ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 45 : PALI ROMAN Nid.A.1 (saddhammapaj.)

page1.

Khuddakanikaya mahaniddesatthakatha ---------- namo tassa bhagavato arahato sammasambuddhassa. Gantharambhakatha 1- avijjalangim ghatento nandiraganca mulato bhaventatthangikam maggam phusi yo amatam padam. Papunitva jino bodhim migadayam vigahiya dhammacakkam pavattetva theram kondannamadito. Attharasannam kotinam bodhesi tapaso 2- tahim vandeham sirasa tanca sabbasattanamuttamam. Tatha dhammuttamanceva samghancapi anuttaram sankhittena hi yam 3- vuttam dhammacakkam vibhagaso. Sariputto mahapanno satthukappo jinatrajo dhammacakkam vibhajetva mahaniddesamabravi patho visittho niddeso tam nama visesito 4- ca. Tam sariputtam jinarajaputtam theram thiranekagunabhiramam 5- @Footnote: 1 ka. arambhakatha 2 ka. tamahe, Ma. tavade 3 cha.Ma. yo @4 ka. visesato 5 cha.Ma. dhiranekagunadhivasam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page2.

Pannasabhavuttamagunakittim 1- sunicavuttinca atho namitva. Khamadayadiyuttena yuttamuttadivadina bahussutena therena devena abhiyacito. Mahaviharavasinam sajjhayamhi patitthito gahetabbam gahetvana poranesu vinicchayam. Avokkamanto 2- samayam sakanca anamasanto samayam paranca pubbaparepatthakathanayanca 3- yathanurupam upasamharanto. Nanappabhedavahanassa tassa yogihinekehi nisevitassa attham apubbam anuvannayanto suttanca yuttinca anukkamento. 4- Arabhissam samasena mahaniddesavannanam saddhammabahumanena nattukkamsanakamyata. Vakkhamaham atthakatham janassa hitaya saddhammaciratthitattham sakkacca saddhammapajotikam tam sunatha dharetha ca sadhu santoti. @Footnote: 1 Si. pannasabhavuggatanamakittim, cha.Ma. pannapabhavuggatacarukittim 2 cha.Ma. @avokkamento 3 cha.Ma. pubbopadesatthakathanayanca 4 Si.,ka. avokkamanto

--------------------------------------------------------------------------------------------- page3.

Tattha "patho visittho niddeso, tam nama visesito ca"ti vuttatta duvidho patho byanjanapatho atthapatho ca. Tesu byanjanapatho akkharapadabyanjanaakara- niruttiniddesavasena chabbidho. Atthapatho sankasanappakasanavivaranavibhajanauttanikarana- pannattivasena chabbidho. Tattha tisu dvaresu parisuddhappayogabhavena visuddhakarunanam cittena pavattitadesana vacahi akathitatta adesitatta 1- akkharamiti sannita, tam parayanikabrahmananam manasa pucchitapanhanam vasena bhagavata ratanaghare nisiditva sammasitapatthanamahapakaranavasena ca akkharam namati gahetabbam. Atha va aparipunnapadam akkharamiti gahetabbam 2- "satthivassasahassani"ti evamadisu 3- viya. Ettha hi sakaranakarasokaradini 4- akkharamiti, ekakkharam va padam akkharamiti eke. "yayam tanha ponobbhavika"ti 5- evamadisu 6- vibhatyantam atthajotakamakkharapindam padam. "namanca rupanca"ti evamadisu 7- bahuhi akkharehi yuttam padam nama. Sankhittena vuttam padam vibhaveti. Padena abhihitam byanjiyati byattam pakatam karotiti byanjanam, vakyameva. "cattaro iddhipada"ti sankhepena kathitamattham "katame cattaro? idha bhikkhave bhikkhu chandasamadhipadhanasankharasamannagatam iddhipadam bhaveti. Viriyacittavimamsasamadhipadhanasankharasamannagatam iddhipadam bhaveti"tiadisu 8- pakatakaranabhavena byanjanam nama. Byanjanavibhagapakaso akaro. "tattha katamo chando? yo chando chandikata kattukamyata"ti evamadisu 9- kathitabyanjanam anekavidhena vibhagakaranam akaro nama. Akarabhihitassa 10- nibbacanam nirutti. "phasso vedana"ti evamadisu 11- akarena kathitam "phusatiti phasso. Vediyatiti vedana"ti niharitva vacanam nirutti @Footnote: 1 Si. asevanatta, Ma. adesanatta, ka. asevantatta 2 ka. mannetabbam @3 khu.peta.26/802/255, khu.ja. 27/54/103 4 ka. sakaradukaradini 5 cha.Ma. ponobhavika, @patisam.A. 1/170 6 vi.maha. 4/14/14, Ma.u. 14/374/319, khu.pati.31/34,30/41,359, @abhi.vi.35/203/120 7 khu.su. 25/879/505, khu.maha. 29/491/331, khu.cula. @30/88/22(sya), abhi.san. 34/109/17 8 di.pa. 11/306/198, sam.maha. 19/813/221, @an.catukka. 21/276/286, abhi.vi. 35/431/260 9 abhi.vi. 35/433/261 10 ka. @akarasahitassa 11 abhi.san. 34/1/21

--------------------------------------------------------------------------------------------- page4.

Nama. Nibbacanavittharo nissesato desoti niddeso, vediyatiti vedanati nibbacanaladdhapadam "sukha dukkha adukkhamasukha, sukhayatiti sukha, dukkhayatiti dukkha, neva dukkhayati na sukhayatiti adukkhamasukha"ti atthavittharo niravasesena 1- kathitatta niddeso nama. Evam chabbidhani byanjanapadani janitva ca chasu atthapadesu sankhepato kasana dipana sankasana, "mannamano kho bhikkhu bandho marassa amannamano mutto papimato"ti evamadisu sankhepena atthadipana sankasana nama. Eso pana thero "buddhena bhagavata evam sankhepam katva vuttamattham `annatam bhagava, annatam sugata'ti "kathetum samattho pativijjhi. Upari vattabbamattham adito kasana dipana pakasana, "sabbam bhikkhave adittan"ti evamadisu 2- paccha kathitabbamattham pathamavacanena dipana pakasana nama. Evam pathamam dipitam attham puna pakatam katva dipanena "kinca bhikkhave sabbam adittam? Cakkhum bhikkhave adittam, rupa aditta"ti evamadisu 3- kathitesu "tikkhindriyo sankhepena vuttam pativijjhati"ti kathitatta dve atthapadani tikkhindriyassa upakaravasena vuttani. Sankhittassa vittharabhidhanam sakim vuttassa ca punapi abhidhanam vivaranam, "kusala dhamma"ti 4- sankhepena nikkhittassa "katame dhamma kusala? yasmim samaye kamavacaram kusalam cittam uppannam hoti"ti 5- niddesavasena vittharanam vittharavasena puna kathanam vivaranam nama. Tam vibhagakaranam vibhajanam, "yasmim samaye"ti vivarite kusale dhamme "tasmim samaye phasso hoti, vedana hoti"ti vibhagakaranam vibhajanam nama. Vivarassa vittharabhidhanena @Footnote: 1 ka. atthavittharadivasena 2 vi.maha. 4/54/44, sam.sala. 18/31/23 (sya) @3 vi.maha. 4/54/44, sam.sala. 18/31/23 (sya) 4 abhi.san. 34/1/1 5 abhi.san. @34/1/21

--------------------------------------------------------------------------------------------- page5.

Vibhattassa 1- ca upamabhidhanena sampatipadanam 2- uttanikaranam, vivaranena vivaritatthassa "katamo tasmim samaye phasso hoti? yo tasmim samaye phasso phusana samphusana"ti 3- ativivaritva kathananca vibhajanena vibhattassa "seyyathapi bhikkhave gavi niccamma, evameva khvaham bhikkhave phassaharo datthabboti vadami"ti 4- evamadi upamakathananca uttanikaranam nama. Dhammam sunantanam dhammadesanena cittassa anekavidhena somanassauppadananca atikhinabuddhinam anekavidhena nanassa tikhinabhavakarananca pannatti nama, tesam sunantanam tamcittatosanena tamcittanisamanena ca pannayatiti pannatti. Tattha bhagava akkharehi sankasayati, padehi pakasayati, byanjanehi vivarati, akarehi vibhajati, niruttihi uttanikaroti, niddesehi pannapayatiti. Kim vuttam hoti:- buddha bhagavanato ekacce veneyye ekasmim desane akkharehi atthasankasanam karonti .pe. Niddesehi atthapannapanam karontiti ayamettha adhippayo. Atha va akkharehi sankasayitva padehi pakasayati, byanjanehi vivaritva akarehi vibhajati, niruttihi uttanikatva niddesehi pannapayati. Kim vuttam hoti:- evarupena dhammadesanena ekaccesu thanesu ekaccanam veneyyanam vinayatiti. Atha va akkharehi ugghatayitva padehi pakasento vinayati ugghatitannum, byanjanehi vivaritva akarehi vibhajanto vinayati vipancitannum, niruttihi uttanikatva niddesehi pannapento vinayati neyyam. Iti veneyyavasenapi yojetabbameva. Atthato panettha katamo byanjanapatho, katamo atthapathoti? buddhanam Bhagavantanam dhammam desentanam yo atthavagamako savinnattikasaddo, so byanjanapatho. Yo tena abhisametabbo lakkhanarasadisahito dhammo, so atthapathoti veditabbo. Punapi sandhayabhasito byanjanabhasito savasesapatho anavasesapatho nito neyyoti @Footnote: 1 Si. vavatthitassa 2 cha.Ma. patipadanam 3 abhi.san. 34/2/22 4 sam.ni. 16/63/96

--------------------------------------------------------------------------------------------- page6.

Chabbidho patho. Tattha anekatthavatta 1- sandhayabhasito "mataram pitaram hantva, rajano dve ca khattiye"ti evamadi. 2- Ekatthavatta byanjanabhasito "manopubbangama dhamma"ti evamadi. 3- Savaseso "sabbam bhikkhave adittan"ti evamadi. 4- Viparito anavaseso "sabbe dhamma sabbakarena buddhassa bhagavato nanamukhe apatham agacchanti"ti evamadi. 5- Yatha vacanam, tatha avagantabbo nito "aniccam dukkhamanatta"ti evamadi. Yuttiya anussaritabbo neyyo "ekapuggalo bhikkhave"ti evamadi. 6- Attho pana anekappakaro pathattho sabhavattho nayattho pathanurupo na pathanurupo savasesattho niravasesattho nitattho neyyattho iccadi. Tattha yo appassatthassa napanatthamuccariyate, so pathattho "sattham sabyanjanan"tiadisu 7- viya. Ruparupadhammanam lakkhanarasadisabhavattho "sammaditthim bhaveti"tiadisu 8- viya. Yo nayamano hitaya samvattati, so natum arahatiti nayattho "atthavadi dhammavadi"tiadisu 9- viya. Yathapatham bhasito 10- pathanurupo "cakkhu bhikkhave puranakamman"ti bhagavata vuttam. Tasma cakkhupi kammanti. Byanjanacchayaya attham patibahayamanena vutto attho na pathanurupo, so pathato ananunnato akatapatikkhepo viyutto. So ca sangahetabbampi asangahetva, parivajjetabbampi va kinci aparivajjetva parisesam katva 11- vutto savasesattho "cakkhunca paticca rupe ca uppajjati cakkhuvinnanam. 12- Sabbe tasanti dandassa, sabbe bhayanti maccuno"tiadisu 13- viya. Viparito niravasesattho "sandhavitam samsaritam mamanceva tumhakanca. 14- Tatra bhikkhave ko manta ko saddhata .pe. Annatra ditthapadehi"tiadisu 15- viya. Saddavaseneva veditabbo @Footnote: 1 Si. anekatthamatto 2 khu.dha. 25/294/67 @3 khu.dha. 25/1/15 4 vi.maha. 4/54/44, sam.sala. 18/31/23 (sya) @5 khu.maha. 29/727/432, khu.cula. 30/492/238 (sya), khu.pati. 31/5/408 @6 an.ekaka. 20/170/21 7 vi.mahavi. 1/1/1, di.Si. 9/190/63, di.pa. @11/107,358,360/65,263,276 8 abhi.vi. 35/489/285, sam.maha. 19/3/3 9 di.Si. @9/9,194/5,63, di.pa. 11/188,238/116,151, Ma.mu. 12/292,411/257,367 10 ka. @yathapathakappito 11 ka. patisesam akatva 12 sam.sala. 18/164/112, khu.maha. @29/492/331 (sya) 13 khu.dha. 25/129/40 14 vi.maha. 5/287/65, @di.maha. 10/155/82 15 an.sattaka. 23/66/85

--------------------------------------------------------------------------------------------- page7.

Nitattho "rupa sadda rasa gandha, photthabba ca manorama"tiadisu 1- viya. Sammutivasena veditabbo neyyattho "cattarome bhikkhave valahakupama puggala"tiadisu 2- viya. Evamidha pathanca atthanca vivaritva thito asamhiro bhavati paravadihi digharattam titthavasena. Iti asamhiravasena 3- yava agamadhigamasampadam, tava vattum sakkoti. Sankhepavittharanayena hetudaharanadihi avabodhayitum samattho. Evam vidho 4- attananca paranca sodhetum samatthabhavena dussilyaditthimalavirahitatta suci. Dussilo hi attanam upahanati, tena nadeyyavaco ca bhavati asamatthaharaharo 5- idha niccaturo vejjova. 6- Dudditthi param upahanati, 7- navassayo ca bhavati valagahakulo 8- iva kamalasando. Ubhayavipanno pana sabbathapi anupasaniyo bhavati guthagatamiva chavalatam guthagato viya ca kanhasapPo. Ubhayasampanno pana sabbathapi upasaniyo sevitabbo ca vinnuhi, nirupaddavo iva ratanakaro, evambhuto evamamaccharo ahinacariyamutthi. Suttasuttanulomaacariyavada- attanomatisankhatananca catunnam apariccagi, tesam vasena byakhyato. 9- "ekamsavacanam ekam vibhajjavacanam padam tatiyam patipuccheyya catuttham pana thapaye"ti. Etesam va apariccagi, tato eva sotunam hite niyuttatta nesam avabodhanam patiakilasu bhajatiti. Aha cettha:- "pathatthavidasamhiro vatta suci amaccharo catunnam apariccagi desakassa hitanvito"ti. @Footnote: 1 vi.maha. 4/33/28, sam.sa. 15/151/135 2 an.catukka. 21/101/116 3 cha.Ma. @asamhirabhavena 4 ka. evam vidite 5 Ma. apattaharacaro, cha. sabyoharamano 6 cha.Ma. @vacchova 7 Si.,Ma. dudditthi panattanam upahanati 8 Ma. balhagahakulo 9 Ma. @byakhyata

--------------------------------------------------------------------------------------------- page8.

Ettha desakassati desako assa, bhaveyyati atatho. Hitanvitoti hite anugato hitacitto, so eso sucitta piyo, catunnam aparicacagitta garu, asamhiratta bhavaniyo, desakatta vatta, hitanvitatta vacanakkhamo, pathatthavidatta gambhirakatham katta, amaccharatta na catthane niyojako iti:- "piyo garu bhavaniyo vatta ca vacanakkhamo gambhiranca katham katta no catthane niyojako"ti 1- abhihito desako so tava idani abhidhiyate. Tattha dhammagarutta 2- katham na paribhavati, acariyagarutta kathikam na paribhavati, saddhapannadigunapatimanditatta attanam na paribhavati, asathamayavitta 3- amatabhimukhatta ca avikkhittacitto bhavati, sumedhatta yoniso manasi karotiti. Vuttanhetam:- "pancahi bhikkhave dhammehi samannagato sunanto saddhammam bhabbo niyamam okkamitum kusalesu dhammesu sammattam. Katamehi pancahi, na katham paribhoti, na kathikam paribhoti, na attanam paribhoti, avikkhittacitto dhammam sunati ekaggacitto, yoniso manasi karoti"ti. 4- Tamlakkhanappattatta bhavanam 5- bhavatiti. Aha cettha:- "dhammacariyagaru saddha- pannadigunamandito asathamayavikassa sumedho amatabhimukho " iti vatta ca sota ca. @Footnote: 1 an.sattaka. 23/37/29 2 Si.,ka. catudhammagarutta 3 Ma. asathamayacittatta @4 an.pancaka. 22/151/195 (sya) 5 Ma. bhajanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page9.

Evam vuttappakaram byanjananca atthanca dassetva idani yo atiaggam katva kathitatta mahasamuddamahapathavi viya maha ca so niddeso cati mahaniddeso, tam mahaniddesam vannayissami. Tadetam mahaniddesam atthasampannam byanjanasampannam gambhiram gambhirattham lokuttarappakasakam sunnatappatisamyuttakam patipattimaggaphalavisesasadhanam patipattipatipakkhapatisedhanam yogavacaranam nanavararatanakarabhutam dhammakathikanam dhammakathavilasavisesahetubhutam samsarabhirukanam dukkhanissaranam tadupayadassanena assasajananattham tappatipakkhanasanattham gambhiratthananca anekesam suttapadanam atthavivaranena sujanahadayaparitosajananattham tathagatena arahata sammasambuddhena sabbattha appatihatasabbannutannanamahadipobhasena 1- sakalajanavitthatamahakarunasinehena veneyyajanahadayagatakilesandhakaravidhamanattham samujjalitassa saddhammamahapadipassa tadadhippayavikasanasinehaparisekena pancavassasahassamaticirasamujjalanamicchata lokanukampakena satthukappena dhammarajassa dhammasenapatina ayasmata sariputtattherena bhasitam sutva ayasma anando pathamamahasangitikale yathasutameva sangaham aropesi. So panesa vinayapitakam suttantapitakam abhidhammapitakanti tisu pitakesu suttantapitakapariyapanno, dighanikayo majjhimanikayo samyuttanikayo anguttaranikayo khuddakanikayoti pancasu mahanikayesu khuddakamahanikayapariyapanno, suttam geyyam veyyakaranam gatha udanam itivuttakam jatakam abbhutadhammam vedallanti navasu satthusasanangesu yathasambhavam gathangaveyyakaranangadvayasangahito. "dvasiti buddhato ganhim dve sahassani bhikkhuto caturasitisahassani ye me dhamma pavattino"ti 2- @Footnote: 1 Ma....nanobhasena 2 khu.thera. 26/1027/399

--------------------------------------------------------------------------------------------- page10.

Dhammabhandagarikattherena pancasu thanesu etadaggam aropitena patinnatanam caturasitiya dhammakkhandhasahassanam bhikkhuto gahitesu dvisu dhammakkhandhasahassesu anekasatadhammakkhandhasangahito. Tassa dve vagga atthakavaggo parayanavaggo khaggavisanasuttanca, ekekasmim vagge solasa solasa katva khaggavisanasuttancati tettimsa suttani kamasuttadikhaggavisanasuttapariyosanani. Evam anekadha vavatthapitassa imassa mahaniddesassa anupubbapadatthavannanam karissami. Ayanhi mahaniddeso pathato atthato ca uddisantena niddisantena ca sakkaccam uddisitabbo niddisitabbo ca, ugganhantenapi sakkaccam ugganhitabbo dharetabbo ca, tam kissa hetu? gambhiratta imassa mahaniddesassa lokahitaya loke ciratthitattham. 1- 2- Tattha kamasuttam adi. Tasmimpi kamam kamayamanassati gatha adi. Sa uddesaniddesapatiniddesavasena tidha thita. 2- ------------------ @Footnote: 1 cha.Ma. ciratthitatthanti 2-2 cha.Ma. ime patha na dissanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page11.

Atthakavagga 1. Kamasuttaniddesavannana tattha kamasuttam adi. Tasmimpi "kamam kamayamanassa"ti gatha adi. Sa uddesaniddesapatiniddesavasena tidha thita. "kamam kamayamanassa"ti evamadi uddeso. "kamati uddanato dve kama vatthukama ca kilesakama ca"ti niddeso. "katame vatthukama, manapika rupa"ti evamadi patiniddeso. [1] Tattha kamanti manapiyarupaditebhumakadhammasankhatam vatthukamam. Kamayamanassati icchamanassa. Tassa cetam samijjhatiti tassa kamayamanassa sattassa tam kamasankhatam vatthu samijjhati ce, sace so tam labhatiti vuttam hoti. Addha pitimano hotiti ekamsam tutthacitto hoti. Laddhati labhitva. Maccoti satto. Yadicchatiti yam icchati. Idam pana sankhepato padatthasambandhamattameva, vittharo pana upari paliyam agatanayeneva veditabbo. Yatha ca imasmim, evam ito param sabbesupiti. Kamati uddisitabbapadam. Uddanatoti niddisitabbapadam. Uddanatoti vaggavasena "macchuddanam kineyya"tiadisu 1- viya. Atha va uparupari danato uddanam, uddham uddhamsodhanato byavadanatthena vodanam viya. Vittharakaranabhavena va. Kamaiti pathasesam katva vattabbam. Dveti gananaparicchedo, na ekam, na tayo. Vatthukama cati manapiyarupadivatthukama ca. Upatapanatthena vibadhanatthena ca kilesakama ca. Tesu vatthukamo parinneyyo, kilesakamo pahatabbo. Tattha vatthukamo kilesakamena patthayitabboti kamiyatiti kamo. Kilesakamo vatthukamanam paccasimsanassa karanabhavena kamiyate anenati kamo. Tattha rupadikkhandhe sangahito vatthukamo, sankharakkhandhe sangahito kilesakamo. Chahi vinnanehi vijanitabbo vatthukamo, @Footnote: 1 Si. "paccadanam kineyya"ti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page12.

Manovinnanena janitabbo kilesakamo. Kilesanam patitthatthena karanatthena arammanatthena ca vatthukamo. "nete kama yani citrani loke sankapparago purisassa kamo titthanti citrani tatheva loke athettha dhira vinayanti chandan"ti. 1- Nandamanavakasoreyyasetthiputtadinam 3- vatthuni cettha nidassanam. Kilesakamo tapanatthena badhanatthena ca sayam kametiti kamo. Vuttampi cetam "ratto kho brahmana ragena abhibhuto pariyadinnacitto attabyabadhayapi ceteti, parabyabadhayapi ceteti, ubhayabyabadhayapi ceteti"ti 4- ca "ratto kho brahmana panampi hanati, adinnampi adiyati, paradarampi gacchati, musapi bhanati"ti ca evamadi nidassanam. Tameva patiniddesavasena vittharetva vattukamo "katame vatthukama"tiadimaha. Tattha katameti kathetukamyatapuccha. Pancavidha hi puccha, tasam vibhago upari paliyamyeva avibhavissati. Tasu ayam kathetukamyatapuccha. Tattha manapikati manam appayanti vaddhentiti manapa, manapa eva manapika. Rupati kammacittautuaharasamutthanavasena catusamutthanika ruparammana rupayantiti rupa, vannavikaram apajjamana hadayangatabhavam pakasentiti attho. Tattha kenatthena rupanti? ruppanatthena. Vuttanhetam bhagavata:- "kinca bhikkhave rupam vadetha? ruppatiti kho bhikkhave tasma `rupan'ti Vuccati. Kena ruppati? sitenapi ruppati, unhenapi ruppati, jighacchayapi @Footnote: 1 an.chakka. 22/334/460 (sya) 2 khu.dha. 25/31/17, dha.A. 1/105 (sya) @3 khu.dha. 25/43/24 4 an.tika. 20/54/152

--------------------------------------------------------------------------------------------- page13.

