Atthakatha Book 42 : PALI ROMAN
Jā.A.8 paññāsa–asītinipāta

                     Mahāsutasomajātakaṃ
     kasmā tuvaṃ rasaka īdisānīti idaṃ satthā jetavane viharanto
aṅgulimālattheraṃ ārabbha kathesi.
     Tassa uppatti ca pabbajjā ca aṅgulimālasuttavaṇṇanāyaṃ
vuttanayeneva vitthārato veditabbā. So pana saccakiriyāya
muḷhagabbhāya itthiyā sotthibhāvaṃ katvā tato paṭṭhāya sulabhapiṇḍo
hutvā vivekamanubrūhanto aparabhāge arahattaṃ patvā abhiññātova
asītiyā mahātherānaṃ abbhantaro ahosi. Tasmiṃ kāle dhammasabhāyaṃ
kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ āvuso aho vata bhagavatā tathārūpaṃ luddaṃ
lohitapāṇiṃ mahācoraṃ aṅgulimālaṃ adaṇḍena asatthena dametvā
nibbisevanaṃ karontena dukkaraṃ kataṃ aho buddhā nāma
dukkarakārakāti. Satthā gandhakuṭiyaṃ ṭhitova dibbasotena tesaṃ bhikkhūnaṃ
Kathaṃ sutvā ajja mama gamanaṃ bahūpakāraṃ bhavissati mahādhammadesanā
pavattissatīti ñatvā gandhakuṭito nikkhamitvā anopamāya buddhalīlāya
dhammasabhaṃ gantvā pavarapaññattāsane nisīditvā kāyanuttha bhikkhave
etarahi kathāya sannisinnāti pucchitvā imāya nāmāti vutte
anacchariyaṃ bhikkhave idāneva paramābhisambodhippattena mayā
etassa aṅgulimālattherassa damanaṃ svāhaṃ pubbacariyaṃ caranto
padesañāṇe ṭhitopi etaṃ damesinti vatvā tuṇhī ahosi tehi
yācito atītaṃ āhari.
     Atīte kururaṭṭhe indapattanagare korabyo nāma rājā dhammena
rajjaṃ kāresi. Tadā amhākaṃ bodhisatto tassa aggamahesiyā
kucchimhi nibbatti. Sutavittatāya pana taṃ sutasomoti sañjāniṃsu.
Tamenaṃ vayappattaṃ disvā rājā nikkhasahassaṃ datvā disāpāmokkhassa
ācariyassa santike sippuggahaṇatthāya takkasilaṃ pesesi. So
ācariyabhāgaṃ ādāya nikkhamitvā maggaṃ paṭipajji. Bārāṇasiyaṃ
kāsikarañño putto brahmadattakumāropi tatheva vatvā pitarā
pesito nikkhamitvā taṃ maggaṃ paṭipajji. Atha sutasomo maggaṃ
gantvā nagaradvāre sālāya phalake vissamatthāya nisīdi.
Brahmadattakumāropi gantvā tena saddhiṃ ekaphalake nisīdi. Atha
naṃ sutasomo paṭisanthāraṃ karonto samma maggaṃ paṭipajjanto
kilantosi kuto āgacchasīti pucchitvā bārāṇasitoti vutte
kassa puttosīti kāsikarañño puttosmīti konāmosīti
Brahmadattakumāro nāmāhanti kena kāraṇena idhāgatosīti pucchi.
So sippuggahaṇatthāyāti vatvā tvaṃpi maggaṃ paṭipajjanto kilantosi
kuto āgacchasīti teneva nayena itaraṃ pucchi. Sopi tassa sabbaṃ
ācikkhi. Te ubhopi mayaṃ khattiyā ekācariyasseva santike
sippuggahaṇatthāya gacchāmāti aññamaññaṃ mittabhāvaṃ katvā nagaraṃ
pavisitvā ācariyakulaṃ gantvā ācariyaṃ abhivādetvā attano jātiṃ
ācikkhitvā sippuggahaṇatthāya āgatabhāvaṃ kathesuṃ. So sādhūti
sampaṭicchi. Te ācariyabhāgaṃ datvā sippaṃ paṭṭhapesuṃ. Na
kevalañca te dve aññepi tadā jambūdīpe ekasatamattā
rājaputtā tassa santike sippaṃ uggaṇhanti. Sutasomo tesaṃ
jeṭṭhantevāsiko hutvā sippaṃ upadisanto na cirasseva
nipphattiṃ pāpuṇi. So aññesaṃ santikaṃ agantvā sahāyo meti
brahmadattakumārameva gantvā tassa piṭṭhācariyo hutvā khippaṃ
sikkhāpesi. Itaresaṃpi anukkameneva sippaṃ niṭṭhitaṃ. Te anuyogaṃ
datvā ācariyaṃ vanditvā sutasomaṃ parivāretvā nikkhamiṃsu. Atha
ne sutasomo maggantare ṭhatvā uyyojento tumhe attano
mātāpitūnaṃ sippaṃ dassetvā rajjesu patiṭṭhahissatha patiṭṭhitā ca pana
mamovādaṃ kareyyāthāti āha. Kiṃ ācariyāti. Pakkhadivasesu uposathikā
hutvā mā ghāṭaṃ kareyyāthāti. Te sādhūti sampaṭicchiṃsu. Bodhisattopi
aṅgavijjāpākaṭattā anāgate bārāṇasiyaṃ brahmadattakumāraṃ nissāya
mahābhayaṃ uppajjissatīti ñatvā tesaṃ ovaditvā uyyojesi.
     Te sabbepi attano attano janapadaṃ gantvā mātāpitūnaṃ
sippaṃ dassetvā rajjesu patiṭṭhāya patiṭṭhitabhāvañceva ovāde
vattamānabhāvañca rājāno jānāpetuṃ paṇṇākārena saddhiṃ paṇṇāni
pahiṇiṃsu. Mahāsatto taṃ pavuttiṃ sutvā appamattā hothāti
paṇṇāni paṭipesesi. Tesu bārāṇasirājā vinā maṃsena bhattaṃ na
bhuñji. Uposathadivasatthāyapissa maṃsaṃ gahetvā ṭhapenti. Athekadivasaṃ
evaṃ ṭhapitamaṃsaṃ bhattakārakassa pamādena rāgehe koleyyasunakhā
khādiṃsu. Bhattakārako maṃsaṃ adisvā kahāpaṇamuṭṭhiṃ ādāya caranto
maṃsaṃ uppādetuṃ asakkonto sace amaṃsakaṃ bhattaṃ upanāmessāmi
jīvitaṃ me natthi kiṃ nukho karissāmīti cintetvā attheso
upāyoti vikāle āmakasusānaṃ gantvā taṃmuhuttamatassa purisassa
ūrumaṃsaṃ āharitvā supakkaṃ pacitvā bhattaṃ pacitvā bhattamaṃsaṃ upanāmesi.
Rañño maṃsakhaṇḍaṃ jivhagge ṭhapitamattameva satta rasaharaṇisahassāni
phari sakalasarīraṃ khobhesi. Kiṃkāraṇā. Pubbe sevanatāya. So
kira atītānantare attabhāve yakkho hutvā bahuṃ manussamaṃsaṃ khādi
tenassa taṃ piyaṃ ahosi. So sacāhaṃ tuṇhīyeva paribhuñjissāmi
na me ayaṃ imaṃ maṃsaṃ kathessatīti cintetvā saha kheḷena bhūmiyaṃ
pātesi. Niddosaṃ deva khādāhīti vutte manusse paṭikkamāpetvā
ahamevassa niddosabhāvaṃ jānāmi kinnāmetaṃ maṃsanti bhattakāraṃ
pucchi. Purimadivasesu tayā khāditamaṃsaṃ devāti. Nanu aññasmiṃ
kāle ayaṃ raso natthīti. Ajjeva suṭṭhu pakkaṃ devāti. Nanu
Pubbepi evarūpaṃ pacasīti. Atha naṃ tuṇhībhūtaṃ ñatvā sabhāvameva
kathehi no ce kathesi jīvitante natthīti āha. So abhayaṃ
yācitvā yathābhūtaṃ kathesi. Rājā mā saddamakāsi pakatipacanamaṃsaṃ
tvaṃ khāditvā mayhaṃ manussamaṃsameva pacāhīti āha. Nanu
dukkaraṃ devāti āha. Mā bhāyi na dukkaranti. Nivaddhaṃ
kuto labhissāmi devāti āha. Nanu bandhanāgāre bahū manussāti.
So tato paṭṭhāya tathā akāsi. Aparabhāge bandhanāgāre manussesu
khīṇesu idāni kiṃ karomīti āha. Tvaṃ antarāmagge sahassabhaṇḍikaṃ
khipitvā yo taṃ gaṇhati taṃ coroti gahetvā mārehīti.
So tathā akāsi. Aparabhāge bhayena sahassabhaṇḍikaṃ olokentaṃpi
adisvā idāni kiṃ karomīti āha. Yadā majjhimayāme bherīvelāya
nagaraṃ ākulaṃ hoti tvaṃ ekasmiṃ gharasandhimhi vā vīthiyaṃ vā
catukke vā ṭhatvā manusse māretvā maṃsaṃ gaṇhāhīti. So tato
paṭṭhāya thūlamaṃsaṃ ādāya gacchati. Tesu tesu ṭhānesu kaḷevarāni
dissanti. Nagaraṃ ākulaṃ hoti. Mama mātā na paññāyati
mama pitā na paññāyati mama bhātā bhaginī ca na paññāyatīti
manussānaṃ paridevanasaddo suyyati.
     Nāgarā bhītatasitā hutvā ime manusse sīho nukho khādati
byaggho nukho khādati yakkho nukho khādatīti olokentā
pahāramukhaṃ disvā eko manussacoro ime khādati maññeti.
Mahājano rājaṅgaṇe sannipatitvā upakkosi. Rājā kiṃ tātāti
Pucchi. Deva imasmiṃ nagare manussakhādako coro atthi ta
gaṇhāpetha devāti. Ahaṃ kathaṃ jānissāmi kiṃ ahaṃ nagaraṃ
rakkhanto vicarāmīti. Mahājanā rājā nagarena anatthikoti
kāḷahatthisenāpatissa ācikkhissāmāti gantvā tassa kathetvā coraṃ
pariyesatuṃ vaṭṭatīti vadiṃsu. So sattāhaṃ āgametha pariyesitvā
coraṃ vo dassāmīti mahājanaṃ uyyojetvā purise āṇāpesi
tātā nagare kira manussakhādakacoro atthi tumhe tesu tesu
ṭhānesu nilīyitvā taṃ gaṇhathāti. Te sādhūti sampaṭicchitvā
tato paṭṭhāya nagaraṃ pariggaṇhanti. Bhattakārakopi ekasmiṃ
gharasandhimhi paṭicchanno hutvā ekaṃ itthiṃ māretvā ghanaṃ ghanaṃ maṃsaṃ
ādāya pacchiṃ pūretuṃ ārabhi. Atha naṃ te purisā gahetvā
pothetvā pacchābāhuṃ bandhitvā gahito manussakhādako coroti
mahāsaddaṃ kariṃsu. Mahājano taṃ parivāresi. Atha naṃ suṭṭhu
bandhitvā maṃsapacchiṃ gīvāyaṃ bandhitvā ādāya senāpatissa dassesuṃ.
Atha naṃ senāpati disvā kinnu kho esa imaṃ maṃsaṃ khādati
udāhu aññena maṃsena missitvā vikkīṇāti udāhu rañño vacanena
māretīti cintetvā tamatthaṃ pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha
                kasmā tuvaṃ rasaka īdisāni
                karosi kammāni sudāruṇāni
                hanāsi itthī purise ca muḷhe
                maṃsassa hetu ādū dhanassa kāraṇāti.
     Tattha rasakāti bhattakārakaṃ ālapati. Ito paraṃ uttānasambandhanāni
vacanapaṭivacanapālivaseneva veditabbānīti.
     Tato rasako naṃ āha
                na attahetu na dhanassa kāraṇā
                na puttadārassa sahāyañātinaṃ
                bhattā ca me bhagavā bhūmipālo
                so khādatī maṃsamidaṃ bhadanteti.
     Atha naṃ senāpati āha
                sace tuvaṃ bhatturatthe payutto
                karosi kammāni sudāruṇāni
                pātova antepuraṃ pāpuṇitvā
                lapeyyāsi me rājino sammukhe tanti.
     Atha naṃ rasako āha
                tathā karissāmi ahaṃ bhadante
                yathā tuvaṃ bhāsasi kāḷahatthi
                pātova antepuraṃ pāpuṇitvā
                vakkhāmi te rājino sammukhe tanti.
     Tattha bhagavāti gāravavacanaṃ. Sace tuvanti saccaṃ nukho bhaṇati
udāhu maraṇabhayena musā bhaṇatīti vīmaṃsanto evamāha. Tattha
sudāruṇānīti manussaghāṭakammāni. Sammukhe tanti sammukhe ṭhatvā
evaṃ vadeyyāsi. So sampaṭicchanto tathāpi gāthamāha.
     Atha naṃ senāpati gāḷhabandhanameva sayāpetvā vibhātāya rattiyā
amaccehi ca nāgarehi ca saddhiṃ mantetvā sabbesu ekacchandesu jātesu
sabbaṭṭhānesu ārakkhaṃ ṭhapetvā nagaraṃ hatthagataṃ katvā rasakassa gīvāyaṃ
maṃsapacchiṃ bandhitvā ādāya rājanivesanaṃ pāvisi. Sakalanagaraṃ viravi.
Rājā hiyyo bhuttapātarāso sāyaṃ maṃsaṃpi alabhitvā rasako idāni
āgamissatīti nisinnova taṃ rattiṃ vītināmetvā ajjāpi rasako
nāgacchati nāgarānañca mahāsaddo suyyati kinnu kho etanti
vātapānena olokento taṃ tathā ānīyamānaṃ disvā pākaṭaṃ idaṃ
kāraṇaṃ jātanti cintetvā satiṃ paccupaṭṭhapetvā pallaṅkeva nisīdi.
Kāḷahatthīpi naṃ upasaṅkamitvā anuyuñji. Sopissa kathesi.
     Tamatthaṃ pakāsento satthā āha
        tato ratyā vivasane     suriyassuggamanaṃ pati
        kāḷo rasakamādāya      rājānaṃ upasaṅkami
        upasaṅkamitvā rājānaṃ    idaṃ vacanamabravi.
        Saccaṃ kira mahārāja      rasako pesito tayā
        hanati itthīpurise        tuvaṃ maṃsāni khādasīti.
     Tato rājā āha
        evamevaṃ tathā kāḷa     rasako pesito mayā
        mama atthaṃ karontassa     kimetaṃ paribhāsasīti.
     Tattha kāḷāti kāḷahatthi. Evamevanti tejavantena senāpatinā
anuyuñjito rājā musā vattuṃ asakkonto evamāha. Tattha
Tathāti idaṃ purimasseva vevacanaṃ. Mama atthanti mama vuḍḍhiṃ.
Karontassāti karontaṃ. Kimetanti kasmā etaṃ paribhāsasi.
     Atha rājā aho dukkaraṃ karosīti kāḷahatthi tvaṃ nāma
aññaṃ coraṃ agahetvā mama pesakāraṃ gaṇhāpesīti tassa bhayaṃ
janento kathesi. Taṃ sutvā senāpati ayaṃ sakeneva mukhena
paṭijānāti aho sāhasiko ettakaṃ kālaṃ manussamaṃsā etena
khāditā vāressāmi nanti cintetvā āha mahārāja mā evaṃ
kari mā manussamaṃsaṃ khādathāti. Rājā āha kāḷahatthi kiṃ kathesi
nāhaṃ ito viramituṃ sakkomīti. Deva sace tvaṃ na viramissasi attānaṃ
raṭṭhañca tvameva nassissasīti. Evaṃ nassantopi ahaṃ tato neva
viramituṃ sakkomīti. Tato senāpati tassa saññāpanatthāya vatthuṃ
āharitvā dassesi.
     Atītasmiṃ hi kāle mahāsamudde cha mahāmacchā ahesuṃ.
Tesu ānando upanando ajjhohāroti ime tayo mahāmacchā
pañcayojanasatikā timiṅgalo timiramiṅgalo mahātimiramiṅgaloti ime
tayo mahāmacchā sahassayojanikā honti te sabbepi pāsāṇasevālabhakkhā
ahesuṃ. Tesu ānando mahāsamuddassa ekapasse vasati. Taṃ bahū
macchā dassanāya upasaṅkamanti. Ekadivasaṃ sabbesaṃ dvipadacatuppadānaṃ
rājā paññāyati amhākaṃ rājā natthi mayamekaṃ rājānaṃ karissāmāti
cintetvā sabbe ekacchandā hutvā ānandaṃ rājānaṃ kariṃsu.
