṃ pavisitvā taṃ disvā kumārena saddhiṃ abhiramituṃ ekā devaccharā āgatā bhavissatīti hatthaṃ pasāretuṃ avisahanto nikkhamitvā kāva sirigabbhe ayyā ekikāva ṭhitā upagantuṃ na sakkomīti āha. Tāta gaccha suvaṇṇarūpakaṃ etaṃ mayā kataṃ āharāti puna pesesi. So āhari . Kumāro kammārena kataṃ rūpakaṃ suvaṇṇagabbhe khipāpetvā attanā kataṃ alaṅkārāpetvā rathe ṭhapāpetvā mātu santikaṃ pahiṇi sace evarūpā itthī atthi ghare vasissāmīti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page138.

Sā amacce pakkosāpetvā tātā mayhaṃ putto mahāpuñño sakkadattiyo anucchavikaṃ kumārikaṃ labhissati tumhe evarūpaṃ labhantā gaṇhissatha imaṃ rūpakaṃ paṭicchannayāne ṭhapetvā sakalajambūdīpaṃ carantā yassa rañño evarūpaṃ dhītaraṃ passatha tasseva taṃ datvā okkākarājā tumhehi saddhiṃ āvāhavivāhaṃ karissatīti divasaṃ vavatthapetvā āgacchathāti āha. Te sādhūti taṃ ādāya mahantena parivārena nikkhamitvā vicarantā yaṃ rājadhāniṃ pāpuṇanti tattha sāyaṇhasamaye mahājanassa samosaraṇaṭṭhāne taṃ rūpakaṃ vatthapupphālaṅkārehi alaṅkaritvā suvaṇṇasivikaṃ āropetvā titthamagge ṭhapetvā sayaṃ paṭikkamitvā āgatāgatānaṃ kathāsavanatthaṃ ekamantaṃ tiṭṭhanti. Mahājano taṃ oloketvā suvaṇṇarūpakanti saññaṃ akatvā ayaṃ manussitthī samānāpi devaccharapaṭibhāgā ativiya sobhati kinnu kho ettha ṭhitā kuto vā āgatā amhākaṃ nagare evarūpā natthīti vaṇṇentā pakkamanti. Taṃ sutvā amaccā sace idha evarūpā dārikā bhaveyya asukā rājadhītā viya asukā amaccadhītā viyāti vadeyyuṃ addhā idha evarūpā natthīti taṃ ādāya aññaṃ nagaraṃ gacchanti. Te evaṃ vicarantā anupubbena maddaraṭṭhe sāgalanagaraṃ pāpuṇiṃsu. Tattha maddarañño aṭṭha dhītaro uttamarūpadharā devaccharapaṭibhāgā tāsaṃ sabbajeṭṭhakā pabhāvatī nāma tassā sarīrato bālasuriyassa pabhā viya pabhā niccharanti. Andhakārepi catuhatthe gabbhe padīpakiccaṃ natthi. Sabbo gabbho ekobhāsova hoti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page139.

Dhātī panassā khujjā. Sā pabhāvatiṃ bhojetvā tassā sīsaṃ nahāpanatthaṃ aṭṭhahi vaṇṇadāsīhi aṭṭha ghaṭe gāhāpetvā sāyaṇhasamaye udakaṭṭhānaṃ gacchantī titthamagge ṭhitaṃ taṃ rūpakaṃ disvā pabhāvatīti saññāya ayaṃ dubbinītā sīsaṃ nahāyissāmīti amhepi udakatthāya pesetvā paṭhamataraṃ āgantvā titthamagge ṭhitāti kujjhitvā are kulalajjāpanake purimataraṃ āgantvā idha ṭhitāsi sace rājā jānissati nāsessati noti vatvā hatthena gaṇḍapasse pahari. Hatthatalaṃ bhijjanappamāṇaṃ jātaṃ. Tato suvaṇṇarūpakanti ñatvā hasamānā vaṇṇadāsīnaṃ santikaṃ gacchantī passatha mama kammaṃ mama dhītāti saññāya pahāraṃ adāsiṃ ayaṃ mama dhītu santike kiṃ agghati kevalaṃ pana me hattho dukkhāpitoti āha. Atha naṃ rājadūtā taṃ gahetvā tvaṃ mama dhītā ito abhirūpatarāti vadantī kiṃ nāma kathesīti. Maddarañño dhītā pabhāvatī nāma idaṃ rūpakaṃ tassā soḷasiṃpi kallaṃ na agghatīti. Te tuṭṭhamānasā rājadvāraṃ gantvā okkākarañño dūtā dvāre ṭhitāti paṭihāresuṃ. Rājā āsanā vuṭṭhāya ṭhitakova pakkosathāti āha. Te pavisitvā rājānaṃ vanditvā mahārāja amhākaṃ rājā tumhākaṃ ārogyaṃ pucchatīti vatvā katasakkārasammānā kimatthaṃ āgatatthāti puṭṭhā amhākaṃ rañño sīhassaro kusakumāro nāma putto rājā tassa rajjaṃ dātukāmo amhe tumhākaṃ santike pahiṇi tumhākaṃ kira dhītaraṃ pabhāvataṃ tassa detha imañca

--------------------------------------------------------------------------------------------- page140.

Suvaṇṇarūpakaṃ deyyadhammaṃ gaṇhathāti taṃ rūpakaṃ tassa adaṃsu. Sopi evarūpena mahārājena saddhiṃ vivāhamaṅgalaṃ bhavissatīti tuṭṭhacitto sampaṭicchi. Atha naṃ dūtā āhaṃsu mahārāja amhehi na sakkā papañcaṃ kātuṃ kumārikāya laddhabhāvaṃ rañño ārocessāma atha naṃ so āgantvā ādāya gamissatīti. So sādhūti sampaṭicchitvā tesaṃ sakkāraṃ katvā visajjesi. Te gantvā rañño ca deviyā ca ārocesuṃ. Rājā mahantena parivārena kusāvatito nikkhamitvā anupubbena sāgalanagaraṃ sampāpuṇi. Maddarājā pana paccuggamanaṃ katvā taṃ nagaraṃ pavesetvā mahantaṃ sakkāramakāsi. Sīlavatī devī paṇḍitattā ko jānāti kiṃ bhavissatīti ekāhadvīhatīhaccayena maddarājānaṃ āha mahārāja suṇisaṃ daṭṭhukāmamhīti. So sādhūti sampaṭicchitvā pakkosāpesi. Pabhāvatī sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitā dhātīgaṇaparivutā āgantvā sassuṃ vandi. Sā taṃ disvā cintesi ayaṃ kumārikā abhirūpā mayhaṃ putto virūpo sace esā taṃ passissati ekāhaṃpi avasitvā palāyissati upāyaṃ karissāmīti. Sā maddarājānaṃ āmantetvā mahārāja suṇisā me puttassa anucchavikā apica kho pana amhākaṃ kulapaveṇiyā āgataṃ cārittaṃ atthi sace ayaṃ etasmiṃ cāritte vattissati nessāmi nanti āha. Kiṃ pana vo cārittanti āha. Amhākaṃ vaṃse yāva ekassa gabbhassa patiṭṭhānaṃ hoti tāva divā sāmikaṃ passituṃ na labhati sace esā tathā karissati nessāmi nanti. Rājā kiṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page141.

Amma sakkhassasi evaṃ vattitunti dhītaraṃ pucchi. Sā āma tātāti āha. Tato okkākarājā maddarañño bahudhanaṃ datvā taṃ ādāya pakkāmi. Maddarājāpi mahantena parivārena dhītaraṃ uyyojesi. Okkākarājā kusāvatiṃ gantvā nagaraṃ alaṅkārāpetvā sabbabandhanāni mocetvā puttassa abhisekaṃ katvā pabhāvatiṃ aggamahesiṃ kāretvā kusarājassa āṇāti bheriñcārāpesi. Sakalajambūdīpatale rājāno yesaṃ dhītaro atthi te kusarañño dhītaro pahiṇiṃsu yesaṃ puttā atthi te tena saddhiṃ mittabhāvaṃ ākaṅkhantā putte upaṭṭhāke katvā pahiṇiṃsu. Bodhisattassa nāṭakaparivāro mahā ahosi. Mahantena yasena rajjaṃ kāresi. Pabhāvatī pana taṃ divā passituṃ na labhati. Sopi divā passituṃ na labhati. Ubhinnaṃ rattidassanameva hoti. Tattha pabhāvatiyā sarīrappabhāpi abbohārikā ahosi. Bodhisatto sirigabbhato rattiyaṃyeva nikkhamati. So katipāhaccayena pabhāvatiṃ divā daṭṭhukāmo mātuyā ārocesi . Sā mā te tāta ruci yāva ekaṃ puttaṃ labhasi tāva āgamehīti paṭikkhipi. So punappunaṃ yāciyeva. Atha naṃ sā āha tenahi hatthisālaṃ gantvā hatthimeṇḍakavesena tiṭṭha ahantaṃ tattha nessāmi atha naṃ akkhīni pūretvā olokeyyāsi mā ca attānaṃ jānāpesīti. So sādhūti sampaṭicchitvā hatthisālaṃ agamāsi. Athassa mātā hatthisālaṃ alaṅkārāpetvā pabhāvatiṃ ehi sāmikassa hatthino passāmāti tattha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page142.

