ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 45 : PALI ROMAN Nid.A.1 (saddhammapaj.)

                       8. Pasurasuttaniddesavannana
    [59] Atthame pasurasuttaniddese pathamagathaya tava sankhepo:- ime ditthigatika
attano ditthim sandhaya "idheva suddhi"ti vadanti. Annesu pana dhammesu visuddhim
nahu eva, 1- yam attano sattharadim nissita, tattheva "esa vado subho"ti evam
subhavada hutva puthu samanabrahmana "sassato loko"tiadisu paccekasaccesu nivittha.
    Sabbe paravade khipantiti sabba paraladdhiyo chaddenti. Ukkhipantiti durato
khipanti. Parikkhipantiti samantato khipanti. Subhavadati niddesassa uddesapadam.
Sobhanavadati "evam 2- sundaran"ti kathenta. Panditavadati "pandita mayan"ti
evam kathenta. Dhiravadati 3- "niddosavadam vadama"ti kathenta. Nayavadati
"yuttavadam vadama"ti kathenta. Hetuvadati "karanasahitam vadama"ti kathenta.
Lakkhanavadati "sallakkhetabbam vadama"ti vadanta. Karanavadati "udaharanayuttavadam
vadama"ti kathenta. Thanavadati "pakkamitum asakkuneyyavadam vadama"ti
vadanta.
    Nivitthati antopavittha. Patitthitati tattheva thita.
    [60] Evam nivitthava "te vadakama"ti dutiyagatha. Tattha balam dahanti mithu
annamannanti "ayam balo, ayam balo"ti evam dvepi jana annamannam balam dahanti,
balato passanti. Vadanti te annasita kathojjanti te annamannasattharadinissita
kalaham vadanti. Pasamsakama kusalavadanati pasamsatthika ubhopi "mayam kusalavadana
panditavada"ti evam sannino hutva.
@Footnote: 1 cha.Ma. evam  2 cha.Ma. etam  3 cha.Ma. thiravadati
    Vadatthikati vadena atthika. Vadadhippayati vadajjhasaya. Vadapurekkharati
vadameva purato katva caramana. Vadapariyesanam carantati vadameva gavesanam caramana.
Vigayhati pavisitva. Ogayhati otaritva. Ajjhogahetvati nimujjitva.
Pavisitvati anto gantva. 1-
    Anojavantiti na ojavati, 2- tejavirahitati attho. Sa kathati esa vaca.
Kathojjam vadantiti nittejam bhananti. Evam vadanesu ca tesu eko niyamato eva.
    [61] Yutto kathayanti gatha. Tattha yutto kathayanti vadakathaya
ussukko. Pasamsamiccham vinighati hotiti attano pasamsam icchanto "kathannu kho
nigganhissami"tiadina nayena  pubbeva vada kathamkathi vinighati hoti.
Apahatasminti panhavimamsakehi "atthapagatante bhanitam, byanjanapagatante
bhanitan"tiadina nayena apaharite vade. Nindaya so kuppatiti evam apahatasminca
vade uppannaya  nindaya so kuppati. Randhamesiti parassa 3- randhameva gavesanto.
    Thomananti vannabhananam. Kittinti pakatakaranam. Vannahariyanti gunavaddhanam.
Pubbeva sallapati samullapato puretarameva. "kathamidam kathamidan"ti kathamkatha assa
atthiti kathamkathi. Jayo nu kho meti mama jayo. Katham niggahanti kena pakarena
nigganhanam. Patikammam karissamiti mama laddhim parisuddhim karissami. Visesanti
atirekam. Pativisesanti punappunam visesam. Avethiyam karissamiti parivethanam
karissami. Nibbethiyanti mama nibbethanam mocanam nikkhamanam. Chedananti vadacchindanam.
Mandalanti vadasanghatam. Parisajjati paricarika. Pasadaniyati karunika. 4-
Apaharantiti  5- patibahanti.
    Atthapagatanti atthato apagatam, attho natthiti. Atthato apaharantiti atthamha
patibahanti. Attho te dunnitoti tava attho na samma upanito. Byanjanante
@Footnote: 1 cha.Ma. antokatva  2 cha.Ma. nihinaojavati  3 cha.Ma. yassa
@4 cha.Ma. pasarikati karanita  5 Si. apasadantiti
Duropitanti tava byanjanam duppatitthapitam. Niggaho te akatoti taya niggaho
na kato. Patikammante dukkatanti taya attano laddhipatitthapanam dutthu katam.
Visamam katham dukkathitanti na samma kathitam. Dubbhanitanti bhanantenapi dutthu bhanitam.
Dullapitanti na samma vissajjitam. Duruttanti annatha bhanitam. Dubbhasitanti
virupam bhasitam.
    Nindayati garahanena. Garahayati dosakathanena. Akittiyati agunakathanena.
Avannaharikayati agunavaddhanena.
    Kuppatiti pakatibhavam jahetva calati. Byapajjatiti dosavasena putibhavam apajjati.
Patitthiyatiti kodhavasena ghanabhavam 1- gacchati. Kopancati kupitabhavam. Dosancati dussanam.
Appaccayancati atutthakaranca. Patukarotiti pakatam karoti. Randhamesiti antaragaveSi.
Virandhamesiti chiddagaveSi. Aparandhamesiti 2- gunam apanetva dosameva gaveSi.
Khalitamesiti pakkhalanagaveSi. Galitamesiti patanagaveSi. "ghattitamesi"tipi patho, tassa
pilanagavesiti attho. Vivaramesiti dosagaveSi.
    [62] Na kevalanca so kuppati, api ca kho pana "yamassa vadan"ti gatha.
