ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 48 : PALI ROMAN Patisam.A.2 (saddhamma.2)

                           3. Pannavagga
                       1. Mahapannakathavannana
     [1] Idani visesato pannaya padatthanabhutaya sunnakathaya anantaram
kathitaya pannakathaya apubbatthanuvannana. Tattha adito tava sattasu
anupassanasu ekekamulaka satta panna pucchapubbangamam katva niddittha, puna
sattanupassanamulaka ekekuttaramulaka ca tisso panna puccham akatvava niddittha,
evamadito dasapannaparipuri niddittha. Tattha aniccanupassana tava yasma
aniccato ditthesu sankharesu "yadaniccam, tam dukkhan"ti dukkhato ca "yam dukkham
tadanatta"ti anattato ca javati, tasma sa bhavitata bahulikata javanapannam
paripureti. Sa hi sakavisayesu javatiti javana, javana  ca sa panna cati
javanapanna. Dukkhanupassana samadhindriyanissitatta balavati hutva panidhim
nibbijjhati padaleti, tasma nibbedhikapannam paripureti. Sa hi nibbijjhatiti
nibbedhika, nibbedhika ca sa panna cati nibbedhikapanna. Anattanupassana
sunnatadassanena vuddhippattiya mahattappattatta mahapannam paripureti. Sa hi
vuddhippattatta mahati ca sa panna cati mahapanna. Nibbidanupassana
yasma tissannamyeva anupassananam purimatopi asevanaya balappattavatthatta
sabbasankharesu nibbindanasamattha hutva tikkha hoti, tasma tikkhapannam
paripureti. Viraganupassanapi yasma tissannamyeva anupassananam purimatopi asevana
balappattanam vuddhataravatthatta sabbasankharehi virajjanasamattha hutva vipula hoti,
tasma vipulapannam paripureti.
     Nirodhanupassanapi yasma tissannamyeva anupassananam purimatopi asevana-
balappattanam vuddhataravatthatta vayalakkhanavasena sabbasankharanam nirodhadassanasamattha
Hutva gambhira hoti, tasma gambhirapannam paripureti. Nirodho hi uttanapannehi
alabbhaneyyapatitthatta gambhiro, tasmim gambhire gadhappatta pannapi
gambhiRa. Patinissagganupassanapi yasma tissannamyeva anupassananam purimatopi
asevanabalappattanam vuddhataravatthatta vayalakkhanavasena sabbasankharapatinissajjanasamattha
hutva asamanta hoti, 1- buddhi hi pariyantappatta 1- chahi pannahi dure
hotiti attho. Tasma sayam asamantatta asamantapannam paripureti. Sa hi
hetthimapannahi duratta asamanta, asamipa va pannati asamantapanna.
Pandiccam paripurentiti panditabhavam paripurenti. Yasma yathavutta satta panna
paripunna bhavetva panditalakkhanappatto sikhappattavutthanagaminivipassana-
sankhatehi sankharupekkhanulomagotrabhunanehi pandito hutva pandiccena
samannagato hoti, tasma "pandiccam paripurenti"ti vuttam.
     Attha pannati pandiccasankhataya pannaya saha sabba attha panna.
Puthupannam paripurentiti yasma tena pandiccena samannagato hutva so pandito
gotrabhunananantaram nibbanam arammanam katva lokuttarabhavappattiya lokiyato
puthubhutatta visumbhutatta puthupannati sankhatam maggaphalapannam papunati, tasma
"attha panna puthupannam paripurenti"ti vuttam.
     Ima nava pannatiadisu tasseva kamena adhigatamaggaphalassa ariyapuggalassa
panitalokuttaradhammopayogena panitacittasantanatta pahatthakareneva ca pavattamana-
cittasantanassa phalanantaram otinnabhavangato vutthitassa maggapaccavekkhana, tato
ca bhavangam otaritva vutthitassa phalappaccavekkhana, iminava nayena pahinakilesa-
paccavekkhana, avasitthakilesapaccavekkhana, nibbanapaccavekkhanati panca paccavekkhana
pavattanti. Tasu paccavekkhanasu maggapaccavekkhana phalapaccavekkhana ca
@Footnote: 1 cha.Ma. vuddhipariyantappattatta
Patibhanapatisambhida hoti. Katham? "yam kinci paccayasambhutam nibbanam bhasitattho
vipako kiriyati ime panca dhamma attho"ti abhidhamme palim anugantva
tadatthakathayam 1- vuttam. Nibbanassa ca atthatta tadarammanam maggaphalananam "atthesu nanam
atthapatisambhida"ti 2- vacanato atthapatisambhida hoti. Tassa atthapatisambhidabhutassa
maggaphalananassa paccavekkhanananam "nanesu nanam patibhanapatisambhida"ti vacanato
patibhanapatisambhida hoti. Sa ca paccavekkhana panna hasakarena pavattamana-
cittasantanassa hasapanna nama hoti. Tasma nava panna hasapanna
paripurentiti ca hasapanna patibhanapatisambhidati ca vuttam. Sabbappakarapi
panna tassa tassa atthassa pakatakaranasankhatena pannapanatthena panna,
tena tena va pakarena dhamme janatitipi panna.
