บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
3. Anapanassatikatha 1. Gananavaravannana [152] Idani ditthikathanantaram kathitaya anapanassatikathaya apubbatthanuvannana anuppatta. Ayam hi anapanassatikatha ditthikathaya suviditaditthadinavassa micchaditthimalavisodhanena suvisuddhacittassa yathabhutavabodhaya samadhibhavana sukara hoti, sabbasamadhibhavanasu ca sabbasabbannubodhisattanam bodhimule iminava samadhina samahitacittanam yathabhutavabodhato ayameva samadhibhavana padhanati ca ditthikathanantaram kathita. Tattha solasavatthukam anapanassatisamadhim bhavayato samadhikani dve nanasatani uppajjantiti nanagananuddeso, attha paripanthe nananitiadi nanaganananiddeso, katamani attha paripanthe 1- nananitiadi imani ekavisati vimuttisukhe nananitipariyantam sabbanananam vittharaniddeso, ante solasavatthukam anapanassatisamadhim bhavayatotiadi nigamananti evam tava palivavatthanam veditabbam. Tattha gananuddese gananavare tava solasavatthukanti digham rassam sabbakayapatisamvedi passambhayam kayasankharanti kayanupassanacatukkam, pitipatisamvedi sukhapatisamvedi cittasankharapatisamvedi passambhayam cittasankharanti vedananupassanacatukkam, cittapatisamvedi abhippamodayam cittam samadaham cittam vimocayam cittanti cittanupassanacatukkam, aniccanupassi viraganupassi nirodhanupassi patinissagganupassiti dhammanupassanacatukkanti imesam catunnam catukkanam vasena solasa vatthuni patittha arammanani assati solasavatthuko. Tam solasavatthukam. Samasavasena panettha vibhattilopo kato. Ananti abbhantaram pavisanavato. Apananti bahinikkhamanavato. @Footnote: 1 Ma. paribandhe evamannatthapi Keci pana vipariyayena vadanti. Apanam hi apetam anatoti apananti vuccati, niddese 1- pana nakarasseva dighattamajjhupekkhitva apananti 2-. Tasmim anapane sati anapanassati, assasapassasapariggahikaya satiya etam adhivacanam. Anapanassatiya yutto samadhi, anapanassatiyam va samadhi anapanassatisamadhi. Bhavayatoti nibbedhabhagiyam bhaventassa. Samadhikaniti saha adhikena vattantiti samadhikani, satirekaniti attho. Makaro panettha padasandhikaro. Keci pana "samadhikani"ti vadanti. Evam sati dve nanasataniyeva adhikaniti apajjati, kam na yujjati. Imani hi visatiadhikani dve nanasatani hontiti. Paripanthe nananiti paripantham arammanam katva pavattananani. Tatha upakare upakkilese nanani. Vodane nananiti vodayati tena cittam parisuddham hotiti vodanam. Kim tam? nanam. "vodanananani"ti vattabbe "sutamaye nanan"ti- adisu 3- viya "vodane nanani"ti vuttam. Sato sampajano hutva karotiti satokari, tassa satokarissa nanani. Nibbidanananiti nibbidabhutani nanani. Nibbidanulomanananiti nibbidaya anukulani nanani. Nibbidanulominananitipi patho, nibbidanulomo etesam atthiti nibbidanulomiti attho. Nibbidapatippassaddhinananiti nibbidaya patippassaddhiyam nanani. Vimuttisukhe nananiti vimuttisukhena sampayuttani nanani. Katamani atthatiadihi paripanthaupakaranam patipakkhavipakkhayugalatta 4- tesu nanani saheva nidditthani. Kamacchandanekkhammadini hettha vuttatthani. Upakaranti ca lingavipallasavasena napumsakavacanam katam. Sabbepi akusala dhammati vuttavasesa ye keci akusala dhamma. Tatha sabbepi nibbedhabhagiya kusala @Footnote: 1 khu.pati. 31/159-60/182-3 2 Si. ananti vuttam @3 khu.pati. 31/1/1,5 4 i. patipakkhavikkhepayuggalatta Dhamma. "paripantho upakaran"ti ca tam tadeva apekkhitva ekavacanam katam. Ettha ca paripanthe nanani ca upakare nanani ca pucchitva tesam arammananeva vissajjetva 1- teheva tani vissajjitani hontiti tadarammanani nanani nigametva dassesi. Upakkilese nanadisupi eseva nayo. Gananavaravannana nitthita. ----------------- 2. Solasanananiddesavannana [153] Solasahi akarehiti ubhayapakkhavasena vuttehi solasahi nanakotthasehi. Uducitam cittam samuducitam cittanti upacarabhumiyam cittam uddham ucitam, samma uddham ucitam, uparupari kataparicayam samma uparupari kataparicayanti attho. Udujitam cittam samudujitantipi patho. Uparibhavaya jitam, uparibhavakarehi va nanehi jitam udujitam. Samudujitanti sama uparibhavaya, uparibhavakarehi va nanehi jitam, samati cettha visamabhavapatikkhePo. Imasmim pathe u, duiti dve dve upasagga honti. Urujitam cittam sammarujitantipi 2- patho. Etthapi jitatthoyeva. Uru aruti 3- idam pana nipatamattamevati vadanti. Vinopamatthakathaya tajjitam sutajjitanti ca attho vutto, so idha na yujjati. Ekatte santitthatiti upacarabhumiyam tava nanarammanavikkhepabhavena ekatte patitthati. Niyyanavaranatthena nivaranati ettha aratipi sabbepi akusala avaranatthena nivaranati vutta. Niyyanavaranatthenati niyyananam agamanamaggapidahanatthena. Niyyanavaranatthenatipi 4- patho, niyyananam patikkhepanatthenati attho. Nekkhammam ariyanam niyyananti maggatthanam ariyanam @Footnote: 1 cha.Ma. vissajjitva 2 Si. udajitam cittam samudajitantipi @3 Si. udati 4 cha.Ma. niyyanavaranatthenatipi Niyyanasankhatassa ariyamaggassa hetutta phalupacarena ariyanam niyyanam. Tena ca hetubhutena maggakkhane ariya niyyanti nigacchanti. Keci pana "niyyananti maggo"ti vadanti. Idha upacarassa adhippetatta maggakkhane ca alokasannaya sabbakusaladhammananca abhava tam na yujjati. Nivutattati paticchannatta. Nappajanatiti puggalavasena vuttam. Visuddhacittassati upacarabhumiyamyeva. Khanikasamodhanati cittakkhane cittakkhane uppajjanato khano etesam atthiti khanika, upakkilesa, khanikanam samodhano samagamo pabandho khanikasamodhano. Tasma khanikasamodhana, uppajjamana upakkilesa khanikappabandhavasena khanikaparamparavasena uppajjanti, na ekacittakkhanavasenati vuttam hoti. Solasanananiddesavannana nitthita. --------------------- 3. Upakkilesanananiddesavannana pathamacchakka [154] Pathamacchakke assasadimajjhapariyosananti abbhantarapavisanavatassa nasikaggam va mukhanimittam va adi, hadayam majjham, nabhipariyosanam. Tam tassa adimajjhapariyosanam satiya anugacchato yogissa thanananattanugamanena cittam ajjhattam vikkhepam gacchati, tam ajjhattavikkhepagatam cittam ekatte 1- asanthahanato samadhissa paripantho. Passasadimajjhapariyosananti bahinikkhamanavatassa nabhi adi, hadayam majjham, nasikaggam va mukhanimittam va bahiakaso va pariyosanam. Yojana panettha @Footnote: 1 Si. ekagge Vuttanayeneva veditabba. Assasapatikankhana nikantitanhacariyati "nasikavatayattamidam kammatthanan"ti sallakkhetva olarikolarikassa assasassa patthanasankhata nikamana eva tanha pavatti. Tanhapavattiya sati ekatte asanthahanato samadhissa paripantho. Passasapatikankhana nikantiti puna assasapubbakassa passasassa patthanasankhata nikanti. Sesam vuttanayeneva yojetabbam. Assasenabhitunnassati atidigham atirassam va assasam karontassa assasamulakassa kayacittakilamathassa sabbhavato tena assasena viddhassa pilitassa. Passasapatilabhe mucchanati assasena pilitattayeva passase assadasannino passasam patthayato tasmim passasapatilabhe rajjana. Passasamulakepi eseva nayo. Vuttasseva atthassa anuvannanattham vuttesu gathabandhesu anugacchanati anugacchamana. Satiti ajjhattabahiddhavikkhepahetubhuta sati. Vikkhipati anena cittanti vikkhePo. Ko so? assaso. Ajjhattam vikkhepo ajjhattavikkhepo, tassa akankhana ajjhattavikkhepakankhana, asammamanasikaravasena ajjhattavikkhepakassa assasassa akankhanati vuttam hoti. Eteneva nayena bahiddhavikkhepapatthana veditabba. Yehiti yehi upakkilesehi. Vikkhippamanassati vikkhipiyamanassa vikkhepam apadiyamanassa. No ca cittam vimuccatiti cittam assasapassasarammane ca nadhimuccati, paccanikadhammehi ca na vimuccati. Cittam no ca vimuccati parapattiya ca hontiti sambandho. Vimokkham appajanantati so va anno va arammanadhimuttivimokkhanca paccanikavimuttivimokkhanca evam appajananta. Parapattiyati parapaccayam parasaddahanam arahanti, na attapaccakkham nananti "parappaccayika"ti vattabbe "parapattiya"ti vuttam. Attho pana soyeva. Dutiyacchakka [155] Dutiyacchakke nimittanti assasapassasanam phusanatthanam. Assasapassasa hi dighanasikassa nasaputam ghattento pavattanti, rassanasikassa uttarottham. Yadi hi ayam yogi tam nimittameva avajjati, tassa nimittameva avajjamanassa assase cittam vikampati, na patitthatiti attho. Tassa tasmim citte appatitthite samadhissa abhavato tam vikampanam samadhissa paripantho. Yadi assasameva avajjati, tassa cittam abbhantarapavesanavasena vikkhepam avahati, nimitte na patitthati, tasma nimitte vikampati. Imina nayena sesesupi yojana katabba. Gathasu vikkhippateti vikkhipiyati vikkhepam apadiyati. Tatiyacchakka [156] Tatiyacchakke atitanudhavanam cittanti phusanatthanam atikkamitva gatam assasam va passasam va anugacchamanam cittam. Vikkhepanupatitanti vikkhepena anugatam, vikkhepam va sayam anupatitam anugatam. Anagatapatikankhanam cittanti phusanatthanam appattam assasam va passasam va patikankhamanam paccasisamanam cittam. Vikampitanti tasmim appatitthaneneva vikkhepena vikampitam. Linanti atisithilaviriyatadihi sankucitam. Kosajjanupatitanti kusitabhavanugatam. Atipaggahitanti accaraddhaviriyatadihi atiussahitam. Uddhaccanupatitanti vikkhepanugatam. Abhinatanti assadavatthusu bhusam natam allinam. Apanatanti nirassadavatthusu patihatam, tato apagatam va, apagatatam va, na tato apagatanti attho. Raganupatitanti ettha assasapassasanimittam manasikaroto uppannapitisukhe va pubbe hasitalapitakilitavatthusu va rago anupatati. Byapadanupatitanti ettha manasikare nirassadagatacittassa uppannadomanassavasena va pubbe samudacinnesu aghatavatthusu va byapado anupatati. Gathasu na samadhiyatiti na samahitam hoti. Adhicittanti cittasisena niddittho adhiko samadhi. [157] Ettavata tihi chakkehi attharasa upakkilese niddisitva idani tesam upakkilesanam samadhissa paripanthabhavasadhanena adinavam dassento puna assasadimajjhapariyosanantiadimaha. Tattha kayopi cittampi saraddha ca hontiti vikkhepasamutthanarupanam vasena rupakayopi, vikkhepasantativasena cittampi mahata khobhena khubhita sadaratha ca honti. Tato mandatarena injita kampita, tato mandatarena phandita calita honti. Balavapi majjhimopi mandopi khobho hotiyeva, na sakka khobhena na bhavitunti vuttam hoti. Cittam vikampitattati cittassa vikampitatta. Gathasu paripunna abhavitati yatha paripunna 1- hoti, tatha abhavita. Injitoti kampito. Phanditoti mandakampito. Hettha nivarananam anantaratta "imehi ca pana nivaranehi"ti 2- accantasamipanidassanavacanam katam. Idha pana nigamane nivarananam santaratta tehi ca pana nivaranehiti parammukhanidassanavacanam katam. Upakkilesanananiddesavannana nitthita. ------------------------ 4. Vodananananiddesavannana [158] Vodane nananiti visuddhananani. Tam vivajjayitvati yam pubbe vuttam atitanudhavanam cittam vikkhepanupatitam, tam vivajjayitvati sambandhitabbam. Ekatthane samadahatiti assasapassasanam phusanatthane samam adahati patitthapeti. Tattheva adhimocetiti ekatthaneti vutte assasapassasanam phusanatthaneyeva sannitthapeti sannitthanam karoti. Pagganhitvati dhammavicayapitisambojjhangabhavaya paggahetva. Vinigganhitvati passaddhisamadhiupekkhasambojjhangabhavanaya vinigganhitva. "satindriyaviriyindriyehi paggahetva, satindriyasamadhindriyehi viniggahetva"tipi @Footnote: 1 Ma. paripunno 2 khu.pati. 31/153/175 Vadanti. Sampajano hutvati asubhabhavanadihi. Puna sampajano hutvati mettabhavanadihi. Yena ragena anupatitam, yena byapadena anupatitam, tam pajahatiti sambandho. Tam cittam idisanti sampajananto tappatipakkhena ragam pajahati, byapadam pajahatiti va attho. Parisuddhanti nirupakkilesam. Pariyodatanti pabhassaram. Ekattagatam hotiti tam tam visesam pattassa tam tam ekattam gatam hoti. Katame te ekattati idha yujjamanayujjamanepi 1- ekatte ekato katva pucchati. Danupasaggupatthanekattanti danavatthusankhatassa danassa upasaggo vossajjanam 2- danupasaggo, danavatthupariccagacetana. Tassa upatthanam arammanakaranavasena upagantva thanam danupasaggupatthanam, tadeva ekattam, tena va ekattam ekaggabhavo danupasaggupatthanekattam. Danavossaggupatthanekattanti patho sundarataro, so evattho. Etena paduddharavasena 3- caganussatisamadhi vutto. Paduddharavasena vuttopi cesa itaresam tinnampi ekattanam upanissayapaccayo hoti, tasma idha nidditthanti vadanti. Visakhapi hi mahaupasika aha "idha bhante disasu vassam vuttha bhikkhu savatthim agacchissanti bhagavantam dassanaya, te bhagavantam upasankamitva pucchissanti `itthannamo bhante bhikkhu kalankato, tassa ka gati, ko abhisamparayo'ti. Tam bhagava byakarissati sotapattiphale va sakadagamiphale va anagamiphale va arahatte va. Tyaham upasankamitva pucchissami `agatapubba nu kho bhante tena ayyena savatthi'ti. Sace me vakkhanti `agatapubba tena bhikkhuna savatthi'ti. Nitthamettha gacchissami nissamsayam paribhuttam tena ayyena vassikasatika va agantukabhattam va gamikabhattam va gilanabhattam va gilanupatthakabhattam va gilanabhesajjam va dhuvayagu vati. Tasma me tadanussarantiya pamojjam jayissati, pamuditaya piti jayissati, pitimanaya kayo passambhissati, passaddhakaya sukham @Footnote: 1 Si. yujjamanepi 2 cha.Ma. vosajjanam evamuparipi 3 Si. sadduddharavasena Vedayissami, sukhiniya cittam samadhiyissati, sa me bhavissati indriyabhavana balabhavana bojjhangabhavana"ti 1-. Atha va ekattesu pathamam upacarasamadhivasena vuttam, dutiyam appanasamadhivasena, tatiyam vipassanavasena, catuttham maggaphalavasenati veditabbam. Samathassa nimittam samathanimittam. Vayo bhango eva lakkhanam vayalakkhanam. Nirodho nibbanam. Sesametesu tisu vuttanayeneva yojetabbam. Cagadhimuttananti dane adhimuttanam. Adhicittanti vipassanapadakasamadhi. Vipassakananti bhanganupassanato patthaya tihi anupassanahi sankhare