Netvā ayaṃ hatthī asuko nāma ayaṃ hatthī asuko nāmāti tassā dassesi. Tattha naṃ rājā mātu pacchato gacchantiṃ disvā hatthigopakavesena hatthichakaṇapiṇḍena piṭṭhiyaṃ pahari. Sā kuddhā rañño te hatthaṃ chindāpessāmīti vatvā deviṃ ujjhāpesi. Rājamātā mā amma kujjhīti suṇisaṃ saññāpetvā piṭṭhiṃ parimajji. Punapi rājā taṃ daṭṭhukāmo hutvā assasālāyaṃ assagopakavesena taṃ disvā tatheva assachakaṇapiṇḍena pahari. Tadāpi naṃ kuddhaṃ sassu saññāpesi . Punekadivasaṃ pabhāvatī mahāsattaṃ passitukāmā hutvā sassuyā ārocetvā alaṃ mā te rucīti paṭikkhittā punappunaṃ yāci. Atha naṃ sā āha tenahi sveva mama putto nagaraṃ padakkhiṇaṃ karissati tvaṃ sīhapañjaraṃ vivaritvā taṃ passeyyāsīti. Evañca pana vatvā punadivase nagaraṃ alaṅkārāpetvā jayampatikumāraṃ rājavesaṃ gāhāpetvā hatthipiṭṭhe nisīdāpetvā bodhisattaṃ pacchimāsane nisīdāpetvā nagaraṃ padakkhiṇaṃ kārāpetvā pabhāvatiñca ādāya sīhapañjare ṭhatvā passa tava sāmikassa sirisobhagganti āha. Sā anucchaviko me sāmiko laddhoti attamanā ahosi. Taṃ divasaṃ pana mahāsatto hatthimeṇḍakavesena jayampatissa pacchimāsane nisīditvā yathādhippāyena pabhāvatiṃ olokento hatthivikārādivasena cittaruciyā keḷiṃ dassesi. Hatthimhi atikkante rājamātā pabhāvatiṃ pucchi diṭṭho te amma sāmikoti. Sā āma ayye pacchimāsane

--------------------------------------------------------------------------------------------- page143.

Panassa nisinno hatthimeṇḍo ativiya dubbinīto hoti mayhaṃ hatthavikārādīni dassesi kasmā evarūpaṃ alakkhikaṃ rañño pacchimāsane nisīdāpesunti. Amma rañño pacchimāsane rakkhā nāma icchitabbāti. Sā cintesi ayaṃ hatthimeṇḍo ativiya nibbhayo rājānaṃ rājātipi na maññati kinnu kho esova kusarājā addhā hi eso ativiya virūpo eva bhavissati teneva taṃ mama na dassentīti. Sā khujjaṃ kaṇṇamūle āha amma gaccha tāva jānāhi kiṃ purimāsane nisinnako kusarājā udāhu pacchimāsaneti. Kathaṃ panāhaṃ jānissāmīti. Sacepi so rājā bhavissati paṭhamataraṃ hatthipiṭṭhito otarissati imāya saññāya jānāhīti. Sā āgantvā ekamante ṭhitā paṭhamataraṃ mahāsattaṃ otarantaṃ addasa pacchā jayampatikumāraṃ. Mahāsattopi itocītoca olokento khujjaṃ disvā iminā nāma kāraṇena esā āgatā bhavissatīti ñatvā taṃ pakkosāpetvā imaṃ antaraṃ pabhāvatiyā mā kathesīti daḷhaṃ vatvā uyyojesi. Sā gantvā purimāsane nisinno paṭhamataraṃ otaratīti āha. Pabhāvatī tassā vacanaṃ saddahi. Rājā puna daṭṭhukāmo hutvā mātaraṃ yāci. Sā paṭikkhipituṃ asakkontī tenahi aññātakavesena uyyānaṃ gacchāhīti. So uyyānaṃ gantvā pokkharaṇiyaṃ galappamāṇaṃ udakaṃ pavisitvā paduminipattena sīsaṃ chādetvā pupphitapadumena mukhaṃ āvaritvā aṭṭhāsi. Mātāpissa pabhāvatiṃ uyyānaṃ netvā sāyaṇhasamaye ime rukkhe

--------------------------------------------------------------------------------------------- page144.

Passa sakuṇe passa mige passāti palobhiyamānāva pokkharaṇītīraṃ pāpesi. Sā pañcavidhapadumasañchannaṃ pokkharaṇiṃ disvā nahāyitukāmā paricārikāhi saddhiṃ pokkharaṇiṃ otaritvā kīḷantī taṃ padumaṃ disvā vicinitukāmā hatthaṃ pasāresi. Atha naṃ rājā paduminipattaṃ apanetvā ahaṃ kusarājāti hatthe gaṇhi. Sā tassa mukhaṃ disvā yakkho maṃ gaṇhatīti viravitvā tattheva visaññitaṃ pattā. Athassā rājā hatthaṃ muñci. Sā saññaṃ paṭilabhitvā kusarājā kira maṃ hatthe gaṇhati iminā cāhaṃ hatthisālāyaṃ hatthichakaṇapiṇḍena paharitvā assasālāyaṃ assachakaṇapiṇḍena pahatā ayameva ca mayhaṃ hatthissa pacchimāsane nisīditvā upphaṇḍesi kiṃ me evarūpena dummukhena patinā imaṃ jahitvā ahaṃ jīvantī aññaṃ patiṃ labhissāmīti cintetvā attanā saddhiṃ āgate amacce pakkosāpetvā mama yānavāhanasajjaṃ karotha ajjeva gamissāmīti āha. Te rañño ārocesuṃ rājā cintesi sace gantuṃ na labhissati hadayamassā phalissati gacchatu puna taṃ attano balena nessāmīti cintetvā athassā gamanaṃ anujānāti. Sā pitu nagarameva agamāsi. Mahāsattopi uyyānato nagaraṃ pavisitvā alaṅkatapāsādaṃ abhiruhi. Bodhisattaṃ hi sā pubbapatthanāvasena na icchi. Sopi pubbakammavasena virūpo ahosi. Atīte kira bārāṇasiyaṃ dvāragāme uparimavīthiyā ca

--------------------------------------------------------------------------------------------- page145.

Heṭṭhimavīthiyā ca dve kulāni vasiṃsu. Ekassa kulassa dve puttā ahesuṃ. Ekassekāva dhītā ahosi. Dvīsu puttesu bodhisatto kaniṭṭho. Taṃ kumārikaṃ jeṭṭhakassa ānesuṃ. Kaniṭṭho adārabharaṇo bhātu santikeyeva vasi. Athekadivasaṃ tasmiṃ ghare atirasakapūve paci. Bodhisatto araññaṃ gato ahosi. Tassa pūvaṃ ṭhapetvā avasese bhājetvā khādiṃsu. Tasmiṃ khaṇe paccekabuddho bhikkhāya gharadvāraṃ agamāsi. Bodhisattassa bhātu jāyā cullapatino aññaṃ pūvaṃ pacissāmīti taṃ gahetvā paccekabuddhassa adāsi. Sopi taṃ khaṇaññeva araññato āgacchi. Atha naṃ sā āha sāmi cittaṃ pasādehi tava koṭṭhāso paccekabuddhassa dinnoti. So tava koṭṭhāsaṃ khāditvā mama koṭṭhāsaṃ desi ahaṃ kiṃ khādissāmīti kuddho paccekabuddhaṃ anugantvā pattato pūvaṃ gaṇhi. Sā mātu gharaṃ gantvā navavinilīnaṃ campakapupphavaṇṇaṃ sappiṃ āharitvā paccekabuddhassa pattaṃ pūresi. Taṃ obhāsaṃ muñci. Sā taṃ disvā patthanaṃ paṭṭhapesi bhante nibbattaṭṭhāne me sarīraṃ obhāsajātaṃ hotu uttamarūpadharā bhaveyyaṃ iminā ca me asappurisena saddhiṃ ekaṭṭhāne vāso mā ahosīti. Iti sā pubbapatthanāya vasena taṃ na icchi. Bodhisattopi taṃ pūvaṃ tasmiṃ sappipatte osīdāpetvā patthanaṃ paṭṭhapesi bhante imaṃ yojanasateva santaṃpi ānetvā mama pādaparicārikaṃ kātuṃ samattho bhaveyyanti. Tattha yaṃ so kuddho pūvaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page146.

Gaṇhi tassa pubbakammassa vasena virūpo ahosi. Sā ca taṃ na icchati. So pabhāvatiyā gatāya sokappatto ahosi. Nānappakārehi paricārikāya paricāriyamānopi taṃ sesitthiyo olokāpetuṃpi na sakkhiṃsu. Pabhāvatīrahitassa cassa sakalaṃpi nivesanaṃ tucchaṃ viya khāyati. So idāni sāgalanagaraṃ pattā bhavissatīti paccūsasamaye mātu santikaṃ gantvā amma ahaṃ pabhāvatiṃ ānessāmi tumhe rajjaṃ anusāsathāti vadanto paṭhamaṃ gāthamāha idante raṭṭhaṃ sadhanaṃ sayoggaṃ sakāyuraṃ sabbakāmūpapannaṃ idante raṭṭhaṃ anusāsa amma gacchāmahaṃ yattha piyā pabhāvatīti. Tattha sayogganti hatthiyoggādisahitaṃ. Sakāyuranti sapañcarājakakudhabhaṇḍaṃ. Anusāsa ammāti so kira purisassa rajjaṃ datvā puna gaṇhanaṃ nāma ayuttanti pitu vā bhātu vā aniyyādetvā mātuyā niyyādento evamāha. Sā tassa kathaṃ sutvā tenahi tāta appamatto bhaveyyāsi mātugāmo hi nāma aparisuddhahadayoti vatvā nānaggarasabhojanassa suvaṇṇakaroṭiṃ pūretvā idaṃ antarāmagge bhuñjeyyāsīti vatvā uyyojesi. So taṃ ādāya mātaraṃ vanditvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā jīvanto puna tumhe passissāmīti vatvā sirigabbhaṃ pavisitvā pañcāvudhaṃ sannayhitvā bhattakaroṭiyā saddhiṃ kahāpaṇasahassaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page147.