Te macchā tato paṭṭhāya tassa sāyaṃ
Pāto upaṭṭhānaṃ gacchanti. Athekadivasaṃ ānando ekasmiṃ pabbate
pāsāṇasevālaṃ khādanto macchaṃ ajānitvā sevāloti saññāya
ekaṃ macchaṃ khādi. Tassa taṃ maṃsaṃ sakalasarīraṃ chādeti. So kiṃ
nukho idaṃ ativiya madhuranti nīharitvā olokento macchakhaṇḍaṃ disvā
ettakaṃ kālaṃ ajānitvā khādāmīti cintetvā tato paṭṭhāya sāyaṃpi
pātopi macchānaṃ upaṭṭhānaṃ āgantvā gamanakāle ekaṃ dve macche
khādissāmi pākaṭaṃ katvā khādiyamānesu ca ekopi maṃ na
upasaṅkamissati sabbepi palāyissanti paṭicchanno hutvā pacchā
osakkitosakkitaṃ paharitvā khādissāmīti tathā akāsi. Te macchā
parikkhayaṃ gacchantā cintayiṃsu kuto nukho ñātīnaṃ bhayaṃ uppajjatīti.
Atheko paṇḍitamaccho mayhaṃ ānandassa kiriyaṃ na ruccati
pariggaṇhissāmi nanti macchesu upaṭṭhānaṃ gatesu ānandassa kaṇṇapatte
paṭicchanno hutvā aṭṭhāsi. Ānando macche uyyojetvā
sabbapacchato gacchantaṃ khādi. So paṇḍitamaccho taṃ kiriyaṃ disvā
itaresaṃ ārocesi. Te sabbepi bhītatasitā palāyiṃsu. Ānando
tato paṭṭhāya macchamaṃsagiddhena aññaṃ gocaraṃ na gaṇhāti. So
jighacchāya pīḷito kilamanto kahaṃ nukho ime gatāti te macche
pariyesanto ekaṃ pabbataṃ disvā mama bhayena imaṃ pabbataṃ nissāya
vasanti maññeti pabbataṃ parikkhipitvā upadhāressāmīti naṅguṭṭhena
ca sīsena ca ubho passe parikkhipitvā gaṇhi. Tato sabbe
idha vasissanti kuto palāyissantīti pabbataṃ parikkhipitvā attano
Naṅguṭṭhaṃ disvā ayaṃ maccho maṃ vañcetvā pabbataṃ nissāya
vasatīti kuddho paññāsayojanamattaṃ sakanaṅguṭṭhaṃ daḷhaṃ aññaṃ macchanti
saññāya gahetvā murumurāyanto khādi. Dukkhā vedanā uppajjati.
Lohitagandhena macchā sannipatitvā luñcitvā khādantā yāva sīsaṃ
agamaṃsu. Mahāsarīratāya parivattetuṃ asakkonto tattheva jīvitakkhayaṃ
pāpuṇi. Pabbatarāsi viya aṭṭhirāsi ahosi. Ākāsacārino
tāpasaparibbājakā manussānaṃ kathayiṃsu. Sakalajambūdīpe manussā jāniṃsu.
     Taṃ vatthuṃ āharitvā dassento kāḷahatthī āha
          ānando sabbamacchānaṃ     khāditvā rasagiddhimā
          parikkhīṇāya parisāya       attānaṃ khādiya mato.
                Evaṃ pamatto rasagārave rato
                bālo yadi āyatiṃ nāvabujjhasi
                vidhamma putte ca caji ñātake ca
                parivattitvā attānameva khādati.
                Idaṃ te sutvāna virajjatu chando
                mā bhakkhayi rāja manussamaṃsaṃ
                mā tvaṃ imaṃ kevalaṃ vārijova
                dvipādādhipa suññamakāsi raṭṭhanti.
     Tattha mahārāja atītasmiṃ kāle mahāsamudde pañcasatayojaniko
ānando nāma mahāmaccho sabbesaṃ macchānaṃ rājā samuddassa ekapasse
ṭhito. Khāditvāti sakajātikānaṃ macchānaṃ rasagiddhimā macche khāditvā.
Parikkhīṇāyāti macchaparisāya khayaṃ pattāya. Attānanti aññaṃ
gocaraṃ agahetvā pabbataṃ parikkhipanto paṇṇāsayojanamattaṃ attano
naṅguṭṭhakhaṇḍaṃ macchasaññāya khāditvā mato maraṇappatto hutvā
idāni mahāsamudde pabbatamatto aṭṭhirāsi ahosīti. Evaṃ pamattoti
evaṃpi yathā mahāmaccho ānando evaṃ tathā tvaṃ taṇhāya giddhito
hutvā pamatto pamādabhāvamāpanno. Rasgārave ratoti manussamaṃsassa
rasagārave ratto atirattacitto ahosi. Bāloti yadi tvaṃ
bālo duppañño āyatiṃ anāgate uppajjanakadukkhaṃ nāvabujjhasi na
jānāsīti attho. Vidhamma putte cāti putte bhariyāyo ca ñātake
cāti ñātake sahāyake ca. Vidhammāti vidhamitvā aññaṃ āhāraṃ
alabhitvā jighacchāya pīḷito sakalanagaraṃ parivattiya manussamaṃsaṃ alabhitvā
attānaṃ khādanto ānando mahāmaccho viya attānaññeva khādati.
Idante sutvānāti mahārāja te tuyhaṃ mayā ānītaṃ idaṃ udāharaṇaṃ
sutvāna. Chando virajjatūti vigacchatu viramatu. Mā bhakkhayīti
rāja manussamaṃsaṃ mā bhakkhaya mā khādi. Mā tvaṃ imaṃ kevalanti
mahāsamuddaṃ suññaṃ karonto vārijo ānando maccho iva.
Dvipadādhipāti bho dvipadānaṃ manussānaṃ issara mahārāja tvaṃ kevalaṃ
saccato imaṃ tava kāsikāraṭṭhaṃ nagaraṃ suññaṃ mā akāsīti attho.
     Taṃ sutvā rājā bho kāḷahatthi tvameva upamaṃ jānāsi
ahaṃpi na jānāmīti manussamaṃsagiddhatāya porāṇakavatthuṃ āharitvā
dassento āha
        Sujāto nāma nāmena     oraso tassa atrajo
        jambūpesiṃ aladdhāna       mato so tassa saṅkhaye
        evameva ahaṃ kāḷa       bhutvā bhakkhaṃ rasuttamaṃ
        aladdhā manussamaṃsaṃ        maññe hessāmi jīvitanti.
     Tattha tassāti tassa sujātassa.
     Atīte bārāṇasiyaṃ sujāto nāma kuṭumbiko loṇambilasevanatthāya
himavntato āgatāni pañca isisatāni disvā te attano
uyyāne vasāpetvā upaṭṭhahi. Ghare cassa niccaṃ pañcasatamattā
bhikkhā ahesuṃ. Te pana tāpasā kadāci janapade bhikkhāya caranti
mahājambūpesiṃpi āharitvā khādanti. Tesaṃ jambūpesiṃ āharitvā
khādanakāle sujāto cintesi ajja bhadantā tayo cattāro divasā
anāgacchantā kahaṃ nukho gatāti. So puttaṃ attano aṅguliyaṃ
gāhāpetvā tesaṃ bhattakiccakāle tattha agamāsi. Tasmiṃ samaye
mahallakānaṃ mukhavikkhālanaudakaṃ datvā sabbanavako jambūpesiṃ khādati.
Sujāto tāpase vanditvā nisinnova kiṃ bhante khādathāti pucchi.
Navako mahājambūpesiṃ khādāmi āvusoti. Taṃ sutvā kumāro
pipāsaṃ uppādesi. Athassa gaṇajeṭṭhako thokaṃ dāpesi. So taṃ
khāditvā rase bajjhitvā jambūpesiṃ me detha jambūpesiṃ me
dethāti punappunaṃ yāci. Kuṭumbiko dhammaṃ suṇanto puttaka mā
viravi gehaṃ gantvā khādissasīti taṃ vañcetvā imaṃ nissāya
Bhadantā ukkaṇṭheyyunti taṃ samassāsento isigaṇaṃ anāpucchitvāva
gehaṃ gato. Gatakālato paṭṭhāya ca tassa putto jambūpesiṃ me
dethāti paridevi. Isayopi idha ciraṃ vasimhāti vatvā himavantameva
gatā. Ārāme isayo apassanto tassa ambajambūpanasamocādīnaṃ
pesiyo madhusakkharasaṃyuttā adāsi. Tāpissa jivhagge ṭhapitamattāva
halāhalavisasadisā honti. So sattāhaṃ nirāhāro hutvā jīvitakkhayaṃ
pāpuṇi.
     Rājā idaṃ kāraṇaṃ āharitvā dassento evamāha. Tassa
saṅkhayeti tassā jambūpesiyā khaye aññaṃ āhāraṃ anāharitvā mato.
Bhakkhanti khādanīyaṃ. Rasuttamanti uttamarasaṃ. Hessāmīti jahessāmi.
Hissāmītipi pāṭho.
     Tato kāḷahatthī ayaṃ rājā ativiya rasagiddho aparānipissa
udāharaṇāni āharissāmīti cintetvā mahārāja viramāhīti āha.
So ahaṃ manussamaṃsā viramituṃ na sakkomīti. Deva sace na viramissasi
ñātimaṇḍalato ceva rajjasirito ca tvaṃ parihāyissasi.
     Atītasmiṃ hi mahārāja idha bārāṇasiyaṃ pañcasīlarakkhitaṃ seṭṭhikulaṃ
ahosi. Tassa kulassa ekaputtako ahosi mātāpitūnaṃ piyo manāpo
paṇḍito tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū. So samavayehi taruṇehi saddhiṃ
gaṇabandhehi vicari. Sesā gaṇabandhā macchamaṃsādīni khādantā suraṃ
pivanti. Māṇavo maṃsādīni na khādati suraṃ na pivati. Te
cintayiṃsu ayaṃ suraṃ apivanto amhākaṃ mūlaṃ na deti upāyena
Naṃ suraṃ pāyāpessāmāti. Te sannipatitvā samma uyyāne
chaṇakīḷaṃ kīḷissāmāti āhaṃsu. Samma tumhe suraṃ pivatha ahaṃ na
pivāmi tumheva gacchathāti. Samma tava pānatthāya khīraṃ
gaṇhāpessāmāti. So sādhūti sampaṭicchi. Dhuttā uyyānaṃ gantvā
paduminipattesu tikhiṇasuraṃ bandhitvā ṭhapayiṃsu. Atha nesaṃ pānakāle
māṇavassa khīraṃ upanayiṃsu. Eko dhutto pokkharamadhuṃ bho āharathāti
te āharāpetvā paduminipattapūṭaṃ gahetvā heṭṭhā chiddaṃ katvā
aṅguliṃ mukhe ṭhapetvā ākaḍḍhi. Evaṃ itarepi āharāpetvā
piviṃsu. Māṇavo kimetanti pucchi. Pokkharamadhu nāmāti. Ahaṃpi
thokaṃ labhissāmīti. Detha bhoti tassāpi dāpayiṃsu. So
pokkharamadhusaññāya suraṃ pivi. Atha tassa aṅgārapakkamaṃsaṃ adaṃsu.
Taṃpi khādi. Evamassa punappunaṃ pivantassa mattakāle na etaṃ
pokkharamadhu surā esāti vadiṃsu. So ettakaṃ kālaṃ evaṃ madhurarasaṃ
na jānāmi āharatha bhonto suranti āha. Punapi adaṃsu.
Pipāsā mahatī ahosi. Athassa punappunaṃ yācantassa khīṇāti
vadiṃsu. So handa taṃ bho suraṃ āharathāti aṅgulimuddikaṃ adāsi.
So sakaladivasaṃ tehi saddhiṃ pivitvā matto rattakkho kampanto
vilapanto gehaṃ gantvā nipajji. Athassa pitā surāya pītabhāvaṃ
ñatvā vigatepissa made tāta ayuttante kataṃ seṭṭhikule jātena
suraṃ pivantena mā puna evamakāsīti āha. Tāta ko mayhaṃ
dosoti. Surāya pītabhāvenāti. Tāta kiṃ kathesi mayā evarūpaṃ
Madhurarasaṃ ettakaṃ kālaṃ aladdhapubbanti. Brāhmaṇo punappunaṃ
yāci. Sopi na sakkomi viramitunti āha. Atha brāhmaṇo evaṃ
sante amhākaṃ kulavaṃso upacchijjissati dhanañca vinassissatīti
cintetvā gāthamāha
        māṇava abhirūposi       kule jātosi sotthiye
        na tvaṃ arahasi tāta     abhakkhaṃ bhakkhayetaveti.
     Tattha abhakkhaṃ bhakkhayetaveti abhakkhitabbayuttakaṃ bhakkhayituṃ.
     Evañca pana vatvā tāta viramāhi sace na viramissasi
kāmā ca ito gehā ca nikkhama tava raṭṭhā pabbājanīyakammaṃ
kāressāmīti āha. Māṇavo evaṃ santepi nikkhamissāmi suraṃ
jahituṃ na sakkomīti vatvā gāthādvayamāha
        rasānaññataraṃ etaṃ      kasmā maṃ tvaṃ nivāraye
        sohaṃ tattha gamissāmi    yattha lacchāmi edisaṃ.
        Sovāhaṃ nippatissāmi    na te vacchāmi santike
        yassa me dassanena tvaṃ  nābhinandasi brāhmaṇāti.
     Tattha rasānanti loṇambilatittakakaṭukakhārikamadhurakasāvasaṅkhātānaṃ
sattannaṃ rasānaṃ aññataraṃ uttamarasabhūtametaṃ majjannāma. Sovāhanti
so ahameva. Nippatissāmīti nikkhamissāmi.
     Evañca pana vatvā nāhaṃ surāpānā viramissāmi tāta
yante ruccati taṃ karohīti āha. Atha brāhmaṇo tayi
amhe pariccajante mayaṃpi taṃ pariccajissāmāti vatvā gāthamāha
        Addhā aññepi dāyāde     putte lacchāma māṇava
        tvañca jamma vinassassu       yattha pattaṃ na taṃ suṇeti.
     Tattha yattha pattanti yattha gataṃ asukaṭṭhāne nāma vasatīti na
suṇomi tattha gacchāhīti attho.
     Atha naṃ vinicchayaṭṭhānaṃ netvā aputtabhāvaṃ katvā nīharāpesi.
So aparabhāge nippaccayo kapaṇo pilotikaṃ nivāsetvā kapālahattho
piṇḍāya caranto aññataraṃ kuḍḍaṃ nissāya kālamakāsi.
     Idaṃ kāraṇaṃ āharitvā kāḷahatthī rañño dassetvā mahārāja
sace amhākaṃ vacanaṃ na karissasi pabbājanīyakammante karissantīti
vatvā gāthamāha
        evameva tuvaṃ rāja        dīpadinda suṇohi me
        pabbājissanti taṃ raṭṭhā     soṇḍamāṇavakaṃ yathāti.
     Evaṃ kāḷahatthinā nānāupamāya ānītāyapi rājā tato
viramituṃ asakkonto aparaṃpi udāharaṇaṃ dassanatthaṃ āha
        sujāto nāma nāmena      bhāvitattāna sāvako
        accharaṃ kāmayantova        na so bhuñji na so pivi.
        Kusaggenūdakamādāya        samudde udakaṃ mine
        evaṃ mānusikā kāmā      dibbakāmāna santike.
        Evameva ahaṃ kāḷa        bhutvā bhakkhaṃ rasuttamaṃ
        aladdhā mānusaṃ maṃsaṃ        maññe hessāmi jīvitanti.
Vatthu pana heṭṭhā vuttasadisamevāti.
     Tattha bhāvitattānanti bhāvitattānaṃ tesaṃ pañcannaṃ isisatānaṃ.
Accharaṃ kāmayantovāti so kira tesaṃ isīnaṃ mahājambūpesiyā khādanakāle
anāgamanaṃ viditvā kena nukho kāraṇena nāgacchanti sace katthaci
gatā jānissāmi no ce atha tesaṃ isīnaṃ santike dhammaṃ
suṇissāmīti uyyānaṃ gantvā isīnaṃ pāde vanditvā gaṇajeṭṭhakassa
santike dhammaṃ suṇanto nisīdi. Suriye atthaṅgate uyyojiyamānopi
ajja idheva vasissāmīti vatvā isigaṇaṃ vanditvā paṇṇasālaṃ
pavisitvā nipajji. Rattibhāge sakko devarājā
devaccharāsaṅghaparavuto saddhiṃ attano paricārikāhi isigaṇaṃ vandituṃ
āgato. Sakalārāmo ekobhāso ahosi. Sujāto kinnu kho
etanti uṭṭhāya paṇṇasālachiddena olokento sakkaṃ isigaṇaṃ
vandituṃ āgataṃ devaccharāparivutaṃ disvā accharānaṃ saha dassanena
rāgaratto ahosi. Sakko nisīditvā dhammakathaṃ sutvā sakaṭṭhānameva
gato. Kuṭumbikopi punadivase isigaṇaṃ vanditvā pucchi bhante
ko nāmeso rattibhāge tumhākaṃ vandanatthāya āgatoti.
Sakko āvusoti. Taṃ parivāretvā nisinnā kā nāmetāti.
Devaccharā nāmetāti. So isigaṇaṃ vanditvā gehaṃ gantvā
gatakālato paṭṭhāya accharaṃ me detha accharaṃ me dethāti
vilapi. Atha naṃ ñātakā parivāretvā bhūtāviṭṭho nukhoti accharaṃ
pahariṃsu. So nāhaṃ etaṃ accharaṃ kathemi devaccharaṃ kathemīti
vatvā ayaṃ accharāti alaṅkaritvā ānītaṃ bhariyaṃpi gaṇikaṃpi
Olokento nāyaṃ accharā yakkhinī esāti devaccharaṃ me dethāti
vilapanto nirāhāro tattheva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ
        accharaṃ kāmayantova     na so bhuñji na so pivi
        kusaggenūdakamādāya     samudde udakaṃ mineti.
