ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter  
Atthakatha Book 48 : PALI ROMAN Paṭisaṃ.A.2 (saddhamma.2)

                            2. Diṭṭhikathā
                      1. Assādadiṭṭhiniddesavaṇṇanā
     [122] Idāni ñāṇakathānantaraṃ kathitāya diṭṭhikathāya anupubbaanuvaṇṇanā 1-
anuppattā. Ayaṃ hi diṭṭhikathā ñāṇakathāya katañāṇaparicayassa samadhigatasammādiṭṭhissa
micchādiṭṭhimalavisodhanā sukarā hoti, sammādiṭṭhi ca suparisuddhā hotīti
ñāṇakathānantaraṃ kathitā. Tattha kā diṭṭhītiādikā pucchā, kā diṭṭhīti
abhinivesaparāmāso diṭṭhītiādikaṃ pucchitapucchāya vissajjanaṃ, kathaṃ abhinivesaparāmāso
diṭṭhītiādiko vissajjitavissajjanassa vitthāraniddeso, sabbāva tā diṭṭhiyo
assādadiṭṭhiyotiādikā diṭṭhisuttasaṃsandanāti evamime cattāro paricchedā.
Tattha pucchāparicchede tāva kā diṭṭhīti dhammapucchā sabhāvapucchā. Kati
diṭṭhiṭṭhānānīti hetupucchā paccayapucchā, kittakāni diṭṭhīnaṃ kāraṇānīti attho.
Kati diṭṭhīpariyuṭṭhānānīti samudācārapucchā vikārapucchā. Diṭṭhiyo eva hi
samudācāravasena cittaṃ pariyonandhantiyo uṭṭhahantīti diṭṭhipariyuṭṭhānāni nāma
honti. Kati diṭṭhiyoti diṭṭhīnaṃ saṅkhyāpucchā gaṇanāpucchā. Kati diṭṭhābhinivesāti
vatthuppabhedavasena ārammaṇanānattavasena diṭṭhippabhedapucchā. Diṭṭhiyo eva hi taṃ taṃ
vatthuṃ taṃ taṃ ārammaṇaṃ abhinivisanti parāmasantīti diṭṭhiparāmāsāti vuccanti. Katamo
diṭṭhiṭṭhānasamugghātoti diṭṭhīnaṃ paṭipakkhapucchā pahānūpāyapucchā 2-.
Diṭṭhikāraṇāni hi khandhādīni diṭṭhisamugghātena tāsaṃ kāraṇāni na hontīti tāni ca
kāraṇāni samugghātitāni nāma honti. Tasmā diṭṭhiṭṭhānāni sammā bhusaṃ haññanti
etenāti diṭṭhiṭṭhānasamugghātoti vuccati.
@Footnote: 1 Ma. anupubbatthānuvaṇṇanā  2 Ma. pahīnūpāyapucchā
     Idāni etāsaṃ channaṃ pucchānaṃ kā diṭṭhītiādīni cha vissajjanāni. Tattha
kā diṭṭhīti vissajjetabbapucchā. Abhinivesaparāmāso diṭṭhīti vissajjanaṃ. Sā 1- pana
aniccādike vatthusmiṃ niccādivasena abhinivisati patiṭṭhahati daḷhaṃ gaṇhātīti
abhiniveso. Aniccādiākāraṃ atikkamitvā niccantiādivasena vattamāno parato āmasati
gaṇhātīti parāmāso. Atha vā niccantiādikaṃ paraṃ uttamaṃ saccanti āmasati gaṇhātīti
parāmāso, abhiniveso ca so parāmāso cāti abhinivesaparāmāso. Evaṃpakāro diṭṭhīti
kiccato diṭṭhisabhāvaṃ vissajjeti. Tīṇi satanti tīṇi satāni, vacanavipallāso kato.
Katamo diṭṭhiṭṭhānasamugghātoti pucchaṃ anuddharitvāva sotāpattimaggo
diṭṭhiṭṭhānasamugghātoti vissajjanaṃ kataṃ.
     [123] Idāni kathaṃ abhinivesaparāmāsotiādi vitthāraniddeso. Tattha rūpanti
upayogavacanaṃ. Rūpaṃ abhinivesaparāmāsoti sambandho. Rūpanti cettha rūpūpādānakkhandho
kasiṇarūpañca. "etaṃ mamā"ti abhinivesaparāmāso diṭṭhi, "esohamasmī"ti
abhinivesaparāmāso diṭṭhi, "eso me attā"ti abhinivesaparāmāso diṭṭhīti paccekaṃ
yojetabbaṃ. Etanti sāmaññavacanaṃ. Teneva "vedanaṃ etaṃ mama, saṅkhāre etaṃ mamā"ti
napuṃsakavacanaṃ ekavacanañca kataṃ. Esoti pana vattabbaṃ apekkhitvā pulliṅgekavacanaṃ 2-
kataṃ. Etaṃ mamāti taṇhāmaññanāmūlikā diṭṭhi. Esohamasmīti mānamaññanāmūlikā diṭṭhi.
     Eso me attāti diṭṭhimaññanā eva. Keci pana "etaṃ mamāti mamaṃkārakappanā,
esohamasmīti ahaṃkārakappanā, eso me attāti ahaṃkāramamaṃkārakappito
attābhinivesoti ca, tathā yathākkameneva taṇhāmūlaniveso mānapaggāho,
taṇhāmūlaniviṭṭho mānapaggahito, attābhinivesoti ca, saṅkhārānaṃ dukkhalakkhaṇādassanaṃ,
@Footnote: 1 Ma. so  2 i. pulliṅgavacanaṃ
Saṅkhārānaṃ aniccalakkhaṇādassanaṃ, saṅkhārānaṃ tilakkhaṇādassanahetuko
attābhinivesoti ca, dukkhe asubhe ca sukhaṃ subhanti vipallāsagatassa, anicce
niccanti vipallāsagatassa, catubbidhavipallāsagatassa ca attābhinivesoti ca,
pubbenivāsañāṇassa ākārakappanā, dibbacakkhuñāṇassa anāgatapaṭilābhakappanā,
pubbantāparantaidappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu kappanissitassa
attābhinivesoti ca, nandiyā atītamanvāgameti, nandiyā anāgataṃ paṭikaṅkhati,
paccuppannesu dhammesu saṃhīrati attābhinivesoti ca, pubbante aññāṇahetukā
diṭṭhi, aparante aññāṇahetukā diṭṭhi, pubbantāparante idappaccayatāpaṭicca-
samuppannesu dhammesu aññāṇahetuko attābhiniveso"ti ca etesaṃ tiṇṇaṃ
vacanānaṃ atthaṃ vaṇṇayanti.
     Diṭṭhiyo panettha paṭhamaṃ pañcakkhandhavatthukā, tato chaajjhattikabāhirāyatana-
viññāṇakāyasamphassakāyavedanākāyasaññākāyacetanākāyataṇhākāyavitakkavicāradhātu-
dasakasiṇadvattiṃsākāravatthukā diṭṭhiyo vuttā. Dvattiṃsākāresu ca yattha visuṃ
abhiniveso na yujjati, tattha sakalasarīrābhinivesavaseneva visuṃ abhiniveso viya katoti
veditabbaṃ. Tato dvādasāyatanaaṭṭhārasadhātuekūnavīsatiindriyavasena yojanā katā. Tīṇi
ekantalokuttarindriyāni na yojitāni. Na hi lokuttaravatthukā diṭṭhiyo honti.
Sabbatthāpi ca lokiyalokuttaramissesu dhammesu lokuttare ṭhapetvā lokiyā eva
gahetabbā. Anindriyabaddharūpañca na gahetabbameva. Tato tedhātukavasena
navavidhabhavavasena jhānabrahmavihārasamāpattivasena paṭiccasamuppādaṅgavasena ca yojanā katā.
Jātijarāmaraṇānaṃ visuṃ gahaṇe parihāro vuttanayo eva. Sabbāni cetāni
rūpādikāni jarāmaraṇantāni aṭṭhanavutisataṃ padāni bhavanti.
     [124] Diṭṭhiṭṭhānesu khandhāpi diṭṭhiṭṭhānanti vīsativatthukāyapi
sakkāyadiṭṭhiyā pañcannaṃ khandhānaṃyeva vatthuttā "ye hi keci bhikkhave samaṇā vā
Brāhmaṇā vā attānaṃ samanupassamānā samanupassanti, sabbe te
pañcupādānakkhandhesuyeva samanupassanti, etesaṃ vā aññataran"ti 1- vuttattā ca
pañcupādānakkhandhā diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ. Avijjāpi diṭṭhiṭṭhānanti avijjāya
andhīkatānaṃ diṭṭhiuppattito "yāyaṃ bhante diṭṭhi `asammāsambuddhesu
sammāsambuddhā'ti, ayaṃ nu kho bhante diṭṭhi kiṃ paṭicca paññāyatīti.
Mahatī kho esā kaccāna dhātu, yadidaṃ avijjādhātu. Hīnaṃ kaccāna
dhātuṃ paṭicca uppajjati hīnā saññā hīnā diṭṭhī"ti 2- vacanato
ca avijjā diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ. Phassopi diṭṭhiṭṭhānanti tena phassena phuṭṭhassa
diṭṭhiuppattito "ye te bhikkhave samaṇabrāhmaṇā pubbantakappikā
pubbantānudiṭṭhino pubbantaṃ ārabbha anekavihitāni adhivuttipadāni 3- abhivadanti,
tadapi phassapaccayā"ti 4- vacanato ca phasso diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ. Saññāpi diṭṭhiṭṭhānanti
ākāramattaggahaṇena ayāthāvasabhāvagāhahetuttā saññāya:-
                 "yāni ca tīṇi yāni ca saṭṭhi
                 samaṇappavādasitāni bhūripañña
                 saññakkharasaññanissitāni
                 osaraṇāni vineyya 5- oghatama'gā"ti 6-
vacanato "saññānidānā hi papañcasaṅkhā"ti 7- vacanato ca saññā diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ.
Vitakkopi diṭṭhiṭṭhānanti ākāraparivitakkena diṭṭhiuppattito:-
                 "naheva saccāni bahūni nānā
                 aññatra saññāya niccāni 8- loke
@Footnote: 1 saṃ.kha. 17/47/38  2 saṃ.ni. 16/97/147  3 Sī. adhimuttipadāni
@4 dī.Sī. 9/123/42  5 Sī. viceyya  6 khu.su. 25/544/440
@7 khu.su. 25/881/506, khu.mahā. 29/501/336 (syā)  8 Sī. saccāni
                 Takkañca diṭṭhīsu pakappayitvā
                 saccaṃ musāti dvayadhammamāhū"ti 1-
vacanato ca vitakko diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ. Ayonisomasikāropi diṭṭhiṭṭhānanti ayoniso
manasikārassa akusalānaṃ asādhāraṇahetuttā "tassevaṃ ayoniso manasikaroto channaṃ
diṭṭhīnaṃ aññatarā diṭṭhi uppajjatī"ti 2- vacanato ca ayoniso manasikāro diṭṭhīnaṃ
kāraṇaṃ. Pāpamittopi diṭṭhiṭṭhānanti pāpamittassa diṭṭhānugatiāpajjanena
diṭṭhiuppattito "bāhiraṃ bhikkhave aṅganti karitvā nāññaṃ ekaṅgampi
samanupassāmi, yaṃ evaṃ mahato anatthāya saṃvattati. Yathayidaṃ bhikkhave pāpamittatā"ti 3-
vacanato ca pāpamitto diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ. Paratopi ghoso diṭṭhiṭṭhānanti
durakkhātadhammassavanena diṭṭhiuppattito "dveme bhikkhave hetū dve paccayā
micchādiṭṭhiyā uppādāya parato ca ghoso ayoniso ca manasikāro"ti 4-
vacanato ca parato ghoso micchādiṭṭhikato micchādiṭṭhipaṭisaññuttakathā diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ.
