ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 47 : PALI ROMAN Patisam.A.1 (saddhamma.1)

                        Dukkhasaccaniddesavannana
     [32-33] Ariyasaccacatukkampi tathatthena saccanam ekasambandhatta ekato
eva niddittham. Tattha tatthati tesu catusu ariyasaccesu. Katamanti kathetukamyata-
puccha. Dukkham ariyasaccanti pucchitadhammanidassanam. Tattha jatipi dukkhatiadisu
jatisaddassa tava aneke attha pavedita. Yathaha:-
             "bhavo kulam nikayo ca      silam pannanti lakkhanam
              pasuti sandhi cevati       jatiattha pavedita. "
@Footnote: 1 sam.kha. 17/78/69 2 Si. jatijarabyadhimaranam bhayatthena 3 vi.maha. 4/20/17
Tatha hissa "ekampi jatim dvepi jatiyo"tiadisu 1- bhavo attho. "akkhitto anu-
pakuttho jativadena"ti 2- ettha kulam. "atthi visakhe nigantha nama samanajati"ti 3-
ettha nikayo. "yatoham bhagini ariyaya jatiya jato nabhijanami"ti 4- ettha ariyasilam.
"tiriya nama tinajati nabhiya uggantva nabham ahacca thita ahosi"ti 5- ettha
pannatti. "jati dvihi khandhehi sangahita"ti 6- ettha sankhatalakkhanam. "sampatijato
ananda bodhisatto"ti 7- ettha pasuti. "bhavapaccaya jati"ti 8- ca "jatipi dukkha"ti
9- ca ettha pariyayato patisandhikhandha. Nippariyayato pana tattha tattha nibbattamananam
sattanam ye ye khandha patubhavanti, tesam tesam pathamapatubhavo.
     Kasma panesa jati dukkhati ce? anekesam dukkhanam vatthubhavato. Anekani
Hi dukkhani, seyyathidam dukkhadukkham viparinamadukkham sankharadukkham paticchannadukkham
appaticchannadukkham pariyayadukkham nippariyayadukkhanti. Ettha kayikacetasika dukkha
vedanasabhavato ca namato ca dukkhatta dukkhadukkhanti vuccati. Sukha vedana
viparinamena dukkhuppattihetuto viparinamadukkham. Upekkhavedana ceva avasesa
ca tebhumakasankhara udayabbayapatipilitatta sankharadukkham. Kannasuladantasula-
ragajaparilahadosajaparilahadi kayikacetasiko abadho pucchitva janitabbato
upakkamassa ca apakatabhavato paticchannadukkham. Dvattimsakammakaranadisamutthano
abadho apucchitvava janitabbato upakkamassa ca pakatabhavato appaticchanna-
dukkham. Thapetva dukkhadukkham sesam saccavibhange 10- agatam. Jatiadi sabbampi
tassa tassa dukkhassa vatthubhavato pariyayadukkham. Dukkhadukkham pana
nippariyayadukkhanti vuccati.
@Footnote: 1 vi.mahavi. 1/12/5 2 di.Si. 9/311/129 3 an.tika. 20/7120
@4 Ma.Ma. 13/351/335 5 an.pancaka. 22/196/267 (sya)
@6 abhi.dha. 36/71/13
@7 Ma.u. 14/207/183 8 abhi.vi. 35/225/161
@9 khu.pati. 31/33/38, abhi.vi. 35/190/117 10 abhi.vi. 35/190/117
Tatrayam jati yantam balapanditasuttadisu 1- bhagavatapi upamavasena pakasitam
apayikam dukkham, yanca sugatiyampi manussaloke gabbhokkantimulakadibhedam dukkham
uppajjati, tassa vatthubhavato dukkha. Tatridam gabbhokkantimulakadibhedam dukkham:-
ayam hi satto matukucchimhi nibbattamano na uppalapadumapundarikadisu nibbattati,
atha kho hettha amasayassa upari pakkasayassa udarapatalapitthikantakanam
vemajjhe paramasambadhe tibbandhakare nanakunapagandhaparibhavitaparamaduggandhapavana-
vicarite adhimattajegucche kucchippadese putimacchaputikummasacandanikadisu kimi viya
nibbattati. So tattha nibbatto dasa mase matukucchisambhavena usmana putapakam
viya paccamano pitthapindi viya sediyamano saminjanapasaranadivirahito adhimattam
dukkham paccanubhotiti. Idam tava gabbhokkantimulakam dukkham.
