ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 48 : PALI ROMAN Patisam.A.2 (saddhamma.2)

                            2. Ditthikatha
                      1. Assadaditthiniddesavannana
     [122] Idani nanakathanantaram kathitaya ditthikathaya anupubbaanuvannana 1-
anuppatta. Ayam hi ditthikatha nanakathaya katananaparicayassa samadhigatasammaditthissa
micchaditthimalavisodhana sukara hoti, sammaditthi ca suparisuddha hotiti
nanakathanantaram kathita. Tattha ka ditthitiadika puccha, ka ditthiti
abhinivesaparamaso ditthitiadikam pucchitapucchaya vissajjanam, katham abhinivesaparamaso
ditthitiadiko vissajjitavissajjanassa vittharaniddeso, sabbava ta ditthiyo
assadaditthiyotiadika ditthisuttasamsandanati evamime cattaro pariccheda.
Tattha pucchaparicchede tava ka ditthiti dhammapuccha sabhavapuccha. Kati
ditthitthananiti hetupuccha paccayapuccha, kittakani ditthinam karananiti attho.
Kati ditthipariyutthananiti samudacarapuccha vikarapuccha. Ditthiyo eva hi
samudacaravasena cittam pariyonandhantiyo utthahantiti ditthipariyutthanani nama
honti. Kati ditthiyoti ditthinam sankhyapuccha gananapuccha. Kati ditthabhinivesati
vatthuppabhedavasena arammanananattavasena ditthippabhedapuccha. Ditthiyo eva hi tam tam
vatthum tam tam arammanam abhinivisanti paramasantiti ditthiparamasati vuccanti. Katamo
ditthitthanasamugghatoti ditthinam patipakkhapuccha pahanupayapuccha 2-.
Ditthikaranani hi khandhadini ditthisamugghatena tasam karanani na hontiti tani ca
karanani samugghatitani nama honti. Tasma ditthitthanani samma bhusam hannanti
etenati ditthitthanasamugghatoti vuccati.
@Footnote: 1 Ma. anupubbatthanuvannana  2 Ma. pahinupayapuccha
     Idani etasam channam pucchanam ka ditthitiadini cha vissajjanani. Tattha
ka ditthiti vissajjetabbapuccha. Abhinivesaparamaso ditthiti vissajjanam. Sa 1- pana
aniccadike vatthusmim niccadivasena abhinivisati patitthahati dalham ganhatiti
abhiniveso. Aniccadiakaram atikkamitva niccantiadivasena vattamano parato amasati
ganhatiti paramaso. Atha va niccantiadikam param uttamam saccanti amasati ganhatiti
paramaso, abhiniveso ca so paramaso cati abhinivesaparamaso. Evampakaro ditthiti
kiccato ditthisabhavam vissajjeti. Tini satanti tini satani, vacanavipallaso kato.
Katamo ditthitthanasamugghatoti puccham anuddharitvava sotapattimaggo
ditthitthanasamugghatoti vissajjanam katam.
     [123] Idani katham abhinivesaparamasotiadi vittharaniddeso. Tattha rupanti
upayogavacanam. Rupam abhinivesaparamasoti sambandho. Rupanti cettha rupupadanakkhandho
kasinarupanca. "etam mama"ti abhinivesaparamaso ditthi, "esohamasmi"ti
abhinivesaparamaso ditthi, "eso me atta"ti abhinivesaparamaso ditthiti paccekam
yojetabbam. Etanti samannavacanam. Teneva "vedanam etam mama, sankhare etam mama"ti
napumsakavacanam ekavacananca katam. Esoti pana vattabbam apekkhitva pullingekavacanam 2-
katam. Etam mamati tanhamannanamulika ditthi. Esohamasmiti manamannanamulika ditthi.
     Eso me attati ditthimannana eva. Keci pana "etam mamati mamamkarakappana,
esohamasmiti ahamkarakappana, eso me attati ahamkaramamamkarakappito
attabhinivesoti ca, tatha yathakkameneva tanhamulaniveso manapaggaho,
tanhamulanivittho manapaggahito, attabhinivesoti ca, sankharanam dukkhalakkhanadassanam,
@Footnote: 1 Ma. so  2 i. pullingavacanam
Sankharanam aniccalakkhanadassanam, sankharanam tilakkhanadassanahetuko
attabhinivesoti ca, dukkhe asubhe ca sukham subhanti vipallasagatassa, anicce
niccanti vipallasagatassa, catubbidhavipallasagatassa ca attabhinivesoti ca,
pubbenivasananassa akarakappana, dibbacakkhunanassa anagatapatilabhakappana,
pubbantaparantaidappaccayatapaticcasamuppannesu dhammesu kappanissitassa
attabhinivesoti ca, nandiya atitamanvagameti, nandiya anagatam patikankhati,
paccuppannesu dhammesu samhirati attabhinivesoti ca, pubbante annanahetuka
ditthi, aparante annanahetuka ditthi, pubbantaparante idappaccayatapaticca-
samuppannesu dhammesu annanahetuko attabhiniveso"ti ca etesam tinnam
vacananam attham vannayanti.
     Ditthiyo panettha pathamam pancakkhandhavatthuka, tato chaajjhattikabahirayatana-
vinnanakayasamphassakayavedanakayasannakayacetanakayatanhakayavitakkavicaradhatu-
dasakasinadvattimsakaravatthuka ditthiyo vutta. Dvattimsakaresu ca yattha visum
abhiniveso na yujjati, tattha sakalasarirabhinivesavaseneva visum abhiniveso viya katoti
veditabbam. Tato dvadasayatanaattharasadhatuekunavisatiindriyavasena yojana kata. Tini
ekantalokuttarindriyani na yojitani. Na hi lokuttaravatthuka ditthiyo honti.
Sabbatthapi ca lokiyalokuttaramissesu dhammesu lokuttare thapetva lokiya eva
gahetabba. Anindriyabaddharupanca na gahetabbameva. Tato tedhatukavasena
navavidhabhavavasena jhanabrahmaviharasamapattivasena paticcasamuppadangavasena ca yojana kata.
Jatijaramarananam visum gahane pariharo vuttanayo eva. Sabbani cetani
rupadikani jaramaranantani atthanavutisatam padani bhavanti.
     [124] Ditthitthanesu khandhapi ditthitthananti visativatthukayapi
sakkayaditthiya pancannam khandhanamyeva vatthutta "ye hi keci bhikkhave samana va
Brahmana va attanam samanupassamana samanupassanti, sabbe te
pancupadanakkhandhesuyeva samanupassanti, etesam va annataran"ti 1- vuttatta ca
pancupadanakkhandha ditthinam karanam. Avijjapi ditthitthananti avijjaya
andhikatanam ditthiuppattito "yayam bhante ditthi `asammasambuddhesu
sammasambuddha'ti, ayam nu kho bhante ditthi kim paticca pannayatiti.
Mahati kho esa kaccana dhatu, yadidam avijjadhatu. Hinam kaccana
dhatum paticca uppajjati hina sanna hina ditthi"ti 2- vacanato
ca avijja ditthinam karanam. Phassopi ditthitthananti tena phassena phutthassa
ditthiuppattito "ye te bhikkhave samanabrahmana pubbantakappika
pubbantanuditthino pubbantam arabbha anekavihitani adhivuttipadani 3- abhivadanti,
tadapi phassapaccaya"ti 4- vacanato ca phasso ditthinam karanam. Sannapi ditthitthananti
akaramattaggahanena ayathavasabhavagahahetutta sannaya:-
                 "yani ca tini yani ca satthi
                 samanappavadasitani bhuripanna
                 sannakkharasannanissitani
                 osaranani vineyya 5- oghatama'ga"ti 6-
vacanato "sannanidana hi papancasankha"ti 7- vacanato ca sanna ditthinam karanam.
Vitakkopi ditthitthananti akaraparivitakkena ditthiuppattito:-
                 "naheva saccani bahuni nana
                 annatra sannaya niccani 8- loke
@Footnote: 1 sam.kha. 17/47/38  2 sam.ni. 16/97/147  3 Si. adhimuttipadani
@4 di.Si. 9/123/42  5 Si. viceyya  6 khu.su. 25/544/440
@7 khu.su. 25/881/506, khu.maha. 29/501/336 (sya)  8 Si. saccani
                 Takkanca ditthisu pakappayitva
                 saccam musati dvayadhammamahu"ti 1-
vacanato ca vitakko ditthinam karanam. Ayonisomasikaropi ditthitthananti ayoniso
manasikarassa akusalanam asadharanahetutta "tassevam ayoniso manasikaroto channam
ditthinam annatara ditthi uppajjati"ti 2- vacanato ca ayoniso manasikaro ditthinam
karanam. Papamittopi ditthitthananti papamittassa ditthanugatiapajjanena
ditthiuppattito "bahiram bhikkhave anganti karitva nannam ekangampi
samanupassami, yam evam mahato anatthaya samvattati. Yathayidam bhikkhave papamittata"ti 3-
vacanato ca papamitto ditthinam karanam. Paratopi ghoso ditthitthananti
durakkhatadhammassavanena ditthiuppattito "dveme bhikkhave hetu dve paccaya
micchaditthiya uppadaya parato ca ghoso ayoniso ca manasikaro"ti 4-
vacanato ca parato ghoso micchaditthikato micchaditthipatisannuttakatha ditthinam karanam.