     Idāni diṭṭhiṭṭhānanti padassa atthaṃ vivaranto khandhā hetu khandhā
paccayotiādimāha. Khandhā eva diṭṭhīnaṃ upādāya, janakahetu ceva upatthambhakapaccayo cāti
attho. Samuṭṭhānaṭṭhenāti samuṭṭhahanti uppajjanti etenāti samuṭṭhānaṃ, kāraṇanti
attho. Tena samuṭṭhānaṭṭhena, diṭṭhikāraṇabhāvenāti 5- attho.
      [125] Idāni kiccabhedena diṭṭhibhedaṃ dassento katamāni aṭṭhārasa
diṭṭhipariyuṭṭhānānītiādimāha. Tattha  yā diṭṭhīti idāni vuccamānānaṃ aṭṭhārasannaṃ
padānaṃ sādhāraṇaṃ mūlapadaṃ. Yā diṭṭhi, tadeva diṭṭhigataṃ, yā diṭṭhi, tadeva diṭṭhigahananti
sabbehi sambandho kātabbo. Ayāthāvadassanaṭṭhena diṭṭhi, tadeva diṭṭhīsu gataṃ dassanaṃ
@Footnote: 1 khu.su. 25/893/508, khu.mahā. 29/559/354  2 Ma.mū. 12/19/12
@3 aṅ.ekaka. 20/111/17  4 aṅ.duka. 20/127/83  5 i. ṭhitikāraṇabhāvenāti
Dvāsaṭṭhidiṭṭhiantogadhattāti diṭṭhigataṃ. Heṭṭhāpissa attho vuttoyeva. Dvinnaṃ
antānaṃ ekantagatattāpi diṭṭhigataṃ.
     Sā eva diṭṭhi duratikkamanaṭṭhena diṭṭhigahanaṃ tiṇagahanavanagahanapabbatagahanāni
viya. Sāsaṅkasappaṭibhayaṭṭhena diṭṭhikantāraṃ corakantāravāḷakantāranirudakakantāra-
dubbhikkhakantārā viya. Dhammasaṅgaṇiyaṃ 1- "diṭṭhikantāro"ti sakaliṅgeneva āgataṃ.
Sammādiṭṭhiyā vinivijjhanaṭṭhena paṭilomaṭṭhena 2- ca diṭṭhivisūkaṃ. Micchādassanaṃ hi
uppajjamānaṃ sammādassanaṃ vinivijjhati ceva vilometi ca. Dhammasaṅgaṇiyaṃ 1-
"diṭṭhivisūkāyikan"ti āgataṃ. Kadāci sassatassa, kadāci ucchedassa gahaṇato diṭṭhiyā
virūpaṃ phanditanti diṭṭhivipphanditaṃ. Diṭṭhigatiko hi ekasmiṃ patiṭṭhātuṃ na
sakkoti, kadāci sassataṃ anussarati, kadāci ucchedaṃ. Diṭṭhiyeva anatthe saṃyojetīti
diṭṭhisaññojanaṃ. Diṭṭhiyeva anutotudanaṭṭhena dunnīharaṇīyaṭṭhena ca sallanti
diṭṭhisallaṃ. Diṭṭhiyeva pīḷākaraṇaṭṭhena sambādhoti 3- diṭṭhisambādho. Diṭṭhiyeva
mokkhāvaraṇaṭṭhena palibodhoti diṭṭhipalibodho. Diṭṭhiyeva dummocanīyaṭṭhena bandhananti
diṭṭhibandhanaṃ. Diṭṭhiyeva duruttaraṭṭhena papātoti diṭṭhipapāto. Diṭṭhiyeva
thāmagataṭṭhena anusayoti diṭṭhānusayo. Diṭṭhiyeva attānaṃ santāpetīti
diṭṭhisantāPo. Diṭṭhiyeva attānaṃ anudahatīti diṭṭhipariḷāho. Diṭṭhiyeva
kilesakāyaṃ ganthetīti diṭṭhigantho. Diṭṭhiyeva bhusaṃ ādiyatīti diṭṭhupādānaṃ.
Diṭṭhiyeva "saccan"tiādivasena abhinivisatīti diṭṭhābhiniveso. Diṭṭhiyeva
idaṃ paranti āmasati, parato vā āmasatīti diṭṭhiparāmāso.
     [126] Idāni rāsivasena soḷasa diṭṭhiyo uddisanto katamā soḷasa
diṭṭhiyotiādimāha. Tattha sukhasomanassasaṅkhāte assāde diṭṭhi assādadiṭṭhi.
Attānaṃ anugatā diṭṭhi attānudiṭṭhi. Natthīti pavattattā viparītā diṭṭhi
micchādiṭṭhi. Sati kāye diṭṭhi, santī vā kāye diṭṭhi sakkāyadiṭṭhi. Kāyoti
@Footnote: 1 abhi.saṅ. 34/381,1105/107,258  2 Ma. paṭilomanaṭṭhena 3 Sī. thāmagataṭṭhena
@anusambādhoti
Cettha khandhapañcakaṃ, khandhapañcakasaṅkhāto sakkāyo vatthu patiṭṭhā etissāti
sakkāyavatthukā. Sassatanti pavattā diṭṭhi sassatadiṭṭhi. Ucchedoti pavattā diṭṭhi
ucchedadiṭṭhi. Sassatādiantaṃ gaṇhātīti antaggāhikā, antaggāho vā assā
atthīti antaggāhikā. Atītasaṅkhātaṃ pubbantaṃ anugatā diṭṭhi pubbantānudiṭṭhi.
Anāgatasaṅkhātaṃ aparantaṃ anugatā diṭṭhi aparantānudiṭṭhi. Anatthe saṃyojetīti
saññojanikā. Ahaṃkāravasena ahanti uppannena mānena diṭṭhiyā mūlabhūtena vinibandhā
ghaṭitā uppāditā diṭṭhi ahanti mānavinibandhā diṭṭhi. Tathā mamaṃkāravasena mamanti
uppannena mānena vinibandhā diṭṭhi mamanti mānavinibandhā diṭṭhi. Attano vadanaṃ
kathanaṃ attavādo, tena paṭisaññuttā baddhā diṭṭhi attavādapaṭisaṃyuttā diṭṭhi.
Attānaṃ lokoti vadanaṃ kathanaṃ lokavādo, tena paṭisaññuttā diṭṭhi lokavādapaṭisaṃyuttā
diṭṭhi. Bhavo vuccati sassataṃ, sassatavasena uppajjanadiṭṭhi bhavadiṭṭhi. Vibhavo
vuccati ucchedo, ucchedavasena uppajjanadiṭṭhi vibhavadiṭṭhi.
     [127-128] Idāni tīṇi sataṃ diṭṭhābhinivese niddisitukāmo katame
tīṇi sataṃ diṭṭhābhinivesāti pucchitvā te avissajjetvāva visuṃ visuṃ
abhinivesavissajjaneneva te vissajjetukāmo assādadiṭṭhiyā katihākārehi abhiniveso
hotītiādinā nayena soḷasannaṃ diṭṭhīnaṃ abhinivesākāragaṇanaṃ 1- pucchitvā puna
assādadiṭṭhiyā pañcatiṃsāya ākārehi abhiniveso hotīti tāsaṃ soḷasannaṃ diṭṭhīnaṃ
abhinivesākāragaṇanaṃ vissajjetvā puna tāni gaṇanāni vissajjento
assādadiṭṭhiyā katamehi pañcatiṃsāya ākārehi abhiniveso hotītiādimāha. Tattha rūpaṃ
paṭiccāti rūpakkhandhaṃ paṭicca. Uppajjati sukhaṃ somanassanti "ayaṃ me kāyo
īdiso"ti rūpasampadaṃ nissāya gehassitaṃ rāgasampayuttaṃ sukhaṃ somanassaṃ
uppajjati. Heṭṭhā vuttenaṭṭhena sukhañca somanassañca. Taṃyeva rūpassa assādoti
@Footnote: 1 Sī...gahaṇaṃ
Rūpanissayo assādo. Taṃ hi sukhaṃ taṇhāvasena assādīyati upabhuñjīyatīti assādo.
Abhinivesaparāmāso diṭṭhīti so assādo sassatoti vā ucchijjissatīti vā sassataṃ
vā ucchijjamānaṃ vā attānaṃ sukhitaṃ karotīti vā abhinivesaparāmāso hoti. Tasmā
yā ca diṭṭhi yo ca assādoti assādassa diṭṭhibhāvābhāvepi assādaṃ vinā
sā diṭṭhi na hotīti katvā ubhayampi samuccitaṃ. Assādadiṭṭhīti assāde
pavattā diṭṭhīti vuttaṃ hoti.
     Idāni nānāsuttehi saṃsandetvā micchādiṭṭhiṃ micchādiṭṭhikañca garahitukāmo
assādadiṭṭhi micchādiṭṭhītiādimāha. Tattha diṭṭhivipattīti
sammādiṭṭhivināsakamicchādiṭṭhisaṅkhātadiṭṭhiyā vipatti. Diṭṭhivipannoti vipannā
vinaṭṭhā sammādiṭṭhi assāti diṭṭhivipanno, vipannadiṭṭhīti vuttaṃ hoti.
Micchādiṭṭhiyā vā vipanno vinaṭṭhoti diṭṭhivipanno. Na sevitabbo
upasaṅkamanena. Na bhajitabbo cittena. Na payirupāsitabbo upasaṅkamitvā
nisīdanena. Taṃ kissa hetūti "taṃ sevanādikaṃ kena kāraṇena na
kātabban"ti tassa kāraṇapucchā. Diṭṭhi hissa pāpikāti kāraṇavissajjanaṃ.
Yasmā assa puggalassa diṭṭhi pāpikā, tasmā taṃ sevanādikaṃ na kātabbanti
attho. Diṭṭhi yo rāgoti 1- "sundarā me diṭṭhī"ti diṭṭhiṃ ārabbha diṭṭhiyā
uppajjanarāgo. Diṭṭhirāgarattoti 2- tena diṭṭhirāgena raṅgena rattaṃ
vatthaṃ viya ratto. Na mahapphalanti vipākaphalena. Na mahānisaṃsanti nissandaphalena.