vipassantanam. Ariyapuggalananti atthannam. Dutiyadini tini ekattani anapanassativasena sesakammatthanavasena ca yujjanti. Catuhi thanehiti catuhi karanehi. Samadhivipassanamaggaphalanam vasena "ekattagatam cittam patipadavisuddhipakkhandanceva hoti upekkhanubruhitanca nanena ca sampahamsitan"ti uddesapadani. "pathamassa jhanassa ko adi"tiadini tesam uddesapadanam vittharetukamyatapucchapubbangamani niddesapadani. Tattha patipadavisuddhipakkhandanti patipada eva nivaranamalavisodhanato visuddhi, tam patipadavisuddhim pakkhandam pavittham. Upekkhanubruhitanti tatramajjhattupekkhaya bruhitam vaddhitam. Nanena ca sampahamsitanti pariyodapakena nanena sampahamsitam pariyodapitam visodhitam. Patipadavisuddhi nama sasambhariko upacaro, upekkhanubruhana nama appana, sampahamsana nama paccavekkhanati evameke vannayanti. Yasma pana "ekattagatam cittam patipadavisuddhipakkhandanceva hoti"tiadi vuttam, tasma antoappanayameva agamanavasena patipadavisudadhi, tatramajjhattupekkhaya kiccavasena upekkhanubruhana, dhammanam anativattanadibhavasadhanena pariyodapakassa nanassa kiccanipphattivasena sampahamsana veditabba. Katham? yasmim hi vare 2- appana uppajjati, tasmim yo Nivaranasankhato kilesagano tassa jhanassa paripantho, tato cittam visujjhati. @Footnote: 1 vi.maha. 5/351/155-6 2 i. samaye Visuddhatta avaranavirahitam hutva majjhimam samathanimittam patipajjati. Majjhimam samathanimittam nama samappavatto appana samadhiyeva. Tadanantaram pana purimacittam ekasantatiparinamanayena tathattam upagacchamanam majjhimam samathanimittam patipajjati nama. Evam patipannatta tathattupagamanena tattha pakkhandati nama. Evam tava purimacitte vijjamanakaranipphadika pathamassa jhanassa uppadakkhaneyeva agamanavasena patipadavisuddhi veditabba. Evam visuddhassa pana tassa puna visodhetabbabhavato visodhane byaparam akaronto visuddham cittam ajjhupekkhati nama. Samathabhavupagamanena samathapatipannassa puna samadane byaparam akaronto samathapatipannam ajjhupekkhati nama. Samathapatipannabhavato eva cassa kilesasamsaggam pahaya ekattena upatthitassa puna ekattupatthane byaparam akaronto ekattupatthanam ajjhupekkhati nama. Evam tatramajjhattupekkhaya kiccavasena upekkhanubruhana veditabba. Ye panete evam upekkhanubruhite tattha jata samadhipannasankhata yuganaddhadhamma annamannam anativattamana hutva pavatta, yani ca saddhadini indriyani nanakilesehi vimuttatta vimuttirasena ekarasani hutva pavattani, yam cesa tadupagam tesam anativattanaekarasabhavanam anucchavikam viriyam vahayati, ya cassa tasmim khane pavatta asevana, sabbepi te akara yasma nanena samkilesavodanesu tam tam adinavanca anisamsanca disva tatha tatha sampahamsitatta visodhitatta pariyodapitatta nipphanna, tasma dhammanam anativattanadibhavasadhanena pariyodapakassa nanassa kiccanipphattivasena sampahamsana veditabbati vuttam. Tattha yasma upekkhavasena nanam pakatam hoti, yathaha:- "tathapaggahitam cittam sadhukam ajjhupekkhati, upekkhavasena pannavasena pannindriyam adhimattam hoti. Upekkhavasena nanattakilesehi cittam vimuccati, vimokkhavasena pannavasena Pannindriyam adhimattam hoti. Vimuttatta te dhamma ekarasa honti, ekarasatthena bhavana"ti 1-. Tasma nanakiccabhuta sampahamsana pariyosananti vutta. Evam tivattagatantiadini tasseva cittassa thomanavacanani. Tattha evam tivattagatanti evam yathavuttena vidhina patipadavisuddhipakkhandanaupekkhanubruhananana- sampahamsanavasena tividhabhavam gatam. Vitakkasampannanti kilesakkhobhavirahitatta vitakkena sundarabhavam pannam gatam. Cittassa adhitthanasampannanti tasmimyeva arammane cittassa nirantarappavattisankhatena adhitthanena sampannam anunam. Yatha adhitthanavasiyam adhitthananti jhanappavatti, tatha idhapi cittassa adhitthananti cittekaggatapi yujjati. Tena hi ekasmimyeva arammane cittam adhitthati, na ettha vikkhipatiti. "samadhisampannan"ti visum vuttatta pana vuttanayeneva gahetabbam. Atha va samadhisseva jhanangahitatta cittassa adhitthanasampannanti jhanangapancakavasena vuttam, samadhisampannanti indriyasangahitatta indriyapancakavasena, dutiyajjhanadisu pana alabbhamanani padani pahaya labbhamanakavasena pitisampannantiadi vuttam. Aniccanupassanadisu attharasasu mahavipassanasu vitakkadayo paripunnayeva tasam kamavacaratta. Etasu ca appanaya abhavato patipadavisuddhiadayo khanikasamadhivasena yojetabba. Catusu maggesu pathamajjhanikavasena vitakkadinam labbhanato labbhamanakavaseneva vitakkadayo paripunna vutta. Dutiyajjhanikadisu hi maggesu vitakkadayo jhanesu viya parihayantiti. Ettavata terasa vodanananani vittharato nidditthani honti. Katham? ekatthane samadahanena tattheva adhimuccanena kosajjappajahanena uddhaccappajahanena ragappajahanena byapadappajahanena sampayuttani cha nanani, catuhi ekattehi sampayuttani cattari nanani, patipadavisuddhi- upekkhanubruhanasampahamsanahi sampayuttani tini nananiti evam terasa nanani nidditthani. @Footnote: 1 khu.pati. 31/201/239 [159] Evam santepi anapanassatisamadhibhavanavasena tesam nipphattim dassetukamo tani nanani anigametvava nimittam assasapassasatiadina nayena codanapubbangamam anapanassatisamadhibhavanavidhim dassetva ante tani nanani nigametva dassesi. Tattha nimittam vuttameva. Anarammanamekacittassati anarammana ekacittassa. Makaro panettha padasandhikaro. Anarammanamekacittassatipi patho, ekassa cittassa arammanam na bhavantiti attho. Tayo dhammeti nimittadayo tayo dhamme. Bhavanati anapanassatisamadhibhavana. Kathanti pathamam vuttaya codanagathaya anantaram vuttaya pariharagathaya attham kathetukamyatapuccha. Na cimeti na ca ime. Na ca metipi patho, soyeva padacchedo. Katham na ca avidita honti, katham na ca cittam vikkhepam gacchatiti evam katham saddo sesehipi pancahi yojetabbo. Padhananca pannayatiti anapanassati- samadhibhavanarambhakam viriyam sandissati. Viriyam hi padahanti tenati padhananti vuccati. Payoganca sadhetiti nivaranavikkhambhakam jhananca yogi nipphadeti. Jhanam hi nivaranavikkhambhanaya payunjiyatiti payogoti vuttam. Visesamadhigacchatiti samyojanappahanakaram magganca patilabhati. Maggo hi samathavipassananam anisamsatta visesoti vutato. Visesassa ca pamukhabhutatta cakarena samuccayo na kato. Idani tam pucchitamattham upamaya sadhento seyyathapi rukkhotiadimaha. Tassattho:- yatha nama kakacena phalanattham vasiya tacchitva rukkho phalanakale niccalabhavattham same bhumipadese payogakkhamam katva thapito. Kakacenati hatthakakacena. Agateti rukkham phusitva attano samipabhagam agate. Gateti rukkham phusitva parabhagam gate. Vasaddo samuccayattho. Na avidita hontiti rukkhe kakacadantehi phuttham purisena pekkhamanam thanam appatva tesam agamanagamanabhavato sabbepi kakacadanta viditava honti. Padhananti rukkhacchedanaviriyam. Payoganti rukkhacchedanakiriyam. "visesamadhigacchati"ti vacanam upamaya natthi. Upanibandhana nimittanti upanibandhanaya satiya nimittabhutam karanabhutam nasikaggam va mukhanimittam va. Upanibandhati etaya arammane cittanti upanibandhana nama sati. Nasikagge vati dighanasiko nasikagge. Mukhanimitte vati rassanasiko uttarotthe. Uttarottho hi mukhe satiya nimittanti mukhanimittanti vutto. Agateti phutthatthanato abbhantaram agate. Gateti phutthatthanato bahiddha gate. Na avidita hontiti phusanatthanam appatva assasapassasanam agamanagamanabhavato sabbepi te vidita eva honti. Kammaniyam hotiti yena viriyena kayopi cittampi kammaniyam bhavanakammakkhamam bhavanakammayoggam hoti. Idam viriyam padhanam namati phalena karanam vuttam hoti. Upakkilesa pahiyantiti vikkhambhanavasena nivaranani pahiyanti. Vitakka vupasamantiti nanarammanacarino anavatthita vitakka upasamam gacchanti. Yena jhanena upakkilesa pahiyanti, vitakka vupasamanti. Ayam payogoti payogamapekkhitva pullinganiddeso kato. Sannojana pahiyantiti tamtammaggavajjha sannojana samucchedappahanena pahiyanti. Anusaya byantihontiti pahinanam puna anuppattidhammakatta vigato uppadanto va vayanto va etesanti byanta, pubbe abyanta byanta hontiti byantihonti, vinassantiti attho. Sannojanappahanam anusayappahanena hoti, na annathati dassanattham anusayappahanamaha. Yena maggena sannojana pahiyanti anusaya byantihonti, ayam visesoti attho. Catutthacatukke ariyamaggassapi nidditthatta idha ariyamaggo vutto. Ekacittassa arammanadvayabhavassa avuttepi siddhatta tam avissajjetvava evam ime tayo dhamma ekacittassa arammana na hontiti nigamanam katam. [160] Idani tam bhavanasiddhisadhakam yogavacaram thunanto anapanassati yassati gatham vatva tassa niddesamaha. Tattha anapanassatiyo yatha Buddhena desita, tatha paripunna subhavita anupubbam paricita yassa atthi samvijjanti. So imam lokam pabhaseti. Kim yatha? abbha muttova candima yatha abbhadihi mutto candima imam okasalokam pabhaseti, tatha so yogavacaro imam khandhadilokam pabhasetiti gathaya sambandho. "abbha muttova candima"ti ca padassa niddese mahikadinampi vuttatta ettha adisaddalopo katoti veditabbo. Gathaniddese no passaso, no assasoti so soyeva attho patisedhena visesetva vutto. Upatthanam satiti asammussanataya tameva assasam upagantva thanam sati namati attho. Tatha passasam. Ettavata anapanesu sati anapanassatiti attho vutto hoti. Idani sativaseneva "yassa"ti vuttam puggalam niddisitukamo yo assasati, tassupatthati, yo passasati, tassupatthatiti vuttam. Yo assasati, tassa sati assasam upagantva titthati. Yo passasati, tassa sati passasam upagantva titthatiti attho. Paripunnati jhanavipassanamaggaparamparaya arahattamaggappattiya paripunna. Teyeva hi jhanavipassanamaggadhamme sandhaya pariggahatthenatiadimaha. Te hi dhamma imina yogina pariggayhamanatta pariggaha, tena pariggahatthena paripunna. Tattha sabbesam cittacetasikanam annamannaparivaratta parivaratthena paripunna. Bhavanaparipurivasena paripuratthena paripunna. Catasso bhavanatiadini subhavitati vuttapadassa atthavasena vuttani. Catasso bhavana hettha vuttayeva. Yanikatati yuttayanasadisa kata. Vatthukatati patitthatthena vatthusadisa kata. Anutthitati paccupatthita. Paricitati samantato cita upacita. Susamaraddhati sutthu samaraddha sukata. Yattha yattha akankhatiti yesu yesu jhanesu yasu yasu vipassanasu sace icchati. Tattha tatthati tesu tesu jhanesu tasu tasu vipassanasu. Vasippattoti vasibhavam bahubhavam patto. Balappattoti samathavipassanabalappatto. Vesarajjappattoti visaradabhavam pakatabhavam 1- patto. Te dhammati samathavipassana dhamma. Avajjanapatibaddhati avajjanayatta, avajjitamatteyeva tassa santanena, nanena va sampayogam gacchantiti attho. Akankhapatibaddhati 2- ruciayatta, rocitamatteyeva vuttanayena sampayogam gacchantiti attho. Manasikaro panettha avajjanaya cittuppado. Akankhamanaya vevacanavasena atthavivaranattham vutto. Tena vuccati yanikatati evam katattayeva te yuttayanasadisa kata hontiti vuttam hoti. Yasmim yasmim vatthusminti solasasu vatthusu ekekasmim. Svadhitthitanti suppatitthitam. Supatthitati sutthu upatitthita. Sampayuttacittasatinam saheva sakasakakiccakaranato anulomapatilomavasena yojetva te dve dhamma dassita. Tena vuccati vatthukatati evam bhutattayeva katapatittha hontiti vuttam hoti. Yena yena cittam abhiniharatiti pubbapavattito apanetva yattha yattha bhavanavisese cittam upaneti 3-. Tena tena sati anuparivattatiti tasmim tasmimyeva bhavanavisese sati anukula hutva pubbapavattito nivattitva pavattati. "yena, tena"ti cettha "yena bhagava tenupasankami"tiadisu 4- viya bhummattho veditabbo. Tena vuccati anutthitati evam karanatoyeva tam tam bhavanam anugantva thita hontiti vuttam hoti. Anapanassatiya satipadhanatta vatthukatanutthitapadesu satiya saha yojana katati veditabba. Yasma pana paripunnayeva paricita 5- honti vaddhita laddhasevana, tasma "paripunna"ti pade vutta tayo attha "paricita"ti padepi vutta, catuttho visesatthopi vutto. Tattha satiya parigganhantoti sampayuttaya, pubbabhagaya va satiya parigganhetabbe 6- parigganhanto yogi. Jinati papake akusale dhammeti samucchedavasena lamake kilese jinati abhibhavati. Ayanca puggaladhitthana dhammadesana. @Footnote: 1 Si. pakatabhavam, cha.Ma. patubhavam 2 Si. akankhanapatibaddhati 3 Ma. upanameti, Po. @upanameti 4 khu.khu. 25/1/3 5 Si. paribhavita 6 cha.Ma. pariggahetabbe Dhammesu hi jinantesu tamdhammasamangipuggalopi jinati nama. Te ca dhamma satim avihaya attano pavattikkhane jinitumaraddha jitati vuccanti yatha "bhunjitumaraddho bhutto"ti vuccati. Lakkhanampanettha saddasatthato veditabbam. Evam santepi "parijita"ti vattabbe jakarassa cakaram katva "paricita"ti vuttam. Yatha samma gado assati sugatoti atthavikappe dakarassa takaro niruttilakkhanena kato, evamidhapi veditabba. Imasmim atthavikappe paricitati padam kattusadhanam, purimani tini kammasadhanani. Cattaro susamaraddhati cattaro susamaraddhatthati vuttam hoti, atthasaddassa lopo datthabbo. Susamaraddhati padassa atthapi hi idha susamaraddhati vuttati veditabba, susamaraddhadhamma va. Caturatthabhedato cattaroti vuttati veditabba, na dhammabhedato. Yasma pana subhavitayeva susamaraddha honti, na anne, tasma tayo bhavanattha idhapi vutta. Asevanatthopi tisu vuttesu vuttoyeva hoti, tasma tam avatva tappaccanikanam susamuhatattho vutto. Paccanikasamugghatena hi araddhapariyosanam pannayati, tena susamaraddhassa sikhappatto attho vutto hoti. Tattha tappaccanikananti tesam jhanavipassanamagganam patipakkhabhutanam. Kilesananti kamacchandadinam niccasannadisampayuttanam sakkayaditthadinanca. Susamuhatattati 1- vikkhambhanatadangasamucchedavasena sutthu samuhatatta nasitatta. Potthakesu pana "susamugghatatta"ti likhanti, tam na