     Yam pana so matu sahasa upakkhalanagamananisidanautthanaparivattanadisu suradhutta-
hatthagato elakapotako viya 2- ahitundikahatthagato sappapotako viya ca akaddhana-
parikaddhanaodhunananiddhunanadina upakkamena adhimattam dukkhamanubhoti, yanca matu
situdakapanakale sitanarakupapanno viya unhayagubhattadiajjhoharanakale angaravutthi-
samparikinno viya lonambiladiajjhoharanakale kharapatacchikadikammakaranappatto 3-
viya adhimattam dukkhamanubhoti, idam gabbhapariharanamulakam dukkham.
     Yam panassa mulhagabbhaya matuya mittamaccasuhajjadihipi adassanarahe
dukkhuppattitthane chedanaphalanadihi dukkhamanubhavati, idam gabbhavipattimulakam dukkham.
     Yam vijayamanaya matuya kammajehi vatehi parivattetva narakappapatam
viya atibhayanakam yonimaggam patipadiyamanassa paramasambadhena ca yonimukhena
talacchiggalena viya nikaddhiyamanassa mahanagassa narakasattassa viya ca
sanghatapabbatehi vicunniyamanassa dukkhamuppajjati, idam vijayanamulakam dukkham.
@Footnote: 1 Ma.u. 14/246/213 2 cha.Ma. elako viya 3 Ma.,ka.kharapaticchakadi...
      Yam pana jatassa tarunavanasadisassa sukumarasarirassa hatthaggahananhapanadhovana-
colaparimajjanadikale sucimukhakhuradharavijjhanaphalanasadisam dukkhamuppajjati, idam
matukucchito bahi nikkhamanamulakam dukkham.
     Yam tato param pavattiyam attanava attanam vadhentassa 1- acelakavatadivasena
atapanaparitapananuyogamanuyuttassa kodhavasena abhunjantassa ubbandhantassa ca dukkham
hoti, idam attupakkamamulakam dukkham.
     Yam pana parato vadhabandhanadini anubhavantassa uppajjati, idam parupakkamamulakam
dukkhanti. Iti imassa sabbassapi dukkhassa ayam jati vatthumeva hoti. Tenetam
vuccati:-
                 "jayetha no ce narakesu satto
                  tatthaggidahadikamappasayham
                  labhetha dukkham nu kuhim patittham
                  iccaha dukkhati munidha jatim.
                  Dukkham tiracchesu kasapatoda-
                  dandabhighatadibhavam anekam
                  yantam katham tattha bhaveyya jatim
                  vina tahim jati tatopi dukkha.
                  Petesu dukkham pana khuppipasa-
                  vatatapadippabhavam vicittam
                  yasma ajatassa na tattha atthi
                  tasmapi dukkham muni jatimaha.
@Footnote: 1 Ma. tapantassa
                  Tibbandhakare ca asayhasite
                  lokantare yam asuresu dukkham
                  na tam bhave tattha na cassa jati
                  yato ayam jati tatopi dukkha.
                  Yancapi guthanarake viya matugabbhe
                  satto vasanciramato bahi nikkhamanca
                  ppapoti dukkhamatighoramidampi natthi
                  jatim vina itipi jati ayam hi dukkha.
                  Kim bhasitena bahuna nanu yam kuhinci
                  atthidha kincidapi dukkhamidam kadaci
                  nevatthi jativirahe yadato mahesi
                  dukkhati sabbapathamam imamaha jatin"ti. 1-
     Jarapi dukkhati ettha duvidha jara sankhatalakkhananca, khandiccadisammato
santatiyam ekabhavapariyapannakhandhapuranabhavo ca. Sa idha adhippeta. Sa panesa
dukkha sankharadukkhabhavato ceva dukkhavatthuto ca. Yam hidam angapaccangasithilibhava-
indriyavikaravirupata yobbanavinasabalupaghatasatimativippavasaparaparibhavadianekappaccayam
kayikacetasikam dukkhamuppajjati, jara tassa vatthu. Tenetam vuccati:-
           "anganam sithilibhava         indriyanam vikarato
            yobbanassa vinasena        balassa upaghatato.