Tattha parihinamahu, apahatanti atthabyanjanadina 3- apahatam parihinam vadanti.
Paridevatiti tato nimittam so "annam maya avajjitan"tiadihi vippalapati. Socatiti
"tassa jayo"tiadini arabbha socati. "upaccaga man"ti anutthunatiti "so mam
vadena vadam atikkanto"tiadina nayena sutthutaram vippalapati.
    Parihapitanti na vaddhitam. Annam maya avajjitanti annam karanam maya avanamitam. 4-
Cintitanti vimamsitam. Mahapakkhoti mahanto natipakkho etassati mahapakkho.
Mahaparisoti mahaparicarikapariso. Mahaparivaroti mahadasadasiparivaro. Parisa
@Footnote: 1 cha.Ma. ganabhavam  2 cha.Ma. aparaddhamesiti  3 cha.Ma. atthabyanjanadito  4 Si. namitam
Cayam vaggati ayanca parisa vaggavagga, 1- na eka. Puna bhanjissamiti puna
bhindissami.
    [63] Ete vivada samanesuti ettha pana samana vuccanti bahiraparibbajaka. Etesu
ugghatinigghati hotiti etesu vadesu jayaparajayadivasena cittaugghatanigghatam va
papunanto ugghati ca nigghati ca hoti. Virame kathojjanti pajaheyya kalaham. Na
hannadatthatthi pasamsalabhati na hi ettha pasamsalabhato anno attho atthi. Uttano vati
na gambhiroti attho "pancime kamaguna"tiadisu 2- viya.
    Gambhiro vati duppaveso appatittho paticcasamuppado viya. Gulho vati
paticchanno hutva thito "abhirama nanda ahante patibhogo"tiadisu 3- viya. Paticchanno
vati apakato "mataram pitaram hantva"tiadisu 4- viya. Neyyo vati niharitva
kathetabbo "assaddho akatannu ca"tiadisu 5- viya. Nito vati paliya thitaniyamena
kathetabbo "cattarome bhikkhave ariyavamsa"tiadisu 6- viya. Anavajjo vati
niddosattho "kusala dhamma"tiadisu 7- viya. Nikkileso vati kilesavirahito
vipassana viya. Vodano vati parisuddho lokuttaram viya. Paramattho vati uttamattho
uttamatthabhuto attho khandhadhatuayatananibbanani viya.
    [64] Chatthagathayattho:- yasma ca na hannadatthatthi pasamsalabha, tasma
paramam labham labhantopi "sundaro ayan"ti tattha ditthiya pasamsito va pana hotiti
tam vadam parisamajjhe dipetva tato so tena jayatthena tutthim va dantavidamsakam
va apajjanto hasati, manena ca unnamati. Kim karanam? yasma tam jayattham
pappuyya yatha mano jato.
@Footnote: 1 cha.Ma. vagga  2 an.navaka. 23/34/340  3 khu.u. 25/22/122  4 khu.dha. 25/294/67
@5 khu.dha. 25/96/34  6 an.catukka. 21/28/32  7 abhi.san. 34/1/1
    Thambhayitvati puretva. Bruhayitvati vaddhetva. Imissa gathaya niddeso
uttanattho.
    [65] Evam unnamato ca "ya unnati"ti gatha. Tattha manatimanam
vadate panesoti eso pana tam unnatim "vighatabhumi"ti abujjhamano mananca
atimananca vadati. Evam imissapi gathaya niddeso uttanattho.
    [66] Evam vade dosam dassetva idani tassa vadam asampaticchanto
"suro"ti gathamaha. Tattha rajakhadayati rajakhadaniyena, bhattavetanenati vuttam
hoti. Abhigajjameti patisuramicchanti yatha so patisuram icchanto abhigajjanto eti,
evam ditthigatiko ditthigatikanti dasseti. Yeneva so tena palehiti yena so tuyham
patisuro, tena gaccha. Pubbeva natthi yadidam yuddhayati 1- yam panidam kilamathattam 2-
yuddhaya siya, tam idha pubbeva natthi, bodhimuleyeva 3- pahinanti dasseti.
    Suroti niddesassa uddesapadam. Sutthu uro suro, vissatthauro dinnauroti 4-
attho. Viroti parakkamavanto. Vikkantoti sangamam pavisanto. Abhirutiadayo vuttanaya
eva. Putthoti niddesassa uddesapadam. Positoti balakato. 5- Apaditoti upecca
palito 6- patipadito. Vaddhitoti tato tato bhavito.
    Gajjantoti abyattapadena 7- gajjanto. Uggajjantoti ukkutthim karonto.
Abhigajjantoti sihanadam karonto. Etiti agacchati. Upetiti tato samipam gacchati.
Upagacchatiti tato samipam gantva na nivattati. Patisuranti nibbhayam. Patipurisanti
sattupurisam. Patisattunti sattu hutva abhimukhe thitam. Patimallanti patisedham
hutva yujjhantam. Icchantoti akankhamano.
@Footnote: 1 cha.Ma. yudhayati  2 cha.Ma. yam pana kilesajatam  3 cha.Ma. bodhimuleyevassa  4 cha.Ma.
@ninnauroti  5 Si.,cha.Ma. thulakato  6 cha.Ma. upaddhabalito  7 cha.Ma. abyattasarena
    Palehiti gaccha. Vajjati 1- ma tittha. Gacchati samipam upasankama. Abhikkamati
parakkamam karohi.
    Bodhiya muleti mahabodhirukkhassa samipe. Ye patisenikara kilesati ye kilesa
patipakkhakaRa. Patilomakarati patanikaRa. 2- Patikantakakarati vinivijjhanakaRa.