     Tassati tassa vuttappakarassa ariyapuggalassa. Karanatthe samivacanam.
Atthavavatthanatoti yathavuttassa pancavidhassa atthassa vavatthapanavasena. Vuttampi cetam
samanakaraniyakathayam 3- "hetuphalam nibbanam vacanattho atha vipakam kiriyati atthe
panca pabhede pathamantapabhedagatam nanan"ti. Adhigata hotiti patiladdha hoti.
Sayeva patilabhasacchikiriyaya sacchikata. Patilabhaphasseneva phassita pannaya.
Dhammavavatthanatoti "yo koci phalanibbattako hetu ariyamaggo bhasitam kusalam akusalanti
ime panca dhamma dhammo"ti abhidhamme paliyanusarena vuttanam pancannam dhammanam
vavatthapanavasena. Vuttampi cetam samanakaraniyakathayam "hetu arimaggo vacanam
kusalanca akusalancati dhamme panca pabhede dutiyantapabhedagatam nanan"ti.
Niruttivavatthanatoti tesam tesam atthadhammanam anurupaniruttinam vavatthapanavasena.
Patibhanavavatthanatoti patibhanasankhatanam tinnam patisambhidanananam vavatthapanavasena.
Tassimati nigamanavacanametam.
@Footnote: 1 abhi.A. 2/413  2 abhi.vi. 35/718/359, khu.pati. 31/110/123
@ 3 samanakariyakatha nama mahanamatherena kata abhinavasamvannanati ganthipade vuttam
     [2] Evam sabbasangahakavasena anupassananam visesam dassetva idani
vatthubhedavasena dassento rupe aniccanupassanatiadimaha. Tam hettha vuttatthameva.
Puna rupadisuyeva atitanagatapaccuppannavasena javanapannam dassetukamo kevalam
rupadivasena ca atitanagatapaccuppannarupadivasena ca puccham katva pucchakameneva
vissajjanam akasi. Tattha suddharupadivissajjanesu pathamam niddittha eva panna
atitanagatapaccuppannamulakesu sabbavissajjanesu tesu atitadisu javanavasena
javanapannati niddittha.
     [3] Puna anekasuttantapubbangamam pannapabhedam dassetukamo pathamam tava
suttante uddisi. Tattha sappurisasamsevoti hettha vuttappakaranam sappurisanam
bhajanam. Saddhammassavananti tesam sappurisanam santike siladipatipattidipakassa
saddhammavacanassa savanam. Yonisomanasikaroti sutanam dhammanam atthupaparikkhanavasena
upayena manasikaro. Dhammanudhammapatipattiti lokuttaradhamme anugatassa
siladipatipadadhammassa patipajjanam. Pannapatilabhaya pannavuddhiya pannavepullaya
pannabahullayati imani cattari pannavasena bhavavacanani. Sesani dvadasa
puggalavasena bhavavacanani.
