ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 47 : PALI ROMAN Patisam.A.1 (saddhamma.1)

                      2. Silamayanananiddesavannana
     [37] Silamayanananiddese pancati gananaparicchedo. Silaniti paricchinna-
dhammanidassanam. Pariyantaparisuddhisilantiadi pancannam sarupato dassanam. Pariyanta-
parisuddhitiadisu yatha nilavannayogato vatthampi nilamassa atthiti nilanti vuccati,
evam gananavasena pariyanto paricchedo assa atthiti pariyanta, upasampannasile
patte anupasampannasilassa avasanasabbhavato va pariyanto avasanam assa atthiti
pariyanta. Sapariyantati va vattabbe sakaralopo katoti veditabbo "dakam dakasaya
pavisanti"ti ettha ukaralopo viya. Parisuddhabhavo parisuddhi, pariyanta ca sa
parisuddhi cati pariyantaparisuddhi, pariyantaparisuddhisankhatam silam
pariyantaparisuddhisilam. Vuttappatipakkhena na pariyantati apariyanta, natthi etissa
pariyantotipi apariyanta, vuddho etissa pariyantotipi apariyanta. Samadanato pabhuti
akhanditatta katapatikammatta cittuppadamattakenapi malena virahitatta ca
parisuddhajati mani viya sudhantasuparikammakatasuvannam viya ca parisuddhatta ariyamaggassa
padatthanabhuta anunatthena paripunna. Ditthiya pahinatta ditthiparamasena
Aggahitatta aparamattha. Ayam te siladosoti kenaci codakena paramasitum
asakkuneyyatta va aparamattha. Arahattaphalakkhane sabbadarathappatippassaddhiya
patippassaddhi. Anupasampannananti anavasesasamadanavasena silasampadaya bhusam
sampannati upasampanna, na upasampanna anupasampanna tesam anupasampannanam.
     Pariyantasikkhapadananti ettha sikkhitabbatthena sikkha, kotthasatthena padani,
sikkhitabbakotthasaniti attho. Apica sile patitthitena uparipattabbatta sabbe
kusala dhamma sikkha, silani tasam sikkhanam patitthatthena padaniti sikkhanam
padatta sikkhapadani, pariyantani sikkhapadani etesanti pariyantasikkhapada.
Tesam pariyantasikkhapadanam. Ettha ca dve pariyanta sikkhapadapariyanto ca
kalapariyanto ca. Katamo sikkhapadapariyanto? upasakopasikanam yathasamadanavasena
ekam va dve va tini va cattari va panca va attha va dasa va
sikkhapadani honti, sikkhamanasamanerasamanerinam dasa sikkhapadani. Ayam
sikkhapadapariyanto. Katamo kalapariyanto? upasakopasikanam danam dadamana
parivesanapariyantam silam samadiyanti, ekam va dve va tayo va bhiyyo va
rattindivani paricchedam katva silam samadiyanti. Ayam kalapariyanto. Imesu dvisu
pariyantesu sikkhapadapariyantam katva samadinnasilam vitikkamane va maranena va
patippassambhati, kalapariyantam katva samadinnam tamtamkalatikkamena patippassambhati.
     Apariyantasikkhapadananti:-
             "nava kotisahassani       asiti satakotiyo
              pannasa satasahassani     chattimsa ca punapare.
              Ete samvaravinaya       sambuddhena pakasita
              peyyalamukhena niddittha  sikkha vinayasamvare"ti.
Evam gananavasena pariyantanampi sikkhapadanam anavasesasamadanabhavavasena labha-
yasanatiangajivitahetu aditthapariyantabhavavasena upari rakkhitabbasilaparicchedabhavavasena
ca natthi etesam pariyantoti apariyantani, apariyantani sikkhapadani etesanti
apariyantasikkhapada. Tesam apariyantasikkhapadanam, vuddhapariyantasikkhapadananti va
attho.
     Puthujjanakalyanakanantiadisu:-
             "puthunam jananadihi         karanehi puthujjano
              puthujjanantogadhatta      puthuvayam jano iti "
vuttaputhujjanalakkhananatikkamepi:-
             "duve puthujjana vutta    buddhenadiccabandhuna
              andho puthujjano eko   kalyaneko puthujjano"ti
vuttaputhujjanadvaye kalyanadhammasamagamena andhaputhujjanabhavam atikkamma kalyana-
puthujjanabhave thitanam puthujjanakalyanakanam kalyanaputhujjanananti vuttam hoti.
Puthujjanesu va kalyanakanam puthujjanakalyanakanam.
     Kusaladhamme yuttananti ettha kusalasaddo tava arogyanavajjachekasukha-
vipakesu dissati. Ayam hi "kacci nu bhoto kusalam, kacci bhoto anamayan"tiadisu 1-
arogye dissati. "katamo pana bhante kayasamacaro kusalo, yo kho maharaja
kayasamacaro anavajjo"ti 2- ca "puna caparam bhante etadanuttariyam, yatha bhagava
dhammam deseti kusalesu dhammesu"ti 3- ca evamadisu anavajje. "kusalo tvam rathassa
@Footnote: 1 khu.ja. 27/2133/433 (sya), khu. ja. 28/129/51
@2 Ma.Ma. 13/361/348 3 di.pa. 11/145/87
Angapaccanganam, 1- kusala naccagitassa sikkhita caturitthiyo"tiadisu 2- cheke.
"kusalanam bhikkhave dhammanam samadanahetu. 3- Kusalassa kammassa katatta upacitatta"ti-
adisu 4- sukhavipake. Svayamidha arogyepi anavajjepi sukhavipakepi vattati.
     Vacanattho panettha kucchite papake dhamme salayanti calayanti kampenti
viddhamsentiti kusala, kucchitena va akarena sayanti pavattantiti kusa, te
kuse lunanti chindantiti kusala, kucchitanam va sanato tanukaranato kusam, nanam.
Tena kusena latabba gahetabba pavattetabbati kusala, yatha va kusa
ubhayabhagagatam hatthappadesam lunanti, evamimepi uppannanuppannabhavena ubhayabhagagatam
sankilesapakkham lunanti, tasma kusa viya lunantiti kusala. Apica arogyatthena
anavajjatthena kosalyasambhutatthena va kusala. Idha pana yasma vipassanakusalameva
adhippetam, tasma sese vihaya tasseva dassanattham "kusaladhamme"ti ekavacanam katanti
veditabbam. Vipassanakusaladhamme sataccakariyataya sakkaccakaritaya ca yuttananti
attho.
     Sekkhapariyante paripurakarinanti ettha tisu sikkhasu jatatipi sekkha,
sattannam sekkhanam etetipi sekkha, sayameva sikkhantitipi sikkha sotapattimagga-
phalasakadagamimaggaphalaanagamimaggaphalaarahattamaggadhamma te sekkhadhamma. Pariyante
avasane etassa te va sekkha dhamma pariyanta pariccheda etassati sekkha-
pariyanto. Tasmim sekkhapariyante dhammeti sambandho. Paripuram paripunnatam karontiti
paripurakarino. Paripurakaro paripurakiriya etesam atthiti va paripurakarino. Tesam
sotapattimaggassa pubbabhagabhute sekkhapariyante patipadadhamme vipassanaparipuriya
paripurakarinam. Kaye ca jivite ca anapekkhananti ettha kayeti sarire. Sariram
@Footnote: 1 Ma.Ma. 13/87/64 2 khu.ja. 28/94/135
@3 di.pa. 11/80/49 4 abhi.san. 34/431/120
Hi asucisancayato kucchitananca kesadinam cakkhurogadinanca rogasatanam ayabhutatta
kayoti vuccati. Jiviteti jivitindriye. Tam hi jivanti tenati jivitanti
vuccati. Natthi etesam apekkhati anapekkha, nissinehati attho. Tesam tasmim kaye
ca jivite ca anapekkhanam.