sundaram. [161] Puna tasseva padassa annampi atthavikappam dassento susamantiadimaha. Tattha tattha jatati tasmim sikhappattabhavanavisese jata. Anavajjati kilesanam arammanabhavanupagamanena kilesadosavirahita. Kusalati jativasena kusala. Bodhipakkhiyati bujjhanatthena bodhiti laddhanamassa ariyassa pakkhe bhavatta @Footnote: 1 Si. susamugghatatta Bodhipakkhiya. Pakkhe bhavattati hi upakarabhave thitatta. Te ca "cattaro satipatthana cattaro sammappadhana cattaro iddhipada pancindriyani panca balani satta bojjhanga ariyo atthangiko maggo"ti 1- sattatimsa dhamma. Idam samanti idam maggakkhane dhammajatam samucchedavasena kilese sameti vinasetiti samam nama. Nirodho nibbananti dukkhanirodhatta nirodho, vanasankhataya tanhaya abhava nibbanam. Idam susamanti idam nibbanam sabbasankhatavisamapagatta sutthu samanti susamam nama. Natanti bodhipakkhiyasankhatam samam asammohato nanena natam, nibbanasankhatam susamam arammanato nanena natam. Tadeva dvayam teneva cakkhuna viya dittham. Viditanti tadeva dvayam santane uppadanena arammanakaranena ca patiladdham. Natam viya pannaya sacchikatam phassitanca. "asallinam asammuttha asaraddho ekaggan"ti purimassa purimassa padassa atthappakasanam. Tattha araddhanti patthapitam. Asallinanti asankucitam. Upatthitati upagantva thita. Asammutthati avinattha. Passaddhoti nibbuto. Asaraddhoti niddaratho. Samahitanti samam thapitam. Ekagganti avikkhittam. "cattaro susamaraddha"tiadi sakalassa susamaraddhavacanassa mulattho. "atthi saman"tiadi pana susamavacanassa, "natan"tiadi araddhavacanassa vikappattha. Tatthayam padatthasamsandana:- "sama ca susama ca 2- samasusama"ti vattabbe ekadesasarupekasesam katva "susama"tiicceva vutta yatha namanca rupanca namarupanca namarupanti. "idam samam, idam susaman"ti pana anannapekkham katva napumsakavacanam katam. Yasma pana natampi ditthanti vuccati, ditthanca araddhanca atthato ekam. Viditasacchikataphassitani pana natavevacanani, tasma natanti araddhatthoyeva vutto hoti. Araddham hoti viriyam asallinanti ayampana araddhavacanassa ujukatthoyeva. Upatthita satitiadini pana sampayuttaviriyassa upakarakadhammadassanattham vuttani, na araddhavacanassa atthadassanattham. Purimena atthena sutthu samaraddhati susamaraddha ca, imina atthena susama araddhati susamaraddha ca ekasese kate "susamaraddha"ti vuccanti. Imamattham pariggahetva "tena vuccati susamaraddha"ti vuttam. Anupubbanti yathanukkamenati attho, pubbam pubbam anuti vuttam hoti. Digham assasavasenati dighanti vuttaassasavasena. Purima purimati purima purima sati, purima purima samadhi 1-. Etena pubbanti padassa attho vutato hoti. Pacchima pacchimati satiyeva. Etena anuti padassa attho vutto hoti. Ubhayena pubbanca anu ca paricitati attho vutto hoti. Upari solasa vatthuni vittharetva vacanato idha sankhipitva "patinissagganupassi"ti antimameva dassitam. Yasma sikhappattabhavanassa sabbapi anapanassatiyo punappunam yatharuci pavattanato anuparicitapi honti. Tena vuttam "annamannam paricita ceva honti anuparicita ca"ti. Yathatthati yathasabhavattha. Attadamathatthoti arahattamaggakkhane attano nibbisevanattho. Samathatthoti sitibhavattho. Parinibbapanatthoti kilesaparinibbanena. Abhinnatthoti sabbadhammavasena. Parinnatthadayo maggananakiccavasena. Saccabhisamayattho catunnam saccanam ekapativedhadassanavasena. Nirodhe patitthapakattho arammanakaranavasena. Buddhotipadassa abhavepi buddhenatipade yo so buddho, tam niddisitukamena buddhoti vuttam. Sayambhuti upadesam vina sayameva bhuto. Anacariyakoti sayambhupadassa atthavivaranam. Yo hi acariyam vina saccani pativijjhati, so sayambhu nama hoti. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati Pubbe ananussutesutiadi anacariyakabhavassa atthappakasanam. Ananussutesuti acariyam ananussutesu. Samanti sayameva. Abhisambujjhiti bhusam samma pativijjhi. Tattha ca sabbannutam papuniti tesu ca saccesu sabbannubhavam papuni. Yatha saccani pativijjhanta sabbannuno honti, tatha saccanam patividdhatta evam vuttam. Sabbannutam pattotipi patho. Balesu ca vasibhavanti dasasu ca tathagatabalesu issarabhavam papuni. Yo so evam bhuto, so buddhoti vuttam hoti. Tattha sabbesu dhammesu appatihatanananimittanuttaravimokkhadhigamaparibhavitam khandhasantanam upadaya pannattiko, sabbannutapadatthanam va saccabhisambodhimupadaya pannattiko sattaviseso buddho. Ettavata atthato buddhavibhavana kata honti. [162] Idani byanjanato vibhavento buddhoti kenatthena buddhotiadimaha. Tattha yatha loke avaganta avagatoti vuccati, evam bujjhita saccaniti buddho. Yatha pannasosa vata pannasusati vuccanti, evam bodheta pajayati buddho. Sabbannutaya buddhoti sabbadhammabujjhanasamatthaya buddhiya buddhoti vuttam hoti. Sabbadassavitaya buddhoti sabbadhammanam nanacakkhuna ditthatta buddhoti vuttam hoti. Anannaneyyataya buddhoti annena abodhaniyato sayameva buddhatta buddhoti vuttam hoti. Visavitaya buddhoti nanagunavisavanato 1- padumamiva vikasanatthena buddhoti vuttam hoti. Khinasavasankhatena buddhotiadihi chahi pariyayehi cittasankocakaradhammappahanena niddakkhayavibuddho puriso viya sabbakilesaniddakkhayavibuddhatta buddhoti vuttam hoti. Sankha sankhatanti atthato ekatta sankhatenati vacanassa kotthasenati attho. Tanhalepaditthilepabhavena nirupalepasankhatena. Savasananam sabbakilesanam pahinatta ekantavacanena visesetva ekantavitaragotiadi vuttam. Ekantanikkilesoti ragadosamohavasesehi sabbakilesehi @Footnote: 1 Ma. nanagunavikasanato Nikkileso. Ekayanamaggam gatoti buddhoti gamanatthanam dhatunam bujjhanatthatta bujjhanatthapi dhatuyo gamanattha honti, tasma ekayanamaggam gatatta buddhoti vuttam hoti. Ekayanamaggoti cettha:- "maggo pantho patho pajjo anjasam vatumayanam nava uttarasetu ca kullo ca bhisi sankamo"ti 1- maggassa bahusu namesu ayananamena vutto. Tasma ekamaggabhuto maggo, na dvedhapathabhutoti attho. Atha va ekena ayitabbo maggoti ekayanamaggo. Ekenati ganasanganikam pahaya pavivekena cittena. Ayitabboti patipajjitabbo. Ayanti va etenati ayano, samsarato nibbanam gacchantiti attho. Ekesam ayano ekayano. Eketi settha, sabbasattasettha ca sammasambuddha, tasma ekayanamaggoti sammasambuddhanam ayanabhuto maggoti vuttam hoti. Ayatiti va ayano, gacchati pavattatiti attho. Ekasmim ayano maggoti ekayanamaggo, ekasmimyeva buddhasasane pavattamano maggo, na annatthati vuttam hoti. Api ca ekam ayatiti ekayano. Pubbabhage nanamukhabhavananayappavattopi aparabhage ekam nibbanameva gacchatiti vuttam hoti, tasma ekayanamaggoti ekanibbanagamanamaggoti attho. Eko anuttaram sammasambodhim abhisambuddhoti buddhoti na parehi buddhatta buddho. Kim pana sayameva anuttaram sammasambodhim abhisambuddhatta buddhoti vuttam hoti. Abuddhivihatatta buddhipatilabha buddhoti buddhi buddham bodhoti pariyayavacanametam. Tattha yatha nilarattagunayoga nilo pato ratto patoti vuccati, evam buddhagunayoga buddhoti napetum vuttam hoti 2-. Tato param buddhoti netam namantiadi "atthamanugata ayam pannatti"ti napanattham vuttam. Tattha mitta sahaya. Amacca bhacca. Nati pitupakkhika. Salohita @Footnote: 1 khu.cula. 30/101/211 2 cha.Ma. ayam patho na dissati Matupakkhika. Samana pabbajjupagata. Brahmana bhovadino, samitapapabahitapapa va. Devata sakkadayo brahmano ca. Vimokkhantikanti vimokkho arahattamaggo, vimokkhassa anto arahattam 1-, tasmim vimokkhante bhavam vimokkhantikam nama. Sabbannubhavo hi arahattamaggena sijjhati, arahattaphalodaye siddho hoti, tasma sabbannubhavo vimokkhante bhavo hoti. Tam nemittikampi 2- namam vimokkhante bhavam nama hoti. Tena vuttam "vimokkhantikametam buddhanam bhagavantanan"ti. Bodhiya mule saha sabbannutannanassa patilabhati mahabodhirukkhamule yathavuttakkhane sabbannutannanassa patilabhena saha. Sacchika pannattiti arahattaphalasacchikiriyaya, sabbadhammasacchikiriyaya va jata pannatti. Yadidam buddhoti ayam buddhoti pannatti, ayam byanjanato buddhavibhavana. "yatha buddhena desita"ti gathapadassa pana imina padabhajaniye vuttatthena ayam samsandana:- anapanassatiyo ca yatha buddhena desita, yena pakarena desita. Yathasaddena sangahita dasa yathattha ca yatha buddhena desita, yena pakarena desitati pakaratthassa ca yathasaddassa, sabhavatthassa ca yathasaddassa sarupekasesavasena ekasesam katva "yatha"ti vuttanti veditabbam. Padabhajaniye panassa yathatthesu ekekassa yojanavasena "desito"ti ekavacanam katam. "soti gahattho va hoti pabbajito va"ti vuttatta adipadepi yassa gahatthassa va pabbajitassa vati vuttameva hoti. Lokattho vuttoyeva. Pabhasetiti attano nanassa pakatam karotiti attho. Abhisambuddhattati savakaparaminanenapi patividdhabhavena. Obhasetiti kamavacarabhutam lokam. Bhasetiti rupavacarabhutam lokam. Pabhasetiti arupavacarabhutam lokam. @Footnote: 1 cha.Ma. arahattaphalam 2 Ma. nemittakampi Ariyanananti arahattamaggananam. Mahika muttoti mahikaya mutto. Mahikati niharo vuccati. Mahiya muttotipi patho. Dhumaraja muttoti dhumato ca rajato ca mutto. Rahugahana vippamuttoti rahuno candassa asannupakkilesatta dvihi upasaggehi visesetva vuttam. Bhasate iti saobhasatthena. Tapate iti satejatthena. Virocate iti ruciratthena. Evamevanti evam evam. Yasma pana candopi bhayam bhasanto tapanto virocanto imam okasalokam obhaseti, bhikkhu ca pannaya bhasanto tapanto virocanto imam khandhadilokam pannaya obhaseti, tasma ubhayatrapi "bhaseti"ti avatva "bhasate "icceva vuttam. Evam hi vutte hetuatthopi vutto hoti. Ativisadatarabhasuriyopamam aggahetva kasma candopama gahitati ce? sabbakilesaparilahavupasamena santassa bhikkhuno santagunayuttacandopama anucchavikati gahitati veditabbam. Evam anapanassatibhavanasiddhisadhakam yogavacaram thunitva imani terasa vodane nananiti tani nanani nigametva dassetiti. Vodananananiddesavannana nitthita. ------------------- 5. Satokarinananiddesavannana [163] Satokarinananiddese matikayam idha bhikkhuti imasmim sasane bhikkhu. Ayam hi ettha idhasaddo sabbappakaraanapanassatisamadhinibbattakassa puggalassa sannissayabhutasasanaparidipano, annasasanassa tathabhavapatisedhano ca. Vuttam hetam "idheva bhikkhave samano .pe. Sunna parappavada samanehi annebhi"ti 1-. Arannagato va rukkhamulagato va sunnagaragato vati idamassa anapanassatisamadhibhavananurupasenasanapariggahaparidipanam. Imassa hi bhikkhuno @Footnote: 1 Ma.mu. 12/139/98, an.catukka. 21/241/265 Digharattam rupadisu arammanesu anuvisatam cittam anapanassatisamadhiarammanam abhiruhitum na icchati, kutagonayuttaratho viya uppathameva dhavati. Tasma seyyathapi nama gopo kutadhenuya sabbam khiram pivitva vaddhitam kutavaccham dametukamo dhenuto apanetva ekamante mahantam thambham nikhanitva tattha yottena bandheyya, athassa so vaccho ito cito ca vipphanditva palayitum asakkonto tameva thambham upanisideyya va upanipajjeyya va, evameva iminapi bhikkhuna digharattam ruparammanadirasapanavaddhitam dutthacittam dametukamena rupadiarammanato apanetva arannam va rukkhamulam va sunnagaram va pavesetva tattha assasapassasathambhe satiyottena bandhitabbam. Evamassa tam cittam ito cito ca vipphanditvapi pubbe acinnarammanam alabhamanam satiyottam chinditva palayitum asakkontam tamevarammanam upacarappanavasena upanisidati ceva upanipajjati ca. Tenahu porana:- "yatha thambhe nibandheyya vaccham damam 1- naro idha bandheyyevam sakam cittam satiyarammane dalhan"ti 2-. Evamassa tam senasanam bhavananurupam hoti. Atha va yasma imam kammatthanappabhede muddhabhutam sabbabuddhapaccekabuddhasavakanam 3- visesadhigamaditthadhammasukhaviharapadatthanam anapanassatikammatthanam itthipurisahatthiassadisaddasamakulam gamantam apariccajitva na sukaram bhavetum saddakantakatta jhanassa. Agamake pana aranne sukaram yogavacarena idam kammatthanam pariggahetva anapanacatukkajjhanam nibbattetva tadeva padakam katva sankhare sammasitva aggaphalam arahattam papunitum. Tasma tassa anurupam senasanam upadisanto bhagava "arannagato va"tiadimaha, tatheva thero. @Footnote: 1 Si. dammam 2 visuddhi. 2/56 (sya), vi.A. 1/497 (sya), di.A. 2/377, Ma.A. @1/263 3 cha.Ma. ---paccekabuddhabuddhasavakanam Vatthuvijjacariyo viya hi bhagava, so yatha vatthuvijjacariyo nagarabhumim passitva sutthu upaparikkhitva "ettha nagaram mapetha"ti upadisati, sotthina ca nagare nitthite rajakulato mahasakkaram labhati, evamevam yogavacarassa anurupam senasanam upaparikkhitva "ettha kammatthanam anuyunjitabban"ti upadisati, tato tattha kammatthanamanuyuttena yogina kamena arahatte patte "sammasambuddho vata so bhagava"ti mahantam sakkaram labhati. Ayam pana bhikkhu "dipisadiso"ti vuccati. Yatha hi mahadipiraja aranne tinagahanam va vanagahanam va pabbatagahanam va nissaya niliyitva vanamahimsagokannasukaradayo mige ganhati, evamevam ayam arannadisu kammatthanamanuyunjanto bhikkhu yathakkamena sotapattisakadagamianagamiarahattamagge ceva ariyaphalani ca ganhatiti veditabbo. Tenahu porana:- yathapi dipiko nama niliyitva ganhati 1- mige tathevayam buddhaputto yuttayogo vipassako arannam pavisitvana ganhati phalamuttaman"ti 2-. Tenassa parakkamajavayoggabhumim arannasenasanam dassento "arannagato va"tiadimaha. Tattha arannagatoti upari vuttalakkhanam yam kinci pavivekasukham arannam gato. Rukkhamulagatoti rukkhasamipam gato. Sunnagaragatoti sunnam vivittokasam gato. Ettha ca thapetva arannanca rukkhamulanca avasesasattavidhasenasanam gatopi "sunnagaragato"ti vattum vattati. Navavidham hi senasanam. Yathaha "so vivittam senasanam bhajati arannam rukkhamulam pabbatam kandaram giriguham susanam vanapattham abbhokasam palalapunjan"ti 3-. Evamassa ututtayanukulam dhatucariyanukulanca anapanassatibhavananurupam senasanam upadisitva alinanuddhaccapakkhikam santamiriyapatham upadhisanto nisidatiti aha. @Footnote: 1 cha.Ma. ganhate 2 visuddhi. 