ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 48 : PALI ROMAN Patisam.A.2 (saddhamma.2)

                           5. Vimokkhakatha
                        1. Vimokkhuddesavannana
     [209] Idani indriyakathanantaram kathitaya vimokkhakathaya apubbatthanuvannana
anuppatta. Ayam hi vimokkhakatha indriyabhavananuyuttassa vimokkhasabbhavato
indriyakathanantaram kathita. Tanca kathento bhagavato sammukha sutasuttantadesana-
pubbangamam katva kathesi. Tattha suttante tava sunnato vimokkhotiadisu
sunnatakarena nibbanam arammanam katva pavatto ariyamaggo sunnato
vimokkho. So hi sunnataya dhatuya uppannatta sunnato, kilesehi vimuttatta
vimokkho. Eteneva nayena animittakarena nibbanam arammanam katva
pavatto animitto, appanihitakarena nibbanam arammanam katva pavatto
appanihitoti veditabbo.
     Eko hi aditova aniccato sankhare sammasati. Yasma pana na aniccato
sammasanamatteneva maggavutthanam hoti, dukkhatopi anattatopi sammasitabbameva, tasma
dukkhatopi anattatopi sammasati. Tassa evam patipannassa aniccato ce sammasanakale
maggavutthanam hoti, ayam aniccato abhinivisitva aniccato vutthati nama. Sace
panassa dukkhato anattato sammasanakale maggavutthanam hoti, ayam aniccato
abhinivisitva dukkhato, anattato vutthati nama. Esa nayo dukkhato anattato
abhinivisitva vutthanesupi. Ettha ca yopi aniccato abhinivittho, yopi dukkhato,
yopi anattato. Vutthanakale ca 1- aniccato vutthanam hoti, tayopi jana adhimokkhabahula
honti, saddhindriyam patilabhanti, animittavimokkhena vimuccanti, pathamamaggakkhane
saddhanusarino honti, sattasu thanesu saddhavimutta. Sace pana dukkhato vutthanam
@Footnote: 1 cha.Ma. ce, visuddhi. 3/306
Hoti, tayopi jana passaddhibahula honti, samadhindriyam patilabhanti,
appanihitavimokkhena vimuccanti, sabbattha kayasakkhino honti. Yassa panettha
arupajjhanam padakam hoti, so aggaphale ubhatobhagavimutto hoti. Atha nesam anattato
vutthanam hoti, tayopi jana vedabahula honti, pannindriyam patilabhanti,
sunnatavimokkhena vimuccanti, pathamamaggakkhane dhammanusarino honti, chasu thanesu
ditthippatta, aggaphale pannavimuttati.
     Apica maggo nama pancahi karanehi namam labhati sarasena va paccanikena
va sagunena va arammanena va agamanena va. Sace hi sankharupekkha
aniccato sankhare sammasitva vutthati, animittavimokkhena vimuccati. Sace dukkhato
sammasitva vutthati, appanihitavimokkhena vimuccati. Sace anattato sammasitva
vutthati, sunnatavimokkhena vimuccati. Idam sarasato namam nama. Aniccanupassanaya pana
sankharanam ghanavinibbhogam katva niccanimittadhuvanimittasassatanimittani pahaya
agatatta animitto. Dukkhanupassanaya sukhasannam pahaya panidhipatthanam sukkhapetva
agatatta appanihito, anattanupassanaya attasattapuggalasannam pahaya sankhare
sunnato ditthatta sunnatoti idam paccanikato namam nama. Ragadihi pana
sunnatta sunnato, rupanimittadinam, raganimittadinamyeva va abhavena animitto,
ragappanidhiadinam abhavato appanihitoti idamassa sagunato namam nama. Soyam 1-
sunnam animittam appanihitanca nibbanam arammanam karotitipi sunnato animitto
appanihitoti vuccati. Idamassa arammanato namam nama. Agamanam pana duvidham
vipassanagamanam maggagamananca. Tattha magge vipassanagamanam labbhati, phale maggagamanam.
Anattanupassana hi sunnata nama, sunnatavipassanaya maggo sunnato, sunnatamaggassa
phalam sunnatam. Aniccanupassana animitta nama, animittavipassanaya 2- maggo
@Footnote: 1 i. yoyam  2 Si. animittanupassanaya
Animitto. Idam pana namam abhidhammapariyaye na labbhati, suttantapariyaye pana
labbhati. Tattha hi gotrabhunanam animittam nibbanam arammanam katva animittanamakam
hutva sayam agamaniyatthane thatva maggassa namam detiti vadanti. Tena maggo
animittoti vutto. Maggagamanena phalam animittanti yujjatiyeva. Dukkhanupassana
sankharesu panidhim sukkhapetva agatatta appanihita nama, appanihitavipassanaya
maggo appanihito, appanihitamaggassa phalam appanihitanti evam vipassana attano
namam maggassa deti, maggo phalassati idam agamanato namam nama. Evam
sankharupekkha vimokkhavisesam niyametiti.
     Evam bhagavata esite tayo mahavatthuke vimokkhe uddisitva tamniddesavaseneva
aparepi vimokkhe niddisitukamo apica atthasatthi vimokkhatiadimaha.
Tattha apicati aparapariyayadassanam. Katham te atthasatthi honti, nanu te
pancasattatiti? saccam yatharutavasena pancasattati. Bhagavata pana desite tayo vimokkhe
thapetva annavimokkhe niddisanato imesam tadavarodhato ca ime tayo na ganetabba,
ajjhattavimokkhadayo tayopi vimokkha catudha vittharavacaneyeva antogadhatta na
ganetabba, "panihito vimokkho, appanihito vimokkho"ti ettha appanihito vimokkho
pathamam udditthena ekanamikatta na ganetabbo, evam imesu sattasu apanitesu
sesa atthasatthi vimokkha honti. Evam sante sunnatavimokkhadayo tayo
puna kasma udditthati ce? uddesena sangahetva tesampi niddesakaranattham.
Ajjhattavutthanadayo pana tayo pabhedam vina mularasivasena uddittha,
panihitavimokkhapatipakkhavasena puna appanihito vimokkho udditthopi veditabbo.
     Ajjhattavutthanadisu ajjhattato vutthatiti ajjhattavutthano. Anulomentiti
anuloma. Ajjhattavutthananam patippassaddhi apagama ajjhattavutthanapatippassaddhi.