     Idani ditthitthananti padassa attham vivaranto khandha hetu khandha
paccayotiadimaha. Khandha eva ditthinam upadaya, janakahetu ceva upatthambhakapaccayo cati
attho. Samutthanatthenati samutthahanti uppajjanti etenati samutthanam, karananti
attho. Tena samutthanatthena, ditthikaranabhavenati 5- attho.
      [125] Idani kiccabhedena ditthibhedam dassento katamani attharasa
ditthipariyutthananitiadimaha. Tattha  ya ditthiti idani vuccamananam attharasannam
padanam sadharanam mulapadam. Ya ditthi, tadeva ditthigatam, ya ditthi, tadeva ditthigahananti
sabbehi sambandho katabbo. Ayathavadassanatthena ditthi, tadeva ditthisu gatam dassanam
@Footnote: 1 khu.su. 25/893/508, khu.maha. 29/559/354  2 Ma.mu. 12/19/12
@3 an.ekaka. 20/111/17  4 an.duka. 20/127/83  5 i. thitikaranabhavenati
Dvasatthiditthiantogadhattati ditthigatam. Hetthapissa attho vuttoyeva. Dvinnam
antanam ekantagatattapi ditthigatam.
     Sa eva ditthi duratikkamanatthena ditthigahanam tinagahanavanagahanapabbatagahanani
viya. Sasankasappatibhayatthena ditthikantaram corakantaravalakantaranirudakakantara-
dubbhikkhakantara viya. Dhammasanganiyam 1- "ditthikantaro"ti sakalingeneva agatam.
Sammaditthiya vinivijjhanatthena patilomatthena 2- ca ditthivisukam. Micchadassanam hi
uppajjamanam sammadassanam vinivijjhati ceva vilometi ca. Dhammasanganiyam 1-
"ditthivisukayikan"ti agatam. Kadaci sassatassa, kadaci ucchedassa gahanato ditthiya
virupam phanditanti ditthivipphanditam. Ditthigatiko hi ekasmim patitthatum na
sakkoti, kadaci sassatam anussarati, kadaci ucchedam. Ditthiyeva anatthe samyojetiti
ditthisannojanam. Ditthiyeva anutotudanatthena dunniharaniyatthena ca sallanti
ditthisallam. Ditthiyeva pilakaranatthena sambadhoti 3- ditthisambadho. Ditthiyeva
mokkhavaranatthena palibodhoti ditthipalibodho. Ditthiyeva dummocaniyatthena bandhananti
ditthibandhanam. Ditthiyeva duruttaratthena papatoti ditthipapato. Ditthiyeva
thamagatatthena anusayoti ditthanusayo. Ditthiyeva attanam santapetiti
ditthisantaPo. Ditthiyeva attanam anudahatiti ditthiparilaho. Ditthiyeva
kilesakayam ganthetiti ditthigantho. Ditthiyeva bhusam adiyatiti ditthupadanam.
Ditthiyeva "saccan"tiadivasena abhinivisatiti ditthabhiniveso. Ditthiyeva
idam paranti amasati, parato va amasatiti ditthiparamaso.
     [126] Idani rasivasena solasa ditthiyo uddisanto katama solasa
ditthiyotiadimaha. Tattha sukhasomanassasankhate assade ditthi assadaditthi.
Attanam anugata ditthi attanuditthi. Natthiti pavattatta viparita ditthi
micchaditthi. Sati kaye ditthi, santi va kaye ditthi sakkayaditthi. Kayoti
@Footnote: 1 abhi.san. 34/381,1105/107,258  2 Ma. patilomanatthena 3 Si. thamagatatthena
@anusambadhoti
Cettha khandhapancakam, khandhapancakasankhato sakkayo vatthu patittha etissati
sakkayavatthuka. Sassatanti pavatta ditthi sassataditthi. Ucchedoti pavatta ditthi
ucchedaditthi. Sassatadiantam ganhatiti antaggahika, antaggaho va assa
atthiti antaggahika. Atitasankhatam pubbantam anugata ditthi pubbantanuditthi.
Anagatasankhatam aparantam anugata ditthi aparantanuditthi. Anatthe samyojetiti
sannojanika. Ahamkaravasena ahanti uppannena manena ditthiya mulabhutena vinibandha
ghatita uppadita ditthi ahanti manavinibandha ditthi. Tatha mamamkaravasena mamanti
uppannena manena vinibandha ditthi mamanti manavinibandha ditthi. Attano vadanam
kathanam attavado, tena patisannutta baddha ditthi attavadapatisamyutta ditthi.
Attanam lokoti vadanam kathanam lokavado, tena patisannutta ditthi lokavadapatisamyutta
ditthi. Bhavo vuccati sassatam, sassatavasena uppajjanaditthi bhavaditthi. Vibhavo
vuccati ucchedo, ucchedavasena uppajjanaditthi vibhavaditthi.
     [127-128] Idani tini satam ditthabhinivese niddisitukamo katame
tini satam ditthabhinivesati pucchitva te avissajjetvava visum visum
abhinivesavissajjaneneva te vissajjetukamo assadaditthiya katihakarehi abhiniveso
hotitiadina nayena solasannam ditthinam abhinivesakaragananam 1- pucchitva puna
assadaditthiya pancatimsaya akarehi abhiniveso hotiti tasam solasannam ditthinam
abhinivesakaragananam vissajjetva puna tani gananani vissajjento
assadaditthiya katamehi pancatimsaya akarehi abhiniveso hotitiadimaha. Tattha rupam
paticcati rupakkhandham paticca. Uppajjati sukham somanassanti "ayam me kayo
idiso"ti rupasampadam nissaya gehassitam ragasampayuttam sukham somanassam
uppajjati. Hettha vuttenatthena sukhanca somanassanca. Tamyeva rupassa assadoti
@Footnote: 1 Si...gahanam
Rupanissayo assado. Tam hi sukham tanhavasena assadiyati upabhunjiyatiti assado.
Abhinivesaparamaso ditthiti so assado sassatoti va ucchijjissatiti va sassatam
va ucchijjamanam va attanam sukhitam karotiti va abhinivesaparamaso hoti. Tasma
ya ca ditthi yo ca assadoti assadassa ditthibhavabhavepi assadam vina
sa ditthi na hotiti katva ubhayampi samuccitam. Assadaditthiti assade
pavatta ditthiti vuttam hoti.
     Idani nanasuttehi samsandetva micchaditthim micchaditthikanca garahitukamo
assadaditthi micchaditthitiadimaha. Tattha ditthivipattiti
sammaditthivinasakamicchaditthisankhataditthiya vipatti. Ditthivipannoti vipanna
vinattha sammaditthi assati ditthivipanno, vipannaditthiti vuttam hoti.
Micchaditthiya va vipanno vinatthoti ditthivipanno. Na sevitabbo
upasankamanena. Na bhajitabbo cittena. Na payirupasitabbo upasankamitva
nisidanena. Tam kissa hetuti "tam sevanadikam kena karanena na
katabban"ti tassa karanapuccha. Ditthi hissa papikati karanavissajjanam.
Yasma assa puggalassa ditthi papika, tasma tam sevanadikam na katabbanti
attho. Ditthi yo ragoti 1- "sundara me ditthi"ti ditthim arabbha ditthiya
uppajjanarago. Ditthiragarattoti 2- tena ditthiragena rangena rattam
vattham viya ratto. Na mahapphalanti vipakaphalena. Na mahanisamsanti nissandaphalena.
     Purisapuggalassati purisasankhatassa puggalassa. Lokiyavoharena hi puri vuccati
sariram, tasmim purismim seti pavattatiti puriso, pum vuccati nirayo, tam pum galati
gacchatiti puggalo. Yebhuyyena hi satta sugatito cuta duggatiyamyeva nibbattanti.