2/56 3 abhi.vi. 35/508/294 Athassa nisajjaya dalhabhavam assasapassasanam pavattanasamatthatam 1- arammanapariggahupayanca dassento pallankam abhujitvatiadimaha. Tattha pallankanti samantato urubaddhasanam. Abhujitvati bandhitva. Ujum kayam panidhayati uparimasariram ujukam thapetva attharasa pitthikantake kotiya kotim patipadetva. Evam hi nisinnassa cammamamsanharuni na panamanti. Athassa ya tesam panamanapaccaya khane khane vedana uppajjeyyum, ta na uppajjanti. Tasu anupajjamanasu cittam ekaggam hoti, kammatthanam na paripatati, vuddhim phatim upagacchati. Parimukham satim upatthapetvati kammatthanabhimukham satim thapayitva. So satova assasati sato passasatiti so bhikkhu evam nisiditva evanca satim upatthapetva tam satim avijahanto sato eva assasati sato passasati, satokari hotiti vuttam hoti. Idani yehi pakarehi satokari hoti, te pakare dassetum digham va assasantotiadimaha. Tattha digham va assasantoti digham va assasam pavattayanto. Tatha rassam. Ya pana nesam digharassata, sa kalavasena veditabba. Kadaci hi manussa hatthiahiadayo viya kalavasena digham assasanti ca passasanti ca, kadaci sunakhasasadayo viya rassam. Annatha hi cunnavicunna assasapassasa digharassa nama na honti. Tasma te digham kalam pavisanta ca nikkhamanta ca digha, rassam kalam pavisanta ca nikkhamanta ca rassati veditabba. Tatrayam bhikkhu upari vuttehi navahakarehi digham assasanto ca passasanto ca digham assasami, passasamiti pajanati, tatha rassam. Evam pajanato ca:- digho rasso ca assaso passasopi ca tadiso cattaro vanna vattanti nasikaggeva bhikkhunoti. @Footnote: 1 pavattanasukhatam (visuddhi 2/58) Navannancassa 1- akaranam ekenakarena kayanupassanasatipatthanabhavana sampajjatiti veditabba. Sabbakayapatisamvedi assasissamiti sikkhati. Sabbakayapatisamvedi passasissamiti sikkhatiti sakalassa assasakayassadimajjhapariyosanam viditam karonto pakatam karonto assasissamiti sikkhati. Sakalassa passasakayassadimajjhapariyosanam viditam karonto pakatam karonto passasissamiti sikkhati. Evam viditam karonto pakatam karonto nanasampayuttacittena assasati ceva passasati ca. Tasma "assasissami passasissamiti sikkhati"ti vuccati. Ekassa hi bhikkhuno cunnavicunnavisate 2- assasakaye, passasakaye va adi pakato hoti, na majjhapariyosanam. So adimeva pariggahetum sakkoti, majjhapariyosane kilamati. Ekassa majjham pakatam hoti, na adipariyosanam. So majjhameva pariggahetum sakkoti, adipariyosane kilamati. Ekassa pariyosanam pakatam hoti, na adimajjham. So pariyosanamyeva pariggahetum sakkoti, adimajjhe kilamati. Ekassa sabbam pakatam hoti, so sabbampi pariggahetum sakkoti, na katthaci kilamati. Tadisena bhavitabbanti dassento aha "sabbakayapatisamvedi"tiadi. Tattha sikkhatiti evam ghatati vayamati. Yo va tathabhutassa samvaro. Ayamettha adhisilasikkha. Yo tathabhutassa samadhi, ayam adhicittasikkha. Ya tathabhutassa panna, ayam adhipannasikkhati ima tisso sikkhayo tasmim arammane taya satiya tena manasikarena sikkhati asevati bhaveti bahulikarotiti evamettha attho datthabbo. Tattha yasma purimanayena kevalam assasitabbam passasitabbameva ca, na annam kinci katabbam, ito patthaya pana nanuppadanadisu yogo karaniyo. Tasma tattha "assasamiti pajanati passasamiti pajanati"cceva vattamanakalavasena palim vatva ito patthaya kattabbassa nanuppadanadino akarassa dassanattham @Footnote: 1 Ma. catunnancassa visuddhi. 2/62 2 cunnasate (ganthipade) visuddhi. 2/62 "sabbakayapatisamvedi assasissami"tiadina nayena anagatakalavasena pali aropitati veditabba. Passambhayam kayasankharam .pe. Sikkhatiti olarikam assasapassasasankhatam kayasankharam passambhento patippassambhento nirodhento vupasamento assasissami passasissamiti sikkhati. Tatrevam olarikasukhumata ca passaddhi ca veditabba:- imassa hi bhikkhuno pubbe apariggahitakale kayo ca cittanca sadaratha honti olarika. Kayacittanam olarikatte avupasante assasapassasapi olarika honti, balavatara hutva pavattanti, nasika nappahoti, mukhena assasantopi passasantopi titthati. Yada panassa kayopi cittampi pariggahita honti, tada te santa honti vupasanta. Tesu vupasantesu assasapassasa sukhuma hutva pavattanti, "atthi nu kho, natthi"ti vicetabbakarappatta honti. Seyyathapi purisassa dhavitva pabbata va orohitva mahabharam va sisato oropetva thitassa olarika assasapassasa honti, nasika nappahoti, mukhena assasantopi passasantopi titthati. Yada panesa tam parissamam vinodetva nhatva ca pivitva ca allasatakam hadaye katva sitaya chayaya nipanno hoti, athassa te assasapassasa sukhuma honti "atthi nu kho, natthi"ti vicetabbakarappatta, evamevam imassa bhikkhuno apariggahitakaleti vittharetabbam. Tatha hissa pubbe apariggahitakale "olarikolarike kayasankhare passambhemi"ti abhogasamannaharamanasikaro natthi, pariggahitakale pana atthi. Tenassa apariggahitakalato pariggahitakale kayasankharo sukhumo hoti. Tenahu porana:- "saraddhe kaye citte ca adhimattam pavattati asaraddhamhi kayamhi sukhumam sampavattati"ti 1-. Pariggahepi 2- olariko, pathamajjhanupacare sukhumo. Tasmimpi olariko, pathamajjhane sukhumo. Pathamajjhane ca dutiyajjhanupacare ca olariko, dutiyajjhane sukhumo. Dutiyajjhane ca tatiyajjhanupacare ca olariko, tatiyajjhane sukhumo. Tatiyajjhane ca catutthajjhanupacare ca olariko, catutthajjhane atisukhumo appavattimeva papunati. Idam tava dighabhanakasamyuttabhanakanam matam. Majjhimabhanaka pana "pathamajjhane olariko, dutiyajjhanupacare sukhumo"ti evam hetthimahetthimajjhanato uparuparijjhanupacarepi sukhumataram icchanti. Sabbesamyeva pana matena apariggahitakale pavattakayasankharo pariggahitakale patippassambhati, pariggahitakale pavattakayasankharo pathamajjhanupacare .pe. Catutthajjhanupacare pavattakayasankharo catutthajjhane patippassambhati. Ayam tava samathe nayo. Vipassanayam pana apariggahitakale pavattakayasankharo olariko, mahabhutapariggahe sukhumo. Sopi olariko, upadarupapariggahe sukhumo. Sopi olariko, sakalarupapariggahe sukhumo. Sopi olariko, arupapariggahe sukhumo. Sopi olariko, ruparupapariggahe sukhumo. Sopi olariko, paccayapariggahe sukhumo. Sopi olariko, sappaccayanamarupadassane sukhumo. Sopi olariko, lakkhanarammanikavipassanaya 3- sukhumo. Sopi dubbalavipassanaya olariko, balavavipassanaya sukhumo. Tattha pubbe vuttanayeneva purimassa purimassa pacchimena pacchimena patippassaddhi veditabba. Evamettha olarikasukhumata patippassaddhi ca veditabba. Ayam tavettha kayanupassanavasena vuttassa pathamacatukkassa anupubbapadavannana. @Footnote: 1 visuddhi. 2/64, vi.A. 1/505 2 Ma. pariggahitakalepi @3 tilakkhanarammanika...(ganthipade) Yasma panettha idameva catukkam adikammikassa kammatthanavasena vuttam, itarani pana tini catukkani ettha pattajjhanassa vedanacittadhammanupassanavasena, tasma imam kammatthanam bhavetva anapanacatukkajjhanapadatthanaya vipassanaya saha patisambhidahi arahattam papunitukamena adikammikena kulaputtena visuddhimaggena vuttanayena silaparisodhanadini sabbakiccani katva sattangasamannagatassa acariyassa santike pancasandhikam kammatthanam uggahetabbam. Tatrime panca sandhayo uggaho paripuccha upatthanam appana lakkhananti. Tattha uggaho nama kammatthanassa ugganhanam. Paripuccha nama kammatthanassa paripucchanam 1-. Upatthanam nama kammatthanassa upatthanam. Appana nama kammatthanassa appana. Lakkhanam nama kammatthanassa lakkhanam, "evam lakkhanamidam kammatthanan"ti kammatthanasabhavupadharananti vuttam hoti. Evam pancasandhikam kammatthanam ugganhanto attanapi na kilamati, acariyampi na viheseti 2-. Tasma thokam uddisapetva bahum kalam sajjhayitva evam pancasandhikam kammatthanam uggahetva acariyassa santike va annattha va attharasa dosayutte vihare vajjetva pancangasamannagate senasane vasantena upacchinnakhuddakapalibodhena katabhattakiccena bhattasammadam pativinodetva sukhanisinne ratanattayagunanussaranena cittam sampahamsetva acariyuggahato ekapadampi aparihapentena idam anapanassatikammatthanam manasi katabbam. Tatrayam manasikaravidhi:- "ganana anubandhana phusana thapana sallakkhana vivattana parisuddhi tesanca patipassana"ti. Tattha gananati gananayeva. Anubandhanati anugamana. Phusanati phutthatthanam. Thapanati appana. Sallakkhanati vipassana. Vivattanati maggo. Parisuddhiti phalam. @Footnote: 1 paripucchana (visuddhi. 2/68) 2 Ma. na vihetheti Tesanca patipassanati paccavekkhana. Tattha imina adikammikena kulaputtena pathamam gananaya idam kammatthanam manasi katabbam. Ganentena pana pancannam hettha na thapetabbam, dasannam upari na netabbam, antara khandam na dassetabbam. Pancannam hettha thapentassa hi sambadhe okase cittuppado vipphandati sambadhe vaje sanniruddhagogano viya. Dasannam upari nentassa ganananissitova cittuppado hoti. Antara khandam dassentassa "sikhappattam nu kho me kammatthanam, no"ti cittam vikampati, tasma ete dose vajjetva ganetabbam. Ganentena ca pathamam dandhagananaya dhannamapakagananaya ganetabbam. Dhannamapako hi nalim puretva "ekan"ti vatva okirati, puna purento kinci kacavaram disva chaddento "ekam ekan"ti vadati. Eseva nayo "dve dve"tiadisu. Evamevam iminapi assasapassasesu yo upatthati, tam gahetva "ekam ekan"tiadim katva yava "dasa dasa"ti pavattamanam pavattamanam upalakkhetvava ganetabbam. Tassa evam ganayato nikkhamanta ca pavisanta ca assasapassasa pakata honti. Athanena tam dandhagananam dhannamapakagananam pahaya sighagananaya gopalakagananaya ganetabbam. Cheko hi gopalako sakkharadayo ucchangena gahetva rajjudandahattho patova vajam gantva gavo pitthiyam paharitva palighatthambhamatthake nisinno dvaram pattam pattamyeva gavam "eko dve"ti sakkharam khipitva khipitva ganeti. Tiyamarattim sambadhe okase dukkham vutthagogano nikkhamanto annamannam upanighamsanto 1- vegena vegena punjapunjo hutva nikkhamati. So vegena vegena "tini cattari panca dasa"ti ganetiyeva, evamassapi purimanayena ganayato assasapassasa pakata hutva sigham sigham punappunam sancaranti. Tato @Footnote: 1 Si. upanighamsento Tena "punappunam sancaranti"ti natva anto ca bahi ca aggahetva dvarappattam dvarappattamyeva gahetva "eko dve tini cattari panca. Eko dve tini cattari panca cha, eko dve tini cattari panca cha satta, .pe. Attha nava dasa"ti sigham sigham ganetabbameva. Gananapatibaddhe hi kammatthane gananabaleneva cittam ekaggam hoti arittupatthambhanavasena candasote navathapanamiva. Tassevam sigham sigham ganayato kammatthanam nirantaram pavattam viya hutva upatthati. Atha "nirantaram pavattati"ti natva anto ca bahi ca vatam apariggahetva purimanayeneva vegena vegena ganetabbam. Antopavisanavatena hi saddhim cittam pavesayato abbhantaram vatabbhahatam medapuritam viya hoti. Bahinikkhamanavatena saddhim cittam niharato bahiddha puthuttarammane cittam vikkhipati. Phutthaphutthokase pana satim thapetva bhaventasseva bhavana sampajjati. Tena vuttam "anto ca bahi ca vatam apariggahetva purimanayeneva vegena vegena ganetabban"ti. Kivaciram panetam ganetabbanti? yava vina gananaya assasapassasarammane Sati santitthati. Bahivisatavitakkavicchedam katva assasapassasarammane satisanthapanatthamyeva hi gananati. Evam gananaya manasi katva anubandhanaya 1- manasi katabbam. Anubandhana nama gananam patisamharitva satiya nirantaram assasapassasanam anugamanam. Tanca kho na adimajjhapariyosananugamanavasena. Adimajjhapariyosanani tassanugamane adinava ca hettha vuttayeva. Tasma anubandhanaya manasikarontena na adimajjhapariyosanavasena manasi katabbam, apica kho phusanavasena ca thapanavasena ca manasi katabbam. @Footnote: 1 Si. anubandhanavasena Ganananubandhanavasena viya hi phusanathapanavasena visum manasikaro natthi, phutthaphutthatthaneyeva pana ganento gananaya ca phusanaya ca manasi karoti, tattheva gananam patisamharitva te satiya anubandhanto, appanavasena ca cittam thapento "anubandhanaya ca phusanaya ca thapanaya ca manasi karoti"ti vuccati. Svayamattho atthakathasu vuttapanguladovarikopamahi idheva paliyam vuttakakacupamaya ca veditabbo. Tatrayam pangulopama:- seyyathapi pangulo dolaya kilatam mataputtanam dolam khipitva tattheva dolathambhamule nisinno kamena agacchantassa ca gacchantassa ca dolaphalakassa ubho kotiyo majjhanca passati, na ca ubhokotimajjhanam dassanattham byavato hoti, evameva bhikkhu sativasena upanibandhanatthambhamule thatva assasapassasadolam khipitva tattheva nimitte satiya nisidanto kamena agacchantananca gacchantananca phutthatthane assasapassasanam adimajjhapariyosanam satiya anugacchanto tattheva cittam thapetva passati, na ca tesam dassanattham byavato hoti. Ayam pangulopama. Ayam pana dovarikopama:- seyyathapi dovariko nagarassa anto ca bahi ca purise "ko tvam, kuto va agato, kuhim va gacchasi, kim va te hatthe"ti na vimamsati. Na hi tassa te bhara, dvarappattam dvarappattamyeva pana vimamsati, evameva imassa bhikkhuno antopavitthavata ca bahinikkhantavata ca na bhara honti, dvarappatta dvarappattayeva bharati ayam dovarikopama. Kakacupama pana "nimittam assasapassasa"tiadina 1- nayena idha vuttayeva. Idha panassa agatagatavasena amanasikaramattameva payojananti veditabbam. @Footnote: 1 khu.pati. 31/155/177 Idam kammatthanam manasikaroto kassaci nacireneva nimittanca uppajjati, avasesajjhanangapatimandita appanasankhata thapana ca sampajjati. Kassaci pana gananavaseneva manasikarakalato pabhuti [1]- yatha saraddhakayassa mance va pithe va nisidato mancapitham onamati vikujati, paccattharanam valim ganhati, asaraddhakayassa pana nisidato neva mancapitham onamati na vikujati, na paccattharanam valim ganhati, tulapicupuritam viya mancapitham hoti. Kasma? yasma asaraddho kayo lahuko hoti, evamevam gananavasena manasikarakalato pabhuti anukkamato olarikaassasapassasanirodhavasena kayadarathe vupasanto kayopi cittampi lahukam hoti, sariram akase langhanakarappattam viya hoti. Tassa olarike assasapassase niruddhe sukhumaassasapassasanimittarammanam cittam pavattati. Tasmimpi niruddhe aparaparam tato sukhumataram sukhumataram assasapassasanimittarammanam pavattatiyeva. Svayamattho upari vuttakamsathalopamaya veditabbo. Yatha hi annani kammatthanani uparupari vibhutani honti, na tatha idam. Idam pana uparupari bhaventassa 2- sukhumattam gacchati, upatthanampi na upagacchati. Evam anupatthahante pana tasmim tena bhikkhuna "acariyam pucchissami"ti va "nattham dani me kammatthanan"ti va utthayasana na gantabbam. Iriyapatham vikopetva gacchato hi kammatthanam navanavameva hoti. Tasma yathanisinneneva desato aharitabbam. Tatrayam aharanupayo:- tena bhikkhuna kammatthanassa anupatthanabhavam natva iti patisancikkhittam "ime assasapassasa nama kattha atthi, kattha natthi. Kassa va atthi, kassa va natthi"ti. Athevam patisancikkhato 3- "ime @Footnote: 1 (anukkamato olarikaassasapassasanirodhavasena kayadarathe vupasante kayopi cittampi @lahukam hoti, sariram akase langhanakarappattam viya hoti.) (visuddhi. 