                      1. Solasapannaniddesavannana
     [4] Suttantaniddese channam abhinnananananti iddhividhadibbasotaceto-
pariyapubbenivasadibbacakkhuasavanam khayanananam. Tesattatinam nanananti nanakathaya
nidditthanam savakasadharananam nananam. Sattasattatinam nanananti ettha:-
              sattasattari vo bhikkhave nanavatthuni desessami, tam sunatha
         sadhukam manasi karotha, bhasissamiti. Katamani bhikkhave sattasattari
         Nanavatthuni jatipaccaya jaramarananti nanam, asati jatiya natthi
         jaramarananti nanam. Atitampi addhanam jatipaccaya jaramarananti
         nanam, asati jatiya natthi jaramarananti nanam. Anagatampi addhanam
         jatipaccaya jaramarananti nanam, asati jatiya natthi jaramarananti
         nanam. Yampissa tam dhammatthitinanam, tampi khayadhammam vayadhammam viragadhammam
         nirodhadhammanti nanam. Bhavapaccaya jatiti nanam .pe. Upadanapaccaya
         bhavoti nanam. Tanhapaccaya upadananti nanam. Vedanapaccaya
         tanhati nanam. Phassapaccaya vedanati nanam. Salayatanapaccaya
         phassoti nanam. Namarupapaccaya salayatananti nanam. Vinnanapaccaya
         namarupanti nanam. Sankharapaccaya vinnananti nanam. Avijjapaccaya
         sankharati nanam, asati avijjaya natthi sankharati nanam. Atitampi
         addhanam avijjapaccaya sankharati nanam, asati avijjaya natthi
         sankharati nanam. Anagatampi addhanam avijjapaccaya sankharati
         nanam, asati avijjaya natthi sankharati nanam. Yampissa tam
         dhammatthitinanam, tampi khayadhammam vayadhammam viragadhammam nirodhadhammanti
         nanam, imani vuccanti bhikkhave sattasattari nanavatthuniti 1-:-
     evam bhagavata nidanavagge vuttani sattasattati nanani. "jaramarane
nanam, jaramaranasamudaye nanam, jaramarananirodhe nanam, jaramarananirodhagaminiya
patipadaya nanan"ti 2- imina nayena ekadasasu angesu cattari cattari katva
vuttani catucattalisa nanavatthuni pana idha na gahitani. Ubhayattha ca nananiyeva
hitasukhassa vatthuniti nanavatthuni. Labhotiadisu labhoyeva upasaggena visesetva
patilabhoti vutto. Puna tasseva atthavivaranavasena patti sampattiti vuttam.
@Footnote: 1 sam.ni. 16/34/70  2 sam.ni. 16/33/67
Phassanati adhigamavasena phusana. Sacchikiriyati patilabhasacchikiriya. Upasampadati
nipphadana.
     Sattannam ca sekkhananti tisso sikkha sikkhantiti sekkhasannitanam
sotapattimaggatthadinam sattannam. Puthujjanakalyanakassa cati nibbanagaminiya
patipadaya yuttatta sundaratthena kalyanasannitassa puthujjanassa. Vaddhitam vaddhanam
etayati vaddhitavaddhana. Yathavuttanampi atthannam pannanam vasena visesato
ca arahato pannavasena pannavuddhiya. Tatha pannavepullaya.  mahante
atthe parigganhatitiadisu patisambhidappatto ariyasavako atthadayo arammanakaranena
parigganhatiti. Sabbapi mahapanna ariyasavakanamyeva. Tassa ca
pannaya visaya hettha vuttatthayeva.
     Puthunanakhandhesutiadisu nanasaddo puthusaddassa atthavacanam. Nanam pavattatiti
puthupannati tesu tathavuttesu khandhadisu nanam pavattatiti katva tam nanam
puthupanna namati attho. Nanapaticcasamuppadesuti paticcasamuppannanam dhammanam
vasena paccayabahutta vuttam. Nanasunnamanupalabbhesuti upalabbhanam upalabbho,
gahananti attho. Na upalabbho anupalabbho, anupalabbhanam bahutta bahuvacanena
anupalabbha. Pancavisatisunnatavasena va nanasunnatasu attattaniyadinam
anupalabbha nanasunnatanupalabbha. Tesu. "nanasunnatanupalabbhesu"ti vattabbe
"adukkhamasukha"tiadisu 1- viya makaro padasandhivasena vutto. Ima panca panna
kalyanaputhujjanehi sadharana, nanaatthadisu panna ariyanamyeva. Puthujjanasadharane
dhammeti lokiyadhamme. Imina avasanapariyayena lokiyato puthubhutanibbana-
rammanattaputhubhuta visumbhuta pannati puthupanna namati vuttam hoti.
@Footnote: 1 abhi.san 34/1/1
     Vipulapanna mahapannanayena veditabba. Yathavutte dhamme parigganhantassa
gunamahantataya tesam dhammanam pariggahikaya ca pannaya mahantata 1-, tesam dhammanam
sayameva mahantatta ularatta dhammananca pannaya ca vipulata veditabba.
Gambhirapanna puthupannanayena veditabba. Te ca dhamma te ca anupalabbha
sa ca panna pakatijanena alabbhaneyyapatitthatta gambhiRa.
     Yassa puggalassati ariyapuggalasseva. Anno kociti puthujjano.
Abhisambhavitunti sampapunitum. Anabhisambhavaniyoti sampapunitum asakkuneyyo.