Pasibbake katvā kokanadañca vīṇaṃ ādāya nagarā nikkhamitvā maggaṃ paṭipajjitvā mahabbalo mahāthāmo yāva majjhantikā paṇṇāsa yojanāni gantvā bhattaṃ bhuñjitvā sesadivasabhāgena puna paṇṇāsa yojanāni gantvā ekāheneva yojanasatikaṃ maggaṃ khepetvā sāyaṇhasamaye nahāyitvā sāgalanagaraṃ pāvisi. Tasmiṃ paviṭṭhamatteyeva bodhisattassa tejena pabhāvatī sayanapiṭṭhe saṇṭhāretuṃ asakkontī otaritvā bhūmiyaṃ nipajji. Bodhisattaṃ kilantindriyaṃ vīthiyaṃ gacchantaṃ aññatarā itthī disvā pakkosāpetvā nisīdāpetvā pāde dhovāpetvā sayanaṃ dāpesi. So kilantakāyo nipajjitvā niddaṃ okkamati. Atha sā tasmiṃ niddūpagate nānaggarasabhojanaṃ sampādetvā taṃ pabodhetvā bhattaṃ bhojesi. So tuṭṭho tassā saddhiṃ bhattakaroṭiyā kahāpaṇasahassaṃ adāsi. So pañcāvudhaṃ tattheva ṭhapetvā gantabbaṭṭhānaṃ no atthīti vatvā vīṇaṃ ādāya hatthisālaṃ gantvā ajja me idha vasituṃ detha gandhabbaṃ vo karissāmīti vatvā hatthigopakehi anuññāto ekamante nipajjitvā thokaṃ niddāyitvā paṭipassaddhadaratho vuṭṭhāya vīṇaṃ muñcitvā sāgalanagaravāsino imaṃ saddaṃ suṇantūti vīṇaṃ vādento gāyi. Pabhāvatī bhūmiyaṃ nipannā taṃ saddaṃ sutvāva ayaṃ na aññassa vīṇāsaddo nissaṃsayaṃ kusarājā mamatthāya āgatoti aññāsi. Maddarājāpi taṃ saddaṃ sutvā ativiya madhuraṃ vādeti sve etaṃ pakkosāpetvā mama gandhabbaṃ kāressāmīti cintesi. Bodhisatto

--------------------------------------------------------------------------------------------- page148.

Na sakkā idha vasamānena pabhāvatiṃ daṭṭhuṃ aṭṭhānametanti pātova nikkhamitvā sāyaṃ bhuttageheyeva pātarāsaṃ bhuñjitvā vīṇaṃ ṭhapetvā rājakumbhakārassa santikaṃ gantvā tassa antevāsikabhāvaṃ upagantvā ekadivaseneva gharaṃ mattikāya pūretvā bhājanāni karomi ācariyāti vatvā sādhu karohīti vutte ekaṃ mattikapiṇḍaṃ cakke ṭhapetvā cakkaṃ āvijjhi. Sakiṃ āvijjitameva yāva majjhantikātikkamā bhamiyeva. So nānāvaṇṇāni khuddakamahantāni bhājanāni katvā pabhāvatiyā atthāya bhājanaṃ karonto nānārūpāni samuṭṭhāpesi. Bodhisattānaṃ hi adhippāyo nāma samijjhati. Tāni rūpāni pabhāvatīyeva passatūti adhiṭṭhāsi. So sabbabhājanāni sukkhāpetvā pacitvā gehaṃ pūresi. Kumbhakāro tāni bhājanāni gahetvā rājakulaṃ agamāsi. Rājā tāni bhājanāni disvā kenīmāni katānīti pucchi. Mayā devāti. Ahaṃ tayā katāni jānāmi kathehi kena katānīti. Antevāsikena me katāni devāti. Na so antevāsiko ācariyo te hotu so tvaṃ tassa santike sippaṃ sikkha ito paṭṭhāya ca so mama dhītānaṃ bhājanāni karotu imañcassa sahassaṃ dehīti sahassaṃ dāpetvā imāni khuddakabhājanāni mama dhītānaṃ dehīti āha. So tāni tāsaṃ santikaṃ netvā imāni vo kīḷanatthāya khuddakabhājanānīti āha. Tā sabbā āgamiṃsu. Kumbhakāro mahāsattena pabhāvatiyā atthāya katabhājanameva tassā adāsi. Sā bhājanaṃ gahetvā tattheva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page149.

Attano ca mahāsattassa ca khujjāya ca rūpaṃ passitvā idaṃ na aññena kataṃ kusarājeneva katanti ñatvā kujjhitvā bhūmiyaṃ khipitvā iminā mayhaṃ attho natthi icchantānaṃ dehīti āha. Athassā bhaginiyo kuddhabhāvaṃ ñatvā khuddakabhājanaṃ kusaraññā katanti maññasi na idantena kataṃ kumbhakārena kataṃ gaṇhāhi nanti avahasiṃsu. Sā tena katabhāvaṃ tassa ca āgatabhāvaṃ tāsaṃ na kathesi. Kumbhakāro sahassaṃ kahāpaṇaṃ bodhisattassa adāsi tāta rājā te tuṭṭho ito kira paṭṭhāya rājadhītānaṃ bhājanāni kareyyāsi ahaṃ tāsaṃ harissāmīti. So tāta nāhaṃ tāsaṃ karissāmīti āha. So idhāpi vasantena na sakkā pabhāvatiṃ daṭṭhunti taṃ sahassaṃ tasseva datvā rājūpaṭṭhākassa naḷakārassa santikaṃ gantvā tassa antevāsiko hutvā pabhāvatiyā atthāya tālapaṇṇaṃ katvā tattheva setacchattañca āpānabhūmiñca vatthañca gahetvā ṭhitaṃ pabhāvatiñcāti nānārūpāni dassesi. Naḷakāro tañca aññañca tena katabhaṇḍakaṃ ādāya rājakulaṃ agamāsi. Rājā disvā kenīmāni katānīti pucchi. Mayā devāti. Ahaṃ tayā katāni jānāmi kathehi kena katānīti. Antevāsikena me devāti. Na so antevāsiko ācariyo te hotu so tvaṃ tassa santike sippaṃ sikkha ito paṭṭhāya ca so mama dhītānaṃ evarūpāni karotu imañcassa sahassaṃ dehīti sahassaṃ datvā imāni alaṅkārabhaṇḍāni mama dhītānaṃ dehīti āha.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page150.

Sopi bodhisattena pabhāvatiyā atthāya kataṃ tālapaṇṇaṃ tassāyeva adāsi. Tatrāpi rūpāni añño jano na passati. Pabhāvatī pana disvā kusaraññā katabhāvaṃ ñatvā gaṇhitukāmā gaṇhantūti kuddhā bhūmiyaṃ khipi. Atha naṃ sesā avahasiṃsu. Naḷakāro sahassaṃ gahetvā bodhisattassa datvā taṃ pavuttiṃ ārocesi. So idaṃpi mayhaṃ avasanaṭṭhānanti sahassaṃ tasseva datvā rājamālākārassa santikaṃ gantvā antevāsikabhāvaṃ upagantvā nānāvidhaṃ mālāvikatiṃ ganthitvā pabhāvatiyā atthāya nānārūpavicitraṃ ekaṃ cumbitakaṃ akāsi. Mālākāro taṃ sabbaṃ ādāya rājakulaṃ agamāsi. Rājā disvā kenīmāni ganthitānīti pucchi. Mayā devāti. Ahaṃ tayā ganthitāni jānāmi kathehi kena ganthitānīti. Antevāsikena me devāti. Na so antevāsiko ācariyo te hotu so tvaṃ tassa santike sippaṃ sikkha ito paṭṭhāya ca so mama dhītānaṃ pupphāni ganthatu imañcassa sahassaṃ dehīti sahassaṃ datvā imāni pupphāni mama dhītānaṃ dehīti āha. Sopi bodhisattena pabhāvatiyā atthāya kataṃ cumbitakaṃ tassāyeva adāsi. Sā tattha attano ca rañño ca rūpehi saddhiṃ nānārūpāni disvā tena katabhāvaṃ ñatvā kujjhitvā bhūmiyaṃ khipi. Sesā bhaginiyo naṃ tatheva avahasiṃsu. Mālākāropi sahassaṃ āharitvā bodhisattassa datvā taṃ pavuttiṃ ārocesi. So idaṃpi mayhaṃ avasanaṭṭhānanti sahassaṃ tasseva datvā rañño sūdassa santikaṃ gantvā antevāsikabhāvaṃ upagacchi. Athekadivasaṃ sūdo rañño

--------------------------------------------------------------------------------------------- page151.