     Idani tesam tesu anapekkhattassa karanam dassento pariccattajivitananti aha.
Bhagavato acariyassa va sakajivitapariccageneva hi te kilamamanepi kaye vinassamanepi
jivite anapekkha hontiti. Sattannam sekkhananti sikkhantiti sekkhati
laddhanamanam sotapattimaggatthadinam sattannam ariyapuggalanam. Tathagatasavakananti
tathagatassa savakanam. Atthapi hi ariyapuggala savanante ariyaya jatiya jatatta
bhagavato desanam anusatthim aveccappasadayogena sakkaccam sunantiti savaka. Tesupi
arahattaphalattheyeva visesetva dassento khinasavananti aha, arahattamaggananena
parikkhinasabbasavananti attho. Paccekabuddhananti tam tam karanam paticca ekova
anacariyako catusaccam bujjhitvati paccekabuddho. Tadisanam paccekabuddhanam.
     Tathagatananti ettha atthahi karanehi bhagava tathagato:- tatha agatoti
tathagato, tatha gatoti tathagato. Tathalakkhanam agatoti tathagato, tathadhamme yathavato
abhisambuddhoti tathagato, tathadassitaya tathagato, tathavaditaya tathagato, tatha
karitaya tathagato, abhibhavanatthena tathagato.
     Katham bhagava tatha agatoti tathagato? yatha sabbalokahitaya ussukkama
Panna purimaka sammasambuddha agata. Kim vuttam hoti? yenabhiniharena purimaka
Bhagavanto agata, teneva amhakampi bhagava agato. Atha va yatha purimaka
bhagavanto danasilanekkhammapannaviriyakhantisaccaditthanamettupekkhasankhata dasa
paramiyo dasa upaparamiyo dasa paramatthaparamiyoti samatimsaparamiyo puretva
Angapariccagam nayanadhanarajjaputtadarapariccagati ime panca mahapariccage
pariccajitva, pubbayogapubbacariyadhammakkhananatatthacariyadayo puretva buddhicariyaya
kotim patva agata, tatha amhakampi bhagava agato. Yatha ca purimaka bhagavanto
cattaro satipatthane cattaro sammappadhane cattaro iddhipade pancindriyani
panca balani satta bojjhange ariyam atthangikam maggam bhavetva bruhetva agata,
tatha amhakampi bhagava agatoti tathagato.
                   Yatheva dipankarabuddhaadayo
                   sabbannubhavam munayo idhagata
                   tatha ayam sakyamunipi agato
                   tathagato vuccati tena cakkhumati. (1)
     Katham tatha gatoti tathagato? yatha sampatijata purimaka bhagavanto gata.
Kathanca te gata? te hi sampatijata samehi padehi pathaviyam patitthaya uttarena
mukha sattapadavitiharena gata. Yathaha "sampatijato ananda bodhisatto samehi
padehi pathaviyam patitthahitva uttarabhimukho sattapadavitiharena gacchati setamhi
chatte anudharayamane, sabba ca disa anuviloketi, asabhinca vacam bhasati
`aggohamasmi lokassa, jetthohamasmi lokassa, setthohamasmi  lokassa, ayamantima
jati, natthi dani punabbhavo"ti. 1- Tancassa gamanam tatham ahosi avitatham anekesam
visesadhigamanam pubbanimittabhavena. Yam hi so sampatijato samehi padehi patitthahi,
idamassa caturiddhipadapatilabhassa pubbanimittam, uttaramukhabhavo panassa sabbalokuttara-
bhavassa pubbanimittam, sattapadavitiharo sattabojjhangaratanapatilabhassa pubbanimittam,
"suvannadanda vitipatanti camara"ti 2- ettha vuttacamarukkhepo pana
sabbatitthiyanimmathanassa pubbanimittam, setacchattadharanam
arahattavimuttivaravimalasetacchattappatilabhassa
@Footnote: 1 Ma.u. 14/207/173 2 khu.su. 25/694/470
Pubbanimittam, sabbadisanuvilokanam sabbannutanavaranananappatilabhassa pubbanimittam,
asabhivacabhasanam pana appavattiyavaradhammacakkappavattanassa pubbanimittam. Tatha ayam
bhagavapi gato. Tancassa gamanam tatham ahosi avitatham tesamyeva visesadhigamanam
pubbanimittabhavena. Tenahu porana:-
                  "muhuttajatova gavampati yatha
                   samehi padehi phusi vasundharam
                   so vikkami satta padani gotamo
                   setanca chattam anudharayum maru.
                   Gantvana so satta padani gotamo
                   disa vilokesi sama samanto
                   atthangupetam giramabbhudirayi
                   siho yatha pabbatamuddhanitthito"ti.
Evam tatha gatoti tathagato.
     Atha va yatha purimaka bhagavanto, ayampi bhagava nekkhammena kamacchandam
.pe. Pathamajjhanena nivarane .pe. Aniccanupassanaya niccasannam .pe.
Arahattamaggena sabbakilese pahaya gato evampi tatha gatoti tathagato. (2)
     Katham tathalakkhanam agatoti tathagato? pathavidhatuya kakkhalattalakkhanam tatham avitatham
apodhatuya paggharanalakkhanam tejodhatuya unhattalakkhanam, vayodhatuya
vitthambhanalakkhanam, akasadhatuya asamphutthalakkhanam, vinnanadhatuya vijananalakkhanam.
     Rupassa ruppanalakkhanam, vedanaya vedayitalakkhanam, sannaya sanjananalakkhanam,
sankharanam abhisankharanalakkhanam, vinnanassa vijananalakkhanam.
     Vitakkassa abhiniropanalakkhanam, vicarassa anumajjanalakkhanam, pitiya pharanalakkhanam,
sukhassa satalakkhanam, cittekaggataya avikkhepalakkhanam, phassassa phusanalakkhanam.
     Saddhindriyassa adhimokkhalakkhanam, viriyindriyassa paggahalakkhanam,
satindriyassa upatthanalakkhanam, samadhindriyassa avikkhepalakkhanam, pannindriyassa
pajananalakkhanam.
     Saddhabalassa assaddhiye akampiyalakkhanam, viriyabalassa kosajje, satibalassa
mutthasacce, samadhibalassa uddhacce, pannabalassa avijjaya akampiyalakkhanam.
     Satisambojjhangassa upatthanalakkhanam, dhammavicayasambojjhangassa pavicayalakkhanam,
viriyasamabojjhangassa paggahalakkhanam, pitisambojjhangassa pharanalakkhanam,
passaddhisambojajhangassa upasamalakkhanam, samadhisambojjhangassa avikkhepalakkhanam,
upekkhasambojjhangassa patisankhanalakkhanam.
     Sammaditthiya dassanalakkhanam, sammasankappassa abhiniropalakkhanam, sammavacaya
pariggahalakkhanam, sammakammantassa samutthanalakkhanam, sammaajivassa vodanalakkhanam,
sammavayamassa paggahalakkhanam, sammasatiya upatthanalakkhanam, sammasamadhissa
avikkhepalakkhanam.
     Avijjaya annanalakkhanam, sankharanam cetanalakkhanam, vinnanassa vijananalakkhanam,
namassa namanalakkhanam, rupassa ruppanalakkhanam, salayatanassa ayatanalakkhanam,
phassassa phusanalakkhanam, vedanaya vedayitalakkhanam, tanhaya hetulakkhanam, upadanassa
gahanalakkhanam, bhavassa ayuhanalakkhanam, jatiya nibbattilakkhanam, jaraya jiranalakkhanam,
maranassa cutilakkhanam.