            Vippavasa satadinam         puttadarehi attano
            appasadaniyato ceva        bhiyyo balattapattiya.
@Footnote: 1 visuddhi. 3/86 (sya)
            Pappoti dukkham yam macco      kayikam manasam tatha
            sabbametam jarahetu         yasma tasma jara dukha"ti.
Jaradukkhanantaram byadhidukkhe vattabbepi kayikadukkhaggahaneneva byadhidukkham gahitam
hotiti na vuttanti veditabbam.
     Maranampi dukkhanti etthapi duvidham maranam sankhatalakkhananca, yam sandhaya
vuttam "jaramaranam dvihi khandhehi sangahitan"ti. 1- Ekabhavapariyapanna-
jivitindriyappabandhavicchedo ca, yam sandhaya vuttam "niccam maranato bhayan"ti. 2- Tam
idha adhippetam. Jatipaccayamaranam upakkamamaranam sarasamaranam ayukkhayamaranam punnakkhaya-
maranantipi tasseva namam. Puna khanikamaranam sammutimaranam samucchedamarananti ayampettha bhedo
veditabbo. Pavatte ruparupadhammanam bhedo khanikamaranam nama. "tisso mato,
phusso mato"ti idam paramatthato sattassa abhava "sassam   matam, rukkho mato"ti
idam jivitindriyassa abhava sammutimaranam nama. Khinasavassa appatisandhika
kalakiriya samucchedamaranam nama. Bahirakam sammutimaranam thapetva itaram sammutimarananca
samucchedamarananca yathavuttapabandhavicchedeneva sangahitam. Dukkhassa pana vatthubhavato
dukkham. Tenetam vuccati:-
           "papassa papakammadi-         nimittamanupassato
            bhaddassa pasahantassa          viyogam piyavatthukam
            miyamanassa yam dukkham           manasam avisesato.
            Sabbesancapi yam sandhi-        bandhanacchedanadikam
            vitujjamanamammanam            hoti dukkham sarirajam.
            Asayhamappatikaram             dukkhassetassidam yato
            maranam vatthu tenetam           dukkhamicceva bhasitan"ti.
@Footnote: 1 abhi.dha. 36/71/13 2 khu.su. 25/582/451
     Sokadisu soko nama natibyasanadihi phutthassa antonijjhanalakkhano
cittasantaPo. Dukkho pana dukkhadukkhato dukkhavatthuto ca. Tenetam vuccati:-
           "sattanam hadayam soko          visasallamva tujjati
            aggitattova naraco         bhusamva dahate puna.
            Samavahati byadhim ca           jaramaranabhedanam
            dukkhampi vividham yasma          tasma dukkhoti vuccati"ti.
     Paridevo nama natibyasanadihi phutthassa vipalaPo. Dukkho pana
sankharadukkhabhavato dukkhavatthuto ca. Tenetam vuccati:-
               "yam sokasallavihato paridevamano
                kanthotthatalutalasosajamappasayham
                bhiyyodhimattamadhigacchatiyeva dukkham
                dukkhoti tena bhagava paridevamaha"ti.
     Dukkham nama kayapilanalakkhanam kayikadukkham. Dukkham pana dukkhadukkhato
manasadukkhavahanato ca. Tenetam vuccati:-
              "pileti kayikamiham dukkham    dukkhanca manasam bhiyyo
               janayati yasma tasma      dukkhanti visesato vuttan"ti.
     Domanassam nama cittapilanalakkhanam manasam dukkham. Dukkham pana dukkhadukkhato
kayikadukkhavahanato ca. Cetodukkhasamappita hi kese pakiriya kandanti, urani
patipisanti, avattanti, vivattanti uddhampadam papatanti sattham aharanti, visam
khadanti, rajjuya ubbandhanti, aggim pavisantiti nanappakarakam dukkhamanubhavanti.
Tenetam vuccati:-
              "pileti yato cittam       kayassa ca pilanam samavahati
               dukkhanti domanassam       vidomanassa tato ahu"ti.