     Tattha samudde udakaṃ mineti samma kāḷahatthi yo kusaggena
udakaṃ gahetvā ettakaṃ siyā samudde udakanti tena saddhiṃ upamāya
mineyya so kevalaṃ mineyya kusagge udakaṃ pana atiparittameva yathā
taṃ evaṃ mānusikā kāmā dibbakāmānaṃ santike tasmā so sujāto
aññaṃ itthiṃ na olokesi accharameva patthento mato.
Evamevāti yathā so dibbakāmaṃ alabhanto jīvitaṃ jahi evaṃ ahaṃpi
uttamarasaṃ manussamaṃsaṃ alabhanto jīvitaṃ jahissāmīti āha.
     Taṃ sutvā kāḷahatthī ayaṃ rājā ativiya rasagiddho saññāpessāmi
nanti sakajātikānaṃ maṃsaṃ khāditvā ākāsacārino suvaṇṇahaṃsāpi
tāvadeva naṭṭhāti dassetuṃ gāthādvayamāha
        yathāpi te dhataraṭṭhā    haṃsā vehāsayaṅgamā
        ayuttaparibhogena       sabbe abbhatthataṃ gatā.
        Evameva tuvaṃ rāja     dīpadinda suṇohi me
        abhakkhaṃ rāja bhakkhasi     tasmā pabbājissanti tanti.
     Tattha ayuttaparibhogenāti attano anājīvabhūtena paribhogena.
Abbhatthataṃ gatāti sabbe maraṇameva pattā.
     Atīte kira cittakūṭe suvaṇṇaguhāyaṃ navutihaṃsasahassāni sāliṃ
Khādantā vasanti. Te vassike cattāro māse na nikkhamanti
sace nikkhameyyuṃ udakapuṇṇehi pakkhehi uppatituṃ asakkontā
samuddeyeva pateyyuṃ tasmā na nikkhamanti. Upakaṭṭhe pana
vassakāle jātassarato sayañjātasāliyo āharitvā guhaṃ pūretvā
sāliṃ khādantā vasanti. Tesaṃ pana guhaṃ paviṭaṭhakāle guhadvāre eko
rathacakkappamāṇo uṇṇānābhimakkaṭako ekekasmiṃ māse ekekaṃ jālaṃ
vitthanati. Tassa ekekaṃ suttaṃ gorajjuppamāṇaṃ hoti. Haṃsā taṃ
jālaṃ bhindissāmāti ekassa taruṇahaṃsassa dve koṭṭhāse denti.
Te vigate deve purato gantvā taṃ jālaṃ bhindanti. Tena maggena
sesā gacchanti. Athekasmiṃ kāle pañcamāse atikkante vasso
vuṭṭho ahosi. Te haṃsā khīṇagocarā kinnu kho kattabbanti
mantetvā jīvantā aṇḍāni labhissāmāti paṭhamaṃ aṇḍāni
khādiṃsu. Tato potake tato jiṇṇahaṃse pañcamāsaccayena
vasse upagate makkaṭako pañca jālāni vitthanati. Haṃsā
sakajātikānaṃ maṃsaṃ khāditvā appathāmā jātā. Dviguṇakoṭṭhāsalābhī
haṃsataruṇo jāle paharitvā cattāri chinditvā pañcamaṃ chindituṃ
nāsakkhi tattheva laggi. Athassa sīsaṃ vijjhitvā makkaṭako
lohitaṃ pivi. Aññopi āgantvā jālaṃ pahari sopi tattheva
laggīti evaṃ sabbesaṃpi makkaṭako lohitaṃ pivi. Tadā dhataraṭṭhakulaṃ
ucchinnanti vadanti. Tena vuttaṃ sabbe abbhatthataṃ gatāti.
     Evameva tuvanti yathā te haṃsā abhakkhitabbaṃ sakajātikānaṃ
Maṃsaṃ khādiṃsu tathā tvaṃpi khādasi. Tasmiṃ khaṇe sakalanagaraṃ
bhayappattaṃ. Tasmā pabbājissanti tanti viramatha mahārāja yasmā
abhakkhaṃ sakajātimaṃsaṃ bhakkhasi tasmā ime nagaravāsino taṃ raṭṭhā
pabbājessanti.
     Rājāpi aññaṃ upamaṃ vattukāmo ahosi. Nāgarā pana
uṭṭhāya senāpati kiṃ karosi kiṃ manussamaṃsakhādakacoraṃ gahetvā
vicarasi sace na viramissati tvaṃ raṭṭhato taṃ pabbājehīti
nāssa kathetuṃ adaṃsu. Rājā bahūnaṃ kathaṃ sutvā bhīto punapi vattuṃ
nāsakkhi. Punapi taṃ senāpati kiṃ mahārāja viramituṃ sakkhissi
noti vatvā na sakkomīti vutte sabbaṃ orodhagaṇañca puttadhītaro
ca sabbālaṅkārapaṭimaṇḍite ekapasse ṭhapetvā mahārāja
imaṃ ñātimaṇḍalañca amaccagaṇañca rajjasiriñca olokehi mā
evaṃ nassissasi viramatha mahārāja manussamaṃsakhādanatoti āha.
Rājā na mayhaṃ ete manussamaṃsato piyataranti vatvā tenahi
tumhe mahārāja imamhā nagarā ca raṭṭhā ca nikkhamathāti vutte
kāḷahatthi na me rajjenattho nagarā nikkhamāmi ekaṃ pana me
khaggañca rasakañca bhājanañca dehīti āha. Athassa khaggañca
manussamaṃsapacanabhājanañca pacchiñca ukkhipāpetvā rasakañca datvā
raṭṭhā pabbājanīyakammaṃ kariṃsu. So khaggañca rasakañca ādāya nagarā
nikkhamitvā araññaṃ pavisitvā ekasmiṃ nigrodhamūle vasanaṭṭhānaṃ katvā
Tattheva vasanto aṭavimagge ṭhatvā manusse gatāgate māretvā
āharitvā rasakassa deti. Sopissa maṃsaṃ pacitvā rañño upanāmesi.
Evaṃ ubhopi jīvanti. Ahaṃ manussacoro porisādoti vatvā tasmiṃ
pakkhante koci sakabhāvena saṇṭhāretuṃ na sakkoti sabbe bhūmiyaṃ
patiṃsu. Tesu yaṃ yaṃ icchati taṃ taṃ uddhaṃpādaṃ adhosiraṃ katvā
āharitvā rasakassa deti. So ekadivasaṃ araññe kiñci manussaṃ
alabhitvā āgato rasakena kiṃ devāti vutte rasaka uddhane
ukkhaliṃ āropehīti āha. Maṃsaṃ kahaṃ devāti. Labhissāmi ahaṃ maṃsanti
āha. So natthi me jīvitanti kampamāno rājānaṃ vanditvā
rodamāno uddhane aggiṃ katvā ukkhaliṃ āropesi. Atha naṃ
porisādo asinā paharitvā māretvā sayamevassa maṃsaṃ pacitvā
khādi tato paṭṭhāya ekakova jāto yaṃ yaṃ labhitvā sayameva
pacitvā khādati. Porisādo manussānaṃ maggaṃ paṭihanatīti sakalajambūdīpe
pākaṭo ahosi. Pabbājanīyakaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.
     Tadā eko sampannavibhavo brāhmaṇo pañcahi sakaṭasatehi
vohāraṃ karonto pubbantato aparantaṃ sañcarati. So cintesi
porisādo nāma kira coro magge manusse māreti dhanaṃ datvā
taṃ aṭaviṃ atikkamissāmīti. So aṭavimukhavāsīnaṃ manussānaṃ maṃ
aṭaviṃ atikkamethāti sahassaṃ datvā tehi saddhiṃ maggaṃ paṭipajji.
Gacchanto ca sabbasatthaṃ purato katvā sunahātānulitto
sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito setagoṇayutte sukhayānake nisinno tehi
Ativāhikapurisehi parivuto sabbapacchato agamāsi. Tasmiṃ khaṇe porisādo
rukkhaṃ āruyha purise upadhārento sesamanussesu kiṃ imesu
khāditabbaṃ atthīti vigatacchando hutvā brāhmaṇaṃ diṭṭhakālato paṭṭhāya
taṃ khāditukāmatāya paggharitakheḷo ahosi. So tasmiṃ attano
santikaṃ āgate rukkhā oruyha ahaṃ hare coro porisādoti
tikkhattuṃ nāmaṃ sāvetvā khaggaṃ parivattento vālukāya tesaṃ
manussānaṃ akkhīni pūrento viya pakkhandi. Ekopi saṇṭhāretuṃ
samattho nāma nāhosi. Sabbe bhūmiyaṃ urena nipajjiṃsu. So
sukhayānake nisinnaṃ brāhmaṇaṃ pāde gahetvā piṭṭhiyaṃ adhosīsakaṃ
olambetvā sīsaṃ gopphakehi paharanto ukkhipitvā pāyāsi.
Purisā uṭṭhāya bho tassa mayaṃ brāhmaṇassa hatthato kahāpaṇasahassaṃ
gaṇhimhā ko nāma amhākaṃ purisakāro sakkonto vā
asakkonto vā thokaṃ anubandhāmāti taṃ anubandhiṃsu. Porisādopi
nivattitvā olokento kañci adisvā sanikaṃ pāyāsi.
Tasmiṃ khaṇe eko thāmasampanno sūrapuriso vegena anubandhitvā
taṃ sampāpuṇi. So taṃ disvā ekaṃ vatiṃ laṅghanto khadirakhāṇukaṃ
atikkami. Khāṇuko piṭṭhipādena nikkhami. So lohitena
paggharantena khañjiyamāno pāyāsi. Atha naṃ so puriso disvā bho
mayā esa viddho kevalaṃ tumhe pacchato etha gaṇhissāma
nanti āha. Te dubbalabhāvaṃ ñatvā taṃ anubandhiṃsu. So tehi
anubandhabhāvaṃ ñatvā brāhmaṇaṃ visajjetvā attānaṃ sotthimakāsi.
Ativāhikapurisā brāhmaṇassa laddhakālato paṭṭhāya kiṃ amhākaṃ
corenāti tatova nivattiṃsu. Porisādopi attano nigrodhamūlaṃ
gantvā pārohabbhantaraṃ pavisitvā nipanno ayye rukkhadevate
sace me sattāhabbhantareyeva vaṇaṃ phāsukaṃ kātuṃ sakkhissasi
sakalajambūdīpe ekasatakhattiyānaṃ galalohitena tava khandhaṃ dhovitvā
antehi parikkhipāpetvā pañcamadhuramaṃsena balikammaṃ karissāmīti
āyācanaṃ akāsi. Tassa pana maṃsañca annapānañca alabhantassa
sarīraṃ sussi. Antosattāheyeva vaṇo phāsuko ahosi. So
devatānubhāvena tassa phāsukabhāvaṃ sallakkhesi. So katipāhaṃ
manussamaṃsaṃ khāditvā balaṃ labhitvā evaṃ cintesi bahūpakārā me
devatā āyācanamassā muñcissāmīti. So khaggaṃ ādāya
rukkhamūlato nikkhamitvā rājāno ānessāmīti pāyāsi.
     Atha naṃ purimabhave yakkhakāle ekato manussamaṃsakhādako sahāyako
yakkho anuvicaranto disvā ayaṃ mama atītabhave sahāyoti ñatvā
samma maṃ sañjānāsīti pucchi. Na sañjānāmi sammāti. Athassa
purimabhave yakkhakāle katakāraṇaṃ kathesi. So taṃ sañjānitvā
paṭisanthāramakāsi. Kahaṃ nibbattosīti yakkhena puṭṭho nibbattaṭṭhānañca
raṭṭhā pabbājanīyakāraṇañca idāni vasanaṭṭhānañca khāṇunā
viddhakāraṇañca devatāya āyācanā mocanatthaṃ gamanakāraṇañca sabbaṃ
ārocetvā samma tayāpi mametaṃ kiccaṃ nittharitabbaṃ ubhopi
mayaṃ gacchāma sammāti āha. Samma na gacchāmi ekaṃ pana me
Kammaṃ atthi ahaṃ kho pana anagghaṃ padalakkhaṇaṃ nāma mantaṃ jānāmi
so balañca javañca tejussadañca karoti taṃ mantaṃ gaṇhāhīti.
So sādhūti sampaṭicchi. Yakkhopissa taṃ datvā pakkāmi.
Porisādo mantaṃ uggahetvā tato paṭṭhāya vātajavo atisūro
mahābalaparakkamo ahosi. So sattāhabbhantareyeva ekasatarājāno
uyyānādīni gacchante disvā vātavegena pakkhanditvā nāmaṃ sāvetvā
vagganto nadanto bhayappatte katvā pāde gahetvā adhosire
katvā paṇhiyā sīsaṃ paharanto vātavegena netvā hatthatalesu
chiddāni katvā rajjuyā nigrodharukkhe olambesi. Aggapādaṅgulīhi
bhūmiyaṃ phusamānāhi atha te sabbe rājāno vāte paharante
milātakoraṇḍakadāmāni viya parivattentā olambiṃsu. Sutasomo
mama piṭṭhācariyo hoti sace gaṇhissāmi sakalajambūdīpo tuccho
bhavissatīti taṃ na nesi. Sohaṃ balikammaṃ karissāmīti aggiṃ katvā
sūle tacchento nisīdi. Rukkhadevatā taṃ kiriyaṃ disvā mayhaṃ
kiresa balikammaṃ karoti vaṇepissa mayā kiñci phāsukaṃ kataṃ natthi
idāni taṃ imesaṃ mahāvināsaṃ karissati kinnu kho kattabbanti
cintetvā ahametaṃ nivāretuṃ na sakkhissāmīti catunnaṃ mahārājānaṃ
santikaṃ gantvā tamatthaṃ kathetvā nivāretha nanti āha. Tehipi
na mayaṃ porisādaṃ nivāretuṃ sakkhissāmāti vutte sakkaṃ upasaṅkamitvā
tamatthaṃ kathetvā nivāretha nanti āha. Sopi nāhaṃ sakkomi
nivāretuṃ ekamatthaṃ pana ācikkhissāmīti vatvā ko nāmāti vutte
Sadevake loke sadiso añño natthi kururaṭṭhe pana indapattanagare
korabyarājaputto sutasomo nāma taṃ nibbisevanaṃ katvā damessati
rājūnañca jīvitaṃ dassati tañca manussamaṃsaṃ khādanato oramāpessati
sakalajambūdīpe amataṃ viya abhisiñcissati sacepi rājūnaṃ jīvitaṃ
dātukāmo sutasomaṃ ānetvā balikammaṃ kātuṃ vaṭṭatīti vadehīti.
Sā sādhūti sampaṭicchitvā khippaṃ āgantvā pabbajitavesena
tassa avidūre pāyāsi. So pana padasaddena rājā nukho
koci palāto bhavissatīti olokento taṃ disvā pabbajitā
nāma khattiyāva imaṃ gahetvā ekasataṃ pūretvā balikammaṃ karissāmīti
uṭṭhāya asihattho anubandhi tiyojanaṃ anubandhitvāpi pāpuṇituṃ
nāsakkhi. Gatte hi sedā muñciṃsu. So cintesi ahaṃ pubbe
hatthiṃpi assaṃpi rathaṃpi dhāvantaṃ anubandhitvā gaṇhāmi ajja imaṃ
pabbajitaṃ sakāya pakatiyā gacchantaṃ sabbathāmeneva dhāvantopi gaṇhituṃ
na sakkomi kinnu kho kāraṇanti. Tato so pabbajito nāma
vacanakaro hoti tiṭṭhāti naṃ vatvā ṭhitaṃ gaṇhissāmīti cintetvā
tiṭṭha samaṇāti āha. Ahaṃ tāva ṭhito tvaṃ pana ṭhātuṃ vāyāmaṃ
karosīti. Atha naṃ bho pabbajitā nāma jīvitahetupi alikaṃ na
bhaṇanti tvaṃ pana musā kathesīti vatvā gāthamāha
        tiṭṭhāhīti mayā vutto    so tvaṃ gacchasi pammukho
        aṭṭhito tvaṃ ṭhitomhīti    lapasi brahmacārini
        idaṃ kho samaṇayuttaṃ       asiñca me maññasi kaṅkhapattanti.
     Tattha tiṭṭhāhīti samaṇa tiṭṭhāhi iti vacanaṃ mayā vutto so
tvaṃ gacchasi brahmacārini aṭṭhito tvaṃ ṭhito amhi iti lapasi
me asiñca kaṅkhapattaṃ maññasi. Pammukhoti parammukho.
     Tato devatā gāthādvayamāha
                ṭhitohamasmi sadhammesu rāja
                na nāmagottaṃ parivattayāmi
                corañca loke aṭhitaṃ vadanti
                āpāyikaṃ nerayikaṃ ito cutaṃ.
        Sace me saddhasi rāja     sutaṃ gaṇhāhi khattiyaṃ
        tena yaññaṃ yajitvāna      evaṃ saggaṃ gamissasīti.