Tam kissa hetuti tam na mahapphalattam kena karanena hoti. Ditthi hissa
papikati yasma assa puggalassa ditthi papika, tasma na mahapphalam hotiti
@Footnote: 1 cha.Ma. ditthiya ragoti  2 ka. ditthiragato
Attho. Dveva gatiyoti pancasu gatisu dveva gatiyo. Vipajjamanaya ditthiya nirayo.
Sampajjamanaya tiracchanayoni. Yanceva kayakammanti sakalingadharanapatipadanu-
yogaabhivadanapaccupatthanaanjalikammadi kayakammam. Yanca vacikammanti
sakasamayapariyapunanasajjhayanadesanasamadapanadi vacikammam. Yanca manokammanti
idhalokacintapatisamyuttanca paralokacintapatisamyutatanca katakatacintapatisamyuttanca
manokammam tinakatthadhannabijesu sattaditthissa 1- dananuppadanapatiggahanaparibhogesu ca
kayavacimanokammani. Yathaditthiti ya ayam ditthi, tassanurupam. Samattanti
paripunnam. Samadinnanti gahitam.
     Atthakathayam pana vuttam:- tadetam yathaditthiyam thitakayakammam ditthisahajatakayakammam
ditthanulomikakayakammanti tividham hoti. Tattha "panam hanato adinnam adiyato
micchacarato natthi tatonidanam papam, natthi papassa agamo"ti yam evam ditthikassa
sato panatipataadinnadanamicchacarasankhatam kayakammam, idam yathaditthiyam
thitakayakammam nama. "panam hanato adinnam adiyato micchacarato natthi tatonidanam
papam, natthi papassa agamo"ti yam imaya ditthiya imina dassanena sahajatam
kayakammam, idam ditthisahajatakayakammam nama. Tadeva pana samattam samadinnam gahitam
paramattham ditthanulomikakayakammam nama. Vacikammamanokammesupi eseva nayo. Ettha
pana musa bhanato pisunam bhanato pharusam bhanato sampham palapato abhijjhaluno
byapannacittassa micchaditthikassa sato natthi tatonidanam papam, natthi papassa
agamoti yojana katabba. Lingadharanadipariyapunanadilokacintadivasena vuttanayo
cettha sundaro.
     Cetanadisu ditthisahajata 2- cetana cetana nama. Ditthisahajata patthana
patthana nama. Cetanapatthananam vasena cittatthapana panidhi nama. Tehi pana
@Footnote: 1 Si. sattaditthi  2 Ma. ditthisahagata
Cetanadihi sampayutta phassadayo sankharakkhandhapariyapanna dhamma sankhara nama.
Anitthayatiadihi dukkhameva vuttam. Dukkham hi sukhakamehi sattehi na esitatta
anittham. Appiyatta akantam. Manaso 1- avaddhanato, manasi avisappanato ca
amanapam. Ayatim abhaddataya ahitam. Pilanato dukkhanti. Tam kissa hetuti tam evam
samvattanam kena karanena hotiti attho. Idanissa karanam ditthi hissa
papikati. Yasma tassa puggalassa ditthi papika lamaka, tasma evam samvattatiti
attho. Allaya pathaviya nikkhittanti udakena tintaya bhumiya ropitam. Pathavirasam
aporasanti tasmim tasmim thane pathaviya ca sampadam apassa ca sampadam.
Bijanikkhittatthane hi na sabba pathavi na sabbo apo ca bijam phalam ganhapeti. Yo
pana tesam padeso bijam phusati, soyeva bijam phalam ganhapeti. Tasma bijaposanaya
paccayabhutoyeva so padeso pathaviraso aporasoti veditabbo. Rasasaddassa hi sampatti
ca attho. Yathaha "kiccasampattiatthena raso nama pavuccati"ti. Loke ca "suraso
gandhabbo"ti vutte susampanno gandhabboti attho nayati. Upadiyatiti
ganhati. Yo hi padeso paccayo hoti, tam paccayam labhamanam bijam tam ganhati
nama. Sabbam tanti sabbam tam rasajatam. Tittakattayati so pathaviraso aporaso
ca atittako samanopi tittakam bijam nissaya nimbarukkhadinam tesam phalananca
tittakabhavaya samvattati. Katukattayati idam purimasseva vevacanam.
        "vannagandharasupeto                  ambo'yam ahuva pure
        tameva pujam labhamano                 kenambo katukapphalo"ti 2-
agatatthane viya hi idhapi tittakameva appiyatthena katukanti veditabbam.
Asatattayati amadhurabhavaya. Asaduttayatipi patho. Asadubhavayati attho.
Saduti hi madhuram. Bijam hissati assa nimbadikassa bijam. Evamevanti evam evam.
@Footnote: 1 cha.Ma. manassa  2 khu.ja. 27/71/50
Yasma sukha vedana paramo assado, tasma micchaditthiya dukkhavedanavasena
adinavo dassitoti. Puna attharasabhedena ditthiya adinavam dassetum assadaditthi
micchaditthitiadimaha. Tam vuttatthameva. Imehi attharasahi akarehi
pariyutthitacittassa sannogoti ditthiya eva samsare bandhanam dasseti.
     [129] Yasma pana ditthibhutanipi sannojanani atthi aditthibhutani, tasma
tam pabhedam dassento atthi sannojanani cevatiadimaha. Tattha yasma
kamaragasannojanasseva anunayasannojananti agatatthanampi atthi, tasma
anunayasannojananti vuttam. Kamaragabhavam appatva pavattam lokam sandhaya etam vuttanti
veditabbam. Sesakhandhayatanadimulakesupi varesu iminava nayena attho veditabbo.
Vedanaparamatta ca assadassa vedanapariyosana eva desana kata. Sannadayo
na gahita. Imehi pancatimsaya akarehiti pancakkhandha ajjhattikayatanadini panca
chakkani cati imani pancatimsa vatthuni nissaya uppannaassadarammanavasena
pancatimsaya akarehi.
                    Assadaditthiniddesavannana nitthita.
                     ----------------------
                      2. Attanuditthiniddesavannana
     [130] Attanuditthiyam assutava puthujjanoti agamadhigamabhava neyyo
assutava iti. Yassa hi khandhadhatuayatanasaccapaccayakarasatipatthanadisu
uggahaparipucchavinicchayavirahitatta attanuditthipatisedhakaro neva agamo, patipattiya
adhigantabbassa anadhigatatta na ca adhigamo atthi, so agamadhigamanam abhava
neyyo assutava iti. Sutanti hi buddhavacanagamo ca sutaphalatta hetuvoharavasena
adhigamo ca, tam sutam assa atthiti sutava, na sutava assutava. Svayam:-
        Puthunam jananadihi                     karanehi puthujjano
        puthujjanantogadhatta                  puthuvayam jano iti.
     So hi puthunam nanappakaranam kilesadinam jananadihi karanehi puthujjano.
Yathaha:- "puthu kilese janentiti puthujjana, puthu avihatasakkayaditthikati puthujjana,
puthu sattharanam mukhullokikati puthujjana, puthu sabbagatihi 1- avutthitati
puthujjana, puthu nanabhisankhare abhisankharontiti puthujjana, puthu nanaoghehi
vuyhantiti puthujjana, puthu nanasantapehi santappentiti puthujjana, puthu
nanaparilahehi paridayhantiti puthujjana, puthu pancasu kamagunesu ratta giddha
gadhita mucchita ajjhosanna 2- lagga laggita palibuddhati puthujjana, puthu pancahi
nivaranehi avuta nivuta ophuta pihita paticchanna patikujjitati puthujjana"ti 3-.
Puthunam va gananapathamatitanam ariyadhammaparammukhanam nicadhammasamudacaranam jananam
antogadhattapi puthujjana, puthu va ayam visumyeva sankham gato visamsattho
silasutadigunayuttehi ariyehi janotipi puthujjano. Evametehi "assutava
puthujjano"ti dvihi padehi 4- ye te:-
        "duve puthujjana vutta               buddhenadiccabandhuna
        andho puthujjano eko               kalyaneko puthujjano"ti
dve puthujjana vutta, tesu andhaputhujjano vutto hotiti veditabbo.
     Ariyanam adassavitiadisu ariyati arakatta kilesehi, anaye na iriyanato.