Rupiti ajjhattam kesadisu uppaditam rupajjhanam rupam, tam rupamassa atthiti
Rupi. Rupani passatiti bahiddha nilakasinadirupani jhanacakkhuna passati. Imina
ajjhattabahiddhavatthukesu kasinesu jhanapatilabho dassito. Ajjhattam arupasanniti
ajjhattam na rupasanni, attano kesadisu anupaditarupavacarajjhanoti attho. Imina
bahiddha parikammam katva bahiddhava patiladdhajjhanata dassita. Subhanteva
adhimuttoti "subha"micceva arammane adhimutto. Tattha kincapi antoappanayam
"subhan"ti abhogo natthi, yo pana appatikulakarena sattarammanam pharanto viharati,
so yasma "subhan"teva adhimutto hoti, tasma evam uddeso katoti. Appitappitasamaye
eva vikkhambhanavimuttisabbhavato 1- samayavimokkho. Soyeva sakiccakaranavasena
appitasamaye eva niyutto samayiko. Samayikotipi patho. Kopetum bhanjitum
sakkuneyyataya kupPo. Lokam anatikkamanato loke niyuttoti lokiko. Lokiyotipi
patho. Lokam uttarati, uttinnoti va lokuttaro. Arammanakaranavasena
saha asavehiti sasavo. Arammanakaranavasena sampayogavasena ca natthettha asavati
anasavo. Rupasankhatena saha amisenati samiso. Sabbaso ruparupappahana
niramisatopi niramisataroti niramisa niramisataro. Panihitoti tanhavasena
panihito patthito. Arammanakaranavasena sannojanehi samyuttatta sannutto.
Ekattavimokkhoti kilesehi anajjharulhatta ekasabhavo vimokkho.
Sannavimokkhoti vipassanananameva viparitasannaya vimuccanato sannavimokkho.
Tadeva vipassanananam sammohato vimuccanavasena nanameva vimokkhoti nanavimokkho.
Sitisiyavimokkhoti vipassanananameva siti bhaveyyati pavatto vimokkho
sitiyavimokkho. Sitisikavimokkhotipi 2- patho, sitibhavikaya vimokkhoti tassa
attham vannayanti. Jhanavimokkhoti upacarappanabhedam lokiyalokuttarabhedanca jhanameva
@Footnote: 1 Ma. vikkhambhanavimuttisabhavato  2 Si. sitisitavimokkhotipi
Vimokkho. Anupada cittassa vimokkhoti anupadiyitva gahanam akatva cittassa
vimokkho. Sesam vuttanayeneva veditabbanti.
                      Vimokkhuddesavannana nitthita.
                       ------------------
                       2. Vimokkhaniddesavannana
     [210] Katamotiadike uddesassa niddese iti patisancikkhatiti evam
upaparikkhati. Sunnamidanti idam khandhapancakam sunnam. Kena sunnam? attena va
attaniyena va. Tattha attena vati balajanaparikappitassa attano abhava tena
attana ca sunnam. Attaniyena vati tassa parikappitassa attano santakena ca
sunnam. Attano abhaveneva attaniyabhavo. Attaniyanca nama niccam va siya
sukham va, tadubhayampi natthi. Tena niccapatikkhepena paniccanupassana, sukhapatikkhepena
dukkhanupassana ca vutta hoti. Sunnamidam attena vati anattanupassanayeva
vutta. Soti so evam tihi anupassanahi vipassamano bhikkhu. Abhinivesam na
karotiti anattanupassanavasena attabhinivesam na karoti.
     Nimittam na karotiti aniccanupassanavasena niccanimittam na karoti. Panidhim
na karotiti dukkhanupassanavasena panidhim na karoti. Ime tayo vimokkha pariyayena
vipassanakkhane tadangavasenapi labbhanti, nippariyayena pana samucchedavasena
maggakkhaneyeva. Cattari jhanani ajjhattam nivaranadihi vutthanato ajjhattavutthano
vimokkho. Catasso arupasamapattiyo arammanehi vutthanato bahiddhavutthano
vimokkho. Arammanampi hi bahirayatanani viya idha "bahiddha"ti vuttam hoti.
Ime dve vikkhambhanavimokkha, dubhatovutthano pana samucchedavimokkho.
     Nivaranehi vutthatitiadihi ajjhattavutthanam sarupato vuttam.
Rupasannayatiadihi kasinadiarammanasamatikkamassa 1- pakatatta tam avatva suttantesu
vuttarupasannadisamatikkamo vutto. Sakkayaditthivicikicchasilabbataparamasati
samasapadam, sakkayaditthiya vicikicchaya silabbataparamasati vicchedo. Ayameva va patho.
     [211] Vitakko catiadihi jhananam samapattinanca upacarabhumiyo vutta.
Aniccanupassanatiadihi catunnam magganam pubbabhagavipassana vutta. Patilabho
vati pancavidhavasippattiya byapito patthato labhoti patilabho. Vasippattiya
hi sabbo jhanapayogo ca samapattipayogo ca patippassaddho hoti, tasma
patilabho "patippassaddhivimokkho"ti vutto. Vipako pana jhanassa samapattiya
ca patippassaddhi hotiti ujukameva. Keci pana "upacarapayogassa patippassaddhatta
jhanassa samapattiya ca patilabho hoti, tasma jhanasamapattipatilabho
`patippassaddhivimokkho'ti vuccati"ti vadanti.
     [212] Ajjhattanti attanam adhikicca pavattam. Paccattanti attanam paticca
pavattam. Ubhayenapi niyakajjhattameva dipeti. Nilanimittanti nilameva. Nilasannam
patilabhatiti tasmim nilanimitte nilamitisannam patilabhati. Suggahitam karotiti
parikammabhumiyam sutthu uggahitam karoti. Supadharitam upadharetiti upacarabhumiyam
sutthu upadharitam katva upadhareti. Svavatthitam avatthapetiti appanabhumiyam
sutthu nicchitam nicchinnati. Vavatthapetitipi patho. Ajjhattam hi nilaparikammam
karonto kese va pitte va akkhitakayam va karoti. Bahiddha
nilanimitteti nilapupphanilavatthaniladhatunam annatare nilakasine. Cittam
upasamharatiti cittam upaneti. Pitadisupi eseva nayo. Asevatiti
tameva sannam adito sevati. Bhavetiti vaddheti. Bahulikarotiti
punappunam karoti. Rupanti nilanimittam rupam. Rupasanniti tasmim rupe sanna
@Footnote: 1 Ma. arammane samatikkamassa
Rupasanna, sa assa atthiti rupasanni. Ajjhattam pitanimittadisu pitaparikammam
karonto mede va chaviya va akkhinam pitatthane va karoti. Lohitaparikammam
karonto mamse va lohite va jivhaya va hatthatalapadatalesu va akkhinam
rattatthane va karoti. Odataparikammam karonto atthimhi va dante va nakhe
va akkhinam setatthane va karoti. Ajjhattam arupanti ajjhattam rupanimittam
natthiti attho.
     Mettasahagatenati pathamadutiyatatiyajjhanavasena mettanam samannagatena.
Cetasati cittena. Ekam disanti ekam ekissa disaya pathamapariggahitam sattam
upadaya ekadisapariyapannasattapharanavasena vuttam. Pharitvati phusitva arammanam
katva. Viharatiti brahmaviharadhitthitam iriyapathaviharam pavatteti. Tatha dutiyanti
yatha puratthimadisu yam kinci ekam disam pharitva viharati, tatheva tadanantaram dutiyam
tatiyam catuttham vati attho. Iti uddhanti eteneva nayena uparimam disanti vuttam
hoti. Adho tiriyanti adhodisampi tiriyam disampi evameva. Tattha ca adhoti hettha.