     Purisapuggalassāti purisasaṅkhātassa puggalassa. Lokiyavohārena hi puri vuccati
sarīraṃ, tasmiṃ purismiṃ seti pavattatīti puriso, puṃ vuccati nirayo, taṃ puṃ galati
gacchatīti puggalo. Yebhuyyena hi sattā sugatito cutā duggatiyaṃyeva nibbattanti.
Taṃ kissa hetūti taṃ na mahapphalattaṃ kena kāraṇena hoti. Diṭṭhi hissa
pāpikāti yasmā assa puggalassa diṭṭhi pāpikā, tasmā na mahapphalaṃ hotīti
@Footnote: 1 cha.Ma. diṭṭhiyā rāgoti  2 ka. diṭṭhirāgato
Attho. Dveva gatiyoti pañcasu gatīsu dveva gatiyo. Vipajjamānāya diṭṭhiyā nirayo.
Sampajjamānāya tiracchānayoni. Yañceva kāyakammanti sakaliṅgadhāraṇapaṭipadānu-
yogaabhivādanapaccupaṭṭhānaañjalikammādi kāyakammaṃ. Yañca vacīkammanti
sakasamayapariyāpuṇanasajjhāyanadesanāsamādapanādi vacīkammaṃ. Yañca manokammanti
idhalokacintāpaṭisaṃyuttañca paralokacintāpaṭisaṃyutatañca katākatacintāpaṭisaṃyuttañca
manokammaṃ tiṇakaṭṭhadhaññabījesu sattadiṭṭhissa 1- dānānuppadānapaṭiggahaṇaparibhogesu ca
kāyavacīmanokammāni. Yathādiṭṭhīti yā ayaṃ diṭṭhi, tassānurūpaṃ. Samattanti
paripuṇṇaṃ. Samādinnanti gahitaṃ.
     Aṭṭhakathāyaṃ pana vuttaṃ:- tadetaṃ yathādiṭṭhiyaṃ ṭhitakāyakammaṃ diṭṭhisahajātakāyakammaṃ
diṭṭhānulomikakāyakammanti tividhaṃ hoti. Tattha "pāṇaṃ hanato adinnaṃ ādiyato
micchācarato natthi tatonidānaṃ pāpaṃ, natthi pāpassa āgamo"ti yaṃ evaṃ diṭṭhikassa
sato pāṇātipātaadinnādānamicchācārasaṅkhātaṃ kāyakammaṃ, idaṃ yathādiṭṭhiyaṃ
ṭhitakāyakammaṃ nāma. "pāṇaṃ hanato adinnaṃ ādiyato micchācarato natthi tatonidānaṃ
pāpaṃ, natthi pāpassa āgamo"ti yaṃ imāya diṭṭhiyā iminā dassanena sahajātaṃ
kāyakammaṃ, idaṃ diṭṭhisahajātakāyakammaṃ nāma. Tadeva pana samattaṃ samādinnaṃ gahitaṃ
parāmaṭṭhaṃ diṭṭhānulomikakāyakammaṃ nāma. Vacīkammamanokammesupi eseva nayo. Ettha
pana musā bhaṇato pisuṇaṃ bhaṇato pharusaṃ bhaṇato samphaṃ palapato abhijjhāluno
byāpannacittassa micchādiṭṭhikassa sato natthi tatonidānaṃ pāpaṃ, natthi pāpassa
āgamoti yojanā kātabbā. Liṅgadhāraṇādipariyāpuṇanādilokacintādivasena vuttanayo
cettha sundaro.
     Cetanādīsu diṭṭhisahajātā 2- cetanā cetanā nāma. Diṭṭhisahajātā patthanā
patthanā nāma. Cetanāpatthanānaṃ vasena cittaṭṭhapanā paṇidhi nāma. Tehi pana
@Footnote: 1 Sī. sattadiṭṭhi  2 Ma. diṭṭhisahagatā
Cetanādīhi sampayuttā phassādayo saṅkhārakkhandhapariyāpannā dhammā saṅkhārā nāma.
Aniṭṭhāyātiādīhi dukkhameva vuttaṃ. Dukkhaṃ hi sukhakāmehi sattehi na esitattā
aniṭṭhaṃ. Appiyattā akantaṃ. Manaso 1- avaḍḍhanato, manasi avisappanato ca
amanāpaṃ. Āyatiṃ abhaddatāya ahitaṃ. Pīḷanato dukkhanti. Taṃ kissa hetūti taṃ evaṃ
saṃvattanaṃ kena kāraṇena hotīti attho. Idānissa kāraṇaṃ diṭṭhi hissa
pāpikāti. Yasmā tassa puggalassa diṭṭhi pāpikā lāmakā, tasmā evaṃ saṃvattatīti
attho. Allāya paṭhaviyā nikkhittanti udakena tintāya bhūmiyā ropitaṃ. Paṭhavīrasaṃ
āporasanti tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne paṭhaviyā ca sampadaṃ āpassa ca sampadaṃ.
Bījanikkhittaṭṭhāne hi na sabbā paṭhavī na sabbo āpo ca bījaṃ phalaṃ gaṇhāpeti. Yo
pana tesaṃ padeso bījaṃ phusati, soyeva bījaṃ phalaṃ gaṇhāpeti. Tasmā bījaposanāya
paccayabhūtoyeva so padeso paṭhavīraso āporasoti veditabbo. Rasasaddassa hi sampatti
ca attho. Yathāha "kiccasampattiatthena raso nāma pavuccatī"ti. Loke ca "suraso
gandhabbo"ti vutte susampanno gandhabboti attho ñāyati. Upādiyatīti
gaṇhāti. Yo hi padeso paccayo hoti, taṃ paccayaṃ labhamānaṃ bījaṃ taṃ gaṇhāti
nāma. Sabbaṃ tanti sabbaṃ taṃ rasajātaṃ. Tittakattāyāti so paṭhavīraso āporaso
ca atittako samānopi tittakaṃ bījaṃ nissāya nimbarukkhādīnaṃ tesaṃ phalānañca
tittakabhāvāya saṃvattati. Kaṭukattāyāti idaṃ purimasseva vevacanaṃ.
        "vaṇṇagandharasūpeto                  ambo'yaṃ ahuvā pure
        tameva pūjaṃ labhamāno                 kenambo kaṭukapphalo"ti 2-
āgataṭṭhāne viya hi idhāpi tittakameva appiyaṭṭhena kaṭukanti veditabbaṃ.
Asātattāyāti amadhurabhāvāya. Asāduttāyātipi pāṭho. Asādubhāvāyāti attho.
Sādūti hi madhuraṃ. Bījaṃ hissāti assa nimbādikassa bījaṃ. Evamevanti evaṃ evaṃ.
@Footnote: 1 cha.Ma. manassa  2 khu.jā. 27/71/50
Yasmā sukhā vedanā paramo assādo, tasmā micchādiṭṭhiyā dukkhavedanāvasena
ādīnavo dassitoti. Puna aṭṭhārasabhedena diṭṭhiyā ādīnavaṃ dassetuṃ assādadiṭṭhi
micchādiṭṭhītiādimāha. Taṃ vuttatthameva. Imehi aṭṭhārasahi ākārehi
pariyuṭṭhitacittassa saññogoti diṭṭhiyā eva saṃsāre bandhanaṃ dasseti.
     [129] Yasmā pana diṭṭhibhūtānipi saññojanāni atthi adiṭṭhibhūtāni, tasmā
taṃ pabhedaṃ dassento atthi saññojanāni cevātiādimāha. Tattha yasmā
kāmarāgasaññojanasseva anunayasaññojananti āgataṭṭhānampi atthi, tasmā
anunayasaññojananti vuttaṃ. Kāmarāgabhāvaṃ appatvā pavattaṃ lokaṃ sandhāya etaṃ vuttanti
veditabbaṃ. Sesakhandhāyatanādimūlakesupi vāresu imināva nayena attho veditabbo.
Vedanāparamattā ca assādassa vedanāpariyosānā eva desanā katā. Saññādayo
na gahitā. Imehi pañcatiṃsāya ākārehīti pañcakkhandhā ajjhattikāyatanādīni pañca
chakkāni cāti imāni pañcatiṃsa vatthūni nissāya uppannaassādārammaṇavasena
pañcatiṃsāya ākārehi.
                    Assādadiṭṭhiniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
                     ----------------------
                      2. Attānudiṭṭhiniddesavaṇṇanā
     [130] Attānudiṭṭhiyaṃ assutavā puthujjanoti āgamādhigamābhāvā ñeyyo
assutavā iti. Yassa hi khandhadhātuāyatanasaccapaccayākārasatipaṭṭhānādīsu
uggahaparipucchāvinicchayavirahitattā attānudiṭṭhipaṭisedhakaro neva āgamo, paṭipattiyā
adhigantabbassa anadhigatattā na ca adhigamo atthi, so āgamādhigamānaṃ abhāvā
ñeyyo assutavā iti. Sutanti hi buddhavacanāgamo ca sutaphalattā hetuvohāravasena
adhigamo ca, taṃ sutaṃ assa atthīti sutavā, na sutavā assutavā. Svāyaṃ:-
        Puthūnaṃ jananādīhi                     kāraṇehi puthujjano
        puthujjanantogadhattā                  puthuvāyaṃ jano iti.
     So hi puthūnaṃ nānappakārānaṃ kilesādīnaṃ jananādīhi kāraṇehi puthujjano.
Yathāha:- "puthu kilese janentīti puthujjanā, puthu avihatasakkāyadiṭṭhikāti puthujjanā,
puthu satthārānaṃ mukhullokikāti puthujjanā, puthu sabbagatīhi 1- āvuṭṭhitāti
puthujjanā, puthu nānābhisaṅkhāre abhisaṅkharontīti puthujjanā, puthu nānāoghehi
vuyhantīti puthujjanā, puthu nānāsantāpehi santappentīti puthujjanā, puthu
nānāpariḷāhehi paridayhantīti puthujjanā, puthu pañcasu kāmaguṇesu rattā giddhā
gadhitā mucchitā ajjhosannā 2- laggā laggitā palibuddhāti puthujjanā, puthu pañcahi
nīvaraṇehi āvutā nivutā ophutā pihitā paṭicchannā paṭikujjitāti puthujjanā"ti 3-.
Puthūnaṃ vā gaṇanapaṭhamatītānaṃ ariyadhammaparammukhānaṃ nīcadhammasamudācārānaṃ janānaṃ
antogadhattāpi puthujjanā, puthu vā ayaṃ visuṃyeva saṅkhaṃ gato visaṃsaṭṭho
sīlasutādiguṇayuttehi ariyehi janotipi puthujjano. Evametehi "assutavā
puthujjano"ti dvīhi padehi 4- ye te:-
        "duve puthujjanā vuttā               buddhenādiccabandhunā
        andho puthujjano eko               kalyāṇeko puthujjano"ti
dve puthujjanā vuttā, tesu andhaputhujjano vutto hotīti veditabbo.