Aye ca iriyanato, sadevakena ca lokena araniyato buddha ca paccekabuddha
ca buddhasavaka ca vuccanti, buddha eva va idha ariya. Yathaha:- "sadevake
bhikkhave loke .pe. Tathagato ariyoti vuccati"ti 5-. Sappurisati ettha pana
@Footnote: 1 Si. nanagatihi  2 Si. ajjhopanna
@3 khu.maha. 29/430/298 (sya)  4 i. pakarehi  5 sam.maha. 19/1098/380
Paccekabuddha tathagatasavaka ca "sappurisa"ti veditabba. Te hi lokuttaragunayogena
sobhana purisati sappurisa. Sabbeyeva va ete dvedhapi vutta. Buddhapi
hi ariya ca sappurisa ca paccekabuddha buddhasavakapi. Yathaha:-
                 "yo ve katannu katavedi dhiro
                 kalyanamitto dalhabhatti ca hoti
                 dukkhitassa sakkacca karoti kiccam
                 tathavidham sappurisam vadanti"ti 1-.
     Ettha hi "katannu katavedi dhiro"ti paccekabuddho vutto, "kalyanamitato
dalhabhatti ca"ti buddhasavako, "dukhitassa sakkacca karoti kiccan"ti
sammasambuddhoti. Idani yo tesam ariyanam adassanasilo, na ca dassane sadhukari, so
"ariyanam adassavi"ti veditabbo. So ca cakkhuna adassavi nanena adassaviti duvidho.
Tesu nanena adassavi idhadhippeto. Mamsacakkhuna hi dibbacakkhuna va ariya
ditthapi aditthava honti tesam cakkhunam vannamattagahanato na ariyabhavagocarato.
Sonasingaladayopi hi cakkhuna ariye passanti, na ca te ariyanam dassavino,
tasma cakkhuna dassanam na dassanam, nanena dassanameva dassanam. Yathaha:-
"kim te vakkali imina putikayena ditthena, yo kho vakkali dhammam passati, so
mam passati"ti 2-. Tasma cakkhuna passantopi nanena ariyehi dittham aniccadilakkhanam
apassanto ariyadhigatanca dhammam anadhigacchanto  ariyakaradhammanam ariyabhavassa ca
aditthatta "ariyanam adassavi"ti veditabbo.
     Ariyadhammassa akovidoti satipatthanadibhede ariyadhamme akusalo. Ariyadhamme
avinitoti ettha pana:-
@Footnote: 1 khu.ja. 27/78/436  2 sam.kha. 17/87/96
        Duvidho vinayo nama                  ekamekettha pancadha
        abhavato tassa ayam                  "avinito"ti vuccati.
Ayam hi samvaravinayo pahanavinayoti duvidho vinayo. Ettha ca duvidhepi vinaye ekameko
vinayo pancadha bhijjati. Samvaravinayopi hi silasamvaro satisamvaro nanasamvaro
khantisamvaro viriyasamvaroti pancavidho. Pahanavinayopi tadangappahanam vikkhambhanappahanam
samucchedappahanam patippassaddhippahanam nissaranappahananti pancavidho.
     Tattha "imina patimokkhasamvarena upeto hoti samupeto"ti 1- ayam silasamvaro.
"rakkhati cakkhundriyam cakkhundriye samvaram apajjati"ti 2- ayam satisamvaro.
        "yani sotani lokasmim (ajitati bhagava)  sati tesam nivaranam
        sotanam samvaram brumi                  pannayete pidhiyare"ti 3-
ayam nanasamvaro. "khamo hoti sitassa unhassa"ti 4- ayam khantisamvaro. "uppannam
kamavitakkam nadhivaseti"ti 5- ayam viriyasamvaro. Sabbopi cayam samvaro yathasakam
samvaritabbanam vinetabbananca kayaduccaritadinam samvaranato "samvaro "vinayanato
"vinayo"ti vuccati. Evam tava samvaravinayo pancadha bhijjatiti veditabbo.
     Tatha yam namarupaparicchedadisu vipassanananesu patipakkhabhavato dipalokena
viya tamassa tena tena vipassanananena tassa tassa anatthassa 6- pahanam,
seyyathidam:- "namarupavavatthanena sakkayaditthiya, paccayapariggahena
ahetuvisamahetuditthinam, kankhavitaranena kathamkathibhavassa, kalapasammasanena "aham mama"ti
gahassa, maggamaggavavatthanena amagge maggasannaya, udayadassanena ucchedaditthiya,
vayadassanena sassataditthiya, bhayadassanena sabhaye abhayasannaya, adinavadassanena
@Footnote: 1 abhi.vi. 35/511/296  2 di.Si. 9/213/70, Ma.mu. 12/297/259, an.tika. 20/16/108
@3 khu.su. 25/1042/532  4 Ma.mu. 12/24,26/14,15  5 Ma.mu. 12/26/15  6 Si. angassa
Assadasannaya, nibbidanupassanena abhiratisannaya, muncitukamyatananena
amuncitukamyataya, upekkhananena anupekkhaya, anulomananena dhammatthitiyam
nibbane ca patilomabhavassa, gotrabhuna sankharanimittaggahassa pahanam, etam
tadangappahanam nama.
     Yam pana upacarappanabhedena samadhina pavattibhavanivaranato ghatappaharena
viya udakapitthe sevalassa tesam tesam nivaranadidhammanam pahanam. Idam vikkhambhanappahanam
nama. Yam catunnam ariyamagganam bhavitatta tamtammaggavato attano santane
"ditthigatanam pahanaya"tiadina 1- nayena vuttassa samudayapakkhikassa kilesagganassa
accantaappavattibhavena pahanam, idam samucchedappahanam nama. Yam pana phalakkhane
patippassaddhattam kilesanam, idam patippassaddhippahanam nama. Yam
sabbasankhatanissatatta 2- pahinasabbasankhatam nibbanam, idam nissaranappahanam nama.
Sabbampi cetam pahanam yasma cagatthena pahanam, vinayatthena vinayo, tasma "pahanavinayo"ti
vuccati. Tamtampahanavato va tassa tassa vinayassa sambhavatopetam "pahanavinayo"ti
vuccati evam pahanavinayopi pancadha bhijjatiti veditabbo.
     Evamayam sankhepato duvidho, pabhedo ca dasavidho vinayo bhinnasamvaratta
pahatabbassa ca appahinatta yasma etassa assutavato puthujjanassa natthi, tasma
abhavato tassa ayam "avinito"ti vuccatiti. Esa nayo sappurisanam adassavi
sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinitoti etthapi. Ninnanakarananhi
etam atthato. Yathaha:- "yeva te ariya, teva te. Sappurisa. Yeva te sappurisa,
teva te ariya. Yova so ariyanam dhammo. Sova so sappurisanam dhammo. Yova
so sappurisanam dhammo, sova so ariyanam dhammo. Yeva te ariyavinaya, teva
@Footnote: 1 abhi.sam. 34/277/84, abhi.vi. 35/634/325  2 ka. sabbasankhatassatatta
Te sappurisavinaya. Yeva te sappurisavinaya. Teva te ariyavinaya. Ariyeti va
sappuriseti va, ariyadhammeti va sappurisadhammeti va, ariyavinayeti va
sappurisavinayeti va esese eke ekatthe 1- same samabhage tajjate tanneva"ti.
     Kasma pana thero attanuditthiya katamehi visatiya akarehi abhiniveso
hotiti pucchitva tam avissajjetvava "idha assutava puthujjano"ti evam puthujjanam
niddisiti? puggaladhitthanaya desanaya tam attham avikatum pathamam puthujjanam
niddisiti veditabbam.
     [131] Evam puthujjanam niddisitva idani abhinivesuddesam dassento rupam
attato samanupassatitiadimaha. Tattha rupam attato samanupassatiti rupakkhandham
kasinarupanca "atta"ti ditthipassanaya samanupassati. Niddese panassa rupakkhandhe
abhiniveso pancakkhandhadhikaratta pakatoti tam avatva kasinarupameva "rupan"ti
samannavasena vuttanti veditabbam. Rupavantam va attananti arupam "atta"ti
gahetva tam attanam rupavantam samanupassati. Attani va rupanti arupameva
"atta"ti gahetva tasmim attani rupam samanupassati. Rupasmim va attananti arupameva
"atta"ti gahetva tam attanam rupasmim samanupassati.
     Tattha rupam attato samanupassatiti suddharupameva "atta"ti kathitam. Rupavantam
va attanam, attani va rupam, rupasmim va attanam, vedanam attato samanupassati,
sannam, sankhare, vinnanam attato samanupassatiti imesu sattasu thanesu arupam
"atta"ti kathitam. Vedanavantam va attanam, attani va vedanam, vedanaya va
attananti evam catusu khandhesu tinnam tinnam vasena dvadasasu thanesu
ruparupamissako atta kathito. Ta pana visatipi ditthiyo maggavarana, na saggavarana,
sotapattimaggavajjha.