Tiriyanti anudisa. Evam sabbadisasu assamandalikaya assamiva mettasahagatam
cittam saretipi paccasaretipiti. Ettavata ekamekam disam pariggahetva
odhiso mettapharanam dassitam. Sabbadhitiadi pana anodhiso dassanattham vuttam.
Tattha sabbadhiti sabbattha. Sabbattatayati sabbesu hinamajjhimukkatthamittasapatta-
majjhattadippabhedesu attataya, "ayam parasatto"ti vibhagam akatva attasamatayati
vuttam hoti. Atha va sabbattatayati sabbena cittabhavena, isakampi bahi
avikkhipamanoti vuttam hoti. Sabbavantanti sabbasattavantam, sabbasattayuttanti
attho. Sabbavantantipi patho. Lokanti sattalokam.
     Vipulenati evamadipariyayadassanato panettha puna "mettasahagatena"ti vuttam.
Yasma va ettha odhiso pharane viya puna tathasaddo va itisaddo va
Na vutto, tasma puna "mettasahagatena cetasa"ti vuttam, nigamanavasena va
etam vuttam. Vipulenati ettha pharanavasena vipulata datthabba. Bhumivasena pana tam
mahaggatam. Tam hi kilesavikkhambhanasamatthataya vipulaphalataya dighasantanataya ca mahantabhavam
gatam, mahantehi va ularacchandaviriyacittapannehi gatam patipannanti mahaggatam.
Pagunavasena appamanasattarammanavasena ca appamanam. Byapadapaccatthikappahanena
averam. Domanassappahanato abyapajjam 1-, niddukkhanti vuttam hoti. Appatikula
hontiti bhikkhuno cittassa appatikula hutva upatthahanti. Sesesupi vuttanayeneva
karunamuditaupekkhavasena yojetabbam. Karunaya vihesapaccatthikappahanena 2- averam,
muditaya aratipaccatthikappahanena.
     Upekkhasahagatenati catutthajjhanavasena upekkhaya samannagatena.
Ragapaccatthikappahanena averam, gehasitasomanassappahanato abyapajjam. Sabbampi hi
akusalam kilesaparilahayogato sabyapajjamevati ayametesam viseso.
     [213] Sabbasoti sabbakarena, sabbasam va, anavasesananti attho.
Rupasannananti sannasisena vuttarupavacarajjhanananceva tadarammanananca.
Rupavarajjhanampi hi rupanti vuccati "rupi rupani passati"tiadisu, 3- tassa
arammanampi bahiddha rupani passati "suvannadubbannani"tiadisu. 4- Tasma idha
rupe sanna rupasannati evam sannasisena vuttarupavacarajjhanassetam adhivacanam. Rupam
sanna assati rupasannam, rupamassa namanti vuttam hoti. Evam pathavikasinadibhedassa
tadarammanassa cetam adhivacananti veditabbam. Samatikkamati viraga nirodha ca. Kim
vuttam hoti? etasam kusalavipakakiriyavasena pancadasannam jhanasankhatanam
rupasannanam, etesanca pathavikasinadivasena navannam arammanasankhatanam rupasannanam
@Footnote: 1 Si. abyapajjham evamuparipi  2 Si. cittavihesapaccatthikappahanena
@3 khu.pati. 31/209/250, abhi. san. 34/248/76  4 abhi.san. 34/244/74
Sabbakarena, anavasesanam va viraga ca nirodha ca viragahetu ceva nirodhahetu
ca akasanancayatanam upasampajja viharati. Na hi sakka sabbaso anatikkantarupasannena
etam upasampajja viharitunti. Yasma pana arammanasamatikkamena pattabba
eta samapattiyo, na ekasmimyeva arammane pathamajjhanadini viya. Arammane
avirattassa ca sannasamatikkamo na hoti, tasma ayam arammanasamatikkamavasenapi
atthavannana katati veditabba.
     Patighasannanam atthangamati cakkhadinam vatthunam rupadinam arammanananca
patighatena uppanna sanna patighasanna, rupasannadinam etam adhivacanam. Tasam
kusalavipakanam pancannam, akusalavipakanam pancannanti sabbaso dasannampi
patighasannanam atthangama pahana asamuppada, appavattim katvati vuttam hoti.
Kamanceta pathamajjhanadini samapannassapi na santi, na hi tasmim samaye
pancadvaravasena cittam pavattati, evam santepi annattha pahinanam sukhadukkhanam
catutthajjhane viya sakkayaditthadinam tatiyamagge viya ca imasmim jhane ussahajananattham
imassa jhanassa pasamsavasena etasam ettha vacanam veditabbam. Atha va kincapi
ta rupavacaram samapannassa na santi, atha kho na pahinatta na santi. Na
hi rupaviragaya rupavacarabhavana samvattati, rupayattayeva ca etasam pavatti.
Ayam pana bhavana rupaviragaya samvattati, tasma ta ettha pahinati vattum vattati.
Na kevalanca vuttam, ekamseneva  evam dharetumpi vattati. Tasam hi ito pubbe
appahinattayeva "pathamajjhanam samapannassa saddo kantako"ti 1- vutto bhagavata.
Idha ca pahinattayeva arupasamapattinam anenjata santavimokkhata ca vutta.
     Nanattasannanam amanasikarati nanatte va gocare pavattanam sannanam,
nanattanam va sannanam. Yasma heta rupasaddadibhede nanatte nanasabhave
@Footnote: 1 an.dasaka. 24/72/108
Gocare pavattanti, yasma ceta attha kamavacarakusalasanna, dvadasa akusalasanna,
ekadasa kamavacarakusalavipakasanna, dve akusalavipakasanna, ekadasa
kamavacarakiriyasannati evam catucattalisampi sanna nanatta nanasabhava
annamannavisadisa, tasma "nanattasanna"ti vutta. Tasam sabbaso nanattasannanam
amanasikara anavajjana citte ca anuppadana. 1- Yasma ta navajjati citte
ca na uppadeti na manasikaroti na paccavekkhati, tasmati vuttam hoti. Yasma
cettha purima rupasanna patighasanna ca imina jhanena nibbatte bhavepi na
vijjanti, pageva tasmim bhave imam jhanam upasampajja viharanakale, tasma tasam
samatikkama atthangamati dvedhapi abhavoyeva vutto. Nanattasannasu pana yasma
attha kamavacarakusalasanna, nava kiriyasanna, dasakusalasannati ima sattavisati
sanna imina jhanena nibbatte bhave vijjanti, tasma tasam amanasikarati
vuttanti veditabbam. Tatthapi hi imam jhanam upasampajja viharanto tasam
amanasikarayeva upasampajja viharati. Ta pana amanasikaronto 2- asamapanno hotiti.
Sankhepato cettha "rupasannanam samatikkama"ti imina sabbarupavacaradhammanam pahanam
vuttam. "patighasannanam atthangama nanattasannanam amanasikara"ti imina sabbesam
kamavacaracittacetasikanam pahananca amanasikaro ca vuttoti veditabbo.
     Ananto akasoti ettha pannattimattatta nassa uppadanto va
vayanto va pannayatiti ananto, anantapharanavasenapi ananto. Na hi so
yogi ekadesavasena pharati, sakalavaseneva pharati. Akasoti kasinugghatimakaso.