Patipakkhakarati sattukaRa.
    [67] Ito param sesagatha pakatasambandha eva. Tattha  vivadayantiti vivadanti.
Patisenikattati patilomakaraka. "na tvam imam dhammavinayam ajanasi"tiadina nayena
viruddhavacanam vivado.
    Sahitammeti mama vacanam atthasanhitam. Asahitanteti tava vacanam anatthasanhitam.
Adhicinnante viparavattanti yantam adhicinnam cirakalasevanavasena pagunam, tam mama
vadam agamma nivattam. Aropito te vadoti tuyham upari maya doso aropito.
Cara vadappamokkhayati bhattaputam adaya tam tam upasankamitva vadappamokkhatthaya 3-
uttaram 4- pariyesamano vicara. Nibbethehi vati atha va maya aropitadosato
attanam mocehi. Sace pahositi sace sakkosi.
    Avethiyaya avethiyanti avethetva nivattanena nivattanam. Nibbethiyaya
nibbethiyanti dosato mocanena mocanam. Chedena chedanti evamadi hettha vuttanayatta
yathayogam yojetabbam.
    [68] Visenikatvati kilesasenam vinasetva. Kim labhethati patimallam kim labhissasi.
Pasurati tam paribbajakam alapati. Yesidha natthiti yesam idha natthi. Imayapi gathaya
niddeso uttanatthoyeva.
@Footnote: 1 cha.Ma. vajati  2 Si. janikara, cha.Ma. patanikara
@3 cha.Ma. vada pamokkhatthaya  4 Ma. uttarim
    [69] Pavitakkanti "jayo nu kho me bhavissati"tiadini vitakkento. Dhonena
yugam samagamati dhutakilesena buddhena saddhim yugaggaham samapanno. Na hi tvam
sakkhasi sampayataveti kotthuadayo viya sihadihi dhonena saha yugam gahetva ekasamam
mama 1- sampapitum 2- yugaggahameva va tam sampadetum na sakkhissasiti.
    Manoti niddesassa uddesapadam. Yam cittanti 3- cittavicittataya 4- cittam.
Arammanam manati 5- janatiti mano. Manasanti mano eva. "antalikkhacaro paso, yvayam
carati manaso"ti 6- hi ettha pana sampayuttakadhammo manasoti vutto.
             "katham hi bhagava tuyham    savako sasane rato
             appattamanaso sekkho  kalam kayira janesuta"ti 7-
ettha arahattam manasanti vuttam. Idha pana manova manasam, byanjanavasena manasanti
padam vaddhitam. 8-
    Hadayanti cittam. "cittam va te khipissami, hadayam va te phalessami"ti 9-
ettha uram 10- hadayanti vuttam. "hadayahadayam manne annaya tacchati"ti 11- ettha
cittam. "vakkam hadayan"ti 12- ettha hadayavatthu. Idha pana cittameva abbhantaratthena
"hadayan"ti vuttam. Tameva parisuddhatthena pandaram, bhavangam sandhayetam vuttam. Yathaha
"pabhassaramidam bhikkhave cittam, tanca kho agantukehi upakkilesehi
upakkilitthan"ti. 13- Tato nikkhantam 14- pana akusalampi gangaya nikkhanta nadi
ganga viya godhavarito nikkhanta godhavari viya ca "pandaran"tveva vuttam.
    Mano manayatananti idha pana manogahanam manaso ayatanabhavadipanattham. Tenetam
@Footnote: 1 Si. ekasamipampi, cha.Ma. ekapadampi  2 cha.Ma. sampayatum  3 cha.Ma. cittanti  4 cha.Ma.
@cittataya  5 Si.,cha.Ma. minamanam  6 vi.maha. 4/33/28, sam.sa. 15/151/135  7 sam.sa.
@15/159/146  8 cha.Ma. byanjanavasena hetam padam vaddhitam  9 khu.su. 25/-/369  10 cha.Ma.
@uro  11 Ma.mu. 12/62/41  12 di.maha. 10/377/251, Ma.mu. 12/110/79, khu.khu.
@25/-/2  13 an.ekaka. 20/51/9  14 Si.,cha.Ma. nikkhantatta
Dipeti "nayidam devayatanam viya manassa ayatanam 1- manayatanam, atha kho mano eva
ayatanam manayatanan"ti. Tattha nivasatthanatthena akaratthena samosaranatthanatthena
sanjatidesatthena karanatthena ca ayatanam veditabbam. Tatha hi loke "issarayatanam
vasudevayatanan"tiadisu nivasatthanam ayatananti vuccati. "suvannayatanam
ratanayatanan"tiadisu 2- akaro. Sasane pana "manorame ayatane, sevanti nam
vihangama"tiadisu 3- samosaranatthanam. "dakkhinapatho gunnam ayatanan"tiadisu
sanjatideso. "tatra tatreva sakkhibyatam papunati sati satiayatane"tiadisu 4- karanam.
Idha pana sanjatidesatthena samosaranatthanatthena karanatthenati tidhapi vattati.
    Phassadayo hi dhamma ettha sanjayantiti sanjatidesatthenapi etam ayatanam.
Bahiddha rupasaddagandharasaphotthabbarammana sabhavenettha 5- osarantiti
samosaranatthanatthenapi ayatanam. Phassadinam pana sahajatadipaccayatthena karanatta
karanatthenapi ayatananti veditabbam. Manindriyam vuttatthameva.