     Ariyānaṃ adassāvītiādīsu ariyāti ārakattā kilesehi, anaye na iriyanato.
Aye ca iriyanato, sadevakena ca lokena araṇīyato buddhā ca paccekabuddhā
ca buddhasāvakā ca vuccanti, buddhā eva vā idha ariyā. Yathāha:- "sadevake
bhikkhave loke .pe. Tathāgato ariyoti vuccatī"ti 5-. Sappurisāti ettha pana
@Footnote: 1 Sī. nānāgatīhi  2 Sī. ajjhopannā
@3 khu.mahā. 29/430/298 (syā)  4 i. pakārehi  5 saṃ.mahā. 19/1098/380
Paccekabuddhā tathāgatasāvakā ca "sappurisā"ti veditabbā. Te hi lokuttaraguṇayogena
sobhanā purisāti sappurisā. Sabbeyeva vā ete dvedhāpi vuttā. Buddhāpi
hi ariyā ca sappurisā ca paccekabuddhā buddhasāvakāpi. Yathāha:-
                 "yo ve kataññū katavedi dhīro
                 kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hoti
                 dukkhitassa sakkacca karoti kiccaṃ
                 tathāvidhaṃ sappurisaṃ vadantī"ti 1-.
     Ettha hi "kataññū katavedi dhīro"ti paccekabuddho vutto, "kalyāṇamitato
daḷhabhatti cā"ti buddhasāvako, "dukhitassa sakkacca karoti kiccan"ti
sammāsambuddhoti. Idāni yo tesaṃ ariyānaṃ adassanasīlo, na ca dassane sādhukārī, so
"ariyānaṃ adassāvī"ti veditabbo. So ca cakkhunā adassāvī ñāṇena adassāvīti duvidho.
Tesu ñāṇena adassāvī idhādhippeto. Maṃsacakkhunā hi dibbacakkhunā vā ariyā
diṭṭhāpi adiṭṭhāva honti tesaṃ cakkhūnaṃ vaṇṇamattagahaṇato na ariyabhāvagocarato.
Soṇasiṅgālādayopi hi cakkhunā ariye passanti, na ca te ariyānaṃ dassāvino,
tasmā cakkhunā dassanaṃ na dassanaṃ, ñāṇena dassanameva dassanaṃ. Yathāha:-
"kiṃ te vakkali iminā pūtikāyena diṭṭhena, yo kho vakkali dhammaṃ passati, so
maṃ passatī"ti 2-. Tasmā cakkhunā passantopi ñāṇena ariyehi diṭṭhaṃ aniccādilakkhaṇaṃ
apassanto ariyādhigatañca dhammaṃ anadhigacchanto  ariyakaradhammānaṃ ariyabhāvassa ca
adiṭṭhattā "ariyānaṃ adassāvī"ti veditabbo.
     Ariyadhammassa akovidoti satipaṭṭhānādibhede ariyadhamme akusalo. Ariyadhamme
avinītoti ettha pana:-
@Footnote: 1 khu.jā. 27/78/436  2 saṃ.kha. 17/87/96
        Duvidho vinayo nāma                  ekamekettha pañcadhā
        abhāvato tassa ayaṃ                  "avinīto"ti vuccati.
Ayaṃ hi saṃvaravinayo pahānavinayoti duvidho vinayo. Ettha ca duvidhepi vinaye ekameko
vinayo pañcadhā bhijjati. Saṃvaravinayopi hi sīlasaṃvaro satisaṃvaro ñāṇasaṃvaro
khantisaṃvaro vīriyasaṃvaroti pañcavidho. Pahānavinayopi tadaṅgappahānaṃ vikkhambhanappahānaṃ
samucchedappahānaṃ paṭippassaddhippahānaṃ nissaraṇappahānanti pañcavidho.
     Tattha "iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto"ti 1- ayaṃ sīlasaṃvaro.
"rakkhati cakkhundriyaṃ cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjatī"ti 2- ayaṃ satisaṃvaro.
        "yāni sotāni lokasmiṃ (ajitāti bhagavā)  sati tesaṃ nivāraṇaṃ
        sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi                  paññāyete pidhīyare"ti 3-
ayaṃ ñāṇasaṃvaro. "khamo hoti sītassa uṇhassā"ti 4- ayaṃ khantisaṃvaro. "uppannaṃ
kāmavitakkaṃ nādhivāsetī"ti 5- ayaṃ vīriyasaṃvaro. Sabbopi cāyaṃ saṃvaro yathāsakaṃ
saṃvaritabbānaṃ vinetabbānañca kāyaduccaritādīnaṃ saṃvaraṇato "saṃvaro "vinayanato
"vinayo"ti vuccati. Evaṃ tāva saṃvaravinayo pañcadhā bhijjatīti veditabbo.
     Tathā yaṃ nāmarūpaparicchedādīsu vipassanāñāṇesu paṭipakkhabhāvato dīpālokena
viya tamassa tena tena vipassanāñāṇena tassa tassa anatthassa 6- pahānaṃ,
seyyathidaṃ:- "nāmarūpavavatthānena sakkāyadiṭṭhiyā, paccayapariggahena
ahetuvisamahetudiṭṭhīnaṃ, kaṅkhāvitaraṇena kathaṃkathībhāvassa, kalāpasammasanena "ahaṃ mamā"ti
gāhassa, maggāmaggavavatthānena amagge maggasaññāya, udayadassanena ucchedadiṭṭhiyā,
vayadassanena sassatadiṭṭhiyā, bhayadassanena sabhaye abhayasaññāya, ādīnavadassanena
@Footnote: 1 abhi.vi. 35/511/296  2 dī.Sī. 9/213/70, Ma.mū. 12/297/259, aṅ.tika. 20/16/108
@3 khu.su. 25/1042/532  4 Ma.mū. 12/24,26/14,15  5 Ma.mū. 12/26/15  6 Sī. aṅgassa
Assādasaññāya, nibbidānupassanena abhiratisaññāya, muñcitukamyatāñāṇena
amuñcitukamyatāya, upekkhāñāṇena anupekkhāya, anulomañāṇena dhammaṭṭhitiyaṃ
nibbāne ca paṭilomabhāvassa, gotrabhunā saṅkhāranimittaggāhassa pahānaṃ, etaṃ
tadaṅgappahānaṃ nāma.
     Yaṃ pana upacārappanābhedena samādhinā pavattibhāvanivāraṇato ghaṭappahārena
viya udakapiṭṭhe sevālassa tesaṃ tesaṃ nīvaraṇādidhammānaṃ pahānaṃ. Idaṃ vikkhambhanappahānaṃ
nāma. Yaṃ catunnaṃ ariyamaggānaṃ bhāvitattā taṃtaṃmaggavato attano santāne
"diṭṭhigatānaṃ pahānāyā"tiādinā 1- nayena vuttassa samudayapakkhikassa kilesaggaṇassa
accantaappavattibhāvena pahānaṃ, idaṃ samucchedappahānaṃ nāma. Yaṃ pana phalakkhaṇe
paṭippassaddhattaṃ kilesānaṃ, idaṃ paṭippassaddhippahānaṃ nāma. Yaṃ
sabbasaṅkhatanissaṭattā 2- pahīnasabbasaṅkhataṃ nibbānaṃ, idaṃ nissaraṇappahānaṃ nāma.
Sabbampi cetaṃ pahānaṃ yasmā cāgaṭṭhena pahānaṃ, vinayaṭṭhena vinayo, tasmā "pahānavinayo"ti
vuccati. Taṃtaṃpahānavato vā tassa tassa vinayassa sambhavatopetaṃ "pahānavinayo"ti
vuccati evaṃ pahānavinayopi pañcadhā bhijjatīti veditabbo.
     Evamayaṃ saṅkhepato duvidho, pabhedo ca dasavidho vinayo bhinnasaṃvarattā
pahātabbassa ca appahīnattā yasmā etassa assutavato puthujjanassa natthi, tasmā
abhāvato tassa ayaṃ "avinīto"ti vuccatīti. Esa nayo sappurisānaṃ adassāvī
sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinītoti etthāpi. Ninnānākāraṇañhi
etaṃ atthato. Yathāha:- "yeva te ariyā, teva te. Sappurisā. Yeva te sappurisā,
teva te ariyā. Yova so ariyānaṃ dhammo. Sova so sappurisānaṃ dhammo. Yova
so sappurisānaṃ dhammo, sova so ariyānaṃ dhammo. Yeva te ariyavinayā, teva
@Footnote: 1 abhi.saṃ. 34/277/84, abhi.vi. 35/634/325  2 ka. sabbasaṅkhatassaṭattā
Te sappurisavinayā. Yeva te sappurisavinayā. Teva te ariyavinayā. Ariyeti vā
sappuriseti vā, ariyadhammeti vā sappurisadhammeti vā, ariyavinayeti vā
sappurisavinayeti vā esese eke ekaṭṭhe 1- same samabhāge tajjāte taññevā"ti.
     Kasmā pana thero attānudiṭṭhiyā katamehi vīsatiyā ākārehi abhiniveso
hotīti pucchitvā taṃ avissajjetvāva "idha assutavā puthujjano"ti evaṃ puthujjanaṃ
niddisīti? puggalādhiṭṭhānāya desanāya taṃ atthaṃ āvikātuṃ paṭhamaṃ puthujjanaṃ
niddisīti veditabbaṃ.
     [131] Evaṃ puthujjanaṃ niddisitvā idāni abhinivesuddesaṃ dassento rūpaṃ
attato samanupassatītiādimāha. Tattha rūpaṃ attato samanupassatīti rūpakkhandhaṃ
kasiṇarūpañca "attā"ti diṭṭhipassanāya samanupassati. Niddese panassa rūpakkhandhe
abhiniveso pañcakkhandhādhikārattā pākaṭoti taṃ avatvā kasiṇarūpameva "rūpan"ti
sāmaññavasena vuttanti veditabbaṃ. Rūpavantaṃ vā attānanti arūpaṃ "attā"ti
gahetvā taṃ attānaṃ rūpavantaṃ samanupassati. Attani vā rūpanti arūpameva
"attā"ti gahetvā tasmiṃ attani rūpaṃ samanupassati. Rūpasmiṃ vā attānanti arūpameva
"attā"ti gahetvā taṃ attānaṃ rūpasmiṃ samanupassati.
     Tattha rūpaṃ attato samanupassatīti suddharūpameva "attā"ti kathitaṃ. Rūpavantaṃ
vā attānaṃ, attani vā rūpaṃ, rūpasmiṃ vā attānaṃ, vedanaṃ attato samanupassati,
saññaṃ, saṅkhāre, viññāṇaṃ attato samanupassatīti imesu sattasu ṭhānesu arūpaṃ
"attā"ti kathitaṃ. Vedanāvantaṃ vā attānaṃ, attani vā vedanaṃ, vedanāya vā
attānanti evaṃ catūsu khandhesu tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ vasena dvādasasu ṭhānesu
rūpārūpamissako attā kathito. Tā pana vīsatipi diṭṭhiyo maggāvaraṇā, na saggāvaraṇā,
sotāpattimaggavajjhā.
