ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 47 : PALI ROMAN Patisam.A.1 (saddhamma.1)

                   3. Samadhibhavanamayanananiddesavannana
     [43] Samadhibhavanamayanananiddese adito tava ekakato patthaya yava
dasaka samadhippabhedam dassento eko samadhitiadimaha. Tattha cittassa ekaggatati
nanarammanavikkhepabhavato ekam arammanam aggam uttamam assati ekaggo,
ekaggassa bhavo ekaggata. Sa pana ekaggata cittassa, na sattassati dassanattham
"cittassa"ti vuttam. Duke lokiyoti loko vuccati lujjanapalujjanatthena vattam,
tasmim pariyapannabhavena loke niyuttoti lokiyo. Lokuttaroti uttinnoti uttaro
loke apariyapannabhavena lokato uttaroti lokuttaro. Tike savitakko ca so
Savicaro cati savitakkasavicaro evam avitakkaavicaro vitakkavicaresu vicarova
matto pamanam etassati vicaramatto, vicarato uttarim vitakkena saddhim sampayogam
na gacchatiti attho. Avitakko ca so vicaramatto cati avitakkavicaramatto. Tisupi
vicchedam katvapi pathanti. Catukkapancaka vuttattha. Chakke punappunam uppajjanato
satiyeva anussati, pavattitabbatthanamhiyeva va pavattatta saddhapabbajitassa
kulaputtassa anurupa satitipi anussati, buddham arabbha uppanna anussati buddha-
nussati. Arahattadibuddhagunarammanaya satiya etam adhivacanam. Tassa buddhanussatiya
vasena cittassa ekaggatayeva uddhaccasankhatassa vikkhepassa patipakkhabhavato na
vikkhepoti avikkhePo. Dhammam arabbha uppanna anussati dhammanussati.
Svakkhatatadidhammagunarammanaya satiya etam adhivacanam. Dhammam arabbha uppanna
anussati samghanussati. Supatipannatadisamghagunarammanaya satiya etam adhivacanam. Silam
arabbha uppanna anussati silanussati. Attano akhandatadisilagunarammanaya satiya
etam adhivacanam. Cagam arabbha uppanna anussati caganussati. Attano
muttacagatadicagagunarammanaya satiya etam adhivacanam. Devata arabbha uppanna
anussati devatanussati. Devata sakkhitthane thapetva attano
saddhadigunarammanaya satiya etam adhivacanam.
     Sattake samadhikusalatati ekavidhadibhedena anekakabhede samadhimhi "ayamevamvidho
samadhi, ayamevamvidho samadhi"ti chekabhavo. Samadhiparicchedakapannayetam adhivacanam. Samadhi
uppadanavidhanena vidhanepi chekabhavo samadhikusalata.
     Samadhissa samapattikusalatati uppaditassa samadhissa samapajjane chekabhavo.
Etena samapajjanavasita vutta hoti.
     Samadhissa thitikusalatati samapannassa samadhissa santativasena yatharuci thapane
chekabhavo. Etena adhitthanavasita vutta hoti. Atha va nimittaggahanena cassa
Puna te akare sampadayato appanamattameva ijjhati, na ciratthanam. Ciratthanam
pana samadhiparipanthanam dhammanam suvisodhitatta hoti. Yo hi bhikkhu kamadinava-
paccavekkhanadihi kamacchandam na sutthu vikkhambhetva, kayappassaddhivasena
kayadutthullam na supatippassaddham katva, arabhadhatumanasikaradivasena thinamiddham na
sutthu pativinodetva, samathanimittamanasikaradivasena uddhaccakukkuccam na sutthu
samuhatam katva, annepi samadhiparipanthe dhamme na sutthu visodhetva jhanam
samapajjati, so avisodhitam asayam pavitthabhamaro viya asuddham uyyanam pavittharaja
viya ca khippameva nikkhamati. Yo pana samadhiparipanthe dhamme sutthu visodhetva
jhanam samapajjati, so suvisodhitam asayam pavitthabhamaro viya suparisuddham uyyanam
pavittharaja viya ca sakalampi divasabhagam antosamapattiyamyeva hoti. Tenahu
porana:-
                  "kamesu chandam patigham vinodaye
                   uddhaccathinam 1- vicikicchapancamam
                   vivekapamojjakarena cetasa
                   rajava suddhantagato tahim rame"ti.