     Dhatunam sunnatalakkhanam, ayatananam ayatanalakkhanam, satipatthananam
upatthanalakkhanam, sammappadhananam padahanalakkhanam, iddhipadanam ijjhanalakkhanam,
Indriyanam adhipatilakkhanam, balanam akampiyalakkhanam, bojjhanganam niyyanalakkhanam,
maggassa hetulakkhanam.
     Saccanam tathalakkhanam, samathassa avikkhepalakkhanam, vipassanaya anupassanalakkhanam,
samathavipassananam ekarasalakkhanam, yuganaddhanam anativattanalakkhanam.
     Silavisuddhiya samvaralakkhanam, cittavisuddhiya avikkhepalakkhanam, ditthivisuddhiya
dassanalakkhanam.
     Khaye nanassa samucchedalakkhanam, anuppade nanassa passaddhilakkhanam.
     Chandassa mulalakkhanam, manasikarassa samutthanalakkhanam, phassassa samodhanalakkhanam,
vedanaya samosaranalakkhanam, samadhissa pamukhalakkhanam, satiya adhipapateyyalakkhanam, pan
naya taduttarilakkhanam, vimuttiya saralakkhanam, amatogadhassa nibbanassa
pariyosanalakkhanam, tatham avitatham. Etam tathalakkhanam nanagatiya agato avirajjhitva patto
anuppattoti tathagato. Evam tathalakkhanam agatoti tathagato. (3)
     Katham tathadhamme yathavato abhisambuddhoti tathagato? tathadhamma nama
cattari ariyasaccani. Yathaha "cattarimani bhikkhave tathani avitathani anannathani.
Katamani cattani, `idam dukkhan'ti bhikkhave tathametam avitathametam anannathametan"ti 1-
vittharo. Tani bhagava abhisambuddhoti tatha nam abhisambuddhatta tathagatoti vuccati.
Abhisambodhattho hi ettha gatasaddho.
     Apica jaramaranassa jatipaccayasambhutasamudagatattho tatho avitatho anannatho
.pe. Sankharanam avijjapaccayasambhutasamudagatattho tatho avitatho anannatho.
Avijjaya sankharanam paccayattho tatho avitatho anannatho .pe. Jatiya jaramaranassa
@Footnote: 1 sam.maha. 19/1090/375
Paccayattho tatho avitatho anannatho. Tam sabbam bhagava abhisambuddho. Tasmapi tatha
abhisambuddhatta tathagato. Evam tathadhamme yathavato abhisambuddhoti tathagato. (4)
     Katham tathadassitaya tathagato? bhagava yam sadevake loke .pe. Sadevamanussaya
aparimanasu lokadhatusu aparimananam sattanam cakkhudvare apatham agacchantam
ruparammanannama atthi, tam sabbakarena janati passati. Evam janata passata
ca tena tam itthanitthadivasena va ditthasutamutavinnatesu labbhamanakapadavasena
va "katamam tam rupam rupayatanam, yam rupam catunnam mahabhutanam upadaya vannanibha
sanidassanam sappatigham nilam pitan"tiadina 1- nayena anekehi namehi terasahi varehi
dvipannasaya nayehi vibhajjamanam tathameva hoti, vitatham natthi. Esa nayo
sotadvaradisupi apathamagacchantesu saddadisu. Vuttampi cetam bhagavata "yam bhikkhave
sadevakassa lokassa .pe. Sadevamanussaya dittham sutam mutam vinnatam pattam pariyesitam
anuvicaritam manasa, tamaham janami, tamaham abbhannasim, tam tathagatassa viditam, tam
tathagato upatthasi"ti. 2- Evam tathadassitaya tathagato. Tattha tathadassiatthe tathagatoti
padasambhavo veditabbo. (5)
     Katham tathavaditaya tathagato? yam rattim bhagava bodhimande aparajitapallanke
nisinno catunnam 3- maranam matthakam madditva anuttaram sammasambodhim
abhisambuddho, yanca rattim yamakasalanamantare anupadisesaya nibbanadhatuya
parinibbayi, etthantare pancacattalisavassaparimane kale pathamabodhiyapi
majjhimabodhiyapi pacchimabodhiyapi yam bhagavata bhasitam suttam geyyam .pe. Vedallam,
sabbam atthato ca byanjanato ca anavajjam anupavajjam anunamanadhikam sabbakaraparipunnam
ragamadanimmadanam dosamohamadanimmadanam, natthi tattha valaggamattampi pakkhalitam, sabbantam
@Footnote: 1 abhi.sam. 34/616/188 2 am.catukka. 21/24/29
@3 tinnam (Si.mano.pu. 1/170/99, pa.su. 1/12/55, su.vi. 1/7/65)
@ganthipade pana passitabbam.
Ekamuddikaya lanchitam viya ekanalikaya mitam viya ekatulaya tulitam viya ca
tathameva hoti. Yathaha "yanca cunda rattim tathagato anuttaram sammasambodhim
abhisambujjhati, yanca rattim anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayati, yanca
etasmim antare bhasati lapati niddisati, sabbantam tathameva hoti, no annatha.
Tasma `tathagato'ti vuccati"ti. 1- Gadaattho hi ettha gatasaddo. Evam tathavaditaya
tathagato.
     Apica agadanam agado, vacananti attho. Tatho aviparito agado assati
dakarassa takaram katva tathagatoti evametasmim atthe padasiddhi veditabba. (6)
     Katham tathakaritaya tathagato? bhagavato hi vacaya kayo anulometi,
kayassapi vaca, tasma yathavadi tathakari yathakari tathavadi ca hoti.
Evambhutassa cassa yatha vaca, kayopi tatha gato pavattoti attho. Yatha ca
kayo, vacapi tatha gato pavattoti tathagato. Tenevaha "yathavadi bhikkhave
tathagato tathakari, yathakari tathavadi. Iti yathavadi tathakari, yathakari
tathavadi. Tasma `tathagatoti vuccati"ti. Evam tathakaritaya tathagato. (7)
     Katham abhibhavanatthena tathagato? upari bhavaggam hettha avicim pariyantam katva
tiriyam aparimanasu lokadhatusu sabbasatte abhibhavati silena samadhina pannaya
vimuttiya vimuttinanadassanena, na tassa tula va pamanam va atthi, atulo
appameyyo anuttaro rajadhiraja devanam atidevo sakkanam atisakko brahmanam
atibrahma. Tenaha "sadevake bhikkhave loke .pe. Sadevamanussaya tathagato
abhibhu anabhibhuto annadatthudaso vasavatti. Tasma `tathagato'ti vuccati"ti.
@Footnote: 1 di.pa. 11/188/117
     Tatthevam padasiddhi veditabba:- agado viya agado. Ko panesa? desanavilaso
ceva punnussayo ca. Tena hesa mahanubhavo bhisakko dibbagadena sappe
viya sabbaparappavadino sadevakanca lokam abhibhavati. Iti sabbalokabhibhave tatho
aviparito desanavilasamayo ceva punnussayo ca agado assati dakarassa takaram
katva tathagatoti veditabbo. Evam abhibhavatthena tathagato. (8)
     Apica tathaya gatotipi tathagato, tatham gatotipi tathagatoti. Gatoti avagato
atito patto patipannoti attho. Tattha sakalam lokam tiranaparinnaya tathaya gato
avagatoti tathagato, lokasamudayam pahanaparinnaya tathaya gato atitoti tathagato,
lokanirodham sacchikiriyaya tathaya gato pattoti tathagato, lokanirodhagaminipatipadam tatham
gato patipannoti tathagato. Tena yam vuttam bhagavata "loko bhikkhave tathagatena
abhisambuddho, lokasma tathagato visamyutto. Lokasamudayo bhikkhave tathagatena
abhisambuddho, lokasamudayo tathagatassa pahino. Lokanirodho bhikkhave tathagatena
abhisambuddho, lokanirodho tathagatassa sacchikato. Lokanirodhagamini patipada bhikkhave
tathagatena abhisambuddha, lokanirodhagamini patipada tathagatassa bhavita. Yam bhikkhave
sadevakassa lokassa .pe. Anuvicaritam manasa, sabbantam tathagatena abhisambuddham.