@Footnote: 1 i. esese ekekaṭṭhe
     Idāni taṃ niddisanto kathaṃ rūpantiādimāha. Tattha paṭhavīkasiṇanti paṭhavīmaṇḍalaṃ
nissāya 1- uppāditaṃ paṭibhāganimittasaṅkhātaṃ sakalapharaṇavasena paṭhavīkasiṇaṃ. Ahanti
attānameva sandhāya gaṇhāti. Attanti attānaṃ. Advayanti ekameva.
Telappadīpassāti telayuttassa padīpassa. Jhāyatoti jalato. Yā acci, so vaṇṇotiādi
acciṃ muñcitvā vaṇṇassa abhāvato vuttaṃ. Yā ca diṭṭhi yañca vatthūti
tadubhayaṃ ekato katvā rūpavatthukā attānudiṭṭhi vuccatīti attho.
     Āpokasiṇādīni āpādīni nissāya 2- uppāditakasiṇanimittāneva.
Paricchinnākāsakasiṇaṃ pana rūpajjhānassa ārammaṇaṃ hontampi ākāsakasiṇanti vuccamāne
arūpajjhānārammaṇena kasiṇugghāṭimākāsena saṅkiṇṇaṃ hotīti na gahitanti
veditabbaṃ. Rūpādhikārattā viññāṇakasiṇaṃ na gahetabbamevāti.
     Idhekacco vedanaṃ saññaṃ saṅkhāre viññāṇaṃ attato samanupassatīti
cattāro khandhe abhinditvā ekato gahaṇavasena vuttaṃ. So hi cittacetasikānaṃ
visuṃ visuṃ karaṇe asamatthattā sabbe ekato katvā "attā"ti gaṇhāti. Iminā
rūpena rūpavāti ettha sarīrarūpampi kasiṇarūpampi labbhati. Chāyāsampannoti chāyāya
sampanno aviraḷo 3-. Tamenāti ettha enasaddo nipātamattaṃ, tametanti 4- vā
attho. Chāyāvāti vijjamānacchāyo. Rūpaṃ attāti aggahitepi rūpaṃ amuñcitvā
diṭṭhiyā uppannattā rūpavatthukāti vuttaṃ.
     Attani rūpaṃ samanupassatīti sarīrarūpassa kasiṇarūpassa ca cittanissitattā tasmiṃ
arūpasamudāye attani taṃ rūpaṃ samanupassati. Ayaṃ gandhoti ghāyitagandhaṃ āha. Imasmiṃ
puppheti pupphanissitattā gandhassa evamāha.
@Footnote: 1 Sī. pathavīmaṇḍalaṃ, taṃ nissāya  2 i. ālokakasiṇādīni nissāya
@3 Sī.,i. aviruḷo  4 Sī. tanti
     Rūpasmiṃ attānaṃ samanupassatīti yattha rūpaṃ gacchati, tattha cittaṃ gacchati.
Tasmā rūpanissitaṃ cittaṃ gahetvā taṃ arūpasamudāyaṃ attānaṃ tasmiṃ rūpe samanupassati.
Oḷārikattā rūpassa oḷārikādhāraṃ karaṇḍakamāha.
     [132] Idhekacco cakkhusamphassajaṃ vedanantiādīsu visuṃ visuṃ vedanāya
diṭṭhiggahaṇe asatipi vedanāti ekaggahaṇena gahite sabbāsaṃ vedanānaṃ antagodhattā
visuṃ visuṃ gahitā eva hontīti visuṃ visuṃ yojanā katāti veditabbā. So hi
anubhavanavasena vedanāya oḷārikattā vedanaṃyeva "attā"ti gaṇhāti. Saññaṃ saṅkhāre
viññāṇaṃ rūpaṃ attato samanupassatīti saññādayo arūpadhamme rūpañca ekato
katvā "attā"ti samanupassati. Ummattako viya hi puthujjano yathā yathā upaṭṭhāti,
tathā tathā gaṇhāti.
     [133] Cakkhusamphassajaṃ saññantiādīsu sañjānanavasena saññāya pākaṭattā
saññaṃ "attā"ti gaṇhāti. Sesaṃ vedanāya vuttanayena veditabbaṃ.
     [134] Cakkhusamphassajaṃ cetanantiādīsu saṅkhārakkhandhapariyāpannesu dhammesu
cetanāya padhānattā pākaṭattā ca cetanā eva niddiṭṭhā. Tāya itarepi niddiṭṭhāva
honti. So pana cetasikabhāvavasena pākaṭattā cetanaṃ "attā"ti gaṇhāti. Sesaṃ
vuttanayameva.
     [135] Cakkhuviññāṇantiādīsu vijānanavasena cittassa pākaṭattā cittaṃ
"attā"ti gaṇhāti. Sesametthāpi vuttanayameva.
                    Attānudiṭṭhiniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
                      --------------------
                      3. Micchādiṭṭhiniddesavaṇṇanā
     [136] Micchādiṭṭhi heṭṭhā vuttatthāyeva. Ayaṃ pana aparo nayo:- natthi
dinnanti ucchedadiṭṭhikattā dānaphalaṃ paṭikkhipati. Natthi yiṭṭhanti ettha
yiṭṭhanti khuddakayañño. Hutanti mahāyañño. Dvinnampi phalaṃ paṭikkhipati. Natthi
sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipākoti dānaphalassa paṭikkhittattā sīlādīnaṃ
puññakammānaṃ, pāṇātipātādīnaṃ pāpakammānaṃ phalaṃ paṭikkhipati. Natthi ayaṃ lokoti pure
katena kammunā. Natthi paro lokoti idha katena kammunā. Natthi mātā,
natthi pitāti tesu katakammānaṃ phalaṃ paṭikkhipati. Natthi sattā opapātikāti kammahetukaṃ
upapattiṃ 1- paṭikkhipati. Natthi loke samaṇabrāhmaṇā .pe. Pavedentīti idhalokaparaloke
passituṃ abhiññāpaṭilābhāya paṭipadaṃ paṭikkhipati. Idha pāḷiyaṃ pana natthi dinnanti
vatthūti natthi dinnanti vuccamānaṃ dānaṃ, tassā diṭṭhiyā vatthūti attho.
Evaṃvādo micchāti evaṃ natthi dinnanti vādo vacanaṃ micchā viparītoti attho.
                      4. Sakkāyadiṭṭhiniddesavaṇṇanā
     [137] Sakkāyadiṭṭhīti 2- pana attānudiṭṭhiyeva, aññattha āgatapariyāyavacana-
dassanatthaṃ vuttāti veditabbā.
                      5. Sassatadiṭṭhiniddesavaṇṇanā
     [138] Sakkāyavatthukāya sassatadiṭṭhiyāti kammadhārayasamāso. Rūpavantaṃ vā
attānantiādīnaṃ paṇṇarasannaṃ vacanānaṃ ante samanupassatīti sambandho kātabbo,
pāṭho vā. Aññathā hi na ghaṭīyatīti. Evaṃ "rūpavantaṃ vā attānaṃ samanupassatī"ti
ekameva dassetvā sesā cuddasa saṅkhittā.
@Footnote: 1 ka. uppattiṃ  2 cha.Ma. sakkāyadiṭṭhi
                      6. Ucchedadiṭṭhiniddesavaṇṇanā
     [139] Sakkāyavatthukāya ucchedadiṭṭhiyāti 1- evaṃ "rūpaṃ attato samanupassatī"ti
ekameva dassetvā sesā catasso saṅkhittā.
                    7. Antaggāhikādiṭṭhiniddesavaṇṇanā
     [140] Antaggāhikāya diṭṭhiyā paṭhamavāre ākārapucchā. Dutiye ākāragahaṇaṃ.
Tatiye ākāravissajjanaṃ. Tattha lokoti attā. So antoti aññamaññapaṭipakkhesu
sassatucchedantesu sassataggāhe sassatanto, asassataggāhe ucchedanto. Parittaṃ
okāsanti suppamattaṃ vā sarāvamattaṃ vā khuddakaṃ ṭhānaṃ. Nīlakato pharatīti nīlanti
ārammaṇaṃ karoti. Ayaṃ lokoti attānaṃ sandhāya vuttaṃ. Parivaṭumoti samantato
paricchedavā. Antasaññīti antavātisaññī. Anto assa atthīti antoti gahetabbaṃ.
Yaṃ pharatīti yaṃ kasiṇarūpaṃ pharati. Taṃ vatthu ceva loko cāti taṃ kasiṇarūpaṃ ārammaṇañceva
ālokiyaṭṭhena loko ca. Yena pharatīti yena cittena pharati. So attā ceva loko
cāti attānamapekkhitvā pulliṅgaṃ kataṃ, taṃ cittaṃ attā ceva ālokanaṭṭhena loko
cāti vuttaṃ hoti. Antavāti anto. Obhāsakato pharatīti ālokakasiṇavasena
tejokasiṇavasena odātakasiṇavasena vā obhāsoti pharati. Nīlādīnaṃ pañcannaṃ
pabhassarakasiṇānaṃyeva gahitattā paṭhavīāpovāyokasiṇavasena attābhiniveso na hotīti
gahetabbaṃ.
     Vipulaṃ okāsanti khalamaṇḍalamattādivasena mahantaṃ ṭhānaṃ. Anantavāti
vuddhaanantavā. Apariyantoti vuddhaapariyanto. Anantasaññīti anantotisaññī. Taṃ
jīvanti so jīvo. Liṅgavipallāso kato. Jīvoti ca attā eva. Rūpādīni pañcapi
parivaṭumaṭṭhena sarīraṃ. Jīvaṃ na sarīranti attasaṅkhāto jīvo rūpasaṅkhātaṃ sarīraṃ na
hoti. Esa nayo vedanādīsu. Tathāgatoti satto. Arahanti 2- eke. Paraṃ
@Footnote: 1 cha.Ma. ucchedadiṭṭhiyā  2 Sī. arahāti
Maraṇāti maraṇato uddhaṃ, paraloketi attho. Rūpaṃ idheva maraṇadhammanti attano
pākaṭakkhandhasīsena pañcakkhandhaggahaṇaṃ, taṃ imasmiṃyeva loke nassanapakatikanti attho.
Sesakkhandhesupi eseva nayo. Kāyassa bhedāti khandhapañcakasaṅkhātassa kāyassa
bhedato paraṃ. Iminā vacanena "paraṃ maraṇā"ti etassa uddesassa attho
vutto. Hotipītiādīsu hotīti mūlapadaṃ. Catūsupi apisaddo samuccayattho. Tiṭṭhatīti
sassatattā tiṭṭhati, na cavatīti attho. "hotī"ti padassa vā atthavisesanatthaṃ
"tiṭṭhatī"ti padaṃ vuttanti veditabbaṃ. Uppajjatīti aṇḍajajalābujayonipavesavasena
uppajjati nāma. Nibbattatīti saṃsedajaopapātikāyonipavesavasena nibbattati nāmāti
atthayojanā veditabbā. Ucchijjatīti pabandhābhāvavasena. Vinassatīti bhaṅgavasena. Na hoti
paraṃ maraṇāti purimapadānaṃ atthavivaraṇaṃ, cutito uddhaṃ na vijjatīti attho. Hoti ca
na ca hotīti ekaccasassatikānaṃ diṭṭhi, ekena pariyāyena hoti, ekena pariyāyena
na hotīti attho. Jīvabhāvena hoti, pubbajīvassa abhāvena na hotīti vuttaṃ hoti.