Ruppati, pipasayapi ruppati, damsamakasavatatapasarisapasamphassenapi ruppati. Ruppatiti kho bhikkhave tasma `rupan'ti vuccati"ti. 1- Tattha ruppatiti kuppati ghattiyati piliyati, bhijjatiti attho. Sitena tava ruppanam lokantarikaniraye pakatam. Mahimsakaratthadisupi himapatasitesu padesesu etam pakatameva. Tattha hi satta sitena bhinnachinnasarira jivitakkhayampi papunanti. Unhena ruppanam avicimahaniraye 2- pakatam. Tattha hi tattaya lohapathaviya nipajjapetva pancavidhabandhanadikaranakale satta mahadukkham anubhavanti. Jighacchaya ruppanam pettivisaye ceva dubbhikkhakale ca pakatam. Pettivisayasmim hi satta dve tini buddhantarani kincideva amisam hatthena gahetva mukhe pakkhipanta nama na honti, antoudaram adittasusirarukkho viya hoti. Dubbhikkhe kanjikamattampi alabhitva maranasattanam pamanam natthi. Pipasaya ruppanam kalakanjikadisu pakatam. Tattha hi satta dve tini buddhantarani hadayatemanamattam va jivhatemanamattam va udakabindumpi laddhum na sakkonti. "paniyam pivissama"ti nadim gatanam jalam valikatalam sampajjati. Mahasamuddam pakkhantanampi 3- samuddo pitthipasanoyeva hoti. Te sussanta balavadukkhapilita viravanti. 4- Damsadihi ruppanam damsamakkhikadibahulesu padesesu pakatam. Tam pana "katamantam rupam? sanidassanam sappatighan"tiadina nayena abhidhamme 5- vittharitameva. Sappantiti sadda, 6- udahariyantiti attho. Utucittavasena dvisamutthanika sadda. Gandhayantiti gandha, attano vatthuni sucayantiti attho. Rasanti te sattati rasa, assadentiti attho. Phusiyantiti photthabba, ete gandhadayo catusamutthanikava. Tesam vibhago abhidhamme 7- vittharitoyeva. @Footnote: 1 sam.kha. 17/79/71 2 ka. lokantaniraye 3 Ma. pakkhandanampi 4 Ma. vicaranti @5 abhi.san. 34/586/176-7 6 Si.,ka. saddiyantiti sadda 7 abhi.san. 34/621-3/191

--------------------------------------------------------------------------------------------- page14.

Tamevattham vittharavasena dassento "attharana pavurana"tiadimaha. Tattha attharitva nipajjiyantiti attharana. Sariram vethetva parupiyantiti pavurana. Antojatadayo cattaro dasi ca dasa ca dasidasa. Khettam nama yasmim pubbannam ruhati. Vatthu nama yasmim aparannam ruhati. Yattha va ubhayampi ruhati, tam khettam. Tadatthaya katabhumibhago vatthu. Khettavatthusisena cettha vapitalakadinipi sangahitani. Hirannanti kahapano. Suvannanti jatarupam. Tesam gahanena lohamasako jatumasako darumasakoti sabbepi sangaham gacchanti. Gamanigamarajadhaniyoti ekakutikadi gamo. Apanayutto nigamo. Ekassa ranno anapavattitthanam rajadhani. Ratthanti janapadekadesam. Janapadoti kasikosaladi janapado. Kosoti catubbidho koso hatthi asso ratho patti. Kotthagaranti tividham kotthagaram dhanakotthagaram dhannakotthagaram vatthakotthagaram. Yam kinciti anavasesapariyadanavacanam. Rajaniyanti ranjetum yuttatthena. Ito param tikavasena dassetum atitattikaajjhattattikahinattikaokasattikapayogattika- kamavacarattikavasena 1- chattike aha. Tattha atitattike tava attano sabhavam uppadadikkhanam va patva atikkantati atita. Tadubhayampi na agatati anagata. Tam tam karanam paticca uppannati paccuppanna. Idam bhavena paricchannam. Patisandhito hi patthaya atitabhavesu nibbatta anantarabhave va nibbatta hontu kappakotisatasahassamatthake va, sabbe atitayeva nama. Cutito patthaya anagatabhavesu nibbattanaka kama anantarabhave va nibbattantu kappakotisatasahassamatthake va, sabbe anagatayeva nama. Cutipatisandhiantare pavatta kama paccuppanna nama. Ajjhattattike "evam pavattamana mayam attati gahanam gamissama"ti imina viya adhippayena attanam adhikaram katva pavatta attano santane pavatta @Footnote: 1 cha.Ma....samyogattika...

--------------------------------------------------------------------------------------------- page15.

Patipuggalika kama ajjhatta kama nama. Tato bahibhuta pana indriyabaddha va anindriyabaddha va bahiddha nama. Tatiyapadam tadubhayavasena vuttam. Hinattike hinati lamaka. Majjhimati hinapanitanam majjhe bhavati majjhima. Avasesa uttamatthena panita. Api ca upadayupadaya hinamajjhimapanitata veditabba. Nerayikanam hi kama kotippatta hina nama. Te upadaya tiracchanesu nagasupannanam kama panita nama. Sesatiracchanagatanam kama majjhima nama. Tesampi kama hina. Te upadaya mahesakkhapetanam kama panita nama. Avasesanam kama majjhima nama. Tesampi hina. Te upadaya janapadanam kama panita nama. Paccantavasinam kama majjhima nama. Tesampi hina. Te upadaya gamabhojakanam kama panita nama. Tesam paricarikanam kama majjhima nama. Tesampi hina. Te upadaya janapadasamikanam kama panita nama. Tesam paricarikanam kama majjhima nama. Tesampi hina. Te upadaya padesarajunam kama panita nama. Tesam amaccanam kama majjhima nama. Tesampi hina. Te upadaya cakkavattiranno kama panita nama. Tassa amaccanam kama majjhima nama. Tassapi hina. Te upadaya bhummadevanam kama panita nama. Tesam paricarikanam devanam kama majjhima nama. Tesampi hina. Te upadaya catumaharajikadevanam kama panitatiadina nayena yava akanitthadevanam kama matthakappatta panita nama. Evam upadayupadaya hinamajjhimapanitata veditabba. Okasattike apayika kamati avuddhisankhatesu 1- apagataayesu catusu apayesu nibbattakama apayika. Manussesu nibbattakama manusika. Devesu nibbattakama dibba. @Footnote: 1 cha.Ma. avaddhisankhatesu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page16.

Payogattike 1- paccupatthitanam kamanam paribhunjanato thapetva nerayike sesaapayasattanam manussanam catumaharajike deve upadaya yava tusitakayikananca devanam kama paccupatthita kama nama. Pakatipatiyattarammanato atirekena ramitukamatakale yatharucitam arammanam nimminitva nimminitva ramantiti nimmanaratinam devanam kama nimmita kama nama. Attano ajjhasayam natva parehi nimmite arammane sevantiti paranimmitavasavattinam kama paranimmita kama nama. Pariggahitati "mayham etan"ti gahita kama. Apariggahitati tatha apariggahita uttarakurukanam kama. Mamayitati tanhavasena "mama etan"ti gahita. Amamayitati vuttapatipakkha. Sabbepi kamavacara dhammati "hetthato avicinirayam pariyantam karitva"tiadina 2- nayena vuttesu kamavacaradhammesu pariyapanna. Tatrayam vacanattho:- uddanato dve kama vatthukamo ca kilesakamo cati. Tattha kilesakamo atthato chandarago. Vatthukamo tebhumakavattam. Kilesakamo cettha kametiti kamo. Itaro kamiyatiti. Yasmim pana padese duvidhopeso kamo pavattivasena avacarati, so ca catunnam apayanam manussanam channanca devalokanam vasena ekadasavidho padeso kamo ettha avacaratiti kamavacaro. Tattha pariyapannadhamme sandhaya "sabbepi kamavacara dhamma"ti vuttam. Attano sabhavam dharentiti dhamma. Rupavacara dhammati "hetthato brahmalokam pariyantam karitva uparito akanitthe deve antokaritva"tiadina 3- nayena vuttanam rupavacaradhammanam vasena sabbepi dhamma rupavacaRa. Arupavacara dhammati "hetthato akasanancayatanupage deve pariyantam karitva uparito nevasannanasannayatanupage deve antokaritva"tiadina 4- nayena vutta sabbepi arupavacara dhamma. Tattha rupe avacarantiti rupavacaRa. Arupe avacarantiti arupavacaRa. Tanhavatthukati patitthatthena ca karanatthena ca tanhaya vatthubhuta. Tanharammanati te alambitvava 5- @Footnote: 1 cha.Ma. samyogattike 2 abhi.san. 34/1287/294 3 abhi.san. 34/1289/294 @4 abhi.san. 34/1291/294

--------------------------------------------------------------------------------------------- page17.

Tanhapavattivasena tanhaya arammanabhuta. Kamaniyatthenati paccasimsitabbatthena. Rajaniyatthenati ranjetum yuttatthena. Madaniyatthenati kulamadadimadam uppadaniyatthena. Tattha "katame vatthukama manapika rupa"tiadim katva "yam kinci rajaniyam vatthun"ti pariyosanam savinnanakaavinnanakavasena vuttam. Avasesam ekacatukkadhikachattikanti veditabbam. Evam vatthukamam dassetva kilesakamam dassetum "katame kilesakama"tiadimaha. Tattha chandoti dubbalarago. Ragoti tato balavataro. Upari tayopi raga imehi balavataRa. Kamesuti pancasu kamagunesu. Kamacchandoti kamasankhato chando, na kattakamyatachando, na dhammacchando. Kamanavasena rajjanavasena ca kamoyeva rago kamarago. Kamanavasena nandanavasena ca kamoyeva nandi kamanandi. Evam sabbattha kamattham viditva tanhayanatthena kamatanha. Sinehanatthena kamasneho. Paridayhanatthena kamaparilaho. Mucchanatthena kamamuccha. Gilitva parinitthapanatthena kamajjhosanam. Vattasmim oghehi 1- osidapetiti kamogho. Vattasmim yojetiti kamayogo. Dalhavasena tanhaditthiggahanam upadanam. Cittam nivarati pariyonandhatiti nivaranam. Addasanti addakkhim. Kamati alapanam. Teti tava. Mulanti patittham. Sankappati parikappena. Na tam sankappayissamiti tam parikappanam na karissami. Na hehisiti 2- na bhavissasi. Icchamanassati paccasimsantassa. Sadiyamanassati assadiyamanassa. Patthayamanassati patthanam uppadentassa. Pihayamanassati papunitum iccham uppadentassa. Abhijappamanassati tanhavasena tittim uppadentassa. 3- Atha va abhivadantassa. @Footnote: 1 Si.,ka. ogheti 2 cha.Ma. hohisiti 3 Ma.,ka. na uppadentassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page18.

Khattiyassa vatiadi catujjativasena vuttam. Gahatthassa va pabbajitassa vati lingavasena vuttam. Devassa va manussassa vati upapattivasena vuttam. Ijjhatiti nipphajjati. Samijjhatiti samma nipphajjati, ijjhati visesarupapatilabhavasena. Labhati dassaniyarupapatilabhavasena. Patilabhati pasadaniyarupapatilabhavasena. Adhigacchati santhanarupapatilabhavasena. Vindati chavippasadarupapatilabhavasena. Atha va punnamahattena 1- ijjhati. Jatimahattena labhati. Issariyamahattena patilabhati. Sukhamahattena adhigacchati. Sampattimahattena vindatiti. Ekamsavacananti ekakotthasavacanam. "ekamsam civaram katva, 2- ekamsabyakaraniyo panho"tiadisu 3- viya anekamsagahanapatikkhePo. Nissamsayavacananti samsayavirahitavacanam, sandehapatikkhepavacananti attho. Nikkankhavacananti "kathamidam kathamidan"ti kankha patikkhepavacanam. Advejjhavacananti dvidhabhavam dvejjham, tadabhavena 4- advejjhavacanam. Dvidhabhavavirahitam "advejjhavacana buddha"tiadisu 5- viya vimatipatikkhePo. Advelhakavacananti dvihadayabhavena advelhakam. "itihasa"ti 6- dvelhakapatikkhepavacanam. Niyogavacananti ekasmim atthe dve na yujjantiti niyogavacanam dvidhapathapatikkhePo. Annattha pana "niyoga anagatarammana natthi"ti agatam. Apannakavacananti sallaparahitam 7- saravacanam aviraddhakaranam "apannakam thanameke"tiadisu 8- viya, apannakamani 9- viya sappatitthavacanam. Avatthapanavacanametanti etam vacanam otaritva patitthitam santitthapanam thapanam. Yani imasmim mahaniddese vibhattim aropitani padani, tani vibhattim gacchantani tihi karanehi vibhattim gacchanti, nana hontani catuhi karanehi nana bhavanti. Aparadipana panettha dve thanani gacchanti. Katham? tani hi @Footnote: 1 ka. subhaggamahattena 2 vi.mahavi. 1/349,367/264,278, vi.mahavi. 2/463/3 @3 di.pa. 11/312/204, an.catukka. 21/42/51 4 cha.Ma. tamabhavena 5 khu.buddha. @33/109/458 6 cha.Ma. itihasa, itihasati 7 cha.Ma. palasarahitam 8 khu.ja. 27/1/1 @9 ka. apannakakammakarani

--------------------------------------------------------------------------------------------- page19.

Byanjanavasena upasaggavasena atthavasena cati imehi tihi karanehi vibhattim gacchanti. Tattha "kodho kujjhana kujjhitattam, doso dusana dusitattan"ti 1- evam byanjanavasena vibhattigamanam veditabbam. Ettha 2- hi ekova kodho byanjanavasena evam vibhattim labhati. 3- "ijjhati samijjhati labhati patilabhati gacchati adhigacchati"ti evam pana upasaggavasena vibhattigamanam veditabbam. "pandiccam kosallam nepunnam 4- vebhabya cinta upaparikkha"ti 5- evam atthavasena vibhattigamanam veditabbam. Tesu pitipadaniddese tava ima tisso vibhattiyo labbhanti. Piti pamojjanti hi byanjanavasena vibhattigamanam hoti. Amodana pamodana haso pahasoti upasaggavasena. Vitti tutthi odagyam attamanatati atthavasena. Imina nayena sabbapadaniddesesu vibhattigamanam veditabbam. Nana hontanipi namananattena lakkhanananattena kiccananattena patikkhepananattenati imehi catuhi karanehi nana honti. Tattha "katamo tasmim samaye byapado hoti? yo tasmim samaye doso dusana"ti 6- ettha byapadoti va dosoti va dvepi ete kodho eva, namena pana nanattam gatati evam namananattena nanattam veditabbam. Rasatthena ca pancapi khandha ekova khandho hoti. Ettha pana rupam ruppanalakkhanam, vedana vedayitalakkhana, sanna sanjananalakkhana, cetana cetayitalakkhana, vinnanam vijananalakkhananti imina lakkhanananattena pancakkhandha honti. Evam lakkhanananattena nanattam veditabbam. "cattaro sammappadhana:- idha bhikkhu anuppannanam papakanam akusalanam dhammanam anuppadaya .pe. Cittam pagganhati padahati"ti 7- ekameva viriyam kiccananattena catusu thanesu agatam. Evam kiccananattena nanattam veditabbam. @Footnote: 1 abhi.san. 34/1237/284 2 cha.Ma. tattha 3 ka. gato 4 ka. nepannam 5 abhi.san. @34/79/34 6 abhi.san. 34/1237/284 7 di.maha. 10/402/267, abhi.vi. 35/390/249

--------------------------------------------------------------------------------------------- page20.

"cattaro asaddhamma kodhagaruta, na saddhammagaruta, makkhagaruta, na saddhammagaruta, labhagaruta, na saddhammagaruta, sakkaragaruta, na saddhammagaruta"ti evamadisu 1- pana patikkhepananattena nanattam veditabbam. Imani pana cattari nanattani na pitiyayeva labbhanti, sabbesupi yathalabhavasena labbhanti. Pitiya hi pititi namam, cittassa cittanti namam. Piti ca pharanalakkhana, vedana vedayitalakkhana, sanna sanjananalakkhana, cetana cetayitalakkhana, vinnanam vijananalakkhanam. Tatha piti pharanakicca, vedana anubhavanakicca, sanna sanjananakicca, cetana cetayitakicca, vinnanam vijananakiccanti evam kiccananattena nanattam veditabbam. Patikkhepananattam pitipade natthi. Alobhadiniddese pana "alobho alubbhana alubbhitattan"tiadina 2- nayena labbhatiti evam patikkhepananattena nanattam veditabbam. Evam sabbapadaniddesesu labbhamanavasena catubbidhampi nanattam veditabbam. Aparadipana pana padatthuti va hoti dalhikammam vati evam dve thanani gacchati. Yatthikotiya uppilentena viya hi sakimeva "piti"ti vutte etam padam phullitamanditavibhusitam nama na hoti, punappunam byanjanavasena, upasaggavasena, atthavasena "piti pamojjam amodana pamodana haso pahaso vitti"ti 3- vutte phullitamanditavibhusitam nama hoti. Yatha hi daharakumaram nhapetva manoramam vattham paridahapetva pupphani pilandhapetva akkhini anjetva athassa nalate ekameva manosilabindum kareyya, na tassa ettavata cittatilako nama hoti, nanavannehi pana parivaretva bindusu katesu cittatilako nama hoti. Evam sampadamidam veditabbam. Ayam padatthuti nama. @Footnote: 1 an.catukka. 21/43-4/52-3 2 abhi.san. 34/104/38 3 abhi.san. 34/9/22-3

--------------------------------------------------------------------------------------------- page21.

Byanjanavasena pana upasaggavasena atthavasena ca punappunam bhananameva dalhikammam nama. Yatha hi "avuso"ti va "bhante"ti va "yakkho"ti va "sappo"ti va vutte dalhikammam nama na hoti, "avuso avuso, bhante bhante, yakkho yakkho, sappo sappo"ti vutte pana dalhikammam nama hoti, evameva sakimdeva yatthikotiya uppilentena viya "piti"ti vuttamatte dalhikammam nama na hoti, punappunam byanjanavasena upasaggavasena atthavasena "piti pamojjam amodana pamodana haso pahaso vitti"ti vutteyeva dalhikammam nama hotiti evam aparadipana dve thanani gacchati. Etissapi vasena labbhamanakapadaniddesesu sabbattha attho veditabbo. Tattha pinayatiti piti. Sa sampiyayanalakkhana, kayacittapinanarasa, pharanarasa va, odagyapaccupatthana. Ya pancakamagunapatisamyuttati ya rupadipancakama- kotthasapatisamyutta piti, sa pinayatiti piti, idam sabhavapadam. Pamuditassa bhavo pamojjam. Amodanakaro amodana. Pamodanakaro pamodana. Yatha va bhesajjanam va telanam va unhodakasitodakanam va ekato karanam "modana"ti vuccati, evamayampi pitidhammanam ekato karanena modana. Upasaggavasena pana mandetva "amodana pamodana"ti vutta. Hasetiti haso. Pahasetiti pahaso, hatthappahatthakaranam etam adhivacanam. Vittiti vittam, dhanassetam namam. Ayam pana somanassapaccayatta vittisarikkhataya vitti. Yatha hi dhanino dhanam paticca somanassam uppajjati, evam pitimatopi pitim paticca somanassam uppajjati. Tasma "vitti"ti vutta. Tutthiti sabhavasanthitaya pitiya etam namam. Pitima pana puggalo kayacittanam uggatatta abbhuggatatta "udaggo"ti vuccati, udaggassa bhavo odagyam. Attano manata attamanata. Anabhiraddhassa hi mano dukkhapadatthanatta na attano mano nama hoti, abhiraddhassa sukhapadatthanatta attano mano nama

--------------------------------------------------------------------------------------------- page22.

Hoti, iti attano manata attamanata, sakamanata, sakamanassa bhavoti attho. Sa pana yasma na annassa kassaci attano manata, cittasseva pana sobhanabhavo 1- cetasiko dhammo, tasma "attamanata cittassa"ti vutta. Cittavicittataya cittam. Arammanam manati 2- janatiti mano. Manasanti mano eva, "antalikkhacaro paso, yvayam carati manaso"ti 3- hi ettha manasampayuttakadhammo "manaso"ti vutto. "katham hi bhagava tuyham savako sasane rato appattamanaso sekkho 4- kalam kayira janesuta"ti 5- ettha arahattam "manasan"ti vuttam. Idha pana mano eva manasam, byanjanavasena hetam padam vaddhitam. Hadayanti cittam. "cittam va te khipissami, hadayam va te phalessami"ti 6- ettha uro "hadayan"ti vuttam. "hadaya hadayam manne annaya tacchati"ti 7- ettha cittam. "vakkam hadayan"ti 8- ettha hadayavatthu. Idha pana cittameva abbhantaratthena "hadayan"ti vuttam. Tameva parisuddhatthena pandaram, bhavangam sandhayetam vuttam. Yathaha "pabhassaramidam bhikkhave cittam, tanca kho agantukehi upakkilesehi upakkilitthan"ti. 9- Tato nikkhantatta pana kusalampi gangaya nikkhanta nadi ganga viya godhavarito nikkhanta godhavari viya ca "pandaran"tveva vuttam. Mano manayatananti idha pana manogahanam manasseva ayatanabhavadipanattham. Tenetam dipeti "nayidam devayatanam viya manassa ayatanatta manayatanam, atha kho mano eva ayatanam manayatanan"ti. Ettha 10- nivasanatthanatthena akaratthena @Footnote: 1 cha.Ma. panesa bhavo 2 Si.,cha.Ma. minamanam 3 vi.maha. 4/33/28, sam.sa. 15/151/135 @4 Si. sekho 5 sam.sa. 15/159/146 6 khu.su. 25/-/369, sam.sa. 15/237/249 7 Ma.mu. @12/63/41 8 khu.khu. 25/-/2, di.maha. 10/377/251, Ma.mu. 12/110/79 9 an.ekaka. @20/51/9 10 cha.Ma. tattha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page23.

Samosaranatthanatthena sanjatidesatthena karanatthena ca ayatanam veditabbam. Tatha hi loke "issarayatanam, devayatanan"tiadisu 1- nivasanatthanam "ayatanan"ti vuccati. "suvannayatanam, rajatayatanan"tiadisu akaro. Sasane pana "manorame ayatane, sevanti nam vihangama"tiadisu 2- samosaranatthanam. "dakkhinapatho gunnamayatanan"tiadisu sanjatideso. "tatra tatreva sakkhibhabbatam papunati sati sati ayatane"tiadisu 3- karanam. Idha pana sanjatidesatthena, samosaranatthanatthena, karanatthenati tidhapi vattati. Phassadayo hi dhamma ettha sanjayantiti sanjatidesatthenapi etam ayatanam. Bahiddha rupasaddagandharasaphotthabba arammanabhavenettha osarantiti samosaranatthanatthenapi ayatanam. Phassadinam pana sahajatadipaccayatthena karanatta karanatthenapi ayatananti veditabbam. Tadeva mananalakkhane indattham karetiti indriyam, mano eva indriyam manindriyam. Vijanatiti vinnanam. Vinnanameva khandho vinnanakkhandho. Tassa rasiadivasena attho veditabbo. "mahaudakakkhandhotveva sankham gacchati"ti 4- ettha hi rasatthena khandho vutto. "silakkhandho samadhikkhandho"tiadisu 5- gunatthena. "addasa kho bhagava mahantam darukkhandhan"ti 6- ettha pannattimattatthena. Idha pana rulhito khandho vutto. Rasatthena hi vinnanakkhandhassa ekadeso ekam vinnanam. Tasma yatha rukkhassa ekadesam chindanto "rukkham chindati"ti vuccati, evameva vinnanakkhandhassa ekadesabhutam ekampi vinnanam rulhito "vinnanakkhandho"ti vuttam. Tajja manovinnanadhatuti tesam phassadinam dhammanam anucchavika manovinnanadhatu. Imasminhi pade ekameva cittam mananatthena mano. Vijananatthena vinnanam. @Footnote: 1 Si.,cha.Ma. vasudevayatananti 2 an.pancaka. 22/38/46 (sya) @3 an.tika. 20/102/248-50, an.pancaka. 22/23/18 (sya), Ma.u. 14/158/144 @4 an.catukka. 21/51/62 5 di.pa. 11/355/251 6 sam.sala. 18/322/223 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page24.