    Vijanatiti vinnanam. Vinnanameva khandho vinnanakkhandho. Tassa rasiadivasena
attho veditabbo. "mahaudakakkhandhotveva sankhyam gacchati"ti 6- ettha hi
rasatthena khandho vutto. "silakkhandho samadhikkhandho"tiadisu 7- gunatthena. "addasa
kho bhagava mahantam darukkhandhan"ti 8- ettha pannattimattatthena. Idha pana rulhito
khandho vutto. Rasatthena hi vinnanakkhandhassa ekadeso ekam vinnanam. Tasma yatha
rukkhassa ekadesam chindanto rukkham chindatiti vuccati, evameva vinnanakkhandhassa
ekadesabhutam ekampi vinnanam rulhito vinnanakkhandhoti vuttam.
    Tajja manovinnanadhatuti tesam phassadinam dhammanam anucchavika
@Footnote: 1 cha.Ma. ayatanatta  2 cha.Ma. rajatayatananti
@3 an.pancaka. 22/38/46  (sya) 4 cha.Ma. sakkhibhabbatam (an.tika. 20/102/248, Ma.u.
@14/158/144)  5 cha.Ma. rupasaddagandharasaphotthabba arammanabhavenettha  6 an.catukka.
@21/51/62  7 di.pa. 11/311/204  8 sam.sala. 18/241/167
Manovinnanadhatu. Imasmim hi pade ekameva cittam mananatthena mano, vijananatthena
vinnanam, sabhavatthena nissattatthena va dhatuti tihi namehi vuttam.
    Saddhim yugasamagamati 1- ekappaharena saddhim. Samagantvati papunitva.
Yugaggaham ganhitvati yugaggaham patibhagam 2- gahetva. Sakacchetunti saddhim kathetum.
Sallapitunti allapasallapam katum. Sakaccham samapajjitunti saddhim kathanam patipajjitum.
Na patibalabhave ca karanam dassetum "tam kissa hetu, pasuro paribbajako
hino"tiadimaha. So hi bhagava aggo cati asadisatta 3- asamanapannatta aggo
ca. Settho cati sabbagunehi appatisamatthena appatisamatthena settho ca. Mokkho cati
savasanehi kilesehi muttatta mokkho ca. Uttamo cati attano uttaritaravirahitatta
uttamo ca. Pavaro cati sabbalokena abhipatthaniyatta pavaro ca. Mattena matangenati
pabhinnamadena hatthina.
    Kotthukoti jiranasigalo. 4- Sihena migaranna saddhinti kesarasihena migarajena
saha. Tarunakoti chapako. Dhenupakoti khirapako. Usabhenati mangalasammatena usabhena.
Valakakuna 5- saddhinti valamanakakuna 6- saddhim. Dhankoti kako. Garulena venateyyena
saddhinti ettha garulenati jativasena namam. Venateyyenati gottavasena. Candaloti
jaccacandalo. 7- Ranna cakkavattinati catuddipikacakkavattina. Pamsupisacakoti
kacavarachaddanatthane nibbatto yakkho. Indena devaranna saddhinti sakkena devarajena
saha. So hi bhagava mahapannotiadini chappadani hettha vittharitani. Tattha
pannapabhedakusaloti attano anantavikappe pannapabhede cheko. Pabhinnananoti
anantappabhedapattanano. Etena pannapabhedakusalattepi sati tasam pannanam
anantabhedattam dasseti. Adhigatapatisambhidoti patiladdhaaggacatupatisambhidanano.
Catuvesarajjappattoti cattari visaradabhavasankhatani nanani patto. Yathaha:-
@Footnote: 1 cha.Ma. saddhim yugam samagamanti  2 cha.Ma. yugapatibhagam  3 cha.Ma. asadisadanaaggatta
@4 cha.Ma. jiranasingalo  5 Si.cha.Ma. calakakuna  6 cha.Ma. calamanakakuna  7 cha.Ma. chavacandalo
              Sammasambuddhassa te patijanato "ime dhamma anabhisambuddha"ti,
         tatra vata mam samano va brahmano va devo va maro va
         brahma va koci va lokasmim saha dhammena paticodessatiti nimittametam
         bhikkhave na samanupassami, etamaham bhikkhave nimittam asamanupassanto khemap-
         patto abhayappatto vesarajjappatto viharami.
              Khinasavassa te patijanato "ime asava aparikkhina"ti .pe.
         "ye kho pana te antarayika dhamma vutta, te patisevato nalam
         antarayaya"ti .pe. Yassa kho pana te atthaya dhammo desito,
         so na niyyati takkarassa samma dukkhakkhayayati, tatra vata mam samano
         va brahmano va devo va maro va brahma va koci va
         lokasmim sahadhammena paticodessatiti nimittametam bhikkhave na samanupassami,
         etamaham bhikkhave nimittam asamanupassanto khemappatto abhayappatto
         vesarajjappatto viharami"ti. 1-
    Dasabalabaladhariti dasa balani etesanti dasabala, dasabalanam balani dasabalabalani,
tani dharetiti 2- dasabalabaladhari, dasabalananabaladhariti attho. Etehi tihi vacanehi
anantappabhedanam neyyanam pabhedamukhamattam dassitam. Soyeva pannapayogavasena
abhimangalasammatatthena purisasabho. Asantasatthena purisasiho. Mahantatthena purisanago.
Sanjananatthena purisajanno. Lokakiccadhuravahanatthena purisadhorayho.
    Atha tejadikam anantananato laddham gunavisesam dassetukamo tesam tejadinam
anantananamulakabhavam dassento "anantanano"ti vatva "anantatejo"tiadimaha.