Tasma "ciratthitikamena paripanthikadhamme sodhetva jhanam samapajjitabban"ti vuttatta
tam vidhim sampadetva samadhissa ciratthitikarane chekabhavoti vuttam hoti.
     Samadhissa vutthanakusalatati santativasena yatharuci pavattassa samadhissa yatha
paricchinnakaleyeva vutthanena samadhissa vutthane chekabhavo. "yassa hi dhammam
puriso vijanna"tiadisu 2- viya nissakkatthe va samivacanam katanti veditabbanti.
Etena vutthanavasita vutta hoti. Samadhissa kallatakusalatati agilanabhavo
@Footnote: 1 uddhaccamidam (visuddhi 1/193-sya) 2 khu.ja. 27/1470/297 (sya)
Arogabhavo kallata. Gilano hi akallakoti 1- vuccati. Vinayepi vuttam "naham bhante
akallako"ti. 1- Ananganasuttavatthusuttesu 2- vuttanam jhanappatilabhapaccanikanam
papakanam icchavacaranam abhavena ca abhijjhadinam cittassa upakkilesanam vigamena
samadhissa agilanabhavakarane chekabhavo samadhissa kallatakusalata, kilesagelannarahitabhave
kusalatati vuttam hoti. Atha va kallatati kammannata, kammannatapariyayatta kalla-
vacanassa. "ya cittassa akallata akammannata"ti 3- vuttam. "kallacittam muducittam
vinivaranacittan"ti. 4- Ettha kallasaddo ca kammannattho. Tasma kasinanulomato
kasinapatilomato kasinanulomapatilomato jhananulomato jhanapatilomato
jhananulomapatilomato jhanukkantakato kasinukkantakato jhanakasinukkantakato
angasankantito arammanasankantito angarammanasankantito angavavatthanato
arammanavavatthanatoti imehi cuddasahi akarehi, angarammanavavatthanatoti imina
saha pancadasahi va akarehi cittaparidamanena samadhissa kammannabhavakarane
kusalabhavoti vuttam hoti.
     Samadhissa gocarakusalatati samadhissa gocaresu kasinadisu arammanesu tam
tam jhanam samapajjitukamataya yatharuci avajjanakaranavasena tesu arammanesu
chekabhavo. Etena kasinavajjanavasena asajjanavasita vutta hoti. Atha va tasmim
tasmim disabhage kasinapharanavasena evam phutthassa kasinassa ciratthanavasena ca
samadhissa gocaresu chekabhavo.
     Samadhissa abhiniharakusalatati ekattanayena hetthahetthasamadhim uparupari-
samadhibhavupanayanena abhiniharane abhininnamane chekabhavo. Upacarajjhanam hi
@Footnote: 1 vi.mahavi. 1/151/85 2 Ma.mu. 12/57,70/32,48
@3 abhi.sam. 34/1162/270 4 di.Si. 9/298/108, Ma.Ma. 13/395/378
Vasippattam pathamajjhanatthaya vipassanatthaya va abhiniharati, evam pathamajjhanadini
dutiyajjhanaditthaya vipassanatthaya va, catutthajjhanam arupasamapattatthaya
abhinnatthaya vipassanatthaya va akasanancayatanadayo vinnanancayatanadi-
atthaya vipassanatthaya va abhiniharatiti evam samadhissa tattha tattha abhiniharakusalata.
Yasma pana kusalata nama panna sa samadhi na hoti, tasma samadhi
parinayakaparinnavasena sattavidhopi vuttoti veditabbo.