Sabhavatthena nissattatthena va dhatuti tihi namehi vuttam. Sahagatoti avijahito. Sahajatoti saddhim niggato. Samsatthoti samsaggo hutva thito. Sampayuttoti samam pakarehi yutto. Katamehi pakarehiti? ekuppadadihi. Natthi keci dhamma kehici dhammehi sampayuttati. Amanta. 1- Iti hi imassa panhassa patikkhepe "nanu atthi keci dhamma kehici dhammehi sahagata sahajata samsattha ekuppada ekanirodha ekavatthuka ekarammana"ti 2- evam ekuppadatadinam vasena sampayogattho vutto. Iti imehi ekuppadatadihi samam pakarehi yutto sampayutto. Ekuppadoti ekato uppanno, na vinati attho. Ekanirodhoti ekato nirodho. Ekavatthukoti hadayavatthuvasena ekavatthuko. Ekarammanoti rupadivasena ekarammano. Ettha sahagatasaddo tabbhave, vokinne, arammane, nissaye, samsattheti pancasu atthesu dissati jinavacane. "yayam tanha ponobbhavika nandiragasahagata"ti 3- ettha tabbhave veditabbo, nandiragabhutati attho. "ya bhikkhave vimamsa kosajjasahagata kosajjasampayutta"ti 4- ettha vokinne, antarantara uppajjamanena kosajjena vokinnati ayamettha attho. "labhi hoti rupasahagatanam va samapattinam arupasahagatanam va samapattinan"ti 5- ettha arammane, ruparammananam aruparammanananti attho. "atthikasannasahagatam satisambojjhangam bhaveti"ti 6- ettha nissaye, atthikasannam nissaya atthikasannam bhavetva patiladdhanti attho. "idam sukham imaya pitiya sahagatam hoti sahajatam sampayuttan"ti 7- ettha samsatthe, sammissanti attho. Imasmimpi thane samsatthe agato. Sahajatasaddo "sahajatam purejatam pacchajatan"ti 8- ettha viya sahajate. Samsatthasaddo "gihihi samsattho"ti 9- ca, "evam samsattho bhante"ti cati evamadisu @Footnote: 1 abhi.ka. 37/471/284 2 abhi.ka. 37/473/285-6 @3 vi.maha. 4/14/14, abhi.vi. 35/203/120, Ma.u. 14/374/319, sam.maha. 19/1081/367 @4 sam.maha. 19/832/245 5 abhi.ka. 36/3/118 6 sam.maha. 19/238/114 @7 abhi.vi. 35/578/312 8 abhi.pa. 40/435/150 9 sam.kha. 17/3/9

--------------------------------------------------------------------------------------------- page25.

Samsagge. "kise thule vivajjetva samsattha yojita haya"ti 1- ettha sadise. "pucimandaparivaro ambo te dadhivahana mulam mulena samsattham sakha sakha nisevare"ti 2- ettha upacite. "cittasamsattha dhamma"ti 3- ettha cittasampayuttadhamme. Idha pana yo phalappadane aviyogadhammo 4- viya vinibbhogam akatva ekuppadadidhammo hutva "sampayutto"ti vuccati. Tamvisayo. Atha va "sahagato"ti vatva pacchato pacchato agatasuttena viya so na hotiti dassetum "sahajato"ti vuttam. Ekato uppannaruparupam viya sopi na hotiti dassetum "samsattho"ti vuttam. Khirodakam viya ca sopi na hotiti dassetum "sampayutto"ti vuttam. Vinibbhogam katum asakkuneyyatthena hi sahuppanna dhamma sampayuttapi atthi khiratelam viya. Tatha vippayuttapi khirato apanitam navanitam viya. Evam lakkhanasampayutto ekuppadadilakkhanoyeva hotiti dassetum "ekuppado"tiadi vuttam. Ettha ekuppadasahajatanam kim nanattam? uppade antaravirahito ekuppado. Khirakalamuttassapi dadhino mathane mathane 5- pakatam navanitam viya purebhattapacchabhattavasena ekadivasameva jato viya so na hotiti dassetum ekakkhane nibbattoti sahajato. Ekavatthukoti patitthatthena ekaparicchedena ekavatthuko, dvinnam bhikkhunam ekavatthukata viya thanantaravirahito. Ekarammanoti aniyatekarammano na cakkhuvinnanam viyati evameke vannayanti. Maccoti mulapadam. Rupadisu satto laggo laggitoti satto. Vuttanhetam "satto sattoti bhante vuccati, kittavata nu kho bhante `satto'ti vuccatiti? rupe kho radha yo chando yo rago ya nandi ya tanha, tatra satto tatra visatto, tasma `satto'ti vuccati"ti. 6- Sattayogena va satto. Sugatiduggatim naratiti @Footnote: 1 khu.ja. 28/70/133 2 khu.ja. 27/72/51 3 abhi.san. 34/59/12 @4 Ma.,ka. aviyogadhamma 5 Ma. mathante mathante 6 sam.kha. 17/161/153, khu.maha. 29/31/26 @(sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page26.

Naro. 1- Manuno puttoti manavo. Upakaranena sayam posayatiti poso. Pum vuccati nirayo, tam galatiti puggalo. Jivitindriyam dharetiti jivo. Cutito jatim gacchatiti jagu. Jiyatiti jantu. Indriyena gacchatiti indagu. Atha va indriyabhutena kammuna gacchatiti indagu. "hindagu"tipi pali. Hindanti maranam, tam gacchatiti hindagu. Manuto jatoti manujo. Yam sadiyatiti yam rupadim assadiyati. Sesam vuttanayameva. Ito param vuttamattham nigamento tenaha bhagava:- "kamam kamayamanassa .pe. Laddha macco yadicchati"ti. Ito param ettakampi avatva visesamattameva vakkhama. [2] Tassa ce kamayamanassati tassa puggalassa kame icchamanassa, kamena va yayamanassa. Chandajatassati jatatanhassa. Jantunoti sattassa. Te kama parihayantiti te kama parihayanti ce. Sallaviddhova ruppatiti atha so ayomayadina sallena viddho viya piliyati. Ito param vuttam vajjetva avuttesu yam yam anuttanam, tam tadeva kathayissami. Cakkhupinanam arammanam papunanavasena yayati gacchati. Dassaniyavasena piyattam arammanavasena appapetiti niyyati. Savaniyam hutva kannasotapinanam arammanavasena parikaddhatiti vuyhati. Saritabbam hutva cittapinanam arammanavasena gahetva upasamhariyatiti samhariyati. Yathati opammatthe nipato. Hatthina yayati gacchatiti hatthiyanena va, vaiti vikappatthe. Assena yayati gacchatiti assayanena va. Goyuttavayhadiyanam goyanam, tena goyanena. Ajayanadisupi eseva nayo. Itthavasena jato sanjato. @Footnote: 1 Ma. nayatiti naro

--------------------------------------------------------------------------------------------- page27.

Arammanapiyattavasena nibbatto abhinibbatto. Arammanamanapabhavena patubhuto. Atha va kamaragavasena jato sanjato. Kamanandivasena nibbatto abhinibbatto. Kamatanhavasena kamasinehavasena kamacchandavasena kamaparilahavasena ca patubhutoti veditabbo. Te va kama parihayantiti te vatthukamadayo parihayanti vigacchanti. So va kamehi parihayatiti eso khattiyadipuggalo vatthukamadikamehi parihayati vigacchati "pubbeva maccam vijahanti bhoga, macco dhane pubbataram jahati"ti evamadisu 1- viya. Kathanti kena pakarena. Titthantassevati dharantasseva. Te bhogeti te vatthukamadayo bhoge. Rajano vati pathabyadirajano. Harantiti gahetva gacchanti, apaharanti va. Cora vati sandhicchedadika. Aggi vati davaggiadi. Dahatiti jhapeti bhasmam karoti. Udakam vati oghadiudakam. Vahatiti gahetva mahasamuddam papeti. Appiya vati akanta amanapa. Dayada harantiti dayajjavirahita assamika haranti. Nihitam vati nidhanam katva thapitam. Nadhigacchatiti na vindati na patilabhati, na passatiti attho. Duppayuttati visamappayogena yojita kasivanijjadikammanta. Bhijjantiti bhedam papunanti, nappavattantiti attho. "bhanjanti ratham ayanaka"tiadisu 2- sambhavo veditabbo. Kule va kulajjhapako 3- uppajjatiti khattiyadikule kulajhapako 4- kule antimapuriso nibbattati. "kule va kulangaro"tipi 5- pali. Yo te bhoge vikiratiti yo eso kule pacchimako te hirannadibhoge khepeti. Vidhamatiti viyogam karoti, dure khipati. Viddhamsetiti vinaseti adassanam gameti. Atha va itthidhutto hutva vikirati. Suradhutto hutva vidhamati. Akkhadhutto hutva viddhamseti. Vikirati va uppannam ayam ajananena. Vidhamati vissajjanamukham ajananena. Viddhamseti thapitatthane arakkham asamvidhanenati evamadina yojetabbam. @Footnote: 1 khu.ja. 27/1/124 2 khu.ja. 28/296/95 3 cha.Ma. kulangaro. evamuparipi @4 Si. kulaghatako, Ma. kulajhamako 5 cha.Ma. kulankarotipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page28.

Aniccatayeva atthamiti vinasabhavo eva atthamo. Hayantiti adassanam yanti. Parihayantiti na puna pannayanti. Paridhamsentiti thanato apagacchanti. Pariccajanti 1- paggharanti. Antaradhayantiti antaradhanam adassanam gacchanti. Vippalujjantiti cunnavicunna hutva apagacchanti. Titthanteva te bhogati tesam bhoganam thitakale "titthante nibbute va"ti evamadisu 2- viya. Soti so bhogasamiko puggalo. Cavati devalokato. Marati manussalokato. Vippalujjati nagasupannadilokato. Atha va hayati dhannakotthagaravasena. Parihayati dhanakotthagaravasena. Paridhamsati balibaddahatthiassadivasena. Paripatati dasidasavasena. Antaradhayati darabharanavasena. Nassati udakadivasenati eke vannayanti. Ayomayenati kalalohadinibbattena. Sallenati kandena. Atthimayenati manussatthim thapetva avasesena. Dantamayenati hatthidantadina. Visanamayenati govisanadina. Katthamayenati velukatthadina. Viddhoti vuttappakarasallanam annatarannatarena pahato. Ruppatiti vikirati, vikaram apajjati. Kuppatiti calati, kodham 3- uppadeti. Ghattiyatiti ghattito hoti. Piliyatiti pilito hoti. Laddhappaharo kuppati. "tatiyadivase salakam pavesetva dhovanakale ghattiyati. Kharappadane piliyati. Paharadhovane va ruppati. Tasmim dukkhuppadane kuppati. Salakappavesane piliyati. Kharappadane ghattiyati"ti evameke vannayanti. Byadhitoti laddhappaharo hutva pilito. Domanassitoti domanassappatto. Viparinamannathabhavati pakatibhavam jahitva annathabhavam upanitena, antososadi soko ca vacavippalapo paridevo ca kayapilanadi dukkhanca cittapilanadi domanassanca bhuso ayaso upayaso ca. Ete vuttappakara sokadayo uppajjanti samudacaram gacchanti. @Footnote: 1 cha.Ma. paripatanti 2 khu.vi. 26/806/80 3 cha.Ma. kopam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page29.

[3] Tatiyagathayam sankhepattho:- yo pana ime kame tattha chandaragavikkhambhanena va samucchedena va attano padena sappassa siram viya parivajjeti, so bhikkhu sabbalokam vippharetva 1- thitatta loke visattikasankhatam tanham sato hutva samativattatiti. Yoti vibhajitabbam padam. Yo yadisotiadini tassa vibhajanapadani. Ettha ca yasma yoti atthapadam, tanca aniyamena puggalam dipeti. Tasma tassa attham dassento aniyamena puggaladipakam yosaddameva aha. Tasma ettha evamattho veditabbo. Yoti yo kociti. Yasma yo koci nama, so avassam yathalingayathayuttayathavihitayathap- pakarayamthanappattayamdhammasamannagatavasena ekenakarena pannayati, tasma tam tattha napetum tam pabhedam 2- pakasento "yadiso"tiadimaha. Tattha yadisoti lingavasena yadiso va tadiso va hotu, digho va rasso va kalo va odato va manguracchavi va kiso va thulo vati attho. Yathayuttoti yogavasena yena va tena va yutto hotu, navakammayutto va uddesayutto va vasadhurayutto vati attho. Yathavihitoti yathathapito navakammadhitthayikadivasena. Yathapakaroti yathapakarena patitthito padipanayakadivasena. 3- Yamthanappattoti yam thanantaram patto senapatisetthitthanadivasena. Yamdhammasamannagatoti yena dhammena upagato dhutangadivasena. Vikkhambhanato vati upacarappanasamadhihi kilesanam durikaranato va ghatappaharena sevalanam viya. Samucchedato vati puna appavattim katva accantato maggena kilesanam ucchinnamulato pahanavasena samucchedato va. Atthikankalupama kamatiadini ekadasapadani vipassanavasena vuttani. @Footnote: 1 ka. visaritva 2 cha.Ma. bhedam 3 Si.,ka. parisanayakadivasena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page30.

Buddhanussatim bhaventopitiadini cha padani marananussatim bhaventopi. Upasamanussatim bhaventopiti imani ca upacarajjhanavasena vuttani. Anapanassatim bhaventopi. Kayagatasatim bhaventopi. Pathamajjhanam bhaventopitiadini nevasannanasannayatanasamapattim bhaventopiti pariyosanani appanajjhanavasena vuttani. Tattha atthikankalupama kamati sunikkantam nikkantam nimmamsam lohitamakkhitam atthikankalam upama etesam kamananti atthikankalupama kama. Appassadatthenati "appam parittam sukhassadam adinavo ettha bhiyyo"ti dassanatthena. Passantoti "yavadeva pana so kukkuro kilamathassa vighatassa bhagi assa"ti nanacakkhuna passanto. Parivajjetiti duram gameti. Vuttanhetam bhagavata:- seyyathapi gahapati kukkuro jighacchadubbalyapareto goghatakasunam paccupatthito assa, tamenam dakkho goghatako va goghatakantevasi va atthikankalam sunikkantam nikkantam nimmamsam lohitamakkhitam upasumbheyya. 1- Tam kim mannasi gahapati? api nu kho so kukkuro amum atthikankalam sunikkantam nikkantam nimmamsam lohitamakkhitam palehanto jighacchadubbalyam pativineyyati. No hetam bhante. Tam kissa hetu? adum hi bhante atthikankalam sunikkantam Nikkantam nimmamsam lohitamakkhitam, yavadeva pana so kukkuro kilamathassa vighatassa bhagi assati. Evameva kho gahapati ariyasavako iti patisancikkhati "atthikankalupama kama vutta bhagavata bahudukkha bahupayasa, adinavo ettha bhiyyo"ti. Evametam yathabhutam sammappannaya disva yayam upekkha nanatta nanattasita, tam abhinivajjetva yayam upekkha ekatta ekattasita, yattha sabbaso lokamisupadana aparisesa nirujjhanti, tameva upekkham bhavetiti. 2- @Footnote: 1 ka. paccupattheyya 2 Ma.Ma. 13/42/29

--------------------------------------------------------------------------------------------- page31.

Gijjhadihi sadharana mamsapesi upama etesanti mamsapesupama. Bahunnam sadharanatthena bahusadharana. Adittam tinukkam upama etesanti tinukkupama. Anudahanatthenati hatthadijjhapanatthena. Sadhikaporisappamana vitacchikanam vitadhumanam angaranam pura angarakasu upama etesanti angarakasupama. Mahaparilahatthenati mahantaparitapanatthena. Aramaramaneyyadikam supinam upama etesanti supinakupama. Ittarapaccupatthanatthenati 1- appatva, na upagantava titthanatthena. Yacitena laddham yanadibhandam upama etesanti yacitakupama. Tavakalikatthenati anibandhanatthena. Sampannaphalarukkho upama etesanti rukkhaphalupama. Sambhanjanaparibhanjanatthenati sakhabhanjanatthena ceva samantato bhanjitva rukkhapatanatthena ca. Asi ca suna ca upama etesanti asisunupama. Adhikuttanatthenati chindanatthena. Sattisulam upama etesanti sattisulupama. Vinivijjhanatthenati nipatetva 2- gamanatthena. Bhayajananatthena sappasiram upama etesanti sappasirupama. Sappatibhayatthenati saha abhimukhe bhayatthena. Dukkhajananam aggikkhandham upama etesanti aggikkhandhupama. Mahabhitapanatthenati mahantaabhitapakayapilauppadanatthenati kamam parivajjetiti. Vuttanhetam:- seyyathapi gahapati gijjho va kanko va kulalo va mamsapesim adaya uddiyeyya, tamenam gijjhapi kankapi kulalapi anupatitva anupatitva vitaccheyyum vissajjeyyum. Tam kim mannasi gahapati? sace so gijjho va kanko va kulalo va tam mamsapesim na khippameva patinissajjeyya. So tatonidanam maranam va nigaccheyya, maranamattam va dukkhanti. Evam bhante. Evameva kho gahapati ariyasavako iti patisancikkhati "mamsapesupama kama vutta bhagavata .pe. Tameva upekkham bhaveti. Seyyathapi gahapati puriso adittam tinukkam adaya pativatam gaccheyya. Tam kim mannasi gahapati? sace so puriso tam adittam tinukkam na khippameva patinissajjeyya. @Footnote: khu.maha. 29/12/7 (sya) 2 Si. nibbattetva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page32.

Tassa sa aditta tinukka hattham va daheyya, baham va daheyya, annataram va annataram va angappaccangam daheyya, so tatonidanam maranam va nigaccheyya, maranamattam va dukkhanti. Evam bhante. Evameva kho gahapati ariyasavako iti patisancikkhati "tinukkupama kama vutta bhagavata bahudukkha bahupayasa .pe. Tameva upekkham bhaveti. Seyyathapi gahapati angarakasu sadhikaporisa pura angaranam vitacchikanam vitadhumanam. Atha puriso agaccheyya jivitukamo amaritukamo sukhakamo dukkhapatikulo, tamenam dve balavanto purisa nanabahasu gahetva angarakasum upakaddheyyum. Tam kim mannasi gahapati? api nu so puriso iti citi ceva kayam Sannameyyati. Evam bhante. Tam kissahetu? viditam hi bhante tassa Purisassa "imanca aham angarakasum papatissami, tatonidanam maranam va nigacchissami maranamattam va dukkhan"ti. Evameva kho gahapati ariyasako iti patisancikkhati "angarakasupama kama vutta bhagavata .pe. Tameva upekkham bhaveti. Seyyathapi gahapati puriso supinakam passeyya aramaramaneyyakam vanaramaneyyakam bhumiramaneyyakam pokkharaniramaneyyakam, so patibuddho na kinci patipasseyya. Evameva kho gahapati ariyasavako iti patisancikkhati "supinakupama kama vutta bhagavata .pe. Tameva upekkham bhaveti. Seyyathapi gahapati puriso yacitakam bhogam yacitva yanam va poriseyyam pavaramanikundalam. So tehi yacitakehi bhogehi purakkhato parivuto antarapanam patipajjeyya. Tamenam jano disva evam vadeyya "bhogi vata bho puriso, evam kira bhogino bhogani bhunjanti"ti. Tamenam samika yattha yattheva tani passeyyum, tattha tattheva tani hareyyum. Tam kim mannasi gahapati? alam nu kho tassa purisassa annathattayati. Evam bhante. Tam kissahetu? samino hi bhante tani harantiti. Evameva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page33.

Kho gahapati ariyasavako iti patisancikkhati "yacitakupama kama vutta bhagavata .pe. Tameva upekkham bhaveti. Seyyathapi gahapati gamassa va nigamassa va avidure tibbo vanasando, tatrassa rukkho sampannaphalo ca upapannaphalo ca. Na cassu kanici phalani bhumiyam patitani. Atha puriso agaccheyya phalatthiko phalagavesi phalapariyesanam caramano. So tam vanasandam ajjhogahetva tam rukkham passeyya sampannaphalanca upapannaphalanca. Tassa evamassa "ayam kho rukkho sampannaphalo ca upapannaphalo ca, natthi ca kanici phalani bhumiyam patitani, janami kho panaham rukkham aropitum. Yannunaham imam rukkham arohitva yavadatthanca khadeyyam, ucchanganca pureyyan"ti. So tam rukkham arohitva yavadatthanca khadeyya, ucchanganca pureyya. Atha dutiyo puriso agaccheyya phalatthiko phalagavesi phalapariyesanam caramano tinham kutharim adaya, so tam vanasandam ajjhogahetva tam rukkham passeyya sampannaphalanca upapannaphalanca. Tassa evamassa "ayam kho rukkho sampannaphalo ca upapannaphalo ca, natthi ca kanici phalani bhumiyam patitani, na kho panaham janami rukkham arohitum. Yannunaham imam rukkham mulato chetva yavadatthanca khadeyyam, uccanganca pureyyan"ti. So tam rukkham mulatova chindeyya. Tam kim mannasi gahapati? amuko so Puriso pathamam rukkham arulho. Sace so na khippameva oroheyya. Tassa so rukkho papatanto hattham va bhanjeyya padam va bhanjeyya annataram va annataram va angapaccangam bhanjeyya. So tatonidanam maranam va nigaccheyya maranamattam va dukkhanti. Evam bhante. Evameva kho gahapati ariyasavako iti patisancikkhati "rukkhaphalupama kama vutta bhagavata bahudukkha bahupayasa, adinavo ettha bhiyyo"ti. Evametam yathabhutam sammappannaya disva yayam upekkha nanatta nanattasita, tam abhinivajjetva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page34.

Yayam upekkha ekatta ekattasita. Yattha sabbaso lokamisupadana aparisesa nirujjhanti. Tameva upekkham bhavetiti. 1- Evam atthikankaladikaaggikkhandhupamapariyosanato vipassanam dassetva idani upacarasamadhim dassento "buddhanussatim bhavento"tiadimaha. Tattha punappunam uppajjanato sati eva anussati. Pavattitabbatthanamhiyeva ca pavattatta saddhapabbajitassa kulaputtassa anurupa satitipi anussati. Buddham arabbha uppanna anussati buddhanussati. Arahattadibuddhagunarammanaya satiya etam adhivacanam, tam buddhanussatim. Bhaventoti vaddhento bruhento. Dhammam arabbha uppanna anussati dhammanussatim, svakkhatatadidhammagunarammanaya satiya etam adhivacanam. Samgham arabbha uppanna anussati samghanussati, supatipannatadisamgha- gunarammanaya satiya etam adhivacanam. Silam arabbha uppanna anussati silanussati, attano akhandatadisilagunarammanaya satiya etam adhivacanam. Cagam arabbha uppanna anussati caganussati, attano muttacagatadicagagunarammanaya satiya etam adhivacanam. Devata arabbha uppanna anussati devatanussati, devata sakkhitthane thapetva attano saddhadigunarammanaya 2- satiya etam adhivacanam. Anapane arabbha uppanna sati anapanassati, anapananimittarammanaya satiya etam adhivacanam. Maranam arabbha uppanna sati maranassati, ekabhavapariyapannajivitindriyupaccheda- sankhatamaranarammanaya satiya etam adhivacanam. Kucchitanam kesadinam patikulanam ayatta akaratta kayoti sankhyam gate sarire gata pavatta sati kayagatasati, tadisam va kayam gata sati "kayagatasati"ti vattabbe rassam akatva "kayagatasati"ti vuttam. Kesadikesu kayakotthasesu @Footnote: 1 Ma.Ma. 13/43-48/29 2 Ma. muttacagatadicagarammanaya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page35.