Tattha anantananoti gunavasena ca sabhavavasena ca 3- antavirahitanano. Anantatejoti
@Footnote: 1 an.catukka. 21/8/10, Ma.mu. 12/150/110  2 cha.Ma. tani dasabalabalani dharayatiti
@3 cha.Ma. gananavasena ca pabhavavasena ca
Veneyyasantane mohatamavidhamanena anantananatejo. Anantayasoti pannaguneheva
lokattayavitthatanantakittighoso. Addhoti pannadhanasamiddhiya samiddho. Mahaddhanoti
pannadhanamahattenapi 1- sabhavamahattena mahantam pavattam pannadhanamassati mahaddhano.
"mahadhano"tipi patho. Dhanavati pasamsitabbapannadhanavatta niccayuttapannadhanavatta
atisayabhavena pannadhanavatta dhanava. Etesupi hi tisu atthesu idam vacanam
saddavidu icchanti.
    Evam pannagunena bhagavato attasampattisiddhim dassetva puna pannaguneneva
lokahitasampattisiddhim dassento "neta"tiadimaha. Tattha veneyye
samsarasankhatabhayatthanato nibbanasankhatam khematthanam neta. Tattha vinayanakale 2- eva
samvaravinayapahanavinayavasena veneyyanam 3- vineta. Dhammadesanakale eva samsayacchedanena
anuneta. Samsayam chinditva pannapetabbam 4- attham pannapeta. Tatha pannapitanam
nicchayakaranena nijjhapeta. Tatha nijjhapitassa atthassa patipattiyojanavasena
pekkhata. 5- Tathapatipanne patipattiphalena pasadeta. So hi bhagavati ettha hikaro
anantaram vuttassa atthassa karanopadese nipato.
    Anuppannassa maggassa uppadetati sakasantane anuppannapubbassa
chaasadharanananahetubhutassa ariyamaggassa bodhimule lokahitattham sakasantane
uppadeta. Asanjatassa maggassa sanjanetati veneyyasantane asanjatapubbassa
savakaparaminanahetubhutassa aggamaggassa 6- dhammacakkappavattanato pabhuti yavajjakala
veneyyasantane sanjaneta. Savakaveneyyanampi hi santane bhagavata 7-
vuttavacaneneva ariyamaggasanjananato bhagava sanjaneta nama hoti. Anakkhatassa
maggassa akkhatati atthadhammasamannagatanam buddhabhavaya katabhiniharanam bodhisattanam
@Footnote: 1 cha.Ma. pannadhanavaddhattepi  2 cha.Ma. nayanakale  3 cha.Ma. veneyye  4 cha.Ma.
@sannapetabbam  5 cha.Ma. pekkheta  6 cha.Ma. ariyamaggassa  7 Ma. bhagavato
Buddhabhavaya byakaranam datva anakkhatapubbassa paramitamaggassa "buddho bhavissati"ti
byakaranamatteneva va 1- bodhimule uppajjitabbassa ariyamaggassa akkhata.
Ayam nayo paccekabodhisattabyakaranepi labbhatiyeva. Maggannuti paccavekkhanavasena
attano uppaditassa ariyamaggassa nata. Maggaviduti veneyyasantane janetabbassa
ariyamaggassa kusalo. Maggakovidoti bodhisattanam akkhatabbamagge vicakkhano. Atha
va abhisambodhipatipatti maggannu, paccekabodhipatipatti maggavidu, savakabodhipatipatti
maggakovido. Atha va:-
                   "etena maggena tarimsu pubbe
                   tarissanti ye ca taranti oghan"ti 2-
vacanato yathayogam atitanagatapaccuppannabuddhapaccekabuddhasavakanam maggavasena ca
sunnatanimittappanihitamaggavasena ca ugghatitannuvipacitannuneyyapuggalanam maggavasena
ca yathakkamenettha yojanam karonti. Magganuga ca panati bhagavata 3- gatamagganugamino
hutva. Ettha casaddo hetuatthe nipato, etena bhagavata 4- magguppadanadi-
gunadhigamaya hetu vutto hoti. Panasaddo katatthe nipato, tena bhagavata
katamaggakaranam vuttam hoti. Paccha samannagatati pathamam gatassa bhagavato paccha
siladigunena samannagata. Iti thero "anuppannassa maggassa uppadeta"tiadihi
yasma sabbepi bhagavato siladayo guna arahattamaggameva nissaya agata, tasma
arahattamaggameva nissaya gunam kathesi.
    Janam janatiti janitabbam janati, sabbannutaya yam kinci pannaya janitabbam
nama atthi, sabbanca neyyapathabhutam 5- pannaya janatiti attho. Passam passatiti
passitabbam passati, sabbadassavitaya tamyeva neyyapatham cakkhuna dittham viya karonto
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati  2 sam.maha. 19/409/162
@3 cha.Ma. panassati bhagavato  4 Ma. bhagavato  5 cha.Ma. tam sabbam pancaneyyapathabhutam
Pannacakkhuna passatiti attho. Yatha va ekacco viparitam ganhanto janantopi
na janati, passantopi na passati, na evam bhagava. Bhagava pana yathasabhavam
ganhanto jananto janatiyeva, pasasanto passatiyeva. Svayam dassanaparinayakatthena 1-
cakkhubhuto. Viditakariatthena 2- nanabhuto. Aviparitasabhavatthena va pariyattidhamme
pavattanato hadayena cintetva vacaya niccharitadhammamayoti va dhammabhuto. Setthatthena
brahmabhuto. Atha va cakkhu viya bhutoti cakkhubhuto. Nanam viya bhutoti nanabhuto.
Dhammo 3- viya bhutoti dhammabhuto. Brahma viya bhutoti brahmabhuto. Svayam 4- dhammassa
vacanato vattanato va vatta. Nanappakarehi vacanato vattanato va pavatta.