Neva hoti na na hotīti amarāvikkhepikānaṃ diṭṭhi, hotīti ca neva hoti,
na hotīti ca na hotīti attho. Anuvādabhayā musāvādabhayā ca mandattā momūhattā
ca pubbavuttanayassa 1- paṭikkhepamattaṃ karoti. Imehi paññāsāya ākārehīti
yathāvuttānaṃ dasannaṃ pañcakānaṃ vasena paññāsāya ākārehīti.
                     8. Pubbantānudiṭṭhiniddesavaṇṇanā
     [141] Pubbantāparantānudiṭṭhīsu sassataṃ vadantīti sassatavādā. Atha vā
vadanti etenāti vādo, diṭṭhigatassetaṃ adhivacanaṃ. Sassatanti vādopi sassatayogena
sassato, sassato vādo etesanti sassatavādā. Tathā ekaccaṃ sassatanti vādo
ekaccasassato, so etesaṃ atthīti ekaccasassatikā. Tathā antavā, anantavā,
antavā ca anantavā ca, nevantavā nānantavāti pavatto vādo antānanto,
@Footnote: 1 Ma. pubbavuttadvayassa
So etesaṃ atthīti antānantikā. Na maratīti amaRā. Kā sā? "evampi me
no"tiādinā 1- nayena pariyantarahitassa diṭṭhigatikassa diṭṭhi ceva vācā ca. Vividho
khepo vikkhepo, amarāya diṭṭhiyā, vācāya vā vikkhepo amarāvikkhepo, so etesaṃ
atthīti amarāvikkhepikā. Aparo nayo:- amarā nāma macchajāti, sā
ummujjananimujjanādivasena udake sandhāvamānā gahetuṃ na sakkā hoti, evamevaṃ ayampi
vādo ito cito ca sandhāvati, gāhaṃ na upagacchatīti amarāvīkkhepoti vuccati,
so etesaṃ atthīti amarāvikkhepikā. Adhiccasamuppannoti akāraṇasamuppanno attā
ca loko cāti dassanaṃ adhiccasamuppannaṃ, taṃ etesaṃ atthīti adhiccasamuppannikā.
                     9. Aparantānudiṭṭhiniddesavaṇṇanā
     [142] Saññiṃ vadantīti saññīvādā. Asaññiṃ vadantīti asaññīvādā.
Nevasaññīnāsaññiṃ vadantīti nevasaññīnāsaññīvādā. Atha vā saññīti pavatto
vādo saññīvādo, so yesaṃ atthīti te saññīvādā, tathā asaññīvādā,
nevasaññīnāsaññīvādā ca. Ucchedaṃ vadantīti ucchedavādā. Diṭṭhadhammoti
paccakkhadhammo, tattha tattha paṭiladdhaattabhāvassetaṃ adhivacanaṃ. Diṭṭhadhamme nibbānaṃ
diṭṭhadhammanibbānaṃ, imasmiṃyeva attabhāve dukkhavūpasamoti attho, taṃ vadantīti
diṭṭhadhammanibbānavādā. Imasmiṃ panatthe vitthāriyamāne sāṭṭhakathaṃ sakalaṃ
brahmajālasuttaṃ vattabbaṃ hoti. Evañca sati atipapañco hotīti na
vitthārito. Tadatthikehi taṃ apekkhitvā gahetabbo.
                  10-12. Saññojanikādidiṭṭhiniddesavaṇṇanā
     [143] Yasmā saññojanikā diṭṭhi sabbadiṭṭhisādhāraṇā, tasmā tassā
sabbadiṭṭhisaññojanattā sabbadiṭṭhisādhāraṇo attho niddiṭṭho. So heṭṭhā
vuttadiṭṭhipariyuṭṭhānāneva veditabbo 2-.
@Footnote: 1 dī.Sī. 9/61/26  2 cha.Ma. veditabboti padaṃ natthi
     [144] Mānavinibandhadiṭṭhīsu cakkhu ahanti abhinivesaparāmāsoti mānapubbako
abhinivesaparāmāso. Na hi diṭṭhi mānasampayuttā hoti. Teneva ca mānavinibandhāti
vuttaṃ, mānapaṭibandhā mānamūlakāti attho.
     [145] Cakkhuṃ mamanti abhinivesaparāmāsoti etthāpi eseva nayo, ettha
pana "mamā"ti anunāsikāgamo veditabbo. "ahan"ti mānavinibandhāya rūpādīnipi
ajjhattikāneva. Na hi kasiṇarūpaṃ vinā bāhirāni "ahan"ti gaṇhāti. "maman"ti
mānavinibandhāya pana bāhirānipi labbhanti. Bāhirānipi hi "maman"ti gaṇhāti.
Yasmā pana dukkhā vedanā aniṭṭhattā mānavatthu na hoti, tasmā cha vedanā
tāsaṃ mūlapaccayā cha phassā ca na gahitā. Saññādayo pana idha pacchinnattā
na gahitāti veditabbā.
                  13. Attavādapaṭisaṃyuttadiṭṭhiniddesavaṇṇanā
     [146] Attavādapaṭisaṃyuttā diṭṭhi attānudiṭṭhiyeva. Attāti vādena
paṭisaṃyuttattā puna evaṃ vuttā.
                  14. Lokavādapaṭisaṃyuttadiṭṭhiniddesavaṇṇanā
     [147] Attā ca loko cāti so eva attā ca ālokanaṭṭhena loko
cāti attho. Sassatoti sassatavādānaṃ diṭṭhi. Asassatoti ucchedavādānaṃ. Sassato
ca asassato cāti ekaccasassatikānaṃ. Neva sassato nāsassatoti
amarāvikkhepikānaṃ. Antavāti parittakasiṇalābhīnaṃ takkikānañca nigaṇṭhājīvikānañca. Atha
vā ucchedavādino "satto jātiyā pubbantavā, maraṇena aparantavā"ti vadanti.
Adhiccasamuppannikā "satto jātiyā pubbantavā"ti vadanti. Anantavāti
appamāṇakasiṇalābhīnaṃ. Sassatavādino pana "pubbantāparantā natthi, tena
Anantavā"ti vadanti. Adhiccasamuppannikā "aparantena anantavā"ti vadanti. Antavā
ca anantavā cāti uddhamadho avaḍḍhitvā tiriyaṃ vaḍḍhitakasiṇānaṃ. Neva antavā
na anantavāti amarāvikkhepikānaṃ 1-.
                      ---------------------
                    15-16. Bhavavibhavadiṭṭhiniddesavaṇṇanā
     [148] Bhavavibhavadiṭṭhīnaṃ yathāvuttadiṭṭhito visuṃ abhinivesābhāvato visuṃ niddesaṃ
akatvā yathāvuttadiṭṭhīnaṃyeva vasena "olīyanaṃ atidhāvanan"ti ekekaṃ ākāraṃ niddisituṃ
pucchaṃ akatvā ca olīyanābhiniveso bhavadiṭṭhi, atidhāvanābhiniveso vibhavadiṭṭhīti āha.
Tattha "bhavanirodhāya dhamme desiyamāne cittaṃ na pakkhandatī"ti 2-
vuttaolīyanābhiniveso 3-, sassatasaññāya nibbānato saṅkocanābhinivesoti attho.
"bhaveneva kho paneke aṭṭīyamānā harāyamānā jigucchamānā vibhavaṃ abhinandantī"ti 2-
vuttaatidhāvanābhiniveso 3-, ucchedasaññāya nirodhagāminipaṭipadātikkamanābhinivesoti
attho.
     Idāni tāva bhavavibhavadiṭṭhiyo sabbadiṭṭhīsu yojetvā dassetuṃ
assādadiṭṭhiyātiādimāha. Tattha yasmā assādadiṭṭhikā sassataṃ vā ucchedaṃ vā
nissāya "natthi kāmesu doso"ti gaṇhanti, tasmā pañcattiṃsākārāpi assādadiṭṭhiyo
siyā bhavadiṭṭhiyo, siyā vibhavadiṭṭhiyoti vuttā. Tattha yasmā ekekāpi diṭṭhiyo
sassataggāhavasena bhavadiṭṭhiyo bhaveyyuṃ, ucchedaggāhavasena vibhavadiṭṭhiyo bhaveyyunti
attho. Attānudiṭṭhiyā rūpaṃ attato samanupassati, vedanaṃ, saññaṃ, saṅkhāre, viññāṇaṃ
attato samanupassatīti pañcasu rūpādito attano anaññattā tesu ucchinnesu
attā ucchinnoti gahaṇato pañca vibhavadiṭṭhiyoti vuttaṃ. Sesesu pañcadasasu
@Footnote: 1 Sī. nevantavānānantavāti amarāvikkhepikānaṃ etaṃ  2 khu.iti. 25/49/270  3 Sī.
@vuttaṃ
Ṭhānesu rūpādito attano aññattā tesu ucchinnesupi "attā sassato"ti
gahaṇato paṇṇarasa bhavadiṭṭhiyoti vuttaṃ.
     Micchādiṭṭhiyā "sabbāva tā vibhavadiṭṭhiyo"ti. Ucchedavasena pavattattā
antavānantavādiṭṭhīsu parittārammaṇaappamāṇārammaṇajjhānalābhino dibbacakkhunā 1-
rūpadhātuyā cavitvā satte aññattha uppanne passitvā bhavadiṭṭhiṃ apassitvā
vibhavadiṭṭhiṃ gaṇhanti. Tasmā tattha siyā bhavadiṭṭhiyo, siyā vibhavadiṭṭhiyoti vuttaṃ.
Hoti ca na ca hotīti ettha hoti cāti bhavadiṭṭhi, na ca hotīti vibhavadiṭṭhi.
Neva hoti na na hotīti ettha neva hotīti vibhavadiṭṭhi. Na na hotīti bhavadiṭṭhi.
Tasmā tattha "siyā"ti vuttaṃ.