Patikulanimittarammanaya satiya etam adhivacanam. Upasamam arabbha uppanna anussati upasamanussati, sabbadukkhupasamarammanaya satiya etam adhivacanam. Vitakkavicarapitisukhacittekaggatasampayuttam pathamajjhanam bhavento. Pitisukhacittekaggatasampayuttam dutiyajjhanam bhavento. Sukhacittekaggatasampayuttam tatiyajjhanam bhavento. Upekkhacittekaggatasampayuttam catutthajjhanam bhavento .pe. Nevasannanasannayatanam bhaventopi kame parivajjetiti. Vikkhambhanappahanam dassetva idani samucchedena kamanam pahanam dassetum "sotapattimaggam bhaventopi"tiadimaha. Tattha maggasotassa apajjanam sotapatti, sotapattiya maggo sotapattimaggo. Apayagamaniye kameti ye hi apayam gacchanti, te apayagamaniye kame samucchedato sotapattimaggam bhavento parivajjeti. Patisandhivasena sakimyeva imam lokam agacchatiti sakadagami, tassa maggo sakadagamimaggo. Tam maggam bhavento. Olariketi parilahappatte. Patisandhivaseneva kamabhavam nagacchatiti anagami, tassa maggo anagamimaggo. Tam maggam bhavento. Anusahagateti sukhumabhavappatte. Kilesehi arakatta, kilesarinam hatatta, samsaracakkassa aranam hatatta, papakarane rahabhava, paccayadinam arahatta ca araham, arahato bhavo arahattam. Kintam? arahattaphalam. Arahattassa maggo arahattamaggo. Tam arahattamaggam bhavento. Sabbena sabbanti sabbenakarena sabbam. Sabbatha sabbanti sabbappakarena sabbam. Asesam nissesanti niravasesam gandhamattampi atthapetva. Atha va sabbena sabbam mulavasena. Sabbatha sabbam akaranippadesavasena. Asesam nissesam bhavananippadesavasena. Tatha purimena duccaritabhavena. Dutiyena pariyutthanabhavena. Tatiyena anusayabhavena evameke vannayanti. Sappo vuccati ahiti yo koci saranto gacchati. Kenatthenati kena atthena. Samsappanto gacchatiti yasma samma samsaranto 1- gacchatiti sapPo. Bhujantoti vankavanko @Footnote: 1 Ma. sankanto

--------------------------------------------------------------------------------------------- page36.

Hutva. Pannasiroti nipannasiso hutva. Sirena supatiti sisam bhogantare katva supanabhavena sirasa supatiti sarisaPo. Bile sayatiti bilasayo. "bilasayo"tipi pali, tam sundaram. Guhayam setiti guhasayo. Datha tassa avudhoti tassa sappassa duve datha paharanasatthasankhato avudho. Visam tassa ghoranti tassa sappassa byapakasankhatam visam darunam kakkhalam. Jivha tassa duvidhati tassa sappassa dvedha jivha. Dvihi jivhahi rasam sayatiti duvidhahi jivhahi rasam janati assadam vindati sadiyatiti. Jivitum kamayatiti jivitukamo. Amaritum kamayatiti amaritukamo. Sakham kamayatiti sukhakamo. Dukkhapatikuloti dukkham anicchamano. Padenati attano padena. Sappasiranti sappassa sisam. Vajjeyyati durato vajjeyya. Vivajjeyyati tassa pamanena. Parivajjeyyati samantato. Abhinivajjeyyati catutthappamanena. 1- Atha va purimena sisato. Dutiyatatiyena dvihi passehi. Catutthena pacchato. "kame pana appattassa pariyesanamuladukkhavatthubhavena vajjeyya. Pattassa arakkhamuladukkhavatthubhavena vivajjeyya. Annanaparilahadukkhavatthubhavena parivajjeyya. Vinasamukhe piyavippayogadukkhavatthubhavena abhinivajjeyya"ti evameke vannayanti. Ranjanavasena rago. Balavaranjanatthena sarago. Visaye sattanam anu anu nayanato anunayo. Anurujjhatiti anurodho, kametiti attho. Yattha katthaci bhave satta etaya nandantiti nandi, sayam va nandatiti nandi. Nandi ca sa ranjanatthena rago cati nandirago. Tattha ekasmim arammane sakim uppanna tanha nandi, punappunam uppajjamana nandiragoti vuccati. Cittassa saragoti yo hettha "balavaranjanatthena sarago"ti vutto, so na sattassa, cittasseva saragoti attho. Icchanti etaya arammananiti iccha. Bahalakilesabhavena mucchanti etaya paninoti muccha. Gilitva parinitthapetva gahanavasena ajjhosanam. Imina satta @Footnote: 1 Si. catuhatthappamanena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page37.

Gijjhanti gedham apajjantiti gedho. Bahalatthena va gedho. "gedham va pana pavanasandan"ti 1- hi bahalattheneva vuttam. Anantarapadam upasaggavasena vaddhitam, sabbato bhagena va gedhoti paligedho. Sajjanti etenati sango. Lagganatthena va sango. Osidanatthena panko. Akaddhanavasena eja. "eja imam purisam parikaddhati tassa tasseva bhavassa abhinibbattiya"ti hi vuttam. Vancanatthena maya. Vattasmim sattanam jananatthena janika. "tanha janeti purisam, cittamassa vidhavati"ti 2- hi vuttam. Vattasmim satte dukkhena samyojayamana janetiti sanjanani. Ghatanatthena sibbini. Ayam hi vattasmim satte cutipatisandhivasena sibbati ghateti tunnakaro viya pilotikaya pilotikam, tasma "ghatanatthena sibbini"ti vutta. Anekappakaram visayajalam tanhavipphanditanivesasankhatam va jalamassa atthiti jalini. Akaddhanatthena sighasota sarita viyati sarita. Allatthena va sarita. Vuttanhetam "saritani sinehitani ca somanassani bhavanti jantuno"ti. 3- Allani ceva siniddhani cati ayam hettha attho. Anayabyasanapadanatthena kummanubandhasuttakam viyati suttam. Vuttanhetam "suttakanti kho bhikkhave nandiragassetam adhivacanan"ti. 4- Rupadisu vitthatatthena visata. Tassa tassa patilabhatthaya satte ayuhapetiti ayuhini. Ukkanthitum apadanato sahayatthena dutiya. Ayam hi sattanam vattasmim ukkanthitum na deti, gatagatatthane piyasahayo viya abhiramapeti. Teneva vuttam:- "tanhadutiyo puriso dighamaddhanasamsaram itthabhavannathabhavam samsaram nativattati"ti. 5- Panidhanakavasena panidhi. Bhavanettiti bhavarajju. Etaya hi satta rajjuya givayam baddha gona viya icchiticchitatthanam niyyanti. Tam tam arammanam vanati @Footnote: 1 Si. gedhanam sandanti 2 sam.sa. 15/55/42 3 khu.dha. 25/341/75 4 sam.ni. @16/159/218 5 khu.iti. 25/15/241,105/324, an.catukka 21/9/11, khu.maha. @29/891/558 (sya), khu.cula. 30/595/291 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page38.

Bhajati alliyatiti vanam, vanati yacatiti va vanam. Vanathoti byanjanena padam vaddhitam. Anatthadukkhanam va samutthapanatthena gahanatthena ca vanam viyati vanam. Balavatanhayetam namam. Gahanataratthena pana tato balavatara vanatho nama. Tena vuttam:- "vanam chindatha ma rukkham vanato jayate bhayam chetva vananca vanathanca nibbana hotha bhikkhavo"ti. 1- Santhavanavasena santhavo, samsaggoti attho. So duvidho tanhasanthavo mittasanthavo ca. Tesu idha tanhasanthavo adhippeto. Sinehavasena sneho. Alayakaranavasena kampamana apekkhatiti apekkha. Vuttampi cetam "imani te deva caturasitinagarasahassani kusavatirajadhanippamukhani, ettha deva chandam janehi, jivite apekkham karohi"ti. 2- Alayam karohiti ayam hettha attho. Patiyekke patiyekke arammane bandhatiti patibandhu, natakatthena va patiyekko bandhutipi patibandhu. Niccasannissitatthenapi sattanam tanhasamo bandhu nama natthi. Arammananam asanato asa, ajjhottharanato ceva tittim anugantvava paribhunjanato cati attho. Asisanavasena asisana. Asisitassa bhavo asisitattam. Idani tassa pavattitthanam dassetum "rupasa"tiadi vuttam. Tattha asisanavasena asati asaya attham gahetva rupe asa rupasa. Evam navapi padani veditabbani. Ettha ca purimani panca pancakamagunavasena vuttani, parikkharalobhavasena chattham. Tam visesato pabbajitanam, tato parani tini atittiyavatthuvasena gahatthanam. Na hi tesam dhanaputtajivitehi annam piyataram atthi. "idam mayham, idam mayhan"ti va "asukena me idam dinnam, idam dinnan"ti va evam satte jappapetiti jappa. Parato dve padani upasaggena vaddhitani, tato param annenakarena @Footnote: 1 khu.dha. 25/283/65 2 di.maha. 10/266/165

--------------------------------------------------------------------------------------------- page39.

Vibhajitum araddhatta puna "jappa"ti vuttam. Jappanakaro jappana. Jappitassa bhavo jappitattam. Punappunam visaye lumpati akaddhatiti lolupo, lolupassa bhavo loluppam. Loluppanakaro loluppayana. Loluppasamangino bhavo loluppayitattam. Pucchanjikatati yaya tanhaya labhatthanesu puccham calayamana sunakha viya kampamana vicaranti, tam tassa kampanatanhaya namam. Sadhu manapamanape visaye kametiti sadhukamo, tassa bhavo sadhukamyata. Matamatucchatiadike ayuttatthane ragoti adhammarago. Yuttatthanepi balava hutva uppannalobho visamalobho. "rago visaman"tiadivacanato 1- yuttatthane va ayuttatthane va uppanno chandarago adhammatthena adhammarago. Visamatthena visamalobhoti veditabbo. Arammananam nikamanavasena nikanti. Nikamanakaro nikamana. Patthanavasena 2- patthana. Pihayanavasena pihana. Sutthu patthana sampatthana. Pancasu kamagunesu tanha kamatanha. Ruparupabhavesu tanha bhavatanha. Ucchedasankhate vibhave tanha vibhavatanha. Suddhe rupabhavasmimyeva tanha rupatanha. Arupabhave tanha arupatanha. Ucchedaditthisahagato rago, nirodhe tanha nirodhatanha. Rupe tanha rupatanha. Sadde tanha saddatanha. Gandhatanhadisupi eseva nayo. Oghadayo vuttatthava. Kusaladhamme avaratiti avaranam. Chadanavasena chadanam. Satte vattasmim bandhatiti bandhanam. Cittam upahantva kilissati samkilittham karotiti upakkileso. Thamagatatthena anu anu setiti anusayo. Uppajjamanam cittam pariyutthatiti pariyutthanam, uppajjitum apadanena kusalacaram 3- ganhatiti attho. "cora magge pariyutthimsu, dhutta magge pariyutthimsu"tiadisu 4- hi maggam ganhimsuti attho. Evamidhapi gahanatthena pariyutthana veditabbam. Palivethanatthena lata viyati lata. "lata ubbhijja 5- titthati"ti 6- agatatthanepi ayam tanha latava vutta. Vividhani vatthuni icchatiti veviccham. Vattadukkhassa mulanti @Footnote: 1 abhi.vi. 35/924/449 2 abhi.A. 1/1065/424, cha.Ma. patthayanavasena, ka. vatthussa @patthanavasena 3 cha.Ma. kusalavaram 4 vi.cula. 7/430/263 5 cha.Ma. uppajja 6 khu.dha. @25/340/75

--------------------------------------------------------------------------------------------- page40.

Dukkhamulam. Tasseva dukkhassa nidananti dukkhanidanam. Tam dukkham ito pabhavatiti dukkhappabhavo. Bandhanatthena paso viyati paso, marassa paso marapaso. Duruggilanatthena balisam viyati balisam, marassa balisam marabalisam. Tanhabhibhuta marassa visayam natikkamanti, tesam upari maro vasam vattetiti imina pariyayena marassa visayoti maravisayo. Sandanatthena tanhava nadi tanhanadi. Ajjhottharanatthena tanhava jalam tanhajalam. Yatha sunakha gaddulabaddha yadicchakam niyyanti, evam tanhabaddha sattati dalhabandhanatthena gaddulam viyati gaddulam, tanhava gaddulam tanhagaddulam. Duppuranatthena tanhava samuddo tanhasamuddo. Abhijjhayanatthena abhijjha. Lubbhanti etena, sayam va lubbhati, lubbhanamattameva va tanti lobho. Sampayuttakanam akusalanam patitthatthena mulam. Visattikatiti visattika iti. Kenatthenati kena sabhavena. Visatati patthata 1- rupadisu. Visalati vipula. Visatati tebhumakabyapakavasena visata. Purimavacanameva takarassa takaram katva byanjanavibhagam katva vuttam. Visakkatiti parisappati sahati va. Ratto hi ragavatthuna padena taliyamanopi sahati. Osakkanam vipphandanam va "visakkanan"tipi vadanti. "kusalakusalanam pati"ti keci vannayanti. Visamharatiti tatha tatha kamesu anisamsam passanti vividhehi akarehi nekkhammabhimukhappavattito cittam samharati samkhipati, visam va dukkham, tam harati, vahatiti attho. Visamvadikati aniccadim niccadito ganhanti visamvadika hoti. Dukkhanibbattakassa kammassa hetubhavato visamula, visam va dukkhadukkhadibhuta vedana mulam etissati visamula. Dukkhasamudayatta visam phalam etissati visaphala. Yaya tanhaya rupadikassa dukkhasseva paribhogo hoti, na amatassati sa "visaparibhoga"ti vutta. Sabbattha niruttivasena padasiddhi veditabba. @Footnote: 1 cha.Ma. vitthata

--------------------------------------------------------------------------------------------- page41.

Tassa visayam dassetukamo "visala va pana sa rupe tanha"tiadimaha. Tattha visala va panati mahanti eva tanhayanatthena tanha, rupadayo panca pancakamagunikaragavasena vutta. Kule ganetiadini ekadasa padani loluppadavasena vuttani. Kamadhatuttiko kammavattavasena vibhatto, kamabhavattiko vipakavattavasena vibhatto, sannabhavattiko sannavasena vibhatto, ekavokarabhavattiko khandhavasena vibhatto. Atitattiko kalavasena, ditthacatukko arammanavasena, apayattiko okasavasena, khandhattiko nissattanijjivavasena vibhattoti natabbam. Tatrayam sankhepena atthadipana atthavibhavana 1- ca:- "tattha katama kamadhatu? hetthato avicinirayam pariyantam karitva uparito paranimmitavasavattideve antokaritva yam etasmim antare etthavacara ettha pariyapanna khandhadhatuayatana rupam vedana sanna sankhara vinnanam, ayam vuccati kamadhatu. "2- "tattha katama rupadhatu? hetthato brahmalokam pariyantam karitva uparito akanitthadeve antokaritva yam etasmim antare etthavacara ettha pariyapanna samapannassa va upapannassa va ditthadhammasukhaviharissa va cittacetasika dhamma, ayam vuccati rupadhatu. "3- "tattha katama arupadhatu? hetthato akasanancayatanupage deve pariyantam karitva uparito nevasannanasannayatanupage deve antokaritva yam etasmim antare etthavacara ettha pariyapanna samapannassa va upapannassa va ditthadhammasukhaviharissa va cittacetasika dhamma, ayam vuccati arupadhatu"ti. 4- Atthakathayampana "kamadhatuti kamabhavo, pancakkhandha labbhanti. Rupadhatuti rupabhavo, pancakkhandha labbhanti. Arupadhatuti arupabhavo, cattaro khandha labbhanti"ti vuttam. @Footnote: 1 cha.Ma. vibhavana 2 abhi.san. 34/1287/294 3 abhi.san. 34/1289/294 4 abhi.san. @34/1291/294

--------------------------------------------------------------------------------------------- page42.

Atha va kamaragasankhatena kamena yutta dhatu kamadhatu, kamasankhata va dhatu kamadhatu. Kamam pahaya rupena yutta dhatu rupadhatu, rupasankhata va dhatu rupadhatu. Kamanca rupanca pahaya arupena yutta dhatu arupadhatu, arupasankhata va dhatu arupadhatu. Ta eva dhatuyo puna bhavapariyayena vutta. Bhavantiti hi bhavati vuccanti. Sannaya yutto bhavo, sannabhavo, 1- sannavatam va bhavo, sanna va ettha bhave atthiti sannabhavo. So kamabhavo ca asannabhavamutto rupabhavo ca nevasannanasannabhavamutto arupabhavo ca hoti. Na sannabhavo asannabhavo, so rupabhavekadeso. Olarikattabhavato nevasanna, sukhumattena sabhavato nasannati nevasannanasanna, taya yutto bhavo nevasannanasannabhavo. Atha va olarikaya sannaya abhava sukhumaya ca abhava nevasannanasanna asmim bhaveti nevasannanasannabhavo, so arupabhavekadeso. Ekena rupakkhandhena vokinno bhavo, eko va vokaro, assa bhavassati ekavokarabhavo, so asannabhavova. Catuhi arupakkhandhehi vokinno bhavo, cattaro va vokara assa bhavassati catuvokarabhavo, so arupabhavo eva. Pancahi khandhehi vokinno bhavo, panca va vokara assa bhavassati pancavokarabhavo, so kamabhavo ca rupabhavekadeso ca hoti. Atitattiko hettha vuttanayova. Ditthanti catussamutthanikam ruparammanam. Sutanti dvisamutthanikam saddarammanam. Mutanti munitva 2- gahetabbani catussamutthanikani gandharasaphotthabbarammanani. Vinnatabbam nama manasa janitabbam dhammarammanam. Tesu ditthasutamutavinnatabbesu dhammesu. Visata vitthatati mahanta patthata. Apayaloketi vuddhisankhatassa ayassa abhavena apayo, tasmim apayaloke. Khandhaloketi rasatthena rupadayo pancakkhandha eva loko. Dhatuloketi sunnatatthena @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati 2 cha.Ma. phusitva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page43.

Cakkhudhatuadayo attharasa dhatuyo eva loko. Ayatanaloketi ayatanadihi karanehi dvadasa ayatanani eva loko. Sabbepi lujjanapalujjanatthena loko, vuttappakare loke visata vitthatati visattika. Satoti saratiti sato, puggalena sati vutta. Tattha saranalakkhana sati. Saranti taya, sayam va sarati, saranamattameva va esati sati. Sa panesa apilapanalakkhana, asammosanarasa, arakkhapaccupatthana va, visayabhimukhabhavapaccupatthana, thirasannapadatthana, kayadisatipatthanapadatthana va. Arammane dalhapatitthitatta pana esika viya cakkhudvaradirakkhanato dovariko viya ca datthabba. Tassa pavattitthanam dassento "kaye kayanupassanasatipatthanam bhavento sato"tiadina nayena catubbidham satipatthanamaha. Tattha kayeti rupakaye. Rupakayo hi idha angapaccanganam kesadinanca dhammanam samuhatthena hatthikayarathakayadayo viya "kayo"ti adhippeto. Yatha ca samuhatthena, evam kucchitanam ayatthena. Kucchitanam hi paramajegucchanam so ayotipi kayo. Ayoti uppattideso. Tatrayam vacanattho:- ayanti tatoti ayo. Ke ayantiti? kucchita kesadayo. Iti kucchitanam kesadinam ayoti kayo. Kayanupassanati kayassa anupassana, kayam va anupassana, "kaye"ti ca vatvapi puna "kayanupassana"ti dutiyam kayaggahanam asammissato vavatthanaghanavinibbhogadidassanattham katanti veditabbam. Tena na kaye vedananupassana cittadhammanupassana va, atha kho kayanupassanayevati kayasankhate vatthusmim kayanupassanakarasseva dassanena asammissato vavatthanam dassitam hoti, tatha na kaye angapaccangavinimutta ekadhammanupassana, napi kesalomadivinimutta itthipurisanupassana. Yopi cettha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page44.

Kesalomadiko bhutupadayasamuhasankhato kayo, tatthapi na bhutupadayavinimutta ekadhammanupassana, atha kho rathasambharanupassakassa viya angapaccangasamuhanupassana, nagaravayavanupassakassa viya kesalomadisamuhanupassana, kadalikkhandhapattavatti- vinibbhujanakassa viya rittamutthivinivethakassa viya ca bhutupadayasamuhanupassanayevati samuhavaseneva kayasankhatassa vatthuno nanappakarato dassentena ghanavinibbhogo dassito hoti. Na hettha yathavuttasamuhavinimutto kayo va itthi va puriso va anno va koci dhammo dissati, yathavuttadhammasamuhamatteyeva pana tatha tatha satta micchabhinivesam karonti. Tenahu porana:- "yam passati na tam dittham yam dittham tam na passati apassam bajjhate mulho bajjhamano na muccati"ti. 1- Ghanavinibbhogadidassanatthanti vuttam. Adisaddena cettha ayampi attho veditabbo. Ayanhi etasmim kaye kayanupassanayeva, na anna dhammanupassana. 2- Kim vuttam hoti. 2- Yatha anudakabhutayapi mariciya udakanupassana hoti, na evam aniccadukkhanattasubhabhuteyeva imasmim kaye niccasukhattasubhabhavanupassana, atha kho kayanupassana aniccadukkhanattasubhakarasamuhanupassanayevati vuttam hoti. Atha va yvayam mahasatipatthane "idha bhikkhave bhikkhu arannagato va .pe. So satova assasati"tiadina 3- nayena assasapassasadicunnikajato atthikapariyosano kayo vutto, yo ca patisambhidayam satipatthanakathayam "idhekacco pathavikayam aniccato anupassati. Apokayam. Tejokayam. Vayokayam. Kesakayam. Lomakayam. Chavikayam. Cammakayam. Mamsakayam. Ruhirakayam. Nharukayam. Atthikayam. Atthiminjakayan"ti 4- kayo vutto, tassa sabbassa imasmimyeva kaye anupassanato kaye kayanupassanati evampi attho datthabbo. @Footnote: 1 di.A. 2/371, Ma.A. 1/257 2-2 cha.Ma. ime patha na dissanti @3 di.maha. 10/374/248, Ma.mu. 12/107/77 4 khu.pati. 31/35/441

--------------------------------------------------------------------------------------------- page45.

Atha va kaye "ahan"ti va "maman"ti va evam gahetabbassa yassa kassaci anupassanato tassa tasseva pana kesalomadikassa nanadhammasamuhassa anupassanato kaye kesadisamuhasankhatakayanupassanati evamattho datthabbo. Api ca "imasmim kaye aniccato anupassati, no niccato"tiadina 1- anukkamena patisambhidayam agatanayassa sabbasseva aniccalakkhanadino akarasamuhasankhatassa kayassa anupassanatopi kaye kayanupassanati evampi attho datthabbo. Ayampana catussatipatthanasadharano attho. Satipatthananti tayo satipatthana satigocaropi, tidha patipannesu savakesu satthuno patighanunayavitivattatapi, satipi. "catunnam bhikkhave satipatthananam samudayanca atthangamanca desissami, tam sunatha sadhukam manasi karotha .pe. Ko ca bhikkhave kayassa samudayo? aharasamudaya kayasamudayo"tiadisu 2- hi satigocaro "satipatthanan"ti vuccati. Tatha "kayo upatthanam, no sati, sati upatthananceva sati ca"tiadisupi. 1- Tassattho:- patitthati asminti patthanam. Ka patitthati? sati. Satiya patthanam satipatthanam, padhanatthananti va patthanam, satiya patthanam satipatthanam, hatthitthanaassatthanadini viya. "tayo satipatthana yadariyo sevati, yadariyo 3- sevamano sattha ganamanusasitumarahati"ti 4- ettha tidha patipannesu savakesu satthuno patighanunayavitivattata "satipatthanan"ti vutta. Tassattho:- patthapetabbato patthanam, pavattayitabbatoti attho. Kena patthapetabboti? satiya, satiya patthanam satipatthananti. "cattaro satipatthana bhavita bahulikata satta bojjhange paripurenti"tiadisu 5- ca pana satiyeva "satipatthanan"ti vuccati. Tassattho:- patitthatiti patthanam, upatthati okkanditva 6- pakkhanditva pavattatiti attho. Satiyeva patthananti satipatthanam. @Footnote: 1 khu.pati. 31/35/441 2 sam.maha. 19/408/161 3 Ma. tadariyo @4 Ma.u. 14/304/279 5 Ma.u. 14/150/133 6 cha.Ma. okkantitva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page46.