     Upayaso nama natibyasanadihi phutthassa adhimattacetodukkhappabhavito
dosoyeva. "sankharakkhandhapariyapanno eko dhammo"ti eke. Dukkho pana
sankharadukkhabhavato cittaparidahanato kayavisadanato ca. Tenetam vuccati:-
              "cittassa ca paridahana     kayassa visadana ca adhimattam
               yam dukkhamupayaso       janeti dukkho tato vutto"ti.
     Ettha ca mandaggina antobhajane pako viya soko, tikkhaggina paccamanassa
bhajanato bahinikkhamanam viya paridevo, bahinikkhantavasesassa nikkhamitumpi appahontassa
antobhajaneyeva yava parikkhaya pako viya upayaso datthabbo.
     Appiyasampayogo nama appiyehi sattasankharehi samodhanam. Dukkho pana
dukkhavatthuto. Tenetam vuccati:-
              "disvava appiye dukkham     pathamam hoti cetasi
               tadupakkamasambhuta-         matha kaye yato idha.
               Tato dukkhadvayassapi      vatthuto so mahesina
               dukkho vuttoti vinneyyo  appiyehi samagamo"ti.
     Piyavippayogo nama piyehi sattasankharehi vinabhavo. Dukkho pana vatthuto.
Tenetam vuccati:-
              "natibhogadiviyoga       sokasarasamappita vitujjati
               bala yato tatoyam       dukkhoti mato piyaviyogo"ti. 1-
@Footnote: 1 Si.,Ma.piyavippayogoti. visuddhi. 3/90
     Icchitalabhe alabbhaneyyavatthusu icchava yampiccham na labhati, tampi
dukkhanti vutta. Yenapi dhammena alabbhaneyyam vatthum icchanto na labhati,
tampi alabbhaneyyavatthumhi icchanam dukkhanti attho. Dukkham pana dukkhavatthuto.
Tenetam vuccati:-
              "tam tam patthayamananam        tassa tassa alabhato
               yam vighatamayam dukkham         sattanam idha jayati.
               Alabbhaneyyavatthunam         patthana tassa karanam
               yasma tasma jino dukkham icchitalabhamabravi"ti
     sankhittena pancupadanakkhandhati ettha pana sankhittenati desanam sandhaya
vuttam. Dukkham hi ettakani dukkhaniti va ettakani dukkhasataniti va ettakani
dukkhasahassaniti va sankhipitum na sakka, desana pana sakka. Tasma "dukkham
nama na annam kinci, sankhittena pancupadanakkhandha dukkha"ti desanam sankhipanto
evamaha. Pancati gananaparicchedo. Upadanakkhandha upadanagocara khandha.
               Jatippabhutikam dukkham         yam vuttamidha tadina
               avuttam yanca tam sabbam       vina etena vijjati.
               Yasma tasma upadanak-   khandha samkhepato ime
               dukkhati vutta dukkhanta-    desakena mahesina.
     Tatha hi indhanamiva pavako, lakkhamiva paharanani, gorupam viya damsamakasadayo,
khettamiva layaka, gamam viya gamaghataka upadanakkhandhapancakameva jatiadayo
nanappakarehi vibadhenta tinalatadini viya bhumiyam pupphaphalapallavani viya rukkhesu
Upadanakkhandhesuyeva nibbattanti. Upadanakkhandhananca adidukkham jati,
majjhedukkham jara, pariyosanadukkham maranam, maranantikadukkhabhighatena paridayhanadukkham
soko, tadasahanato lalappanadukkham paridevo, tato dhatukkhobhasankhataanitthaphotthabba-
samayogato kayassa abadhanadukkham dukkham, tena abadhiyamananam puthujjananam tattha
patighuppattito cetobadhanadukkham domanassam, sokadivutthiya janitavisadanam anutthunana-
dukkham upayaso, manorathavighatappattanam icchavighatadukkham icchitalabhoti
evam nanappakarato upaparikkhiyamana upadanakkhandhava dukkhati yadetam
ekamekam dassetva vuccamanam anekehipi kappehi na sakka anavasesato vattum,
tam sabbampi dukkham ekajalabindumhi sakalasamuddajalarasam viya yesu kesuci pancasu
upadanakkhandhesu sankhipitva dassetum "sankhittena pancupadanakkhandha dukkha"ti
bhagavata vuttameva thero avocati.