Attham niharitva dassanato atthassa ninneta. Amatadhigamaya patipattidesanato,
amatappakasanaya va dhammadesanaya amatassa adhigamapanato amatassa data.
Lokuttaradhammassa uppaditatta veneyyanurupena yathasukham lokuttaradhammassa danena
ca dhammesu issaroti dhammassami. Tathagatapadam hettha vuttattham.
    Idani "janam janati"tiadihi vuttagunam sabbannutaya visesetva dassetukamo
sabbannutam sadhento "natthi"tiadimaha. Evam bhutassa hi tassa bhagavato
paramitapunnaphalappabhavanipphannena arahattamaggananena sabbadhammesu savasanassa
sammohassa vigatatta 5- asammohato sabbadhammanam natatta annatam nama natthi.
Tatheva ca sabbadhammanam cakkhuna viya nanacakkhuna ditthatta adittham nama
natthi. Nanena pattatta aviditam nama natthi. Asammohasacchikiriyaya sacchikatatta
asacchikatam nama natthi. Asammohapannaya phutthatta pannaya aphusitam nama natthi.
    Paccuppannanti paccuppannam kalam va dhammam va. Upadayati adaya,
antokatvati attho. Upadayavacaneneva kalavinimuttam nibbanampi gahitameva hoti.
@Footnote: 1 cha.Ma. nayanaparinayakatthena  2 cha.Ma. viditatadiatthena
@3 cha.Ma. aviparitadhammo  4 cha.Ma. yvayam  5 cha.Ma. vihatatta
"atita"tiadivacanani ca "natthi"tiadivacanena va ghatiyanti, "sabbe
dhamma"tiadivacanena 1- va. Sabbe dhammati sabbasankhatasankhatadhammapariyadanam.
Sabbakarenati sabbadhammesu ekekasseva dhammassa aniccakaradisabbakarapariyadanam.
Nanamukheti nanabhimukhe. Apatham agacchantiti osaranam upenti. Janitabbanti padam
neyyanti padassa atthavivaranattham vuttam.
    Attattho vatiadisu vasaddo samuccayattho. Attatthoti attano attho.
Paratthoti paresam tinnam lokanam attho. Ubhayatthoti attano ca paresancati
sakimyeva ubhinnam attho. Ditthadhammikoti ditthadhamme niyutto, ditthadhammappayojano
va attho. Samparaye niyutto, samparayappayojano va samparayiko. Uttano tiadisu
voharavasena vattabbo sukhappatitthatta uttano. Voharam atikkamitva vattabbo
sunnatapatisamyutto dukkhappatitthatta gambhiro. Lokuttaro accantatirokkhatta 2-
gulho. Aniccatadimohaghanadihi 3- paticchannatta paticchanno. Appacuravoharena
vattabbo yathavuttam 4- aggahetva adhippayassa netabbato neyyo. Pacuravoharena
vattabbo vacanamatteneva adhippayassa nitatta nito. Suparisuddhasilasamadhivipassanattho
tadangavikkhambhanavasena vajjavirahitatta anavajjo. Kilesasamucchedanato ariyamaggattho
nikkileso. Kilesapatipassaddhatta ariyaphalattho vodano. Sankhatasankhatesu
aggadhammatta nibbanam paramattho. Parivattatiti buddhananassa visayabhavato abahibhutatta
antobuddhanane byapitva 5- va samanta va alankaritva va visesena va vattati.
    "sabbam kayakamman"tiadihi bhagavato nanavisayatam 6- dasseti. Nananuparivattiti
nanam anuparivatti, nanavirahitam na hotiti attho. Appatihatanti niravaranattam
dasseti. Puna sabbannutam upamaya sadhetukamo "yavatakan"tiadimaha. Tattha
@Footnote: 1 cha.Ma. sabbeti  2 Si. accantatimokkhatta  3 cha.Ma. aniccatadiko ghanadihi
@4 cha.Ma. yatharutam  5 Ma. byapetva  6 Ma. nanamayatam, nanapassatam
Janitabbanti neyyam. Neyyapariyanto neyyavasanamassa atthiti neyyapariyantikam.
Asabbannunam pana neyyavasanameva natthi. Nanapariyantikepi eseva nayo. Purimayamake
vuttatthameva imina yamakena visesetva dasseti, tatiyayamakena patisedhavasena niyametva
dasseti. Ettha ca neyyam nanassa pathatta neyyapatho. Annamannapariyantatthayinoti
neyyanca nananca byapetva 1- thanato annamannassa pariyante thanasila.
    Avajjanapatibaddhati manodvaravajjanayatta, avajjananantarameva 2- janatiti
attho. Akankhapatibaddhati ruciayatta, avajjananantaram javanananena janatiti
attho. Itarani dve padani imesam dvinnam padanam yathakkamena atthappakasanattham
vuttani. Asayam janatiti ettha asayanti nissayanti etthati asayo,
micchaditthiya, sammaditthiya kamadihi nekkhammadihi va paribhavitassa
santanassetam adhivacanam. Sattasantanam anusenti anuparivattentiti anusaya, thamagatanam
kamaragadinam etam adhivacanam. Anusayam janatiti anusayakatha hettha vuttayeva.
    Caritanti pubbe katam kusalakusalakammam. Adhimuttinti sampati kusale va akusale va
cittavossaggo. Apparajakkheti pannamaye akkhimhi appam ragadirajam 3- etesanti
apparajakkha. Appam ragadirajam etesanti va apparajakkha, te apparajakkhe.