     Pubbantānudiṭṭhiyā ekaccasassatikā sassatañca paññapenti, asassatañca
paññapenti. Tasmā sā bhavadiṭṭhi ca vibhavadiṭṭhi ca hoti. Cattāro antānantikā
antānantaṃ attānaṃ paññapenti. Tasmā sā attānudiṭṭhisadisā bhavadiṭṭhi
ca vibhavadiṭṭhi ca. Cattāro amarāvikkhepikā bhavadiṭṭhiṃ vā vibhavadiṭṭhiṃ vā nissāya
vācāvikkhepaṃ āpajjanti, avasesā pana bhavadiṭṭhiyova. Tasmā te te sandhāya
"siyā"ti vuttaṃ. Aparantānudiṭṭhiyā satta ucchedavādā vibhavadiṭṭhiyo, avasesā
bhavadiṭṭhiyo. Tasmā te te sandhāya "siyā"ti vuttaṃ. Saññojanikadiṭṭhiyā sabbadiṭṭhīnaṃ
vasena "siyā"ti vuttaṃ. Ahanti mānavinibandhāya diṭṭhiyā cakkhādīnaṃ ahanti gahitattā
tesaṃ vināse attā vinaṭṭho hotīti sabbāva tā vibhavadiṭṭhiyoti vuttaṃ.
Attānudiṭṭhiyo viya mamanti mānavinibandhāya diṭṭhiyā cakkhādito attano aññattā
tesaṃ vināsepi attā na vinassatīti sabbāva tā diṭṭhiyoti vuttaṃ.
Lokavādapaṭisaṃyuttāya diṭṭhiyā "sassato attā ca loko cā"tiādinā 2- nayena
vuttattā bhavavibhavadiṭṭhi
@Footnote: 1 Sī. dibbacakkhukā  2 khu.paṭi. 31/147/167
Pākaṭāyeva. Ettāvatā assādadiṭṭhādikā vibhavadiṭṭhipariyosānā soḷasa diṭṭhiyo
tīṇi satañca diṭṭhābhinivesā niddiṭṭhā honti. Attānudiṭṭhi ca sakkāyadiṭṭhi ca
attavādapaṭisaññuttā diṭṭhi ca atthato ekā pariyāyena tividhā vuttā. Saññojanikā
pana diṭṭhi avatthābhedena sabbāpi diṭṭhiyo honti.
     Idāni sabbāva tā diṭṭhiyo assādadiṭṭhiyotiādi aññena pariyāyena
yathāyogaṃ diṭṭhisaṃsandanā. Tattha sabbāva tā diṭṭhiyoti yathāvuttā anavasesā
diṭṭhiyo. Diṭṭhirāgarattattā taṇhāssādanissitattā ca assādadiṭṭhiyo,
attasinehānugatattā attānudiṭṭhiyo, viparītadassanattā micchādiṭṭhiyo,
khandhavatthukattā sakkāyadiṭṭhiyo, ekekassa antassa gahitattā antaggāhikā
diṭṭhiyo, anatthasaṃyojanikattā 1- saṃyojanikā diṭṭhiyo, attavādena yuttattā
attavādapaṭisaṃyuttā diṭṭhiyoti imā satta diṭṭhiyo sabbadiṭṭhisaṅgāhikā, sesā pana
navadiṭṭhiyo na sabbadiṭṭhisaṅgāhikā.
     Idāni vitthārato vuttā sabbāva tā diṭṭhiyo dvīsuyeva diṭṭhīsu saṅkhipitvā
sattānaṃ diṭṭhidvayanissayaṃ dassento bhavañca diṭṭhintigāthamāha. Sabbāpi hi tā
diṭṭhiyo bhavadiṭṭhī vā honti vibhavadiṭṭhī vā. Bhavañca diṭṭhiṃ vibhavañca diṭṭhinti
ettha pana casaddo diṭṭhameva samuccinoti, na nissayaṃ na hi eko
bhavavibhavadiṭṭhidvayaṃ nissayati. Yathāha:- "iti bhavadiṭṭhisannissitā vā sattā honti
vibhavadiṭṭhisannissitā vā"ti 2-. Takkikāti takkena vadantīti takkikā. Te hi
diṭṭhigatikā sabhāvapaṭivedhapaññāya abhāvā kevalaṃ takkena vattanti. Yepi ca jhānalābhino
abhiññālābhino vā diṭṭhiṃ gaṇhanti, tepi takketvā gahaṇato takkikā eva.
Nissitā seti nissitāti attho. Ekameva padaṃ "se"ti nipātamattaṃ vā. Tesaṃ
@Footnote: 1 i. anattasaṃyojanikattā  2 khu.paṭi. 31/113/127
Nirodhamhi na ha'tthi ñāṇanti diṭṭhinissayassa kāraṇavacanametaṃ. Sakkāyadiṭṭhinirodhe
nibbāne yasmā tesaṃ ñāṇaṃ natthi, tasmā etaṃ diṭṭhidvayaṃ nissitāti attho.
"na hi atthi ñāṇan"ti ettha hikāro kāraṇopadese nipāto. Yatthāyaṃ loko
viparītasaññīti yattha sukhe nirodhamhi ayaṃ sadevako loko "dukkha"miti viparītasaññī
hoti, tasmiṃ nirodhamhi na ha'tthi ñāṇanti sambandho. Dukkhamiti viparītasaññitāya
idaṃ vuttaṃ:-
             "rūpā saddā rasā gandhā  phassā dhammā ca kevalā
             iṭṭhā kantā manāpā ca   yāvatat'thīti vuccati.
             Sadevakassa lokassa       ete vo sukhasammatā
             yattha cete nirujjhanti     taṃ nesaṃ dukkhasammataṃ.
             Sukhanti diṭṭhamariyehi       sakkāyassu'parodhanaṃ
             paccanīkamidaṃ hoti         sabbalokena passataṃ.
             Yaṃ pare sukhato āhu      tadariyā āhu dukkhato
             yaṃ pare dukkhato āhu     tadariyā sukhato vidū.
             Passa dhammaṃ durājānaṃ      sampamūḷhettha'viddasu 1-
             nivutānaṃ tamo hoti       andhakāro apassataṃ.
             Satañca vivaṭaṃ hoti        āloko passatāmiva 2-
             santike na vijānanti      magā dhammassa'kovidā.
             Bhavarāgaparetehi         bhavasotānusāribhi
             māradheyyānupannehi      nāyaṃ dhammo susambudho.
@Footnote: 1 Sī. sammūḷhettha aviddasu  2 Sī. passatāmidha
             Ko nu aññatra ariyebhi    padaṃ sambuddhumarahati
             yaṃ padaṃ sammadaññāya       parinibbanti anāsavā"ti 1-.
     [149] Idāni sabbāsaṃ diṭṭhīnaṃ diṭṭhidvayabhāvaṃ diṭṭhisamugghātañca sammādiṭṭhiṃ
suttato dassetukāmo dvīhi bhikkhaveti suttaṃ āhari. Tattha devāti brahmānopi
vuccanti. Olīyantīti saṅkucanti. Atidhāvantīti atikkamitvā gacchanti.
Cakkhumantoti paññavanto. Casaddo atirekattho. Bhavārāmāti bhavo ārāmo abhiramaṭṭhānaṃ
etesanti bhavārāmā. Bhavaratāti bhave abhiratā. Bhavasammuditāti bhavena santuṭṭhā.
Desiyamāneti tathāgatena vā tathāgatasāvakena vā desiyamāne. Na pakkhandatīti
dhammadesanaṃ vā bhavanirodhaṃ vā na pavisati. Na pasīdatīti tattha pasādaṃ na pāpuṇāti.
Na santiṭṭhatīti tattha na patiṭṭhāti. Nādhimuccatīti tattha ghanabhāvaṃ na pāpuṇāti
ettāvatā sassatadiṭṭhi vuttā.
     Aṭṭīyamānāti dukkhaṃ pāpuṇamānā. Harāyamānāti lajjaṃ pāpuṇamānā.
Jigucchamānāti jigucchaṃ pāpuṇamānā. Vibhavaṃ abhinandantīti ucchedaṃ paṭicca
tussanti, ucchedaṃ patthayantīti vā attho. Kirāti anussavanatthe nipāto. Bhoti
ālapanametaṃ 2-. Santanti nibbutaṃ. Paṇītanti dukkhabhāvato paṇītaṃ, padhānabhāvaṃ nītanti
vā paṇītaṃ. Yāthāvanti yathāsabhāvaṃ. Ettāvatā ucchedadiṭṭhi vuttā.
     Idhāti imasmiṃ sāsane. Bhūtanti hetuto sañjātaṃ khandhapañcakasaṅkhātaṃ
dukkhaṃ. Bhūtato passatīti idaṃ bhūtaṃ dukkhanti passati. Nibbidāyāti vipassanatthāya.
Virāgāyāti ariyamaggatthāya. Nirodhāyāti nibbānatthāya. Paṭipanno hotīti
tadanurūpaṃ paṭipadaṃ paṭipanno hoti. Evaṃ passantīti iminā pakārena pubbabhāge
@Footnote: 1 saṃ.saḷā. 18/136/120, khu.su. 25/765-772/484-5  2 Sī. ālapanamattaṃ
Lokiyañāṇena, paṭivedhakāle lokuttarañāṇena passanti. Ettāvatā sammādiṭṭhi
vuttā.
     Idāni dvīhi gāthāhi tassā sammādiṭṭhiyā ānisaṃsaṃ dasseti. Tattha
yo bhūtaṃ bhūtato disvāti dukkhaṃ pariññābhisamayena abhisametvāti attho. Bhūtassa
ca atikkamanti nirodhaṃ sacchikiriyābhisamayena abhisametvāti attho. Yathābhūte'-
dhimuccatīti maggabhāvanābhisamayavasena yathāsabhāve nirodhe "etaṃ santaṃ, etaṃ paṇītan"ti
adhimuccati. Bhavataṇhā parikkhayāti samudayassa pahānenāti attho. Asatipi cettha
saccānaṃ nānābhisamayatte "disvā"ti pubbakālikavacanaṃ saddhiṃ pubbabhāgapaṭipadāya
vohāravasena vuttanti veditabbaṃ. Na hi pubbaṃ passitvā pacchā adhimuccati.
Catusaccābhisamayo samānakālameva hoti. Samānakālepi vā pubbakālikāni padāni bhavantīti
na doso. Sa veti ekaṃsena so arahaṃ. Bhūtapariññātoti dukkhaṃ pariññātavā.
Vītataṇhoti vigatataṇho. Bhavābhaveti  khuddake ca mahante ca bhave. Vuddhiatthepi
hi akārassa sambhavato abhavoti mahābhavo. So pana khuddakamahantabhāvo
upādāyupādāya veditabbo. Atha vā bhaveti sassate. Abhaveti ucchede. Tadubhayepi
diṭṭhirāgābhāvena vītataṇho. Bhūtassa vibhavāti vaṭṭadukkhassa samucchedā. Nāgacchati
punabbhavanti arahato parinibbānaṃ vuttaṃ.
     [150] Tayo puggalātiādi micchādiṭṭhikagarahaṇatthaṃ sammādiṭṭhikapasaṃsanatthaṃ
vuttaṃ. Tattha virūpabhāvaṃ pannā gatā diṭṭhi etesanti vipannadiṭṭhī. Sundarabhāvaṃ
pannā gatā diṭṭhi etesanti sampannadiṭṭhī. Titthiyoti titthaṃ vuccati diṭṭhi, taṃ
paṭipannattā titthe sādhu, titthaṃ yassa atthīti vā titthiyo. Ito bahiddhā
pabbajjūpagato. Titthiyasāvakoti tesaṃ diṭṭhānugatimāpanno gahaṭṭho. Yo ca
micchādiṭṭhikoti tadubhayabhāvaṃ anupagantvā yāya kāyaci diṭṭhiyā micchādiṭṭhiko.