@Footnote: 1 i. esese ekekatthe
     Idani tam niddisanto katham rupantiadimaha. Tattha pathavikasinanti pathavimandalam
nissaya 1- uppaditam patibhaganimittasankhatam sakalapharanavasena pathavikasinam. Ahanti
attanameva sandhaya ganhati. Attanti attanam. Advayanti ekameva.
Telappadipassati telayuttassa padipassa. Jhayatoti jalato. Ya acci, so vannotiadi
accim muncitva vannassa abhavato vuttam. Ya ca ditthi yanca vatthuti
tadubhayam ekato katva rupavatthuka attanuditthi vuccatiti attho.
     Apokasinadini apadini nissaya 2- uppaditakasinanimittaneva.
Paricchinnakasakasinam pana rupajjhanassa arammanam hontampi akasakasinanti vuccamane
arupajjhanarammanena kasinugghatimakasena sankinnam hotiti na gahitanti
veditabbam. Rupadhikaratta vinnanakasinam na gahetabbamevati.
     Idhekacco vedanam sannam sankhare vinnanam attato samanupassatiti
cattaro khandhe abhinditva ekato gahanavasena vuttam. So hi cittacetasikanam
visum visum karane asamatthatta sabbe ekato katva "atta"ti ganhati. Imina
rupena rupavati ettha sarirarupampi kasinarupampi labbhati. Chayasampannoti chayaya
sampanno aviralo 3-. Tamenati ettha enasaddo nipatamattam, tametanti 4- va
attho. Chayavati vijjamanacchayo. Rupam attati aggahitepi rupam amuncitva
ditthiya uppannatta rupavatthukati vuttam.
     Attani rupam samanupassatiti sarirarupassa kasinarupassa ca cittanissitatta tasmim
arupasamudaye attani tam rupam samanupassati. Ayam gandhoti ghayitagandham aha. Imasmim
puppheti pupphanissitatta gandhassa evamaha.
@Footnote: 1 Si. pathavimandalam, tam nissaya  2 i. alokakasinadini nissaya
@3 Si.,i. avirulo  4 Si. tanti
     Rupasmim attanam samanupassatiti yattha rupam gacchati, tattha cittam gacchati.
Tasma rupanissitam cittam gahetva tam arupasamudayam attanam tasmim rupe samanupassati.
Olarikatta rupassa olarikadharam karandakamaha.
     [132] Idhekacco cakkhusamphassajam vedanantiadisu visum visum vedanaya
ditthiggahane asatipi vedanati ekaggahanena gahite sabbasam vedananam antagodhatta
visum visum gahita eva hontiti visum visum yojana katati veditabba. So hi
anubhavanavasena vedanaya olarikatta vedanamyeva "atta"ti ganhati. Sannam sankhare
vinnanam rupam attato samanupassatiti sannadayo arupadhamme rupanca ekato
katva "atta"ti samanupassati. Ummattako viya hi puthujjano yatha yatha upatthati,
tatha tatha ganhati.
     [133] Cakkhusamphassajam sannantiadisu sanjananavasena sannaya pakatatta
sannam "atta"ti ganhati. Sesam vedanaya vuttanayena veditabbam.
     [134] Cakkhusamphassajam cetanantiadisu sankharakkhandhapariyapannesu dhammesu
cetanaya padhanatta pakatatta ca cetana eva niddittha. Taya itarepi nidditthava
honti. So pana cetasikabhavavasena pakatatta cetanam "atta"ti ganhati. Sesam
vuttanayameva.
     [135] Cakkhuvinnanantiadisu vijananavasena cittassa pakatatta cittam
"atta"ti ganhati. Sesametthapi vuttanayameva.
                    Attanuditthiniddesavannana nitthita.
                      --------------------
                      3. Micchaditthiniddesavannana
     [136] Micchaditthi hettha vuttatthayeva. Ayam pana aparo nayo:- natthi
dinnanti ucchedaditthikatta danaphalam patikkhipati. Natthi yitthanti ettha
yitthanti khuddakayanno. Hutanti mahayanno. Dvinnampi phalam patikkhipati. Natthi
sukatadukkatanam kammanam phalam vipakoti danaphalassa patikkhittatta siladinam
punnakammanam, panatipatadinam papakammanam phalam patikkhipati. Natthi ayam lokoti pure
katena kammuna. Natthi paro lokoti idha katena kammuna. Natthi mata,
natthi pitati tesu katakammanam phalam patikkhipati. Natthi satta opapatikati kammahetukam
upapattim 1- patikkhipati. Natthi loke samanabrahmana .pe. Pavedentiti idhalokaparaloke
passitum abhinnapatilabhaya patipadam patikkhipati. Idha paliyam pana natthi dinnanti
vatthuti natthi dinnanti vuccamanam danam, tassa ditthiya vatthuti attho.
Evamvado micchati evam natthi dinnanti vado vacanam miccha viparitoti attho.
                      4. Sakkayaditthiniddesavannana
     [137] Sakkayaditthiti 2- pana attanuditthiyeva, annattha agatapariyayavacana-
dassanattham vuttati veditabba.
                      5. Sassataditthiniddesavannana
     [138] Sakkayavatthukaya sassataditthiyati kammadharayasamaso. Rupavantam va
attanantiadinam pannarasannam vacananam ante samanupassatiti sambandho katabbo,
patho va. Annatha hi na ghatiyatiti. Evam "rupavantam va attanam samanupassati"ti
ekameva dassetva sesa cuddasa sankhitta.
@Footnote: 1 ka. uppattim  2 cha.Ma. sakkayaditthi
                      6. Ucchedaditthiniddesavannana
     [139] Sakkayavatthukaya ucchedaditthiyati 1- evam "rupam attato samanupassati"ti
ekameva dassetva sesa catasso sankhitta.
                    7. Antaggahikaditthiniddesavannana
     [140] Antaggahikaya ditthiya pathamavare akarapuccha. Dutiye akaragahanam.
Tatiye akaravissajjanam. Tattha lokoti atta. So antoti annamannapatipakkhesu
sassatucchedantesu sassataggahe sassatanto, asassataggahe ucchedanto. Parittam
okasanti suppamattam va saravamattam va khuddakam thanam. Nilakato pharatiti nilanti
arammanam karoti. Ayam lokoti attanam sandhaya vuttam. Parivatumoti samantato
paricchedava. Antasanniti antavatisanni. Anto assa atthiti antoti gahetabbam.
Yam pharatiti yam kasinarupam pharati. Tam vatthu ceva loko cati tam kasinarupam arammananceva
alokiyatthena loko ca. Yena pharatiti yena cittena pharati. So atta ceva loko
cati attanamapekkhitva pullingam katam, tam cittam atta ceva alokanatthena loko
cati vuttam hoti. Antavati anto. Obhasakato pharatiti alokakasinavasena
tejokasinavasena odatakasinavasena va obhasoti pharati. Niladinam pancannam
pabhassarakasinanamyeva gahitatta pathaviapovayokasinavasena attabhiniveso na hotiti
gahetabbam.
     Vipulam okasanti khalamandalamattadivasena mahantam thanam. Anantavati
vuddhaanantava. Apariyantoti vuddhaapariyanto. Anantasanniti anantotisanni. Tam
jivanti so jivo. Lingavipallaso kato. Jivoti ca atta eva. Rupadini pancapi
parivatumatthena sariram. Jivam na sariranti attasankhato jivo rupasankhatam sariram na
hoti. Esa nayo vedanadisu. Tathagatoti satto. Arahanti 2- eke. Param
@Footnote: 1 cha.Ma. ucchedaditthiya  2 Si. arahati
Maranati maranato uddham, paraloketi attho. Rupam idheva maranadhammanti attano
pakatakkhandhasisena pancakkhandhaggahanam, tam imasmimyeva loke nassanapakatikanti attho.
Sesakkhandhesupi eseva nayo. Kayassa bhedati khandhapancakasankhatassa kayassa
bhedato param. Imina vacanena "param marana"ti etassa uddesassa attho
vutto. Hotipitiadisu hotiti mulapadam. Catusupi apisaddo samuccayattho. Titthatiti
sassatatta titthati, na cavatiti attho. "hoti"ti padassa va atthavisesanattham
"titthati"ti padam vuttanti veditabbam. Uppajjatiti andajajalabujayonipavesavasena
uppajjati nama. Nibbattatiti samsedajaopapatikayonipavesavasena nibbattati namati
atthayojana veditabba. Ucchijjatiti pabandhabhavavasena. Vinassatiti bhangavasena. Na hoti
param maranati purimapadanam atthavivaranam, cutito uddham na vijjatiti attho. Hoti ca
na ca hotiti ekaccasassatikanam ditthi, ekena pariyayena hoti, ekena pariyayena
na hotiti attho. Jivabhavena hoti, pubbajivassa abhavena na hotiti vuttam hoti.