Maharajakkheti nanamaye akkhimhi mahantam ragadirajam etesanti maharajakkha. Mahantam
ragadirajam etesanti va maharajakkha, te maharajakkhe. Tikkhindriye mudindriyeti
tikkhani saddhadini indriyani etesanti tikkhindriya. Muduni saddhadini
indriyani etesanti mudindriya. Svakare dvakareti sundara saddhadayo
akara kotthasa etesanti svakaRa. Kucchita garahita assaddhadayo akara
kotthasa etesanti dvakaRa. Suvinnapaye dubbinnapayeti ye kathitam karanam
sallakkhenti sukhena sakka honti vinnapetum, te suvinnapaya. Tabbiparita
dubbinnapaya.
@Footnote: 1 cha.Ma. khepetva  2 cha.Ma. avajjitanantarameva  3 cha.Ma. ragadirajo. evamuparipi
Bhabbabhabbeti bhabbe ca abhabbe ca. Ariyaya jatiya bhavanti jayantiti bhabba.
Vattamanasamipe vattamanavacanam. Bhavissanti jayissanti vati bhabba, bhajanabhutati
attho. Ye ariyamaggapativedhassa anucchavika upanissayasampanna, te bhabba.
Vuttapatipakkha abhabba.
    Satte pajanatiti rupadiarammane lagge laggite satte pajanati. Sadevako
lokoti saha devehi sadevako. Saha marena samarako. Saha brahmuna sabrahmako.
Saha samanabrahmanehi sassamanabrahmani. Pajatatta paja. Saha devamanussehi
sadevamanussa. "paja"ti sattalokassa pariyayavacanametam. Tattha sadevakavacanena
pancakamavacaradevaggahanam, samarakavacanena chatthakamavacaradevaggahanam. Sabrahmakavacanena
brahmakayikadibrahmaggahanam. Sassamanabrahmanivacanena sasanassa
paccatthikapaccamittasamanabrahmanaggahanam samitapapabahitapapasamanabrahmanaggahananca.
Pajavacanena sattalokaggahanam. Sadevamanussavacanena sammutidevaavasesamanussaggahanam.
Evamettha tihi padehi okasaloko. Dvihi pajavasena sattaloko gahitoti veditabbo.
    Aparo nayo:- sadevakaggahanena arupavacaraloko gahito, samarakaggahanena
chakamavacaradevaloko, sabrahmakaggahanena rupavacarabrahmaloko,
sassamanabrahmanadiggahanena catuparisavasena sammatidevehi va saha manussaloko,
avasesasattaloko 1- va. Api cettha sadevakavacanena ukkatthaparicchedo 2- sabbassapi
lokassa antobuddhanane parivattanabhavam sadheti. Tato yesam siya "maro mahanubhavo
chakamavacarissaro vasavatti, kim sopi  antobuddhanane parivattati"ti. Tesam vimatim
vidhamento "samarako"ti aha. Yesam pana siya "brahma mahanubhavo, ekanguliya
ekasmim cakkavalasahasse alokam pharati. Dvihi .pe. Dasahi angulihi dasasu
cakkavalasahassesu alokam pharati, anuttaranca jhanasamapattisukham patisamvedeti, kim
@Footnote: 1 cha.Ma. avasesasabbasattaloko  2 cha.Ma. ukkatthaparicchedato
Sopi antobuddhanane parivattati"ti. Tesam vimatim vidhamento "sabrahmako"ti aha.
Tato yesam siya "puthusamanabrahmana sasanapaccatthika, kim tepi antobuddhanane
parivattanti"ti. Tesam vimatim vidhamento "sassamanabrahmani paja"ti aha.
    Evam ukkatthanam antobuddhanane parivattanabhavam pakasetva atha sammutideve ca
avasesamanusse ca upadaya ukkatthaparicchedavasena sesasattalokassa antobuddhanane
parivattanabhavam pakasento "sadevamanussa"ti aha. Ayamettha anusandhikkamo.
Porana panahu "sadevakoti devatahi saddhim avasesaloko. Samarakoti marena
saddhim avasesaloko. Sabrahmakoti brahmehi saddhim avasesaloko. Evam sabbepi tibhavupage
satte tihakarehi tisu padesu pakkhipitva puna dvihakarehi pariyadatum
`sassamanabrahmani paja sadevamanussa'ti vuttam. Evam pancahi padehi tena tena akarena
tedhatukameva pariyadinnam hoti"ti.
    Antamasoti uparimantena. Timitimingalanti ettha timi nama eka macchajati,
timim gilitum samattha tato mahantasarira timingala nama eka macchajati, timingalampi
gilitum samattha pancayojanasatikasarira timitimingala nama eka macchajati. Idha
jatiggahanena ekavacanam katanti veditabbam. Garulam venateyyanti ettha garuloti
jativasena namam. Venateyyoti gottavasena. Padeseti ekadese. Sariputtasamati
sabbabuddhanam dhammasenapatitthere gahetva vuttanti veditabbam. Sesasavaka hi
pannaya dhammasenapatittherena sama nama natthi. Yathaha "etadaggam bhikkhave mama
savakanam bhikkhunam mahapannanam yadidam sariputto"ti. 1- Atthakathayanca 2- vuttam:-
             "lokanatham thapetvana   ye canne santi panino
             pannaya sariputtassa    kalam nagghanti solasin"ti.
@Footnote: 1 an.ekaka. 20/188/23  2 visuddhi. 2/7, patisam.A. 2/300
    Pharitvati buddhananam sabbadevamanussanampi pannam papunitva thanato tesam
pannam pharitva byapitva titthati. Abhibhavitvati sabbadevamanussanampi pannam
atikkamitva, tesam avisayabhutampi 1- sabbaneyyam abhibhavitva titthatiti attho.