Annehiti puthujjaneheva. Atthamakassati arahattaphalatthato patthaya ganiyamane
atthamabhutassa sotapattimaggatthassa. Dureti vippakatthe. Vidureti visesena
vippakatthe. Suvidureti sutthu visesena vippakatthe. Na santiketi na samipe.
Na samantati na samipabhage. Imani dve patisedhasahitani vacanani
durabhavasseva niyamanani. Upadayati paticca. Sotapannassati
sotapattiphalatthassa. Eteneva tamtammaggapanna tamtamphalapannaya dureti vuttam hoti.
Paccekasambuddhoti upasaggena visesitam. Itaradvayam pana suddhameva agatam.
     [5] "paccekabuddhassa sadevakassa ca lokassa panna tathagatassa pannaya
dure"tiadini vatva tameva durattham anekappakarato dassetukamo pannapabheda-
kusalotiadimaha. Tattha pannapabhedakusaloti attano anantavikappe pannapabhede
cheko. Pabhinnananoti anantappabhedappattanano. Etena pannapabhedakusalattepi
sati tasam pannanam anantabhedattam dasseti. Adhigatapatisambhidoti patiladdha-
aggacatupatisambhidanano. Catuvesarajjappattoti cattari visaradabhavasankhatani
nanani patto. Yathaha:-
              "sammasambuddhassa te patijanato `ime dhamma anabhisambuddha'ti,
         tatra vata mam samano va brahmano va devo va maro va
@Footnote: 1 Si. mahantataya
              Brahma va koci va lokasmim saha dhammena paticodessatiti nimittametam
              bhikkhave na samanupassami, etamaham bhikkhave nimittam asamanupassanto
              khemappatto abhayappatto vesarajjappatto viharami. Khinasavassa te
              patijanato `ime asava aparikkhina'ti `ye kho pana te antarayika
              dhamma vutta, te patisevato nalam antarayaya'ti `yassa kho
              pana te atthaya dhammo desito, so na niyyati takkarassa samma
              dukkhakkhayaya'ti, tatra vata mam samano va .pe. Koci va lokasmim
              saha dhammena paticodessatiti nimittametam bhikkhave na samanupassami,
              etamaham .pe. Viharami"ti. 1-
     Dasabaladhariti dasa balani etesanti dasabala, dasabalanam balani
dasabalabalani, tani dasabalabalani dharayatiti dasabalabaladhari, dasabalananabaladhariti
attho. Etehi tihi vacanehi anantappabhedanam neyyanam pabhedamukhamattam dassitam.
Soyeva pannapayogavasena abhimangalasammatatthena purisasabho. Asantasatthena
purisasiho. Mahantatthena purisanago. Pajananatthena purisajanno. Lokakiccadhuravahanatthena
purisadhorayho.
     Atha tejadikam anantananato laddham gunavisesam dassetukamo tesam tejadinam
anantananamulakabhavam dassento anantananoti vatva anantatejotiadimaha.
Tattha anantananoti gananavasena ca pabhavavasena ca 2- antavirahitanano.
Anantatejoti veneyyasantane mohatamavidhamanena anantananatejo. Anantayasoti
pannaguneheva lokattayavitthatanantakittighoso. Addhoti pannadhanasamiddhiya
samiddho. Mahaddhanoti pannadhanavaddhattepi pabhavamahattena 3- mahantam
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/150/110, an.catukka. 21/8/10  2 Ma. sabhavavasena ca  3 Ma. sabhavamahattena
Pannadhanamassati mahaddhano. Mahadhanotipi patho. Dhanavati pasamsitabbapannadhanavatta
niccayuttapannadhanavatta atisayabhutapannadhanavatta dhanava. Etesupi hi tisu atthesu
idam vacanam saddavidu icchanti.
     Evam pannagunena bhagavato attasampattisiddhim dassetva puna pannaguneneva
lokahitasampattisiddhim desento netatiadimaha. Tattha veneyye
samsarasankhatabhayatthanato nibbanasankhatakhematthanam neta. Tattha nayanakale eva
samvaravinayapahanavinayavasena veneyya vineta. Dhammadesanakale eva samsayacchedanena
anuneta. Samsayam chinditva pannapetabbam attham pannapeta. Tatha pannapitanam
nicchayakaranena nijjhapeta. Tatha nijjhayitassa atthassa patipattipayojanavasena
pekkheta. Tatha patipanne patipattiphale pasadeta. So hi bhagavati ettha
hikaro anantaram vuttassa atthassa karanopadese nipato. Anuppannassa
maggassa uppadetati sakasantane na uppannapubbassa chaasadharanananahetubhutassa
ariyamaggassa bodhimule lokahitattham sakasantane uppadeta. Asanjatassa
maggassa sanjanetati 1- veneyyasantane asanjatapubbassa savakaparaminanahetubhutassa
ariyamaggassa dhammacakkappavattanato pabhuti yavajjakala veneyyasantane
sanjaneta. Savakaveneyyanampi hi santane bhagavato vuttavacaneneva ariyamaggassa
sanjananato bhagava sanjaneta nama hoti. Anakkhatassa maggassa akkhatati
atthadhammasamannagatanam buddhabhavaya katabhiniharanam bodhisattanam buddhabhavaya
byakaranam datva anakkhatapubbassa paramitamaggassa, "buddho bhavissati"ti
byakaranamatteneva va bodhimule uppajjitabbassa ariyamaggassa akkhata. Ayam nayo
paccekabodhisattabyakaranepi labbhatiyeva.