Bhojanavikatiṃ haranto attano atthāya pacituṃ bodhisattassa aṭṭhimaṃsaṃ adāsi. So taṃ tathā sampādesi yathāssa gandho sakalanagaraṃ avatthari. Rājā taṃ ghāyitvā kinte mahānase aññaṃpi maṃsaṃ pacasīti pucchi. Natthi deva apica kho pana me antevāsikassa aṭṭhimaṃsaṃ pacanatthāya dinnaṃ tasseva so gandho bhavissatīti. Rājā āharāpetvā tato thokaṃ jivhagge ṭhapesi. Tāvadeva satta rasaharaṇisahassāni khobhentaṃ phari. Rājā rasataṇhāya bajjhitvā sahassaṃ tasseva datvā ito paṭṭhāya tava antevāsiṃ mama dhītānañca me bhattaṃ pacāpetvā tvaṃ mayhaṃ āhara so me dhītānaṃ āharatūti āha. Sūdo gantvā tassa ārocesi. So taṃ sutvā idāni me manoratho matthakaṃ patto idānāhaṃ pabhāvatiṃ daṭṭhuṃ labhissāmīti tuṭṭho taṃ sahassaṃ tasseva datvā punadivase bhattaṃ sampādetvā rañño bhattabhājanāni pesetvā rājadhītānaṃ bhattakājaṃ sayaṃ gahetvā pabhāvatiyā vasanapāsādaṃ abhiruhati. Sā taṃ bhattakājaṃ ādāya pāsādaṃ abhiruhantaṃ disvā cintesi ayaṃ attano ananucchavikaṃ dāsakammakarehi kattabbaṃ karoti sace panāhaṃ katipāhaccayena tuṇhī bhavissāmi idāni maṃ esā icchatīti saññī hutvā katthaci agantvā maṃ olokento idheva vasissati idāni maṃ akkositvā paribhāsitvā muhuttaṃpi idha vasituṃ adatvā palāpessāmīti. Sā dvāraṃ aḍḍhavivaṭaṃ katvā ekaṃ hatthaṃ kavāṭe laggetvā ekena alaggaṃ uppīḷetvā dutiyaṃ gāthamāha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page152.

Anujubhūtena haraṃ mahantaṃ divā ca ratto ca nisīthakāle paṭigaccha tvaṃ khippaṃ kusāvatiṃ kusa na icchāmi dubbaṇṇamahaṃ vasantanti. Tassattho mahārāja tvaṃ bhattakārako hutvā ujukena cittena yopi te sīsaṃ bhindeyya tassapetaṃ kammaṃ na karosi anujubhūtena pana cittena mamatthāya ekaṃ mahantaṃ kājaṃ haranto divā ca ratto ca nisīthakāle ca mahantaṃ dukkhaṃ anubhavissasi kinte tena dukkhena anubhūtena tvaṃ attano nagaraṃ kusāvatimeva paṭigaccha aññaṃ attanā sadisaṃ atirasakapūvasaṇṭhānamukhiṃ yakkhiniṃ aggamahesiṃ katvā rajjaṃ kārehi. Na icchāmi dubbaṇṇamahaṃ vasantanti ahaṃ pana taṃ dubbaṇṇaṃ dussaṇṭhitaṃ idha vasantaṃ na icchāmīti. So pabhāvatiyā me santikā kathā laddhāti tuṭṭhacitto tisso gāthāyo abhāsi nāhaṃ gacchāmi ito kusāvatiṃ pabhāvatī vaṇṇapalobhito tava ramāmi maddassa niketaramme hitvāna raṭṭhaṃ tava dassane rato. Pabhāvatī vaṇṇapalobhito tava sammuḷharūpo vicarāmi medaniṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page153.

Disaṃ na jānāmi kutomhi āgato tayimhi matto migamaṇḍalocane. Sovaṇṇacīravasane jātarūpasumekhale sussoṇi tava kāmāhi nāhaṃ rajjena matthikoti. Tattha ramāmīti abhiramāmi na ukkaṇṭhāmi. Sammuḷharūpoti kilesasammuḷho hutvā. Tayimhi mattoti tayi mattomhi tayi pamattomhi. Sovaṇṇacīravasaneti suvaṇṇakhacitavatthavasane. Nāhaṃ rajjena matthikoti na rajjena atthiko. Evaṃ vutte sā cintesi ahaṃ etaṃ vippaṭisārī bhavissatīti paribhāsāmi ayaṃ pana bajjhitvāva kathesi sace kho pana maṃ ahaṃ kusarājāti vatvā hatthe gaṇheyya ko taṃ nivāreyya koci no imaṃ kathaṃ suṇeyyāti dvāraṃ thaketvā sūciṃ datvā anto aṭṭhāsi. Sopi bhattakājaṃ abhiharitvā bhattaṃ vaḍḍhetvā rājadhītaro bhojesi. Pabhāvatī gaccha kusarājena pakkabhattaṃ āharāti khujjaṃ pesesi. Sā āharitvā bhuñjāti āha. Nāhaṃ tena pakkabhattaṃ bhuñjāmi tvaṃ bhuñjitvā attano laddhanivāpaṃ gahetvā bhattaṃ pacitvā āhara mā kusarañño āgatabhāvañca kassaci ārocesīti. Khujjā tato paṭṭhāya tassā koṭṭhāsaṃ āharitvā sayaṃ bhuñjati attano koṭṭhāsaṃ tassā upanesi. Kusarājāpi tato paṭṭhāya taṃ passituṃ alabhanto cintesi atthi nukho pabhāvatiyā mayi sineho udāhu natthi vīmaṃsissāmi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page154.

Nanti. So rājadhītaro bhojetvā bhattakājaṃ ādāya nikkhamanto tassā gabbhadvāre pāsādatalaṃ pādena paharitvā bhājanāni ghaṭṭetvā niṭṭhunitvā visaññī hutvā viya avakujjo patati. Sā tassa niṭṭhunitasaddena dvāraṃ vivaritvā taṃ bhattakājena otthataṃ disvā cintesi ayaṃ sakalajambūdīpe aggarājā maṃ nissāya rattindivaṃ dukakhaṃ anubhoti sukhumālatāya bhattakājena otthato patati jīvati nukho no vāti. Sā gabbhato nikkhamitvā tassa nāsavātaṃ upadhāretuṃ gīvaṃ pasāretvā mukhaṃ olokesi. So mukhapūraṃ kheḷaṃ gahetvā tassā sarīre pātesi. Sā tassa kujjhitvā taṃ paribhāsitvā gabbhaṃ pavisitvā dvāraṃ aḍḍhavivaṭaṃ thaketvā ṭhitā gāthamāha abhūti tassa bho hoti yo anicchantamicchati akāmaṃ rāja kāmehi akanto kantamicchasīti. Tattha abhūtīti avuḍḍhīti attho. So pana paṭibaddhacittatāya akkosiyamānopi paribhāsiyamānopi vippaṭisāraṃpi anuppādetvāva anantaraṃ gāthamāha akāmaṃ vā sakāmaṃ vā yo naro labhate piyaṃ lābhamettha pasaṃsāma alābho tattha pāpakoti. Sāpi tasmiṃ evaṃ kathentepi anosakkitvā thaddhataravacanaṃ vatvā palāpetukāmā anantaraṃ gāthamāha pāsāṇasāraṃ khanasi kaṇikārassa dārunā vātaṃ jālena bādhesi yo anicchantamicchasīti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page155.

Tattha kaṇikārassa dārunāti kaṇikārakaṭṭhakena. Bādhesīti baddhasi chādesīti. Taṃ sutvā rājā tisso gāthāyo abhāsi pāsāṇo nūna te hadaye ohito mudulakkhaṇe yo te sātaṃ na vindāmi tirojanapadāgato. Yadā maṃ bhūkuṭiṃ katvā rājaputtī udikkhati āḷāriko tadā homi rañño maddassantepure. Yadā umhāyamānā maṃ rājaputtī udikkhati nāḷāriko tadā homi rājā homi tadā kusoti. Tattha mudulakkhaṇeti mudunā itthilakkhaṇena samannāgate. Yoti yo ahaṃ. Tirojanapadāgatoti tiroraṭṭhā āgato tava santike vasanto paṭisanthāramattaṃpi sātaṃ na labhāmi so evaṃ maññāmi mayi sinehuppattinivāraṇāya nūna te hadaye pāsāṇo ṭhapito. Bhūkuṭiṃ katvāti kodhena vallivisamaṃ nalātaṃ karitvā. Āḷārikoti bhattakārako tasmiṃ khaṇe ahaṃ maddarañño antepure bhattakārakadāso viya homīti vadati. Umhāyamānāti pahaṭṭhākāraṃ dassetvā hasamānā. Rājā homīti tasmiṃ khaṇe ahaṃ kusāvatīnagare rajjaṃ kārento rājā viya homi kasmāsi evaṃ pharusā ito paṭṭhāya mā evarūpaṃ kari bhaddeti. Sā tassa vacanaṃ sutvā cintesi ayaṃ ativiya alliyitvā kathesi musāvādaṃ katvā upāyena naṃ ito palāpessāmīti gāthamāha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page156.

Sace hi vacanaṃ saccaṃ nemittānaṃ bhavissati neva me tvaṃ pati assa kāmaṃ chindantu sattadhāti. Tassattho mahārāja ayaṃ kusarājā mayhaṃ pati bhavissati na bhavissatīti bahū nimittapāṭhakā pucchitā te kāmaṃ kira maṃ sattadhā chindantu neva me tvaṃ pati bhavissasīti bhaṇiṃsu. Taṃ sutvā rājā taṃ paṭibāhanto bhadde mayāpi attano raṭṭhe nemittakā pucchitā te aññatra sīhassarakusarājato tava pati nāma añño natthīti byākariṃsu ahaṃpi attano ñātimitte evameva kathemīti vatvā anantaraṃ gāthamāha sace hi vacanaṃ saccaṃ aññesaṃ yadi vā mama neva tuyhaṃ pati atthi añño sīhassarā kusāti. Tassattho yadi hi aññesaṃ nemittānaṃ vacanaṃ saccaṃ tava añño pati nāma natthīti. Sā tassa vacanaṃ sutvā na sakkā imaṃ lajjāpetuṃ vā palāpetuṃ vā kiṃ me imināti dvāraṃ pidhāya attānaṃ na dassesi. Sopi kājaṃ gahetvā otaritvā tato paṭṭhāya taṃ daṭṭhuṃ na labhati. Bhattakārakammaṃ karonto ativiya kilamati. Bhuttapātarāso dārūni phāleti bhājanāni dhovati kājena udakaṃ āharati sayanto ambaṇapiṭṭhe sayati. Pātova vuṭṭhāya yāguādīni pacati ca harati ca bhojeti ca. Nandirāgaṃ nissāya atidukkhaṃ anubhoti. So ekadivasaṃ bhattagehadvārena gacchantaṃ khujjaṃ disvā pakkosi. Sā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page157.