Tasma `tathagato'ti vuccati"ti. 1- Tassa evampi attho veditabbo. Idampi ca
tathagatassa tathagatabhavadipane mukhamattameva. Sabbakarena tathagatova tathagatassa
tathagatabhavam vanneyya. Yasma pana sabbabuddha tathagatagunenapi samasama, tasma sabbesam
vasena tathagatananti aha.
     Arahantananti kilesehi arakatta, arinam arananca hatatta, paccayadinam
arahatta, papakaranena rahabhava tathagato araham. Araka hi so sabbakilesehi
suviduravidure thito maggena savasananam kilesanam pahinattati araham.
@Footnote: 1 an.catukka. 21/23/27-8
          So tato araka nama         yassa yenasamangita
          asamangi ca dosehi            natho tenaraham mato.
     Te canena kilesarayo maggena hatati arinam hatattapi araham.
          Yasma ragadisankhata         sabbepi arayo hata
          pannasatthena nathena          tasmapi araham mato.
     Yancetam avijjabhavatanhamayanabhi punnadiabhisankhararam jaramarananemiasava-
samudayamayena akkhenapi vijjhitva tibhavarathe samayojitam anadikalappavattam
samsaracakkam, tassanena bodhimande viriyapadehi silapathaviyam patitthaya saddhahatthena
kammakkhayakarananapharasum gahetva sabbe ara hatati aranam hatattapi araham.
          Ara samsaracakkassa            hatananasina yato
          lokanathena tenesa           arahanti pavuccati.
     Aggadakkhineyyatta ca civaradipaccaye arahati pujavisesanca. Teneva ca
uppanne tathagate ye keci mahesakkha devamanussa, na te annattha pujam
karonti. Tatha hi brahma sahampati sinerumattena ratanadamena tathagatam pujesi,
yathabalanca anne deva manussa ca bimbisarakosalarajadayo. Parinibbutampi
ca bhagavantam uddissa channavutikotidhanam vissajjetva asokamaharaja sakalajambudipe
caturasiti viharasahassani patitthapesi, ko pana vado annesam pujavisesananti
paccayadinam arahattapi araham.
                Pujavisesam saha paccayehi
                yasma ayam arahati lokanatho
                atthanurupam arahanti loke
                tasma jino arahati namametam.
     Yatha ca loke ye keci panditamanino bala asilokabhayena raho papam
karonti, evamesa na kadaci karotiti papakarane rahabhavatopi araham.
          Yasma natthi raho nama     papakammesu tadino
          rahabhavena tenesa       araham iti vissuto.
     Evam sabbathapi
          arakatta hatatta ca      kilesarina so muni
          hatasamsaracakkaro         paccayadinamaraho
          na raho karoti papani     arahantena pavuccatiti.
Yasma sabbabuddha arahattagunenapi samasama, tasma sabbesam vasena
"arahantanan"ti aha.
     Sammasambuddhananti samma samanca sabbadhammanam buddhatta sammasambuddho.
Tathahesa sabbadhamme sammasambuddho, abhinneyye dhamme abhinneyyato buddho,
parinneyye dhamme parinneyyato, pahatabbe dhamme pahatabbato, sacchikatabbe
dhamme sacchikatabbato, bhavetabbe dhamme bhavetabbato. Tenevaha:-
           "abhinneyyam abhinnatam     bhavetabbanca bhavitam
            pahatabbam pahinamme      tasma buddhosmi brahmana"ti. 1-
     Atha va cakkhum dukkhasaccam, tassa mulakaranabhavena samutthapika purimatanha
samudayasaccam, ubhinnam appavatti nirodhasaccam, nirodhapajanana patipada maggasaccanti
evam ekekapaduddharenapi sabbadhamme samma samanca buddho. Esa nayo
@Footnote: 1 Ma.Ma. 13/399/385, khu.su. 25/564/448
Sotaghanajivhakayamanesu. Eteneva nayena rupadini cha ayatanani,
cakkhuvinnanadayo cha vinnanakaya, cakkhusamphassadayo cha phassa, cakkhusamphassajadayo
cha vedana, rupasannadayo cha sanna, rupasancetanadayo cha cetana, rupatanhadayo
cha tanhakaya, rupavitakkadayo cha vitakka, rupavicaradayo cha vicara,
rupakkhandhadayo pancakkhandha, dasa kasinani, dasa anussatiyo, uddhumatakasannadi-
vasena dasa sanna, kesadayo dvattimsakara, dvadasayatanani, attharasa dhatuyo,
kamabhavadayo nava bhava, pathamadini cattari jhanani, mettabhavanadayo catasso
appamanna, catasso arupasamapattiyo, patilomato jaramaranadihi, anulomato
avijjadini paticcasamuppadangani ca yojetabbani. Tatrayam ekapadayojana:-
jaramaranam dukkhasaccam, jati samudayasaccam, ubhinnam nissaranam nirodhasaccam, nirodhap-
pajanana patipada maggasaccanti evam ekekapaduddharena sabbadhamme samma samanca
buddho anubuddho patividdho. Yam va pana kinca atthi neyyam nama, sabbassa
samma sambuddhatta vimokkhantikananavasena sammasambuddho. Tassa pana vibhago
upari avi bhavissati. Yasma pana sabbabuddha sammasambuddhagunenapi samasama,
tasma sabbesam vasena "sammasambuddhanan"ti aha.
     [38] Idani pariyantaparisuddhiapariyantaparisuddhisiladvaye ekekameva silam
pancadha bhinditva dassetum atthi silam pariyantam, atthi silam apariyantantiadimaha.
Itaresu pana tisu silesu tathavidho bhedo natthiti. Tattha labhapariyantanti labhena
pariyanto bhedo etassati labhapariyantam. Evam sesanipi. Yasoti panettha
parivaro. Idhati imasmim loke. Ekaccoti eko. Labhahetuti labhoyeva hetu
labhahetu, tasma labhahetutoti vuttam hoti. Hetvatthe nissakkavacanam. "labha-
paccaya labhakarana"ti tasseva vevacanam. Hetumeva hi paticca etam phalametiti
paccayoti ca, phaluppattim karayatiti karananti ca vuccati.
     Yathasamadinnanti yam yam samadinnam gahitam. Vitikkamatiti ajjhacarati. Evarupaniti
evamsabhavani, vuttappakaraniti adhippayo. Silaniti gahatthasilani va hontu
pabbajitasilani va, yesam adimhi va ante va ekam bhinnam, tani pariyante
chinnasatako viya khandani. Yesam vemajjhe ekam bhinnam, tani majjhe vinividdha-
satako viya chiddani. Yesam patipatiya dve va tini va bhinnani, tani
pitthiya va kucchiya va utthitena dighavattadisanthanena visabhagavannena kala-
rattadinam annatarasariravanna gavi viya sabalani. Yesam antarantara ekekani
bhinnani, tani antarantara visabhagavannabinduvicitra gavi viya kammasani.
Avisesena va sabbanipi sattavidhena methunasamyogena kodhupanahadihi ca papadhammehi
upahatatta khandani chiddani sabalani kammasaniti. Taniyeva tanhadasabyato
mocetva bhujissabhavakaranena na bhujissani. Buddhadihi vinnuhi napasatthatta
na vinnuppasatthani. Tanhaditthihi paramatthatta, kenaci va "ayam te silesu
doso"ti paramatthum sakkuneyyataya paramatthani. Upacarasamadhim appanasamadhim va,
atha va maggasamadhim phalasamadhim va na samvattayantiti asamadhisamvattanikani. Na
samadhisamvattanikanitipi patho.