    Patisambhidaya 2- pana "atighamsitva"ti patho, ghamsitva turitvati 3- attho. Yepi
tetiadihi evam pharitva abhibhavitva thanassa paccakkhakaranam dasseti. Tattha panditati
pandiccena samannagata. Nipunati sanha sukhumabuddhino sukhume atthantare
pativijjhanasamattha. Kataparappavadati nataparappavada 4- ceva parehi saddhim
katavadaparicaya ca. Valavedhirupati valavedhidhanuggahasadisa. Vo bhindanta manne
caranti pannagatena ditthigataniti valasukhumanipi 5- paresam ditthigamanani attano
pannagamanena bhindanta viya carantiti attho. Atha va "guthagatam muttagatan"tiadisu 6-
viya panna eva pannagatam. Ditthiyo eva ditthigatani. Panhe abhisankharitva
abhisankharitvati dvipadampi tipadampi catupadampi puccham racayitva tesam panhanam
atibahukatta sabbasangahattham dvikkhattum vuttam. Gulhani ca paticchannani ca
atthajatani vati pathaseso. Tesam tatha vinayam disva attana abhisankhatapanham
pucchantuti 7- evam bhagavata adhippetatta panham pucchanti. Annesam pana pucchaya
okasameva adatva bhagava upasankamantanam dhammam deseti. Yathaha:-
              "te panham abhisankharonti `imam mayam panham samanam gotamam upasankamitva
         pucchissama, sace no samano gotamo evam puttho evam byakarissati,
         evamassa mayam vadam aropessama, evam cepi no puttho evam byakarissati,
         evampissa mayam vadam aropessama"ti. Te sunanti `samano khalu bho
         gotamo amukam nama gamam va nigamam va osato'ti. Te yena samano
         gotamo tenupasankamanti. Te samano gotamo dhammiya kathaya sandasseti
@Footnote: 1 Ma. visayabhutampi  2 khu.pati. 31/5/409  3 cha.Ma. tuditvati  4 cha.Ma.
@vinnataparappavada  5 cha.Ma. valavedhi viya valam sukhumanipi  6 an.navaka. 23/11/309
@7 cha.Ma. pucchantiti
         Samadapeti samuttejeti sampahamseti. Te samanena gotamena dhammiya kathaya
         sandassita samadapita samuttejita sampahamsita na ceva samanam gotamam
         panham pucchanti, kutossa vadam aropessanti, annadatthu samanasseva
         gotamassa savaka sampajjanti"ti. 1-
    Kasma panhe na pucchantiti ce? bhagava kira parisamajjhe dhammam desento
parisaya ajjhasayam oloketi, tato passati "ime pandita gulham rahassam panham
ovattikasaram katva agata"ti. So tehi aputthoyeva "panhapucchaya ettaka
dosa, vissajjane ettaka, atthe, pade, akkhare ettakati imam panham pucchanto
evam puccheyya, vissajjento evam vissajjeyya"ti iti ovattikasaram katva
anite panhe dhammakathaya antare pakkhipitvapi dasseti. 2- Te pandita "seyyo vata
no, yam 3- mayam ime panhe na pucchimha. Sacepi mayam puccheyyama, appatitthite
no katva samano gotamo khipeyya"ti attamana bhavanti.
    Api ca buddha nama dhammam desenta parisam mettaya pharanti, mettapharanena
dasabalesu mahajanassa cittam pasidati, buddha nama rupaggappatta honti dassanasampanna
madhurassara mudujivha suphusitadantavarana amatena hadayam sincanta viya dhammam
kathenti. Tatra nesam mettapharanena pasannacittanam evam hoti:- "evarupam
advejjhakatham amoghakatham niyyanikakatham kathentena bhagavata saddhim na sakkhissama
paccanikaggaham ganhitun"ti attano pasannabhaveneva panhe na pucchantiti.
    Kathita vissajjita cati 4- "evam tumhe pucchatha"ti apucchitapanhanam 5-
uccaranena te panha bhagavata kathita eva honti. Yatha ca te vissajjetabba,
tatha vissajjita eva honti. Nidditthakaranati imina karanena imina hetuna
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/288/253  2 Si. viddhamseti, Ma. vidamseti  3 cha.Ma. ye
@4 cha.Ma. vati  5 cha.Ma. pucchitapanhanam (patisam.A. 2/259)
Evam hontiti evam sahetukam katva vissajjanena bhagavata nidditthakarana eva
honti te panha, upakkhittaka ca te bhagavato sampajjantiti khattiyapanditadayo
bhagavato vissajjaneneva 1- bhagavato samipe khittaka pakkhittaka 2- sampajjanti, savaka
va sampajjanti upasaka vati attho, savakasampattim va papunanti, upasakasampattim
vati vuttam hoti. Athati anantaratthe, tesam upakkhittakasampattisamanantaramevati
attho. Tatthati tasmim thane, tasmim adhikare va. Atirocatiti ativiya jotati pakasati.
Yadidam pannayati ya ayam bhagavato panna, taya pannaya bhagava ca atirocatiti attho.
Itisaddo karanatthe, 3- imina karanenati attho. Sesam sabbattha pakatamevati.
                  Saddhammapajjotikaya mahaniddesatthakathaya
                     pasurasuttaniddesavannana nitthita.
                              Atthamam.
                        ----------------
@Footnote: 1 cha.Ma. panhavissajjaneneva  2 Ma. padakkhittaka  3 cha.Ma. karanattho



             The Pali Atthakatha in Roman Book 45 page 281-300. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=45&A=6518&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=45&A=6518&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=29&i=268              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=29&A=3568              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=29&A=3873              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=29&A=3873              Contents of The Tipitaka Volume 29 http://84000.org/tipitaka/read/?index_29

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]