     Keci pana acariya "samadhikusalatati yena masikarena cittam na vikkhipati,
tattha kusalata, samapattikusalatati yena manasikarena samapajjantassa jhanangani
patubhavanti, tattha kusalata. Thitikusalatati yena manasikarena appito samadhi na
vikkhipati, tattha kusalata. Vutthanakusalatati nivaranavutthanam janati pathamajjhane,
angavutthanam janati tisu jhanesu, arammanavutthanam janati arupasamapattisu,
vikkhepavutthanam janati visayadhimatte, succhandavutthanam janati pariyantakale ca
avasanakaraniyakale ca. Kallatakusalatati cittaphasutaya sariraphasutaya aharaphasutaya
senasanaphasutaya puggalaphasutaya ca samadhissa kallata hotiti janati. Gocarakusalatati
arammanassa paricchedam katum janati, disapharanam katum janati, vaddhetum
janati. Abhiniharakakusalatati tattha tattha samma manasikarena cittam abhiniharati
abhininnameti, upacare vasippatte pathamajjhane abhiniharati, evam uparuparijhanesu
abhinnasu arupasamapattisu vipassanasu ca abhiniharati. Evam tattha tattha
abhiniharakusalata"ti evametesam padanam attham vannayanti.
     Atthakam vuttatthameva. Navake rupavacaroti "katame dhamma rupavacaRa. Hetthato
brahmaparisajjam pariyantam karitva uparito akanitthe deve anto karitva"ti-
adina 1- nayena vuttesu rupavacaradhammesu pariyapanno. Tatrayam vacanattho:-
@Footnote: 1 abhi.sam. 34/1289/274
Rupakhandhasankhatam rupam ettha avacarati, na kamoti rupavacaro. Rupakkhandhopi hi
rupanti vuccati "rupakkhandho rupan"tiadisu viya. So pana brahmaparisajjabrahma-
purohitamahabrahmanam parittabhaappamanabhaabhassaranam parittasubhaappamanasubha-
subhakinhanam asannasattavehapphalanam avihatappasudassasudassiakanitthananca vasena
solasavidho padeso. So rupavacarasankhato padeso uttarapadalopam katva "rupan"ti vuccati,
tasmim rupe avacaratiti rupavacaro. Rupabhavo va rupam, tasmim avacaratiti rupavacaram.
Kincapi hi eso samadhi kamabhavepi avacarati, yatha pana sangame avacaranto
sangamavacaroti laddhanamo nago nagare carantopi sangamavacaroti vuccati, thalacara
jalacara ca panino athale ajalepi ca thitapi thalacara jalacarati vuccanti, evamayam
annattha avacarantitipi rupavacaroti vutto. Apica rupabhavasankhate rupe patisandhim
avacaretitipi rupavacaro. Hinoti lamako. Hinuttamanam majjhe bhavo majjho. Majjhimotipi
patho, soyevattho. Padhanabhavam nito panito, uttamoti attho. Ete pana
ayuhanavasena veditabba. Yassa hi ayuhanakkhane chando va hino hoti viriyam
va cittam va vimamsa va, so hino nama. Yassa te dhamma majjhima, so
majjhimo. Yassa panita, so panito. Uppaditamatto va hino, natisubhavito
majjhimo, atisubhavito vasippatto panito. Arupavacaro rupavacare
vuttanayanusarena veditabbo.
     Sunnato samadhitiadisu "sabbe sankhara anicca dukkha anatta"ti
vipassanapatipatiya vipassantassa anattanupassanaya maggavutthane jate yasma
sa vipassana attavirahitesu sankharesu sunnato pavatta, tasma sunnato nama
hoti. Taya siddho ariyamaggasamadhi sunnato samadhi nama hoti, sunnatavasena
pavattasamadhiti attho. Vipassanaya pavattakarena hi so pavattati. Aniccanupassanaya
@Footnote: 1 abhi.Yu. 38/2/16
Maggavutthane jate yasma sa vipassana niccanimittapatipakkhavasena pavatta, tasma
animitta nama hoti. Siddho ariyamaggasamadhi animitto samadhi nama hoti,
niccanimittavirahito samadhiti attho. Vipassanaya pavattakarena hi so pavattati.
Dukkhanupassanaya maggavutthane jate yasma sa vipassana panidhipatipakkhavasena
pavatta, tasma appanihita nama hoti. Taya siddho ariyamaggasamadhi appanihito
samadhi nama hoti. Panidhivirahito samadhiti attho. Vipassanaya pavattakarena
hi so pavattati. Tadisa eva tayo phalasamadhayopi etehiyeva tihi samadhihi
gahita hontiti veditabba. Lokuttarasamadhinam panitatta hinadibhedo na uddhato.