2/74) 2 Si. @bhaventassa bhaventassa 3 Ma. patisancikkhata Antomatukucchiyam natthi, udake nimugganam natthi, tatha asannibhutanam matanam catutthajjhanasamapannanam ruparupabhavasamanginam nirodhasamapannanan"ti natva evam attanava atta paticodetabbo "nanu tvam pandita neva matukucchigato, na udake nimuggo, na asannibhuto, na mato, na catutthajjhanasamapanno, na ruparupabhavasamangi, na nirodhasamapanno. Atthiyeva te assasapassasa, mandapannataya pana pariggahetum na sakkosi"ti. Athanena pakatiphutthavasena cittam thapetva manasikaro pavattetabbo. Ime hi dighanasikassa nasaputam ghattenta pavattanti, rassanasikassa uttarottham. Tasmanena imam nama thanam ghattentiti nimittam thapetabbam. Imameva hi atthavasam paticca vuttam bhagavata "naham bhikkhave mutthassatissa asampajanassa anapanassatibhavanam vadami"ti 1-. Kincapi hi yam kinci kammatthanam satassa sampajanasseva sampajjati, ito annam pana manasikarontassa pakatam hoti. Idampana anapanassati- kammatthanam garukam garukabhavanam buddhapaccekabuddhabuddhaputtanam mahapurisanamyeva manasikarabhumibhutam, na ceva ittaram, na ca ittarasattasamasevitam. Yatha yatha manasi kariyati, tatha tatha santanceva hoti sukhumanca. Tasma ettha balavati sati ca panna ca icchitabba. Yatha hi matthasatakassa tunnakaranakale sucipi sukhuma icchitabba, sucipasavedhanampi tato sukhumataram, evamevam matthasatakasadisassa imassa kammatthanassa bhavanakale sucipatibhaga satipi sucipasavedhanapatibhaga tamsampayutta pannapi balavati icchitabba. Tahi ca pana satipannahi samannagatena bhikkhuna na te assasapassasa annatra pakatiphutthokasa pariyesitabba. Yatha hi kassako khettam kasitva balibadde muncitva gocaramukhe katva chayaya nisinno vissameyya, athassa te balibadda vegena atavim paviseyyum. Yo @Footnote: 1 Ma. 14/149/133, sam.maha. 19/992/291 Hoti cheko kassako, so puna te gahetva yojetukamo na tesam anupadam gantva atavim ahindati, atha kho rasminca patodanca gahetva ujukameva tesam nipatanatittham gantva nisidati va nipajjati va, atha te gone divasabhagam caritva nipatanatittham otaritva nhatva ca pivitva ca paccuttaritva thite disva rasmiya bandhitva patodena vijjhanto anetva yojetva puna kammam karoti, evamevam tena bhikkhuna na te assasapassasa annatra pakatiphutthokasa pariyositabba. Satirasmim pana pannapatodanca gahetva pakatiphutthokase cittam thapetva manasikaro pavattetabbo. Evam hissa manasikaroto nacirasseva te upatthahanti nipatanatitthe viya gona. Tato tena satirasmiya bandhitva tasmimyeva thane yojetva pannapatodena vijjhantena punappunam kammatthanam anuyunjitabbam. Tassevamanuyunjato nacirasseva nimittam upatthati. Tam panetam na sabbesam ekasadisam hoti, apica kho kassaci sukhasamphassam uppadayamano tulapicu viya kappasapicu viya vatadhara viya ca upatthatiti ekacce ahu. Ayam pana atthakathasu vinicchayo:- idam hi kassaci tarakarupam viya manigulika viya muttagulika viya ca, kassaci kharasamphassam hutva kappasatthi viya darusarasuci viya ca, kassaci dighapamangasuttam viya kusumadamam viya dhumasikha viya ca, kassaci vitthatam makkatakasuttam 1- viya valahakapatalam viya padumapuppham viya rathacakkam viya candamandalam viya suriyamandalam viya ca upatthati, tanca panetam yatha sambahulesu bhikkhusu suttantam sajjhayitva nisinnesu ekena bhikkhuna "tumhakam kidisam hutva idam suttam upatthati"ti vutte eko "mayham mahati pabbateyya nadi viya hutva upatthati"ti aha. Aparo 2- "mayham eka vanaraji viya "anno "mayham eko sitacchayo sakhasampanno phalabharabharito rukkho viya"ti. Tesam hi tam ekameva suttam @Footnote: 1 i. vittham makkatasuttam 2 i. anno Sannananataya nanato upatthati. Evam ekameva kammatthanam sannananataya nanato upatthati. Sannajam hi etam sannanidanam sannapabhavam, tasma sannananataya nanato upatthatiti veditabbam. Evam upatthite pana nimitte tena bhikkhuna acariyassa santikam gantva arocetabbam "mayham bhante evarupam nama upatthati"ti. Acariyena pana "nimittamidam avuso, kammatthanam punappunam manasi karohi sappurisa"ti vattabbo. Athanena nimitteyeva cittam thapetabbam. Evamassayam ito pabhuti thapanavasena bhavana hoti. Vuttam hetam poranehi:- "nimitte thapayam cittam nanakaram vibhavayam dhiro assasapassase sakam cittam nibandhati"ti 1-. Tassevam nimittupatthanato pabhuti nivaranani vikkhambhitaneva honti, kilesa sannisinnava, cittam upacarasamadhina samahitameva. Athanena tam nimittam neva vannato manasi katabbam, na lakkhanato paccavekkhitabbam, apica kho khattiyamahesiya cakkavattigabbho viya kassakena saliyavagabbho viya ca avasadini satta asappayani vajjetva taneva satta sappayani sevantena sadhukam rakkhitabbam, atha nam evam rakkhitva punappunam manasikaravasena vuddhim virulhim gamayitva dasavidham appanakosallam sampadetabbam, viriyasamata yojetabba. Tassevam ghatentassa visuddhimagge vuttanukkamena tasmim nimitte catukkapancakajjhanani nibbattanti. Evam nibbattacatukkapancakajjhano panettha bhikkhu sallakkhanavivattanavasena kammatthanam vaddhetva parisuddhim pattukamo tadeva jhanam pancahakarehi vasippattam pagunam katva namarupam vavatthapetva vipassanam patthapeti. Katham? so hi samapattito vutthaya @Footnote: 1 vi.A. 1/532, (visuddhi. 2/79) Assasapassasanam samudayo karajakayo ca cittancati passati. Yatha hi kammaragaggariya dhamamanaya bhastanca purisassa ca tajjam vayamam paticca vato sancarati, evamevam kayanca cittanca paticca assasapassasati. Tato assasapassase ca kayanca rupanti, cittanca tamsampayutte ca dhamme arupanti vavatthapeti. Evam namarupam vavatthapetva tassa paccayam pariyesati, pariyesanto ca tam disva tisupi addhasu namarupassa pavattim arabbha kankham vitarati, vitinnakankho kalapasammasanavasena "aniccam dukkhamanatta"ti tilakkhanam aropetva udayabbayanupassanaya pubbabhage uppanne obhasadayo dasa vipassanupakkilese pahaya upakkilesavimuttam udayabbayanupassanananam "maggo"ti vavatthapetva udayam pahaya bhanganupassanam patva nirantaram bhanganupassanena bhayato upatthitesu sabbasankharesu nibbindanto virajjanto vimuccanto yathakkamena cattaro ariyamagge papunitva arahattaphale patitthaya ekunavisatibhedassa paccavekkhanananassa pariyantam patto sadevakassa lokassa aggadakkhineyyo hoti. Ettavata cassa gananam adim katva vipassanapariyosana anapanassatisamadhibhavana samatta hotiti ayam sabbakarato pathamacatukkavannana. Itaresu pana tisu catukkesu yasma visum kammatthanabhavananayo nama natthi, tasma anupadavannananayeneva tesam evamattho veditabbo. Pitipatisamvediti pitim patisamviditam karonto pakatam karonto assasissami passasissamiti sikkhati. Tattha dvihakarehi piti patisamvidita hoti arammanato ca asammohato ca. Katham arammanato piti patisamvidita hoti? sappitike dve jhane samapajjati, Tassa samapattikkhane jhanapatilabhena arammanato piti patisamvidita hoti arammanassa patisamviditatta. Katham asammohato? sappitike dve jhane samapajjitva vutthaya jhanasampayuttam pitim khayato vayato sammasati, tassa vipassanakkhane lakkhanapativedhena asammohato piti patisamvidita hoti. Eteneva nayena avasesapadanipi atthato veditabbani. Idam panettha visesamattam:- tinnam jhananam vasena sukhapatisamvidita hoti. Catunnampi jhananam vasena cittasankharapatisamvidita veditabba. Cittasankharoti vedanasannakkhandha. Passambhayam cittasankharanti olarikam olarikam cittasankharam passambhento, nirodhentoti attho. So vittharato kayasankhare vuttanayena veditabbo. Apicettha pitipade pitisilena vedana vutta, sukhapade sarupeneva vedana. Dvisu cittasankharapadesu "sanna ca vedana ca cetasika ete dhamma cittapatibaddha cittasankhara"ti 1- vacanato sannasampayutta vedanati evam vedananupassananayena idam catukkam bhasitanti veditabbam. Tatiyacatukkepi catunnam jhananam vasena cittapatisamvidita veditabba. Abhippamodayam cittanti cittam modento pamodento hasento pahasento assasissami passasissamiti sikkhati. Tattha dvihakarehi abhippamodo hoti samadhivasena ca vipassanavasena ca. Katham samadhivasena? sappitike dve jhane samapajjati, so samapattikkhane Sampayuttaya pitiya cittam amodeti pamodeti. Katham vipassanavasena? sappitike Dve jhane samapajjitva vutthaya jhanasampayuttam pitim khayato vayato sammasati. Evam vipassanakkhane jhanasampayuttam pitim arammanam katva cittam amodeti pamodeti. Evam patipanno "abhippamodayam cittam assasissami passasissamiti sikkhati"ti vuccati. Samadaham cittanti pathamajjhanadivasena arammane cittam samam adahanto samam thapento, tani va pana jhanani samapajjitva vutthaya jhanasampayuttam @Footnote: 1 Ma.mu. 12/463/413, khu.pati. 31/175/203 Cittam khayato vayato sammasato vipassanakkhane lakkhanapativedhena uppajjati khanikacittekaggata, evam uppannaya khanikacittekaggataya vasenapi arammane cittam samam adahanto samam thapento "samadaham cittam assasissami passasissamiti sikkhati"ti vuccati. Vimocayam cittanti pathamajjhanena nivaranehi cittam mocento vimocento, dutiyena vitakkavicarehi, tatiyena pitiya, catutthena sukhadukkhehi cittam mocento vimocento, tani va pana jhanani samapajjitva vutthaya jhanasampayuttam cittam khayato vayato sammasati. So vipassanakkhane aniccanupassanaya niccasannato cittam mocento vimocento, dukkhanupassanaya sukhasannato, anattanupassanaya attasannato, nibbidanupassanaya nandito, viraganupassanaya ragato, nirodhanupassanaya samudayato, patinissagganupassanaya adanato cittam mocento vimocento assasati ceva passasati ca. Tena vuccati "vimocayam cittam assasissami passasissamiti sikkhati"ti. Evam cittanupassanavasena idam catukkam bhasitanti veditabbam. Catutthacatukke pana aniccanupassiti ettha tava aniccam veditabbam, aniccata veditabba, aniccanupassana veditabba, aniccanupassi veditabbo. Tattha aniccanti pancakkhandha. Kasma? uppadavayannathattabhava. Aniccatati tesamyeva uppadayannathattam, hutva abhavo va, nibbattanam tenevakarena atthatva khanabhangena bhedoti attho. Aniccanupassanati tassa aniccataya vasena rupadisu "aniccan"ti anupassana. Aniccanupassiti taya anupassanaya samannagato. Tasma evam bhuto assasanto ca passasanto ca idha "aniccanupassi assasissamiti sikkhati"ti veditabbo. Viraganupassiti ettha pana dve viraga khayavirago ca accantavirago ca. Tattha khayaviragoti sankharanam khanabhango. Accantaviragoti nibbanam. Viraganupassanati tadubhayadassanavasena pavatta vipassana ca maggo ca. Taya duvidhayapi anupassanaya samannagato hutva assasanto ca passasanto ca "viraganupassi assasissami passasissamiti sikkhati"ti veditabbo. Nirodhanupassipadepi eseva nayo. Patinissagganupassiti etthapi dve patinissagga pariccagapatinissaggo ca pakkhandanapatinissaggo ca, patinissaggoyeva anupassana patinissagganupassana, vipassanamagganametam adhivacanam. Vipassana hi tadangavasena saddhim khandhabhisankharehi kilese pariccajati, sankhatadosadassanena ca tabbiparite nibbane tanninnataya pakkhandatiti pariccagapatinissaggo ceva pakkhandanapatinissaggo cati vuccati. Maggo samucchedavasena saddhim khandhabhisankharehi kilese pariccajati. Arammanakaranena ca nibbane pakkhandatiti pariccagapatinissaggo ceva pakkhandanapatinissaggo cati vuccati. Ubhayampi pana purimapurimanananam anuanu passanato anupassanati vuccati. Taya duvidhayapi patinissagganupassanaya samannagato hutva assasanto passasanto ca "patinissagganupassi assasissami passasissamiti sikkhati"ti veditabbo. Ettha ca "aniccanupassi"ti tarunavipassanaya vasena vuttam, "viraganupassi"ti tato balavataraya sankharesu virajjanasamatthaya vipassanaya vasena, "nirodhanupasasi"ti tato balavataraya kilesanirodhanasamatthaya vipassanaya vasena, "patinissagganupassi"ti maggassa asannabhutaya atitikkhaya 1- vipassanaya vasena vuttanti veditabbam. Yattha pana maggopi labbhati, so abhinnoyeva. Evamidam catukkam suddhavipassanavasena vuttam, purimani pana tini samathavipassanavasenati. Anapanassatimatikavannana nitthita. @Footnote: 1 i. titikkhaya [164] Idani yathanikkhittam matikam patipatiya bhajetva dassetum idhati imissa ditthiyatiadi araddham. Tattha imissa ditthiyatiadihi dasahi padehi sikkhattayasankhatam sabbannubuddhasasanameva kathitam. Tam hi buddhena bhagavata ditthatta ditthiti vuccati, tasseva 1- khamanavasena khanti. Ruccanavasena ruci, gahanavasena adayo, sabhavatthena dhammo, sikkhitabbatthena vinayo, tadubhayenapi dhammavinayo, pavuttavasena pavacanam, setthacariyatthena brahmacariyam, anusitthidanavasena satthusasananti vuccati. Tasma "imissa ditthiya"tiadisu imissa buddhaditthiya imissa buddhakhantiya imissa buddharuciya imasmim buddhaadaye imasmim buddhadhamme imasmim buddhavinaye imasmim buddhadhammavinaye imasmim buddhapavacane imasmim buddhabrahmacariye imasmim buddhasatthusasaneti attho veditabbo. Apicetam 2- sikkhattayasankhatam sakalapavacanam bhagavata ditthatta sammaditthipaccayatta sammaditthipubbangamatta ca ditthi. Bhagavato khamanavasena khanti. Ruccanavasena ruci. Gahanavasena adayo. Attano karakam apaye apatamanam dharetiti dhammo. Sova 3- sankilesapakkham vinetiti vinayo. Dhammo ca so vinayo cati dhammavinayo, kusaladhammehi va akusaladhammanam esa vinayoti dhammavinayo. Teneva vuttam "ye ca kho tvam gotami dhamme janeyyasi ime dhamma viragaya samvattanti, no saragaya .pe. Ekamsena gotami dhareyyasi eso dhammo eso vinayo etam satthusasanan"ti. 4- Dhammena va vinayo, na dandadihiti dhammavinayo. Vuttampi cetam:- "dandeneke damayanti ankusehi kasahi ca adandena asatthena nago danto mahesina"ti 5-. @Footnote: 1 Si. tanneva 2 Si. apicettha 3 Si. tasseva @4 an.atthaka. 