Pabhāvatiyā bhayena tassa santikaṃ gantuṃ avisahantī turitaturitā viya gacchati. Atha naṃ javena upagantvā khujjeti āha. Sā nivattitvā ṭhitā ko esoti vatvā tumhākaṃ saddaṃ na suṇāmīti āha. Atha naṃ khujje sāminīpi te ativiya thaddhā ettakaṃ kālaṃ tumhākaṃ santike vasanto ārogyasāsanamattaṃpi na labhāmi deyyadhammaṃ pana kiṃ dassatha tiṭṭhatu tāvetaṃ apica me pabhāvatiṃ mudukaṃ katvā dassetuṃ sakkhissasīti āha. Sā sādhūti sampaṭicchi. Atha naṃ sace me taṃ dassetuṃ sakkhissasi khujjabhāvante ujuṃ katvā gīveyyakaṃ dassāmīti palobhento pañca gāthā abhāsi nekkhaṃ gīvante kāressaṃ patvā khujje kusāvatiṃ sace maṃ nāganāsūru olokeyya pabhāvatī. Nekkhaṃ gīvante kāressaṃ patvā khujje kusāvatiṃ sace maṃ nāganāsūru sallapeyya pabhāvatī. Nekkhaṃ gīvante kāressaṃ patvā khujje kusāvatiṃ sace maṃ nāganāsūru umhāyeyya pabhāvatī. Nekkhaṃ gīvante kāressaṃ patvā khujje kusāvatiṃ sace maṃ nāganāsūru pamhāyeyya pabhāvatī. Nekkhaṃ gīvante kāressaṃ patvā khujje kusāvatiṃ sace maṃ nāganāsūru pāṇībhi upasaṃphuseti. Tattha nekkhaṃ gīvanteti tava gīvaṃ sabbasuvaṇṇameva kāressāmītyattho. Nekkhaṃ gīvante karissāmītipi pāṭho. Tava gīvāyaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page158.

Nekkhamayaṃ pilandhanaṃ pilandhissāmīti attho. Olokeyyāti sace tava vacanena maṃ pabhāvatī olokeyya sace maṃ tāya olokāpetuṃ sakkhissasīti attho. Sallapeyyāti ādīsupi eseva nayo. Ettha pana umhāyeyyāti mandahasitavasena parihāseyya. Pamhāyeyyāti mahāhasitavasena parihāseyyāti. Sā tassa vacanaṃ sutvā gacchatha tumhe deva katipāhena naṃ tumhākaṃ vase karissāmi passatha me parakkamanti vatvā taṃ karaṇīyaṃ tīretvā pabhāvatiyā santikaṃ gantvā tassā vasanagabbhaṃ sodhentī viya paharaṇayoggaṃ leḍḍukhaṇḍaṃpi asesetvā antamaso pādukāpi nīharitvā sakalagabbhaṃ sammajjitvā gabbhadvāre ummāraṃ antaraṃ katvā uccāsanaṃ paññapetvā pabhāvatiyā ekaṃ nīcapīṭhakaṃ atkaritvā ehi amma sīse te ūkā vicinissāmīti taṃ tattha pīṭhake nisīdāpetvā attano ūrūnamantare tassā sīsaṃ ṭhapetvā thokaṃ aṇḍaṃ vicinitvā aho imissā sīse bahū ūkāti sakasīsato ūkāni gahetvā tassā hatthe ṭhapetvā passa kittakā te sīse ūkāti piyakathaṃ kathetvā mahāsattassa guṇaṃ kathentī gāthamāha nahi nūnāyaṃ rājaputtī kuse sātaṃpi vindati āḷārike bhate pose vettanena anatthiketi. Tassattho ekaṃsena ayaṃ rājaputtī pubbe kusāvatīnagare kusanarindassa santike mālāgandhavilepanavatthālaṅkāravasena appamattakaṃpi sātaṃ na vindati tambūlamattampi tena etissā dinnapubbaṃ na

--------------------------------------------------------------------------------------------- page159.

Bhavissatīti. Kiṃkāraṇā. Itthiyo nāma ekadivasaṃpi aṅgaṃ avattharitvā nipannasāmikamhi hadayaṃ bhindituṃ na sakkonti. Ayaṃ pana āḷārike bhate pose āḷārikattañca bhatakattañca upagate ekasmiṃ purise mūlenapi anatthike kevalaṃ taṃyeva nissāya rajjaṃ pahāya āgantvā evaṃ dukkhaṃ anubhavante paṭisanthāramattaṃpi na karosi sacepi te amma tasmiṃ sineho natthi sakalajambūdīpe aggarājā taṃ nissāya kilamatīti tassa kiñci dātuṃ arahasīti. Sā taṃ sutvā khujjāya kujjhi. Atha naṃ khujjā gīvāyaṃ gahetvā antogabbhe khipitvā sayaṃ bahi hutvā dvāraṃ pidhāya āviñjanarajjumhi olambantī aṭṭhāsi. Pabhāvatī taṃ gahetuṃ asakkontī dvāramūle ṭhatvā asakkontī itaraṃ gāthamāha nahi nūna ayaṃ khujjā labhati jivhāya chedanaṃ sunisitena satthena evaṃ dubbhāsitaṃ bhaṇanti. Tattha sunisitenāti suṭṭhu nisitena tikhiṇasatthena. Evaṃ dubbhāsitanti evaṃ asotabbayuttakaṃ dubbhāsitaṃ bhaṇantī. Atha khujjā āviñjanarajjuṃ gahetvā ṭhitāva nippuññe dubbinīte tava rūpaṃ kiṃ karissati kiṃ mayaṃ tava rūpaṃ khāditvā yāpessāmāti vatvā terasahi gāthāhi bodhisattassa guṇaṃ pakāsentī khujjāgajjitaṃ nāma gāthamāha mā naṃ rūpena pāmesi ārohena pabhāvati mahāyasoti katvāna karassu rucire piyaṃ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page160.

Mā naṃ rūpena pāmesi ārohena pabhāvati mahaddhanoti katvāna karassu rucire piyaṃ. Mā naṃ rūpena pāmesi ārohena pabhāvati mahabbaloti katvāna karassu rucire piyaṃ. Mā... Mahāraṭṭhoti katvāna .pe. Mā... Mahārājāti katvāna .pe. Mā... Sīhassaroti katvāna .pe. Mā... Vaggussaroti katvāna .pe. Mā... Bindussaroti katvāna .pe. Mā... Mañjussaroti katvāna .pe. Mā... Madhurassaroti katvāna .pe. Mā... Satasippoti katvāna .pe. Mā naṃ rūpena pāmesi ārohena pabhāvati khattiyoti katvāna karassu rucire piyaṃ. Mā naṃ rūpena pāmesi ārohena pabhāvati kusarājāti katvāna karassu rucire piyanti. Tattha mā naṃ rūpena pāmesi ārohena pabhāvatīti are pabhāvati mā tvaṃ evaṃ kusanarindaṃ attano rūpena ārohaparināhena pamini evaṃ pamāṇaṃ gaṇhi. Mahāyasoti mahānubhāvo soti evaṃ hadaye katvāna. Rucireti piyadassane. Karassūti tassa piyaṃ karohīti vadati. Eseva nayo sabbattha. Apica mahāyasoti mahāparivāro. Mahaddhanoti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page161.

Mahābhogo. Mahabbaloti mahāthāmo. Mahāraṭṭhoti vipularaṭṭho. Mahārājāti sakalajambūdīpe aggarājā. Sīhassaroti sīhasaddasamānasaddo. Vaggussaroti līlāyuttasaro. Bindussaroti saṃpiṇḍighanasaro. Mañjussaroti sundarasaro. Madhurassaroti madhurayuttasaro. Satasippoti paresaṃ santike asikkhitvā attano baleneva nipphannaanekasatasippo. Khattiyoti okkākapaveṇiyaṃ jāto asaṃbhinnakhattiyo. Kusarājāti sakkadattiyakusatiṇasamānanāmo rājā. Evarūpo hi añño rājā nāma natthīti jānitvā etassa piyaṃ karohīti khujjā ettakāhi gāthāhi tassa guṇakathaṃ kathesi. Pabhāvatī tassā vacanaṃ sutvā khujje ativiya gajjasi hatthena pāpuṇantī sassāmikabhāvante jānāpessāmīti khujjaṃ tajjesi. Sāpi taṃ ahaṃ taṃ rakkhamānā pituno te kusarājassa āgatabhāvaṃ nārocesiṃ hotu ajja rañño ārocessāmīti mahantena saddena bhāyāpesi. Sāpi kocideva suṇeyyāti khujjaṃ saññāpesi. Atha bodhisattopi taṃ passituṃ alabhanto satta māse dubbhojanena dukkhaseyyāya kilamanto cintesi ko me etāya attho satta māse vasanto taṃ passituṃ na labhāmi ativiya kakkhalā sāhasikā gantvā mātāpitaro passissāmīti. Tasmiṃ khaṇe sakko āvajjento tassa ukkaṇṭhitabhāvaṃ ñatvā rājā satta māse pabhāvatiṃ daṭṭhuṃ na labhati labhanākāramassa karissāmīti maddarañño dūte

--------------------------------------------------------------------------------------------- page162.