     Dasake uddhumatakasannavasenatiadisu bhasta viya vayuna uddham jivitapariyadana
yathanukkamam samuggatena sunabhavena uddhumatatta uddhumatam, uddhumatameva
uddhumatakam, patikulatta va kucchitam uddhumatanti uddhumatakam. Tatharupassa
chavasarirassetam adhivacanam. Vinilam vuccati viparibhinnavannam, vinilameva vinilakam,
patikulatta va kucchitam vinilanti vinilakam. Mamsussadatthanesu rattavannassa
pubbasannicitatthanesu setavannassa, yebhuyyena ca nilavannassa nilatthane
nilasatakaparupasseva chavasarirassetam adhivacanam. Paribhinnatthanesu vissandamanapubbam
vipubbam, vipubbameva vipubbakam, patikulatta va kucchitam vipubbanti vipubbakam.
Tatharupassa chavasarirassetam adhivacanam. Vidchiddam vuccati dvidha chindanena apadharitam,
vicchiddameva vicchiddakam, patikulatta va kucchitam vicchiddanti vicchiddakam.
Majjhe chinnassa chavasarirassetam adhivacanam. Ito ca eto ca vividhakarena sonasingaladihi
khayitanti vikhayitanti vattabbe vikkhayitanti vikkhayitanti vuttam.
Vikkhayitameva vikkhayitakam, patikulatta va kucchitam vikkhayitanti vikkhayitakam.
Tatharupassa chavasarirassetam adhivacanam. Vividham khittam vikkhittam, vikkhittameva
vikkhittakam, patikulatta va kucchitam vikkhittanti vikkhittakam. Annena hattham
annena padam annena sisanti evam tato tato
Khittassa chavasarirassetam adhivacanam. Hatanca tam purimanayeneva vikkhittakancati
hatavikkhittakam. Kakapadakarena angapaccangesu satthena hanitva vuttanayena vikkhit-
tassa chavasarirassetam adhivacanam. Lohitam kirati vikkhipati ito cito ca paggharatiti
lohitakam. Paggharitalohitamakkhitassa chavasarirassetam adhivacanam. Puluva vuccanti kimiyo,
puluve 1- kiratiti puluvakam. Kimiparipunnassa chavasarirassetam adhivacanam. Atthiyeva
atthikam, patikulatta va kucchitam atthiti atthikam. Atthikasankhalikayapi ekatthi-
kassapi etam adhivacanam. Imani pana uddhumatakadini nissaya uppannanimittanampi
nimittesu patiladdhajjhananampi etaneva namani. Idha pana uddhamatakanimitte
patikulakaraggahita appanavasena uppanna sanna uddhumatakasanna, tassa
uddhumatakasannaya vasena uddhumatakasannavasena. Sesesupi eseva nayo.
Pancapannasasamadhiti ekakadivasena vutta.
     [44] Evam ekakadivasena samadhippabhedam dassetva idani annenapi
pariyayena samadhim dassetukamo apicati annam pariyayarambham dassetva panca-
visatitiadimaha. Tattha samadhissa samadhitthati samadhissa samadhibhave sabhava, yehi
sabhavehi so samadhi hoti, te tasmim attha nama. Pariggahatthena samadhiti
saddhadihi indriyehi pariggahitatta tasma pariggahitasabhavena samadhi. Taneva
ca indriyani annaparivarani honti, bhavanaparipuriya paripunnani ca
honti. Tasma parivaratthena paripuratthena samadhi. Tesamyeva samadhivasena
ekarammanamapekkhitva ekaggatthena, nanarammanavikkhepabhavamapekkhitva
avikkhepatthena, lokuttarasseva mahata viriyabalapaggahena pattabbatta lokuttara-
maggasseva ca parihanivasena visarabhavato hettha gahitapaggahatthaavisarattha idha
na gahitati veditabba. Kilesakalussiyassabhavena anavilatthena samadhi. Avikampatta
@Footnote: 1 Ma. pulavehi
Aninjanatthena samadhi. Vikkhambhanavasena samucchedavasena va kilesehi vimuttatta
arammane ca adhimuttatta vimuttatthena samadhi.