Akasanancayatanadini vuttatthani. Upasampajja viharatiti tam patva nipphadetva
tadanurupena iriyapathena viharati. Tadeva samapajjitabbato samapatti.
@Footnote: 1 Si. anuppadanaya  2 cha.Ma. manasikaronto
     Akasanancayatanam samatikkammati pubbe vuttanayena jhanampi akasanancayatanam
arammanampi. Arammanampi hi pubbe vuttanayeneva akasanancam ca
tam pathamassa aruppajjhanassa arammanatta devanam devayatanam viya adhitthanatthena
ayatanancati akasanancayatanam, tatha akasanancam ca tam tassa jhanassa
sanjatihetutta "kamboja assanam ayatanan"tiadini viya sanjatidesatthena
ayatanancatipi akasanancayanam. Evametam jhananca arammanancati ubhayampi
appavattikaranena ca amanasikaranena ca samatikkamitvava yasma idam vinnanancayatanam
upasampajja vihatabbam, tasma ubhayampetamekajjham katva "akasanancayatanam
samatikkamma"ti idam vuttanti veditabbam. Anantam vinnananti tamyeva "ananto
akaso"ti pharitva pavattam vinnanam "anantam vinnanan"ti manasikarontoti vuttam
hoti. Manasikaravasena va anantam. So hi tam akasarammanavinnanam anavasesato
manasikaronto anantam manasi karoti.
     Vinnanancayatanam samatikkammati etthapi ca pubbe vuttanayeneva jhanampi
vinnanancayatanam arammanampi. Arammanampi hi pubbe vuttanayeneva vinnanancam
ca tam dutiyassa aruppajjhanassa arammanatta adhitthanatthena ayatanancati
vinnanancayatanam, tatha vinnanancam ca tam tasseva jhanassa sanjatihetutta
sanjatidesatthena ayatanancatipi vinnanancayatanam. Evametam jhananca
arammanancati ubhayampi appavattikaranena ca amanasikaranena ca samatikkamitvava
yasma idam akincannayatanam upasampajja vihatabbam, tasma ubhayampetamekajjham
katva "vinnanancayatanam samatikkamma"ti idam vuttanti veditabbam. Natthi
kinciti natthi natthi, sunnam sunnam, vivittam vivittanti evam manasikarontoti
vuttam hoti.
     Akincannayatanam samatikkammati etthapi pubbe vuttanayeneva jhanampi
akincannayatanam arammanampi. Arammanampi hi pubbe vuttanayeneva
Akincannanca tam tatiyassa aruppajjhanassa arammanatta adhitthanatthena
ayatanancati akincannayatanam, tatha akincannanca tam tasseva jhanassa
sanjatihetutta sanjatidesatthena ayatanancatipi akincannayatanam. Evametam
jhananca arammanancati ubhayampi appavattikaranena ca amanasikaranena ca
samatikkamitvava yasma idam nevasannanasannayatanam upasampajja vihatabbam,
tasma ubhayampetamekajjham katva "akincannayatanam samatikkamma"ti idam vuttanti
veditabbam. Sannavedayitanirodhakatha hettha kathitava.
     "rupi rupani passati"tiadika satta vimokkha paccanikadhammehi sutthu
vimuccanatthena arammane abhirativasena sutthu muccanatthena ca vimokkha, nirodhasamapatti
pana cittacetasikehi vimuttatthena vimokkho. Samapattisamapannasamaye vimutto hoti,
vutthitasamaye avimutto hotiti samayavimokkho. Samucchedavimuttivasena
accantavimuttatta ariyamagga, patippassaddhivimuttivasena accantavimuttatta
samannaphalani, nissaranavimuttivasena accantavimuttatta nibbanam asamayavimokkho.
Tatha samayikasamayikavimokkha.
     Pamadam agamma parihayatiti kupPo. Tatha na parihayatiti akupPo.
Lokaya samvattatiti lokiyo. Ariyamagga lokam uttarantiti lokuttara, samannaphalani
nibbananca lokato uttinnati lokuttaRa. Adittam ayogulam makkhika viya
tejussadam lokuttaram dhammam asava nalambantiti anasavo. Rupappatisannuttoti
rupajjhanani. Arupappatisannuttoti arupasamapattiyo. Tanhaya alambito
panihito. Analambito appanihito. Maggaphalani ekarammanatta ekanitthatta ca
ekattavimokkho, nibbanam adutiyatta ekattavimokkho, arammanananatta
vipakananatta ca nanattavimokkho.
     [214] Siyati bhaveyya, dasa hontiti ca eko hotiti ca bhaveyyati attho.
"siya"ti ca etam vidhivacanam, na pucchavacanam. Vatthuvasenati niccasannadidasavatthuvasena
Dasa honti. Pariyayenati vimuccanapariyayena eko hoti. Siyati kathanca
siyati yam va siyati vihitam, tam katham siyati pucchati. Aniccanupassananananti
samasapadam. Aniccanupassananananti va patho. Tatha sesesupi. Niccato
sannayati niccato pavattaya sannaya, "niccan"ti pavattaya sannayati attho.
Esa nayo sukhato attato nimittato sannayati etthapi. Nimittatoti ca
niccanimittato. Nandiya sannayati nandivasena pavattaya sannaya,
nandisampayuttaya sannayati attho. Esa nayo ragato samudayato adanato
panidhito abhinivesato sannayati etthapi. Yasma pana khayavayaviparinamanupassana
tisso aniccanupassanadinam balavabhavaya balavapaccayabhuta bhanganupassanavisesa.
Bhangadassanena hi aniccanupassana balavati hoti. Aniccanupassanaya ca balavatiya
jataya "yadaniccam tam dukkham, yam dukkham tadanatta"ti 1- dukkhanattanupassanapi
balavatiyo honti. Tasma aniccanupassanadisu vuttasu tapi tisso vuttava honti.
Yasma ca sunnatanupassana 2- "abhinivesato sannaya muccati"ti vacaneneva
saradanabhinivesasammohabhinivesaalayabhinivesasannogabhinivesato sannaya muccatiti
vuttameva hoti, abhinivesabhaveneva appatisankhato sannaya muccatiti vuttameva hoti,
tasma adhipannadhammavipassanadayo pancapi anupassana na vuttati veditabba. Evam
attharasasu mahavipassanasu eta attha anupassana avatva daseva anupassana
vuttati veditabba.
     [215] Aniccanupassana yathabhutam nananti aniccanupassanayeva
yathabhutananam. Ubhayampi paccattavacanam. Yathabhutanananti nanattho vutto. Evam
sesesupi. Sammoha annanati sammohabhuta annana. Muccatiti vimokkhattho vutto.