23/53/233, vi.cula. 7/406/239 5 Ma.Ma. 13/352/337, vi.cula. @7/342/134 Tatha "dhammena nayamananam, ka usuya vijanatan"ti 1-. Dhammaya va vinayo dhammavinayo. Anavajjadhammattham hesa vinayo, na bhavabhogamisattham tenaha bhagava "nayidam bhikkhave brahmacariyam vussati janakuhanatthan"ti 2- vittharo. Punnattheropi aha "anupada- parinibbanattham kho avuso bhagavati brahmacariyam vussati"ti 3-. Visuddham va nayatiti vinayo, dhammato vinayo dhammavinayo. Samsaradhammato hi sokadidhammato va esa visuddham nibbanam nayati, dhammassa va vinayo, na titthakarananti dhammavinayo. Dhammabhuto hi bhagava, tasseva esa vinayo. Yasma va dhamma eva abhinneyya parinneyya pahatabba bhavetabba sacchikatabba ca, tasma esa dhammesu vinayo, na sattesu na jivesu cati dhammavinayo. Satthasabyanjanatadihi annesam vacanato padhanam vacananti pavacanam, pavacanameva pavacanam. Sabbacariyahi visitthacariyabhavena brahmacariyam. Devamanussanam satthubhutassa bhagavato sasananti satthusasanam, satthubhutam va sasanantipi satthusasanam. "yo vo ananda maya dhammo ca vinayo ca desito pannatto, so vo mamaccayena sattha"ti 4- hi dhammavinayova satthati vutto. Evametesam padanam attho veditabbo. Yasma pana imasmimyeva sasane sabbakaraanapanassatisamadhi- nibbattako bhikkhu vijjati, na annatra, tasma tattha tattha "imissa"ti ca "imasmin"ti ca ayam niyamo katoti veditabbo. Ayam "idha"timatikaya niddesassa attho. Puthujjanakalyanako vatiadina ca bhikkhusaddassa vacanattham avatva idhadhippetabhikkhuyeva dassito. Tattha puthujjano ca so kilesanam asamucchinnatta, kalyano ca siladipatipattiyuttattati puthujjanakalyano, puthujjanakalyano eva 5- puthujjanakalyanako. Adhisiladini sikkhatiti sekkho. Sotapanno va sakadagami @Footnote: 1 vi.maha. 4/63/56 2 an.catukka. 21/25/30, khu.iti. 25/35/245 @3 Ma.mu. 12/259/221 4 di.maha. 10/216/135 5 cha.Ma. va Va anagami va. Akuppo calayitumasakkuneyyo arahattaphaladhammo assati akuppadhammo. Sopi hi imam samadhim bhaveti. Arannaniddese vinayapariyayena tava "thapetva gamanca gamupacaranca avasesam arannan"ti 1- agatam. Suttantapariyayena arannakam bhikkhum sandhaya "arannakam nama senasanam pancadhanusatikam pacchiman"ti 2- agatam. Vinayasuttanta pana ubhopi pariyayadesana nama, abhidhammo nippariyayadesanati abhidhammapariyayena 3- arannam dassetum nikkhamitva bahi indakhilati vuttam, indakhilato bahi nikkhamitvati attho. Nikkhamitva bahi indakhilantipi patho, indakhilam atikkamitva bahiti vuttam hoti. Indakhiloti cettha gamassa va nagarassa va ummaro. Rukkhamulaniddese rukkhamulassa pakatatta tam avatva yatthatiadimaha. Tattha yatthati yasmim rukkhamule. Asanti nisidanti etthati asanam. Pannattanti thapitam. Manco vatiadini asanassa pabhedavacanani. Mancopi hi nisajjayapi okasatta idha asanesu vutto. So pana masarakabundikabaddhakulirapadakaahaccapadakanam annataro. Pitham tesam annatarameva. Bhisiti unnabhisicolabhisivakabhisitinabhisipannabhisinam annataRa. Tattikati talapannadihi cinitva kata. Cammakhandoti nisajjaraho yo koci cammakhando. Tinasantharadayo tinadini gumbetva kata. Tatthati tasmim rukkhamule. Cankamati vatiadihi rukkhamulassa catuiriyapathapavattanayogyata kathita. "yattha"tiadihi sabbapadehi rukkhamulassa sandacchayata janavivittata 4- ca vutta hoti. Kenaciti kenaci samuhena. Tam samuham bhinditva vittharento gahatthehi va pabbajitehi vati aha. Anakinnanti asankinnam asambadham. Yassa senasanassa samanta gavutampi addhayojanampi pabbatagahanam vanagahanam nadigahanam @Footnote: 1 vi.mahavi. 1/92/61 2 vi.mahavi. 2/573/376 3 abhi.vi. 35/535/303 4 Ma. @vivittatata Hoti, na koci avelaya upasankamitum sakkoti, idam santikepi anakinnam nama. Yam pana addhayojanikam va yojanikam va hoti. Idam durataya eva anakinnam nama. Viharoti addhayogadimuttako avasesavaso. Addhayogoti supannavankageham. Pasadoti dve kannika gahetva kato dighapasado. Hammiyanti upariakasatale patitthitakutagarapasadoyeva. Guhati itthakaguha silaguha daruguha pamsuguhati evam hi khandhakatthakayam 1- vuttam. Vibhangatthakathayam 2- pana viharoti samanta pariharapatham antoyeva rattitthanadivatthanani ca dassetva katasenasanam. Guhati bhumiguha, yattha rattindivam dipam laddhum vattati. Pabbataguha va bhumiguha vati idam dvayam visesetva vuttam. Matikaya sabbakalasadharanalakkhanavasena "nisidati"ti vattamanavacanam katam, idha pana nisinnassa bhavanarambhasabbhavato nisajjarambhapariyosanadassanattham nisinnoti nitthanavacanam katam. Yasma pana ujum kayam panidhaya nisinnassa kayo ujuko hoti. Tasma byanjane adaram akatva adhippetameva dassento ujukotiadimaha. Tattha thito supanihitoti ujukam panihitatta 3- ujuko hutva thito, na sayamevati attho. Pariggahatthoti pariggahitattho. Kim pariggahitam? niyyanam. Kim niyyanam? anapanassatisamadhiyeva yava arahattamagga niyyanam. Tenaha niyyanatthoti. Mukhasaddassa jetthakatthavasena samsarato niyyanattho vutto. Upatthanatthoti sabhavatthoyeva. Sabbehi panetehi padehi pariggahitaniyyanam satim katvati attho vutto hoti. Keci pana "pariggahatthoti satiya pariggahattho, niyyanatthoti assasapassasanam pavisananikkhamanadvarattho"ti vannayanti. Pariggahitaassasapassasaniyyanam satim upatthapetvati vuttam hoti. @Footnote: 1 vi.A. 3/353 (sya) 2 abhi.A. 2/392 3 Si. panihitatta thapitatta [165] Battimsaya akarehiti tasu tasu avatthasu yathakkamena labbhamananam anavasesapariyadanavasena vuttam. Digham assasavasenati matikaya "dighan"ti vuttaassasavasena. Evam sesesu. Ekaggatanti ekaggabhavam. Avikkhepanti avikkhipanam. Ekaggata eva hi nanarammanesu cittassa avikkhipanato avikkhepoti vuccati. Pajanatoti asammohavasena pajanantassa, vindantassati va attho "avikkhepo me patiladdho"ti arammanakaranavasena pajanantassa va. Taya satiyati taya upatthitaya satiya. Tena nanenati tena avikkhepajananananena. Satokari hotiti ettha yasma nanasampayutta eva sati satiti adhippeta, yathaha "satima hoti paramena satinepakkena samannagato"ti 1-. Tasma "sato"ti vacaneneva nanampi gahitameva hoti. [166] Addhanasankhateti dighasankhate kale. Digho hi maggo addhanoti vuccati. Ayampi kalo dighatta addhano viya addhanoti vutto. "assasati"ti ca "passasati"ti ca assasanca passasanca visum visum vatvapi bhavanaya nirantarappavattidassanattham "assasatipi passasatipi"ti puna samasetva vuttam. Chando uppajjatiti bhavanabhivuddhiya bhiyyobhavaya chando jayati. Sukhumataranti passambhanasabbhavato vuttam. Pamojjam uppajjatiti bhavanaparipuriya piti jayati. Assasapassasapi cittam vivattatiti assasapassase nissaya patibhaganimitte uppajjante pakatiassasapassasato cittam nivattati. Upekkha santhatiti tasmim patibhaganimitte upacarappanasamadhipattiya puna samadhane byaparabhavato tatramajjhattupekkha santhati nama. Navahakarehiti ettha bhavanarambhato pabhuti pure chanduppada "assasatipi passasatipi"ti vutta tayo akara, chanduppadato pabhuti pure pamojjuppada tayo, pamojjuppadato pabhuti tayoti nava akaRa. @Footnote: 1 abhi.vi. 35/274 Kayoti cunnavicunnapi assasapassasa samuhatthena kayo. Pakatiassasapakatipassase nissaya uppannanimittampi assasapassasati namam labhati. Upatthanam satiti tam arammana upecca titthatiti sati upatthanam nama. Anupassana nananti samathavasena nimittakayanupassana, vipassanavasena namakayarupakayanupassana nananti attho. Kayo upatthananti so kayo upecca titthati ettha satiti upatthanam nama. No satiti so kayo sati nama na hotiti attho. Taya satiyati idani vuttaya satiya. Tena nanenati idaneva vuttena nanena. Tam kayam anupassatiti samathavipassanavasena yathavuttam kayam anugantva jhanasampayuttananena va vipassanananena va passati. Matikaya kayadinam padanam abhavepi imassa catukkassa kayanupassanavasena vuttatta idani vattabbam "kaye kayanupassanasatipatthanabhavana"ti vacanam sandhaya kayapadaniddeso kato. Kaye kayanupassanati bahuvidhe kaye tassa tassa kayassa anupassana. Atha va kaye kayanupassana, na annadhammanupassanati vuttam hoti. Aniccadukkhanattasubhabhute kaye na niccasukhattasubhanupassana, atha kho aniccadukkhanattasubhato kayasseva anupassana. Atha va kaye ahanti va mamanti va itthiti va purisoti va gahetabbassa kassaci ananupassanato tasseva kayamattassa anupassanati vuttam hoti. Upari vedanasu vedananupassanatiadisu tisupi eseva nayo. Satiyeva upatthanam satipatthanam, kayanupassanaya sampayuttam satipatthanam kayanupassanasatipatthanam, tassa bhavana kayanupassanasatipatthanabhavana. [167] Tam kayanti anidditthepi namarupakaye kayasaddena tassapi sangahitatta niddittham viya katva vuttam. Aniccanupassanadayo hi namarupakaye eva labbhati, na nimittakaye. Anupassana ca bhavana ca vuttatta eva. Digham assasapassasavasenatiadi anapanassatibhavanaya anisamsam dassetum vuttam. Tassa hi sativepullatananavepullata ca anisamso. Tattha cittassa ekaggatam avikkhepam pajanatoti patiladdhajjhanassa vipassanakale cittekaggatam sandhaya vuttam. Vidita vedanati samannato udayadassanena vidita vedana. Vidita upatthahantiti khayato vayato sunnato vidita upatthahanti. Vidita abbhattham gacchantiti samannato vayadassanena vidita vinasam gacchanti, bhijjantiti attho. Sannavitakkesupi eseva nayo. Imesu pana tisu vuttesu sesa rupadhammapi vutta honti. Kasma pana ime tayo eva vuttati ce? duppariggahatta. Vedanasu tava sukhadukkha pakata, upekkha pana sukhuma duppariggaha, na sutthu pakata. Sapi cassa pakata hoti, sanna akaramattaggahakatta na yathasabhavaggahini. Sa ca sabhavasamannalakkhanaggahakena vipassanananena sampayutta ativiya apakata. Sapi cassa pakata hoti, vitakko nanapatirupakatta nanato visum katva duppariggaho. Nanapatirupako hi vitakko. Yathaha:- "ya cavuso visakha sammaditthi yo ca sammasankappo, ime dhamma pannakkhandhe sangahita"ti 1-. Sopi cassa pakato hotiti evam duppariggahesu vuttesu sesa vuttava hontiti. Imesam pana padanam niddese katham vidita vedana uppajjantiti pucchitva tam avissajjetvava vedanuppadassa viditatteyeva vissajjite vedanaya viditattam vissajjitam hotiti katham vedanaya uppado vidito hotitiadimaha. Sesesupi eseva nayo. Avijjasamudaya avijjanirodhatiadayo hettha vuttattha eva. Iminava nayena sannavitakkapi veditabba. Vitakkavare pana "phassasamudaya phassanirodha"ti avatva phassatthane sannasamudaya sannanirodhati vuttam. Tam kasma iti ce? sannamulakatta vitakkassa. "sannananattam paticca uppajjati sankappananattan"ti 2- hi vuttam. @Footnote: 1 Ma.mu. 12/462/412 2 di.pa. 11/359/274 Aniccato manasikarototiadisu ca "vedanam aniccato manasikaroto"tiadina nayena tasmim tasmim vare so soyeva dhammo yojetabbo. Yasma pana vipassanasampayutta vedana vipassanakiccakarane asamatthatta vipassanaya anupakarika, tasmayeva ca bodhipakkhiyadhammesu nagata. Vipassanasampayuttaya pana sannaya kiccameva aparibyattam, tasma sa vipassanaya ekantamanupakarika eva. Vitakkam pana vina vipassanakiccameva natthi. Vitakkasahaya hi vipassana sakakiccam karoti. Yathaha:- "panna attano dhammataya aniccam dukkhamanattati arammanam nicchetum na sakkoti, vitakke pana akotetva akotetva dente sakkoti. Katham? yatha hi heranniko kahapanam hatthe thapetva sabba- bhagesu oloketukamo samanopi na cakkhutaleneva 1- parivattetum sakkoti, angulipabbehi pana parivattetva parivattetva ito cito ca oloketum sakkoti, evameva na panna attano dhammataya aniccadivasena arammanam nicchetum sakkoti, abhiniropanalakkhanena pana ahanana- pariyahananarasena vitakkena akotentena viya parivattentena viya ca adayadaya 2- dinnameva nicchetum sakkoti"ti 3- tasma vedanasannanam vipassanaya anupakaratta lakkhanamattavaseneva dassetum "vedanaya sannaya"ti tattha tattha ekavacanena niddeso kato. Yattako pana vipassanaya bhedo, tattako eva vitakkassati dassetum "vitakkanan"ti tattha tattha bahuvacanena niddeso katoti vattum yujjati. [168] Puna digham assasapassasavasenatiadi anapanassatibhavanaya sampattim bhavanaphalanca dassetum vuttam. Tattha samodhanetiti arammanam thapeti, @Footnote: 1 Ma. cakkhudaleneva 2 Ma. adaya 3 visuddhi. 