     Kenaci pana "khandaniti kusalanam dhammanam appatitthabhutatta, chiddanitipi
evam. Sabalaniti vivannakaranatta, kammasanitipi evam na bhujjissaniti tanha-
dasabyam gatatta. Na vinnuppasatthaniti kusalehi garahitatta. Paramatthaniti tanhaya
gahitatta. Asamadhisamvattanikaniti vippatisaravatthubhutatta"ti evamattham vannayanti.
     Na avippatisaravatthukaniti vippatisaravahatta avippatisarassa patittha na
hontiti attho. Na pamojjavatthukaniti avippatisarajaya dubbalapitiya na
vatthubhutani tassa anavahatta. Evam sesesupi yojana katabba. Na
pitivatthukaniti dubbalapitijaya balavapitiya na vatthubhutani. Na passaddhivatthukaniti
Balavapitijaya kayacittappassaddhiya na vatthubhutani. Na sukhavatthukaniti passaddhijassa
kayikacetasikasukhassa na vatthubhutani. Na samadhivatthukaniti sukhajassa samadhissa na
vatthubhutani. Na yathabhutananadassanavatthukaniti samadhipadatthanassa
yathabhutananadassanassa na vatthubhutani.
     Na ekantanibbidayatiadisu nakarameva aharitva "na viragaya"tiadina
nayena sesapadehipi yojetabbam. Na viragayatiadisu sanakarako va patho.
Tattha ekantanibbidayati ekantena vatte nibbindanatthaya na samvattantiti
sambandho. Evam sesesupi yojetabbam. Viragayati vatte virajjanatthaya. Nirodhayati
vattassa nirodhanatthaya. Upasamayati nirodhitassa puna anuppattivasena vattassa
upasamanatthaya. Abhinnayati vattassa abhijananatthaya. Sambodhayati
kilesaniddaviggamena vattato pabujjhanatthaya. Nibbanayati amatanibbanatthaya.
     Yathasamadinnam sikkhapadam vitikkamayati yathasamadinnassa sikkhapadassa
vitikkamanatthaya. Vibhattivipallasavasena panettha upayogavacanam katam. Cittampi na
uppadetiti cittuppadasuddhiya silassa ativisuddhabhavadassanattham vuttam, na pana
cittuppadamattena silam bhijjati. Kim so vitikkamissatiti kimattham vitikkamam
karissati, neva vitikkamam karissatiti attho. Akhandanitiadini hettha vuttapati-
pakkhanayena veditabbani. Na khandanitipi patho. "ekantanibbidaya"tiadisu ekantena
vatte nibbindanatthayatiadina nayena yojetabbam. Ettha pana nibbidayati vipassana.
Viragayati maggo. Nirodhaya upasamayati nibbanam. Abhinnaya sambodhayati maggo.
Nibbanayati nibbanameva. Ekasmim thane vipassana, dvisu maggo, tisu nibbanam
vuttanti evam avatthanakatha veditabba. Pariyayena pana sabbanipetani
maggavevacananipi nibbanavevacananipi hontiyeva.
     [39] Idani pariyantapariyantavasena vijjamanappabhedam dassetva puna dhamma-
vasena jativasena paccayavasena sampayuttavasena silappabhedam dassetum kim silantiadimaha.
Tattha samutthati etenati samutthanam. Paccayassetam namam. Kim samutthanamassati
kimsamutthanam. Katinam dhammanam samodhanam samavayo assati katidhammasamodhanam.
     Cetana silanti panatipatadini viramantassa vattapatipattim va purentassa
cetana. Cetasikam silanti panatipatadihi viramantassa virati. Apica cetanasilam
nama panatipatadini pajahantassa sattakammapathacetana. Cetasikam silam nama
"abhijjham loke pahaya vigatabhijjhena cetasa viharati"tiadina 1- nayena vutta
anabhijjhaabyapadasammaditthidhamma. Samvaro silanti ettha pancavidho veditabbo
patimokkhasamvaro satisamvaro nanasamvaro khantisamvaro viriyasamvaroti. Tattha "imina
patimokkhasamvarena upeto hoti samupeto"ti 2- ayam patimokkhasamvaro. "rakkhati
cakkhundriyam, cakkhundriye samvaram apajjati"ti 3- ayam satisamvaro.
          "yani sotani lokasmim (ajitati bhagava)   sati tesam nivaranam
           sotanam samvaram brumi                  pannayete pidhiyare"ti 4-
     ayam nanasamvaro. Paccayappatisevanampi ettheva samodhanam gacchati. Yo panayam
"khamo hoti sitassa unhassa"tiadina 5- nayena agato ayam khantisamvaro nama.
Yo cayam "uppannam kamavitakkam nadhivaseti"tiadina 5- nayena agato, ayam
viriyasamvaro nama. Ajivaparisuddhipi ettheva samodhanam gacchati. Iti ayam pancavidhopi
samvaro, ya ca papabhirukanam kulaputtanam sampattavatthuto virati, sabbametam samvarasilanti
veditabbam. Avitikkamo silanti samadinnasilassa kayikavacasiko avitikkamo. Idam
tava kim silanti panhassa vissajjanam.
@Footnote: 1 di.Si. 9/217/72 2 abhi.vi. 35/511/296
@3 di.Si. 9/217/70, Ma.mu. 12/295/258, an.tika. 20/16/108
@4 khu.su. 25/1042/532 5 Ma.mu. 12/24,26/14-5
     Kati silaniti panhassa vissajjane kusalasilam akusalasilam abyakatasilanti
ettha yasma loke tesam tesam sattanam pakati silanti vuccati, yam sandhaya
"ayam sukhasilo ayam dukkhasilo ayam kalahasilo ayam mandanasilo"ti bhananti. Tasma
tena pariyayena atthuddharavasena akusalasilampi vuttam. Tam pana "sutvana samvare
panna"ti 1- vacanato idhadhippetasilam na hotiti.
     Yasma pana cetanadibhedassa silassa sampayuttacittam samutthanam, tasma
kusalacittasamutthanam kusalasilantiadimaha.
     Samvarasamodhanam silanti samvarasampayuttakhandha. Te hi samvarena samagata
missibhutati samvarasamodhananti vutta. Evam avitikkamasamodhanam silampi veditabbam.
Tathabhave jatacetana samodhanam silanti samvarabhave avitikkamabhave jatacetana-
sampayuttakhandha. Yasma ca tisupi cetesu tamsampayuttadhamma adhippeta, tasma
cetanasamodhanena cetasikanampi sangahitatta cetasikasamodhanasilam visum nidditthanti
veditabbam. Hettha cetanadayo dhamma "silan"ti vutta. Na kevalam te eva
silam, tamsampayutta dhammapi silamevati dassanattham ayam tiko vuttoti veditabbo.
     [40] Idani yasma cetanacetasika samvaravitikkamayeva honti na visum,
tasma samvaravitikkameyeva yava arahattamagga sadharanakkamena yojento panatipatam
samvaratthena silam, avitikkamatthena silantiadimaha. Panatipata veramaniadayo
hi yasma attano attano paccanikam samvaranti, na vitikkamanti ca, tasma
samvaranato avitikkamanato ca samvaratthena silam avitikkamanatthena silam nama hoti.
Tattha panatipatam samvaratthenati panatipatassa pidahanatthena silam. Kim tam?
Panatipata veramani. Sa ca tam samvarantiyeva tam na vitikkamatiti avitikkamatthena
@Footnote: 1 khu.pati. 31/2/1
Silam. Evameva adinnadana veramaniadayo anabhijjhaabyapadasammaditthiyo
yojetabba.