Katvā sattannaṃ rājūnaṃ dūtaṃ pāhento pabhāvatī kusarājaṃ chaḍḍetvā āgatā āgacchantu pabhāvatiṃ gaṇhantūti ekekassa visuṃ visuṃ sāsanaṃ pahiṇi. Te mahāparivārena āgantvā nagaraṃ patvā aññamaññassa āgatakāraṇaṃ na jānanti. Te tvaṃ kasmā āgato tvaṃ kasmā āgatosīti pucchitvā tamatthaṃ ñatvā taṃ kujjhitvā ekaṃ kira dhītaraṃ sattannaṃ dassati passathassa anācāraṃ upphaṇḍeti no gaṇhāma nanti sabbepi amhākaṃ pabhāvatiṃ detu yuddhaṃ vāti sāsanāni pahiṇitvā nagaraṃ parivārayiṃsu. Maddarājā sāsanaṃ sutvā bhītatasito amacce āmantetvā kiṃ karomāti pucchi. Atha naṃ amaccā deva sattapi rājāno pabhāvatiṃ nissāya āgatā sace na dassati pākāraṃ bhinditvā nagaraṃ pavisitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā taṃ gaṇhissāmāti vadanti pākāre abhindanteyeva tesaṃ pabhāvatiṃ pesessāmāti vatvā imaṃ gāthamāhaṃsu ete nāgā upathaddhā sabbe tiṭṭhanti vammikā sūrā maddanti pākāraṃ ānetetaṃ pabhāvatinti. Tattha upathaddhāti atithaddhā dappitā. Ānetetaṃ pabhāvatinti ānetu etaṃ pabhāvatinti sāsanaṃ pahiṇassu tasmā yāva ete nagarapākāraṃ na bhindanti tāva nesaṃ pabhāvatiṃ pesehi mahārājāti. Taṃ sutvā rājā sacāhaṃ ekassa pabhāvatiṃ pesessāmi sesā yuddhaṃ karissanti na sakkā ekassa dātuṃ sakalajambūdīpe aggarājānaṃ virūpoti chaḍḍetvā āgatā āgamanassa phalaṃ labhatu vadhitvāna

--------------------------------------------------------------------------------------------- page163.

Naṃ sattakkhaṇḍāni katvā sattannaṃ rājūnaṃ pesessāmīti vadanto anantaraṃ gāthamāha satta khaṇḍe karitvāna ahametaṃ pabhāvatiṃ khattiyānaṃpi dassāmi ye maṃ hantuṃ idhāgatāti. Tassa sā kathā sakalanivesane pākaṭā ahosi. Paricārikā gantvā rājā kira taṃ satta khaṇḍāni katvā sattannaṃ rājūnaṃ pesessatīti pabhāvatiyā ārocesuṃ. Taṃ sutvā sā maraṇabhayabhītā āsanā vuṭṭhāya bhaginīhi parivutā mātu sirigabbhaṃ agamāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha avuṭṭhahi rājaputtī sāmā koseyyavāsinī assupuṇṇehi nettehi dāsīgaṇapurakkhatāti. Tattha sāmāti suvaṇṇavaṇṇā. Koseyyavāsinīti suvaṇṇakhacitakoseyyanivāsanā. Sā mātu santikaṃ gantvā mātaraṃ vanditvā paridevamānā āha taṃ nūna kakkūpanisevitaṃ mukhaṃ ādāsadantātharupaccavekkhitaṃ subhaṃ sunettaṃ virajaṃ anaṅgaṇaṃ chuḍḍaṃ vane ṭhassati khattiyehi. Te nūna me asite vellitagge kese mudū candanasāralitte

--------------------------------------------------------------------------------------------- page164.

Samākule sīvathikāya majjhe pādehi gijjhā parikaḍḍhayanti. Tā nūna me tambanakhā sulomā bāhā mudū candanasāralittā chinnā vane ujjhitā khattiyehi gayha dhaṃko gacchati yena kāmaṃ. Te nūna tālūpanibhe ālambe nisevite kāsikacandanena thanesu me lambissati siṅgālo mātūva putto taruṇo tanujo. Taṃ nūna soṇiṃ puthulaṃ sukoṭṭitaṃ nisevitaṃ kañcanamekhalāhi chinnaṃ vane khattiyehi avatthaṃ gayha dhaṃko gacchati yena kāmaṃ. Soṇā vaṃkā siṅgālā ca ye caññe santi dāṭhino ajarā nūna hessanti bhakkhayitvā pabhāvatiṃ. Sace maṃsāni hāresuṃ khattiyā dūragāmino aṭṭhīni amma yācitvā anupanthe dahātha naṃ. Khettāni amma kāretvā kaṇikārettha ropaye yadā te pupphitā assu hemantānaṃ himaccaye sareyyātha mamaṃ amma evaṃvaṇṇā pabhāvatīti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page165.

Tattha kakkūpanisevitanti sāsapakakkalohakakkamattikakakkatilakakka- daliddakakkamukhacuṇṇakoti imehi pañcahi kakkehi upanisevitaṃ. Ādāsadantātharupaccavekkhitanti dantamayatharumhi ādāse paccavekkhitaṃ tattha oloketvā maṇḍitaṃ. Subhanti subhamukhaṃ. Virajanti vigatarajaṃ nimmalaṃ. Anaṅgaṇanti gaṇḍapīlakādidosavirahitaṃ. Chuḍḍanti amma evarūpaṃ mama mukhaṃ addhā idāni khattiyehi chaḍḍitaṃ. Vaneti araññe. Vane ṭhassatīti paridevati. Asiteti kāḷake. Vellitaggeti unnatagge. Sīvathikāyāti susānamhi. Parikaḍḍhayantīti evarūpe mama kese manussamaṃsakhādakā gijjhā pādehi pariharitvā nūna parikaḍḍhissanti. Gayha dhaṃko gacchati yena kāmanti amma mama evarūpaṃ bāhuṃ nūna dhaṃko gahetvā luñcitvā luñcitvā khādanto yena kāmaṃ gacchissati. Tālūpanibheti suvaṇṇaphalatālasadise. Kāsikacandanenāti sukhumacandanena nisevite. Thanesu meti amma mama susāne patitāya evarūpe thane disvā mukhena ḍaṃsetvā tesu me thanesu attano tanujo mātu taruṇaputto viya nūna siṅgālo lambissatīti. Soṇinti kaṭisuphalakaṃ. Sukoṭṭitanti gohanukena paharitvā suvaḍḍhitaṃ. Avatthanti chaḍḍitaṃ. Bhakkhayitvāti amma ete ettakā nūna mama maṃsaṃ khāditvā ajarā bhavissanti. Sace maṃsāni hāresunti amma sace te khattiyā mayi paṭibaddhacittā mama maṃsāni hāreyyuṃ atha tumhe aṭṭhīni yācitvā. Anupanthe dahātha nanti jaṅghamaggamahāmaggānaṃ antare daheyyāthāti vadati. Khettānīti amma mama

--------------------------------------------------------------------------------------------- page166.

Jhāpitaṭṭhāne mālāvatthūni kāretvā. Etthāti etesu khettesu kaṇikārarukkhe ropeyya. Himaccayeti himapātātikkame phagguṇamāse. Sareyyāthāti tesaṃ pupphānaṃ caṅkoṭakaṃ pūretvā ūrūsu ṭhapetvā mama dhītā pabhāvatī evaṃvaṇṇāti sareyyāthāti. Iti sā maraṇabhayatajjitā mātu santike vilapati. Maddarājāpi pharasuñca gaṇḍikañca gāhāpetvā coraghāṭako idheva āgacchatūti āṇāpesi. Tassa āgamanaṃ sakalarājagehe pākaṭaṃ ahosi. Athassa āgatabhāvaṃ sutvā pabhāvatiyā mātā uṭṭhāyāsanā sokasamappitā rañño santikaṃ agamāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha tassā mātā udaṭṭhāsi khattiyā devavaṇṇinī disvā asiñca sūṇañca rañño maddassa thīpureti. Tattha udaṭṭhāsīti āsanā vuṭṭhāya rañño santikaṃ gantvā aṭṭhāsi. Disvā asiñca sūṇañcāti antepuramhi alaṅkatamahātale rañño purato nikkhittaṃ pharasuñca gaṇḍikañca disvā vilapantī gāthamāha iminā nūna asinā susaññaṃ tanumajjhimaṃ dhītaraṃ mama hantvāna khattiyānaṃ padassasīti. Tattha asināti pharasuṃ sandhāyāha. So hi imasmiṃ ṭhāne asi nāma jāto. Susaññaṃ tanumajjhimanti suṭṭhu saññātaṃ tanumajjhimaṃ. Atha naṃ rājā saññāpento āha devi kiṃ kathesi tava

--------------------------------------------------------------------------------------------- page167.