Atha va saranatthena sati, upatthanatthena patthanam. Iti sati ca sa patthanancatipi satipatthanam. Idamidha adhippetam. Tam satipatthanam. Bhaventoti vaddhento. Ettha ca yam tidha patipannesu savakesu satthuno patighanunayavitivattata "satipatthanan"ti vuttam, tam imina suttena gahetabbam. Vuttanhetam bhagavata:- "tayo satipatthana yadariyo sevati, yadariyo sevamano sattha ganamanusasitumarahati"ti iti kho panetam vuttam, kincetam paticca vuttam. Idha bhikkhave sattha savakanam dhammam deseti anukampako hitesi anukampam upadaya "idam vo hitaya idam vo sukhaya"ti. Tassa savaka na sussusanti, na sotamodahanti, nanna cittam upatthapenti, vokkamma ca satthu sasana vattanti. Tatra bhikkhave tathagato na ceva anattamano hoti, na ca anattamanatam patisamvedeti, anavassuto ca viharati sato sampajano. Idam bhikkhave pathamam satipatthanam. Yadariyo .pe. Marahati. Puna caparam bhikkhave sattha .pe. Idam vo sukhayati. Tassa ekacce savaka na sussusanti .pe. Vattanti. Ekacce savaka sussusanti .pe. Na ca vokkamma satthu sasana vattanti. Tatra bhikkhave tathagato na ceva anattamano hoti, na ca anattamanatam patisamvedeti, na ca attamano hoti, na ca attamanatam patisamvedeti. Attamanatanca anattamanatanca tadubhayam abhinivajjetva upekkhako viharati sato sampajano. Idam vuccati bhikkhave dutiyam .pe. Puna caparam .pe. Idam vo sukhayati. Tassa savaka sussusanti .pe. Vattanti. Tatra bhikkhave tathagato attamano ceva hoti, attamanatanca patisamvedeti, anavassuto ca viharati sato sampajano. Idam bhikkhave tatiyan"ti. 1- @Footnote: 1 Ma.u. 14/311/285

--------------------------------------------------------------------------------------------- page47.

Evam patighanunayehi anavassutata niccam upatthitasatitaya tadubhayam vitivattata "satipatthanan"ti vutta. Buddhanameva kira niccam upatthitasatita hoti, na paccekabuddhadinanti. Vedanasu vedananupassanasatipatthanadisu ca 1- vedanadinam puna vacane payojanam kayanupassanayam vuttanayeneva yathayogam anupassanam 2- yojetva veditabbam. Ayampi sadharanattho. Sukhadisu anekappabhedasu vedanasu visum visum aniccadito ekekavedananupassana. Saragadike solasappabhede citte visum visum aniccadito ekekacittanupassana. Kayavedanacittani thapetva sesesu tebhumakadhammesu visum visum aniccadito ekekadhammanupassana satipatthanasuttante 3- vuttanayena nivaranadidhammanupassanati. Ettha ca kayeti ekavacanam, sarirassa ekatta. Citteti ekavacanam, cittassa sabhavabhedabhavato jatiggahanena katanti veditabbam. Yatha ca vedanadayo anupassitabba, tatha anupassana 4- vedanasu vedananupassana, citte cittanupassana, dhammesu dhammanupassanati veditabba. Kathanca vedana anupassitabba? sukha tava vedana dukkhato, dukkha vedana sallato, adukkhamasukha aniccato anupassitabba. Yathaha:- "yo sukham dukkhatoddakkhi 5- dukkhamaddakkhi sallato adukkhamasukham santam addakkhi nam aniccato sa ve sammaddaso bhikkhu parijanati vedana"ti. 6- Sabba eva ca ta 7- dukkhatopi anupassitabba. Vuttanhetam "yam kinci vedayitam, sabbantam 8- dukkhasminti vadami"ti. 9- Sukha dukkhatopi anupassitabba. Yathaha "sukha vedana thitisukha, viparinamadukkha. Dukkha vedana thitidukkha, viparinamasukha. @Footnote: 1 cha.Ma. vedananupassanatiadisu 2 cha.Ma. ayam patho na dissati 3 di.maha. 10/-/248, @Ma.mu. 12/-/77 4 cha.Ma. tathanupassanto 5 cha.Ma. dukkhato adda 6 sam.sala. @18/368/257 (sya) 7 cha.Ma. ceta 8 cha.Ma. tam 9 sam.sala. 18/391/268 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page48.

Adukkhamasukha vedana nanasukha, annanadukkha"ti 1- api ca aniccadisattanupassana- vasenapi anupassitabba. Cittadhammesupi cittantava arammanadhipatisahajatabhumikamma- vipakakiriyadinanattabhedanam aniccadisattanupassananam saragadisolasabhedananca vasena anupassitabbam. Dhamma salakkhanasamannalakkhananam sunnatadhammassa aniccadi- sattanupassananam santasantadinanca vasena anupassitabba. Ime cattaro satipatthana pubbabhage nanacittesu labbhanti. Anneneva hi cittena kayam parigganhati, annena vedana, 2- annena cittam, annena dhamme parigganhati, lokuttaramaggakkhane pana ekacitteyeva labbhantiti. Adito hi kayam parigganhitva agatassa vipassanasampayutta sati kayanupassana nama, taya satiya samannagato puggalo kayanupassi nama. Vipassanam ussukkapetva ariyamaggam pattassa maggakkhane maggasampayutta sati kayanupassana nama, taya satiya samannagato puggalo kayanupassi nama. Vedana parigganhitva cittam parigganhitva dhamme parigganhitva agatassa vipassanasampayutta sati dhammanupassana nama, taya satiya samannagato puggalo dhammanupassi nama. Vipassanam ussukkapetva ariyamaggam pattassa maggakkhane maggasampayutta sati dhammanupassana nama, taya satiya samannagato puggalo dhammanupassi nama, evam tava desana puggale titthati, kaye pana "subhan"ti vipallasappahana kayapariggahika sati maggena samijjhatiti kayanupassana nama. Vedanaya "sukhan"ti vipallasappahana vedanapariggahika sati maggena samijjhatiti vedananupassana nama. Citte "niccan"ti vipallasappahana cittapariggahika sati maggena samijjhatiti cittanupassana nama. Dhammesu "atta"ti vipallasappahana dhammapariggahika sati maggena samijjhatiti dhammanupassana nama. Iti ekava @Footnote: 1 Ma.mu. 12/465/414 2 cha.Ma. vedanam. evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page49.

Maggasampayutta sati catukiccasadhakatthena cattari namani labhati. Tena vuttam "lokuttaramaggakkhane pana ekacitteyeva labbhanti"ti. Puna upakaravasena ca aparihinavasena ca gunavasena 1- ca apare tayo catukka vutta. Tattha asatiparivajjanayati na sati asati, sati ettha natthiti va asati, mutthassatiya etam adhivacanam. Parivajjanayati samantato vajjanena. Bhattanikkhittakakasadisamutthassatipuggalaparivajjanena upatthitassatipuggalasevanena thananisajjadisu satisamutthapanattham ninnaponapabbharacittataya ca sati uppajjati. Satikaraniyanam dhammananti satiya katabbanam dhammanam. Katattati katabhavena. Catunnam magganam katatta, bhavitattati attho. Satipatipakkhanam 2- dhammanam hatattati kamacchandadinam nasitabhavena. Satinimittanam dhammanam apamutthattati satiya karananam kayadiarammananam anatthabhavena. Satiya samannagatattati satiya dhammanam 3- agatatta aparihinatta ca. Vasitattati 4- vasibhavappattena. Pagunnatayati pagunabhavena. Apaccorohanatayati anivattanabhavena 5- apaccosakkanabhavena. Satattati 6- sabhavena vijjamanatta. Santattati nibbutasabhavatta. Samitattati kilesanam vupasamitabhavatta. Santadhammasamannagatattati sappurisadhammehi aparihinatta. Buddhanussatiadayo hettha vuttanaya eva. Saranakavasena sati, idam satiya sabhavapadam. Punappunam saranato anussaranavasena anussati. Abhimukham gantva viya saranato patisaranavasena patissati. Upasaggavasena va vaddhitamattametam. 7- Saranakaro saranata. Yasma pana saranatati tinnam sarananampi namam, tasma tam patisedhetum puna satiggahanam katam. Sati sankhata saranatati ayam hettha attho. Sutapariyattassa dharanabhavato @Footnote: 1 Si. pagunavasena 2 cha.Ma. satiparibandhanam 3 cha.Ma. samma 4 Si. vasittati @5 Si. aparivattanabhavena 6 cha.Ma. sattattati 7 cha.Ma. vaddhitamattameva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page50.

Dharanata. Anupavisanasankhatena ogahanatthena apilapanabhavo apilapanata. Yatha hi udake labukatahadini palavanti, na anupavisanti, na tatha arammane sati. Arammanam hi esa anupavisati, tasma "apilapanata"ti vutta. Cirakatacirabhasitanam na pamussanabhavato apamussanata. 1- Upatthanalakkhane indattham karetiti 2- indriyam, satisankhatam indriyam satindriyam. Pamade na kampatiti satibalam. Yathavasati niyanasati kusalasatiti sammasati. Bujjhanakassa angoti bojjhango, pasattho sundaro va bojjhango sambojjhango, satiyeva sambojjhango satisambojjhango. Ekayanamaggoti ekamaggo, ayam maggo na dvedhapathabhutoti evamattho datthabbo. Atha va ekena ayitabboti ekayano. Ekenati ganasanganikam pahaya vivekatthena pavivittena. 3- Ayitabbo patipajjitabbo, ayanti va etenati ayano, samsarato nibbanam gacchatiti attho. Ekassa ayano ekayano. Ekassati setthassa. Sabbasattanam setthova bhagava, tasma "bhagavato"ti vuttam hoti. Kincapi hi tena annepi ayanti, evam santepi bhagavatova so ayano tena uppaditatta. Yathaha "so hi brahmana bhagava anuppannassa maggassa uppadeta"tiadi. 4- Ayatiti va ayano, gacchati pavattatiti attho. Ekasmim ayano ekayano. Imasmimyeva dhammavinaye pavattati, na annatthati vuttam hoti. Yathaha "imasmim kho subhadda dhammavinaye ariyo atthangiko maggo upalabbhati"ti. 5- Desanabhedoyeva heso, atthato pana ekova. Api ca ekam ayatiti ekayano. Pubbabhage nanamukhabhavananayena pavattopi aparabhage ekam nibbanameva gacchatiti vuttam hoti. Yathaha brahma sahampati:- ekayanam jatikhayantadassi maggam pajanati hitanukampi etena maggena tarimsu pubbe tarissare ceva taranti coghanti. 6- @Footnote: 1 cha.Ma. sammussanabhavato asammussanata 2 Si. karotiti 3 cha.Ma. pahaya vupakatthena @pavivittacittena 4 Ma.u. 14/79/59 5 di.maha. 10/214/133 6 cha.Ma. tarissanti ye @ca taranti oghanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page51.

Maggoti kenatthena maggo? nibbanam gamanatthena, nibbanatthikehi magganiyatthena ca. Upetoti asannam gato. Samupetoti tato asannataram gato. Ubhayenapi satiya aparihinoti attho. Upagatoti upagantva thito. Samupagatoti samyutto hutva thito. "upagato samupagato"tipi pali. Ubhayenapi satisamipam agatoti attho. Upapannoti aviyogo. 1- Samupapannoti paripunno. Samannagatoti avekallo 2- vijjamano. "upeto samupetoti dvihi padehi pavattam kathitam. Upagato samupagatoti dvihi padehi pativedho. Upapanno samupapanno samannagatoti tihi padehi patilabho kathito"ti evameke vannayanti. Loke vesa visattikati ya esa anekappakarena vutta visattika, sa khandhaloke eva, na annatra khandhehi pavattatiti attho. Loke vetam visattikanti khandhaloke eva pavattam etam visattikasankhatam tanham. Tarati kame parivajjento. Uttarati kilese pajahanto. Patarati tesam patitthahetum chindanto. Samatikkamati samsaram atikkamanto. Vitivattati patisandhiabhabbuppattikam karonto. Atha va tarati uttarati kayanupassanena. Patarati vedananupassanena. Samatikkamati cittanupassanena. 3- Sabbehi vitivattati dhammanupassanena. 3- Atha va tarati silena. Uttarati samadhina. Patarati vipassanaya. Samatikkamati maggena. Vitivattati phalenati evamadina yojetabbam. [4] Catutthagathaya ayam sankhepattho:- yo ekam salikkhettadikhettam va gharavatthadivatthum va kahapanasankhatam hirannam va goassadibhedam gavassam va antojatadidase va bhatakadikammakare va itthisannita thiyo va natibandhavadibandhu va anne va manapiyarupadike puthukame anugijjhatiti. Salikkhettanti yattha saliyo viruhanti. Vihikkhettadisupi eseva nayo. Vihiti avasesavihayo. Modayatiti muggo. Gharavatthunti gharapatitthapanattham katakatabhumibhago. Kotthakavatthadisupi eseva @Footnote: 1 cha.Ma. aviyogapanno 2 cha.Ma. avikalo 3-3 cha.Ma. ime patha na dissanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page52.

Nayo. Kotthakoti dvarakotthadi. Pureti gharassa purato. Pacchati gharassa pacchato. Ettha aramenti cittam tosentiti aramo. Pupphenapi phalenapi chayayapi dakenapi ramantiti attho. Pasukadayoti elakadayo. Antojatakoti antogharadasiya kucchismim jato. Dhanakkitakoti dhanena kinitva parivattetva gahito. Samam vati sayam va. Dasabyanti dasassa bhavo dasabyam, tam dasabyam. Upetiti upagacchati. Akamako vati attano aruciya va karamaranito. Te cattaropi puna dassetum "amaya dasapi bhavanti heke"ti aha. Amaya dasati antojatadasa. "yattha daso amajato thito thullani bhajjati"ti 1- etthapi eteva vutta. Dhanena kitati dhanadasa. Samanca eketi sayam dasa. Bhayapanunnati akamadasa. Bhayena panunna khipita. Bhatakati bhatiya jivanaka. Kasikammadikammam karontiti kammakaRa. Upajivinoti sammantanadina upagantva nissayam katva jivantiti upajivino. Itthiti thiyati etissam gabbhoti itthi. Pariggahoti sahayi sassamika. Matapitibandhavapi natibandhu. Sagotto gottabandhu. Ekacariyakule va ekajatimantam va uggahitamanto mantabandhu. Dhanusippadisaddhim uggahitako sippabandhu. "mittabandhavatipi bandhu"ti katthaci potthake patho dissati. Gijjhatiti kilesakamena pattheti. Anugijjhatiti anu anu gijjhati punappunam pattheti. Paligijjhatiti samantato pattheti. Palibajjhatiti visesena pattheti. "olarikattena nimittaggahavasena gijjhati, anugijjhati, anubyanjanaggahavasena paligijjhati, palibajjhati"ti evameke vannayanti. @Footnote: 1 Si. gajjatiti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page53.

[5] Pancamagathaya ayam sankhepattho:- tam puggalam abalatta 1- kilesa baliyanti sahanti maddanti. Saddhabaladivirahena va abalam tam puggalam abalakilesa baliyanti, abalatta baliyantiti attho. Atha va tam kamagiddham kamarakkhantam 2- kamapariyesantanca sihadayo ca pakataparissaya, kayaduccaritadayo ca apakataparissaya maddanti. Tato apakataparissayehi abhibhutam tam puggalam jatiadidukkham bhinnanavam udakam viya anveti. Abalati natthi etesam balanti abala, balavirahita. Dubbalati mandappayogabalena kattabbakiccavirahita. Appabalati appam parittam etesam balanti appabala, yunjitum 3- asamattha. Appathamakati appo paritto thamo etesam vayamo ussahoti appathamaka. Hina nihina parihina 4- payogahinena. Omaka thamahinena. Lamaka paccayahinena. Chatukka ajjhasayahinena. Paritta satihinena. 5- Sahantiti maddanti ghattanam uppadenti. Parisahantiti sabbato maddanti. Abhibhavantiti aparaparam uppattivasena. Ajjhottharantiti punappunam uppattivasena. Pariyadiyantiti sussosetva thanena. Maddantiti kusaluppattinivaranena. Saddhabalanti saddahanti etaya, sayam va saddahati, saddahanamattameva va esati saddha. Sa saddahanalakkhana, okappanalakkhana va, sampasadanarasa udakappasadakamani viya. Pakkhandanarasa va oghuttarano viya. Akalussiyapaccupatthana adhimuttipaccupatthana va. Saddheyyavatthupadatthana, sotapattiyangapadatthana va. Hatthavittabijani viya 6- datthabba. Assaddhiye na kampatiti saddhabalam. Viriyabalanti virassa bhavo viriyam, viranam va kammam viriyam, vidhina va nayena upayena irayitabbam pavattayitabbanti viriyam. Tam panetam upatthambhanalakkhananca paggahanalakkhananca viriyam, sahajatanam upatthambhanarasam, asamsidanabhavapaccupatthanam, "samviggo yoniso @Footnote: 1 cha.Ma. abalakhya 2 Si.,cha.Ma. kamarattam 3 cha.Ma. yujjhitum 4 cha.Ma. ayam patho na @dissati 5 Si. sattihinena, cha.Ma. pattihinena 6 Si. sambhavitabijani, cha.Ma. sa @hatthavittabijani viya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page54.

Padahati"ti vacanato 1- samvegapadatthanam, viriyarambhavatthupadatthanam va. Samma araddham sabbasampattinam mulanti datthabbam. Kosajje na kampatiti viriyabalam. Satiya lakkhanadini vuttaneva. Mutthassacce na kampatiti satibalam. Sahajatani samma adhiyati thapetiti samadhi. So pamokkhalakkhano avikkhepalakkhano va, avisaranalakkhano va 2- sahajatanam dhammanam arammane sampinadanaraso nhaniyacunnanam udakam viya, upasamapaccupatthano, nanapaccupatthano va. "samahito yathabhutam pajanati passati"ti hi vuttam. Visesato sukhapadatthano nivate padipaccinam thiti viya cetaso thititi datthabbo. Uddhacce na kampatiti samadhibalam. Pajanatiti panna. Kim pajanati? "idam dukkhan"tiadina 3- nayena ariyasaccani. Sa yathasabhavapativedhalakkhana, akkhalitapativedhalakkhana va kusalissasakkhittausupativedho viya, visayobhasanarasa padipo viya, asammohapaccupatthana arannagatasuddesiko 4- viya. Avijjaya na kampatiti pannabalam. Hiribalam ottappabalanti ahirike na kampatiti hiribalam. Anottappe na kampatiti ottappabalam. Ayam ubhayapadavasena atthavannana hoti. Kayaduccaritadihi hiriyatiti hiri, lajjayetam adhivacanam. Tehi eva ottappatiti ottappam, papato ubbegassetam adhivacanam. Tesam nanakaranadipanattham samutthanam, adhipati, lajjadilakkhanena cati imam matikam thapetva ayam vittharakatha vutta:- ajjhattasamutthana hiri nama, bahiddhasamutthanam ottappam nama. Attadhipati hiri nama, lokadhipati ottappam nama. Lajjasabhavasanthita hiri nama, bhayasabhavasanthitam ottappam nama. Sappatissavalakkhana hiri nama, vajjabhirukabhayadassavilakkhanam ottappam nama. @Footnote: 1 an.catukka. 21/113/132 2 cha.Ma. ayam patho na dissati @3 vi.maha. 4/15/14 4 Si. arannapathasudesako, cha.Ma. arannagatasudesako

--------------------------------------------------------------------------------------------- page55.

Tattha ajjhattasamutthanam hirim catuhi karanehi samutthapeti:- jatim paccavekkhitva vayam paccavekkhitva surabhavam paccavekkhitva bahusaccam paccavekkhitva. Katham? "papakaranam nametam na jatisampannanam kammam, hinajaccanam kevattadinam idam kammam, tadisassa 1- jatisampannassa idam kammam katum na yuttan"ti evam tava jatim paccavekkhitva panatipatadipapam akaronto hirim samutthapeti. Tatha "papakaranam nametam daharehi kattabbakammam, tadisassa vaye thitassa idam kammam katum na yuttan"ti evam vayam paccavekkhitva panatipatadipapam akaronto hirim samutthapeti. Tatha "papakammam nametam dubbalajatikanam kammam, tadisassa surabhavasampannassa idam kammam katum na yuttan"ti evam surabhavam paccavekkhitva panatipatadipapam akaronto hirim samutthapeti. Tatha "papakammam nametam andhabalanam kammam, na panditanam. Tadisassa panditassa bahussutassa idam kammam katum na yuttan"ti evam bahusaccam paccavekkhitva panatipatadipapam akaronto hirim samutthapeti. Evam ajjhattasamutthanam hirim catuhi karanehi samutthapeti. Samutthapetva ca pana attano citte hirim pavesetva papakammam na karoti. Evam ajjhattasamutthana hiri nama hoti. Katham bahiddhasamutthanam ottappam nama? sace tvam papakammam karissasi, catusu Parisasu garahappatto bhavissasi. "garahissanti tam vinnu asucim nagariko yatha vajjito silavantehi katham bhikkhu karissasi"ti 2- evam paccavekkhanto hi bahiddhasamutthitena ottappena papakammam na karoti, evam bahiddhasamutthanam ottappam nama hoti. Katham attadhipati hiri nama? idhekacco kulaputto attanam adhipatim jetthakam Katva "tadisassa saddhapabbajitassa bahussutassa dhutangadharassa 3- na yuttam papakammam @Footnote: 1 cha.Ma. madisassa. evamuparipi 2 abhi.A. 1/175 3 Ma. dhutavadassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page56.

Katun"ti papam na karoti. Evam attadhipati hiri nama hoti. Tenaha bhagava "so attanamyeva adhipatim katva akusalam pajahati, kusalam bhaveti, savajjam pajahati, anavajjam bhaveti, suddhamattanam pariharati"ti. 1- Katham lokadhipati ottappam nama? idhekacco kulaputto lokam adhipatim jetthakam katva papakammam na karoti. Yathaha:- "maha kho panayam lokasannivaso, mahantasmim kho pana lokasannivase santi samanabrahmana iddhimanto dibbacakkhuka paracittaviduno, te duratopi passanti, asanna na dissanti, cetasapi cittam pajananti, 2- tepi mam evam janeyyum `passatha bho imam kulaputtam saddhaya agarasma anagariyam pabbajito samano vokinno viharati papakehi akusalehi dhammehi'ti. Devatapi kho santi iddhimantiniyo dibbacakkhuka paracittaviduniyo, ta duratopi passanti, asannapi na dissanti. Cetasapi cittam pajananti, tapi mam evam janeyyum `passatha bho imam kulaputtam saddhaya agarasma anagariyam pabbajito samano vokinno viharati papakehi akusalehi dhammehi'ti. So iti patisancikkhati `araddham kho pana me viriyam bhavissati asallinam, upatthita sati asammuttha, passaddho kayo asaraddho, samahitam cittam ekaggan'ti. So lokamyeva adhipatim karitva akusalam pajahati, kusalam bhaveti, savajjam pajahati, anavajjam bhaveti, suddham attanam pariharati"ti. 1- Evam lokadhipati ottappam nama hoti. "lajjasabhavasanthita hiri, bhayasabhavasanthitam ottappan"ti ettha pana lajjati lajjanakaro, tena sabhavena santhita hiri. Bhayanti apayabhayam, tena sabhavena santhitam ottappam. Tadubhayampi papaparivajjane pakatam hoti. Ekacco hi yatha nama eko kulaputto uccarapassavadini karonto @Footnote: 1 an.tika. 20/40/142 2 cha.Ma. jananti. evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page57.