     Panatipatantiadisu pana dasasu akusalakammapathesu panassa atipato
panatipato, panavadho panaghatoti vuttam hoti. Panoti cettha voharato
satto, paramatthato jivitindriyam. Tasmim pana pane panasannino jivitindriyu-
pacchedakaupakkamasamutthapika kayavacidvaranam annataradvarappavatta vadhakacetana
panatipato. So gunavirahitesu tiracchanagatadisu panesu khuddake pane
appasavajjo, mahasarire mahasavajjo. Kasma? payogamahantataya. Payogasamattepi
vatthumahantataya. Gunavantesu manussadisu appagune pane appasavajjo, mahagune
mahasavajjo. Sariragunanam pana samabhave sati kilesanam upakkamananca mudutaya
appasavajjo, tibbataya mahasavajjoti veditabbo. Tassa panca sambhara:-
pano, panasannita, vadhakacittam, upakkamo, tena marananti.
     Adinnassa adanam adinnadanam, parassa haranam, 1- theyyam corikati vuttam
hoti. Tattha adinnanti parapariggahitam, yattha paro yatha kamakaritam apajjanto
adandaraho anupavajjo ca hoti, tasmim pariggahite parapariggahitasannino
tadadayakaupakkamasamutthapika kayavacidvaranam annataradvarappavatta theyyacetana
adinnadanam. Tam hine parasantake appasavajjam, panite mahasavajjam.
Kasma? vatthupanitataya. Vatthusamatte sati gunadhikanam santake vatthusmim mahasavajjam,
Tam tam gunadhikam upadaya tato tato hinagunassa santake vatthusmim appasavajjam.
Tassa panca sambhara:- parapariggahitam, parapariggahitasannita theyyacittam, upakkamo,
tena harananti.
@Footnote: 1 cha.Ma. parasamharanam
     Kamesuti methunasamacaresu. Micchacaroti ekantanindito lamakacaro.
Lakkhanato pana asaddhammadhippayena kayadvarappavatta agamaniyatthanavitikkamacetana
kamesu micchacaro.
     Tattha agamaniyatthanam nama purisanam tava maturakkhita piturakkhita
matapiturakkhita bhaturakkhita bhaginirakkhita natirakkhita gottarakkhita dhammarakkhita
sarakkha saparidandati maturakkhitadayo dasa, dhanakkita chandavasini bhogavasini
patavasini odapattakini obhatacumbata dasi ca bhariya ca, kammakari ca bhariya
ca, dhajahata muhuttikati dhanakkitadayo dasati visati itthiyo. Itthisu pana
dvinnam sarakkhasaparidandanam dasannanca dhanakkitadinanti dvadasannam itthinam
anne purisa idam agamaniyatthanam nama.
     So nesa micchacaro siladigunarahite agamaniyatthane appasavajjo,
siladigunasampanne mahasavajjo. Tassa cattaro sambhara:- agamaniyavatthu, tasmim
sevanacittam, sevanappayogo, maggenamaggappatipattiadhivasananti.
     Musati visamvadanapurekkharassa atthabhanjako vacipayogo, kayappayogo va.
Visamvadanadhippayena panassa paravisamvadakakayavacipayogasamutthapika cetana
musavado. Aparo nayo:- musati abhutam ataccham vatthu. Vadoti tassa bhutato
tacchato vinnapanam. Lakkhanato pana atatham vatthum tathato param vinnapetukamassa
tathavinnattisamutthapika cetana musavado. So yamattham bhanjati, tassa appataya
appasavajjo, mahantataya mahasavajjo. Apica gahatthanam attano santakam
adatukamataya natthitiadinayappavatto appasavajjo, sakkhina hutva atthabhanjanattham
vutto mahasavajjo. Pabbajitanam appakam tesam va sappim va labhitva hasadhippayena
"ajja game tesam nadi manne sandati"ti puranakathanayena pavatto appasavajjo,
Aditthamyeva pana ditthantiadina nayena vadantanam mahasavajjo. Tassa cattaro
sambhara:- atatham vatthu, visamvadanacittam, tajjo, vayamo, parassa tadatthavijanananti.
     Yaya vacaya yassa tam vacam bhasati, tassa hadaye attano piyabhavam, parassa
ca sunnabhavam karoti, sa pisuna vaca. Yaya pana attanampi parampi pharusam
karoti, ya vaca sayampi pharusa neva kannasukha na hadayasukha va, ayam
pharusa vaca. Yena sampham palapati niratthakam, so samphappalaPo. Tesam mulabhuta
cetanapi pisunavacadinamameva labhati. Sa eva ca idha adhippetati.
     Tattha samkilitthacittassa paresam va bhedaya attano piyakamyataya va kayavaci-
payogasamutthapika cetana pisuna vaca. Sa yassa bhedam karoti, tassa appagunataya
appasavajja, mahagunataya mahasavajja. Tassa cattaro sambhara:-
bhinditabbo paro, "iti ime nana bhavissanti"ti bhedapurekkharata va "iti
aham piyo bhavissami vissasiko"ti piyakamyata va, tajjo vayamo, tassa
tadatthavijanananti. Pare pana abhinne kammapathabhedo natthi, bhinneyeva hoti.
     Parassa mammacchedakakayavacipayogasamutthapika ekantapharusacetana pharusa vaca.
Mammacchedakopi pana payogo cittasanhataya pharusavaca na hoti. Matapitaro hi
kadaci puttake evampi vadanti "cora vo khandakhandikam karontu"ti. Uppala-
pattampi ca nesam upari patantam na icchanti. Acariyupajjhaya ca kadaci nissitake
evam vadanti "kim ime ahirika anottappino, niddhamatha ne"ti. Atha ca nesam
agamadhigamasampattim icchanti. Yatha ca cittasanhataya pharusavaca na hoti,
evam vacanasanhataya apharusavacapi na hoti. Na hi marapetukamassa "idam sukham
sayapetha"ti vacanam apharusavaca hoti, cittapharusataya panesa pharusa vacava.
Sa yam sandhaya pavattita, tassa appagunataya appasavajja, mahagunataya
Mahasavajja. Tassa tayo sambhara:- akkositabbo paro, kupitacittam,
akkosanati.
     Anatthavinnapakakayavacipayogasamutthapika akusalacetana samphappalaPo. So
asevanamandataya appasavajjo, asevanamahantataya mahasavajjo. Tassa dve
sambhara:- bharatayuddhasitaharanadiniratthakathapurekkharata, tatharupikathakathanancati.
Pare pana tam katham aganhante kammapathabhedo natthi, parena samphappalape gahiteyeva
hoti.
     Abhijjhayatiti abhijjha, parabhandabhimukhi hutva tanninnataya pavattatiti
attho. Sa "aho vata idam mamassa"ti evam parabhandabhijjhayanalakkhana, adinna
danam viya appasavajja mahasavajja ca. Tassa dve sambhara:- parabhandam,
attano parinamanancati. Parabhandavatthuke hi lobhe uppannepi na tava
kammapathabhedo hoti, yava "aho vata idam mamassa"ti attano na parinameti.
     Hitasukham byapadayatiti byapado. So paravinasaya manopadosalakkhano,
pharusa vaca viya appasavajjo mahasavajjo ca. Tassa dve sambhara:-
parasatto ca, vinasacintati. Parasattavatthuke 1- hi kodhe uppannepi na tava
kammapathabhedo hoti, yava "aho vatayam ucchijjeyya vinasseyya"ti tassa vinasam
na cinteti.