     Tathāgatoti sammāsambuddho. Paccekabuddhopi ettheva saṅgahito.
Tathāgatasāvakoti maggappatto phalappatto ca. Yo ca sammādiṭṭhikoti tadubhayavinimutto
lokiyasammādiṭṭhiyā sammādiṭṭhiko.
     Gāthāsu kodhanoti yo abhiṇhaṃ kujjhati, so. Upanāhīti tameva kodhaṃ
vaḍḍhetvā upanandhanasīlo. Pāpamakkhīti lāmakabhūtamakkhavā. Māyāvīti
katapāpapaṭicchādanavā. Vasaloti hīnajacco. Visuddhoti ñāṇadassanavisudadhiyā visuddho.
Suddhataṃ gatoti maggaphalasaṅkhātaṃ suddhabhāvaṃ gato. Medhāvīti paññavā. Imāya gāthāya
lokuttarasammādiṭṭhisampanno eva thomito.
     Vipannadiṭṭhiyo sampannadiṭṭhiyoti puggalavohāraṃ pahāya dhammameva garahanto
thomento ca āha. Etaṃ mamāti taṇhāmaññanavasena diṭṭhi. Esohamasmīti
mānamaññanamūlikā diṭṭhi. Eso me attāti diṭṭhimaññanameva.
     Etaṃ mamāti kā diṭṭhītiādīhi tissannaṃ vipannadiṭṭhīnaṃ vibhāgañca gaṇanañca
kālasaṅgahañca pucchitvā vissajjanaṃ kataṃ. Tattha kā diṭṭhīti anekāsu diṭṭhīsu katamā
diṭṭhīti attho. Katamantānuggahitāti pubbantāparantasaṅkhātakāladvaye katamena
kālena anuggahitā. Anubaddhāti attho. Yasmā "etaṃ mamā"ti parāmasanto "etaṃ
mama ahosi, evaṃ mama ahosi, ettakaṃ mama ahosī"ti atītaṃ vatthuṃ apadisitvā
parāmasati, tasmā pubbantānudiṭṭhi hoti. Pubbantānuggahitā ca tā diṭṭhiyo
honti. Yasmā "esohamasmī"ti parāmasanto "imināhaṃ sīlena vā vatena vā
tapena vā brahmacariyena vā esosmi visujjhissāmī"ti anāgataphalaṃ upādāya
parāmasati, tasmā aparantānudiṭṭhi hoti. Aparantānuggahitā ca tā diṭṭhiyo
honti. Yasmā "eso me attā"ti parāmasanto atītānāgataṃ upādinnasantatiṃ
upādāya "eso me attā"ti parāmasati, sakkāyadiṭṭhivasena ca parāmasati, tasmā
Sakkāyadiṭṭhi hoti, pubbantāparantānuggahitā ca tā diṭṭhiyo honti. Yasmā pana
sakkāyadiṭṭhippamukhāyeva dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo honti, sakkāyadiṭṭhisamugghāteneva ca
dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo samugghātaṃ gacchanti, tasmā sakkāyadiṭṭhippamukhena dvāsaṭṭhi
diṭṭhigatānīti vuttā, sakkāyadiṭṭhippamukhena sakkāyadiṭṭhidvārena dvāsaṭṭhi
diṭṭhigatāni hontīti attho. Sakkāyadiṭṭhippamukhānīti pāṭho sundarataro.
Sakkāyadiṭṭhi pamukhā ādi etesanti sakkāyadiṭṭhippamukhāni. Kāni tāni?
Dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni.
     "kā diṭṭhī"ti pucchāya vīsativatthukā attānudiṭṭhi, vīsativatthukā
sakkāyadiṭṭhīti vissajjanaṃ. "kati diṭṭhiyo"ti pucchāya sakkāyadiṭṭhippamukhāni
dvāsaṭṭhi diṭṭhagatānīti vissajjanaṃ. Sāyeva pana sakkāyadiṭṭhi "eso mama attā"ti
vacanasāmaññena attānudiṭṭhīti vuttā. Tassā vuttāya attavādapaṭisaññuttā 1-
diṭṭhipi vuttāyeva hoti.
     [151] Ye keci bhikkhavetiādisuttāharaṇaṃ sampannadiṭṭhipuggalasambandhena
sampannadiṭṭhipuggalavibhāgadassanatthaṃ 2- kataṃ. Tattha niṭṭhaṃ gatāti maggañāṇavasena
sammāsambuddho bhagavāti nicchayaṃ gatā. Nibbematikāti attho. Niṭṭhāgatāti pāṭho 3-
samāsapadaṃ hoti, attho pana soyeva. Diṭṭhisampannāti diṭṭhiyā sundarabhāvaṃ
gatā. Idha niṭṭhāti imissā kāmadhātuyā parinibbānaṃ. Idha vihāya niṭṭhāti imaṃ
kāmabhavaṃ vijahitvā suddhāvāsabrahmaloke parinibbānaṃ. Sattakkhattuparamassāti
sattakkhattuparamā sattavāraparamā bhavūpapatti attabhāvaggahaṇaṃ assa, tato paraṃ
aṭṭhamaṃ bhavaṃ nādiyatīti sattakkhattuparamo. Tassa sattakkhattuparamassa sotāpannassa.
Kolaṃkolassāti kulato kulaṃ gacchatīti kolaṃkolo. Sotāpattiphalasacchikiriyato hi paṭṭhāya
nīce kule upapatti nāma natthi, mahābhogakulesuyeva nibbattatīti attho. Tassa
@Footnote: 1 ka....paṭisaṃyuttā  2 i. sammapannadiṭṭhipuggalavisesadassanatthaṃ  3 Ma. pāṭhe
Kolaṃkolassa sotāpannassa. Ekabījissāti khandhabījaṃ nāma kathitaṃ. Yassa hi
sotāpannassa ekaṃyeva khandhabījaṃ atthi, ekaṃ attabhāvaggahaṇaṃ, so ekabījī nāma.
Tassa ekabījissa sotāpannassa. Bhagavatā gahitanāmavasenevetāni 1- etesaṃ nāmāni.
Ettakaṃ hi ṭhānaṃ gato sattakkhattuparamo nāma hoti, ettakaṃ kolaṃkolo, ettakaṃ
ekabījīti bhagavatā etesaṃ nāmaṃ gahitaṃ. Bhagavā hi "ayaṃ ettakaṃ ṭhānaṃ gamissati,
ayaṃ ettakaṃ ṭhānaṃ gamissatī"ti ñatvā tesaṃ tāni tāni nāmāni aggahesi. Mudupañño
hi sotāpanno satta bhave nibbattento sattakkhattuparamo nāma, majjhimapañño
paraṃ chaṭṭhaṃ bhavaṃ nibbattento kolaṃkolo nāma, tikkhapañño ekaṃ bhavaṃ nibbattento
ekabījī nāma. Taṃ panetaṃ tesaṃ mudumajjhimatikkhapaññataṃ pubbahetu niyameti. Ime
tayopi sotāpannā kāmabhavavasena vuttā, rūpārūpabhave pana bahukāpi paṭisandhiyo
gaṇhanti. Sakadāgāmissāti paṭisandhivasena sakiṃ kāmabhavaṃ āgacchatīti sakadāgāmī.
Tassa sakādāgāmissa. Diṭṭheva dhamme arahāti imasmiṃyeva attabhāve arahā.
Arahantipi pāṭho. Idha niṭṭhāti kāmabhavaṃ saṃsaranteyeva sandhāya vuttaṃ. Rupārūpabhave
uppannā pana ariyā kāmabhave na uppajjanti, tattheva parinibbāyanti.
     Antarāparinibbāyissāti āyuvemajjhassa antarāyeva kilesaparinibbānena
parinibbāyanato antarāparinibbāyī. So pana  uppannasamanantarā parinibbāyī,
āyuvemajjhaṃ appatvā parinibbāyī, āyuvemajjhaṃ patvā parinibbāyīti tividho hoti.
Tassa antarāparinibbāyissa anāgāmino. Upahaccaparinibbāyissāti āyuvemajjhaṃ
atikkamitvā vā kālakiriyaṃ upagantvā vā kilesaparinibbānena parinibbānena
parinibbāyantassa anāgāmino. Asaṅkhāraparinibbāyissāti asaṅkhārena appayogena
adhimattappayogaṃ akatvāva kilesaparinibbānena parinibbāyanadhammassa anāgāmino.
Sasaṅkhāraparinibbāyissāti sasaṅkhārena dukkhena kasirena adhimattappayogaṃ
@Footnote: 1 Sī. gahitanāmavaseneva tāni, i. gahitanāmavasena cetāni
Katvāva kilesaparinibbānena parinibbāyanadhammassa anāgāmino. Uddhaṃsotassa
akaniṭṭhagāminoti uddhaṃvāhibhāvena uddhamassa taṇhāsotaṃ vaṭṭasotaṃ vāti
uddhaṃsoto, uddhaṃ vā gantvā paṭilabhitabbato uddhamassa maggasotanti uddhaṃsoto,
akaniṭṭhaṃ gacchatīti akaniṭṭhagāmī. Tassa uddhaṃsotassa akaniṭṭhagāmino anāgāmissa.
Ayampana anāgāmī catuppabhedo:- yo avihato paṭṭhāya cattāro brahmaloke
sodhetvā akaniṭṭhaṃ gantvā parinibbāyati, ayaṃ uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī nāma.
Yo heṭṭhā tayo brahmaloke sodhetvā sudassībrahmaloke ṭhatvā parinibbāyati,
ayaṃ uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmī nāma. Yo ito akaniṭṭhameva gantvā parinibbāyati,
ayaṃ na uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī nāma. Yo heṭṭhā catūsu brahmalokesu tattha
tattheva parinibbāyati, ayaṃ na uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmī nāmāti. Ime pañca
anāgāmino suddhāvāsaṃ gahetvā vuttā anāgāmino pana rūparāgārūparāgānaṃ
appahīnattā ākaṅkhamānā sesarūpārūpabhavesupi nibbattanti. Suddhāvāse
nibbattā pana aññattha na nibbattanti. Aveccappasannāti ariyamaggavasena
jānitvā bujjhitvā acalappasādena pasannā. Sotāpannāti ariyamaggasotaṃ
āpannā. Iminā sabbepi ariyaphalaṭṭhā puggalā gahitāti 1-.
                 Saddhammappakāsiniyā paṭisambhidāmaggaṭṭhakathāya
                       diṭṭhikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
                        -----------------
@Footnote: 1 i. saṅgahitāti



             The Pali Atthakatha in Roman Book 48 page 47-79. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=1047              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=1047              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=294              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=3332              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=3907              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=3907              Contents of The Tipitaka Volume 31 http://84000.org/tipitaka/read/?index_31

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]