@Footnote: 1 sam.kha. 17/15/19  2 Ma. sunnatanupassanaya
     [216] Aniccanupassana anuttaram sitibhavanananti ettha sasaneyeva
sabbhavato uttamatthena anuttaram, anuttarassa paccayatta va anuttaram,
sitibhavo eva nanam sitibhavananam. Tam aniccanupassanasankhatam anuttaram
sitibhavananam. "../../bdpicture/chahi bhikkhave dhammehi samannagato bhikkhu bhabbo anuttaram
sitibhavam sacchikatun"ti 1- ettha nibbanam anuttaro sitibhavo nama. Idha pana
vipassana anuttaro sitibhavo. Niccato santapaparilahadaratha muccatiti etthapi
"niccan"ti pavattakilesa eva idha camutra ca santapanatthena santapo,
paridahanatthena parilaho, unhatthena darathoti vuccanti.
     [217] Nekkhammam jhayatiti jhanantiadayo hettha vuttattha.
Nekkhammadini cettha attha samapattiyo ca nibbedhabhagiyaneva.
     [218] Anupada cittassa vimokkhoti idha vipassanayeva. "etadattha
katha, etadattha mantana, yadidam anupada cittassa vimokkho"ti 2- ettha pana
nibbanam anupada cittassa vimokkho. Katihupadanehiti katihi upadanehi.
Katama ekupadanati katamato ekupadanato. Idam ekupadanati ito ekato
upadanato. Idanti pubbananapekkham va. Upadanato muccanesu yasma
adito sankharanam udayabbayam passitva passitva aniccanupassanaya
vipassati, paccha sankharanam bhangameva passitva animittanupassanaya vipassati.
Aniccanupassanavisesoyeva hi animittanupassana. Sankharanam udayabbayadassanena
ca bhangadassanena ca attabhavo pakato hoti. Tena ditthupadanassa ca
attavadupadanassa ca pahanam hoti. Ditthippahaneneva ca "silabbatena atta sujjhati"ti
dassanassa abhavato silabbatupadanassa pahanam hoti. Yasma ca anattanupassanaya
ujukameva attabhavam passati, anattanupassanavisesoyeva ca sunnatanupassana,
@Footnote: 1 an.chakka. 22/356(85) /484 (sya)  2 vi.pa. 8/366/345, an. tika. 20/68/193
Tasma imani cattari nanani ditthupadanadihi tihi upadanehi muccanti.
Dukkhanupassanadinamyeva pana catassannam tanhaya ujuvipaccanikatta
aniccanupassanadinam catassannam 1- kamupadanato muccanam na vuttam. Yasma adito
dukkhanupassanaya "sankhara dukkha"ti passato paccha appanihitanupassanaya ca
"sankhara dukkha"ti passato sankharanam patthana pahiyati. Dukkhanupassanavisesoyeva
hi appanihitanupassana. Yasma ca sankharesu nibbidanupassanaya nibbindantassa
viraganupassanaya virajjantassa sankharanam patthana pahiyati, tasma imani cattari
nanani kamupadanato muccanti. Yasma nirodhanupassanaya kilese nirodheti,
patinissagganupassanaya kilese pariccajati, tasma imani dve nanani catuhi
upadanehi muccantiti evam sabhavananattena ca akarananattena ca atthasatthi
vimokkha niddittha.
     [219] Idani adito udditthanam tinnam vimokkhanam mukhani dassetva
vimokkhamukhapubbangamam indriyavasesam puggalavisesanca dassetukamo tini kho
panimanitiadimaha. Tattha vimokkhamukhaniti tinnam vimokkhanam mukhani. Lokaniyyanaya
samvattantiti tedhatukalokato niyyanaya niggamanaya samvattanti. Sabbasankhare
paricchedaparivatumato samanupassanatayati sabbesam sankharanam udayabbayavasena
paricchedato ceva parivatumato ca samanupassanataya. Lokaniyyanam hotiti pathaseso.
Aniccanupassana hi "udayato pubbe sankhara natthi"ti paricchinditva tesam gatim
samannesamana "vayato param na gacchanti, ettheva antaradhayanti"ti parivatumato
pariyantato samanupassati. Sabbasankhara hi udayena pubbantaparicchinna,
vayena aparantaparicchinna. Animittaya ca dhatuya cittasampakkhandanatayati
vipassanakkhanepi nibbananinnataya animittakarena upatthanato animittasankhataya
@Footnote: 1 Si. tissannam
Nibbanadhatuya cittapavisanataya ca lokaniyyanam hoti. Manosamuttejanatayati
cittasamvejanataya. Dukkhanupassanaya hi sankharesu cittam samvijjati. Appanihitaya
ca dhatuyati vipassanakkhanepi nibbananinnataya appanihitakarena upatthanato
appanihitasankhataya nibbanadhatuya. Sabbadhammeti nibbanassa avipassanupagattepi
anattasabhavasabbhavato "sabbasankhare"ti avatva "sabbadhamme"ti vuttam. Parato
samanupassanatayati paccayayattatta avasataya avidheyyataya ca "naham na maman"ti
evam anattato samanupassanataya. Sunnataya ca dhatuyati vipassanakkhanepi
nibbananinnataya sunnatakarena upatthanato sunnatasankhataya nibbanadhatuya.
Iti imani tini vacanani aniccadukkhanattanupassananam vasena vuttani.
Teneva tadanantaram aniccato manasikarototiadi vuttam. Tattha khayatoti khiyanato.
Bhayatoti sabhayato. Sunnatoti attarahitato. Adhimokkhabahulanti aniccanupassanaya
"khanabhangavasena sankhara bhijjanti"ti saddhaya patipannassa paccakkhato khanabhangadassanena
"saccam vataha bhagava"ti bhagavati saddhaya saddhabahulam cittam hoti.
Atha va paccuppannanam padesasankharanam aniccatam passitva "evam anicca
atitanagatapaccuppanna sabbe sankhara"ti adhimuccanato adhimokkhabahulam cittam
hoti. Passaddhibahulanti dukkhanupassanaya cittakkhobhakaraya panidhiya pajahanato
cittadarathabhavena passaddhibahulam cittam hoti. Atha va dukkhanupassanaya
samvegajananato samviggassa ca yoniso padahanato vikkhepabhavena passaddhibahulam cittam hoti.
Vedabahulanti anattanupassanaya bahirekehi adittham gambhiram anattalakkhanam passato
nanabahulam cittam hoti. Atha va "sadevakena lokena adittham anattalakkhanam ditthan"ti
tutthassa tutthibahulam cittam hoti.
     Adhimokkhabahulo saddhindriyam patilabhatiti pubbabhage adhimokkho bahulam
pavattamano bhavanaparipuriya saddhindriyam nama hoti, tam so patilabhati nama.
Passaddhibahulo samadhindriyam patilabhatiti pubbabhage passaddhibahulassa
"passaddhakayo sukham vedeti, sukhino cittam samadhiyati"ti 1- vacanato bhavanaparipuriya
passaddhipaccaya samadhindriyam hoti, tam so patilabhati nama. Vedabahulo pannindriyam
patilabhatiti pubbabhage vedo bahulam pavattamano bhavanaparipuriya pannindriyam
nama hoti, tam so patilabhati nama.
     Adhipateyyam hotiti chandadike adhipatibhutepi sakiccanipphadanavasena adhipati
hoti padhano hoti. Bhavanayati bhummavacanam, uparupari bhavanatthaya va. Tadanvaya
hontiti tam anugamini tam anuvattini honti. Sahajatapaccaya hontiti
uppajjamana ca sahauppadanabhavena upakaraka honti pakasassa padipo viya.