     Tattha sadhammesūti mahārāja ahaṃ sakesu dasakusalakammapathadhammesu
ṭhito asmi bhavāmi. Na nāmagottanti yathā tvaṃ pubbe brahmadatto
hutvā taṃ nāmaṃ jahitvā purisādo hutvā idāni kammāsapādo
jāto khattiyakule jātopi abhakkhaṃ manussamaṃsaṃ bhakkhesi attano
nāmagottaṃ yathā parivattesi nāhaṃ tathā nāmagottaṃ parivattayāmi
loke corañca dasakusalakammapathesu aṭṭhitaṃ nāma vadanti. Ito
cutanti ito cutaṃ hutvā apāye niraye nibbattamānaṃ. So hi
niraye patamāno attano patiṭṭhaṃ na labhati. Sutanti sutasomaṃ.
Bho purisāda musāvādīsi tvaṃ tayā mayhaṃ sakalajambūdīpe rājāno
ānetvā balikammaṃ karissāmīti vuttaṃ paṭissutaṃ. Idāni ye vā
te vā dubbalarājāno ānesi jambūdīpatale jeṭṭhakaṃ
Sutasomamahārājānaṃ na ānesi vacanante musā nāma ahosi tasmā sutasomaṃ
gaṇhāhīti.
     Evañca pana vatvā devatā pabbajitavesaṃ antaradhāpetvā
sakeneva vaṇṇena ākāse suriyo viya jajjalamānā aṭṭhāsi.
So tassa kathaṃ sutvā rūpañca oloketvā kāsi tvanti āha.
Ahaṃ imasmiṃ rukkhe nibbattadevatāti. So diṭṭhā me attanā
devatāti tussitvā sāmi devarāja mā sutasomassa kāraṇā cintayi
attano rukkhaṃ pavisāhīti. Atha devatā tassa passantasseva rukkhaṃ
pāvisi. Tasmiṃ khaṇe suriyo atthaṅgato cando uggato.
Porisādo vedaṅgakusalo nakkhattacāraṃ jānāti. So nabhaṃ
oloketvā sve phussanakkhattaṃ bhavissati sutasomo nahāyituṃ uyyānaṃ
gamissati tattha naṃ gaṇhissāmi ārakkho panassa mahā bhavissati
samantā tiyojanaṃ sakalanagaravāsino rakkhantā vicarissanti asaṃvidahite
ārakkhe paṭhamayāmeyeva migāciravanuyyānaṃ gantvā maṅgalapokkharaṇiṃ
otaritvā vasissāmīti cintetvā tattha gantvā pokkharaṇiṃ oruyha
paduminipattena sīsaṃ paṭicchādetvā aṭṭhāsi. Tassa tejena
macchakacchapādayo osakkitvā udakapariyante vaggavaggā hutvā
vicariṃsu. Kuto pana laddhāyaṃ tejoti. Pubbayogavasena. So hi
kassapadasabalassa kāle khīrasalākabhattaṃ paṭṭhapesi. Tena mahāthāmo
ahosi. Aggisālaṃ kāretvā bhikkhusaṅghassa sītavinodanatthaṃ aggiñca
dārūni ca dārucchedanavāsiñca pharasuñca adāsi. Tena tejavā ahosi.
Evaṃ tasmiṃ antouyyānaṃ gateyeva balavapaccūsakāle samantā tiyojane
ārakkhaṃ gaṇhiṃsu. Rājāpi pātova bhuttapātarāso alaṅkatahatthikhandhavaragato
caturaṅginiyā senāya parivuto nagarato nikkhami.
     Tadā takkasilato nando nāma brāhmaṇo catasso satārahā
gāthāyo ādāya vīsatiyojanasatikaṃ maggaṃ atikkamma taṃ nagaraṃ patvā
dvāragāme vasitvā suriye uggate nagaraṃ pavisanto rājānaṃ
pācīnadvāre nikkhamantaṃ disvā hatthaṃ pasāretvā jayāpesi. Rājā
disācakkhuko hutvā gacchanto unnatappadese ṭhitassa brāhmaṇassa
pasāritahatthaṃ disvā hatthināgaṃ pesetvā brāhmaṇaṃ upasaṅkamitvā
pucchanto gāthamāha
                kismiṃ nu raṭṭhe vata jātibhūmi
                atha kena atthena idhānupatto
                akkhāhi me brāhmaṇa etamatthaṃ
                kimicchasi demi tayajja patthitanti.
      Atha naṃ so gāthamāha
                gāthā catasso dharaṇīmahissara
                sugambhīratthavarā sāgarūpamā
                taveva atthāya idhāgatosmi
                suṇohi gāthā paramatthasañhitāti.
     Tattha dharaṇīmahissarāti bhūmissara bhūmipāla catasso gāthā
Kiṃbhūtā sugambhīraatthavarā sāgarūpamā tava eva atthāya idaṃ
ṭhānaṃ anuppatto asmi bhavāmi. Suṇohīti kassapadasabalena desitā
paramatthasañhitā imā satārahā gāthāyo suṇohīti attho.
     Brāhmaṇo taṃ vacanaṃ vatvā mahārāja imā kassapadasabalena
desitā catasso satārahā gāthāyo tumhe sutavittakāti sutvā
tumhākaṃ desituṃ āgatomhīti āha. Rājā tuṭṭhamānaso hutvā
ācariya suṭṭhu te āgataṃ mayā pana ito nivattituṃ na sakkā
ajja phussanakkhattayogena sīsaṃ nahāyituṃ āgatomhīti ahaṃ punadivase
āgantvā sossāmi tvaṃ mā ukkaṇṭhīti vatvā gacchatha tumhe
brāhmaṇassa asukagehe sayanaṃ paññapetvā detha ghāsacchādanaṃ
saṃvidahathāti amacce āṇāpetvā gantvā uyyānaṃ pāvisi. Taṃ
aṭṭhārasahatthena pākārena parikkhittaṃ ahosi. Taṃ aññamaññaṃ
saṃghaṭṭayantā hatthino parikkhipiṃsu. Tato assā parikkhipiṃsu tato
rathā tato dhanuggahā tato pattikāti. Saṅkhubhitamahāsamuddo
viya unnādento balanikāyoyeva ahosi. Rājā oḷārikāni
ābharaṇāni omuñcitvā massukammaṃ kārāpetvā nahānacuṇṇena
ubbaṭṭitasarīro pokkharaṇiyā anto rājavibhavena nahātvā
paccuttaritvā udakagahaṇasāṭakena nivāsetvā aṭṭhāsi. Athassa
dussagandhamālālaṅkārāni upanayiṃsu. Atha porisādo cintesi ayaṃ
rājā alaṅkatakāle bhāriko bhavissati sallahukakāleyeva naṃ
gaṇhissāmīti. So nadanto vagganto maccu viya matthake khaggaṃ
Paribhamanto ahaṃ hare coro porisādoti nāmaṃ sāvetvā aṅguliṃ
nalāte ṭhapetvā udakā uttari. Tassa saddaṃ sutvā hatthārohā
saha hatthīhi assārohā saha assehi bhassiṃsu rathārohā saha
rathehi bhassiṃsu balanikāyā gahitagahitāni āvudhāni chaḍḍetvā
urena bhūmiyaṃ nipajjiṃsu. Porisādo sutasomaṃ ukkhipitvā gaṇhi.
Sesarājāno gahaṇakāle pāde gahetvā adhosīsakaṃ katvā paṇhiyā
sīsaṃ paharanto gacchati. Bodhisattaṃ pana upagantvā onato
ukkhipitvā khandhe nisīdāpesi. So porisādo dvārena gamanaṃ
papañco bhavissatīti cintetvā gamanaṃ apassanto sammukhaṭṭhāneyeva
aṭṭhārasahatthubbedhaṃ pākāraṃ ullaṅghitvā purato ca paggalitapādena
mattavaravāraṇakumbhe akkamitvā pabbatakūṭāni pātento viya vātajavena
assarathapiṭṭhe akkamanto pātetvā rathadhure rathasīse akkamitvā
bhamaracakkaṃ bhamanto viya nīlaphalakāni nigrodhapattāni maddanto viya
ekavegeneva tiyojanamaggaṃ gantvā atthi nukho koci sutasomassatthāya
pacchato āgacchantoti oloketvā kiñci adisvā sanikaṃ gacchanto
sutasomassa kesaggato udakabindūni attano ure patitāni disvā
maraṇassa abhāyanakasatto nāma natthi sutasomopi maraṇabhayena
rodati maññeti cintetvā āha
                na ve rudanti matimanto sapaññā
                bahussutā ye bahuṭhānacintino
                Dīpaṃ hi etaṃ paramaṃ narānaṃ
                yaṃ paṇḍitā sokanudā bhavanti.
                Attāna ñātī udāhu puttadāraṃ
                dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ
                kimeva tvaṃ sutasomānutappe
                korabya seṭṭha vacanaṃ suṇoma teti.
     Tattha yaṃ paṇḍitāti yaṃ tumhādisā paṇḍitā aññesaṃ sokanudā
bhavanti etaṃ sokavinodanaṃ aññesaṃ dīpaṃ mahāsamudde bhinnanāvānaṃ
dīpo viya patiṭṭhā hoti tasmā tumhādisā matimanto na
rudantīti attho. Kimeva tvanti samma sutasoma tumhādise
maraṇabhayena rodante aññe andhabālā kiṃ karissanti api ca
taṃ pucchāmi imesu attādīsu kimeva tvaṃ sutasomānutappeti
kimeva socasi kiṃ cintesīti attho.
     Sutasomo āha
                na cāhamattānamanutthunāmi
                na puttadāraṃ na dhanaṃ na raṭṭhaṃ
                satañca dhammo carito purāṇo
                taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇassānutappe.
                Kato mayā saṅgaro brāhmaṇena
                raṭṭhe sake issariye ṭhitena
                Taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇasampadāya
                saccānurakkhaṃ punarāvajissanti.
     Tattha anutthunāmīti ahaṃ tāva neva rodāmi na socāmi
imesaṃpi attādīnaṃ atthāya na anutthunāmi na socāmi api ca
kho sataṃ paṇḍitānaṃ carito purāṇo dhammo atthi yaṃ saṅgaraṃ
katvā saccaṃ nāma taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇassa anusocāmīti attho.
Saccānurakkhanti saccaṃ anurakkhanto. So hi vata brāhmaṇo
takkasilato kassapadasabalassa desitā catasso gāthāyo ādāya
āgato tassāhaṃ āgantukavattaṃ kāretvā nahātvā āgato
suṇissāmi yāva mamāgamanā āgamehīti saṅgaraṃ katvā āgato
tvaṃ pana gāthā sotuṃ adatvāva maṃ gaṇhi sace maṃ visajjesi
taṃ dhammaṃ sutvā saccānurakkhaṃ punarāvajissanti vadati.
     Atha naṃ porisādo āha
                na vāhametaṃ abhisaddahāmi
                sukhī naro maccumukhā pamutto
                amittahatthaṃ punarāvajeyya
                korabya seṭṭha na hi maṃ upeti.
                Mutto tuvaṃ porisādassa hatthā
                gantvā sakaṃ mandiraṃ kāmakāmī
                madhuraṃ piyaṃ jīvitaṃ laddha rāja
                kuto tvaṃ ehisi me sakāsanti.
     Tattha sukhīti sukhappatto hutvā. Maccumukhā pamuttoti
mādisassa corassa hatthato muttatāya maraṇamukhā mutto nāma
hutvā puna āvajeyya āgaccheyya ahaṃ etaṃ vacanaṃ na abhisaddahāmi
korabya seṭṭha maṃ santike na hi upeti. Tattha sutasoma tuvaṃ
porisādassa hatthato mutto. Sakaṃ mandiranti rājadhānigehaṃ.
Kāmakāmīti kāmaṃ kāmayamānoti attho. Tuvaṃ me mama santike
kuto ehisi.
     Taṃ sutvā mahāsatto kesarasīho viya asambhīto āha
                mataṃ vareyya parisuddhasīlo
                na jīvitaṃ garahito pāpadhammo
                na hi  taṃ naraṃ tāyate duggatībhi
                yassāpi hetu alikaṃ bhaṇeyya.
                Sacepi vāto girimāvaheyya
                cando ca suriyo ca chamā pateyya
                sabbāva najjo paṭisotaṃ vaheyyuṃ
                na tvevāhaṃ rāja musā bhaṇeyyanti.
     Tattha mataṃ vareyyāti porisāda yo naro parisuddhasīlo maraṇaṃ
iccheyya icchatu patthetūti attho. Na jīvitanti pāpadhammo
pana garahito jīvitaṃ na vareyya mā icchatu. Jīvitaṃ hi tassa
āyatiṃ abhaddakattā dujjīvitaṃ nāma. Yassāti yassa attano
atthāya dussīlo alikaṃ bhaṇeyya etamattādivatthuṃ taṃ purisaṃ
Duggatībhi na tāyate na rakkhati. Girimāvaheyyāti samma porisāda
mayā saddhiṃ  ekācariyakule sikkhito evarūpo sahāyako hutvā ahaṃ
jīvitahetu musā na kathemi sace puratthimādibhedo vāto uṭṭhāya
mahantaṃ pabbataṃ tūlapicu viya ākāse āvaheyya taṃpi saddahātabbaṃ
ahaṃ musā na bhaṇeyyanti idaṃ vacanaṃ tveva saddahātabbaṃ cando
ca suriyo ca attano vimānena saddhiṃ paṭhaviyaṃ pateyya sabbāpi
najjo paṭisotaṃ vaṭṭeyyuṃ bho porisāda evarūpaṃ vacanaṃ sace
bhaṇe saddahitabbaṃ ahaṃ musā bhaṇeyyaṃ iti vacanaṃ tuyhaṃ
janehi vuttaṃ nāma taṃ na saddahitabbaṃ
                nabhaṃ phaleyya udadhi visusse
                saṃvatteyya bhūtadharā vasundharā
                siluccayo meru samuṭṭhaheyya pabbato
                na tvevāhaṃ rāja musā bhaṇeyyanti.
Evaṃ vuttepi so na saddahatiyeva.
     Atha bodhisatto ayaṃ mayhaṃ na saddahati sapathenapi naṃ
saddahāpessāmīti cintetvā samma porisāda khandhato tāva maṃ
otārehi sapathaṃ katvā taṃ saddahāpessāmīti vatvā tena
otāretvā bhūmiyaṃ ṭhapito sapathaṃ karonto gāthamāha
                asiñca sattiñca parāmasāmi
                sapathaṃpi te samma ahaṃ karomi
                Tayā pamutto anaṇo bhavitvā
                saccānurakkhaṃ punarāvajissanti.
     Tassattho samma porisāda sace icchasi evarūpehi āvudhehi
saṃvidahitārakkhe khattiyakule me nibbatti nāma mā hotūti asiñca
sattiñca parāmasāmi aññaṃ vā yaṃ icchasi taṃ sapathaṃpi te
samma ahaṃ karomi yathāhaṃ tayā pamutto gantvā brāhmaṇassa
anaṇo hutvā saccamanurakkhanto punāgamissāmīti.
     Tato porisādo ayaṃ sutasomo khattiyehi akattabbaṃ sapathaṃ
karoti kiṃ me iminā etu vā mā vā ahaṃpi khattiyarājā
mameva bāhulohitaṃ gahetvā devatāya balikammaṃ karissāmi ayaṃ
ativiya kilamatīti cintetvā gāthamāha
                yo te kato saṅgaro brāhmaṇena
                raṭṭhe sake issariye ṭhitena
                taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇasampadāya
                saccānurakkhaṃ punarāvajassūti.
     Tattha punarāvajassūti puna āgaccheyyāsi.
     Atha naṃ mahāsatto samma porisāda mā cintayi catasso
satārahā gāthāyo sutvā dhammakathikassa pūjaṃ datvā pātova
āgamissāmīti vatvā gāthamāha
                yo me kato saṅgaro brāhmaṇena
                raṭṭhe sake issariye ṭhitena
                Taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇasampadāya
                saccānurakkhaṃ punarāvajissanti.
     Tattha punarāvajissanti puna āgacchāmi.
     Atha naṃ porisādo mahārāja tumhe khattiyehi akattabbaṃ
sapathaṃ karittha taṃ anussareyyāthāti vatvā samma porisāda tvaṃ
maṃ daharakālato paṭṭhāya jānāsi hassenāpi me musā na
kathitapubbā kiṃ musā kathessāmi svāhaṃ idāni rajje patiṭṭhito
dhammādhammaṃ jānanto kiṃ musā kathessāmi saddahasi mayhaṃ ahante
sve balikammaṃ pāpuṇissāmīti saddahāpito tenahi gaccha mahārāja
tumhesu anāgatesu balikammaṃ na bhavissati devatāpi tumhehi vinā
na sampaṭicchi mā me balikammassa antarāyaṃ karitthāti mahāsattaṃ
uyyojesi. So rāhumukhā muttacando viya nāgabalo thāmasampanno
khippameva nagaraṃ pāpuṇi.