     Tattha katama jatitiadisu padabhajaniyesu tatthati dukkhasaccaniddese
vuttesu jatiadisu. Ya tesam tesam sattananti anekesam sattanam sadharana-
niddeso. Ya devadattassa jati, ya somadattassa jatiti evam hi divasampi
kathiyamane neva satta pariyadanam gacchanti, na sabbam aparatthadipanam sijjhati,
imehi pana dvihi padehi na koci satto apariyadinno hoti, na kinci aparatthadipanam
na sijjhati. Tamhi tamhiti ayam gatijativasena anekesam sattanikayanam sadharana-
niddeso. Sattanikayeti sattanam nikaye, sattaghatayam sattasamuheti attho.
Jatiti jayanavasena. Idamettha sabhavapaccattam. Sanjatiti sanjayanavasena.
Upasaggena padam vaddhitam. Okkantiti okkamanavasena. Jayanatthena va jati, sa
aparipunnayatanavasena vutta. Sanjayanatthena sanjati, sa paripunnayatanavasena
vutta. Okkamanatthena okkanti, sa andajajalabujavasena vutta. Te hi andakosam
vatthikosanca okkamanti, okkamanta pavisanta viya patisandhim ganhanti.
Abhinibbattanatthena abhinibbatti, sa samsedajaopapatikavasena vutta. Te hi
pakata eva hutva nibbattanti, ayantava sammutikatha.
     Idani khandhanam patubhavo ayatananam patilabhoti paramatthakatha hoti.
Khandha eva hi paramatthato patubhavanti, na satta. Ettha ca khandhananti ekavokara-
bhave ekassa, catuvokarabhave catunnam, pancavokarabhave pancannampi gahanam veditabbam.
Patubhavoti uppatti. Ayatanananti tatra tatra uppajjamanayatanavasena sangaho
veditabbo. Patilabhoti santatiyam patubhavoyeva. Patubhavantaneva hi tani
patiladdhani  nama honti. Ayam vuccati jatiti ayam jati nama kathiyati.
     Jaraniddese jarati sabhavapaccattam. Jiranatati akaraniddeso. Khandiccanti-
adayo tayo kalatikkame kiccaniddesa, pacchima dve pakatiniddesa. Ayam hi
jarati imina padena sabhavato dipita, tenassa idam sabhavapaccattam. Jiranatati
imina akarato, tenassayam akaraniddeso. Khandiccanti imina kalatikkame
dantanakhanam khanditabhavakaranakiccato. Paliccanti imina kesalomanam palita-
bhavakaranakiccato. Valittacatati imina mamsam milapetva tace valibhavakaranakiccato
dipita. Tenassa ime tayo kalatikkame kiccaniddesa. Tehi imesam vikaranam
dassanavasena pakatibhuta pakatajara dassita. Yatheva hi udakassa va vatassa
va aggino va tinarukkhadinam sambhaggapalibhaggataya va jhamataya va gatamaggo
pakato hoti, na ca so gatamaggo taneva udakadini, evameva jaraya dantadisu
khandiccadivasena gatamaggo pakato cakkhum ummiletvapi gayhati, na ca khandiccadineva
jaRa. Na hi jara cakkhuvinneyya hoti.
     Ayuno samhani indriyanam paripakoti imehi pana padehi kalatikkameyeva
abhibyattaya ayukkhayacakkhadiindriyaparipakasankhataya pakatiya dipita, tenassime
Dve pakatiniddesati veditabba. Tattha yasma jaram pattassa ayu hayati, tasma
jara "ayuno samhani"ti phalupacarena vutta. Yasma ca daharakale suppasannani
sukhumampi attano visayam sukheneva ganhanasamatthani cakkhadini indriyani jaram
pattassa paripakkani alulitani avisadani olarikampi attano visayam gahetum
asamatthani honti, tasma "indriyanam paripako"ti phalupacareneva vutta.
     Sa panesa evam niddittha sabbapi jara pakata paticchannati duvidha
hoti. Tattha dantadisu khandadibhavadassanato rupadhammesu jara pakatajara nama,
arupadhammesu pana jara tadisassa vikarassa adassanato paticchannajara nama.