Annamannapaccaya hontiti annamannam uppadanupatthambhanabhavena upakaraka
honti annamannupatthambhakam tidandam viya. Nissayapaccaya hontiti adhitthanakarena
nissayakarena ca upakara honti tarucittakammanam pathavipatadi viya. Sampayuttapaccaya
hontiti ekavatthukaekarammanaekuppadaekanirodhasankhatena sampayuttabhavena
upakaraka honti.
     [220] Pativedhakaleti maggakkhane saccapativedhakale. Pannindriyam adhipateyyam
hotiti maggakkhane nibbanam arammanam katva saccadassanakiccakaranavasena ca
kilesappahanakiccakaranavasena ca pannindriyameva jetthakam hoti. Pativedhayati
saccapativijjhanatthaya. Ekarasati vimuttirasena. Dassanatthenati saccadassanatthena. Evam
pativijjhantopi bhaveti, bhaventopi pativijjhatiti maggakkhane sakimyeva bhavanaya
ca pavedhassa ca sabbavadassanattham vuttam. Anattanupassanaya vipassanakkhanepi
pannindriyasseva adhipateyyatta "pativedhakalepi"ti apisaddo payutto.
@Footnote: 1 an.pancaka. 22/26/24 (sya), khu.pati. 31/73/88
     [221] Aniccato manasikaroto katamindriyam adhimattam hotitiadi
indriyavasena 1- puggalavisesam dassetum vuttam. Tattha adhimattanti adhikam. Tattha
saddhindriyasamadhindriyapannindriyanam adhimattata sankharupekkhaya veditabba.
Saddhavimuttoti ettha avisesetva vuttepi upari visesetva vuttatta
sotapattimaggam thapetva sesesu sattasu thanesu saddhavimuttoti vuttam hoti.
Saddhavimutto saddhindriyassa adhimattatta hoti, na saddhindriyassa adhimattatta
sabbattha saddhavimuttotipi vuttam hoti. Sotapattimaggakkhane saddhindriyassa
adhimattattayeva sesesu samadhindriyapannindriyadhimattattepi sati
saddhavimuttoyeva nama hotiti vadanti. Kayasakkhi hotiti atthasupi thanesu
kayasakkhi nama hoti. Ditthippatto hotiti saddhavimutte vuttanayeneva veditabbam.
     Saddahanto vimuttoti saddhavimuttoti saddhindriyassa adhimattatta
sotapattimaggakkhane saddahanto catusupi phalakkhanesu vimuttoti saddhavimuttoti
vuttam hoti. Uparimaggattayakkhane saddhavimuttattam idani vakkhati.
Sotapattimaggakkhane pana saddhanusarittam paccha vakkhati. Phutthatta sacchikatoti
kayasakkhiti sukkhavipassakatte sati upacarajjhanaphassassa ruparupajjhanalabhitte sati
ruparupajjhanaphassassa phutthatta nibbanam sacchikatoti kayasakkhi, namakayena
vuttappakare jhanaphasse ca nibbane ca sakkhiti vuttam hoti. Ditthatta pattoti
ditthippattoti sotapattimaggakkhane sampayuttena pannindriyena pathamam nibbanassa
ditthatta paccha sotapattiphaladivasena nibbanam pattoti ditthippatto,
pannindriyasankhataya ditthiya nibbanam pattoti vuttam hoti. Sotapattimaggakkhane
pana dhammanusarittam paccha vakkhati. Saddahanto vimuccatiti saddhavimuttoti
saddhindriyassa adhimattatta sakadagamianagamiarahattamaggakkhanesu saddahanto
@Footnote: 1 cha.Ma. indriyavisesena
Vimuccatiti saddhavimutto. Ettha vimuccamanopi asamsaya bhutavacanavasena "vimutto"ti
vutto. Jhanaphassanti tividham jhanaphassam. "jhanaphassan"tiadini "dukkha sankhara"ti-
adini ca pathamam vuttam dvayameva visesetva vuttani. Natam hotitiadini hettha
vuttatthani. Ettha ca jhanalabhi puggalo samadhindriyassa anukulaya
dukkhanupassanaya eva vutthahitva maggaphalani papunatiti acariyanam adhippayo.
     Siyati siyum, bhaveyyanti attho. "siya"ti etam vidhivacanameva. Tayo
puggalati vipassananiyamena indriyaniyamena ca vutta tayo puggala.
Vatthuvasenati tisu anupassanasu ekekaindriyavatthuvasena. Pariyayenati teneva
pariyayena. Imina varena kim dassitam hoti? hettha ekekissa anupassanaya
ekekassa indriyassa adhipaccam yebhuyyavasena vuttanti ca, kadaci tisupi
anupassanasu ekekasseva indriyassa adhipaccam hotiti ca dassitam hoti. Atha va
pubbabhagavipassanakkhane tissannampi anupassananam sabbhavato tasu
pubbabhagavipassanasu tesam tesam indriyanam adhipaccam apekkhitva maggaphalakkhanesu
saddhavimuttadini namani hontiti. Evam hi vuccamane hettha
vutthanagaminivipassanaya upari ca kato indriyadhipaccapuggalaniyamo sukatoyeva
niccaloyeva ca hoti. Anantaravare siyati annoyevati evam 1- siyati
attho. Ettha pubbe vuttoyeva niyamo.
     Idani maggaphalavasena puggalavisesam vibhajitva dassetum aniccato
manasikaroto .pe. Sotapattimaggam patilabhatitiadimaha. Tattha saddham anussarati
anugacchati, saddhaya va nibbanam anussarati anugacchatiti saddhanusari.
Sacchikatanti paccakkhakatam. Arahattanti arahattaphalam. Pannasankhatam dhammam anussarati,
tena va dhammena nibbanam anussaratiti dhammanusari.
@Footnote: 1 Ma. etam
     [222] Puna aparehi pariyayehi indriyattayavisesena puggalavisesam
vannetukamo ye hi kecitiadimaha. Tattha bhavita vati atite bhavayimsu va. Bhaventi
vati paccuppanne. Bhavissanti vatiadi anagate. Adhigata vatiadi ekekantikam
purimassa purimassa atthavivaranattham vuttam. Phassita vati nanaphusanaya phusimsu va.
Vasippattati issarabhavam patta. Paramippattati vosanam patta. Vesarajjappattati
visaradabhavam patta. Sabbattha saddhavimuttadayo hettha vuttakkhanesuyeva,
satipatthanadayo maggakkhaneyeva. Attha vimokkheti "rupi rupani passati"tiadike 1-
patisambhidamaggappattiya eva patta. Tisso sikkhati adhisilasikkha adhicittasikkha
adhipannasikkha maggappatta eva sikkhamana. Dukkham parijanantitiadini
maggakkhaneyeva. Parinnapativedham pativijjhatiti parinnapativedhena pativijjhati, parinnaya
pativijjhitabbanti va parinnapativedham. Evam sesesupi. Sabbadhammadihi visesetva
abhinnapativedhadayo vutta. Sacchikiriyapativedho pana maggakkhaneyeva
nibbanapaccavekkhanananasiddhivasena veditabboti. Evamidha panca ariyapuggala niddittha
honti, ubhatobhagavimutto ca pannavimutto cati ime dve aniddittha.