     Maggannuti paccavekkhanavasena attana uppaditaariyamaggassa nata.
Maggaviduti veneyyasantane janetabbassa ariyamaggassa kusalo. Maggakovidoti
@Footnote: 1 Si. sanjanetati
Bodhisattanam akkhatabbamagge vicakkhano. Atha va abhisambodhipatipattimaggannu,
paccekabodhipatipattimaggavidu, savakabodhipatipattimaggakovido. Atha va "etena maggena
atamsu pubbe, tarissantiyeva taranti oghan"ti 1- vacanato yathayogam atitanagata-
paccuppannabuddhapaccekabuddhasavakanam maggavasena ca sunnatanimittaappanihitamaggavasena
ca ugghatitannuvipancitannuneyyapuggalanam maggavasena ca yathakkamenatthayojanam
karonti. Magganugami 2- ca panati bhagavata gatamagganugamino hutva ettha casaddo
hetuatthe nipato. Etena ca bhagavato magguppadanadigunadhigamaya hetu vutto
hoti. Panasaddo katatthe nipato. Tena bhagavata katamaggakaranam vuttam hoti.
Paccha samannagatati 3- pathamam gatassa bhagavato pacchagatasiladigunena samannagata.
Iti thero "anuppannassa maggassa uppadena"tiadihi yasma sabbepi bhagavato
siladayo guna arahattamaggameva nissaya gunam kathesi.
     Janam janatiti janitabbam janati, sabbannutaya yam kinci pannaya
janitabbam nama atthi, tam sabbam pancaneyyapathabhutam 4- pannaya janatiti attho.
Passam passatiti passitabbam passati, sabbadassavitaya tamyeva neyyapatham cakkhuna
dittham viya karonto pannacakkhuna passatiti attho. Yatha va ekacco viparitam
ganhanto janantopi na janati, passantopi na passati, na evam bhagava.
Bhagava pana yathasabhavam ganhanto jananto janatiyeva, passantopi passatiyeva.
Svayam dassanaparinayakatthena cakkhubhuto. Viditatadiatthena nanabhuto.
Aviparitasabhavatthena va pariyattidhammapavattanato hadayena cintetva vacaya
niccharitadhammamayoti va dhammabhuto. Setthatthena brahmabhuto. Atha va cakkhu viya bhutoti
cakkhubhuto. Nanam viya bhutoti nanabhuto. Dhammo viya bhutoti dhammabhuto.
@Footnote: 1 sam.maha. 19/409/162  2 pu. magganuga
@3 pu. pacchagata  4 Si. pancaneyyapathasambhutam
Brahma viya bhutoti brahmabhuto. Svayam dhammassa vacanato, vattanato va vatta.
Nanappakarehi vacanato, vattanato va pavatta. Attham niharitva niharitva
nayanato atthassa ninneta. Amatadhigamaya patipattidesanato, amatappakasanaya
va dhammadesanaya amatassa adhigamapanato amatassa data. Lokuttaradhammassa
uppaditatta veneyyanurupena yathasukham lokuttaradhammassa danena ca, dhammesu ca
issaroti dhammassami. Tathagatapadam hettha vuttattham.