Dhītā sakalajambūdīpe aggarājānaṃ virūpoti chaḍḍetvā āgamanamagge avinaṭṭheyeva maccuṃ nalātena ādāya āgatā idāni attano rūpaṃ nissāya issariyaphalaṃ labhatūti. Sā tassa vacanaṃ sutvā dhītu santikaṃ gantvā vilapantī āha na me akāsi vacanaṃ atthakāmāya puttike svājja lohitasañchannā gacchasi yamasādhanaṃ. Evamāpajjati poso pāpiyañca nigacchati yo ce hitānaṃ vacanaṃ na karaṃ atthadassinaṃ. Saceva ajja dhāresi kumārañcārudassanaṃ kusena jātaṃ khattiyaṃ suvaṇṇamaṇimekhalaṃ. Pūjitaṃ ñātisaṅghehi na gacchasi yamakkhayaṃ yatthassu bherī nadati kuñjaro paṭikujjati khattiyānaṃ kule bhadde kiṃ nu sukhataraṃ tato. Asso hasisati dvāre kumāro uparodati khattiyānaṃ kule bhadde kiṃ nu sukhataraṃ tato. Mayūrakoñcābhirude kokilābhinikujjite khattiyānaṃ kule bhadde kiṃ nu sukhataraṃ tatoti. Tattha puttiketi taṃ ālapati. Idaṃ vuttaṃ hoti ajja idha kiṃ karissasi sāmikassa santike gacchamānā rūpamadena majjasīti evaṃ yācantiyāpi me vacanaṃ nākāsi sā ajja lohitasañchannā gacchasi yamasādhanaṃ maccurājabhavanaṃ gamissasīti. Pāpiyañcāti ito

--------------------------------------------------------------------------------------------- page168.

Pāpatarañca nigacchati. Saceva ajja dhāresīti amma sace tvaṃ cittassa vasaṃ agantvā kusanarindaṃ paṭicca laddhaṃ attano rūpena sadisaṃ cārudassanaṃ kumāraṃ adhārayissasi. Yamakkhayanti evaṃ santepi yamanivesanaṃ na gaccheyyāsi. Tatoti yamhi khattiyakule ayaṃ vibhūti tamhā ṭhānā bherīsaddena ceva maggavāraṇakoñcanādena ca ninnāditā kusāvatikā rājakulā kiṃ nu sukhataraṃ disvā idhāgatāsīti attho. Halisatīti hasati. Kumāroti susikkhito so gandhabbakumāro. Uparodatīti nānāturiyāni gahetvā upahāraṃ karoti. Kokilābhinikujjiteti kularājakule sāyaṃ pātaṃ pavattanaccagītavāditūpahāraṃ paṭippharantī viya kokilāhi abhinikujjiteti. Iti sā ettakāhi gāthāhi tāya saddhiṃ sallapitvā sace ajja kusanarindo idha assa ime satta rājāno palāpetvā mama dhītaraṃ dukkhā mocetvā ādāya gaccheyyāti cintetvā gāthamāha kahaṃ nukho sattumaddano pararaṭṭhappamaddano kuso soḷārapaññāṇo yo no dukkhā pamocayeti. Tattha soḷārapaññāṇoti uḷārapañño. Tato pabhāvatī mama mātuyā kusassa vaṇṇaṃ bhaṇantiyā mukhaṃ nappahoti ācikkhissāmi tāvassā tassa idheva āḷārikakammaṃ katvā vasanabhāvanti cintetvā gāthamāha idheva so sattumaddano pararaṭṭhappamaddano kuso soḷārapaññāṇo yo no dukkhā pamocayeti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page169.

Athassā mātā ayaṃ maraṇabhayabhītā vippalapatīti cintetvā gāthamāha ummattikā nu bhaṇasi ādū bālāva bhāsasi kuso ce āgato assa kiṃ na jānemu taṃ mayanti. Tattha bālāti saṃmuḷhā añāṇā hutvā. Kiṃ na jānemūti kena kāraṇena taṃ na jāneyyāma. So hi antarāmagge ṭhitova amhākaṃ sāsanaṃ peseyya samussitadhajā caturaṅginī senā paññāyetha tvaṃ pana maraṇabhayena naṃ kathesīti. Sā evaṃ vutte na me mātā saddahati tassa idhāgantvā satta māse vasanabhāvaṃ na jānāti dassessāmi nanti cintetvā mātaraṃ hatthe gahetvā sīhapañjaraṃ vivaritvā hatthaṃ pasāretvā dassentī gāthamāha eso āḷāriko poso kumārīpuramantare daḷhaṃ katvāna saṃvelaṃ kumbhaṃ dhovati onatoti. Tattha kumārīpuramantareti vātapāne ṭhitā tava dhītānaṃ kumārīnaṃ vasanaṭṭhānantare olokehi. Saṃvelanti kacchaṃ bandhitvā kumbhaṃ dhovatīti. So kira tadā ajja mama manoratho matthakaṃ pāpuṇissati addhā maraṇabhayatajjitā pabhāvatī mama āgatabhāvaṃ kathessati bhājanāni dhovitvā paṭisāmissāmīti udakaṃ āharitvā bhājanāni dhovituṃ ārabhi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page170.

Atha naṃ mātā paribhāsantī gāthamāha veṇī tvamasi caṇḍālī ādūsi kulagandhinī kathaṃ maddakule jātā dāsaṃ kayirāsi kāmukanti. Tattha veṇīti tacchikā. Ādūsi kulagandhinīti udāhu tvaṃ kuladūsikā. Kāmukanti kathaṃ nāma tvaṃ evarūpe kule jātā attano sāmikaṃ dāsaṃ kareyyāsīti. Tato pabhāvatī mama mātā imassa maṃ nissāya evaṃ vasanabhāvaṃ na jānāti maññeti cintetvā itaraṃ gāthamāha namhi veṇī na caṇḍālī na camhi kulagandhinī okkākaputto bhaddante tvaṃ nu dāsoti maññasīti. Tattha okkākaputtoti amma eso okkākaputto tvaṃ pana dāsoti maññasi kasmā naṃ ahaṃ dāsoti kathessāmīti. Idānissa yasaṃ vaṇṇentī āha yo brāhmaṇasahassāni sadā bhojeti vīsati okkākaputto bhaddante tvaṃ nu dāsoti maññasi. Yassa nāgasahassāni sadā yojenti vīsati okkākaputto bhaddante tvaṃ nu dāsoti maññasi. Yassa rathasahassāni sadā yojenti vīsati okkākaputto bhaddante tvaṃ nu dāsoti maññasi. Yassa dhenusahassāni sadā dūhanti vīsati okkākaputto bhaddante tvaṃ nu dāsoti maññasīti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page171.

Evaṃ tāya hi pañcahi gāthāhi mahāsattassa yase vaṇṇite athassā mātā ayaṃ acchambhitākathaṃ katheti addhā evametanti saddahitvā rañño santikaṃ gantvā tamatthaṃ ārocesi. So vegena pabhāvatiyā santikaṃ gantvā saccaṃ kira amma kusarājā idhāgatoti. Āma tāta ajjassa satta māsā atikkantā tava dhītānaṃ āḷārikattaṃ karontassāti. So tassā asaddahanto khujjaṃ pucchi. Sā yathābhūtaṃ kathesi. Taṃ sutvā rājā dhītaraṃ garahanto gāthamāha taggha te dukkaṭaṃ bāle yaṃ khattiyaṃ mahabbalaṃ nāgaṃ maṇḍūkavaṇṇena na taṃ akkhāsi āgatanti. Tattha tagghāti ekaṃseneva. So dhītaraṃ garahitvā vegena tassa santikaṃ gacchanto katapaṭisanthāro añjaliṃ paggayha attano accayaṃ dassento gāthamāha aparādhaṃ mahārāja tvanno khama rathesabha yaṃ tvaṃ aññātavesena naññāsimhā idhāgatanti. Taṃ sutvā mahāsatto sacāhaṃ pharusaṃ vakkhāmi idhevassa hadayaṃ phalissati assāsessāmi nanti cintetvā bhājanantare ṭhitova itaraṃ gāthamāha mādisassa na taṃ channaṃ sohaṃ āḷāriko bhave tvaññeva me pasīdassu natthi te deva dukkaṭanti. Rājā tassa santikā paṭisanthāraṃ labhitvā pāsādaṃ abhiruhitvā pabhāvatiṃ pakkosāpetvā khamāpanatthāya pesetuṃ gāthamāha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page172.

Gaccha bāle khamāpehi kusarājaṃ mahabbalaṃ khamāpito kusarājā so te dassati jīvitanti. Sā pitu vacanaṃ sutvā bhaginīhi ceva paricārikāhi ca parivutā tassa santikaṃ agamāsi. So pana kumbhakāravesena ṭhitova tassā attano santikaṃ āgamanabhāvaṃ ñatvā ajja pabhāvatiyā mānaṃ bhinditvā pādamūle naṃ kalale nipajjāpessāmīti sabbaṃ attanā ābhataṃ udakaṃ chaḍḍetvā khalamaṇḍalamattaṃ ṭhānaṃ madditvā ekakalalaṃ akāsi. Sā tassa santikaṃ gantvā tassa pādamūlesu nipatitvā kalalapiṭṭhe nisinnā taṃ khamāpesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha pitussa vacanaṃ sutvā devavaṇṇī pabhāvatī sirasā aggahī pāde kusarājaṃ mahabbalanti. Tattha sirasāti sirasā nipatitvā kusarājānaṃ pāde aggahesi. Gahetvā ca pana naṃ khamāpentī tisso gāthā abhāsi yāva ratyā atikkantā tā imā deva tayā vinā vande te sirasā pāde mā me kujjha rathesabha. Saccante paṭijānāmi mahārāja suṇohi me na cāpi appiyaṃ tuyhaṃ kareyyāmi ahaṃ puna. Evañce yācamānāya vacanaṃ me na kāhasi idāni maṃ tāto hantvā khattiyānaṃ padassatīti. Tattha ratyāti rattiyo. Tā imāti imā tā sabbāpi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page173.