Neva hoti na na hotiti amaravikkhepikanam ditthi, hotiti ca neva hoti,
na hotiti ca na hotiti attho. Anuvadabhaya musavadabhaya ca mandatta momuhatta
ca pubbavuttanayassa 1- patikkhepamattam karoti. Imehi pannasaya akarehiti
yathavuttanam dasannam pancakanam vasena pannasaya akarehiti.
                     8. Pubbantanuditthiniddesavannana
     [141] Pubbantaparantanuditthisu sassatam vadantiti sassatavada. Atha va
vadanti etenati vado, ditthigatassetam adhivacanam. Sassatanti vadopi sassatayogena
sassato, sassato vado etesanti sassatavada. Tatha ekaccam sassatanti vado
ekaccasassato, so etesam atthiti ekaccasassatika. Tatha antava, anantava,
antava ca anantava ca, nevantava nanantavati pavatto vado antananto,
@Footnote: 1 Ma. pubbavuttadvayassa
So etesam atthiti antanantika. Na maratiti amaRa. Ka sa? "evampi me
no"tiadina 1- nayena pariyantarahitassa ditthigatikassa ditthi ceva vaca ca. Vividho
khepo vikkhepo, amaraya ditthiya, vacaya va vikkhepo amaravikkhepo, so etesam
atthiti amaravikkhepika. Aparo nayo:- amara nama macchajati, sa
ummujjananimujjanadivasena udake sandhavamana gahetum na sakka hoti, evamevam ayampi
vado ito cito ca sandhavati, gaham na upagacchatiti amaravikkhepoti vuccati,
so etesam atthiti amaravikkhepika. Adhiccasamuppannoti akaranasamuppanno atta
ca loko cati dassanam adhiccasamuppannam, tam etesam atthiti adhiccasamuppannika.
                     9. Aparantanuditthiniddesavannana
     [142] Sannim vadantiti sannivada. Asannim vadantiti asannivada.
Nevasanninasannim vadantiti nevasanninasannivada. Atha va sanniti pavatto
vado sannivado, so yesam atthiti te sannivada, tatha asannivada,
nevasanninasannivada ca. Ucchedam vadantiti ucchedavada. Ditthadhammoti
paccakkhadhammo, tattha tattha patiladdhaattabhavassetam adhivacanam. Ditthadhamme nibbanam
ditthadhammanibbanam, imasmimyeva attabhave dukkhavupasamoti attho, tam vadantiti
ditthadhammanibbanavada. Imasmim panatthe vitthariyamane satthakatham sakalam
brahmajalasuttam vattabbam hoti. Evanca sati atipapanco hotiti na
vittharito. Tadatthikehi tam apekkhitva gahetabbo.
                  10-12. Sannojanikadiditthiniddesavannana
     [143] Yasma sannojanika ditthi sabbaditthisadharana, tasma tassa
sabbaditthisannojanatta sabbaditthisadharano attho niddittho. So hettha
vuttaditthipariyutthananeva veditabbo 2-.
@Footnote: 1 di.Si. 9/61/26  2 cha.Ma. veditabboti padam natthi
     [144] Manavinibandhaditthisu cakkhu ahanti abhinivesaparamasoti manapubbako
abhinivesaparamaso. Na hi ditthi manasampayutta hoti. Teneva ca manavinibandhati
vuttam, manapatibandha manamulakati attho.
     [145] Cakkhum mamanti abhinivesaparamasoti etthapi eseva nayo, ettha
pana "mama"ti anunasikagamo veditabbo. "ahan"ti manavinibandhaya rupadinipi
ajjhattikaneva. Na hi kasinarupam vina bahirani "ahan"ti ganhati. "maman"ti
manavinibandhaya pana bahiranipi labbhanti. Bahiranipi hi "maman"ti ganhati.
Yasma pana dukkha vedana anitthatta manavatthu na hoti, tasma cha vedana
tasam mulapaccaya cha phassa ca na gahita. Sannadayo pana idha pacchinnatta
na gahitati veditabba.
                  13. Attavadapatisamyuttaditthiniddesavannana
     [146] Attavadapatisamyutta ditthi attanuditthiyeva. Attati vadena
patisamyuttatta puna evam vutta.
                  14. Lokavadapatisamyuttaditthiniddesavannana
     [147] Atta ca loko cati so eva atta ca alokanatthena loko
cati attho. Sassatoti sassatavadanam ditthi. Asassatoti ucchedavadanam. Sassato
ca asassato cati ekaccasassatikanam. Neva sassato nasassatoti
amaravikkhepikanam. Antavati parittakasinalabhinam takkikananca niganthajivikananca. Atha
va ucchedavadino "satto jatiya pubbantava, maranena aparantava"ti vadanti.
Adhiccasamuppannika "satto jatiya pubbantava"ti vadanti. Anantavati
appamanakasinalabhinam. Sassatavadino pana "pubbantaparanta natthi, tena
Anantava"ti vadanti. Adhiccasamuppannika "aparantena anantava"ti vadanti. Antava
ca anantava cati uddhamadho avaddhitva tiriyam vaddhitakasinanam. Neva antava
na anantavati amaravikkhepikanam 1-.
                      ---------------------
                    15-16. Bhavavibhavaditthiniddesavannana
     [148] Bhavavibhavaditthinam yathavuttaditthito visum abhinivesabhavato visum niddesam
akatva yathavuttaditthinamyeva vasena "oliyanam atidhavanan"ti ekekam akaram niddisitum
puccham akatva ca oliyanabhiniveso bhavaditthi, atidhavanabhiniveso vibhavaditthiti aha.
Tattha "bhavanirodhaya dhamme desiyamane cittam na pakkhandati"ti 2-
vuttaoliyanabhiniveso 3-, sassatasannaya nibbanato sankocanabhinivesoti attho.
"bhaveneva kho paneke attiyamana harayamana jigucchamana vibhavam abhinandanti"ti 2-
vuttaatidhavanabhiniveso 3-, ucchedasannaya nirodhagaminipatipadatikkamanabhinivesoti
attho.
     Idani tava bhavavibhavaditthiyo sabbaditthisu yojetva dassetum
assadaditthiyatiadimaha. Tattha yasma assadaditthika sassatam va ucchedam va
nissaya "natthi kamesu doso"ti ganhanti, tasma pancattimsakarapi assadaditthiyo
siya bhavaditthiyo, siya vibhavaditthiyoti vutta. Tattha yasma ekekapi ditthiyo
sassataggahavasena bhavaditthiyo bhaveyyum, ucchedaggahavasena vibhavaditthiyo bhaveyyunti
attho. Attanuditthiya rupam attato samanupassati, vedanam, sannam, sankhare, vinnanam
attato samanupassatiti pancasu rupadito attano anannatta tesu ucchinnesu
atta ucchinnoti gahanato panca vibhavaditthiyoti vuttam. Sesesu pancadasasu
@Footnote: 1 Si. nevantavananantavati amaravikkhepikanam etam  2 khu.iti. 25/49/270  3 Si.
@vuttam
Thanesu rupadito attano annatta tesu ucchinnesupi "atta sassato"ti
gahanato pannarasa bhavaditthiyoti vuttam.
     Micchaditthiya "sabbava ta vibhavaditthiyo"ti. Ucchedavasena pavattatta
antavanantavaditthisu parittarammanaappamanarammanajjhanalabhino dibbacakkhuna 1-
rupadhatuya cavitva satte annattha uppanne passitva bhavaditthim apassitva
vibhavaditthim ganhanti. Tasma tattha siya bhavaditthiyo, siya vibhavaditthiyoti vuttam.
Hoti ca na ca hotiti ettha hoti cati bhavaditthi, na ca hotiti vibhavaditthi.
Neva hoti na na hotiti ettha neva hotiti vibhavaditthi. Na na hotiti bhavaditthi.
Tasma tattha "siya"ti vuttam.
     Pubbantanuditthiya ekaccasassatika sassatanca pannapenti, asassatanca
pannapenti. Tasma sa bhavaditthi ca vibhavaditthi ca hoti. Cattaro antanantika
antanantam attanam pannapenti. Tasma sa attanuditthisadisa bhavaditthi
ca vibhavaditthi ca. Cattaro amaravikkhepika bhavaditthim va vibhavaditthim va nissaya
vacavikkhepam apajjanti, avasesa pana bhavaditthiyova. Tasma te te sandhaya
"siya"ti vuttam. Aparantanuditthiya satta ucchedavada vibhavaditthiyo, avasesa
bhavaditthiyo. Tasma te te sandhaya "siya"ti vuttam. Sannojanikaditthiya sabbaditthinam
vasena "siya"ti vuttam. Ahanti manavinibandhaya ditthiya cakkhadinam ahanti gahitatta
tesam vinase atta vinattho hotiti sabbava ta vibhavaditthiyoti vuttam.