     Idani "janam janati"tiadihi vuttam gunam sabbannutaya visesetva
dassetukamo sabbannutam sadhento natthitiadimaha. Evambhutassa hi tassa
bhagavato paramitapunnabalappabhavanipphannena arahattamaggananena sabbadhammesu
savasanassa sammohassa vihitatta asacchikatam nama natthi. Asammohato
sabbadhammanam natatta annatam nama natthi. Tatheva ca sabbadhammanam cakkhuna viya
nanacakkhuna ditthatta adittham nama natthi. Nanena pana pattatta aviditam nama
natthi. Asammohasacchikiriyaya sacchikatatta asacchikatam nama natthi. Asammohapannaya
phutthatta pannaya aphassitam nama natthi. Paccuppannanti paccuppannam kalam va
dhammam va. Upadayati adaya, antokatvati attho. "upadaya"ti vacaneneva
kalavinimuttam nibbanampi gahitameva hoti. "atita"divacanani ca "natthi"tiadi-
vacaneneva 1- ghatiyanti, "sabbe"tiadivacanena va. Sabbe dhammati
sabbasankhatasankhatadhammapariyadanam. Sabbakarenati sabbadhammesu ekekasseva dhammassa
aniccakaradisabbakarapariyadanam. Nanamukheti nanabhimukhe. Apatham agacchantiti
osaranam upenti. "janitabban"ti padam "neyyan"ti padassa atthavivaranattham vuttam.
     Attattho vatiadisu vasaddo samuccayattho. Attatthoti attano attho.
Paratthoti paresam tinnam lokanam attho. Ubhayatthoti attano ca paresancati
@Footnote: 1 i. adivacanena ca
Sakimyeva ubhinnam attho. Ditthadhammikoti ditthadhamme niyutto, ditthadhammappayojano
va attho. Samparaye niyutto, samparayappayojano va attho 1- samparayiko.
Uttanotiadisu voharavasena vattabbo sukhapatitthatta uttano. Voharam
atikkamitva vattabbo sunnatapatisamyutto dukkhapatitthatta gambhiro. Lokuttaro
accantatirokkhatta gulho. Aniccatadiko ghanadihi paticchannatta paticchanno.
Appacuravoharena vattabbo yatharutam 2- aggahetva adhippayassa netabbatta
neyyo. Pacuravoharena vattabbo vacanamattena adhippayassa nitatta nito.
Suparisuddhasilasamadhivipassanattho tadangavikkhambhanavasena vajjavirahitatta anavajjo.
Kilesamucchedanato ariyamaggattho nikkileso. Kilesapatippassaddhatta ariyaphalattho
vodano. Sankhatasankhatesu aggadhammatta nibbanam paramattho. Parivattatiti
buddhananassa visayabhavato abahibhutatta antobuddhanane byapitva va
samanta va alingitva va visesena va vattati.
     Sabbam kayakammantiadihi bhagavato nanamayatam dasseti. Nananuparivattatiti
nanam anuparivattati, nanavirahitam na hotiti attho. Appatihatanti niravaranatam
dasseti. Puna sabbannutam upamaya sadhetukamo yavatakantiadimaha. Tattha
janitabbanti neyyam, neyyapariyanto neyyavasanamassa atthiti neyyapariyantikam.
Asabbannunam pana neyyavasanameva natthi. Nanapariyantikepi eseva nayo.
Purimayamake vuttatthameva imina yamakena visesetva dasseti,  tatiyayamakena
patisedhavasena niyamitva dasseti. Ettha ca neyyam nanassa pathatta
neyyapatho. Annamannam pariyantatthayinoti neyyanca nananca khepetva thanato
annamannassa pariyante thanasila. Avajjanappatibaddhati manodvaravajjanayatta,
avajjitanantarameva janatiti attho. Akankhappatibaddhati 3- ruciayatta,
@Footnote: 1 cha.Ma. "attho"padam natthi  2 i. yatharupam  3 Si.,i. akankhanappatibaddhati
Avajjananantaram javanananena janatiti attho. Itarani dve padani
imesam dvinnam padanam yathakkamena atthappakasanattham vuttani. Buddho asayam
janatitiadini nanakathayam vannitani. Mahaniddese 1- pana "bhagava asayam
janati"ti agatam. Tattha "buddhassa bhagavato"ti agatatthane ca idha katthaci
"buddhassa"ti agatam.
     Antamasoti uparimantena. Timitimingalanti ettha timi nama eka macchajati,
timim gilitum 2- samattha tato mahantasarira timingala nama eka macchajati, timingalampi
gilitum samattha pancayojanasatikasarira timitimingala nama eka macchajati. Idha
jatiggahanena ekavacanam katanti veditabbam. Garulam venateyyanti ettha garuloti
jativasena namam, venateyyoti gottavasena. Padeseti ekadese. Sariputtasamati
sabbabuddhanam dhammasenapatitthere gahetva vuttanti veditabbam. Sesasavaka hi
pannaya dhammasenapatittherena sama nama natthi. Yathaha "etadaggam bhikkhave mama
savakanam bhikkhunam mahapannanam yadidam sariputto"ti. 3- Atthakathayanca vuttam:-
               "lokanatham thapetvana   ye canne santi panino
               pannaya sariputtassa    kalam nagghanti solasin"ti. 4-
     Pharitvati buddhananam sabbadevamanussanampi pannam papunitva thanato
tesam pannam pharitva byapitva titthati. Atighamsitvati buddhananam
sabbadevamanussanampi pannam atikkamitva tesam avisayabhutampi sabbaneyyam ghamsitva
bhanjitva titthati. Mahaniddese 5- pana "abhibhavitva"ti patho, madditvatipi attho.