Tayā vinā atikkantā. Saccante paṭijānāmīti mahārāja ettakaṃ kālaṃ mayā tava appiyameva kataṃ idante ahaṃ saccaṃ paṭijānāmi aparaṃpi suṇohi me ito paṭṭhāyāhaṃ puna tuyhaṃ appiyaṃ na karissāmi. Evañceti sace evaṃ yācamānāya mama tvaṃ vacanaṃ na karissasīti. Taṃ sutvā rājā sacāhaṃ imaṃ tvaññeva jānissasīti vakkhāmi hadayamassā phalissati assāsessāmi nanti cintetvā āha evante yācamānāya kiṃ na kāhāmi te vaco vikuddho tyasmi kalyāṇi mā tvaṃ bhāyi pabhāvati. Saccante paṭijānāmi rājaputtī suṇohi me na cāpi appiyaṃ tuyhaṃ kareyyāmi ahaṃ puna. Tava kāmā hi sussoṇi bahudukkhaṃ titikkhissaṃ bahumaddakulaṃ hantvā nayituṃ taṃ pabhāvatīti. Tattha kiṃ na kāhāmīti kiṃkāraṇā tava vacanaṃ na karissāmīti. Vikuddho tyasmīti nikkuddho nikkopo tuyhaṃ asmi. Saccanteti vikuddhabhāvañca idāni appiyakaraṇañca ubhayante idaṃ saccameva paṭijānāmi. Tava kāmāti tava kāmena taṃ icchamāno. Titikkhissanti adhivāsemi. Bahumaddakulaṃ hantvāti maddarājakulaṃ hanitvā balakkārena taṃ ānetuṃ samatthomhīti. Atha so sakkassa devarañño paricārikaṃ viya taṃ attano paricārikaṃ disvā khattiyamānaṃ uppādetvā mayi kira dharamāneyeva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page174.

Mama bhariyaṃ aññe gahetvā gamissantīti sīho viya rājaṅgaṇe vijambhamāno sakalanagaravāsino me āgatabhāvaṃ jānantūti vagganto nadanto selento appoṭhento idāni tesaṃ jīvaggāhaṃ gaṇhissāmi rathādayo me yojentūti anantaraṃ gāthamāha yojayantu rathe asse nānācitte samāhite atha dakkhatha me vegaṃ vidhamentassa sattavoti. Tattha nānācitteti nānālaṅkāravicitte. Samāhiteti asse sandhāya vuttaṃ. Susikkhite nibbisevaneti attho. Atha dakkhatha me veganti atha me parakkamaṃ passissathāti. Sattūnaṃ gaṇhanaṃ nāma mayhaṃ bhāro gaccha tvaṃ nahātvā alaṅkaritvā pāsādaṃ abhiruhāti taṃ uyyojesi. Maddarājāpissa parihārakaraṇatthaṃ amacce pahiṇi. Te tassa mahānasadvāreyeva sāṇiṃ parikkhipitvā kappake upaṭṭhapesuṃ. So katamassukammo sīsanahāto sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito amaccehi parivuto pāsādaṃ abhiruyha disā vidisā oloketvā appoṭheti. Olokitolokitaṭṭhānaṃ kampittha. So idāni me parakkamaṃ passathāti āha. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha tañca tattha udikkhiṃsu rañño maddassa thīpure vijambhamānaṃ sīhaṃva appoṭhentaṃ diguṇaṃ bhujanti. Tassattho tañca tattha vijambhantaṃ appoṭhentaṃ rañño antepure vātapānāni vivaritvā itthiyo udikkhiṃsu.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page175.

Athassa maddarājā kataāneñjakāraṇaṃ alaṅkatavaravāraṇaṃ pesesi. So samussitasetacchattaṃ hatthikkhandhaṃ āruyha pabhāvatiṃ ānethāti taṃpi pacchato nisīdāpetvā caturaṅginiyā senāya parivuto pācīnadvārena nikkhamitvā parasenaṃ oloketvā ahaṃ kusarājāti jīvitatthikā urena nipajjantūti tikkhattuṃ sīhanādaṃ naditvā sattumaddanaṃ akāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha hatthikkhandhañca āruyha āropetvā pabhāvatiṃ saṅgāmaṃ otaritvāna sīhanādaṃ nadī kuso. Tassa taṃ nadato sutvā sīhassevītare migā khattiyā vipalāyiṃsu kusasaddabhayaṭṭitā. Hatthārohā anīkaṭṭhā rathikā pattikārakā aññamaññassa chindanti kusasaddabhayaṭṭitā. Tasmiṃ saṅgāmasīsasmiṃ passitvā tuṭṭhamānaso kusassa rañño devindo adā verocanaṃ maṇiṃ. So taṃ vijitvā saṅgāmaṃ laddhā verocanaṃ maṇiṃ hatthikkhandhagato rājā pāvekkhi nagaraṃ puraṃ. Jīvaggāhaṃ gahetvāna bandhitvā satta khattiye sassurassūpanāmesi ime te deva sattavo. Sabbeva te vasaṃ gantvā amittā vihatā tava kāmaṃ karohi te tayā muñca vā te hanassu vāti. Tattha vipalāyiṃsūti satiṃ paccupaṭṭhapetuṃ asakkontā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page176.

Vipallaṭṭhacittā bhijjiṃsu. Kusasaddabhayaṭṭitāti kusarañño saddaṃ nissāya jātena bhayena upaddutā muḷhacittā. Aññamaññassa chindantīti aññamaññaṃ chindanti maddanti. Bhindiṃsūtipi pāṭho. Tasminti evaṃ bodhisattassa saddassa vasena bhinne tasmiṃ saṅgāmasīse taṃ mahāsattassa parakkamaṃ passitvā tuṭṭhahadayo sakko verocanaṃ nāma maṇikkhandhaṃ tassa adāsi. Nagaraṃ puranti nagarasaṅkhātaṃ puraṃ. Bandhitvāti tesaññeva uttarisāṭakena pacchābāhaṃ bandhitvā. Kāmaṃ karohi te tayāti tvaṃ attano kāmaṃ icchaṃ ruciṃ karohi ete hi tayā dāsā katāti āha. Rājā āha tumheva sattavo ete nahi te mayha sattavo tvaññeva no mahārāja muñca vā te hanassu vāti. Tattha tvaññeva noti mahārāja tvaṃyeva amhākaṃ issaroti. Evaṃ vutte mahāsatto kiṃ imehi khattiyehi māritehi mā nesaṃ āgamanaṃ niratthakaṃ hotu pabhāvatiyā kaniṭṭhā satta maddarājadhītaro atthi tā imesaṃ dāpessāmīti cintetvā gāthamāha imā te dhītaro satta devakaññūpamā subhā dadāhi nesaṃ ekekaṃ hontu jāmātaro tavāti. Taṃ sutvā maddarājā attano dhītaro dātuṃ icchanto gāthamāha amhākañceva tāsañca tvanno sabbesamissaro tvaññeva no mahārāja dehi nesaṃ yadicchasīti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page177.

Tattha tvaṃ no sabbesanti mahārāja kusanarinda kiṃ vadasi tvaṃ etesañca sattannaṃ rājūnaṃ mamañca imāsañca sabbesaṃ no issaro. Yadicchasīti yassa yaṃ icchasi tassa taṃ dehīti. So tāsañca alaṅkārāpetvā ekekassa rañño ekekaṃ adāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā pañca gāthā abhāsi ekamekassa ekekaṃ adā sīhassaro kuso khattiyānaṃ tadā nesaṃ rañño maddassa dhītaro. Pīṇitā tena lābhena tuṭṭhā sīhassare kuse sakaraṭṭhāni pāyiṃsu khattiyā satta tāvade. Pabhāvatiñca ādāya maṇiṃ verocanaṃ subhaṃ kusāvatiṃ kuso rājā agamāsi mahabbalo. Tyassu ekarathe yantā pavisantā kusāvatiṃ samānā vaṇṇarūpena nāññamaññamatirocayuṃ. Mātā puttena saṃgañchi ubhayo ca jayampatī samaggā te tadā āsuṃ phītaṃ dharaṇimāvasunti. Tattha pīṇitāti santappitā. Pāyiṃsūti idāni appamattā bhaveyyāthāti kusanarindena ovaditā agamaṃsu. Agamāsīti katipāhaṃ vasitvā amhākaṃ raṭṭhaṃ gamissāmāti sassuraṃ āpucchitvā gato. Ekarathe yantāti dvepi ekarathaṃ abhiruyha gacchantā. Samānā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page178.

Vaṇṇarūpenāti vaṇṇena ca rūpena ca samānā hutvā. Nāññamaññamatirocayunti eko ekaṃ nātikkamati. Maṇiratanānubhāvena kira mahāsatto abhirūpo ahosi suvaṇṇavaṇṇo sobhaggappatto. Saṃgañchīti athassa mātā mahāsattassa āgamanaṃ sutvāva nagare bheriṃ cārāpetvā mahāsattassa bahuṃ paṇṇākāraṃ ādāya paccuggamanaṃ katvā samāgañchi. So hi mātarā saddhiññeva nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā sattāhaṃ chaṇakīḷaṃ kīḷitvā alaṅkatapāsādatalaṃ abhiruhi. Te ubhopi jāyapatikā samaggā ahesuṃ. Tato paṭṭhāya yāvajīvaṃ samaggā sammodamānāva phītaṃ dharaṇiṃ ajjhāvasiṃsūti. Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi. Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tadā mātāpitaro mahārājakulāni ahesuṃ kaniṭṭho ānando khujjā khujjuttarāyeva pabhāvatī rāhulamātā sesaparisā buddhaparisā kusarājā pana ahameva sammāsambuddhoti. Kusajātakaṃ niṭṭhitaṃ. Paṭhamaṃ. ----------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 42 page 131-178. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=42&A=2635&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=42&A=2635&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=94              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=28&A=733              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=28&A=936              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=28&A=936              Contents of The Tipitaka Volume 28 http://84000.org/tipitaka/read/?index_28

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]