     Atha senāpissa sutasomamahārājā paṇḍito madhuradhammakathiko
ekaṃ dve kathā kathetuṃ labhanto porisādaṃ dametvā sīhamukhā
muttamattavaravāraṇo viya āgamissati ime rājānaṃ porisādassa
datvā āgatāti amhe nagaravāsino janā garahissantīti cintetvā
bahinagareyeva ṭhitā taṃ dūrato āgacchantaṃ disvā paccuggantvā vanditvā
kathaṃ mahārāja porisādena kilamitoti paṭisanthāraṃ katvā porisādena
mayhaṃ mātāpitūhi dukkaraṃ kataṃ tathārūpo nāma caṇḍo sāhasiko
Mama dhammakathaṃ sutvā maṃ visajjesīti vutte rājānaṃ alaṅkaritvā
hatthikkhandhaṃ āropetvā parivāretvā nagaraṃ pāvisi. Taṃ disvā
sabbe nāgarā tussiṃsu. Sopi dhammagarutāya dhammasoṇḍatāya
mātāpitaro adisvāva pacchāpi te passissāmīti rājanivesanaṃ pavisitvā
rājāsane nisīditvā brāhmaṇaṃ pakkosāpetvā massukammādīni cassa
āṇāpetvā kappitamassuṃ nahātānulittaṃ vatthālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ
katvā ānetvā dassitakāle sayaṃ pacchā nahātvā tassa attano
bhojanaṃ dāpesi. Tasmiṃ bhutte sayaṃ bhuñjitvā taṃ mahārahe pallaṅke
nisīdāpetvā dhammagarukatāya assa gandhamālādīhi pūjaṃ katvā sayaṃ
nīcāsane nisīditvā tumhehi mayhaṃ ānītā satārahā gāthā suṇomi
ācariyāti yāci.
     Tamatthaṃ pakāsento satthā āha
                mutto ca so porisādassa hatthā
                gantvāna taṃ brāhmaṇa etadavoca
                suṇomi gāthāyo satārahāyo
                yā me sutā assu hitāya brahmeti.
     Tattha etadavocāti etaṃ avoca.
     Atha brāhmaṇo bodhisattena yācitakāle gandhehi hatthe
ubbaṭṭetvā pasibbakā manoramaṃ potthakaṃ nīharitvā ubhohi hatthehi
gahetvā tenahi mahārāja kassapadasabalena desitā rāgamadanādinimmadanā
amatamahānibbānasampāpikā catasso satārahā gāthāyo suṇohīti vatvā
Potthakaṃ olokento āha
        sakideva sutasoma          sabbhi hoti samāgamo
        sā naṃ saṅgati pāleti      nāsabbhi bahusaṅgamo.
        Sabbhireva samāsetha        sabbhi kubbhetha santhavaṃ
        sataṃ saddhammamaññāya        seyyo hoti na pāpiyo.
                Jiranti ve rājarathā sucittā
                atho sarīrampi jaraṃ upeti
                satañca dhammo na jaraṃ upeti
                santo have sabbhi pavedayanti.
                Nabhañca dūre paṭhavī ca dūre
                pāraṃ samuddassa tadāhu dūre
                tato have dūrataraṃ vadanti
                satañca dhammo asatañca rājāti.
     Tattha sakidevāti ekavārameva. Sabbhīti sappurisehi. Sā
nanti sā sabbhi saha saṅgati samāgamo ekavāraṃ pavattopi taṃ
puggalaṃ pāleti rakkhati gopeti. Nāsabbhīti asappurisehi pana bahu
suciraṃpi kato saṅgamo ekaṭṭhāne nivāso na pāleti anatthāvaho
hotīti attho. Samāsethāti saddhiṃ nisīdeyya sabbairiyāpathe
paṇḍiteheva saddhiṃ pavatteyyāti attho. Santhavanti mittasanthavaṃ.
Sataṃ saddhammanti paṇḍitānaṃ buddhādīnaṃ sattatiṃsabodhipakkhiyadhammasaṅkhātaṃ
saddhammaṃ. Seyyoti etaṃ dhammaṃ ñatvā vuḍḍhiyeva hoti hāni
Nāma natthīti attho. Rājarathāti rājūnaṃ ārohaṇīyarathā. Sucittāti
suparikammakatā. Sabbhi pavedayantīti buddhādayo santo sabbhīti
saṃkhyaṃ gataṃ sobhanaṃ uttamaṃ nibbānaṃ pavedayanti so nibbānasaṅkhāto
sataṃ dhammo jaraṃ na upeti na jirati. Nabhanti ākāso. Dūreti
paṭhavī hi patiṭṭhā saṅgahaṇā ākāso nirālambo appatiṭṭho
iti ubho ete ekābaddhāpi visaṃyogaṭṭhena anupalittaṭṭhena dūre
nāma honti. Pāranti orimatīrato paratīraṃ . Tadāhūti taṃ āhu.
     Iti brāhmaṇo catasso satārahā gāthāyo kassapadasabalena
desitaniyāmena kathetvā tuṇhī ahosi.
     Taṃ sutvā mahāsatto saphalaṃ vata me āgamananti tuṭṭhacitto
hutvā imā gāthā neva sāvakabhāsitā na isibhāsitā na
kavibhāsitā sabbaññubhāsitā kiṃ nukho agghantīti cintetvā imāsaṃ
sakalaṃpi cakkavāḷaṃ yāva brahmalokā sattaratanaparipuṇṇaṃ katvā
dadamāno neva anucchavikaṃ kātuṃ sakkoti ahaṃ panassa tiyojanasate
kururaṭṭhe sattayojanike indapattanagare rajjaṃ dātuṃ pahomi atthi
nukhvassa rajjaṃ kātuṃ bhāgyanti aṅgavijjānubhāvena olokento nāddasa
tato senāpatiṭṭhānādīni olokento ekagāmabhojakassāpi bhāgyaṃ
adisvā dhanalābhassa olokento koṭidhanato paṭṭhāya oloketvā
catunnaṃyeva kahāpaṇasahassānaṃ bhāgyaṃ disvā ettakena naṃ pūjessāmīti
catasso sahassatthavikā dāpetvā ācariya tumhe aññesaṃ khattiyānaṃ
imā gāthā desetvā kittakaṃ dhanaṃ labhitthāti pucchi. Ekekāya
Sataṃ sataṃ mahārājāti teneva satārahā gāthā nāma jātāti. Atha
naṃ mahāsatto ācariya tvaṃ attano gahetvā vicaraṇabhaṇḍassa
agghaṃ na jānāsi ito paṭṭhāya etā gāthā sahassārahā nāma
hontūti vatvā gāthamāha
        sahassiyo imā gāthā     nayimā gāthā satārahā
        cattāri tvaṃ sahassāni     khippaṃ gaṇhāhi brāhmaṇāti.
     Athassa ekaṃ sukhayānakaṃ datvā brāhmaṇaṃ sotthinā gehaṃ
sampāpethāti purise āṇāpetvā taṃ uyyojesi. Tasmiṃ khaṇe
sutasomaraññā satārahā gāthā sahassārahā katvā pūjitā sādhu sādhūti
mahāsādhukārasaddo ahosi. Tassa mātāpitaro taṃ saddaṃ sutvā
kiṃsaddo nāmesoti pucchitvā yathābhūtaṃ sutvā dhanalobhatāya
mahāsattassa kujjhiṃsu. Sopi brāhmaṇaṃ uyyojetvā tesaṃ santikaṃ
gantvā vanditvā aṭṭhāsi. Athassa pitā kathaṃ tāta evarūpassa
sāhasikassa corassa hatthato muttosīti paṭisanthāramattaṃpi akatvā
attano dhanalobhatāya saccaṃ kira tāta tayā catasso gāthā sutvā
cattāri sahassāni dinnānīti pucchitvā saccanti vutte āha
                asītiyā navutiyā ca gāthā
                satārahā cāpi bhaveyyu gāthā
                accantameva sutasoma vijānāhi
                sahassiyo nāma kā atthi gāthāti.
     Tattha accantamevāti attanāva jānāhi. Kā atthīti kuhiṃ
atthi.
     Atha naṃ mahāsatto nāhaṃ tāva dhanena vuḍḍhiṃ icchāmi sutena
icchāmīti saññāpento āha
                icchāmi vohaṃ sutavuḍḍhimattano
                santova maṃ sappurisā bhajeyyuṃ
                ahaṃ savantīhi mahodadhīva
                na hi tāta tappāmi subhāsitena.
                Aggi yathā tiṇakaṭṭhaṃ dahanto
                na tappati sāgarova nadīhi
                evaṃpi me paṇḍitā rājaseṭṭha
                sutvā na tappanti subhāsitena.
                Sakassa dāsassa yathā suṇomi
                gāthaṃ ahaṃ atthavatiṃ janinda
                tameva sakacca nisāmayāmi
                na hi tāta dhammesu mamatthi tittīti.
     Tattha voti nipātamattaṃ. Santoti eteva maṃ bhajeyyunti
icchāmi. Savantīhīti nadīhi. Sakassāti tiṭṭhatu nandabrāhmaṇo
yadā ahaṃ attano dāsassāpi suṇomi.
     Evañca pana vatvā mā maṃ tāta dhanassa hetu paribhāsasi
ahaṃ dhammaṃ sutvā āgamissāmīti sapathaṃ katvā āgato idānāhaṃ
Porisādassa santikaṃ gamissāmi idaṃ vo rajjaṃ gaṇhathāti rajjaṃ
niyyādento gāthamāha
                idante raṭṭhaṃ sadhanaṃ sayoggaṃ
                sakāyuraṃ sabbakāmūpapannaṃ
                kiṃ kāmahetu paribhāsase maṃ
                gacchāmahaṃ porisādassa ñanteti.
     Tattha ñanteti santike.
     Tasmiṃ samaye piturañño hadayaṃ uṇhaṃ ahosi. So tāta
sutasoma kinnāmetaṃ kathesi caturaṅginiyā senāya coraṃ gaṇhissāmīti
vatvā gāthamāha
                attānurakkhāya bhavanti heke
                hatthārohā rathikā pattikā ca
                assārohāyeva dhanuggahāse
                senaṃ payuñjāma hanāma sattunti.
     Tattha hanāmāti sace evaṃ payojitā senā taṃ gahetuṃ
sakkonti atha naṃ sakalaraṭṭhavāsino gahetvā gantvā hanāma
sattuṃ mārema taṃ amhākaṃ paccāmittanti.
     Atha naṃ mātāpitaro assupuṇṇamukhā rodamānā vilapantā
tāta mā gaccha gantuṃ na labbhāti yāciṃsu. Soḷasasahassanāṭakitthiyopi
sesaparijanāpi amhe anāthe katvā kuhiṃ gacchasi devāti
parideviṃsu. Sakalanagare ca koci sakabhāvena saṇṭhāretuṃ na sakkoti.
Porisādassa kira paṭiññaṃ gahetvā āgato idāni catasso
satārahā gāthā sutvā dhammakathikassa sakkāraṃ katvā mātāpitaro
vanditvā puna kira corassa santikaṃ gamissatīti sakalanagaraṃ ekakolāhalaṃ
ahosi. Sopi mātāpitūnaṃ vacanaṃ sutvā mahāsatto imaṃ gāthamāha
                sudukkaraṃ purisādo akāsi
                jīvaṃ gahetvāna visajjayī maṃ
                taṃ tādisaṃ pubbakiccaṃ saranto
                dubbhe ahaṃ tassa kathaṃ janindāti.
     Tattha jīvaṃ gahetvānāti jīvamānaṃ gahetvāna. Taṃ tādisanti
taṃ tena kataṃ tathārūpaṃ. Pubbakiccanti purimaupakāraṃ. Janindāti
pitaraṃ ālapati.
     So mātāpitaro anusāsetvā ammatātā tumhe mayhaṃ
mā cintayittha katakalyāṇo ahaṃ mama chakāmāvacaraissariyaṃ na
dullabhanti mātāpitaro vanditvā āpucchitvā sesajane anusāsetvā
pakkāmi.
     Tamatthaṃ pakāsento satthā āha
                vanditvā so pitaraṃ mātarañca
                anusāsetvā nigamañca balañca
                saccavādī saccānurakkhamāno
                agamāsi so yattha porisādoti.
     Tattha saccānurakkhamānoti saccaṃ anurakkhamāno agamāsīti.
     Bodhisatto taṃ rattiṃ nivesaneyeva vasitvā punadivase pātova
aruṇuggamanavelāya mātāpitaro vanditvā āpucchitvā sesajanaṃ
anusāsetvā assumukhena nānappakāraṃ paridevantena itthāgārādi-
mahājanena anugato nagarā nikkhamitvā taṃ janaṃ parivattetuṃ asakkonto
mahāmagge daṇḍakena tiriyaṃ lekhaṃ katvā sace mayi sineho atthi
imaṃ mā atikkamathāti āha. Mahājano sīlavato tejavantassa
āṇaṃ atikkamituṃ asakkonto mahāsaddena paridevamāno taṃ
sīhavijambhitena gacchantaṃ oloketvā tasmiṃ mahāsatte dassanūpacāraṃ
atikkante ekaravaṃ ravanto nagaraṃ pāvisi. Sopi āgatamaggeneva
tassa santikaṃ gato. Tena vuttaṃ agamāsi so yattha porisādoti.
Dhammassavanakaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.
     Bodhisattassa gatakālato paṭṭhāya porisādo cintesi sace
mama sahāyo sutasomo āgantukāmo āgacchatu anāgantukāmo
mā āgacchatu rukkhadevatā yaṃ mayhaṃ icchati taṃ karotu ime
rājāno māretvā pañcamadhuramaṃsena balikammaṃ karissāmīti. Citakaṃ
katvā aggiṃ jāletvā aṅgārā tāva hontūti tassa sūle
tacchantassa nisinnakāle bodhisatto tassa santikaṃ gato. Atha naṃ
porisādo disvā tuṭṭhacitto samma gantvā kattabbakiccante
katanti pucchi. Mahāsatto āma mahārāja kassapadasabalena
Desitā me gāthā sutā dhammakathikasakkāro ca kato tasmā
gantvā kattabbakiccaṃ kataṃ nāma hotīti dassento gāthamāha
                kato mayā saṅgaro brāhmaṇena
                raṭṭhe sake issariye ṭhitena
                taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇasampadāya
                saccānurakkhaṃ punarāgatosmi
                yajassu yaññaṃ khāda maṃ porisādāti.
     Tattha yajassūti maṃ māretvā devatāya vā yaññaṃ yajassu
maṃsaṃ vā me khādāhīti.
     Taṃ sutvā porisādo ayaṃ rājā na bhāyati vigatamaraṇabhayo
hutvā kathesi kissa nukho eso ānubhāvoti cintetvā aññaṃ
natthi ayaṃ sutasomo kassapadasabalena desitā gāthā me sutāti
vadati tāsaṃ etenānubhāvena bhavitabbaṃ ahametaṃ rājānaṃ kathāpetvā
gāthā sossāmi evaṃ ahaṃ nibbhayo bhavissāmīti sanniṭaṭhānaṃ katvā
gāthamāha
                na hāyate khādituṃ mayhaṃ pacchā
                citakā ayaṃ tāva sadhūmakā ca
                niddhūmake pacitaṃ sādhu pakkaṃ
                suṇoma gāthāyo satārahāyoti.
     Tattha khāditunti khādanaṃ tava khādanaṃ mayhaṃ pacchā vā pure
vā na parihāyati pacchāpi hi tvaṃ khāditabbova. Pacitanti
Niddhūme nijjāle aggimhi pakkamaṃsaṃ sādhu pakkaṃ nāma hoti.
     Taṃ sutvā mahāsatto ayaṃ porisādo pāpadhammo ahaṃ
imaṃ thokaṃ niggahetvā lajjāpetvā kathessāmīti cintetvā āha
                adhammiko tvaṃ purisādakāsi
                raṭṭhato bhaṭṭho udarassa hetu
                dhammañcimā abhivadanti gāthā
                dhammo adhammo ca kuhiṃ sameti.
        Adhammikassa luddassa        niccaṃ lohitapāṇino
        natthi saccaṃ kuto dhammo     kiṃ sutena karissasīti.
     Tattha dhammañcimāti imā ca gāthā navalokuttaradhammaṃ
abhivadanti. Kuhiṃ sametīti kattha samāgacchati dhammo hi sugatiṃ vā
pāpeti nibbānaṃ vā adhammo duggatiṃ. Saccanti vacīsaccamattaṃpi
natthi kuto dhammo. Kiṃ sutenāti tvaṃ etena sutena kiṃ karissasi
mattikabhājanaṃ viya hi sīhavasāya abhājanaṃ tvaṃ dhammassa.
     So evaṃ kathitepi nevassa kujjhi kasmā mahāsattassa
mettābhāvanāya mahantatāya. Atha naṃ kiṃ pana samma sutasoma
ahameva adhammikosmīti vatvā gāthamāha
                yo maṃsahetu migavaṃ haneyya
                yo vā haneyya purisaṃ attahetu
                ubhopi te pecca samā bhavanti
                kasmā no adhammikaṃ brūsi maṃ tvanti.
     Tattha kasmā noti ye jambūdīpatale rājāno alaṅkatapaṭiyattā
mahābalaparivārā rathavaragatā migavaṃ carantā tikhiṇehi sarehi mige
vijjhitvā mārenti te avatvā kasmā tvaṃ maññeva adhammikaṃ
vadasi yadi te niddosā ahaṃpi niddoso evāti dīpeti.
     Taṃ sutvā mahāsatto tassa laddhiṃ bhindanto āha
        pañca pañca na khā bhakkhā    khattiyena pajānatā
        abhakkhaṃ rāja bhakkhesi       tasmā adhammiko tuvanti.