3/104 (sya) Arammanam patitthapetiti va attho. Samodahanabyaparabhavepi bhavanaparipuriya eva samodahati nama. Gocaranti vipassanakkhane sankhararammanam maggakkhane ca phalakkhane ca nibbanarammanam. Samatthanti samameva attho, samassa va atthoti samattho. Tam samattham. Sesesupi eseva nayo. Maggam samodhanetiti maggaphalakkhaneyeva gocaram nibbanameva. Ayam puggaloti anapanassatibhavanam anuyutto yogavacarova. Imasmim arammaneti ettha pana "kaye"ti padena sangahite namarupakayasankhate sankhatarammane teneva kamena magge nibbanarammane ca. Yam tassatiadihi arammanagocarasaddanam ekatthata vutta. Tassati tassa puggalassa. Pajanatiti puggalo pajanana pannati puggalo pannaya pajanatiti vuttam hoti. Arammanassa upatthananti vipassanakkhane sankhararammanassa, maggaphalakkhane nibbanarammanassa upatthanam sati. Ettha ca kammatthe samivacanam yatha ranno upatthananti. Avikkhepoti samadhi. Adhitthananti yathavuttasankhararammanam nibbanarammananca. Tam hi adhitthati ettha cittanti adhitthanam. Vodananti nanam. Tam hi vodayati visujjhati tena cittanti vodanam. Linapakkhiko samadhi alinabhavappattiya samabhutatta samam, uddhaccapakkhikam nanam anuddhatabhavappattiya samabhutatta samam. Tena vipassanamaggaphalakkhanesu samathavipassananam yuganaddhata vutta hoti. Sati pana sabbatthikatta tadubhayasamataya upakarikati samam, arammanam samatadhitthanatta 1- samam. Anavajjatthoti vipassanaya anavajjasabhavo. Niklesatthoti maggassa nikkilesasabhavo. Nikkilesetthoti va patho. Vodanatthoti phalassa parisuddhasabhavo. Paramatthoti nibbanassa sabbadhammuttamasabhavo. Pativijjhatiti tam tam sabhavam asammohato pativijjhati. Ettha ca "arammanassa upatthanan"tiadihi samma pativedho 2- vutto. Ettheva ca vodanatthapativedhassa vuttatta tena ekalakkhana anavajjatthanikkilesatthaparamattha lakkhanaharavasena vuttayeva honti. Yathaha:- @Footnote: 1 Si. samathadhitthanatta 2 Si. samapativedho "vuttamhi ekadhamme ye dhamma ekalakkhana keci vutta bhavanti sabbe so haro lakkhano nama"ti 1- anavajjattho nikkilesattho cettha avikkhepasankhatassa samassa attho payojananti samattho, vodanattho vipassanamaggavodanam sandhaya samameva atthoti samattho, phalavodanam sandhaya maggavodanasankhatassa samassa atthoti samattho, paramattho pana samameva atthoti va nibbanapayojanatta sabbassa samassa atthoti va samattho, tam vuttappakaram samanca samatthanca ekadesasarupekasesam katva samatthanca pativijjhatiti vuttam. Indriyabalabojjhangadhamma vipassanamaggaphalakkhanepi labbhanti, maggo ca tisso ca visuddhiyo maggaphalakkhaneyeva, vimokkho ca vijja ca khaye nananca maggakkhaneyeva, vimutti ca anuppade nananca phalakkhaneyeva, sesa vipassanakkhanepiti. Dhammavare ime dhamme imasmim arammane samodhanetiti nibbanam thapetva sesa yathayogam veditabba. Idam pana yebhuyyavasena 2- vuttam. Avuttattha panettha hettha vutta eva. Ekekacatukkavasenettha niyyane dassitepi catukkantogadhassa ekekassapi bhagassa niyyanassa upanissayatta ekekabhagavasena niyyanam dassitam. Na hi ekekam vina niyyanam hotiti. Digham assasapassasaniddesavannana nitthita. [169] Rassaniddese ittarasankhateti parittasankhate kale. Sesamettha vuttanayena veditabbam. [170] Sabbakayapatisamvediniddese arupadhammesu vedanaya olarikatta sukhaggahanattham pathamam itthanittharammanasamvedika vedana vutta, tato yam vedeti, tam sanjanatiti evam vedanavisayassa akaraggahika sanna, tato sannavasena @Footnote: 1 nettiatthakathaya niddesavaravannanaya harasankhepe dissati 2 i. yebhuyyena vasena Abhisankharika cetana, tato "phuttho vedeti, phuttho sanjanati, phuttho ceteti"ti 1- vacanato phasso, tato sabbesam sadharanalakkhano manasikaro, cetanadihi sankharakkhandho vutto. Evam tisu khandhesu vuttesu tamnissayo vinnanakkhandho vuttova hoti. Namancati vuttappakaram namanca. Namakayo cati idam pana namena nibbanassapi sangahitatta lokuttarananca avipassanupagatta tam apanetum vuttam. "kayo"ti hi vacanena nibbanam apanitam hoti nibbanassa rasivinimuttatta. Ye ca vuccanti cittasankharati "sanna ca vedana ca cetasika ete dhamma cittapatibaddha cittasankhara"ti 2- evam vuccamanapi cittasankhara idha namakayeneva sangahitati vuttam hoti. Mahabhutati mahantapatubhavato mahabhutasamannato mahaparivarato mahavikarato mahantabhutatta cati mahabhuta te pana pathavi apo tejo vayoti cattaro. Catunnanca mahabhutanam upadayarupanti upayogatthe samivacanam, cattaro mahabhute upadaya nissaya amuncitva pavattarupanti attho. Tam pana cakkhu sotam ghanam jivha kayo rupam saddo gandho raso itthindriyam purisindriyam jivitindriyam hadayavatthu oja kayavinnatti vacivinnatti akasadhatu rupassa lahuta muduta kammannata upacayo santati jarata aniccatati catuvisatividham. Assaso ca passaso cati pakatikoyeva. Assasapassase nissaya uppannam patibhaganimittampi tadeva namam labhati pathavikasinadini viya. Rupasarikkhakatta rupanti ca namam labhati "bahiddha rupani passati"tiadisu 3- viya. Nimittanca upanibandhanati satiupanibandhanaya nimittabhutam assasapassasanam phusanatthanam. Ye ca vuccanti kayasankharati "assasapassasa kayika ete dhamma kayapatibaddha kayasankhara"ti 4- evam vuccamanapi kayasankhara idha rupakayeneva sangahitati vuttam hoti. @Footnote: 1 sam.sala. 18/93/64 2 Ma.mu. 12/463/413, khu.pati. 31/174/202 @3 abhi.san. 34/204/64, di.pa. 11/338/229 4 Ma.mu. 12/463/413, khu.pati. @31/171/197 Te kaya patividita hontiti jhanakkhane assasapassasanimittakaya vipassanakkhane avasesaruparupakaya arammanato patividita honti, maggakkhane asammohato patividita honti. Assasapassasavasena patiladdhajjhanassa yogissa uppannavipassanamaggepi sandhaya digham assasapassasavasenatiadi vuttam. Avajjato pajanatotiadini silakathayam vuttatthani. Te vuttappakare kaye antokaritva "sabbakayapatisamvedi"ti vuttam. Sabbakayapatisamvedi assasapassasanam samvaratthenatiadisu "sabbakayapatisamvedi"ti vuttaassasapassasato uppannajjhanavipassanamaggesu 1- samvaroyeva samvaratthena silavisuddhi. Avikkhepoyeva avikkhepatthena cittavisuddhi. Pannayeva dassanatthena ditthivisuddhi. Jhanavipassanasu viratiabhavepi papabhavamattameva samvaro namati veditabbam. [171] Passambhayantiadinam niddese kayikati rupakaye bhava. Kayapatibaddhati kayam patibaddha kayam nissita, kaye sati honti. Asati na honti, tasmayeva te kayena sankhariyantiti kayasankhaRa. Passambhentoti nibbapento sannisidapento. Passambhanavacaneneva olarikanam passambhanam siddham. Nirodhentoti olarikanam anuppadanena nirodhento. Vupasamentoti olarikeyeva ekasantatiparinamanayena santabhavam nayanto. Sikkhatiti adhikaravasena assasissamiti sikkhatiti sambandho, tisso sikkha sikkhatiti va attho. Idani olarikapassambhanam dassetum yatharupehitiadimaha. Tattha yatharupehiti yadisehi. Anamanati pacchato namana. Vinamanati ubhayapassato namana. Sannamanati sabbatopi namantassa sutthu namana. Panamanati purato namana. @Footnote: 1 i. uppajjanajhanavipassanamaggesu Injanati kampana. Phandanati isakam calana. Pakampanati bhusam kampana. Yatharupehi kayasankharehi kayassa anamana .pe. Pakampana, tatharupam kayasankharam passambhayanti ca, ya kayassa anamana .pe. Pakampana, tanca passambhayanti ca, sambandho katabbo. Kayasankharesu hi passambhitesu kayassa anamanadayo ca passambhitayeva hontiti. Yatharupehi kayasankharehi kayassa na anamanadika hoti, tatharupam santam sukhumampi kayasankharam passambhayanti ca, ya kayassa na anamanadika, tanca 1- santam sukhumam passambhayanti ca sambandhato veditabbam. Santam sukhumanti ca bhavanapumsakavacanametam. Iti kirati ettha iti evamatthe, kira yadiatthe. Yadi evam sukhumakepi assasapassase passambhayam assasissami passasissamiti sikkhatiti codakena codana araddha hoti. Atha va kirati codakavacanatta asaddahanatthe asahanatthe parokkhatthe 2- ca yujjatiyeva, evam sukhumanampi passambhanam sikkhatiti na saddahami na sahami apaccakkham meti vuttam hoti. Evam santeti evam sukhumanam passambhane sante. Vatupaladdhiya ca pabhavana na hotiti assasapassasavatassa upaladdhiya. Upaladdhiti vinnanam. Assasapassasavatam upalabbhamanassa tadarammanassa bhavanavinnanassa pabhavana uppadana na hoti, tassa arammanassa bhavana na hotiti attho. Assasapassasananca pabhavana na hotiti bhavanaya sukhumakanampi assasapassasanam nirodhanato tesanca uppadana pavattana na hotiti attho. Anapanassatiya ca pabhavana na hotiti assasapassasabhavatoyeva tadarammanaya bhavanavinnanasampayutta satiya ca pavattana na hoti. Tasmayeva tamsampayuttassa anapanassatisamadhissa ca bhavana na hoti. Na ca nam tanti ettha ca nanti nipatamattam "bhikkhu ca nan"tiadisu 3- viya. Tam vuttavidhim 4- @Footnote: 1 Si. tatharupam 2 Si. asaddahanatthe parokkhatthe 3 vi.mahavi. 1/273/196 4 i. @vuttavidham Samapattim pandita na samapajjantipi tato na vutthahantipiti sambandho. Codanapakkhassa pariharavacane iti kirati evameva. Ettha evakaratthe kirasaddo datthabbo. Evam santeti evam passambhane sante eva. Yatha katham viyati yatha tam vuttavidhanam hoti, tatha tam katham viyati upamam pucchati. Idanipi seyyathapiti tam upamam dasseti. Kamseti kamsamayabhajane. Nimittanti tesam saddanam akaram. "nimittan"ti ca samiatthe upayogavacanam, nimittassati attho. Saddanimittanca saddato anannam. Suggahitattati sutthu uggahitatta. Sugahitattatipi patho, sutthu gahitattati attho. Sumanasikatattati sutthu avajjitatta. Supadharitattati sutthu citte thapitatta. Sukhumasaddanimittarammanattapiti 1- tada sukhumanampi saddanam niruddhatta anuggahitasaddanimittassa anarammanampi sukhumataram saddanimittam arammanam katva sukhumataram saddanimittarammanampi cittam pavattati, sukhumatarasaddanimittarammanabhavatopiti va attho. Iminava nayena appanayampi attho veditabbo. Passambhayantiadisu "passambhayam kayasankharan"ti vutta assasapassasa kayoti va "passambhayam kayasankharan"ti ettha assasapassasa kayoti va yojana veditabba. Bhavanavisuddhiya kayasankhare passambhamanepi olarikam kayasankharam passambhemiti yogino abhoge sati tenadarena ativiya passambhati. Anupatthahantampi sukhumam suanayam hoti. Attha anupassananananiti "digham rassam sabbakayapatisamvedi passambhayam kayasankharan"ti vuttesu catusu vatthusu assasavasena catasso, passasavasena catassoti attha anupassanananani. Attha ca upatthananussatiyoti "digham assasavasena cittassa ekaggatam avikkhepam pajanato sati upatthita hoti"tiadina 2- nayena vuttesu catusu @Footnote: 1 cha.Ma. sukhumasaddanimittarammanatapiti 2 khu.pati. 31/170/195 Vatthusu assasavasena catasso passasavasena catassoti attha ca upatthananussatiyo. Attha upatthananussatiyotipi patho cattari suttantikavatthuniti bhagavata anapanassatisuttante 1- vuttatta pathamacatukkavasena cattari suttantikavatthuniti. Pathamacatukkaniddesavannana nitthita. [172] Dutiyacatukkassa pitipatisamvediniddese uppajjati piti pamojjanti ettha pititi mulapadam. Pamojjanti tassa atthapadam, pamuditabhavoti attho. Ya piti pamojjantiadisu ya "piti"ti ca "pamojjan"ti ca evamadini namani labhati, sa pititi vuttam hoti. Tattha pititi sabhavapadam. Pamuditassa bhavo 2- pamojjam. Amodanakaro amodana. Pamodanakaro pamodana. Yatha va bhesajjanam va telanam va unhodakasitodanam va ekatokaranam modanati vuccati. Evamayampi dhammanam ekatokaranena modana, upasaggavasena pana padam mandetva 3- amodana pamodanati vuttam. Hasetiti haso, pahasetiti pahaso, hatthapahatthakaranametam adhivacanam. Vittiti vittam, dhanassetam namam. Ayam pana somanassapaccayatta vittisarikkhataya vitti. Yatha hi dhanino dhanam paticca somanassam uppajjati, evam pitimatopi pitim paticca somanassam uppajjati. Tasma "vitti"ti vutta. Tutthisabhavasanthita hi pitiya etam namam. Pitima pana puggalo kayacittanam uggatatta abbhuggatatta "udaggo"ti vuccati, udaggassa bhago odagyam. Attano manata attamanata. Anabhiraddhassa hi mano dukkhapadatthanatta na attano mano nama hoti, abhiraddhassa sukhapadatthanatta attano mano nama hoti, iti attano manata attamanata, sakamanata sakamanassa bhavoti attho. Sa pana yasma na annassa kassaci attano manata, cittasseva paneso bhavo cetasiko dhammo, tasma attamanata cittassati vutta. Sesamettha ca upari ca hettha vuttanayena yojetva veditabbam. @Footnote: 1 Ma.u. 14/144/128 2 Si. pamuditabhavo 3 Si. vaddhetva [173] Sukhapatisamvediniddese dve sukhaniti samathavipassanabhumidassanattham vuttam. Kayikam hi sukham vipassanaya bhumi, cetasikam sukham samathassa ca vipassanaya ca bhumi. Kayikanti pasadakayam vina 1- anuppattito kaye niyuttanti kayikam. Cetasikanti avippayogavasena cetasi niyuttanti cetasikam. Tattha kayikapadena cetasikam sukham patikkhipati, sukhapadena kayikam dukkham. Tatha cetasikapadena kayikam sukham patikkhipati, sukhapadena cetasikam dukkham. Satanti madhuram sumadhuram. Sukhanti sukhameva, na dukkham. Kayasamphassajanti kayasamphasse jatam. Satam sukham vedayitanti satam vedayitam, na asatam vedayitam. Sukham vedayitam, na dukkham vedayitam. Parato tini padani itthilingavasena vuttani. Sata vedana, na asata. Sukha vedana. Na dukkhati ayameva panettha attho. Cetasikasukhaniddeso vuttapatipakkhanayena yojetabbo. Te sukhati lingavipallaso kato, tani sukhaniti vuttam hoti. Sesamettha catukke hettha pathamacatukke vuttanayeneva veditabbam. Cattari suttantikavatthuni dutiyacatukkavasena veditabbaniti. Dutiyacatukkaniddesavannana nitthita. --------------------- [176] Tatiyacatukkaniddese cittanti mulapadam. Vinnananti atthapadam. Yam cittantiadi pitiyam vuttanayena yojetabbo. Tattha cittantiadisu cittavicittataya cittam. Arammanam minamanam janatiti mano. Manasanti manoyeva. "antalikkhacaro paso, yvayam carati manaso"ti 2- hi ettha pana sampayuttakadhammo 3- manasoti vutto. @Footnote: 1 Si. pasadakayam, tam vina 2 vi.maha. 4/33/28, sam.sa. 15/151/135 3 Ma. @manasampayuttakadhammo "kathanhi bhagava tuyham savako sasane rato appattamanaso sekho kalam kayira jane sutati 1- ettha arahattam manasanti vuttam. Idha pana manova manasam. Byanjanavasena hetam padam vaddhitam. Hadayanti cittam. "cittam va te khipissami, hadayam va te phalessami"ti 2- ettha uro hadayanti vuttam. "dahaya hadayam manne annaya gacchati"ti 3- ettha cittam. "vakkam hadayan"ti ettha hadayavatthu. Idha pana cittameva abbhantaratthena "dahayan"ti 4- vuttam. Tadeva parisuddhatthena pandaram. Bhavangam sandhayetam vuttam. Yathaha "pabhassaramidam bhikkhave cittam, tanca kho agantukehi upakkilesehi upakkilitthan"ti 5-. Tato nikkhantatta pana akusalampi gangaya nikkhanta nadi ganga viya, godhavarito 6- nikkhanta godhavari viya ca "pandaran"tveva vuttam. Yasma pana arammanavijananalakkhanam cittam upakkilesena kileso na hoti, sabhavato parisuddhameva hoti, upakkilesayoge pana sati upakkilittham nama hoti, tasmapi "pandaran"ti vattum yujjati. Mano manayatananti idha pana manogahanam manasseva ayatanabhavadipanattham. Tenetam dipeti "na yidam devayatanam viya manassa ayatanatta manayatanam, atha kho mano eva ayatanam manayatanan"ti. Ayatanattho hettha vuttoyeva. Manate iti mano, vijanatiti attho. Atthakathacariya panahu:- naliya minamano viya mahatulaya dharayamano viya ca arammanam janatiti mano, tadeva mananalakkhane indattham karetiti 7- indriyam, manova indriyam manindriyam. @Footnote: 1 sam.sa. 15/159/156 2 sam.sa. 15/238/249, khu.su. 25/369 @3 Ma.mu. 12/63/41 4 di.maha. 10/377/251, Ma.mu. 12/110/79 @5 an.ekaka. 