     Yathabhuccaggahanabhavena miccha passatiti micchaditthi. Sa "natthi
dinnan"tiadina nayena viparitadassanalakkhana, samphappalapo viya appasavajja
mahasavajja ca, apica aniyata appasavajja niyata mahasavajja. Tassa
@Footnote: 1 Si. parasantakavatthuke
Dve sambhara:- vatthuno gahitakaraviparitata, yatha ca tam ganhati, tathabhavena
tassupatthananti. Tattha natthikahetukaakiriyaditthihi eva kammapathabhedo hoti,
annaditthihi.
     Imesam pana dasannam akusalakammapathanam dhammato kotthasato arammanato
vedanato mulatoti pancahakarehi vinicchayo veditabbo.
     Tattha dhammatoti etesu hi satta patipatiya cetanadhammava honti,
abhijjhadayo tato cetanasampayutta.
     Kotthasatoti patipatiya satta, micchaditthi cati ime attha kammapatha
eva honti, no mulani. Abhijjhabyapada kammapatha ceva mulani ca.
Abhijjha hi mulam patva lobho akusalamulam hoti, byapado doso akusalamulam.
     Arammanatoti panatipato jivitindriyarammanato sankhararammano.
Adinnadanam sattarammanam sankhararammanam va. Micchacaro photthabbavasena
sankhararammano. Sattarammanotipi eke. Musavado sattarammano va
sankhararammano va. Tatha pisuna vaca. Pharusa vaca sattarammanava
samphappalapo ditthasutamutavinnatavasena sattarammano va sankhararammano va
tatha abhijjhabyapado sattarammanova micchaditthi tebhumakadhammavasena
sankhararammana.
     Vedanatoti panatipato dukkhavedano hoti. Kincapi hi rajano coram
disva hasamanapi "gacchatha bhane, maretha nan"ti vadanti, sannitthapakacetana
pana nesam dukkhasampayuttava hoti. Adinnadanam tivedanam. Tam hi parabhandam disva
Hatthatutthassa ganhato sukhavedanam hoti, bhitatasitassa ganhato dukkhavedanam, tatha
vipakanissandaphalani paccavekkhantassa. Gahanakale majjhattabhave thitassa pana
ganhato adukkhamasukhavedanam hoti. Micchacaro sukhamajjhattavasena dvivedano,
sannitthapakacitte pana majjhattavedano na hoti. Musavado adinnadane vuttanayeneva
tivedano. Tatha pisuna vaca pharusa vaca dukkhavedanava. Samphappalapo
tivedano. Paresu hi sadhukaram dentesu celadini ukkhipantesu hatthatutthassa
sitaharanabharatayuddhadini kathanakale so sukhavedano hoti, pathamam dinnavettanena
ekena paccha agantva "adito patthaya kathehi"ti vutte "niravasesam yathanusandhikam
pakinnakakatham kathessami nu kho, no"ti domanassitassa kathanakale dukkhavedano
hoti, majjhattassa kathayato adukkhamasukhavedano hoti. Abhijjha sukhamajjhattavasena
dvivedana, tatha micchaditthi. Byapado dukkhavedano.
     Mulatoti panatipato dosamohavasena dvimulako hoti, adinnadanam dosamohavasena
va lobhamohavasena va, micchacaro lobhamohavasena, musavado dosamohavasena
va lobhamohavasena va. Tatha pisuna vaca samphappalapo ca. Pharusa vaca
dosamohavasena, abhijjha mohavasena ekamula, tatha byapado. Micchaditthi
lobhamohavasena dvimulati.
                       Akusalakammapathakatha nitthita.
                          ------------
     Panatipatadihi pana viratiyo, anabhijjhaabyapadasammaditthiyo cati ime
dasa kusalakammapatha nama. Panatipatadihi etaya viramanti, sayam va
viramati, viramanamattameva va etanti virati. Ya panatipatadihi viramantassa
Kusalacittasampayutta virati, sa pabhedato tividha hoti sampattavirati samadanavirati
samucchedaviratiti. Tattha asamadinnasikkhapadanam attano jativayabahusaccadini
paccavekkhitva "ayuttam amhakam evarupam katun"ti sampattavatthum avitikkamantanam
uppajjamana virati sampattavirati nama. Samadinnasikkhapadanam pana sikkhapada-
samadane ca tatuttari ca attano jivitampi pariccajitva vatthum avitikkamantanam
uppajjamana virati samadanavirati nama. Ariyamaggasampayutta pana virati
samucchedavirati nama, yasma uppattito pabhuti ariyapuggalanam "panam
ghatessama"tiadicittampi na uppajjatiti.
     Idani akusalakammapathanam viya imesam kusalakammapathanam dhammato kotthasato
arammanato vedanato mulatoti pancahakarehi vinicchayo veditabbo.
     Tattha dhammatoti etesupi patipatiya satta cetanapi vattanti viratiyopi
ante tayo cetanasampayuttava.
     Kotthasatoti patipatiya satta kammapatha eva, no mulani, ante tayo
kammapatha ceva mulani ca. Anabhijjha hi mulam patva alobho kusalamulam hoti,
abyapado adoso kusalamulam, sammaditthi amoho kusalamulam.
     Arammanatoti panatipatadinam arammananeva etesam arammanani.
Vitikkamitabbatoyeva hi veramani nama hoti. Yatha pana nibbanarammano ariyamaggo
kilese pajahati, evam jivitindriyadiarammanapete kammapatha panatipatadini
dussilyani pajahantiti.
     Vedanatoti sabbe sukhavedana va honti majjhattavedana va. Kusalam patva
hi dukkha vedana nama natthi.
     Mulatoti patipatiya satta nanasampayuttacittena viramantassa alobhaadosaamohavasena
timula honti, nanavippayuttacittena viramantassa alobhadosavasena dvimula.
Anabhijjha nanasampayuttacittena viramantassa adosamohavasena dvimula,
nanavippayuttacittena viramantassa adosavasena ekamula. Alobho pana attanava attano
mulam na hoti. Abyapadepi eseva nayo. Sammaditthi alobhadosavasena dvimulavati.
                       Kusalakammapathakatha nitthita.
                           -----------
     [41] Evam dasakusalakammapathavasena silam dassetva idani nekkhammadinam
arahattamaggapariyosananam sattattimsadhammanam vasena dassetum nekkhammena
kamacchandam samvaratthena silam avitikkamatthena silantiadimaha. Tattha yasma
nekkhammena kamacchandam samvarati na vitikkamati, tasma nekkhammam silanti adhippayo.
Paccattatthe va karanavacanam nekkhammanti attho. Esa nayo sesesu. Paliyam pana
nekkhammaabyapade dassetva hettha vuttanayatta sesam sankhipitva ante
arahattamaggoyeva dassito.
     Evam samvaraavitikkamavasena silam dassetva idani tesamyeva dvinnam
pabhedadassanattham panca silani panatipatassa pahanam silantiadimaha. Ettha ca
panatipatassa pahanam silam, panatipata veramani silam, panatipatassa
patipakkhacetana silam, panatipatassa samvaro silam, panatipatassa avitikkamo
silanti yojana katabba. Pahananti ca koci dhammo nama natthi annatra
vuttappakaranam panatipatadinam anuppadamattato. Yasma pana tam tam
pahanam tassa tassa kusalassa dhammassa patitthanatthena upadharanam hoti,
Vippakinnasabhavakaranena ca samodhanam, tasma pubbe vutteneva upadharana-
samodhanasankhatena silanatthana silanti vuttam. Itare cattaro dhamma tato
veramanivasena tassa tassa samvaravasena tadubhayasampayuttacetanavasena tam tam
avitikkamantassa avitikkamavasena ca cetaso pavattisambhavam sandhaya vutta.
     Atha va pahanampi dhammato atthiyeva. Katham. Pahiyate anena panatipatadip-
patipakkho, pajahati va tam patipakkhanti pahanam. Kintam? sabbepi kusala khandha.