     Ekattupatthanavasena cittassa thitattati samadhiyogeneva ekarammane
bhusapatitthanavasena cittassa arammane niccalabhavena patitthitatta. Atthasu yugalesu
esati nesati, adiyati nadiyati, patipajjati na patipajjatiti imani tini yugalani
appanavithito pubbabhage upacarassa mudumajjhadhimattatavasena cittassa vuttaniti
veditabbani, jhayati jhapetiti idam appanavithiyam upacaravasena veditabbam. Esitatta
nesitatta, adinnatta anadinnatta, patipannatta nappatipannatta, jhapitatta
na jhapitattati imani cattani yugalani appanavasena vuttaniti veditabbani.
     Tattha samam esatiti samadhitiadisu samanti appanam. Sa hi paccanikadhamme
sameti nasetiti sama, paccanikavisamabhavato va samabhutati sama. Tam samam esati
ajjhasayavasena gavesati. Itisaddo karanattho, yasma samam esati, tasma samadhiti
attho. Visamam nesatiti tam tam jhanapaccanikasankhatam visamam na esati. Mudubhuto
hi pubbabhagasamadhi adibhutatta samam esati, visamam nesati nama. Majjhimabhuto
thirabhutatta samam adiyati, visamam nadiyati nama. Adhimattabhuto appanavithiya
asannabhutatta samam patipajjati, visamam napatipajjati nama. Samam jhayatiti
bhavanapumsakavacanam, samam hutva jhayati, samena va akarena jhayatiti attho.
Appanavithiyam hi samadhi paccanikadhammaviggamena santatta santaya appanaya
anukulabhavena ca thitatta samenakarena pavattati. Jhayatiti pajjalatiti attho "ete
mandalamale dipa jhayanti 1- sabbarattim, sabbarattiyo ca telappadipo jhayati,
telappadipo cettha jhayeyya"tiadisu 2- viya. Samam jayatitipi patho, samenakarena
@Footnote: 1 di.Si. 9/159/50 2 sam.ni. 16/53/83
Uppajjatiti attho. Jhayati jhapetiti yugalatta purimapathopi sundarataro. Jhapetiti
ca dahatiti attho. So hi samadhipaccanikadhamme duratarakaranena dahati nama.
Esananesanadinam pana appanaya siddhatta "esitatta nesitatta"tiadihi
appanasamadhi vutto. Samam jhatattati samam jalitatta samam jatattatipi patho.
Iti imesam atthannam yugalanam vasena solasa, purima ca navati ime pancavisati
samadhissa samadhittha.
     Samo ca hito ca sukho cati samadhiti idam pana pancavisatiya akarehi
sadhitassa samadhissa atthasadhanattham vuttam. Tattha samoti samasaddassa,
samsaddassa va attho. So hi paccanikakkhobhavisamavirahitatta samo. Hitoti adhisaddassa
attho, arammane ahito niccalabhavakaranena patitthapitoti adhippayo. Ubhayena
samo ca ahito cati samadhiti vuttam hoti. Sukhoti santatthena sukho. "yayam
bhante adukkhamasukha vedana, santasmim esa panite sukhe vutta bhagavata"ti 1-
ca "upekkha pana santatta, sukhamicceva bhasita"ti ca vuttatta tena santatthena
sukhasaddena upekkhasahagatasamadhipi gahito hoti. Aniyamena hi sabbasamadhayo idha
vuccanti. Tena ca sukhasaddena ahitabhavassa karanam vuttam hoti. Yasma santo
tasma ekarammane ahitoti adhippayo veditabboti.
                 Samadhibhavanamayanananiddesavannana nitthita.
                         --------------
@Footnote: 1 Ma.Ma. 13/88/66



             The Pali Atthakatha in Roman Book 47 page 247-256. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=5530&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=5530&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=92              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=1088              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=1373              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=1373              Contents of The Tipitaka Volume 31 http://84000.org/tipitaka/read/?index_31

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]