20/51/9 6 Si. godavarito 7 Si. karotiti Vijanatiti vinnanam. Vinnanameva khandho vinnanakkhandho. Rulhito khandho vutto. Rasatthena hi vinnanakkhandhassa ekadeso ekam vinnanam. Tasma yatha rukkhassa ekadesam chindanto rukkham chindatiti vuccati, evameva vinnanakkhandhassa ekadesabhutam ekampi vinnanam rulhito "vinnanakkhandho"ti vuttam. Yasma pana rasatthoyeva khandhattho na hoti, kotthasatthopi khandhatthoyeva, tasma kotthasatthena vinnanakotthasotipi attho. Tajja manovinnanadhatuti tesam phassadinam sampayuttadhammanam anucchavika manovinnanadhatu. Imasmim hi pade ekameva cittam minanatthena mano, vijananatthena vinnanam, sabhavatthena, nissattatthena va dhatuti tihi namehi vuttam. [177] Abhippamodoti adhika tutthi. [178] Samadhiniddese acalabhavena arammane titthatiti thiti. Parato padadvayam upasaggavasena vaddhitam. Apica sampayuttadhamme arammanamhi sampindetva titthatiti santhiti. Arammanam ogahetva anupavisitva titthatiti avatthiti. Kusalapakkhasmim hi cattaro dhamma arammanam ogahanti saddha sati samadhi pannati. Teneva saddha "okappana"ti vutta, sati "apilapanata"ti, samadhi "avatthiti"ti, panna "pariyogahana"ti. Akusalapakkhe pana tayo dhamma arammanam ogahanti tanha ditthi avijjati. Teneva te "ogha"ti vutta. Uddhaccavicikicchavasena pavattassa visaharassa patipakkhato avisaharo, avisaharananti attho. Uddhaccavicikicchavaseneva gacchantam cittam vikkhipati nama, ayam pana tatha 1- na hotiti avikkhePo. Uddhaccavicikicchavaseneva cittam visahatam nama hoti, ito cito ca hariyati, ayam pana avisahatassa manasassa bhavoti avisahatamanasata. @Footnote: 1 tathavidho (abhi.A. 1/195) Samathoti tividho samatho cittasamatho adhikaranasamatho sabbasankharasamathoti. Tattha atthasu samapattisu cittekaggata cittasamatho nama. Tam hi agamma cittacalanam cittavipphandanam sammati vupasammati, tasma so "cittasamatho"ti vuccati. Sammukhavinayadisattavidho adhikaranasamatho nama. Tam hi agamma tani tani adhikaranani sammanti vupasammanti, tasma so "adhikaranasamatho"ti vuccati. Yasma pana sabbe sankhara nibbanam agamma sammanti vupasammanti, tasma tam sabbasankharasamathoti vuccati. Imasmim atthe cittasamatho adhippeto. Samadhilakkhane indattham karetiti samadhindriyam. Uddhacce 1- na kampatiti samadhibalam. Sammasamadhiti yathavasamadhi niyyanikasamadhi kusalasamadhi. [179] Ragato vimocayam cittantiadihi dasahi kilesavatthuhi vimocanam vuttam. Thinaggahaneneva cettha middhaggahanam, uddhaccaggahaneneva ca kukkuccaggahanam katam hotiti annesu pathesu sahacaritta kilesavatthuto vimocanavacaneneva pathamajjhanadihi nivaranadito vimocanam, aniccanupassanadihi 2- niccasannadito ca vimocanam vuttameva hotiti. Katham tam cittam anupassatiti ettha peyyale ca aniccanupassanadihi niccasannadinam pahanam vuttameva. Cattari suttantikavatthuni tatiyacatukkavasena veditabbaniti. Tatiyacatukkaniddesavannana nitthita. --------------------- [180] Catutthacatukkaniddese "anidditthe napumsakan"ti vacanato asukanti anidditthatta "aniccanti kim aniccan"ti napumsakavacanena puccha kata. Uppadavayatthenati uppadavayasankhatena atthena, uppadavayasabhavenati attho. Ettha ca @Footnote: 1 Si. uddhaccena 2 i. aniccanupassanaya Pancakkhandha sabhavalakkhanam, pancannam khandhanam uppadavaya vikaralakkhanam. Etena hutva abhavena aniccati vuttam hoti. Teneva ca atthakathayam "sankhatalakkhanavasena aniccatati tesamyeva uppadavayannathattan"ti ca vatvapi "hutva abhavo va"ti vuttam. Etena hutva abhavakaro aniccalakkhananti vuttam hoti. "pancannam khandhanam udayabbayam passanto imani pannasa lakkhanani"ti peyyalam katva vuttam. Dhammati rupakkhandhadayo 1- yathavuttadhamma. Viraganupassiniddese rupe adinavam disvati bhanganupassanato patthaya parato vuttehi aniccatthadihi rupakkhandhe adinavam disva. Rupavirageti nibbane. Nibbanam hi agamma rupam virajjati apunaruppattidhammatam apajjanena nirujjhati, tasma nibbanam "rupavirago"ti vuccati. Chandajato hotiti anussavavasena uppannadhammacchando hoti. Saddhadhimuttoti tasmimyeva nibbane saddhaya ca adhimutto nicchito. Cittancassa svadhitthitanti assa yogissa cittam khayaviragasankhate rupabhange arammanavasena, accantaviragasankhate rupavirage nibbane anussavavasena sutthu adhitthitam sutthu patitthitam hotiti sambandhato veditabbam. Rupe viraganupassiti rupassa khayavirago rupe viragoti pakatibhummavacanena vutto. Rupassa accantavirago rupe viragoti nimittatthe bhummavacanena vutto. Tam duvidhampi viragam arammanato ajjhasayato ca anupassanasilo "rupe viraganupassi"ti vutto. Esa nayo vedanadisu. Nirodhanupassipadaniddesepi eseva nayo. [181] Katihakarehitiadi panettha viseso:- tattha avijjadinam paticcasamuppadanganam adinavanirodhadassaneneva rupadinampi adinavanirodha dassita honti tesampi paticcasamuppadanganativattanato. Imina eva ca visesavacanena viraganupassanato nirodhanupassanaya visitthabhavo vutto hoti. Tattha @Footnote: 1 Si. sannakkhandhadayo Aniccatthenati khayatthena, hutva abhavatthena va. Dukkhatthenati bhayatthena, patipilanatthena va. Anattatthenati asarakatthena, avasavattanatthena va. Santapatthenati kilesasantapanatthena. Viparinamatthenati jarabhangavasena dvidha parinamanatthena. Nidananirodhenati mulapaccayabhavena. Nirujjhatiti na bhavati. Samudayanirodhenati asannapaccayabhavena. Mulapaccayo hi byadhissa asappayabhojanam viya nidananti vutto, asannapaccayo byadhissa vatapittasemha viya samudayoti vutto. Nidanam hi nicchayena dadati phalamiti nidanam, samudayo pana sutthu udeti etasma phalamiti samudayo. Jatinirodhenati mulapaccayassa uppattiabhavena. Pabhavanirodhenati 1- asannapaccayassa uppattiabhavena. Jatiyeva hi pabhavati etasma dukkhanti pabhavoti vattum yujjati. Hetunirodhenati janakapaccayabhavena. Paccayanirodhenati upatthambhakapaccayabhavena. Mulapaccayopi hi asannapaccayo ca janakapaccayo ca upatthambhakapaccayo ca hotiyeva. Etehi tikkhavipassanakkhane tadanganirodho, maggakkhane samucchedanirodho vutto hoti. Nanuppadenati tikkhavipassanananassa va maggananassa va uppadena. Nirodhupatthanenati vipassanakkhane paccakkhato khayanirodhassa anussavavasena nirodhasankhatassa nibbanassa upatthanena, maggakkhane paccakkhato ca nibbanassa upatthanena. Etehi visayavisayiniyamova kato hoti, tadangasamucchedanirodho ca vutto hoti. [182] Patinissagganupassipadaniddese rupam pariccajatiti adinavadassanena nirapekkhataya rupakkhandham pariccajati. Pariccagapatinissaggoti pariccagatthena patinissaggoti vuttam hoti. Etena patinissaggapadassa pariccagattho vutto, tasma kilesanam pajahananti attho. Ettha ca vutthanagamini vipassana kilese tadangavasena pariccajati, maggo samucchedavasena. Rupanirodhe nibbane cittam pakkhandatiti @Footnote: 1 Po. bhavanirodhena Vutthanagamini tamninnataya pakkhandati, maggo arammanakaranena. Pakkhandanapatinissaggoti pakkhandanatthena patinissaggoti vuttam hoti. Etena patinissaggapadassa pakkhandanattho vutto, tasma cittassa nibbane vissajjananti attho. Cattari suttantikavatthuni catutthacatukkavasena veditabbani. Imasmim catukke jaramarane vattabbam hettha vuttanayeneva veditabbam. Satipatthanesu ca "kaye kayanupassana, citte cittanupassana"ti kayacittanam ekattavoharavasena ekavacananiddeso kato. "vedanasu vedananupassana, dhammesu dhammanupassana"ti vedanadhammanam nanattavoharavasena bahuvacananiddeso katoti veditabbo. Catutthacatukkaniddesavannana nitthita. Nitthita ca satokarinananiddesavannana. --------------------- 6. Nanarasichakkaniddesavannana [183] Idani chahi rasihi udditthananesu catuvisatisamadhinananiddese tava kayanupassanadinam tinnam catukkanam vasena dvadasannam vatthunam ekekasmim assasavasena eko, passasavasena ekoti dve dve samadhiti dvadasasu vatthusu catuvisati dhayo honti. Nanakkhane tehi sampayuttani catuvisatisamadhivasena nanani. Dvasattativipassananananiddese digham assasati "dighan"ti vuttaassasato. Kim vuttam hoti? digham assasahetu jhanam patilabhitva samahitena cittena Vipassanakkhane aniccato anupassanatthena vipassanati vuttam hoti. Esa nayo uttaratrapi. 1- Tesamyeva dvadasannam vatthunam ekekasmim assasavasena tisso, passasavasena tissoti @Footnote: 1 Ma. uttaratthapi Cha cha anupassanati dvadasasu vatthusu dvasattati anupassana honti. Ta eva dvasattati anupassana dvasattativipassanavasena nanani. Nibbidanananiddese aniccanupassi assasanti 1- aniccanupassi hutva assasanto, aniccanupassi hutva vattentoti attho. "assasan"ti ca idam vacanam hetuatthe datthabbam. Yathabhutam janati passatiti nibbidanananti kalapasammasanato patthaya yava bhanganupassana pavattavipassanananena sankharanam yathasabhavam janati, cakkhuna ditthamiva ca teneva nanacakkhuna passati. Tasma nibbidananam namati attho, sankharesu nibbidananam 2- namati vuttam hoti. Upari bhayatupatthanadinam muncitukamyatadinanca nananam visum agatatta idha yathavuttaneva vipassanananani nibbidanananiti veditabbani. Nibbidanulomanananiddese aniccanupassi assasanti aniccanupassino assasantassa. Samiatthe paccattavacanam. Bhayatupatthane pannati vacaneneva bhayatupatthanaadinavanupassananibbidanupassanananani vuttani honti tinnam ekalakkhanatta. Imani tini nanani anantara vuttanam nibbidanananam anukulabhavena anulomato nibbidanulomanananiti vuttani. Nibbidapatippassaddhinananiddese aniccanupassi assasanti anantarasadisameva. Patisankha santitthana pannati vacaneneva muncitukamyatapatisankhanupassanasankharupekkhananani vuttani honti tinnam ekalakkhanatta. "patisankha santitthana"ti vacaneneva anulomananamagganananipi gahitani honti. Sankharupekkhananaanulomanananipi hi nibbidaya sikhappattatta nibbidajananabyaparappahanena nibbidapatippassaddhinanani nama honti. Maggananam pana nibbidapatippassaddhante uppajjanato nibbidapatippassaddhinanam @Footnote: 1 cha.Ma. assasanti evamuparipi 2 cha.Ma. nibbindananam Nama hotiti ativiya yujjatiti. Nibbidanulomananesu viya adibhutam muncitukamyatananam aggahetva "patisankha santitthana"ti ante nanadvayaggahanam maggananasangahanattham. Muncitukamyatati hi vutte anulomananam sangayhati, na maggananam. Maggananam hi muncitukamyata nama na hoti. Kiccasiddhiyam santitthanato pana santitthana nama hoti. Atthakathayampi ca "phusanati appana"ti vuttam. Idanca maggananam nibbane appanati katva santitthana nama hotiti "santitthana"ti vacanena maggananampi sangayhati. Nibbidanulomanananipi atthato nibbidanananeva 1- hontiti tanipi nibbidananehi sangahetva nibbidapatippassaddhinananiti nibbidagahanameva katam, na nibbidanulomamaggahanam. Tisupi cetesu nanatthakaniddesesu catutthassa dhammanupassanacatukkassa vasena vuttanam catunnam vatthunam ekekasmim assasavasena ekam, passasavasena ekanti dve dve nananiti catusu vatthusu atthananani honti. Vimuttisukhanananiddese pahinattati pahanam dassetva tassa pahanassa samucchedappahanattam dassento samucchinnattati aha. Vimuttisukhe nananti phalavimuttisukhasampayuttanananca phalavimuttisukharammanapaccavekkhananananca. Anussayavatthussa kilesassa pahanena pariyutthanaduccaritavatthuppahanam hotiti dassanattham puna anusayanam pahanam vuttam. Ekavisatiphalananam sandhaya pahinakilesagananayapi 2- nanaganana kata hoti, paccavekkhananananca sandhaya pahinakilesapaccavekkhanagananaya phalapaccavekkhanananaganana kata hotiti. Nanarasichakkaniddesavannana nitthita. Saddhammappakasiniya patisambhidamaggatthakathaya anapanassatikathavannana nitthita. @Footnote: 1 Si. nibbidananeneva 2 i. pahanakilesagananayapiThe Pali Atthakatha in Roman Book 48 page 80-143. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=1781&modeTY=2 อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=1781&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=362 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=4070 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=4888 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=4888 Contents of The Tipitaka Volume 31 http://84000.org/tipitaka/read/?index_31
|
บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]