Attanuditthiyo viya mamanti manavinibandhaya ditthiya cakkhadito attano annatta
tesam vinasepi atta na vinassatiti sabbava ta ditthiyoti vuttam.
Lokavadapatisamyuttaya ditthiya "sassato atta ca loko ca"tiadina 2- nayena
vuttatta bhavavibhavaditthi
@Footnote: 1 Si. dibbacakkhuka  2 khu.pati. 31/147/167
Pakatayeva. Ettavata assadaditthadika vibhavaditthipariyosana solasa ditthiyo
tini satanca ditthabhinivesa niddittha honti. Attanuditthi ca sakkayaditthi ca
attavadapatisannutta ditthi ca atthato eka pariyayena tividha vutta. Sannojanika
pana ditthi avatthabhedena sabbapi ditthiyo honti.
     Idani sabbava ta ditthiyo assadaditthiyotiadi annena pariyayena
yathayogam ditthisamsandana. Tattha sabbava ta ditthiyoti yathavutta anavasesa
ditthiyo. Ditthiragarattatta tanhassadanissitatta ca assadaditthiyo,
attasinehanugatatta attanuditthiyo, viparitadassanatta micchaditthiyo,
khandhavatthukatta sakkayaditthiyo, ekekassa antassa gahitatta antaggahika
ditthiyo, anatthasamyojanikatta 1- samyojanika ditthiyo, attavadena yuttatta
attavadapatisamyutta ditthiyoti ima satta ditthiyo sabbaditthisangahika, sesa pana
navaditthiyo na sabbaditthisangahika.
     Idani vittharato vutta sabbava ta ditthiyo dvisuyeva ditthisu sankhipitva
sattanam ditthidvayanissayam dassento bhavanca ditthintigathamaha. Sabbapi hi ta
ditthiyo bhavaditthi va honti vibhavaditthi va. Bhavanca ditthim vibhavanca ditthinti
ettha pana casaddo ditthameva samuccinoti, na nissayam na hi eko
bhavavibhavaditthidvayam nissayati. Yathaha:- "iti bhavaditthisannissita va satta honti
vibhavaditthisannissita va"ti 2-. Takkikati takkena vadantiti takkika. Te hi
ditthigatika sabhavapativedhapannaya abhava kevalam takkena vattanti. Yepi ca jhanalabhino
abhinnalabhino va ditthim ganhanti, tepi takketva gahanato takkika eva.
Nissita seti nissitati attho. Ekameva padam "se"ti nipatamattam va. Tesam
@Footnote: 1 i. anattasamyojanikatta  2 khu.pati. 31/113/127
Nirodhamhi na ha'tthi nananti ditthinissayassa karanavacanametam. Sakkayaditthinirodhe
nibbane yasma tesam nanam natthi, tasma etam ditthidvayam nissitati attho.
"na hi atthi nanan"ti ettha hikaro karanopadese nipato. Yatthayam loko
viparitasanniti yattha sukhe nirodhamhi ayam sadevako loko "dukkha"miti viparitasanni
hoti, tasmim nirodhamhi na ha'tthi nananti sambandho. Dukkhamiti viparitasannitaya
idam vuttam:-
             "rupa sadda rasa gandha  phassa dhamma ca kevala
             ittha kanta manapa ca   yavatat'thiti vuccati.
             Sadevakassa lokassa       ete vo sukhasammata
             yattha cete nirujjhanti     tam nesam dukkhasammatam.
             Sukhanti ditthamariyehi       sakkayassu'parodhanam
             paccanikamidam hoti         sabbalokena passatam.
             Yam pare sukhato ahu      tadariya ahu dukkhato
             yam pare dukkhato ahu     tadariya sukhato vidu.
             Passa dhammam durajanam      sampamulhettha'viddasu 1-
             nivutanam tamo hoti       andhakaro apassatam.
             Satanca vivatam hoti        aloko passatamiva 2-
             santike na vijananti      maga dhammassa'kovida.
             Bhavaragaparetehi         bhavasotanusaribhi
             maradheyyanupannehi      nayam dhammo susambudho.
@Footnote: 1 Si. sammulhettha aviddasu  2 Si. passatamidha
             Ko nu annatra ariyebhi    padam sambuddhumarahati
             yam padam sammadannaya       parinibbanti anasava"ti 1-.
     [149] Idani sabbasam ditthinam ditthidvayabhavam ditthisamugghatanca sammaditthim
suttato dassetukamo dvihi bhikkhaveti suttam ahari. Tattha devati brahmanopi
vuccanti. Oliyantiti sankucanti. Atidhavantiti atikkamitva gacchanti.
Cakkhumantoti pannavanto. Casaddo atirekattho. Bhavaramati bhavo aramo abhiramatthanam
etesanti bhavarama. Bhavaratati bhave abhirata. Bhavasammuditati bhavena santuttha.
Desiyamaneti tathagatena va tathagatasavakena va desiyamane. Na pakkhandatiti
dhammadesanam va bhavanirodham va na pavisati. Na pasidatiti tattha pasadam na papunati.
Na santitthatiti tattha na patitthati. Nadhimuccatiti tattha ghanabhavam na papunati
ettavata sassataditthi vutta.
     Attiyamanati dukkham papunamana. Harayamanati lajjam papunamana.
Jigucchamanati jiguccham papunamana. Vibhavam abhinandantiti ucchedam paticca
tussanti, ucchedam patthayantiti va attho. Kirati anussavanatthe nipato. Bhoti
alapanametam 2-. Santanti nibbutam. Panitanti dukkhabhavato panitam, padhanabhavam nitanti
va panitam. Yathavanti yathasabhavam. Ettavata ucchedaditthi vutta.
     Idhati imasmim sasane. Bhutanti hetuto sanjatam khandhapancakasankhatam
dukkham. Bhutato passatiti idam bhutam dukkhanti passati. Nibbidayati vipassanatthaya.
Viragayati ariyamaggatthaya. Nirodhayati nibbanatthaya. Patipanno hotiti
tadanurupam patipadam patipanno hoti. Evam passantiti imina pakarena pubbabhage
@Footnote: 1 sam.sala. 18/136/120, khu.su. 25/765-772/484-5  2 Si. alapanamattam
Lokiyananena, pativedhakale lokuttarananena passanti. Ettavata sammaditthi
vutta.
     Idani dvihi gathahi tassa sammaditthiya anisamsam dasseti. Tattha
yo bhutam bhutato disvati dukkham parinnabhisamayena abhisametvati attho. Bhutassa
ca atikkamanti nirodham sacchikiriyabhisamayena abhisametvati attho. Yathabhute'-
dhimuccatiti maggabhavanabhisamayavasena yathasabhave nirodhe "etam santam, etam panitan"ti
adhimuccati. Bhavatanha parikkhayati samudayassa pahanenati attho. Asatipi cettha
saccanam nanabhisamayatte "disva"ti pubbakalikavacanam saddhim pubbabhagapatipadaya
voharavasena vuttanti veditabbam. Na hi pubbam passitva paccha adhimuccati.
Catusaccabhisamayo samanakalameva hoti. Samanakalepi va pubbakalikani padani bhavantiti
na doso. Sa veti ekamsena so araham. Bhutaparinnatoti dukkham parinnatava.
Vitatanhoti vigatatanho. Bhavabhaveti  khuddake ca mahante ca bhave. Vuddhiatthepi
hi akarassa sambhavato abhavoti mahabhavo. So pana khuddakamahantabhavo
upadayupadaya veditabbo. Atha va bhaveti sassate. Abhaveti ucchede. Tadubhayepi
ditthiragabhavena vitatanho. Bhutassa vibhavati vattadukkhassa samuccheda. Nagacchati
punabbhavanti arahato parinibbanam vuttam.
     [150] Tayo puggalatiadi micchaditthikagarahanattham sammaditthikapasamsanattham
vuttam. Tattha virupabhavam panna gata ditthi etesanti vipannaditthi. Sundarabhavam
panna gata ditthi etesanti sampannaditthi. Titthiyoti tittham vuccati ditthi, tam
patipannatta titthe sadhu, tittham yassa atthiti va titthiyo. Ito bahiddha
pabbajjupagato. Titthiyasavakoti tesam ditthanugatimapanno gahattho. Yo ca
micchaditthikoti tadubhayabhavam anupagantva yaya kayaci ditthiya micchaditthiko.