     Tassattho samma porisāda khattiyena nāma khattiyadhammaṃ
jānantena pañca pañcāpi hatthiādayo daseva sattā maṃsavasena
abhakkhā na khāditabbayuttakā. Na khotveva vā pāṭho. Aparo
nayo khattiyena khattiyadhammaṃ jānantena pañcanakhesu sattesu sasako
sallako godho sāvī kummoti ime pañceva sattā bhakkhā
bhakkhitabbayuttakā na aññe tvaṃ pana abhakkhaṃ manussamaṃsaṃ bhakkhesi
tasmā tuvaṃ adhammikoti.
     Iti so tena niggahito aññaṃ paṭisaraṇaṃ adisvā attano
pāpaṃ sampaṭicchādento gāthamāha
                mutto tuvaṃ porisādassa hatthā
                gantvā sakaṃ mandiraṃ kāmakāmī
                amittahatthaṃ punarāgatosi
                na khattiyadhamme kusalosi rājāti.
     Tattha na khattiyadhammeti tvaṃ khattiyadhammasaṅkhāte nitisatthe
Na kusalo yo attano atthānatthaṃ na jānāsi akāraṇeneva
te loke paṇḍitoti kitti patthaṭā ahaṃ pana te paṇḍitabhāvaṃ
na passāmi na jānāmi atibālosīti vadati.
     Taṃ sutvā mahāsatto samma khattiyadhamme kusalena nāma
mayā sadiseneva bhavitabbaṃ ahaṃ hi taṃ jānāmi na pana tathattāya
paṭipajjāmīti vatvā gāthamāha
                ye khattiyadhamme kusalā bhavanti
                pāyena te nerayikā bhavanti
                tasmā ahaṃ khattiyadhammaṃ pahāya
                saccānurakkhaṃ punarāgatosmi
                yajassu yaññaṃ khāda maṃ porisādāti.
     Tattha kusalāti tathattāya paṭipajjanakusalā. Pāyenāti yebhuyyena
nerayikā ye pana tattha na nibbattanti te sesāpāyesu
nibbattanti.
     Porisādo āha
                pāsādavāsā paṭhavīgavassā
                kāmitthiyo kāsikacandanañca
                sabbaṃ tahiṃ labhasi sāmitāya
                saccena kiṃ passati ānisaṃsanti.
     Tattha pāsādavāsāti samma sutasoma tava tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavikā
dibbavimānakappā tayo nivāsapāsādā. Paṭhavīgavassāti paṭhavī ca
Gāvo ca assā ca. Kāmitthiyoti kāmavatthubhūtā itthiyo.
Kāsikacandanañcāti kāsikavatthañca lohitacandanañca. Sabbaṃ tahinti
etañca aññañca upabhogaparibhogaṃ sabbaṃ tvaṃ tahiṃ attano nagare
sāmitāya labhasi sāmī hutvā yathā icchasi tathā paribhuñjituṃ
labhasi so tvaṃ sabbametaṃ pahāya saccānurakkhī idhāgacchanto
saccena kimānisaṃsaṃ passasīti.
     Tato bodhisatto āha
                ye kecime atthi rasā paṭhabyā
                saccaṃ tesaṃ sādhutaraṃ rasānaṃ
                sacce ṭhitā samaṇabrāhmaṇā ca
                taranti jātimaraṇassa pāranti.
     Tattha sādhutaranti yasmā sabbepi rasā sattānaṃ sabbakāleyeva
paṇītā honti tasmā saccaṃ tesaṃ sādhutaraṃ yasmā vā viratisaccavacīsacce
ṭhitā jātimaraṇasaṅkhātassa tebhūmikavaṭṭassa pāraṃ amatamahānibbānaṃ
taranti pāpuṇanti tasmā sādhutaranti.
     Evamassa mahāsatto sacce ānisaṃsaṃ kathesi. Tato porisādo
vikasitapadumapuṇṇacandasassirīkamivassa mukhaṃ oloketvā ayaṃ sutasomo
aṅgāracitakaṃ passatipi maṃ sūlaṃ tacchentaṃ passatipi cittutrāsamattaṃpissa
natthi kiṃ nukho esa satārahānaṃ gāthānaṃ ānubhāvo udāhu saccassa
aññasseva vā kassacīti cintetvā pucchāmi tāva nanti pucchanto
gāthamāha
                Mutto tuvaṃ porisādassa hatthā
                gantvā sakaṃ mandiraṃ kāmakāmī
                amittahatthaṃ punarāgatosi
                nahi nūna te maraṇabhayaṃ janinda
                alīnacitto casi saccavādīti.
     Atha mahāsattopissa ācikkhanto āha
                katā me kalyāṇā anekarūpā
                yaññā yiṭṭhā ye vipulā pasatthā
                visodhito paralokassa maggo
                dhamme ṭhito ko maraṇassa bhāye.
                Katā me kalyāṇā anekarūpā
                yaññā yiṭṭhā ye vipulā pasatthā
                anānutappaṃ paralokaṃ gamissaṃ
                yajassu yaññaṃ khāda maṃ porisāda.
                Pitā ca mātā ca upaṭṭhitā me
                dhammena me issariyaṃ pasatthaṃ
                visodhito paralokassa maggo
                dhamme ṭhito ko maraṇassa bhāye.
                Pitā ca mātā ca upaṭṭhitā me
                dhammena me issariyaṃ pasatthaṃ
                Anānutappaṃ paralokaṃ gamissaṃ
                yajassu yaññaṃ khāda maṃ porisāda.
                Ñātīsu mittesa katūpakārā
                dhammena me issariyaṃ pasatthaṃ
                visodhito paralokassa maggo
                dhamme ṭhito ko maraṇassa bhāye.
                Ñātīsu mittesu katūpakārā
                dhammena me issariyaṃ pasatthaṃ
                anānutappaṃ paralokaṃ gamissaṃ
                yajassu yaññaṃ khāda maṃ porisāda.
                Dinnaṃ me dānaṃ bahudhā bahūnaṃ
                santappitā samaṇabrāhmaṇā ca
                visodhito paralokassa maggo
                dhamme ṭhito ko maraṇassa bhāye.
                Dinnaṃ me dānaṃ bahudhā bahūnaṃ
                santappitā samaṇabrāhmaṇā ca
                anānutappaṃ paralokaṃ gamissaṃ
                yajassu yaññaṃ khāda maṃ porisādāti.
     Tattha kalyāṇā anekarūpāti annādivasena anekadhā. Yaññāti
dasavidhadānavatthupariccāgavasena ativipulā paṇḍitapasatthā yaññā ca
yiṭṭhā pavattitā. Dhamme ṭhitoti evaṃ dhamme ṭhito mādiso ko
Nāma maraṇassa bhāyeyya. Anānutappanti anānutappamāno.
Dhammena me issariyaṃ pasatthanti dasavidhaṃ rājadhammaṃ akopetvā
dhammeneva mayā rajjaṃ pasāsitaṃ. Katūpakārāti ñātīsu ñātikiccāni
mittesu ca mittakiccāni. Dānanti savatthukacetanā. Bahudhāti bahūhi
ākārehi. Bahūnanti na pañcannaṃ na dasannaṃ satassapi sahassassapi
dinnameva. Santappitāti gahitabhājanāni pūretvā suṭṭhu tappitā.
     Taṃ sutvā porisādo ayaṃ sutasomo mahārājā sappuriso
ñāṇasampanno madhuradhammakathiko sacāhaṃ etaṃ khādeyyaṃ muddhāpi
me sattadhā phaleyya paṭhavī vā pana me vivaraṃ dadeyyāti bhītatasito
hutvā samma sutasoma na tvaṃ mayā khāditabbayuttarūpoti vatvā
gāthamāha
                visaṃ pajānaṃ puriso adeyya
                āsīvisaṃ jalitaṃ uggatejaṃ
                muddhāpi tassa viphaleyya sattadhā
                yo tādisaṃ saccavādiṃ adeyyāti.
     Tattha visanti tattheva maraṇasamatthaṃ halāhalavisaṃ. Jalitanti
attano visatejena jalitaṃ teneva uggatejaṃ aggikkhandhaṃ viya carantaṃ
āsīvisaṃ vā pana so gīvāyaṃ gaṇheyya.
     Iti so mahāsattaṃ halāhalavisasadiso tvaṃ samma ko taṃ
khādissatīti vatvā gāthā sotukāmo taṃ yācitvā tena
Dhammagāravajananatthaṃ evarūpānaṃ anavajjagāthānaṃ tvaṃ abhājananti
paṭikkhittopi sakalajambūdīpe iminā sadiso paṇḍito nāma natthi ayaṃ
mama hatthā muñcitvā gantvā tā gāthā sutvā dhammakathikassa
sakkāraṃ katvā nalātena maccuṃ ādāya punāgato ativiya sādhurūpā
gāthā bhavissantīti suṭṭhutaraṃ sañjātasavanādaro hutvā taṃ yācanto
gāthamāha
        sutvā dhammaṃ vijānanti     narā kalyāṇapāpakaṃ
        api gāthā suṇitvāna      dhamme me ramati manoti .
     Tassattho samma sutasoma narā nāma dhammaṃ sutvā kalyāṇaṃpi pāpakaṃpi
jānanti appeva nāma tā gāthā sutvā mamapi dasakusalakammapathadhamme
mano rameyyāti.
     Atha mahāsatto sotukāmodāni porisādo kathessāmīti cintetvā
tenahi samma sādhukaṃ suṇohīti taṃ ohitasotaṃ katvā nandabrāhmaṇena
kathitaniyāmeneva gāthānaṃ thutiṃ kathetvā chakāmāvacaradevesu
ekakolāhalaṃ katvā devatāsu sādhukāraṃ dadamānāsu mahāsatto
purisādassa dhammaṃ desento āha
        sakideva mahārāja        sabbhi hoti samāgamo
        sā naṃ saṅgati pāleti     nāsabbhi bahusaṅgamo.
        Sabbhireva samāsetha       sabbhi kubbhetha santhavaṃ
        sataṃ saddhammamaññāya       seyyo hoti na pāpiyo.
                Jiranti ve rājarathā sucittā
                atho sarīraṃpi jaraṃ upeti
                satañca dhammo na jaraṃ upeti
                santo have sabbhi pavedayanti.
                Nabhañca dūre paṭhavī ca dūre
                pāraṃ samuddassa tadāhu dūre
                tato have dūrataraṃ vadanti
                satañca dhammo asatañca rājāti.
     Tassa tena sukathitattā ceva attano paṇḍitabhāvena ca tā gāthā
sabbaññubuddhakathitā viyāti cintentasseva sakalasarīraṃ pañcavaṇṇāya
pītiyā paripūri. Bodhisatte muducittaṃ ahosi. Setacchattassa
dāyakaṃ sakapitaraṃ viya taṃ amaññi. So ahaṃ sutasomassa dātabbaṃ
kiñci hiraññasuvaṇṇaṃ na passāmi ekekāya pana gāthāya ekekaṃ
varaṃ dassāmīti cintetvā gāthamāha
                gāthā imā atthavatī subyañjanā
                subhāsitā tuyha janinda sutvā
                ānandi vitto sumano patīto
                cattāri te samma vare dadāmīti.
     Tattha ānandīti ānandajāto. Sesāni tasseva vevacanāni.
Cattāropi hete tuṭṭhākārā eva.
     Atha naṃ mahāsatto kiṃ nāmetaṃ varaṃ dassasīti apasādento
gāthamāha
                yo nattano maraṇaṃ bujjhase tuvaṃ
                hitāhitaṃ vinipātañca saggaṃ
                giddho rase duccarite niviṭṭho
                kiṃ tvaṃ varaṃ dassasi pāpadhammaṃ.
                Ahañca taṃ dehi varanti vajjaṃ
                tvañcāpi datvāna avākareyya
                sandiṭṭhikaṃ kalahamimaṃ vivādaṃ
                ko paṇḍito jānamupabbajeyyāti.
     Tattha yoti yo tvaṃ maraṇadhammohamasmīti attanopi maraṇaṃ na
bujjhasi na jānāsi pāpadhammameva karosi. Hitāhitanti idaṃ me
kammaṃ hitaṃ idaṃ ahitaṃ idaṃ vinipātaṃ nessati idaṃ sagganti na
jānāsi. Raseti manussamaṃsarase. Vajjanti vadeyyaṃ. Avākareyyāti
vācāya datvā dehi me naṃ varanti vuccamāno na avākareyyāsi.
Upabbajeyyāti ko imaṃ kalahaṃ paṇḍito upagaccheyya.
     Tato porisādo nāyaṃ mayhaṃ saddahati saddahāpessāmi
     nanti cintetvā gāthamāha
                na taṃ varaṃ arahati jantu dātuṃ
                yaṃ vāpi datvāna avākareyya
                Varassu samma avikampamāno
                pāṇaṃ cajitvānapi dassamevāti.
     Tattha avikampamānoti anolīnamānaso.
     Atha naṃ mahāsatto ativiya sūro hutvā katheti karissati
me vacanaṃ varaṃ gaṇhissāmīti sace pana manussamaṃsaṃ na khāditabbanti
paṭhamameva varaṃ yācissaṃ so ativiya kilamissati paṭhamaṃ aññe
tayo vare gahetvā pacchā etaṃ varaṃ gaṇhissāmīti cintetvā gāthamāha
                ariyassa ariyena sameti sakkhi
                paññassa paññāṇavatā sameti
                passeyya taṃ vassasataṃ arogaṃ
                etaṃ varānaṃ paṭhamaṃ varāmīti.
     Tattha ariyassāti ācāraariyassa. Sakkhīti sakkhidhammo
mittadhammo. Paññāṇavatāti ñāṇasampannena. Sametīti gaṅgodakaṃ
viya yamunodakena saṃsandati. Dhātuso hi sattā saṃsandanti. Passeyya
tanti  sutasomo porisādassa ciraṃ jīvitaṃ icchanto viya paṭhamaṃ jīvitavaraṃ
yācati paṇḍitassa hi mama jīvitaṃ dehīti vattuṃ ayuttaṃ api ca
so taṃ sutvā mayhameva esa ārogyaṃ icchatīti cintetvā
evamāha.
     Sopi taṃ sutvā ayaṃ issariyā dhaṃsitvā idāni maṃsaṃ khāditukāmassa
evaṃ mahāanatthakārakassa mahācorassa mayhameva jīvitaṃ icchati
aho mama hitakāmoti tuṭṭhamānaso hutvā vañcetvā varassa
Gahitabhāvaṃ anujānitvā taṃ varaṃ dadamāno gāthamāha
                ariyassa ariyena sameti sakkhi
                paññassa paññāṇavatā sameti
                passeyya maṃ vassasataṃ arogaṃ
                evaṃ varānaṃ paṭhamaṃ dadāmīti.
     Tattha varānanti catunnaṃ varānaṃ paṭhamaṃ.
     Tato bodhisatto āha
                ye khattiyāse idha bhūmipālā
                muddhābhisittā katanāmadheyyā
                na tādise bhūmipatī adesi
                etaṃ varānaṃ dutiyaṃ varāmīti.
     Tattha katanāmadheyyāti muddhani abhisittattā ca muddhābhisittāti
katanāmadheyyā. Na tādiseti tādise khattiye na adesi mā khādi.
     Iti so dutiyaṃ varaṃ gaṇhanto parosatānaṃ khattiyānaṃ jīvitavaraṃ
gaṇhi. Porisādopissa varaṃ dadamāno āha
                ye khattiyāse idha bhūmipālā
                muddhābhisittā katanāmadheyyā
                na tādise bhūmipatī ademi
                etaṃ varānaṃ dutiyaṃ dadāmīti.
     Kiṃ pana te sabbe tesaṃ saddaṃ suṇantīti. Na sabbaṃ suṇanti.
Porisādena hi rukkhassa dhūmajālūpaddavabhayena paṭikkamitvā aggi
Kato aggino ca rukkhassa ca antare nisīditvā mahāsatto tena
saddhiṃ kathesi. Tasmā sabbaṃ asuṇitvā upaḍḍhūpaḍḍhaṃ suṇiṃsu. Te
idāni sutasomo porisādaṃ damessati mā bhāyitthāti aññamaññaṃ
samassāsesuṃ. Tasmiṃ khaṇe mahāsatto imaṃ gāthamāha
                parosataṃ khattiyā te gahītā
                talāvutā assumukhā rudantā
                sake te raṭṭhe paṭipādayāhi
                etaṃ varānaṃ tatiyaṃ varāmīti.
     Tattha parosatanti atirekasataṃ. Te gahītāti tayā gahitā.
Talāvutāti hatthatalesu āvutā.
     Iti so mahāsatto tatiyaṃ varaṃ gaṇhanto tesaṃ khattiyānaṃ
sakaraṭṭhaniyyātanavaraṃ gaṇhi. Kiṃkāraṇāti. So akhādantopi
veribhayena sabbe te dāse katvā araññeyeva vāsāpeyya
māretvā vā chaḍḍeyya paccantaṃ vā netvā vikkīṇeyya tasmā
tesaṃ sakaraṭṭhaniyyātanavaraṃ gaṇhi. Itaropissa dadamāno imaṃ gāthamāha
                parosataṃ khattiyā me gahītā
                talāvutā assumukhā rudantā
                sake te raṭṭhe paṭipādayāmi
                etaṃ varānaṃ tatiyaṃ dadāmīti.