Lajjitabbayuttakam ekam disva lajjanakarappatto bhaveyya vinilito 1- lajjito, 2- evameva ajjhattam lajjidhammam okkamitva papakammam na karoti. Ekacco apayabhayabhito hutva papakammam na karoti. Tatridam opammam:- yatha hi dvisu ayogulesu eko sitalo bhaveyya guthamakkhito, eko unho aditto. Tattha pandito sitalam guthamakkhitatta jigucchanto na ganhati, itaram dahabhayena, 3- tattha sitalassa guthamakkhanajigucchaya aganhanam viya ajjhattam lajjidhammam okkamitva papassa akaranam, unhassa dahabhayena aganhanam viya apayabhayena papassa akaranam veditabbam. "sappatissavalakkhana hiri, vajjabhirukabhayadassavilakkhanam ottappan"ti idampi dvayam papaparivajjane eva pakatam hoti. Ekacco hi jatimahattapaccavekkhana satthumahattapaccavekkhana dayajjamahattapaccavekkhana sabrahmacarimahattapaccavekkhanati catuhi karanehi sappatissavalakkhanam hirim samutthapetva papam na karoti. Ekacco attanuvadabhayam paranuvadabhayam dandabhayam duggatibhayanti catuhakarehi vajjabhirukabhayadassavilakkhanam ottappam samutthapetva papam na karoti. Tattha jatimahattapaccavekkhanadini ceva attanuvadabhayadini ca vittharetva kathetabbani. Evam vuttam sattavidham balam yassa puggalassa natthi, te kilesa tam puggalam sahanti .pe. Pariyadiyanti maddantiti. Dve parissayati pakatapakatavasena dve eva upaddava, na ekam, na tini, te vibhagato dassetum "katame pakataparissaya"tiadimaha. Tattha kokati keka. 4- Ayameva va patho. Corati coriyakammehi yutta. Manavati sahasikakammehi yutta. Katakammati sandhicchedadikatacorikakamma. Akatakammati tam kammam katum @Footnote: 1 Si. vidalito, cha.Ma. hilito 2 cha.Ma. ayam patho na dissati 3 cha.Ma. dahabhayena. @evamuparipi 4 Ma. konka

--------------------------------------------------------------------------------------------- page58.

Nikkhanta. Ettha assuti bhaveyyunti attho. Cakkhurogoti cakkhusmim uppannarogo, rujatiti rogo. Cakkhurogotiadayo vatthuvasena veditabba. Nibbattitapasadanam hi rogo nama natthi. Kannarogoti bahikanne rogo. Mukharogoti mukhe uppannarogo. Dantarogoti dantasulam. Kasoti khayarogo. Sasoti svaso uggararogo. Pinasoti bahinasikaya rogo. Dahoti 1- abbhantare uppajjanako unho. Mucchati sativissajjanako. 2- Pakkhandikati lohitapakkhandika atisaro. Sulati amasula kucchirogo. 3- Visucikati mahanto virecanako. Kilasoti savalo. Sosoti sukkhanako sosabyadhi. Apamaroti amanussaggaho veriyakkhabadho. Dadduti daddupilaka. Kanduti khuddakapilaka. Kacchuti mahakacchu. Rajasati 4- nakhehi vilikhitatthanarogo. "nakhasa"tipi pali. Vitacchikati hatthatalapadatalesu hiram hiram katva phalento uppajjanakarogo. Lohitapittanti sonitapittam, rattapittanti vuttam hoti. Madhumehoti sarirabbhantare ukkattharogo. Vuttanhetam "api ca madhumeho abadho ukkattho"ti. Amsati arisarogo. Pilakati lohitapilaka. Bhagam dalayatiti bhagandala, vaccamaggam phaletiti attho. Pittasamutthanati pittena samutthanam uppatti etesanti pittasamutthana. Te kira dvattimsa honti. Semhasamutthanadisupi eseva nayo. Sannipatikati vatapittasemhanam sannipatena ekibhavena uppanna. Abadhanatthena 5- abadha. Utuparinamajati utuparinamena. Accunhati sitena uppajjanakaroga. Visamapariharajati atitthananisajjanadina visamapariharena jata. Opakkamikati vadhabandhanadina upakkamena jata. Kammavipakajati balavakammavipakasambhuta. Sitam unham .pe. Samphassoti ime pakata eva. Iti vati evam va. Ime vuccantiti nigamento aha. @Footnote: 1 cha.Ma. dahoti 2 cha.Ma. sativissajjanaka 3 cha.Ma. kucchivato @4 cha.Ma. rakhasati 5 cha.Ma. abadhatthena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page59.

Katame paticchannaparissayati apakata acchaditaupaddava katameti pucchati. Tattha kayaduccaritanti panatipataadinnadanamicchacaracetana veditabba. Vaciduccaritanti musavadapisunavacapharusavacasamphappalapacetana veditabba. Manoduccaritanti abhijjhabyapadamicchaditthiyo veditabba. Kaye pavattam, kayato va pavattam, dutthu caritam, kilesaputikatta va dutthu caritanti kayaduccaritam. Vaciduccaritadisupi 1- eseva nayo. Kamiyantiti kama, panca kamaguna. Kamesu chando kamacchando. Kamayatiti va kamo, kamo eva chando, kamacchando na kattukamyatachandoti. 2- Kamatanhava evamnamika. Kusaladhamme nivaratiti nivaranam, kamacchando eva nivaranam kamacchandanivaranam. Evam sesesupi. Byapajjati tena cittam putibhavam upagacchati, byapadayati va vinayacarasampattim naseti hitasukhadiniti 3- va byapado. Thinata thinam. 4- Middhanata middham, anussahanata sampattivighato 5- cati attho. Thinanca middhanca thinamiddham. Tattha thinam anussahanalakkhanam, 6- viriyavinodanarasam, 7- samsidanapaccupatthanam. Middham akammannatalakkhanam, osadanarasam, 8- linatapaccupatthanam, 9- pacalayikaniddapaccupatthanam va, ubhayampi aratitandivijamhitadisu 10- ayonisomanasikarapadatthananti. uddhatassa bhavo uddhaccam. Tam avupasamalakkhanam vatabhighatacalajalam viya, anavattharasam vatabhighatacaladhajapatakam viya, bhantattapaccupatthanam pasanabhighatasamuddhatabhasmam viya, cetaso avupasamo ayonisomanasikarapadatthanam. Cittavikkhepoti datthabbam. Kucchitam katam kukatam, tassa bhavo kukkuccam. Tam pacchanutapalakkhanam, katakatanusocanarasam, vippatisarapaccupatthanam, katakatapadatthanam dasabyam viya datthabbam. @Footnote: 1 cha.Ma. vacimanoduccaritesupi 2 cha.Ma. na kattukamyatachando, na dhammacchando va @3 Si. vinayacararupam, Ma. vinayacarasampattim naseti hitasukhaniti, cha. @vinayacararupasampattihitasukhadiniti 4 cha.Ma. thinanata thinam 5 cha.Ma. anussahasamhananata @asattivighatata 6 cha.Ma. anussahanalakkhanam 7 Si. viriyapannavinodanarasam, Ma. @viriyapanodanarasam 8 cha.Ma. onahanarasam 9 cha.Ma. linabhavapaccupatthanam 10 cha.Ma. @aratitandivijambhitadisu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page60.

Uddhaccakukkuccam. 1- Vigata cikicchati vicikiccha, sabhavam va vicinanto etaya kicchati kilamatiti vicikiccha, sa samsayalakkhana, samsappanarasa, anicchayapaccupatthana, anekamsaggahapaccupatthana va, vicikiccha 2- ayonisomanasikarapadatthana. Patipattiantarayakarati datthabba. Ranjanalakkhano 3- rago. Dussanalakkhano doso. Muyhanalakkhano moho. Kujjhanalakkhano kodho, candikkalakkhano va, aghatakaranaraso, dusanapaccupatthano. Upanandanalakkhano upanaho, veraappatinissajjanaraso, kodhanubandhabhavapaccupatthano. Vuttancetam "pubbakalam kodho, aparakalam upanaho"tiadi. 4- Paragunamakkhanalakkhano makkho, tesam vinasanaraso, tadacchadanapaccupatthano. Yugaggahalakkhano palaso, 5- paragunehi attano gunanam samikaranaraso, paresam gunappamanena uddhanapaccupatthano. 6- Parasampattikhiyanalakkhana issa, tassa 7- akkhamanalakkhana 8- va, tattha anabhiratirasa, tato vimukhabhavapaccupatthana. Attano sampattiniguhanalakkhanam maccheram, attano sampattiya parehi sadharanabhavaakkhamanarasam, 9- sankocanapaccupatthanam. Katapapapaticchadanalakkhana maya, tassa niguhanarasa, tadavaranapaccupatthana. Attano avijjamanagunappakasanalakkhanam satheyyam, tesam samudaharanarasam, sarirakarehipi 10- tesam vibhutakaranapaccupatthanam. Cittassa uddhumatabhavalakkhano thambho, appatissavavuttiraso, amaddavapaccupatthano. Karanuttariyalakkhano sarambho, vipaccanikataraso, agaravapaccupatthano. @Footnote: 1 cha.Ma. uddhaccanca kukkuccanca uddhaccakukkuccam 2 cha.Ma. ayam patho na dissati @3 cha.Ma. rajjanalakkhano 4 abhi.vi. 35/891/437 5 cha.Ma. palaso 6 cha.Ma. @upatthanapaccupatthano 7 cha.Ma. tassa 8 Ma. anassadaanattamanalakkhana 9...asukhayanarasam @(Ma.A. 1/115) 10 Ma. pariyakarehipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page61.

Unnatilakkhano mano, ahankararaso, uddhumatabhavapaccupatthano. Abbhunnatilakkhano atimano, ativiya ahankararaso, accuddhumatabhavapaccupatthano. Mattabhavalakkhano mado, madaggahanaraso, ummadapaccupatthano. Pancasu kamagunesu cittassa vossaggalakkhano pamado, vossagganuppadanaraso, sativippavasapaccupatthanoti evam imesam dhammanam lakkhanadini veditabbani. Ayamettha sankhepo, vittharo pana "tattha katamo kodho"tiadina 1- vibhange vuttanayeneva veditabbo. Visesato cettha amisagiddho 2- attana alabhanto annassa labhino kujjhati, tassa sakim uppanno kodhoyeva. 3- Taduttari uppanno 4- upanaho. So evam kuddho upanayhanto ca santampi 5- annassa labhino gunam makkheti "ahampi tadiso"ti ca yugaggaham ganhati. Ayamassa makkho ca palaso ca, so evam makkhi palasi parassa 6- labhasakkaradisu "kim imassa imina"ti issati padussati, ayamassa issa. Sace panassa kaci sampatti hoti, tassa tena sadharanabhavam na sahati, idamassa maccheram. Labhahetu kho pana attano santepi dose paticchadeti, ayamassa maya. Asantepi gune pakaseti, idamassa satheyyam. So evam patipanno sace pana yathadhippayam labham labhati, tena thaddho hoti amuducitto "na idam evam katabban"ti ovaditum asakkuneyyo, ayamassa thambho. Sace pana nam koci kinci vadati "na idam evam katabban"ti, tena saraddhacitto hoti, bhakutikamukho "ko me tvan"ti pasayhabhani, ayamassa sarambho. Tato thambhena "ahameva seyyo"ti attanam mannanto mani hoti. Sarambhena "ke ime"ti pare atimannanto atimani, ayamassa mano ca atimano ca. So tehi manatimanehi jatimadadianekarupam madam janeti, matto samano kamagunadibhedesu vatthusu pamajjati, ayamassa mado ca pamado cati veditabbam. @Footnote: 1 abhi.vi. 35/891/437 2 amisadayado (Ma.A. 1/116) 3 cha.Ma. uppanno kodho @kodhoyeva 4 cha.Ma. ayam patho na dissati 5 cha.Ma. santepi 6 cha.Ma. tassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page62.

Sabbe kilesati sabbepi akusala dhamma upatapanatthena vibadhanatthena ca kilesa. Kilesadusikatta 1- duccarita. Darathakaranatthena 2- daratha. Antodahadikaranatthena parilaha. Sada tapanatthena santapa. Akosallasambhutatthena abhisankharanatthena ca sabbe akusalabhisankhaRa. Kenatthenati kena atthena. Abhibhavanaditividham attham dassetum "parisahantiti parissaya"tiadimaha. Parisahantiti dukkham uppadenti abhibhavanti. Parihanaya samvattantiti kusalanam dhammanam pariccajanaya pavattanti. 3- Tatrasayati tasmim sarire akusala dhamma asayanti nivasanti uppajjantiti attho. Te parissayati kayaduccaritadayo upaddava. Kusalanam dhammanam antarayayati upari vattabbanam sammapatipadadikosallasambhutanam dhammanam antaradhanaya adassanatthaya samvattanti. Sammapatipadayati sundaraya, pasatthaya va patipadaya, na micchapatipadaya. Anulomapatipadayati aviruddhapatipadaya, na patilomapatipadaya. Apaccanikapatipadayati na paccanikapatipadaya, apaccatthikapatipadaya. Anvatthapatipadayati attham anugataya patipadaya, uparupari vaddhitaya patipadaya, yatha attho, tatha patipajjitabbaya patipadayati vuttam hoti. "attatthapatipadaya"tipi pali, tam na sundaram. Dhammanudhammapatipadayati dhammo nama navalokuttaradhammo. Anudhammo nama vipassanadi. Tassa dhammassa anurupa dhammapatipada dhammanudhammapatipada, tassa dhammanudhammapatipadaya. Silesu paripurikaritayati patimokkhasilesu paripurim katva thitataya. Indriyesu guttadvaratayati "cakkhuna rupam disva"tiadina 4- nayena vuttesu manacchatthesu indriyesu sugopitadvarataya. 5- Bhojane mattannutayati patiggahanadisu pamanayuttataya. Alamsatakadim muncitva mitabhojanataya. @Footnote: 1 cha.Ma. kilesaputikatta 2 cha.Ma. kilesadarathakaranatthena 3 cha.Ma. samvattanti 4 di.Si. @9/213/70, an.tika. 20/16/108, Ma.Ma. 13/24/18, khu.cula. 30/148/71 (sya) 5 cha.Ma. @sugopitadvarabhavassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page63.

Jagariyanuyogassati "divasam cankamena nisajjaya avaraniyehi dhammehi"ti 1- evamadina nayena panca jagaranadhamme anuyogassa. Satisampajannassati sabbakammatthanabhavananuyuttanam sabbayoginam sabbada upakarakassa satisampajannassa. Satipatthanananti arammanesu okkanditva 2- pakkanditva upatthanato patthanam, 3- satiyeva patthanam satipatthanam. Kayavedanacittadhammesu panassa 4- asubhadukkhaniccanattakaraggahanavasena subhasukhaniccattasannapahanakiccasadhanavasena ca pavattito catudha pabhedo hoti, tesam catunnam satipatthananam. Catunnam sammappadhanananti padahanti etenati padhanam, sobhanam padhanam 5- samma va padahanti etenati sammappadhanam, sobhanam va tam kilesavirupattavirahato, padhananca hitasukhanipphadakatthena setthabhavavahanato, padhanabhavakaranato cati sammappadhanam, viriyassetam adhivacanam. Uppannuppannanam anuppannuppannanam ca catunnam akusalakusalanam pahananuppattiuppadathitikiccasadhanavasena pavattito panassa catudha pabhedo hoti, tesam catunnam sammappadhananam. Catunnam iddhipadananti ettha chandaviriyacittavimamsasu ekeko 6- ijjhatiti iddhi, samijjhati nipphajjatiti attho. Ijjhanti va etaya satta iddha vuddha ukkamsagata hontiti iddhi. Pathamenatthena iddhiyeva padoti iddhipado, iddhikotthasoti attho. Dutiyenatthena iddhiya padoti iddhipado padoti patittha adhigamupayoti attho. Tena hi yasma uparuparivisesasankhatam iddhim uppadenti 7- papunanti, tasma padoti vuccati. Tesam catunnam iddhipadanam. Sattannam bojjhangananti bodhiya, bodhissa va angati bojjhanga. Idam vuttam hoti, ya esa dhammasamaggi yaya lokuttaramaggakkhane uppajjamanaya @Footnote: 1 an.tika. 20/16/109, Ma.Ma. 13/24/19 2 cha.Ma. okkantitva, okkhanditva @(patisam.A. 1/106) 3 Si. upatthanam 4 cha.Ma. panassa 5 cha.Ma. padhanam sammappadhanam @6 Si.,Ma. ekeka 7 cha.Ma. pajjanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page64.

Linuddhaccapatitthanayuhanakamasukhattakilamathanuyogaucchedasassatabhinivesadinam anekesam upaddavanam patipakkhabhutaya satidhammavicayaviriyapitipassaddhisamadhiupekkhasankhataya dhammasamaggiya ariyasavako bujjhatiti katva "bodhi"ti vuccati, bujjhatiti kilesasantananiddaya utthahati, cattari va ariyasaccani pativijjhati, nibbanameva va sacchikaroti, tassa dhammasamaggisankhataya bodhiya angatipi bojjhanga jhanangamaggangadini viya. Yopesa 1- yathavuttappakaraya etaya dhammasamaggiya bujjhatiti katva ariyasavako "bodhi"ti vuccati, tassa bodhissa angatipi bojjhanga senangarathangadayo viya. Tenahu atthakathacariya "bujjhanakassa puggalassa angati bojjhanga"ti. Tesam sattannam bojjhanganam. Ariyassa atthangikassa maggassati ariyoti tamtammaggavajjhakilesehi arakatta ariyabhavakaratta ariyaphalapatilabhakaratta ca ariyoti. 2- Atthangani assati atthangiko. Svayam caturangini viya sena, pancangikam viya ca turiyam angamattameva hoti, angavinimutto natthi. Nibbanam maggati, kileseva 3- marento gacchatiti maggo, tassa ariyassa atthangikassa maggassa bhavananuyogassa. Imesam kusalanam dhammananti vuttappakaranam lokuttarakusaladhammanam. 4- Antarayayati lokuttarakusaladhammanam antarayaya antaradhanaya lokiyalokuttarakusaladhammanam 5- pariccagaya. Tesu lokuttaradhammanam 6- uppajjitum appadanatthena parissaya nama. Te hi uppajjitva nirujjhamana upaddavam navahanti. Tattheteti tasmim attabhave ete. Papakati lamaka. Attabhavasannissayati attabhavam upanissaya arammanam katva uppajjantiti attabhavasannissaya parissayati. 7- Daketi udake. Vuttanhetanti kathitam hi etam. Santevasikoti antevasikasankhatena kilesena saha vasatiti santevasiko. Samudacaranasankhatena 8- kilesena saha vasatiti sacariyako. @Footnote: 1 cha.Ma. yo panesa 2 cha.Ma. ariyo 3 cha.Ma. kilese va 4 cha.Ma. lokiyalokuttara... @5 cha.Ma. lokiyakusala... 6 cha.Ma. lokuttarakusala... 7 cha.Ma. ayam patho na dissati @8 cha.Ma. sacariyakoti samudacarana...

--------------------------------------------------------------------------------------------- page65.

Cakkhuna rupam disvati cakkhuvinnanena rupam passitva. Upari sotena saddam sutvatiadisupi eseva nayo. Uppajjantiti samudacaranti. Sarasankappati nanarammane samsaranavasena uppanna parikappa. Sannojaniyati arammanabhavam upagantva sannojanasamvaddhanena 1- sannojananam hita. Tyassati te papaka assa puggalassa. Anto vasantiti abbhantare citte nivasanti. Anvasavantiti kilesasantanam anugantva bhusam savanti anubandhanti. Te nanti tam puggalam ete akusala dhamma. Samudacarantiti samma acaranti pavattantiti attho. Kilissanatthena mala. Sattuatthena amitta. Veriatthena sapatta. Hananatthena vadhaka. Paccamittatthena paccatthika. Atha va mala suriyassa upakkilesa balahaka viya. Amitta suriyassa dhumam viya. Sapatta suriyassa himam viya. Vadhaka suriyassa rajam viya. Paccatthika suriyassa rahu viya. "mala suvannassa malam viya cittappabhanasaka. Amitta kalalohamalam viya citte siniddhabhavanasaka, sapatta yuganaddham yujjhanta sapatta viya citte patitthitadhammadhamsaka. Vadhaka manussaghataka viya dhammaghataka. Paccatthika ranna upagatassa vinaso viya mokkhamaggassa patisedhaka"ti evameke vannayanti. Anatthajananoti na attham anattham, tam anattham uppadetiti anatthajanano. Ko so? lobho. Cittappakopanoti cittassa pakopano dhamsano 2-, kusalam nivaretva cittam rundhatiti attho. Bhayamantarato jatanti anekavidham bhayam 3- abbhantare attano citteyeva jatam, anatthajananadibhayahetu. Tam jano navabujjhatiti tam bhayam balamahajano avagantva otaritva na janati. Atthanti luddho puggalo lokiyalokuttaram attham na janati. Dhammanti tassa hetum. Andhatamanti bahalandhakaram. Yanti yasma, yam naram va. Sahateti abhibhavati. @Footnote: 1 cha.Ma....sambandhanena 2 Si.,cha.Ma. calano 3 cha.Ma. anekavidham bhayanti ime patha na @dissanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page66.

Ajjhattanti sakasantane. Uppajjamana uppajjantiti pubbantato uddham uppajjamana ahitaya uppajjanti dukkhaya. Tadubhayena aphasuviharaya. Ahitayati cetasikadukkhatthaya. Dukkhayati kayikadukkhatthaya. Aphasuviharayati tadubhayena na sukhaviharatthaya. Atha va "uppajjamana uppajjantiti bhavangacalanato patthaya yava votthabbana, tava uppajjamana nama. Votthabbanam pana patva anivattanabhave 1- uppajjanti nama"ti evameke vannayanti. Tacasaramva samphalanti attano phalena nasitam tacasarasankhatam velu viya. Aratiti kusalesu dhammesu ukkanthitata. Ratiti pancakamagune abhirati. Lomahamsoti kantakasadiso hutva uddhaggalomo. Itonidanati ayam attabhavo nidanam paccayo etesanti itonidana. Ito jatati 2- ito attabhavato jata. Ito samutthaya manovitakkati yatha dighasuttakena pade baddhakakam kumaraka tassa suttassa pariyante angulim vethetva ossajjanti, so duram gantvapi puna tesam padamuleyeva patati, evameva ito attabhavato samutthaya papavitakka cittam ossajjanti. "santevasiko"tiadikam pathamasuttam kilesena sahavasam sandhaya vuttam. "tayome bhikkhave antara mala"tiadikam dutiyam kusaladhammalinakaranavasena atthanatthassa ajananavasena ca. "tayo kho maharaja purisassa dhamma ajjhattam uppajjamana"tiadikam tatiyam attano nissayaghatanavasena. "rago ca doso ca itonidana"tiadikam catuttham kilesanam patitthadassanavasena vuttanti natabbam. Tato tato parissayatoti tasma tasma upaddava. Tam puggalanti vuttappakaram kilesasamangipuggalam. Dukkham anvetiti dukkham anu eti matu pacchato khirapivako viya. Anugacchatiti samipam gacchati coraghatako viya vajjhappattassa. Anvayikam hotiti sampattam @Footnote: 1 cha.Ma. anivattanabhavena 2 cha.Ma. ito jati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page67.