Tatra yvayam khandadibhavo dissati, so tadisanam dantadinam vannoyeva. Tam
cakkhuna disva manodvarena cintetva "ime danta jaraya pahata"ti jaram
janati udakatthane baddhani gosingadini hettha udakassa atthibhavajananam viya.
Puna ayam jara saviciti evampi duvidha hoti. Tattha manikanakarajatapavalacandasuriyadinam
mandadasakadisu paninam viya, pupphaphalapallavadisu apaninam viya ca antarantara
vannavisesadinam dubbinneyyatta jara avicijara nama, nirantarajarati attho.
Tato annesu pana yathavuttesu antarantara vannavisesadinam suvinneyyatta jara
savicijara nama.
     Tattha savicijara upadinnakaanupadinnakavasena evam veditabba:-
daharakumarakanam hi pathamameva khiradanta nama utthahanti, na te thiRa. Tesu
pana patitesu puna danta utthahanti. Te pathamameva seta honti, jaravatena
pahatakale kalaka honti. Kesa pathamameva tamba honti, tato kalaka, tato
seta. Chavi pana salohitika hoti. Vaddhantanam vaddhantanam odatanam odatabhavo,
kalakanam kalakabhavo pannayati. Jaravatena pana pahatakale valim ganhati.
Sabbampi sassam vapitakale setam hoti, paccha nilam. Jaravatena pana pahatakale
pandukam hoti. Ambankurenapi dipetum vattati.
     Marananiddese cutiti cavanavasena vuttam. Ekacatupancakkhandhanam samanna-
vacanametam. Cavanatati bhavavacanena lakkhananidassanam. Bhedoti cutikhandhanam
bhanguppattiparidipanam. Antaradhananti ghatassa viya bhinnassa bhinnanam cutikhandhanam
yena kenaci pariyayena thanabhavaparidipanam. Maccu marananti maccusankhatam maranam,
na khanikamaranam. Kalo nama antako, tassa kiriyati kalakiriya. Ettavata
ca sammutiya maranam dipitam.
     Idani paramatthena dipetum khandhanam bhedotiadimaha. Paramatthena hi
khandhayeva bhijjanti, na satto nama koci marati. Khandhesu pana bhijjamanesu
satto marati, bhinnesu matoti voharo hoti. Ettha ca catuvokarapancavokaravasena
khandhanam bhedo ekavokaravasena kalevarassa nikkhepo catuvokaravasena va
khandhanam bhedo sesadvayavasena kalevarassa nikkhepo veditabbo. Kasma? bhavadvayepi
rupakayasankhatassa kalevarassa sambhavato. Yasma va catumaharajikadisupi khandha
bhijjanteva, na kinci nikkhipati, tasma tesam vasena khandhanam bhedo, manussadisu
kalevarassa nikkhePo. Ettha ca kakalevarassa nikkhepakaranato maranam "kalevarassa
nikkhepo"ti vuttam.
     Jivitindriyassupacchedoti imina indriyabaddhasseva maranam nama hoti,
anindriyabaddhassa maranam nama natthiti dasseti. "sassam matam, rukkho mato"ti idam
pana voharamattameva, atthato pana evarupani vacanani sassadinam khayavayabhavameva
dipenti.
     Apica imani jatijaramaranani nama imesam sattanam vadhakapaccamitta viya
otaram gavesantani vicaranti. Yatha hi purisassa tisu paccamittesu otarapekkhesu
Vicarantesu eko vadeyya "aham asukaarannassa nama vannam kathetva etam adaya
tattha gamissami, ettha mayham dukkaram natthi"ti. Dutiyo vadeyya "aham tava 1- etam
gahetva gatakale pothetva dubbalam karissami, ettha mayham dukkaram natthi"ti.
Tatiyo vadeyya "taya etasmim pothetva dubbale kate tinhena asina sisacchedanam
nama mayham bharo hotu"ti te evam vatva tatha kareyyum. Tattha pathamapaccamittassa
arannavannam kathetva tam adaya tattha gatakalo viya suhajjanatimandalato
nikkaddhitva yattha katthaci nibbattapanam nama jatiya kiccam, dutiyassa pothetva
dubbalakaranam viya nibbattakkhandhesu nipatitva paradhinamancaparayanabhavakaranam jaraya
kiccam, tatiyassa tinhena asina sisacchedanam viya jivitakkhayapapanam maranassa kiccanti
veditabbam.