Yepi tetiadihi evam pharitva atighamsitva thanassa paccakkhakaranam dasseti. Tattha
@Footnote: 1 khu.maha. 29/320/217 (sya)  2 Si. galitum
@3 an.ekaka. 20/189/23  4 visuddhi. 2/7  5 khu.maha. 29/320/217 (sya)
Panditati pandiccena samannagata. Nipunati sanhasukhumabuddhino sukhume
atthantare pativijjhanasamattha. Kataparappavadati nataparappavada ceva parehi saddhim
katavadaparicaya ca. Valavedhirupati valavedhidhanuggahasadisa. Vobhindanta 1- panna caranti
pannagatena ditthigataniti valavedhi viya valam sukhumanipi paresam ditthigamanani
attano pannagamanena bhindanta viya carantiti attho. Atha va "guthagatam
muttagatan"tiadisu 2- viya panna eva pannagatani, ditthiyo eva ditthigatani.
     Panham abhisankharitvati dvipadampi tipadampi catuppadampi puccham racayitva.
Tesam panhanam atibahukatta 3- sabbasangahattham dvikkhattum vuttam. Gulhani ca
paticchannani ca atthajataniti pathaseso. Tesam tatha vinayam disva "attana
abhisankhatapanham pucchatu"ti evam bhagavata adhippetatta panham pucchanti.
Annesam pana pucchaya okasameva adatva bhagava upasankamantanam dhammam
deseti. Yathaha:-
              "te panham abhisankharonti `imam mayam panham samanam gotamam
         upasankamitva pucchissama, evance no puttho 4- evam byakarissati,
         evamassa mayam vadam aropessama. Evancepi no puttho evam
         byakarissati, evampissa mayam vadam aropessama'ti. Te yena samano
         gotamo, tenupasankamanti. Te samano gotamo dhammiya kathaya sandasseti
         samadapeti samuttejeti sampahamseti. Te samanena gotamena dhammiya
         kathaya sandassita samadapita samuttejita sampahamsita na ceva samanam
         gotamam panham pucchanti, kutossa vadam aropessanti? annadatthu,
         samanasseva gotamassa savaka sampajjanti"ti. 5-
@Footnote: 1 ka. te bhindanta  2 an.navaka. 23/11/309  3 Si. atibahum katva
@4 cha.Ma. sace no samano gotamo evam puttho  5 Ma.mu. 12/289/253
     Kasma panham na pucchantiti ce? bhagava kira parisamajjhe dhammam desento
parisaya ajjhasayam oloketi. Tato passati "ime pandita gulham rahassam panham
ovattikasaram katva agata"ti so tehi aputthoyeva "panhapucchaya ettaka
dosa, vissajjane ettaka etthe pade akkhare ettakati ime panhe pucchanto
evam puccheyya, vissajjento evam vissajjeyya"ti iti ovattikasaram katva
anite panhe dhammakathaya antare pakkhipitva vidamseti. Te pandita "seyyo vata no,
ye mayam 1- ime panhe na pucchimha. Sacepi mayam puccheyyama, appatitthite no
katva samano gotamo khipeyya"ti attamana bhavanti. Apica buddha nama dhammam
desenta parisam mettaya pharanti. Mettaya ca pharanena dasabalesu mahajanassa
cittam pasidati. Buddha nama rupaggappatta honti dassanasampanna madhurassara
mudujivha suphusitadantavarana 2- amatena hadayam sincanta viya dhammam kathenti. Tatra
nesam mettapharanena pasannacittanam evam hoti:- evarupam advejjhakatham amoghakatham
niyyanikakatham kathentena bhagavata saddhim na sakkhissama paccanikaggaham ganhitunti
attano pasannabhaveneva panham na pucchantiti.