Annattha 2- pana "yo pana dukkhato manasikaronto passaddhibahulo samadhindriyam patilabhati,
so sabbattha kayasakkhi nama hoti, arupajjhanam pana patva aggaphalapatto 3-
ubhatobhagavimutto nama hoti. Yo pana anattato manasikaronto vedabahulo pannindriyam
patilabhati, so sotapattimaggakkhane dhammanusari hoti, chasu thanesu ditthippatto,
aggaphale pannavimutto"ti vuttam. Te idha kayasakkhiditthippattehiyeva sangahita.
Atthato pana arupajjhanena ceva ariyamaggena cati ubhatobhagena vimuttoti
ubhatobhagavimutto. Pajananto vimuttoti pannavimuttoti. Ettavata
indriyapuggalavisesa niddittha honti.
@Footnote: 1 abhi.san. 34/248/76, khu.pati. 31/209/250  2 visuddhi. 3/301 3 Si. maggaphalam
@patto
     [223-226] Idani vimokkhapubbangamameva vimokkhavisesam puggalavisesanca
dassetukamo aniccato manasikarototiadimaha. Tattha dve vimokkhati
appanihitasunnatavimokkha. Aniccanupassanagamanavasena hi animittavimokkhoti laddhanamo
maggo ragadosamohapanidhinam abhava sagunato ca tesamyeva panidhinam abhava
appanihitanti laddhanamam nibbanam arammanam karotiti arammanato ca
appanihitavimokkhoti 1- namampi labhati. Tatha ragadosamohehi sunnatta sagunato ca
ragadihiyeva sunnatta sunnatanti laddhanamam nibbanam arammanam karotiti arammanato
ca sunnatavimokkhoti namampi labhati. Tasma te dve vimokkha animittavimokkhanvaya
nama honti. Animittamaggato anannepi atthannam magganganam ekekassa maggangassa
vasena sahajatadipaccaya ca hontiti veditabba. Puna dve vimokkhati
sunnatanimittavimokkha. Dukkhanupassanagamanavasena hi appanihitavimokkhoti
laddhanamo maggo rupanimittadinam raganimittadinam niccanimittadinanca abhava
sagunato ca tesamyeva nimittanam abhava animittasankhatam nibbanam arammanam karotiti
arammanato ca animittavimokkhoti namampi labhati. Sesam vuttanayeneva yojetabbam.
Puna dve vimokkhati animittaappanihitavimokkha. Yojana panettha vuttanaya eva.
     Pativedhakaleti indriyanam vuttakkameneva vuttam. Maggakkhanam pana muncitva
vipassanakkhane vimokkho nama 2- natthi. Pathamam vuttoyeva pana maggavimokkho
"pativedhakale"ti vacanena visesetva dassito. "yo cayam puggalo
saddhavimutto"tiadika dve vara ca "aniccato manasikaronto sotapattimaggam
patilabhati"tiadiko varo ca sankhitto, vimokkhavasena pana yojetva vittharato
veditabbo. Ye hi keci nekkhammantiadiko varo vuttanayeneva veditabboti.
Ettavata vimokkhapuggalavisesa niddittha hontiti.
@Footnote: 1 ka. appanihitavimokkha  2 ka. vimokkha
     [227] Puna vimokkhamukhani ca vimokkhe ca anekadha niddisitukamo aniccato
manasikarontotiadimaha. Tattha yathabhutanti yathasabhavena. Janatiti nanena
janati. Passatiti teneva nanena cakkhuna viya passati. Tadanvayenati
tadanugamanena, tassa paccakkhato nanena ditthassa anumanenati 1- attho. Kankha
pahiyatiti aniccanupassanaya niccaniccakankha, itarahi itarakankha. Nimittanti
santatighanavinibbhogena niccasannaya pahinatta arammanabhutam sankharanimittam yathabhutam
janati. Tena vuccati sammadassananti tena yathabhutajananena tam nanam
"sammadassanan"ti vuccati. Pavattanti dukkhappattakare sukhasannam ugghatetva
sukhasannaya pahanena panidhisankhataya tanhaya pahinatta sukhasammatampi vipakapavattam
yathabhutam janati. Nimittanca pavattancati nanadhatumanasikarasambhavena
samuhaghanavinibbhogena ubhayathapi attasannaya pahinatta sankharanimittanca vipakapavattanca
yathabhutam janati. Yanca yathabhutam nanantiadittayam idani vuttameva, na annam.
     Bhayato upatthatiti niccasukhaattabhavadassanato yathakkamam tam tam bhayato
upatthati. Ya ca bhayatupatthane pannatiadina 2- "udayabbayanupassanananam
bhanganupassanananam bhayatupatthanananam adinavanupassanananam nibbidanupassanananam
muncitukamyatananam patisankhanupassanananam sankharupekkhananam
anulomananan"ti vuttesu patipadananadassanavisuddhisankhatesu navasu vipassanananesu
bhayatupatthanasambandhena avatthabhedena bhinnani ekatthani tini nanani
vuttani, na sesani.
     Puna tisu anupassanasu ante thitaya anantaraya anattanupassanaya
sambandhena taya saha sunnatanupassanaya ekatthatam dassetum ya ca
anattanupassana ya ca sunnatanupassanatiadimaha. Imani hi dve nanani
@Footnote: 1 cha.Ma. anugamanenati  2 Si. yanca bhayatupatthane nananti
Atthato ekameva, avatthabhedena pana bhinnani. Yatha ca imani, tatha
aniccanupassana ca animittanupassana ca atthato ekameva nanam, dukkhanupassana
ca appanihitanupassana ca atthato ekameva nanam, kevalam avatthabhedeneva bhinnani.
Anattanupassanasunnatanupassanananca ekatthataya vuttaya tesam dvinnam dvinnampi
nananam ekalakkhanatta ekatthata vuttava hotiti. Nimittam patisankha nanam
uppajjatiti "sankharanimittam addhuvam tavakalikan"ti aniccalakkhanavasena janitva
nanam uppajjati. Kamanca na pathamam janitva paccha nanam uppajjati, voharavasena
pana "mananca paticca dhamme ca uppajjati manovinnanan"tiadini 1- viya evam vuccati.
Saddasatthavidupi ca "adiccam papunitva tamo vigacchati"tiadisu viya samanakalepi
imam padam icchanti. Ekattanayena va purimanca pacchimanca ekam katva evam vuttanti
veditabbam. Imina nayena itarasmimpi padadvaye attho veditabbo.
Muncitukamyatadinam tinnam nananam ekatthata hettha vuttanaya eva.
     Nimitta cittam vutthatiti sankharanimitte dosadassanena tattha anallinataya
sankharanimitta cittam vutthati nama. Animitte cittam pakkhandatiti
sankharanimittapatipakkhena animittasankhate nibbane tanninnataya cittam pavisati.