     Catutthaṃ pana varaṃ gaṇhanto bodhisatto imaṃ gāthamāha
                Chiddante raṭṭhaṃ byathitā bhayā hi
                puthū narā leṇamanuppaviṭṭhā
                manussamaṃsaṃ viramāhi rāja
                etaṃ varānaṃ catutthaṃ varāmīti.
     Tattha chiddanta ghanasannivāsaṃ tattha tattha gāmādīnaṃ uṭṭhitattā
savivaraṃ. Byathitā bhayāhīti porisādo idāni āgamissatīti tava
bhayena kampitā. Leṇamanuppaviṭṭhāti dārake hatthesu gahetvā
tiṇagahanādinilīyanaṭṭhānaṃ paviṭṭhā. Manussamaṃsanti duggandhaṃ jegucchaṃ
paṭikkūlaṃ manussamaṃsaṃ pajaha. Nissakkatthe vā upayogaṃ. Manussamaṃsato
viramāhīti attho.
     Evaṃ vutte porisādo pāṇiṃ paharitvā hasanto samma sutasoma
kiṃ nāmetaṃ kathesi kathāhaṃ tumhākaṃ etaṃ varaṃ pāṇasamaṃ dassāmi
sace gaṇhitukāmosi aññaṃ gaṇhāhīti vatvā gāthamāha
                addhā hi so bhakkho mamaṃ manāpo
                etassa hetumhi vanaṃ paviṭṭho
                sohaṃ kathaṃ etto upārameyyaṃ
                aññaṃ varānaṃ catutthaṃ varassūti.
    Tattha vananti rajjaṃ pahāya imaṃ vanaṃ paviṭṭho.
    Atha naṃ mahāsatto tvaṃ manussamaṃsassa piyatarattā tato viramituṃ
na sakkomīti vadasi yo hi piyaṃ nissāya pāpaṃ karoti ayaṃ
andhabāloti vatvā gāthamāha
                Na ve piyaṃ meti janinda tādiso
                attaṃ niraṅkatvā piyāni sevati
                attāva seyyo paramāva seyyo
                labbhā piyā ocitattena pacchāti.
     Tattha tādisoti janinda tādiso yuvā abhirūpo mahāyaso
idannāma me piyanti piyavatthulobhena attānaṃ niraṅkatvā sabbasugatīhi
ceva sukhavisayehi ca cavitvā niraye pātetvā na ve piyāni sevati.
Paramāva seyyoti purisassa hi paramamhā piyavatthumhā attāva
varataro. Kiṃkāraṇā. Labbhā piyāti piyā nāma piyavisayavasena
ceva puññena ca ocitattena ca vuḍḍhitattena ca diṭṭhadhamme ceva
parattha ca devamanussasampattiṃ katvā sakkā laddhuṃ.
     Evaṃ vutte porisādo bhayappatto hutvā ahañhi sutasomena
gahitaṃ varaṃ visajjāpetuṃpi na sakkomi manussamaṃsato viramituṃpi na
sakkomi kiṃ nu kho karissāmi sace so aññaṃ varaṃ catutthaṃ
yācati khippameva tassa dassāmi kathamahaṃ jīvissāmīti assupuṇṇehi
nettehi gāthamāha
        piyaṃ me manussamaṃsaṃ        sutasoma vijānahi
        namhi sakkā nivāretuṃ     aññaṃ tuvaṃ samma varaṃ varassūti.
     Tattha vijānahīti vijānāhi.
     Tato bodhisatto āha
                Yo ve piyaṃ meti piyānurakkhī
                attaṃ niraṅkatvā piyāni sevati
                soṇḍo pivitvāna visamissa pānaṃ
                teneva so hoti dukkhī parattha.
                Yo cīdha saṅkhāya piyāni hitvā
                kicchenapi sevati ariyadhamme
                dukkhena pivitvāna yathosadhāni
                teneva so hoti sukhī paratthāti.
     Tattha yo veti samma porisāda yo puriso idaṃ me piyanti
pāpakiriyāya attānaṃ niraṅkatvā piyāni vatthūni sevati so surāpemena
visamissaṃ suraṃ pivitvā soṇḍo viya tena pāpakammena parattha nirayādīsu
dukkhī hoti. Saṅkhāyāti jānitvā tulayitvā. Piyāni hitvāti
adhammapaṭisaṃyuttāni piyāni chaḍḍetvā.
     Evaṃ vutte porisādo kalūnaṃ paridevanto gāthamāha
                ohāyahaṃ pitaraṃ mātarañca
                manāpike kāmaguṇepi pañca
                etassa hetumhi vanaṃ paviṭṭho
                tante varaṃ kintimahaṃ dadāmīti.
     Tattha etassāti manussamaṃsaṃ dasseti. Kintimahanti kinti
katvā ahaṃ varaṃ demi.
     Tato mahāsatto imaṃ gāthamāha
                Na paṇḍitā diguṇamāhu vākyaṃ
                saccappaṭiññāva bhavanti santo
                varassu samma iti maṃ avoca
                iccabravī tvaṃ na hi te sametīti.
    Tattha diguṇanti samma porisāda paṇḍitā nāma ekaṃ vatvā
puna taṃ visaṃvādento dutiyavacanaṃ na vadanti. Iti maṃ avocāti
samma sutasoma varassu varanti evaṃ maṃ abhāsasi. Iccabravīti tasmā yaṃ
tvaṃ iti abravi tante idāni na sameti.
     So puna rodanto evaṃ gāthamāha
                apuññalābhaṃ ayasaṃ akittiṃ
                pāpaṃ bahuṃ duccaritakilesaṃ
                manussamaṃsassa bhavo upāgā
                tante varaṃ kintimahaṃ dadeyyanti.
     Tattha pāpanti kammapathaṃ appattaṃ. Duccaritanti kammapathappattaṃ.
Kilesanti dukkhaṃ. Manussamaṃsassa bhavoti manussamaṃsassa hetu. Upāgāti
upagatomhi. Tanteti taṃ tuyhaṃ kathāhaṃ varaṃ demi mā maṃ vārayi
anukampaṃ kāruññaṃ mayi karohi aññaṃ varaṃ gaṇhāhīti āha.
     Atha naṃ mahāsatto āha
                na taṃ varaṃ arahati jantu dātuṃ
                yaṃ vāpi datvāna avākareyya
                Varassu samma avikampamāno
                pāṇaṃ cajitvānapi dassamevāti.
     Evantena paṭhamaṃ vuttaṃ gāthaṃ āharitvā dassetvā varadāne
ussāhento āha
                pāṇaṃ cajanti sataṃ nesa dhammo
                saccappaṭiññāva bhavanti santo
                datvā varaṃ khippamavākarohi
                etena sampajja surājaseṭṭha.
                Caje dhanaṃ aṅgavarassa hetu
                aṅgaṃ caje jīvita rakkhamāno
                aṅgaṃ dhanaṃ jīvitañcāpi sabbaṃ
                caje naro dhammamanussarantoti.
     Tattha pāṇanti jīvitaṃ santo nāma api jīvitaṃ cajanti khippamavākarohi
idha khippaṃ mayhaṃ dehīti attho. Etenāti etena dhammena ceva
saccena ca sampajja sampanno upapanno hoti. Surājaseṭṭhāti
taṃ paggaṇhanto ālapati. Caje dhananti samma porisāda paṇḍito
puriso hatthapādādimhi aṅge vijjamāne tassa rakkhanatthāya
bahuṃpi dhanaṃ cajeyya. Dhammamanussarantoti aṅgadhanajīvitāni
pariccajantopi sataṃ dhammaṃ na vītikkamissāmīti evaṃ dhammaṃ anussaranto.
     Evaṃ mahāsatto imehi kāraṇehi taṃ sacce patiṭṭhāpetvā
idāni attano garubhāvaṃ dassetuṃ gāthamāha
                Yassā hi dhammaṃ puriso vijaññā
                ye cassa kaṅkhaṃ vinayanti santo
                tañhissa dīpañca parāyanañca
                na tena mettiṃ jirayetha paññoti.
     Tattha yassāti yamhā purisā. Dhammanti kusalākusalajotakaṃ kāraṇaṃ.
Vijaññāti vijāneyya. Tañhissāti taṃ ācariyapuggalaṃ etassa puggalassa
patiṭṭhānaṭṭhena dīpaṃ uppanne bhaye gantabbaṭṭhānaṭṭhena parāyanañca. Na
tena mettinti tena ācariyapuggalena saha paṇḍito kenacipi kāraṇena
mettiṃ na jirayetha na vināseyyāti attho.
     Evañca pana vatvā samma porisāda guṇavantassa ācariyassa
vacanaṃ nāma bhindituṃ na vaṭṭati ahañca taruṇakālepi tava piṭṭhācariyo
bahuṃ sippaṃ sikkhāpesiṃ idāni buddhalīlāya satārahā gāthā te kathesiṃ
tena me vacanaṃ kātuṃ arahasīti āha.
     Taṃ sutvā porisādo sutasomo mayhaṃ ācariyo ceva varo
cassa mayā dinno kiṃ sakkā kātuṃ ekasmiṃ attabhāve maraṇaṃ
nāma dhuvaṃ manussamaṃsaṃ na khādissāmi dassāmi varanti assudhārāhi
pavattamānāhi uṭṭhāya sutasomanarindassa pāde vanditvā taṃ varaṃ
dadamāno imaṃ gāthamāha
                addhā hi so bhakkho mama manāpo
                etassa hetumhi vanaṃ paviṭṭho
                Sace ca maṃ yācasi etamatthaṃ
                etaṃpi te samma varaṃ dadāmīti.
     Atha naṃ mahāsatto samma sīse ṭhitassa maraṇaṃpi varaṃ mahārāja
tayā dinnaṃ varaṃ gaṇhāmi tuvañca ajjato paṭṭhāya ariyapathe
patiṭṭhitosi evaṃ santepi taṃ yācāmi sace te mayi sineho
atthi pañca sīlāni gaṇhāhi mahārājāti āha. Sādhu samma
dehi me pañca sīlānīti. Gaṇha mahārājāti. So mahāsattaṃ
pañcaṅgapatiṭṭhitena vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Mahāsattopi taṃ
sīlesu patiṭṭhāpesi. Tasmiṃ khaṇe tattha sannipatitā bhummā devatā
mahāsatte pītiṃ janetvā avīcito yāva bhavaggā añño porisādaṃ
manussamaṃsato nivāretuṃ samattho nāma natthi aho sutasomena
dukkaraṃ katanti mahantena saddena vanaghaṭaṃ unnādento sādhukāramakaṃsu.
Tesaṃ sutvā cātummahārājikāti evaṃ yāva barhmalokā ekakolāhalaṃ
ahosi. Rukkhe laggitarājānopi taṃ devatānaṃ sādhukārasaddaṃ suṇiṃsu.
Rukkhadevatāpi vimāne ṭhitāva sādhukāramadaṃsu. Iti devatānaṃ
sādhukārasaddova anusuyyati rūpaṃ na dissati. Devatānaṃ sādhukārasaddaṃ
sutvā rājāno cintayiṃsu sutasomaṃ nissāya no jīvitaṃ laddhaṃ dukkaraṃ
kataṃ sutasomena porisādaṃ damentenāti bodhisattassa thutiṃ kariṃsu.
Porisādo mahāsattassa pāde vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Atha
naṃ bodhisatto samma ime khattiye mocehīti āha. So cintesi
ahaṃ etesaṃ paccāmitto ete mayā mocitā gaṇhatha no
Paccāmittanti maṃ hiṃseyyuṃ mayā jīvitaṃ cajantenāpi na sakkā sutasomassa
santikā gahitaṃ sīlaṃ bhindituṃ iminā saddhiṃyeva gantvā mocessāmi
evaṃ me bhayaṃ na bhavissatīti. Atha bodhisattaṃ vanditvā samma
sutasoma ubhopi gantvā khattiye mocessāmāti vatvā gāthamāha
                satthā ca me hosi sakhā ca mesi
                vacanaṃpi te samma ahaṃ akāsiṃ
                tvaṃpi me samma karohi vākyaṃ
                ubhopi gantvāna pamocayāmāti.
     Tattha satthāti saggamaggassa desitattā satthā taruṇakālato
paṭṭhāya sakhā.
     Atha naṃ bodhisatto āha
                satthā ca te homi sakhā ca tyamhi
                vacanaṃpi me samma tuvaṃ akāsi
                ahaṃpi te samma karomi vākyaṃ
                ubhopi gantvāna pamocayāmāti .
     Evaṃ vatvā te upasaṅkamitvā āha
                kammāsapādena viheṭhitamhā
                talāvutā assumukhā rudantā
                na jātu dubbhetha imassa rañño
                saccappaṭiññaṃ me paṭisuṇāthāti.
     Tattha kammāsapādenāti idaṃ mahāsatto ubhopi gantvā
Pamocayāmāti sampaṭicchitvā khattiyā nāma mānathaddhā muttamattāva
iminā viheṭhitamhāti porisādaṃ potheyyuṃpi haneyyuṃpi na kho panesa tesu
dubbhissati ahaṃ ekakova gantvā paṭiññaṃ tāva nesaṃ gaṇhissāmīti
cintetvā tattha gantvā te khattiye hatthatalesu āvuṇitvā
porisādena aggapādaṅgulīsu bhūmiṃ phusamānāsu rukkhasākhāsu olaggite
vātappaharaṇakāle nāgadantesu olaggitakaraṇḍakadāmāni viya
saṃparivattante addasa. Tepi taṃ disvā idānimhā arogāti
ekappahāreneva mahāviravaṃ viraviṃsu. Atha te mahāsatto mā
bhāyitthāti assāsetvā porisādato tumhākaṃ abhayaṃ paṭiggahitaṃ tumhe
pana me vacanaṃ karothāti vatvā evamāha. Tattha na jātūti ekaṃsena
na ca dubbhetha.
     Te āhaṃsu
                kammāsapādena viheṭhitamhā
                talāvutā assumukhā rudantā
                na jātu dubbhema imassa rañño
                saccappaṭiññaṃ te paṭisuṇomāti.
     Tattha paṭisuṇomāti evaṃ paṭiññaṃ adhivāsema sampaṭicchāma apica
kho pana mayaṃ kilamantā kathetuṃ na sakkoma tumhe sabbasattānaṃ
paṭisaraṇaṃ tumheva kathetha mayaṃ vo vacanaṃ sutvā paṭiññaṃ dassāmāti.
     Atha te bodhisatto tenahi paṭiññaṃ dethāti vatvā gāthamāha
                Yathā pitā vā athavāpi mātā
                anukampikā atthakāmā pajānaṃ
                evaṃpi vo hotu ayañca rājā
                tumhe ca vo hotha yatheva puttāti.
     Tepi sampaṭicchamānā imaṃ gāthamāhaṃsu
                yathā pitā vā athavāpi mātā
                anukampikā atthakāmā pajānaṃ
                evaṃpi no hotu ayañca rājā
                mayaṃpi hessāma yatheva puttāti.
     Tattha tumhe ca voti vokāro nipātamattaṃ.
     Iti mahāsatto tesaṃ paṭiññaṃ gahetvā porisādaṃ pakkositvā
ehi samma khattiye mocehīti āha. So khaggaṃ gahetvā ekassa
rañño bandhanaṃ chindi. Rājā sattāhaṃ nirāhāro hutvā
vedanāppatto saha bandhanacchedā mutto bhūmiyaṃ patati. Taṃ disvā
mahāsatto kāruññaṃ katvā samma porisāda mā evaṃ chindāhi ekaṃ
rājānaṃ ubhopi daḷhaṃ gahetvā ure katvā idāni bandhanaṃ chindāmāti
āha. Porisādo khaggena chindi. Mahāsatto thāmasampannatāya
taṃ ure nipajjāpetvā orasaputtaṃ viya muducittena otāretvā
bhūmiyaṃ nipajjāpesi. Evaṃpi te sabbe bhūmiyaṃ nipajjāpetvā
vaṇe dhovitvā dārakānaṃ kaṇṇato suttakaṃ viya sanikaṃ rajjuyo
Nikkaḍḍhitvā pubbalohitaṃ dhovitvā vaṇe niddose katvā samma
porisāda etaṃ rukkhatacaṃ pāsāṇe ghaṃsitvā āharathāti āharāpetvā
saccakiriyaṃ katvā tesaṃ hatthatalesu makkhesi. Taṃ khaṇaññeva phāsukaṃ
ahosi. Porisādo taṇḍulaṃ gahetvā vāraṇaṃ paci. Ubhopi janā
parosataṃ khattiye vāraṇaṃ pāyesuṃ.
     Iti te sabbeva santappitā suriyo atthaṅgato. Punadivasepi
pāto ca majjhantike ca sāyaṇhe ca vāraṇameva pāyetvā
tatiyadivase sasitthakaṃ yāguṃ pāyesuṃ. Yāvatā te arogā ahesuṃ.
Atha ne mahāsatto gantuṃ sakkhissathāti pucchitvā gacchāmāti
vutte ehi samma porisāda sakaṃ raṭṭhaṃ gacchāmāti āha. Sutvā
so rodamāno tassa pādesu patitvā tvaṃ samma rājāno gahetvā
gaccha ahaṃ idheva vanamūlaphalāni khādanto vasissāmīti āha.