     Tathagatoti sammasambuddho. Paccekabuddhopi ettheva sangahito.
Tathagatasavakoti maggappatto phalappatto ca. Yo ca sammaditthikoti tadubhayavinimutto
lokiyasammaditthiya sammaditthiko.
     Gathasu kodhanoti yo abhinham kujjhati, so. Upanahiti tameva kodham
vaddhetva upanandhanasilo. Papamakkhiti lamakabhutamakkhava. Mayaviti
katapapapaticchadanava. Vasaloti hinajacco. Visuddhoti nanadassanavisudadhiya visuddho.
Suddhatam gatoti maggaphalasankhatam suddhabhavam gato. Medhaviti pannava. Imaya gathaya
lokuttarasammaditthisampanno eva thomito.
     Vipannaditthiyo sampannaditthiyoti puggalavoharam pahaya dhammameva garahanto
thomento ca aha. Etam mamati tanhamannanavasena ditthi. Esohamasmiti
manamannanamulika ditthi. Eso me attati ditthimannanameva.
     Etam mamati ka ditthitiadihi tissannam vipannaditthinam vibhaganca ganananca
kalasangahanca pucchitva vissajjanam katam. Tattha ka ditthiti anekasu ditthisu katama
ditthiti attho. Katamantanuggahitati pubbantaparantasankhatakaladvaye katamena
kalena anuggahita. Anubaddhati attho. Yasma "etam mama"ti paramasanto "etam
mama ahosi, evam mama ahosi, ettakam mama ahosi"ti atitam vatthum apadisitva
paramasati, tasma pubbantanuditthi hoti. Pubbantanuggahita ca ta ditthiyo
honti. Yasma "esohamasmi"ti paramasanto "iminaham silena va vatena va
tapena va brahmacariyena va esosmi visujjhissami"ti anagataphalam upadaya
paramasati, tasma aparantanuditthi hoti. Aparantanuggahita ca ta ditthiyo
honti. Yasma "eso me atta"ti paramasanto atitanagatam upadinnasantatim
upadaya "eso me atta"ti paramasati, sakkayaditthivasena ca paramasati, tasma
Sakkayaditthi hoti, pubbantaparantanuggahita ca ta ditthiyo honti. Yasma pana
sakkayaditthippamukhayeva dvasatthi ditthiyo honti, sakkayaditthisamugghateneva ca
dvasatthi ditthiyo samugghatam gacchanti, tasma sakkayaditthippamukhena dvasatthi
ditthigataniti vutta, sakkayaditthippamukhena sakkayaditthidvarena dvasatthi
ditthigatani hontiti attho. Sakkayaditthippamukhaniti patho sundarataro.
Sakkayaditthi pamukha adi etesanti sakkayaditthippamukhani. Kani tani?
Dvasatthi ditthigatani.
     "ka ditthi"ti pucchaya visativatthuka attanuditthi, visativatthuka
sakkayaditthiti vissajjanam. "kati ditthiyo"ti pucchaya sakkayaditthippamukhani
dvasatthi ditthagataniti vissajjanam. Sayeva pana sakkayaditthi "eso mama atta"ti
vacanasamannena attanuditthiti vutta. Tassa vuttaya attavadapatisannutta 1-
ditthipi vuttayeva hoti.
     [151] Ye keci bhikkhavetiadisuttaharanam sampannaditthipuggalasambandhena
sampannaditthipuggalavibhagadassanattham 2- katam. Tattha nittham gatati maggananavasena
sammasambuddho bhagavati nicchayam gata. Nibbematikati attho. Nitthagatati patho 3-
samasapadam hoti, attho pana soyeva. Ditthisampannati ditthiya sundarabhavam
gata. Idha nitthati imissa kamadhatuya parinibbanam. Idha vihaya nitthati imam
kamabhavam vijahitva suddhavasabrahmaloke parinibbanam. Sattakkhattuparamassati
sattakkhattuparama sattavaraparama bhavupapatti attabhavaggahanam assa, tato param
atthamam bhavam nadiyatiti sattakkhattuparamo. Tassa sattakkhattuparamassa sotapannassa.
Kolamkolassati kulato kulam gacchatiti kolamkolo. Sotapattiphalasacchikiriyato hi patthaya
nice kule upapatti nama natthi, mahabhogakulesuyeva nibbattatiti attho. Tassa
@Footnote: 1 ka....patisamyutta  2 i. sammapannaditthipuggalavisesadassanattham  3 Ma. pathe
Kolamkolassa sotapannassa. Ekabijissati khandhabijam nama kathitam. Yassa hi
sotapannassa ekamyeva khandhabijam atthi, ekam attabhavaggahanam, so ekabiji nama.
Tassa ekabijissa sotapannassa. Bhagavata gahitanamavasenevetani 1- etesam namani.
Ettakam hi thanam gato sattakkhattuparamo nama hoti, ettakam kolamkolo, ettakam
ekabijiti bhagavata etesam namam gahitam. Bhagava hi "ayam ettakam thanam gamissati,
ayam ettakam thanam gamissati"ti natva tesam tani tani namani aggahesi. Mudupanno
hi sotapanno satta bhave nibbattento sattakkhattuparamo nama, majjhimapanno
param chattham bhavam nibbattento kolamkolo nama, tikkhapanno ekam bhavam nibbattento
ekabiji nama. Tam panetam tesam mudumajjhimatikkhapannatam pubbahetu niyameti. Ime
tayopi sotapanna kamabhavavasena vutta, ruparupabhave pana bahukapi patisandhiyo
ganhanti. Sakadagamissati patisandhivasena sakim kamabhavam agacchatiti sakadagami.
Tassa sakadagamissa. Dittheva dhamme arahati imasmimyeva attabhave araha.
Arahantipi patho. Idha nitthati kamabhavam samsaranteyeva sandhaya vuttam. Ruparupabhave
uppanna pana ariya kamabhave na uppajjanti, tattheva parinibbayanti.
     Antaraparinibbayissati ayuvemajjhassa antarayeva kilesaparinibbanena
parinibbayanato antaraparinibbayi. So pana  uppannasamanantara parinibbayi,
ayuvemajjham appatva parinibbayi, ayuvemajjham patva parinibbayiti tividho hoti.
Tassa antaraparinibbayissa anagamino. Upahaccaparinibbayissati ayuvemajjham
atikkamitva va kalakiriyam upagantva va kilesaparinibbanena parinibbanena
parinibbayantassa anagamino. Asankharaparinibbayissati asankharena appayogena
adhimattappayogam akatvava kilesaparinibbanena parinibbayanadhammassa anagamino.
Sasankharaparinibbayissati sasankharena dukkhena kasirena adhimattappayogam
@Footnote: 1 Si. gahitanamavaseneva tani, i. gahitanamavasena cetani
Katvava kilesaparinibbanena parinibbayanadhammassa anagamino. Uddhamsotassa
akanitthagaminoti uddhamvahibhavena uddhamassa tanhasotam vattasotam vati
uddhamsoto, uddham va gantva patilabhitabbato uddhamassa maggasotanti uddhamsoto,
akanittham gacchatiti akanitthagami. Tassa uddhamsotassa akanitthagamino anagamissa.
Ayampana anagami catuppabhedo:- yo avihato patthaya cattaro brahmaloke
sodhetva akanittham gantva parinibbayati, ayam uddhamsoto akanitthagami nama.
Yo hettha tayo brahmaloke sodhetva sudassibrahmaloke thatva parinibbayati,
ayam uddhamsoto na akanitthagami nama. Yo ito akanitthameva gantva parinibbayati,
ayam na uddhamsoto akanitthagami nama. Yo hettha catusu brahmalokesu tattha
tattheva parinibbayati, ayam na uddhamsoto na akanitthagami namati. Ime panca
anagamino suddhavasam gahetva vutta anagamino pana ruparagaruparaganam
appahinatta akankhamana sesaruparupabhavesupi nibbattanti. Suddhavase
nibbatta pana annattha na nibbattanti. Aveccappasannati ariyamaggavasena
janitva bujjhitva acalappasadena pasanna. Sotapannati ariyamaggasotam
apanna. Imina sabbepi ariyaphalattha puggala gahitati 1-.
                 Saddhammappakasiniya patisambhidamaggatthakathaya
                       ditthikathavannana nitthita.
                        -----------------
@Footnote: 1 i. sangahitati



             The Pali Atthakatha in Roman Book 48 page 47-79. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=1047&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=1047&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=294              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=3332              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=3907              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=3907              Contents of The Tipitaka Volume 31 http://84000.org/tipitaka/read/?index_31

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]