Sesanupassanadvayepi imina nayena attho veditabbo. Nirodhe nibbanadhatuyati 2- idha
vutteneva pathamanupassanadvayampi vuttameva hoti. Nirodhetipi patho. Bahiddha
vutthanavivattane pannati vutthanasambandhena gotrabhunanam vuttam. Gotrabhu
dhammati gotrabhunanameva. Itaratha hi ekatthata na yujjati. "asankhata dhamma,
appaccaya dhamma"tiadisu 3- viya va catumaggavasena va bahuvacanam katanti veditabbam.
Yasma vimokkhoti maggo, maggo ca dubhatovutthano, tasma tena sambandhena
ya ca dubhatovutthanavivattane pannatiadi vuttam.
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/400/357, Ma.u. 14/421/361, sam.sala. 18/60/30
@2 Si. nirodhanibbanadhatuyati  3 abhi.san. 34/7,8/6
     [228] Puna vimokkhanam nanakkhananam ekakkhanapariyayam dassetukamo
katihakarehitiadimaha. Tattha adhipateyyatthenati jetthakatthena. Adhitthanatthenati
patitthanatthena. Abhiniharatthenati vipassanavithito niharanatthena. 1- Niyyanatthenati
nibbanupagamanatthena. Aniccato manasikarototi vutthanagaminivipassanakkhaneyeva.
Animitto vimokkhoti maggakkhaneyeva. Esa nayo sesesu. Cittam adhitthatiti cittam
adhikam katva thati, cittam patitthapetiti adhippayo. Cittam abhiniharatiti
vipassanavithito 2- cittam niharati. Nirodham nibbanam niyyatiti nirodhasankhatam
nibbanam upagacchatiti evam akarananattato catudha nanakkhanata dassita.
     Ekakkhanataya samodhanatthenati ekajjham samosaranatthena. Adhigamanatthenati
vindanatthena. Patilabhatthenati papunanatthena. Pativedhatthenati nanena pativijjhanatthena.
Sacchikiriyatthenati paccakkhakaranatthena. Phassanatthenati 3- nanaphusanaya
phusanatthena. Abhisamayatthenati abhimukham samagamanatthena. Ettha "samodhanatthena"ti
mulapadam, sesani adhigamavevacanani. Tasmayeva hi sabbesam ekato vissajjanam katam. 4-
Nimitta muccatiti niccanimittato muccati. Imina vimokkhattho vutto. Yato
muccatiti yato nimittato muccati. Tattha na panidahatiti tasmim nimitte patthanam
na karoti. Yattha na panidahatiti yasmim nimitte na panidahati. Tena sunnoti
tena nimittena sunno. Yena sunnoti yena nimittena sunno. Tena nimittena
animittoti imina animittattho vutto.
     Panidhiya muccatiti panidhito muccati. "panidhi muccati"ti patho 5-
nissakkatthoyeva. Imina vimokkhattho vutto. Yattha na panidahatiti yasmim dukkhe na
panidahati. Tena sunnoti tena dukkhena sunno. Yena sunnoti yena dukkhanimittena
@Footnote: 1 Si. vipassanavidhito niharatthena  2 Si. vipassanavidhito
@3 Si. phussanatthenati  4 ka. katva  5 Ma. pathe
Sunno. Yena nimittenati yena dukkhanimittena. Tattha na panidahatiti imina
appanihitattho vutto. Abhinivesa muccatiti imina vimokkhattho vutto.
Yena sunnoti yena abhinivesanimittena sunno. Yena nimittenati yena
abhinivesanimittena. Yattha na panidahati, tena sunnoti yasmim abhinivesanimitte na
panidahati, tena abhinivesanimittena sunno. Imina sunnatattho vutto.
     [229] Puna atthavimokkhadini niddisitukamo atthi vimokkhotiadimaha.
Tattha niccato abhinivesatiadini sannavimokkhe vuttanayena veditabbani.
Sabbabhinivesehiti vuttappakarehi abhinivesehi. Iti abhinivesamuccanavasena
sunnatavimokkha nama jata, teyeva niccadinimittamuccanavasena animittavimokkha,
niccantiadipanidhihi muccanavasena appanihitavimokkha. Ettha ca panidhi muccatiti
sabbattha nissakkattho veditabbo. Panidhiya muccatiti va patho. "sabbapanidhihi
muccati"ti cettha sadhakam. Evam tisso anupassana tadangavimokkhatta ca
samucchedavimokkhassa paccayatta ca pariyayena vimokkhati vutta.
     [230] Tattha jatati anantare vipassanavimokkhepi sati imissa kathaya
maggavimokkhadhikaratta tasmim maggavimokkhe jatati vuttam hoti. Anavajjakusalati
ragadivajjavirahita kusala. Vicchedam katva va patho. Bodhipakkhiya dhammati
"cattaro satipatthana cattaro sammappadhana cattaro iddhipada pancindriyani
panca balani satta bojjhanga ariyo atthangiko maggo"ti 1- vutta sattatimsa
bodhipakkhiyadhamma. Idam mukhanti idam vuttappakaram dhammajatam arammanato
nibbanapavesaya mukhatta mukham namati vuttam hoti. Tesam dhammananti tesam
bodhipakkhiyanam dhammanam. Idam vimokkhamukhanti nibbanam vikkhambhanatadangasamuccheda-
patippassaddhinissaranavimokkhesu nissaranavimokkhova, "yavata bhikkhave dhamma sankhata
@Footnote: 1 Ma.u. 14/35,43/27,33, khu.cula. 30/22/79
Va asankhata va, virago tesam dhammanam aggamakkhayati"ti 1- vuttatta uttamatthena
mukhancati vimokkhamukham. Vimokkhanca tam mukhanca vimokkhamukhanti kammadharayasamasavasena
ayameva attho vutto. Vimokkhancati ettha lingavipallaso kato. Tini
akusalamulaniti lobhadosamoha. Tini duccaritaniti kayavacimanoduccaritani.
     Sabbepi akusala dhammati akusalamulehi sampayutta duccaritehi sampayutta
ca asampayutta ca sevitabbadomanassadini thapetva sabbepi akusala dhamma.
Kusalamulasucaritani vuttapatipakkhena veditabbani. Sabbepi kusala dhammati
vuttanayeneva sampayutta asampayutta ca vimokkhassa upanissayabhuta sabbepi kusala
dhamma. Vivattakatha hettha vutta. Vimokkhavivattasambandhena panettha sesavivattapi
vutta. Asevanati adito sevana. Bhavanati tasseva vaddhana.
     Bahulikammanti tasseva vasippattiya punappunam karanam. Maggassa pana
ekakkhaneyeva kiccasadhanavasena asevanadini veditabbani. Patilabho va vipako
vatiadini hettha vuttatthanevati
                 saddhammappakasiniya patisambhidamaggatthakathaya
                      vimokkhakathavannana nitthita.
                        ----------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 48 page 172-197. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=3868&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=3868&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=469              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=6186              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=7114              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=7114              Contents of The Tipitaka Volume 31 http://84000.org/tipitaka/read/?index_31

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]