     Apicettha jatidukkham sadinavamahakantarappaveso viya datthabbam, jaradukkham
tattha annapanarahitassa dubbalam viya, maranadukkham dubbalassa iriyapathapavattane
vihataparakkamassa valadihi anayabyasanapadanam viya datthabbanti.
     Sokaniddese viyasatiti 2- byasanam, hitasukham khipati viddhamsetiti attho. Natinam
byasanam natibyasanam, corarogabhayadihi natikkhayo nativinasoti attho.
Tena natibyasanena. Phutthassati ajjhotthatassa abhibhutassa, samannagatassati
attho. Sesesupi eseva nayo. Ayam pana viseso:- bhoganam byasanam bhogabyasanam,
rajacoradivasena bhogakkhayo bhogavinasoti attho. Rogoyeva byasanam rogabyasanam. Rogo
hi arogyam viyasati vinasetiti byasanam. Silassa byasanam silabyasanam. Dussilyassetam
namam. Sammaditthim vinasayamana uppanna ditthi eva byasanam ditthibyasanam. Ettha
ca purimani dve anipphannani, pacchimani tini nipphannani tilakkhanabbhahatani
purimani ca tini neva kusalani na akusalani, siladitthibyasanadvayam akusalam.
@Footnote: 1 Si. tava 2 Si. byasatiti
     Annatarannatarenati gahitesu va yena kenaci aggahitesu va mitta-
maccabyasanadisu yena kenaci. Samannagatassati samanubandhassa aparimuccamanassa.
Annatarannatarena dukkhadhammenati yena kenaci sokadukkhassa uppattihetuna. Sokoti
socanakavasena soko. Idam tehi karanehi uppajjanakasokassa sabhavapaccattam. Socanati
socanakaro. Socitattanti socitabhavo. Antosokoti abbhantarasoko. Dutiyapadam
upasaggena vaddhitam. So hi abbhantaram sukkhapento viya parisukkhapento viya
uppajjatiti "antosoko antoparisoko"ti vuccati. Cetaso parijjhayanati cittassa
parijjhayanakaro. Soko hi uppajjamano aggi viya cittam jhapeti dahati, "cittam
me jhamam, na me kinci patibhati"ti vadapeti. Dukkhito mano dummano, tassa
bhavo domanassam. Anupavitthatthena sokova sallanti sokasallam.
     Paridevaniddese "mayham dhita, mayham putto"ti evam adissa adissa devanti
rodanti etenati adevo. Tam tam vannam parikittetva parikittetva devanti
etenati paridevo. Tato parani dve dve padani purimadvayasseva
akarabhavaniddesavasena vuttani. Vacati vacanam. Palapoti tuccham niratthakavacanam.
Upaddhabhanitaannabhanitadivasena virupo palapoti vippalaPo. Lalappoti punappunam
lapanam. Lalappanakaro lalappana. Lalappitassa bhavo lalappitattam.
     Dukkhaniddese kayanissitatta kayikam. Amadhuratthena asatam. Kayikapadena
cetasikaasatam patikkhipati, asatapadena kayikasatam. Tadeva dukkhayatiti dukkham, yassup-
pajjati, tam dukkhitam karotiti attho. Dukkhamatta va dukkham. Kayasamphassajanti
kayasamphasse jatam. Asatam dukkham vedayitanti asatam vedayitam na satam, dukkham
vedayitam na sukham. Parato tini padani itthilingavasena vuttani. Asata vedana
na sata, dukkha vedana na sukhati ayameva panettha attho. Yam kayikam asatam
Dukkham vedayitam, ya kayasamphassaja asata dukkha vedana, idam vuccati dukkhanti
evam yojana veditabba.
     Domanassaniddese dutthu manoti dummano, hinavedanatta va kucchitam manoti
dummano, dummanassa bhavo domanassam. Cittanissitatta cetasikam.
Cetosamphassajanti cittasamphasse jatam.