Hoti dhammaganthikaya 1- paricchedo viya. Jatidukkhanti jatisaddassa tava aneke attha pavedita. Yatha:- bhavo kulam nikayo ca silam pannatti lakkhanam pasuti sandhi cevati jatiattha paveditati. Tatha hissa "ekampi jatim dvepi jatiyo"tiadisu 2- bhavo attho. "akkhitto anupakkuttho jativadena"ti 3- ettha kulam. "atthi visakhe nigantha nama samanajati"ti 4- ettha nikayo. "yatoham bhagini ariyaya jatiya jato nabhijanami"ti 5- ettha ariyasilam. "tiriya nama tinajati nabhiya uggantva nabham ahacca thita ahosi"ti 6- ettha pannatti. "jati dvihi khandhehi sangahita"ti 7- ettha sankhatalakkhanam. "sampatijato ananda bodhisatto"ti 8- ettha pasuti. "bhavapaccaya jati"ti 9- ca, "jatipi dukkha"ti 10- ca ettha pariyayato patisandhikkhano, nippariyayato pana tattha tattha nibbattamananam sattanam ye ye khandha patubhavanti, tesam tesam pathamapatubhavo jati nama. Kasma panesa jati dukkhati ce? anekesam dukkhanam vatthubhavato. Anekani Hi dukkhani. Seyyathidam? dukkhadukkham viparinamadukkham sankharadukkham Paticchannadukkham appaticchannadukkham pariyayadukkham nippariyayadukkhanti. Ettha kayikacetasika dukkha vedana sabhavato ca namato ca dukkhatta "dukkhadukkhan"ti vuccati. @Footnote: 1 Si. dhammaganthikaya 2 vi.mahavi. 1/12/5, di.Si. 9/31/14, Ma.Ma. 13/257/231 @3 di.Si. 9/303/112 4 an.tika. 20/71/200 5 Ma.Ma. 13/351/335 6 an.pancaka. @22/196/267 (sya) 7 abhi.dha. 36/71/13 8 di.maha. 10/31/13, Ma.u. 14/207/173 @9 vi.maha. 4/1/1, khu.u. 25/1/1, Ma.mu. 12/402/360, sam.nidana. 16/20/25, abhi.vi. @35/225/161, abhi.ka. 37/450/273 10 vi.maha. 4/14/14, abhi.vi. 35/190/117, @di.maha. 10/387/260, Ma.u. 14/373/317, sam.maha. 19/1081/367, khu.pati. 31/30/358

--------------------------------------------------------------------------------------------- page68.

Sukha vedana viparinamena dukkhuppattihetuto viparinamadukkham. Upekkha vedana ceva avasesa ca tebhumakasankhara udayabbayapatipilitatta 1- sankharadukkham. Kannasulam dantasulam ragajaparilaho dosamohajaparilahoti 2- kayikacetasiko abadho pucchitva janitabbato upakkamassa ca apakatabhavato paticchannadukkham. Apakatadukkhantipi vuccati. Dvattimsakammakaranadisamutthano abadho apucchitvava janitabbato upakkamassa ca pakatabhavato appaticchannadukkham. Pakatadukkhantipi vuccati. Thapetva dukkhadukkham sesam dukkhasaccavibhange agatam jatiadi sabbampi tassa tassa dukkhassa vatthubhavato pariyayadukkham. Dukkhadukkham pana nippariyayadukkhanti vuccati. Tatrayam jati yantam balapanditasuttadisu 3- bhagavatapi upamavasena pakasitam apayikam dukkham, yanca sugatiyampi manussaloke gabbhokkantimulakadibhedam dukkham uppajjati, tassa vatthubhavato dukkha. Tatridam gabbhokkantimulakadibhedam dukkham:- ayam hi satto matukucchimhi nibbattamano na uppalapadumapundarikadisu nibbattati, atha kho hettha amasayassa upari pakkasayassa udarapatalapitthikantakanam vemajjhe paramasambadhe tibbandhakare nanakunapagandhaparibhavitaasuciparamaduggandhapavanavicarite adhimattajegucche kucchippadese putimacchaputikummasacandanikadisu kimi viya nibbattati. So tattha nibbatto dasa mase matukucchisambhavena usmana 4- putapakam viya paccamano pitthapindi viya sediyamano saminjanapasaranadivirahito adhimattam dukkhamanubhotiti, 5- idantava gabbhokkantimulakam dukkham. @Footnote: 1 Si....paripilitatta, cha.Ma....pilitatta 2 cha.Ma. @kannasuladantasularagajaparilahadosamohajaparilahadi 3 Ma.u. 14/246/283 4 ka. usmana @5 cha.Ma. dukkham paccanubhotiti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page69.

Yampana so matu sahasa upakkhalanagamananisidanavutthanaparivattanadisu suradhuttahatthagato elako viya ahitundikahatthagato sappapotako viya ca akaddhanaparikaddhanaodhunananiddhunanadina upakkamena adhimattam dukkham anubhavati, yanca matu situdakapanakale sitanarakupapanno viya unhayagubhattadiajjhoharanakale angaravutthisamparikinno viya lonambiladiajjhoharanakale kharavatacchakadikammakaranappatto 1- viya tibbam dukkhamanubhoti, idam gabbhapariharanamulakam dukkham. Yampanassa mulhagabbhaya matuya mittamaccasuhajjadihipi adassanarahe dukkhuppattitthane chedanaphalanadihi dukkham uppajjati, idam gabbhavipattimulakam dukkham. Yam vijayamanaya matuya kammajehi vatehi parivattetva narakappapatam viya atibhayanakam yonimaggam patipatiyamanassa 2- paramasambadhena ca yonimukhena talacchiggalena viya nikkaddhiyamanassa mahanagassa 3- narakasattassa viya ca sanghatapabbatehi vicunniyamanassa dukkham uppajjati, idam vijayanamulakam dukkham. Yampana jatassa tarunavanasadisasukhumalasarirassa hatthaggahananhapanadhovanacola- parimajjanadikale sucimukhakhuradharahi vijjhanaphalanasadisam dukkhamuppajjati, idam matukucchito bahinikkhamanamulakam dukkham. Yampana tato param pavattiyam attanava attanam vadhentassa acelakavatadivasena atapanaparitapananuyogamanuyuttassa kodhavasena abhunjantassa ubbandhantassa ca dukkham hoti, idam attupakkamamulakam dukkham. Yampana parato vadhabandhanadini anubhavantassa dukkham uppajjati, idam parupakkamamulakam dukkham. 4- @Footnote: 1 Si. kharapatacchikadi..., cha.Ma. kharapaticchakadi... 2 Ma. patipadiyamanassa @3 cha.Ma. mahanagassa nikaddhiyamanassa 4 cha.Ma. dukkhanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page70.

Iti imassa sabbassapi dukkhassa ayam jati vatthumeva hoti, idam jatidukkham anveti. Jaradukkhanti duvidha jara sankhatalakkhananca khandiccadisammato santatiyam ekabhavapariyapannakkhandhapuranabhavo ca, sa idha adhippeta. Sa panesa dukkha sankharadukkhabhavato ceva dukkhavatthuto ca. Yam hidam angapaccangasithilabhavato indriyavikaravirupata yobbanavinasabalupaghatasatimativippavasaparaparibhavadianekapaccayam kayikacetasikam dukkhamuppajjati, jara tassa vatthu. Tenetam vuccati:- "anganam sithilabhava indriyanam vikarato yobbanassa vinasena balassa upaghatato. Vippavasa satadinam puttadarehi attano appasadaniyato ceva bhiyyo balattapattiya. Pappoti dukkham yam macco kayikam manasam tatha sabbametam jarahetu yasma tasma jara dukha"ti. 1- Idam jaradukkham anvetiti sambandho. Byadhiti vividham dukkham avahatiti 2- byadhi. Byadhayati tapayati 3- kampayatiti va byadhi. Maranadukkhanti etthapi duvidham maranam sankhatalakkhananca, yam sandhaya vuttam "jaramaranam dvihi khandhehi sangahitan"ti. 4- Ekabhavapariyapannajivitindriyappabandhavicchedo ca, yam sandhaya vuttam "niccam maranato bhayan"ti. 5- Tam idha adhippetam. Jatipaccaya maranam parupakkamamaranam 6- sarasamaranam ayukkhayamaranam punnakkhayamaranantipi tasseva namam. Puna khanikamaranam sammutimaranam samucchedamarananti ayampi bhedo veditabbo. Pavatte @Footnote: 1 abhi.A. 2/107, visuddhi. 3/87 2 Si. adadhati avahatiti, cha.Ma. adahati vidahatiti @3 Si. adukkham badhayati 4 abhi.dha. 36/71/13 5 khu.ja. 27/88/248, khu.su. @25/582/451 6 cha.Ma. upakkamamaranam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page71.

Ruparupadhammanam bhedo khanikamaranam nama. Tisso mato phusso matoti idam paramatthato sattassa abhava, sassam matam, rukkho matoti idampi jivitindriyassa abhava sammutimaranam nama. Khinasavassa appatisandhika kalakiriya samucchedamaranam nama. Bahiram sammutimaranam thapetva itaram sammutimaranam ca idha yathavuttappabandhavicchedanabhavena sangahitam, dukkhassa pana vatthubhavato dukkham. Tenetam vuccati:- "papassa papakammadi- nimittamanupassato bhaddassapasahantassa viyogam piyavatthukam miyamanassa yam dukkham manasam avisesato. Sabbesancapi yam sandhi- bandhanacchedanadikam vitujjamanamammanam 1- hoti dukkham sarirajam. Asayhamappatikaram dukkhassetassidam yato maranam vatthu tenedam 2- dukkhamicceva bhasitan"ti. 3- Sokaparidevadukkhadomanassupayasadukkhanti ettha sokadisu soko nama natibyasanadihi phutthassa antonijjhanam lakkhanato 4- cittasantaPo. Dukkho panassa dukkhadukkhatta ceva dukkhassa ca vatthubhavato. Tenetam vuccati:- "sattanam hadayam soko visasallamva tujjati 5- aggitattova naraco bhusanca dahate puna. Samavahati ca byadhi- jaramaranabhedanam dukkhampi vividham yasma tasma dukkhoti vuccati"ti. 6- @Footnote: 1 Ma. vilujjamanasammanam 2 cha.Ma. tenetam 3 abhi.A. 2/108-109, visuddhi. 3/88 @4 cha.Ma. antonijjhanalakkhano 5 cha.Ma. sallam viya vitujjati 6 abhi.A. 2/111, @visuddhi. 3/89

--------------------------------------------------------------------------------------------- page72.

Paridevo nama natibyasanadihi phutthassa vacipalaPo. Dukkho panassa samsaradukkhabhavato dukkhavatthuto ca. Tenetam vuccati:- "yam sokasallavihato paridevamano kanthotthatalugalasosajamappasayham 1- bhiyyodhimattamadhigacchatiyeva dukkham dukkhoti tena bhagava paridevamaha"ti. 2- Dukkham nama kayapilanalakkhanam kayikam dukkham. Dukkham panassa dukkhadukkhatta kayikadukkhavahanato ceva manasadukkhavahanato ca. Tenetam vuccati:- "pileti kayikamidam dukkhanca manasam bhiyyo janayati yasma tasma dukkhanti visesato vuttan"ti. 3- Domanassam nama cittapilanalakkhanam manasam dukkham. Dukkham panassa dukkhadukkhatta 4- ceva kayikadukkhavahanato ca. Cetodukkhasamappita hi kese pakiriya uram 5- patipimsanti, avattanti, vivattanti, chinnapapatam 6- papatanti, sattham aharanti, visam khadanti, rajjuya ubbandhanti, aggim pavisanti, nanappakaram dukkham anubhavanti. Tenetam vuccati:- "pileti ca yato cittam kayassa ca papilanam 7- samavahati 8- dukkhanti 8- domanassam tato ahu"ti. 9- Upayaso nama natibyasanadihi phutthassa adhimattacetodukkhappabhavito ayasoyeva. 10- Sankharakkhandhapariyapanno eko dhammoti eke. Dukkho panassa sankharadukkhabhavato cittaparidahanato kayavisadanato 11- ca. Tenetam vuccati:- @Footnote: 1 cha.Ma....talutala... 2 abhi.A. 2/112, visuddhi. 3/89 3 abhi.A. 2/113, visuddhi. @3/89 4 cha.Ma....dukkhata 5 cha.Ma. pakiriya kandanti, urani 6 Ma. uddhampadam @7 cha.Ma. pilanam samavahati 8-8 cha.Ma. dukkhanti domanassampi 9 abhi.A. 2/113 10 cha.Ma. @dosoyeva 11 cha.Ma. kayassa vihananato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page73.

"cittassa paridahana kayassa visadana ca adhimattam yam dukkham upayaso janeti dukkho tato vutto"ti. 1- Ettha ca mandaggina antobhajane pako viya soko, tikkhaggina paccamanassa bhajanato bahi nikkhamanam viya paridevo, bahi nikkhantavasesassa nikkhamitumpi appahontassa antobhajaneyeva yava parikkhaya pako viya upayaso datthabbo. Nerayikadukkhanti niraye pancavidhabandhanadikam dukkham anveti, tam devadutasuttena dipetabbam. Tenetam vuccati:- "jayetha no ce narakesu satto tatthaggidahadikamappasayham labhetha dukkham nu kuhim patittham iccaha dukkhati munidha jatin"ti. 2- Tiracchanayonikadukkhanti tiracchanesu kasapatodatalanavijjhanadikam anekavidham dukkham anveti, tam balapanditasuttato gahetabbam. Tenetam vuccati:- "dukkham tiracchesu kasapatoda- dandabhighatadibhavam anekam yantam katham tattha bhaveyya jatim vina tahim jati tatopi dukkha"ti. 2- Pettivisayikadukkhanti petesu pana khuppipasavatatapadinibbattam dukkhanca lokantare tibbandhakare asayhasitadidukkhanca anveti. Tenetam vuccati:- @Footnote: 1 abhi.A. 2/114 2 abhi.A. 2/104

--------------------------------------------------------------------------------------------- page74.

"petesu dukkham pana khuppipasa- vatatapadippabhavam vicittam yasma ajatassa na tattha atthi tasmapi dukkham muni jatimaha. Tibbandhakare ca asayhasite lokantare yam asuresu dukkham na tam bhave tattha na cassa jati yato ayam jati tatopi dukkha"ti. 1- Manusikadukkhanti manussesu vadhabandhanadikam dukkham. Gabbhokkantimulakadukkhanti "ayam hi satto matukucchimhi nibbattamano na uppalapadumapundarikadisu nibbattati"tiadina nayena yam jatidukkham vuttam, idam tava gabbhokkantimulakadukkham anveti. Gabbhe thitimulakadukkhanti yam pana "so matu sahasa upakkhalanagamananisidanavutthana- parivattanadisu"tiadina nayena 2- yam tibbam dukkham vuttam, idam gabbhe thitimulakam dukkham anveti. Gabbhavutthanamulakadukkhanti "yam panassa mulhagabbhaya matuya mittamaccasuhajjadihi adassanarahe dukkhuppattitthane"tiadina nayena yam dukkham vuttam, idam matukucchito bahi nikkhantamulakam dukkham anveti. Tenetam vuccati:- "yancapi guthanarake viya matugabbhe satto vasam ciramato bahi nikkhamananca pappoti dukkhamatighoramidampi natthi jatim vina itipi jati ayam hi 3- dukkha. Kim bhasitena bahuna nanu yam kuhinci atthidha kincidapi 4- dukkhamidam kadaci @Footnote: 1 abhi.A. 2/104 2 cha.Ma. upakkhalanagamananisidanatiadina @3 jatirayam hi (abhi.A. 2/104) 4 cha.Ma. kincirapi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page75.

Nevatthi jativirahe yadato mahesi dukkhati sabbapathamam imamaha jatin"ti. 1- Jatassupanibandhakadukkhanti jatassa upanibandhanam nhanalepanakhadanapivanadijaggana- dukkham anveti. Jatassa paradheyyakadukkhanti parassa annassa ayattam issariyadukkham anveti. "sabbam paravasam dukkhan"ti hi vuttam. Attupakkamadukkhanti yam attanava attanam vadhentassa acelakavatadivasena atapanaparitapananuyogamanuyuttassa kodhavasena abhunjantassa ubbandhantassa ca dukkham hoti, idam attupakkamadukkham anveti. Parupakkamadukkhanti yam parato vadhabandhanadini anubhavantassa uppajjati, idam parupakkamadukkham anveti. Dukkhadukkhanti kayikacetasika dukkha vedana sabhavato ca namato ca dukkhatta dukkhadukkhanti vuccati, idam dukkhadukkham anveti. Sankharadukkhanti upekkhavedana ceva avasesa ca tebhumakasankhara udayabbayapatipilitatta sankharadukkham, idam sankharadukkham anveti. Viparinamadukkhanti sukha vedana vipariname dukkhassa hetuto viparinamadukkham, idam ca 2- viparinamadukkham anveti. Matumarananti matuya maranam. Pitumarananti pituno maranam. Bhatumarananti jetthakanitthabhatumaranam. Bhaginimarananti jetthakanitthabhaginimaranam. Puttamarananti puttanam maranam. Dhitumarananti dhitunam maranam. Natibyasanadukkhanti natinam byasanam natibyasanam, 3- corarogabhayadihi natikkhayo, nativinasoti attho. Tena natibyasanena phutthassa ajjhotthatassa abhibhutassa uppannadukkham natibyasanadukkham, tam natibyasanam dukkham anveti sesesupi eseva nayo. Ayam pana viseso:- bhoganam byasanam bhogabyasanam, rajacoradivasena bhogakkhayo, bhogavinasoti attho. Vuttanayena tam bhogabyasanam dukkham anveti. Rogabyasananti rogo eva byasanam rogabyasanam. Rogo hi arogyam byasati vinasetiti byasanam, vuttanayena tam rogabyasanam dukkham anveti. Silabyasanadukkhanti @Footnote: 1 visudadhi. 3/86 2 cha.Ma. ayam saddo na dissati 3 cha.Ma. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page76.

Silassa byasanam silabyasanam, dussilyassetam namam. Vuttanayena tam silabyasanam dukkham anveti. Sammaditthim vinasayamana uppanna ditthiyeva byasanam ditthibyasanam, vuttanayena tam ditthibyasanam dukkham anveti. Ettha ca purimani dve anipphannani, pacchimani tini nipphannani tilakkhanahatani. Purimani ca tini neva kusalani nakusalani. Siladitthibyasanadvayam akusalam. Yathati opamme. Bhinnam navanti sithilabandhanam navam jajjaribhutam va, padarugghatimam va. Dipesinti 1- udakadayim udakappavesanim. 2- Tato tato udakam anvetiti tato tato bhinnatthanato udakam pavisati. Puratopiti navaya purimabhagatopi. Pacchatopiti tassa pacchimabhagatopi. Hetthatopiti adhobhagatopi. Passatopiti ubhayapassatopi. Yam antarantara na vuttam, tam pathanusarena veditabbam. Tasma kayagatasatiadibhavanaya jantu sada sato hutva vikkhambhanasamucchedavasena rupadisu vatthukamesu sabbapakarampi kilesakamam parivajjento kamani parivajjeyya. Evante kame pahaya tappahanakaramaggeneva catubbidhampi ogham tareyya taritum sakkuneyya. Tato yatha puriso garukam navam udakam sincitva lahukaya navaya appakasireneva paragu bhaveyya param gaccheyya, evamevam attabhavanavam kilesudakagarukam sincitva lahukena attabhavena paragu bhaveyya. Sabbadhammaparam nibbanam gato bhaveyya arahattappattiya gaccheyya anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbanenati arahattanikutena desanam nitthapesi. Tasmati yasma jatiadikam dukkham etam puggalam anveti, tasma. Tamkarana tamhetutiadisupi eseva nayo. Yasma vuttappakaram dukkham etam anveti, tamhetu, yasma anveti tappaccaya, yasma anveti tamnidananti evam padayojana katabba. @Footnote: 1 cha.Ma. dakamesinti 2 Si. ivodakanti udakadayi udakappavesamva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page77.

Hetutiadini karanavevacanani. Karananhi tena tassa phalam hinoti pavattatiti hetu. Tam tam paticca phalam eti pavattatiti paccayo. "handa nam ganhatha"ti dassentam viya attano phalam nidetiti nidanam. "tamkaranati akarananikkaranapatisedho. Tamhetuti ahetumahabhutahetupatisedho. Tappaccayati appaccayena saddhim asadharanapaccayapatisedho. Tamnidanati anidanena saha agamadhigame nidanapatisedho"ti evameke vannayanti. Etam adinavam sampassamanoti etam vuttappakaram upaddavam vipassanananena samma passamano dakkhamano. Sadati mulapadam. Puna sadati atthapadam. Sadati sabbadivase. Sabbadati sabbasmim kale. Sabbakalanti pubbanhadisabbakalam. Niccakalanti divase divase. Dhuvakalan ti abbocchinnakalam. Satatanti nirantaram. Samitanti ekibhutam. Abbokkinnanti annena asammissam. Ponkhanuponkhanti patipatiya ghatitam "ponkhanuponkham aviradhitam upatthati"tiadisu 1- viya. Udakummikajatanti nibbattaudakaummitarangam viya. Aviciti aviralam. Santatiti anupacchinnam. Sahitanti ghatitam ekibhutam va "sahitam me, asahitante"tiadisu 2- viya. Phassitanti phusitam "nivate phusitaggale"tiadisu viya. Purebhattam pacchabhattanti dve padani divakalavibhagavasena. 3- Purimayamam majjhimayamam pacchimayamanti tini rattivibhagavasena. Kale junheti addhamasavasena. Vasse .pe. Gimheti tini utuvasena. Purime vayokhandhe .pe. Pacchime vayokhandheti tini vayovibhagavasena vuttaniti natabbam. Satoti catuhi karanehi sato. "kaye kayanupassanasatipatthanam bhavento sato"tiadini "evam samucchedato kame parivajjeyya"ti pariyosanani vuttatthaneva. Api ca sattatta satoti tisu vatthusu sattabhavena va 4- tayo kilese patikkamapetum @Footnote: 1 sam.maha. 19/1115/394 2 di.Si. 9/202/67 3 Si. kalavikalavasena 4 Ma. satatabhavena @va

--------------------------------------------------------------------------------------------- page78.

Sattibhavena va satatta sato. Santattati kilesopakkilese palapetva thanena ca arammanena ca pamocetva santatta sato. Samitattati itthaphaladayakapunnena ca anitthaphaladayakapapena ca samitatta sato. Santadhammasamannagatattati sappurisadhamme bhajanato buddhadiariyapuggale sevanato santadhammasamannagatatta sato. Vatthukame parijanitvati ete vuttappakare tebhumake vatthukame tiranaparinnaya janitva. Pahayati kilesakame pahanaparinnaya pariccajitva. Pajahitvati chaddetva. Kim kacavaram viya pitakenati? na hi, api ca kho tam vinodetva taritva 1- niharitva. Kim kutabalibaddamiva 2- patodenati? na hi, atha kho tam byantikaritva vigatantam karitva. Yathayam 3- antopi navasissati, antamaso bhangamattampi, tatha tam karitva. Katham pana tam tatha katanti? anabhavangametva. 4- Samucchedappahanena yatha samucchinna hoti, tatha karitvati vuttam hoti. Esa nayo kamacchandanivaranadisu. Kamoghantiadisu pancakamagunikarago avasidanatthena 5- "kamogho"ti vuccati. Bhavoghoti ruparupabhavesu chandarago jhananikanti ca. Ditthoghoti sassataditthadisahagatabhave patthana eva, ditthogho bhavoghe eva samodhanam gacchati. Avijjogho catusu saccesu annanam. Tattha kamagune assadato manasikaroto anuppanno ca kamogho uppajjati, uppanno ca kamogho samvaddhati. 6- Mahaggatadhamme assadato manasikaroto anuppanno ca bhavogho uppajjati, uppanno ca bhavogho 7- samvaddhati. Tebhumakadhammesu catuvipallasapadatthanabhavena anuppanno ca 8- kamogham paticca 8- avijjogho uppajjati, uppanno ca avijjogho 7- samvaddhatiti veditabbo. Vuttanayapaccanikato sukkapakkho vittharetabbo. @Footnote: 1 Si. cajitva, cha.Ma. taritva vijjhitva 2 cha.Ma. balibaddamiva 3 cha.Ma. yathassa @4 cha.Ma. anabhavam gahetva anu bhavam gametva 5 Ma. avattharanatthena 6 Si.,Ma. pavaddhati @7 cha.Ma. ayam patho na dissati 8-8 Si.,cha.Ma. ime patha na dissanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page79.