Anne pana acariya "nekkhammadisupi `veramani silan'ti vacanamattam gahetva sabba-
kusalesupi niyatayevapanakabhuta virati nama atthi"ti vadanti, na tatha idhati. Evamimehi
pahanadihi pancahi padehi visesetva pariyantapariyantasiladvaye apariyantasilameva
vuttam. Tasma evam hi evarupani silani cittassa avippatisaraya samvattanti
.pe. Sacchikatabbam sacchikaronto sikkhatiti vuttam.
     Tattha avippatisaraya samvattantiti "samvaro avippatisaratthaya"ti 1- ca
"avippatisaratthani kho ananda kusalani silani avippatisaranisamsani"ti 2- ca
vacanato avipatisaratthaya samvattanti "vippatisaro pamojjatthaya"ti 3- ca "yonisomana
sikaroto pamojjam jayati"ti 3- ca vacanato pamojjaya samvattanti "pamujjam pi
tatthaya"ti 1- ca "pamuditassa piti jayati"ti 1- ca vacanato pitiya samvattanti. "piti
passaddhatthaya"ti 1- ca "pitimanassa kayo passambhati"ti 4- ca vacanato passaddhiya
samvattanti "passaddhi sukhatthaya"ti ca "passaddhakayo sukham vedeti"ti ca vacanato
somanassaya samvattanti. Cetasikam sukham hi somanassanti vuccati. Asevanayati
bhusa sevana asevana. Kassa asevana? anantaram somanassavacanena sukhassa
vuttatta sukham siddham. "sukhino cittam samadhiyati"ti ca vacanato tena sukhena samadhi
@Footnote: 1 vi.pa. 8/366/344 2 ka 24/1/1,258 3 khu.pati. 31/73/89
@4 di.Si. 9/466/204 di.pa. 3/322/214, sam.maha. 19/376, am. pancaka. 22/26/23
Siddho hoti. Evam siddhassa samadhissa asevana. Tassa samadhissa asevanaya
samvattanti, pagunabalavabhavaya samvattantiti attho. Bhavanayati tasseva samadhissa
vuddhiya. Bahulikammayati tasseva samadhissa punappunam kiriyaya. Avippatisaradip-
pavattiya mulakaranam hutva samadhissa saddhindriyadialankarasadhanena alankaraya
samvattanti. Avippatisaradikassa samadhisambharassa sadhanena parikkharaya
samvattanti "ye ca kho ime 1- pabbajitena jivitaparikkhara samudanetabba"tiadisu 2-
viya hi ettha sambharattho parikkharasaddo. "ratho setaparikkharo, jhanakkho
cakkaviriyo"tiadisu 3- pana alankarattho. "sattahi nagaraparikkharehi suparikkhatam
hoti"tiadisu  4- parivarattho. Idha pana alankaraparivaranam visum agatatta
sambharatthoti vuttam. Sambharattho ca paccayatthoti. Mulakaranabhaveneva samadhi-
sampayuttaphassadidhammasampattisadhanena. Parivaraya samvattanti 1- samadhissa vipassanaya
ca padatthanabhavapapanena vasibhavapapanena ca paripunnabhavasadhanato paripuriya
samvattanti.
     Evam siluparissaye sabbakaraparipuram samadhim dassetva idani "samahitena
cittena yathabhutam pajanati passati, yathabhutam janam passam nibbindati, nibbindam
virajjati, viraga vimuccati"ti 5- vacanato silamulakani samadhipadatthanani yathabhutanana-
dassanadini dassento ekantanibbidayatiadimaha. Nibbidaya hi dassitaya
tassa padatthanabhutam yathabhutananadassanam dassitameva hoti. Tasmim hi asiddhe
nibbida na sijjhatiti. Tani pana vuttatthaneva. Yathabhutananadassanam panettha
sappaccayanamarupapariggaho.
@Footnote: 1 Ma. ye kecime 2 Ma.mu. 12/192/163 3 sam.maha. 19/4/5
@4 an.sattaka. 23/64/107 (sya) 5 di.pa. 11/359/272, khu.pati. 31/73/89
     Evam amatamahanibbanapariyosanam silappayojanam dassetva idani tassa silassa
adhisilasikkhabhavam tammulaka ca adhicittaadhipannasikkha dassetukamo evarupanam
silanam samvaraparisuddhi adhisilantiadimaha. Tattha samvaroyeva. Parisuddhi samvara-
parisuddhi. Evarupanam apariyantabhutanam vivattanissitanam silanam samvaraparisuddhi
vivattanissitatta sesasilato adhikasilanti vuccati. Samvaraparisuddhiya thitam cittanta
edisaya silasamvaraparisuddhiya patitthitam cittam sutthu avippatisaradinam avahanato
na vikkhepam gacchati, samadhismim patitthatiti attho. Avikkhepoyeva parisuddhi
avikkhepaparisuddhi. So sabbamalavirahito nibbedhabhagiyo samadhi sesasamadhito adhikatta
adhicittanti vuccati. Cittasisena hettha samadhi niddittho. Samvaraparisuddhim samma
passatiti parisuddhim silasamvaram nataparinnavasena tiranaparinnavasena ca samma passati,
evameva avikkhepaparisuddhisankhatam parisuddham samadhim samma passati. Evam passato
cassa dassanasankhata parisuddhi dassanaparisuddhi. Sayeva sesapannaya adhikatta
adhipannati vuccati. Yo tatthati yo tattha samvaraavikkhepadassanesu. Samvaratthoti
samvarabhavo. Evameva avikkhepatthadassanattha ca veditabba. Adhisilameva sikkha
adhisilasikkha. Evam itarapi veditabba.
     Evam tisso sikkhayo dassetva idani tasam paripurikkamam dassetum ima
tisso sikkhayo avajjanto sikkhatitiadimaha. Tassattho:- paccekam paripuretum
avajjantopi sikkhati nama, avajjitva "ayam nama sikkha"ti janantopi sikkhati
nama, janitva punappunam passantopi sikkhati nama, passitva yathadittham
paccavekkhantopi sikkhati nama, paccavekkhitva tattheva cittam acalam katva
patitthapentopi sikkhati nama, tam tam sikkhasampayuttasaddhaviriyasatisamadhipannahi
sakasakakiccam karontopi sikkhati nama, abhinneyyabhijananakalepi tam tam kiccam
karonto tissopi sikkhayo sikkhati namati. Puna pancasilanitiadini
vuttatthaneva.
Arahattamaggena sabbe kilesanantiadisu pana arahantanam sutthu vippatisaradi-
abhavato asevanadibhavato ca tani padani yujjanteva. Ekantanibbidayatiadini
pana satipatthanasammappadhanani viya maggakkhaneyeva yojetabbani.
     [42] Samvaraparisuddhim samma passati, avikkhepaparisuddhim samma passatiti
idam pana vacanadvayam phalasamapattatthaya vipassanavasena yojetabbam, dutiyavacanam pana
nirodhasamapattatthaya vipassanavasenapi yujjati. Avajjanto sikkhatitiadisu pancasu
vacanesu arahato sikkhitabbabhavepi asekkhasilakkhandhadisabhavato "sikkhati"ti vuttanti
veditabbam. Saddhaya adhimuccanto sikkhatitiadini pana maggakkhanamyeva sandhaya
vuttani. Annanipi upacaravipassanamaggavasena vuttani vacanani yathayogam
yojetabbaniti.
                    Silamayanananiddesavannana nitthita.
                          -------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 47 page 217-247. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=4865&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=4865&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=86              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=951              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=1200              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=1200              Contents of The Tipitaka Volume 31 http://84000.org/tipitaka/read/?index_31

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]