     Upayasaniddese ayasanatthena ayaso. Samsidanavisidanakarappavattassa
cittakilamathassetam namam. Balavaayaso upayaso. Ayasitabhavo ayasitattam
upayasitabhavo upayasitattam.
     Appiyasampayoganiddese idhati imasmim loke. Yassati ye assa.
Anitthati apariyesita. Pariyesita va hontu apariyesita va, namamevetam
amanaparammananam. Manasmim na kamanti na pavisantiti akanta. Manasmim na
appiyanti, na va manam vaddhentiti amanapa. Rupatiadi tesam sabhavanidassanam.
Anattham kamenti icchantiti anatthakama. Ahitam kamenti icchantiti ahitakama.
Aphasum dukkhaviharam kamenti icchantiti aphasukama. Catuhi yogehi khemam
nibbhayam vivattam na kamenti, sabhayam vattameva nesam kamenti icchantiti
ayogakkhemakama. Apica saddhadinam vuddhisankhatassa atthassa akamanato, tesamyeva
hanisankhatassa anatthassa ca kamanato anatthakama. Saddhadinamyeva upayabhutassa
hitassa akamanato, saddhahaniadinam upayabhutassa ahitassa ca kamanato ahitakama.
Phasuviharassa akamanato, aphasuviharassa ca kamanato aphasukama. Yassa
kassaci nibbhayassa 1- akamanato, bhayassa ca kamanato ayogakkhemakamati
evamettha attho datthabbo.
@Footnote: 1 Si. nibbhayayogassa
     Sangatiti gantva samyogo. Samagamoti agatehi samyogo. Samodhananti
thananisajjadisu sahabhavo. Missibhavoti sabbakiccanam sahakaranam. Ayam sattavasena
yojana. Sankharavasena pana yam labbhati, tam gahetabbam. So pana appiyasampayogo
atthato eko dhammo nama natthi, kevalam appiyasampayuttanam duvidhassapi dukkhassa
vatthubhavato dukkhoti vutto.
     Piyavippayoganiddeso vuttappatipakkhanayena veditabbo. Mata vatiadi
panettha atthakame sarupena dassetum vuttam. Tattha mamayatiti mata, piyayatiti
pita. Bhajatiti bhata. Tatha bhagini. Metta yantiti mitta, minanti va
sabbaguyhesu anto pakkhipantiti mitta. Kiccakaraniyesu sahabhavatthena ama hontiti
amacca. "ayam amhakam ajjhattiko"ti evam jayanti, nayantiti va nati. Lohitena
sambandhati salohita. Pitupakkhika nati, matupakkhika salohita. Matapitupakkhika
va nati, sassusasurapakkhika salohita. Ayampi piyavippayogo atthato eko dhammo
nama natthi, kevalam piyavippayuttanam duvidhassapi dukkhassa vatthubhavato dukkhoti
vutto. Idamettha sabbaatthakathavacanam. Saccanam pana tathalakkhanatta
sampayogavippayogavacanehi appiyapiyavatthuniyeva visesitaniti vattum yujjatiti.
     Icchitalabhaniddese jatidhammananti jatisabhavanam jatipakatikanam. Iccha
uppajjatiti tanha uppajjati. Aho vatati patthana. Assamati bhaveyyama. Na
kho panetam icchaya pattabbanti yam etam "aho vata mayam na jatidhamma assama,
na ca vata no jati agaccheyya"ti evam pahinasamudayesu sadhusu vijjamanam
ajatidhammattam parinibbutesu ca vijjamanam jatiya anagamanam icchitam, tam
icchantassapi maggabhavanaya vina appattabbato anicchantassapi ca bhavanaya
pattabbato na icchaya pattabbam nama hoti. Idampiti etampi. Upari sesani
upadaya apisaddo.
     Upadanakkhandhaniddese seyyathidanti nipato, tassa te katame iti ceti
attho. Rupameva upadanakkhandhoti rupupadanakkhandho. Eseva nayo sesesu.
                     Dukkhasaccaniddesavannana nitthita.
                          ------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 47 page 153-170. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=3435&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=3435&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=80              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=814              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=1052              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=1052              Contents of The Tipitaka Volume 31 http://84000.org/tipitaka/read/?index_31

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]