Samma idha kiṃ karissasi samma ramaṇīyante raṭṭhaṃ bārāṇasiyaṃ
rajjaṃ kārehīti. Samma kiṃ kathesi na sakkā mayā tattha gantuṃ
sakalanagaravāsino hi me verino te mayhaṃ iminā mātā khāditā
mayhaṃ pitāti maṃ paribhāsissanti gaṇhatha imaṃ coranti ete daṇḍena
vā leḍḍunā vā muggarena vā sattiyā vā pharasunā vā maṃ jīvitā
voropessanti ahañca tumhākaṃ santike sīlesu patiṭṭhito
jīvitahetupi na sakkā mayā paraṃ māretuṃ tasmā nāhaṃ gacchāmi ahaṃ
manussamaṃsato virahitattā kittakaṃ jīvissāmi idāni mama tumhākaṃ
dassanaṃ natthīti roditvā gacchatha tumheti āha. Atha mahāsatto
Tassa piṭṭhiṃ parimajjitvā samma porisāda sutasomo nāmāhaṃ mayā
tādiso kakkhalo pharuso sāhasiko vinīto bārāṇasivāsikesu
janesu kiṃ atthi ahaṃ taṃ tattha patiṭṭhāpessāmi asakkonto
attano rajjaṃ dvidhā bhinditvā tava dassāmīti tumhākaṃpi nagare
mama verino atthiyevāti vutte iminā mama vacanaṃ karontena
dukkaraṃ kataṃ yena kenaci upāyena porāṇakayase patiṭṭhāpetabbo
esa mayāti cintetvā tassa palobhanatthāya nagarasampattiṃ vaṇṇento
āha
                catuppadaṃ sakuṇañcāpi maṃsaṃ
                sūdehi randhaṃ sukataṃ suniṭṭhitaṃ
                sudhaṃva indo paribhuñjamāno
                hitvā katheko ramasi araññe.
                Tā khattiyā vellivilākamajjhā
                alaṅkatā samparivārayantā
                indaṃva devesu pamodayiṃsu
                hitvā katheko ramasi araññe.
                Tambūpadhāne bahugoṇakamhi
                subhamhi sabbasayanamhilaṅkate
                sayanassa majjhamhi sukhaṃ sayitvā
                hitvā katheko ramasi araññe.
                Pāṇissaraṃ kumbhathūnaṃ nissive
                athopi ve nippurisaṃpi turiyaṃ
                bahuṃ sugītañca suvāditañca
                hitvā katheko ramasi araññe.
                Uyyāna sampannapahūtamālyaṃ
                migājinūpetapuraṃ surammaṃ
                hayehi nāgehi rathehupetaṃ
                hitvā katheko ramasi araññeti.
     Tattha sukatanti nānappakārehi suṭṭhu kataṃ. Suniṭṭhitanti
nānāsambhārayojanena suṭṭhu niṭṭhitaṃ. Kathaṃ eko ramasīti mūlaphalādīni
khādanto kathaṃ ramissasi ehi mahārāja gamissāmāti. Vellivilākamajjhāti
ettha vellīti rāsi vilākamajjhāti vilaggamajjhā uttattaghanasuvaṇṇarāsipabhā
ceva tanudīghamajjhā cāti. Devesūti devaloke accharā
indaṃ viya ramaṇīye bārāṇasinagare pubbe pamodayiṃsu tā
hitvā idha kiṃ karissasi ehi samma gacchāmāti. Tambūpadhāneti
rattūpadhāne. Sabbasayanamhīti sabbattharaṇatthate sayane. Alaṅkateti
anekabhūmikā dassetvā addharattālaṅkatayutte tattha tuvaṃ pubbe sayīti
attho. Sukhanti tādisassa sayanassa majjhamhi sukhaṃ sayitvā idāni kathaṃ
araññe ramissasi ehi gacchāma sammāti. Nissiveti rattibhāge.
Hetvāti evarūpaṃ sampattiṃ chaḍḍetvā. Uyyāna sampannapahūtamālyanti
mahārāja tava uyyānaṃ sampannanānāvidhapupphaṃ. Migājinūpetapuraṃ
Surammanti taṃ uyyānaṃ migājinaṃ nāma nāmena tena upetaṃ puraṃpi
te suṭṭhu rammaṃ. Hitvāti evarūpaṃ manoramaṃ nagaraṃ chaḍḍetvā.
     Iti mahāsatto appeva nāmesa pubbe anubhuttaṃ upabhogaparibhogarasaṃ
saritvā gantukāmo bhaveyyāti porisādaṃ paṭhamaṃ bhojanena palobhesi.
Dutiyaṃ kilesavasena tatiyaṃ sayanena catutthaṃ naccagītavāditena pañcamaṃ
uyyānena ceva nagarena cāti imehi ettakehi palobhetvā
ehi mahārāja ahantaṃ ādāya bārāṇasiyaṃ patiṭṭhapetvā pacchā
sakaraṭṭhaṃ gamissāmi sace bārāṇasiyaṃ raṭṭhaṃ na labhissasi mama upaḍḍharajjaṃ
te dassāmi kinte araññavāsena mama vacanaṃ karohīti āha.
Tassa vacanaṃ sutvā gantukāmo hutvā sutasomo mayhaṃ atthakāmo
anukampako paṭhamaṃ maṃ kalyāṇe patiṭṭhapetvā idāni porāṇayaseva
patiṭṭhapessāmīti vadati sakkhissati cesa patiṭṭhapetuṃ iminā saddhiṃyeva
gantuṃ vaṭṭati kiṃ me araññavāsenāti cintetvā tuṭṭhacitto tassa
guṇaṃ nissāya vaṇṇaṃ kathetukāmo samma sutasoma kalyāṇamittasaṃsaggato
sādhutaraṃ pāpamittasaṃsaggato pāpataraṃ nāma natthīti vatvā āha
        kāḷapakkhe yathā cando         hāyateva suve suve
        kāḷapakkhūpamo rāja            asataṃ hoti samāgamo.
        Tathāhaṃ rasakamāgamma            sūdaṃ kāpurisādhamaṃ
        akāsiṃ pāpakaṃ kammaṃ            yena gacchāmi duggatiṃ.
        Sukkapakkhe yathā cando         vaḍḍhateva suve suve
        sukkapakkhūpamo rāja            sataṃ hoti samāgamo.
        Tathāhaṃ tavamāgamma             sutasoma vijānahi
        kāhāmi kusalaṃ kammaṃ            yena gacchāmi suggatiṃ.
                Thale yathā vāri janinda vuṭṭhaṃ
                anaddhaneyyaṃ na ciraṭṭhitikaṃ
                evaṃpi me hoti asataṃ samāgamo
                anaddhaneyyaṃ udakaṃ thaleva.
                Sare yathā vāri janinda vuṭṭhaṃ
                ciraṭṭhitikaṃ naravīraseṭṭha
                evaṃpi me hoti sataṃ samāgamo
                ciraṭṭhitiko udakaṃ sareva.
                Abyāyiko hoti sataṃ samāgamo
                yāvampi tiṭṭheyya tatheva hoti
                khippaṃ hi veti asataṃ samāgamo
                tasmā sataṃ dhammo asabbhi ārakāti.
     Tattha suve suveti divase divase. Anaddhaneyyanti na addhānakkhamaṃ.
Sareti samudde. Naravīraseṭṭhāti narapurisena seṭṭha. Udakaṃ sarevāti
samudde vuṭṭhaudakaṃ viya. Abyāyikoti avigacchanako. Yāvampi
tiṭṭheyyāti yattakaṃ kālaṃ jīvitaṃ tiṭṭheyya tattakaṃ kālaṃ tatheva
hoti na jirati sappurisehi mittabhāvoti.
     Iti porisādo sattahi gāthāhi mahāsattassa guṇaṃ kathesi.
Mahāsattopi porisādañca te ca rājāno gahetvā paccantagāmaṃ
agamāsi. Paccantagāmavāsino mahāsattaṃ disvā nagaraṃ gantvā
ācikkhiṃsu. Amaccā balanikāyaṃ ādāya gantvā parivārayiṃsu.
Mahāsatto tena parivārena bārāṇasiṃ agamāsi. Antarāmagge
janapadavāsino paṇṇākāraṃ datvā anugacchiṃsu. Mahāsatto
mahāparivāro ahosi tena saddhiṃ bārāṇasiṃ pāpuṇi. Tadā
porisādassa putto rājā hoti senāpati kālahatthīyeva. Nāgarā
rañño ārocayiṃsu mahārāja sutasomo kira porisādaṃ dametvā
ādāya idhāgacchati nagarassa pavisituṃ na dassāmāti sīghaṃ nagaradvārāni
pidahitvā āvudhahatthā aṭṭhaṃsu. Mahāsatto dvārānaṃ pidahitabhāvaṃ
ñatvā porisādañca parosate ca rājāno ohāya katipayehi amaccehi
saddhiṃ dvārasamīpaṃ gantvā ahaṃ sutasomamahārājā dvāraṃ vivarathāti
āha. Purisā gantvā rañño ārocesuṃ. So rājā
sutasomamahārājā paṇḍito dhammarājā sīle ṭhito nissaṃsayaṃ no
bhayaṃ natthīti vatvā khippaṃ vivarathāti vivarāpesi. Mahāsatto nagaraṃ
pāvisi. Rājā ca kālahatthī cassa paccuggamanaṃ katvā taṃ ādāya
pāsādaṃ āropayiṃsu. So rājāsane nisīditvā porisādassa
aggamahesiñca sesaamacce ca pakkosāpetvā rājānaṃ āha kālahatthi
kasmā rañño nagaraṃ pavisituṃ na dethāti. So rajjaṃ kārento
imasmiṃ nagare bahū manusse khādi khattiyehi akattabbakammaṃ kari
Sakalajambūdīpe chiddaṃ akāsi evarūpo pāpadhammo tena kāraṇenāti.
Idāni so evarūpaṃ karissatīti tumhe mā cintayittha ahantaṃ
dametvā sīlesu patiṭṭhāpesiṃ jīvitahetupi kiñci na viheṭhessati
natthi vo tato bhayaṃ evaṃ mā karittha puttehi nāma mātāpitaro
paṭijaggitabbā mātāpituposakā hi saggaṃ gacchanti itare janā
nirayaṃ gacchantīti.
     Evaṃ so nīcāsane nisinnassa rājaputtassa ovādaṃ datvā
kālahatthi tvaṃ rañño sahāyo ceva sevako ca raññāpi mahante
issariye patiṭṭhāpito tayāpi rañño atthaṃ carituṃ vaṭṭatīti
senāpatiṃ anusāsetvā devi tvaṃpi kulagehā āgantvā tassa
santike aggamahesiṭṭhānaṃ patvā puttadhītāhi vuḍḍhippattā tayāpi
tassa atthaṃ carituṃ vaṭṭatīti deviyāpi ovādaṃ datvā tamevatthaṃ
matthakaṃ pāpetuṃ dhammaṃ desento āha
                na so rājā yo ajeyyaṃ jināti
                na so sakhā yo sakhāraṃ jināti
                na sā bhariyā yā patino na vibheti
                na te puttā ye na bharanti jiṇṇaṃ.
                Na sā sabhā yattha na santi santo
                na te santo ye na bhaṇanti dhammaṃ
                rāgañca dosañca pahāya mohaṃ
                dhammaṃ bhaṇantāyeva bhavanti santo.
        Nābhāsamānaṃ jānanti      missaṃ bālehi paṇḍitaṃ
        bhāsamānañca jānanti      desentaṃ amataṃ padaṃ.
        Bhāsaye jotaye dhammaṃ     paggaṇhe isinaṃ dhajaṃ
        subhāsitadhajā isayo       dhammova isinaṃ dhajoti.
     Tattha ajeyyanti ajeyyā nāma mātāpitaro te jinanto
rājā nāma na hoti sace tava pitusantakaṃ rajjaṃ labhitvā tassa
paṭisattu ahosi akiccakārī nāma bhavissasi. Sakhāraṃ jinātīti
kūṭaṭṭena jināti sace tvaṃ kālahatthi raññā saddhiṃ mittadhammaṃ
na pūresi adhammaṭṭho hutvā niraye nibbattissasi. Na vibhetīti
na bhāyati sace tvaṃ rañño na bhāyasi bhariyā dhamme ṭhitā
nāma nāhosi. Jiṇṇanti mahallakaṃ tasmiṃ hi kāle abharantā
puttā puttā nāma na honti. Santoti paṇḍitā. Dhammanti
ye pucchitā saccasabhāvaṃ na vadanti na te paṇḍitā nāma.
Dhammaṃ bhaṇantāti ete rāgādayo pahāya parassa hitānukampakā
hutvā sabhāvaṃ bhaṇantā paṇḍitā nāma honti. Nābhāsamānanti
na abhāsamānaṃ. Amataṃ padanti amatamahānibbānaṃ desentaṃ paṇḍitoti
jānanti. Teneva porisādo dhammadesanaṃ sutvā pasannacitto cattāro
vare datvā pañcasu sīlesu patiṭṭhito. Bhāsayeti tasmā paṇḍito
puriso dhammaṃ bhāseyya joteyya. Buddhādayo hi isayo yasmā
dhammo etesaṃ dhajo tasmā subhāsitadhajā nāma subhāsitaṃ paggaṇhanti
bālā pana subhāsitaṃ paggaṇhantā nāma natthīti.
     Imassa dhammakathaṃ sutvā rājā ca senāpati ca tussitvā
gacchāma taṃ rājānaṃ ānessāmāti nagare bheriñcārāpetvā nāgare
sannipātetvā tumhe mā bhāyittha rājā kira dhamme patiṭṭhito
etha naṃ ānessāmāti mahājanaṃ ādāya mahāsattaṃ purato katvā
rañño santikaṃ gantvā vanditvā kappake upaṭṭhapetvā kappitakesamassuṃ
nahātānulittapasādhitaṃ rājānaṃ ratanarāsimhi ṭhapetvā abhisiñcitvā
nagaraṃ pavesesuṃ. Porisādarājā parosatānaṃ khattiyānaṃ mahāsattassa
ca mahāsakkāraṃ kāresi. Sutasomanarindena kira porisādo dametvā
rajje patiṭṭhāpitoti sakalajambūdīpe mahākolāhalaṃ udapādi.
Indapattanagaravāsino āgacchantūti dūte pahiṇiṃsu. So tattha
māsamattaṃ vasitvā samma gacchāma mayaṃ tvaṃ appamatto hohi
catūsu nagaradvāresu ca nivesanadvāre cāti pañca dānasālāyo
kārāpehi dānaṃ dehi dasa rājadhamme akopetvā agatigamanaṃ
pajaha mahārājāti porisādaṃ ovadi. Parosatāhi rājadhānīhi
balanikāyā yebhuyyena sannipatitā. So tehi balanikāyehi parivuto
bārāṇasito nikkhami. Porisādopi nikkhamitvā upaḍḍhapathā
nivattati. Mahāsatto abāhanānaṃ rājūnaṃ bāhanāni datvā sabbe
te uyyojesi. Tepi tena saddhiṃ sammoditvā yathārahaṃ vandanālapanādīni
katvā attano attano janapadaṃ agamaṃsu. Mahāsattopi nagaraṃ
pavisitvā indapattanagaravāsīhi janehi devanagaraṃ viya alaṅkatanagaraṃ
pavisitvā mātāpitaro vanditvā madhurapaṭisanthāraṃ katvā mahātalaṃ
Abhiruhi. So dhammena rajjaṃ kārento cintesi rukkhadevatā mayhaṃ
bahūpakārā balikammalābhamassa karissāmīti. So nigrodharukkhassa
avidūre mahantaṃ taḷākaṃ kāretvā bahūni kulāni ṭhapetvā gāmaṃ
nivāsāpesi. Gāmo mahā ahosi asītimaggaāpaṇasahassena
paṭimaṇḍito. Taṃpi rukkhamūlaṃ sākhantato paṭṭhāya bhūmiṃ samatalaṃ kāretvā
parikkhittavedikapākāratoraṇadvārayuttaṃ kāresi. Devatā abhippasīdi.
Kammāsapādassa damitaṭṭhāne nivuṭṭhattā so gāmo kammāsapādanigamo
nāma jāto. Te sabbepi rājāno mahāsattassa ovāde ṭhatvā
dānādīni puññāni katvā saggapadaṃ pūrayiṃsu.
     Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā nāhaṃ
bhikkhave idāneva aṅgulimālaṃ damesiṃ pubbepi aṅgulimālo mayā
damitoyevāti vatvā jātakaṃ samodhānesi tadā porisādo aṅgulimālo
ahosi kālahatthī sārīputto nandabrāhmaṇo ānando rukkhadevatā
kassapo sakko anuruddho sesarājāno buddhaparisā mātāpitaro
mahārājakulāni ahesuṃ sutasomarājā pana ahameva sammāsambuddhoti.
                   Sutasomajātakaṃ niṭṭhitaṃ.
                        Pañcamaṃ.
                Iti asītinipātavaṇṇanā niṭṭhitā.

             The Pali Atthakatha in Roman Book 42 page 405-483.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=42&A=8275
             อรรถกถาบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=42&A=8275
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=315
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=28&A=2258
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=28&A=2687
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=28&A=2687
             Contents of The Tipitaka Volume 28
http://84000.org/tipitaka/read/?index_28