Appanihitavimokkham patipanno kamogham, animittavimokkham patipanno bhavogham, sunnatavimokkham patipanno avijjogham tareyya. Pathamamaggavasena tareyya, dutiyamaggavasena uttareyya, tatiyamaggavasena patareyya, catutthamaggavasena samatikkameyya, phalavasena vitivatteyyati. Atha va "kamoghavasena tareyya, bhavoghavasena uttareyya, ditthoghavasena patareyya, avijjoghavasena samatikkameyya, sabboghavasena vitivatteyya"ti evameke vannayanti. Garukanti na sallahukam. Bharikanti bharam bhandam ettha santiti 1- bharikam. Udakam sitvati udakam sincitva. Osincitvati atirekena sincitva. Chaddetvati patetva. Lahukayati sallahukaya. Khippanti sigham. Lahunti tamkhanam. Appakasirenevati niddukkheneva. Param vuccati amatam nibbananti sakkayaorato parabhutam param. Tanhavanato nikkhantam nibbanam kathiyati. Yosoti yo eso. Sabbasankharasamathotiadi sabbam nibbanameva. Yasma hi tam agamma 2- sabbasankharainjitani sabbasankharacalanani 2- sabbasankharavipphanditani samanti vupasamanti, tasma "sabbasankharasamatho"ti vuccati. Yasma cetam agamma sabbe upadhayo patinissattha honti, sabba tanha khiyanti, sabbe kilesarajja virajjanti, sabbam dukkham nirujjhati, tasma "sabbupadhipatinissaggo, tanhakkhayo, virago, nirodho"ti vuccati. Ya panesa tanha bhavena bhavam, phalena va saddhim kammam vinati samsibbatiti katva vananti vuccati, tato nikkhantam vanatoti nibbanam. Param gaccheyya nimittavasena ekato vutthanagotrabhunanena nibbanaparam papuneyya. Adhigaccheyya nimittappavattehi ubhato vutthanamaggananena nibbanaparam visesena papuneyya. Phuseyya nibbanarammanaphalacittavasena nibbanaparam phuseyya. Sacchikareyyati gunavasena phusitva paccavekkhanananena nibbanaparam paccakkham kareyya. Atha va "pathamamaggena param gaccheyya, dutiyena adhigaccheyya, tatiyena phuseyya, @Footnote: 1 Si.,cha.Ma. thapayanatiti 2-2 cha.Ma. ime patha na dissanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page80.

Catutthena sacchikareyya"ti evameke vannayanti. Yopi param gantukamoti yo koci vipassananane thito puggalo nibbanaparam gantukamo, sopi avassam tattha gamissatiti paragu. Vuttanhetam:- "otinnomhi jatiya jaraya maranena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upayasehi"tiadi. Pubbabhage ajjhasayavasena vipassanayogena ca, sopi paragu nama. Yopi param gacchatiti yopi maggasamangi nibbanaparam gacchati, sopi paragu nama. Yopi param gatoti yopi maggena kiccam nitthapetva phale thito nibbanaparam gato, sopi paragu nama. Tam jinavacanena dassetum "vuttanhetam bhagavata tinno parangato thale titthati brahmano"tiadimaha. Abhinnaparaguti adhigatena nanena nataparinnaya nibbanaparam gantukamo gacchati, gatoti paragu. Parinnaparaguti sabbadhammanam tiranaparinnaya samatikkamitva vuttanayena paragu. Pahanaparaguti samudayapakkhikanam kilesanam pahanaparinnaya samatikkamitva vuttanayena paragu. Yo hi sabbadhammam parijanati, so tihi parinnahi parijanati nataparinnaya tiranaparinnaya pahanaparinnayati. Tattha katama nataparinna? sabbadhammam janati "ime ajjhattika, ime bahira, Idamassa lakkhanam, imani rasapaccupatthanapadatthanani"ti, ayam nataparinna. Katama tiranaparinna? evam natam katva labbhamanavasena sabbadhammam tireti "aniccato dukkhato rogato"tiadina, 1- ayam tiranaparinna. Katama pahanaparinna? evam tirayitva aggamaggena sabbadhammesu chandaragam pajahati, ayam pahanaparinnati. Ima parinnayo sandhaya "so abhinnaparagu parinnaparagu pahanaparagu"ti aha. Bhavanaparaguti bhavanaya kotim patva maggavasena nibbanaparam gato. Sacchikiriyaparaguti phalanibbanavasena sacchikiriyaphalanibbanaparam gato. Samapattiparaguti atthannam samapattinam param gato. Sabbadhammananti pancakkhandhadisabbadhammanam. @Footnote: 1 sam.khandha. 17/122/132

--------------------------------------------------------------------------------------------- page81.

Sabbadukkhananti jatidukkhadisabbadukkhanam. Sabbakilesananti kayaduccaritadisabba- kilesanam. Ariyamaggananti sotapattimaggadinam catunnam ariyamagganam. Nirodhassati nibbanassa. Sabbasamapattinanti sabbasam atthannam ruparupasamapattinam. Soti so ariyo. Vasippattoti vasibhavappatto. Atha va kantabhavam issariyabhavam nipphannabhavam 1- patto. Paramippattoti paramiti avasanam nitthanam, uttamabhavam va tam patto. Kattha pattoti aha "ariyasmim silasmin"tiadi. Tattha ariyasmim silasminti niddose silasmim. Ariyasmim samadhisminti niddose samadhimhi. Ariyaya pannayati niddosaya pannaya. Ariyaya vimuttiyati niddosaya phalavimuttiya. Purimena vacakammantajiva gahita, dutiyena vayamasatisamadhayo gahita, tatiyena vitakkasammaditthiyo gahita, catutthena tamsampayutta sesadhamma gahitati veditabba. Antagatoti maggena sankharalokantam gato. Antappattoti tameva lokantam phalena patto. Kotigatoti maggena sankharakotim gato. Kotippattoti tameva kotim phalena patto. Pariyantagatoti maggena khandhayatanadilokapariyantam paricchedam parivatumam katva gato. Pariyantappattoti tameva lokam phalena pariyantam katva patto. Vosanagatoti maggena avasanam gato. Vosanappattoti phalena avasanam patto. Tanagatoti maggena tayanam gato. Tanappattoti phalena tayanam patto. Lenagatoti maggena niliyanam gato. Lenappattoti tam phalena niliyanam patto. Saranagatoti maggena patittham gato. Saranappattoti phalena saranam patto. Abhayagatoti maggena nibbhayam gato. Abhayappattoti phalena nibbhayam nibbanam patto. Accutigatoti cutivirahitam nibbanam maggena gato. Accutippattoti tam phalena patto. Amatagatoti maranarahitam nibbanam maggena gato. Amatappattoti tam phalena patto. Nibbanagatoti tanhavanato nikkhantam nibbanam maggena gato. Nibbanappattoti tameva phalena patto. So vutthavasoti so araha @Footnote: 1 Si. nipphandabhavam, Ma. nibbanabhavam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page82.

Dasasu ariyavasesu vasi parivasi vutthoti 1- vutthavaso. Cinnacaranoti silena saha atthasu samapattisu cinnavasiti cinnacarano. Gataddhoti samsaraddhanam atikkanto. Gatadisoti supinantenapi agatapubbam nibbanadisam gato. Gatakotikoti anupadisesanibbanakotim gato hutva thito. Palitabrahmacariyoti rakkhitabrahmacariyo. Uttamaditthippattoti uttamam sammaditthim patto. Patividdhakuppoti akuppam acalanam arahattaphalam pativijjhitva thito. Sacchikatanirodhoti nirodham nibbanam sacchikatva thito. Dukkham tassa parinnatanti tividham dukkham tena samatikkamitva paricchinnam. Abhinneyyanti sabhavalakkhanavabodhavasena sobhanena akarena janitabbam. Abhinnatanti adhikena nanena natam. Parinneyyanti samannalakkhanavabodhavasena kiccasamapannavasena ca byapitva parijanitabbam. Parinnatanti samantato natam. Bhavetabbanti vaddhetabbam. Sacchikatabbanti paccakkham katabbam. Duvidha hi sacchikiriya patilabhasacchikiriya arammanasacchikiriya cati. Ukkhittapalighoti ettha palighoti vattamulika avijja. Ayam hi dukkhipanatthena "paligho"ti vuccati. Tenesa tassa ukkhittatta "ukkhittapaligho"ti vutto. Sankinnaparikhoti parikha vuccati punabbhavadayako bhavesu jayanavasena ceva samsaranavasena ca "jatisamsaro"ti laddhanamanam punabbhavakkhandhanam paccayo kammabhisankharo. So hi punappunam uppattikaranavasena parikkhipitva thitatta "parikha"ti vuccati. Tenesa tassa sankinnatta vikinnatta "sankinnaparikho"ti vutto. Abbulhesikoti esikati vattamulika tanha. Ayam hi gambhiranugatatthena "esika"ti vuccati. Tenesa tassa abbulhatta luncitva chadditatta "abbulhesiko"ti vuccati. Niraggaloti aggalam vuccanti orambhajanakani 2- kamabhave uppattipaccayani orambhagiyani. Etani hi mahakavatam viya nagaradvaram cittam pidahitva thitatta @Footnote: 1 cha.Ma. vuttho vutthati ca 2 cha.Ma. orambhagajanakani

--------------------------------------------------------------------------------------------- page83.

"aggalan"ti vuccanti. Tenesa tesam niraggalatta bhinnatta "niraggalo"ti vutto. Ariyoti nikkileso parisuddho. Pannaddhajoti patitamanaddhajo. Pannabharoti khandhabharakilesabharaabhisankharabharapancakamagunabhara panna oropita assati pannabharo. Api ca idha manabharasseva oropitatta "pannabharo"ti adhippeto. Visamyuttoti catuhi yogehi sabbakilesehi ca visamyutto. Idha pana manayogeneva visamyuttatta "visamyutto"ti adhippeto. Ettavata therena maggena kilese khepetva nirodhasayanavaragatassa khinasavassa nibbanarammanam phalasamapattim appetva viharanakalo dassito. Yatha hi dve nagarani ekam coranagaram, ekam khemanagaram. Atha ekassa mahayodhassa evam iccha uppajjeyya "yavimam coranagaram titthati, tava khemanagaram bhayato na muccati. Coranagaram anagaram karissami"ti sannaham katva khaggam gahetva coranagaram upasankamitva nagaradvare ussapite esikatthambhe khaggena chinditva sandhidvarabahakavatam 1- bhinditva paligham ukkhipitva pakaram bhindanto parikham pakiritva 2- nagarasobhanatthaya ussapite dhaje patetva nagaram aggina jhapetva khemanagaram pavisitva uparipasadamaruyha natiganaparivuto surasabhojanam bhunjeyya, evam coranagaram viya sakkayo, khemanagaram viya nibbanam, mahayodho viya yogavacaro. Tassevam hoti "yava sakkayabandham bandhati, 3- tava dvattimsakammakaranehi atthanavutirogehi pancavisatimahabbhayehi ca parimuccanam natthi"ti. So mahayodho viya silasannaham 4- katva pannakhaggam gahetva khaggena esikatthambhe viya arahattamaggena tanhesikam chinditva 5- so yodho sadvarabahakam nagarakavatam viya pancorambhagiyasannojanaaggalam ugghatetva, so yodho paligham viya avijjapaligham ukkhipitva so yodho pakaram bhindanto parikham viya kammabhisankharam 6- bhindanto jatisamsaraparikham pakiritva so yodho nagarasobhanatthaya ussapite dhaje @Footnote: 1 cha.Ma. saddhim dvarabahahi kavatam 2 cha.Ma. samkiritva. evamuparipi 3 Si.,cha.Ma. @sakkayavattam vattati viya sannaham silasannaham 5 Si.,Ma. luncitva 6 cha.Ma. @kammabhisankharapakaram

--------------------------------------------------------------------------------------------- page84.

Viya manaddhaje patetva sakkayanagaram jhapetva so yodho khemanagaram pavisitva uparipasade surasabhojanam bhunjanto viya nibbananagaram pavisitva amatanirodharammanam phalasamapattisukham anubhavamano kalam vitinameti. Vuttanhetam bhagavata 1-:- "kathanca bhikkhave bhikkhu ukkhittapaligho hoti? idha bhikkhave bhikkhuno avijja pahina hoti ucchinnamula talavatthukata anabhavankata ayatim anuppadadhamma. Evam kho bhikkhave bhikkhu ukkhittapaligho hoti. Kathanca bhikkhave bhikkhu sankinnaparikho hoti? idha bhikkhave bhikkhuno Ponobbhaviko jatisamsaro pahino hoti .pe. Evam kho bhikkhave bhikkhu sankinnaparikho hoti. Kathanca bhikkhave bhikkhu abbulhesiko hoti? idha bhikkhave bhikkhuno Tanha pahina hoti .pe. Evam kho bhikkhave bhikkhu abbulhesiko hoti. Kathanca bhikkhave bhikkhu niraggalo hoti? idha bhikkhave bhikkhuno Pancorambhagiyani sannojanani pahinani honti .pe. Evam kho bhikkhave bhikkhu niraggalo hoti. Kathanca bhikkhave bhikkhu ariyo pannaddhajo pannabharo visamyutto hoti? idha bhikkhave bhikkhuno asmimano pahino hoti ucchinnamulo talavatthukato anabhavankato ayatim anuppadadhammo. Evam kho bhikkhave bhikkhu ariyo pannaddhajo pannabharo visamyutto hoti. Evam vimuttacittam kho bhikkhave bhikkhum sainda deva sabrahmaka sapajapatika anvesanta nadhigacchanti `idam nissitam tathagatassa vinnanan'ti. "2- @Footnote: 1 an.pancaka. 22/71/96 (sya) 2 Ma.mu. 12/245/247

--------------------------------------------------------------------------------------------- page85.

Pancangavippahinoti kamacchandadipancangani vividhehi upayehi pajahitva thito. Vuttanhetam 1-:- "kathanca bhikkhavo 2- bhikkhu pancangavippahino hoti? idha bhikkhave 3- bhikkhuno kamacchando pahino hoti, byapado pahino hoti, thinamiddham pahinam hoti, uddhaccakukkuccam pahinam hoti, vicikiccha pahina hoti. Evam kho bhikkhave bhikkhu pancangavippahino hoti"ti. Chalangasamannagatoti channam anganam puretva chasu dvaresu rupadiarammane 4- patighanunayam vajjetva upekkhavasena sato sampajano hutva viharanavasena chalangani puretva thitatta 5- "../../bdpicture/chalangasamannagato"ti vutto. Vuttanhetam 6-:- "kathanca bhikkhave bhikkhu chalangasamannagato hoti? idha bhikkhave bhikkhu cakkhuna rupam disva neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajano. Sotena saddam sutva .pe. Ghanena gandham ghayitva. Jivhaya rasam sayitva. Kayena photthabbam phusitva. Manasa dhammam vinnaya neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajano. Evam kho bhikkhave bhikkhu chalangasamannagato hoti"ti. Ekarakkhoti satiarakkhena eko uttamo arakkho assati ekarakkho. Vuttanhetam 7-:- "kathanca bhikkhave bhikkhu ekarakkho hoti? idha bhikkhave bhikkhu satarakkhena cetasa samannagato viharati. Evam kho bhikkhave bhikkhu ekarakkho hoti"ti. @Footnote: 1 di.pa. 11/348/238,279 2 cha.Ma. kathancavuso. evamuparipi 3 cha.Ma. idhavuso. @evamuparipi 4 Ma. rupadiarammanam 5 cha.Ma. puretva paripunnam katva thitatta @6 di.pa. 11/348,360/238,279 7 di.pa. 11/348,360/239,279

--------------------------------------------------------------------------------------------- page86.

Caturapassenoti pannaya patisevanaparivajjanavinodanapajahananam vasena catunnam apassayanam ito cito ca aparivattamananam vasena caturapasseno, tesam papunitva thito. Vuttanhetam 1-:- "kathanca bhikkhave bhikkhu caturapasseno hoti? idha bhikkhave bhikkhu sankhayekam patisevati, sankhayekam parivajjeti. Sankhayekam vinodeti, sankhayekam pajahati"tiadina nayena vittharetabbam. Panunnapaccekasaccoti "idameva dassanam saccam, idameva saccan"ti evam patiekkam gahitatta paccekasankhatani ditthisaccani panunnani nihatani pahinani assati panunnapaccekasacco. Samavayasatthesanoti ettha avayati anuna. Satthati vissattha. Samma avaya sattha esana assati samavayasatthesano. Samma vissatthasabbaesanoti attho. Kevaliti paripunno. Vusitavati vusitabrahmacariyo, yoganurupavase 2- ariyamaggepi dasasu ariyavasesupi vusitavanto. Uttamapurisoti khinakilesatta visesapuriso ajannapuriso. Paramapurisoti uttamapuriso, paramatthapatilabhappattatta 3- paramappattippatto 4- uttamam pattabbam arahattapatilabham patto anuttarapunnakkhettabhuto uttamapuriso tenevatthena paramapuriso. Anuttaram samapattim samapajjitum amatapatilabham pattatta paramappattippatto. Atha va "gharavase adinavam sanjanitva sasanapavisanavasena uttamapuriso. Attabhave adinavam sanjanitva vipassanapavisanavasena paramapuriso. Kilese adinavam sanjanitva ariyabhumim 5- pavittho paramapattippattoti evameke vannayanti. Neva acinatiti 6- kusalakusalanam pahinatta tesam vipakam na vaddheti. 7- Na apacinatiti phale thitatta na viddhamseti. Apacinitva thitoti patipassaddhippahane @Footnote: 1 di.pa. 11/348,360/239,279 2 Si.,cha.Ma. garusamvase 3 cha.Ma. paramam va patilabham @pattatta 4 cha.Ma. ayam patho na dissati 5 Si.,cha.Ma. ariyabhumantaram 6 cha.Ma. @nevacinatiti 7 Si. cinoti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page87.

Thitatta kilesanam bindum sosetva 1- thito. Ito param tihi padehi maggaphalavaseneva yojetabbam. Neva pajahatiti pahatabbabhavena kilese na pajahati. Na upadiyatiti tanhamanaditthihi gahetabbabhavato tehi na ganhati. Pajahitva thitoti vijahitva 2- thito. Neva visinetiti 3- tanhavasena neva samsibbati. Na ussinetiti manavasena na ukkamsati. Visinetva thitoti tanhasamsivanam akatva thitoti evameke vannayanti. Neva vidhupetiti kilesaggim na nibbapeti. Na sandhupetiti kilesaggim na jalapeti. Vidhupetva thitoti tam nibbapetva thito. Asekkhena silakkhandhenati sikkhitabbabhavena asekkhena vacakammantajiva- silakkhandhena silarasina 4- samannagatatta thito, aparihinabhavena thito. Samadhikkhandhenati vayamasatihi sampayuttena samadhina. Vimuttikkhandhenati phalavimuttisampayuttakkhandhena. Vimuttinanadassanakkhandhenati paccavekkhanananena. Saccam patipadayitvati 5- caturariyasaccam sabhavavasena sakasantane sampadayitva pativijjhitva thito. Evam 6- samatikkamitvati kampanatanham atikkamitva. Kilesagginti ragadikilesaggim. Pariyadayitvati khepetva nibbapetva. Aparigamanatayati samsare agamanabhavena, punagamanabhavenati attho. Kutam samadayati jayaggaham gahetva. 7- Muttipatisevanatayati sabbakilesehi muccitva rupadiarammanasevanavasena. Atha va sabbakilesehi vimuttiphalasamapattisevanavasena 8-. Mettaya parisuddhiyati upakkilesamuttaya parisuddhabhave thitaya mettaya thito. Karunadisupi eseva nayo. Accantaparisuddhiyati atikkantaparisuddhabhavena parisuddhiya antam papunitva thito. Atammayatayati tanhaditthimana "tammaya"ti vuccanti. Tesam abhavo atammayata, taya tanhaditthimanavirahitataya thito. Vuttanhetam:- @Footnote: 1 Si.,cha.Ma. kilese viddhamsetva 2 Si. vajjetva, cha.Ma. cajitva 3 cha.Ma. @samsibbatiti 4 Si.,Ma. silabhavana... 5 cha.Ma. sampatipadiyitvati 6 cha.Ma. ejam @7 Si. katham samadayati nayaggaham gahetva 8 cha.Ma. mutta...

--------------------------------------------------------------------------------------------- page88.

"so tadiso lokavidu sumedho sabbesu dhammesu atammayo muni"ti. 1- Etthapi tanhamanaditthivirahitoti attho. Vimuttattati sabbakilesehi muttabhavena. Santussitattati yathalabhayathabalayathasaruppasantosavasena santutthabhavena thito. Khandhapariyanteti ekacatupancakkhandhanam tihi parinnaggihi jhapetva ante avasane thito, natthi etassa antoti va pariyantam, tasmim pariyante. Dhatupariyantadisupi eseva nayo. ayam pana viseso:- dhatupariyanteti attharasannam dhatunam pariyante. Ayatanapariyanteti dvadasannam ayatananam. Gatipariyanteti nirayadipancannam gatinam. Upapattipariyanteti sugatiduggatisu nibbattiya. Patisandhipariyanteti kamaruparupabhavesu patisandhiya. Bhavapariyanteti ekavokaracatupancasannaasannanevasannanasannakamaruparupabhavanam. Samsarapariyanteti khandhadhatuayatananam abbocchinnappavattiya. Vattapariyanteti kammavipakakilesavattanam pariyante. Antimabhaveti avasane upapatti bhave. Antimasamussaye thitoti avasane samussaye sarire thito. Antimadehadharoti antimam avasanam deham sariram dharetiti antimadehadharo. Arahati arakatta arinam, arananca hatatta, paccayadinam arahatta, papakarane rahabhava araha. Tassayam pacchimakoti tassa khinasavassa ayam samussayo attabhavo avasano. Carimoti appo mando carimo alopo, carimam kabalam viya. Puna patisandhiya natthibhavam 2- sandhaya "jatimaranasamsaro, natthi tassa punabbhavo"ti aha. Jananam jati, maranti tenati maranam, khandhadinam abbocchinna samsarappavatti ca tassa khinasavassa puna natthiti vuttabhavam 3- nigamento "tenaha bhagava:- tasma jantu .pe. Navam sitvava paragu"ti aha. @Footnote: 1 an.tika. 20/40/144 2 Ma. punapatisandhinatthibhavam 3 cha.Ma. vuttam gatham

--------------------------------------------------------------------------------------------- page89.

Imasmim sutte yam antarantara na vuttam, tam pathanusarena gahetabbam. Saddhammapajjotikaya mahaniddesatthakathaya kamasuttaniddesavannana nitthita. Pathamam. --------------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 45 page 1-89. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=45&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=45&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=29&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=29&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=29&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=29&A=1              Contents of The Tipitaka Volume 29 http://84000.org/tipitaka/read/?index_29

previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]