     Kathita vissajjita cati evam tumhe pucchathati pucchitapanhanam uccaranena
te panha bhagavata kathita eva honti. Yatha ca te vissajjetabba, tatha
vissajjita eva honti. Nidditthakaranati imina karanena imina hetuna
evam hotiti evam sahetukam katva vissajjanena bhagavata nidditthakarana eva
honti te panha. Upakkhittaka ca te bhagavato sampajjantiti te khattiyapanditadayo
bhagavato panhavissajjaneneva bhagavato samipe khittaka padakhittaka
sampajjanti, savaka va sampajjanti upasaka vati attho, savakasampattim va
papunanti upasakasampattim vati vuttam hoti. Athati anantaratthe nipato, tesam
@Footnote: 1 i. mayam, ka. yam mayam  2 i. suphassitadantavarana
Upakkhittakasampattisamanantaramevati attho. Tatthati tasmim thane, tasmim adhikare
va. Atirocatiti ativiya joteti pakasati. Yadidam pannayati yayam bhagavato
panna, taya pannaya bhagavava atirocatiti attho. Itisaddo karanatthe,
imina karanena aggo asamantapannoti attho.
     [6] Ragam abhibhuyyatiti bhuripannati sa sa maggapanna 1- attana vajjham
ragam abhibhuyyati abhibhavati maddatiti bhuripanna. Bhuriti hi phuttho 2- visadattho. Ya
ca phuta 3-, sa patipakkham abhibhavati na aphuta 4-, tasma bhuripannaya abhibhavanattho
vutto. Abhibhavitati sa sa phalapanna tam tam ragam abhibhavitavati madditavatiti
bhuripanna. Abhibhavatati va patho. Sesesupi eseva nayo. Ragadisu pana
rajjanalakkhano rago. Dussanalakkhano doso. Muyhanalakkhano moho. Kujjhanalakkhano
kodho. Upanandhanalakkhano upanaho. Pubbakalam kodho, aparakalam upanaho.
Paragunamakkhanalakkhano makkho. Yugaggahalakkhano palaso. Parasampattikhiyanalakkhana
issa. Attano sampattiniguhanalakkhanam macchariyam. Attana katapapapaticchadanalakkhana
maya. Attano avijjamanagunappakasanalakkhanam satheyyam. Cittassa
uddhumatabhavalakkhano thambho. Karanuttariyalakkhano sarambho. Unnatilakkhano
mano. Abbhunnatilakkhano atimano. Mattabhavalakkhano mado. Pancasu kamagunesu
cittavossaggalakkhano pamado.
     Rago ari, tam arim maddanipannatiadihi kim vuttam hoti? ragadiko
Kileso cittasantane bhuto ariti bhuari, padasandhivasena akaralopam katva bhuriti
vutto. Tassa bhurissa maddani panna bhurimaddanipannati vattabbe maddanisaddalopam
katva "bhuripanna"ti vuttanti veditabbam. Tam arim maddaniti ca tesam arinam
@Footnote: 1 Si. sa sa mantapanna  2 Si. phutthattho  3 Si. phuttha  4 Si. aphuttha
Maddaniti padacchedo katabbo. Pathavisamayati vitthatavipulattheneva pathavisamaya.
Vitthatayati pajanitabbe visaye patthataya, na ekadese vattamanaya.
Vipulayati olarikabhutaya. Mahaniddese 1- pana "vipulaya vitthataya"ti agatam.
Samannagatoti puggalo. Itisaddo karanatthe 2-, imina karanena puggalassa
bhuripannaya samannagatatta tassa panna bhuripanna namati bhute atthe ramatiti
attho. Bhuripannassa panna bhuripannapannati vattabbe ekassa pannasaddassa
lopam katva "bhuripanna"ti vuttam. Bhurisama pannati va bhuripanna. Apicati
annapariyayadassanattham vuttam. Pannayametanti pannaya etam. Adhivacananti adhikavacanam.
Bhuriti bhute atthe ramatiti bhuri. Medhati asani viya siluccaye kilese medhati himsatiti
medha, khippam gahanadharanatthena va medha, parinayikati yassuppajjati, tam sattam
hitapatipattiyam sampayutte dhamme ca yathavalakkhanapativedhe ca parinetiti parinayika.
Imeheva annanipi pannapariyayavacanani vuttani honti.
     Pannabahullanti panna bahula assati pannabahulo, tassa bhavo pannabahulalam.
Tanca bahulam pavattamana panna eva. Idhekaccotiadisu puthujjanakalyanako
va ariyo va. Panna garuka assati pannagaruko. Panna caritam pavattam
assati pannacarito. Panna asayo assati pannasayo. Pannaya
adhimuttoti pannadhimutto. Panna eva dhajabhuta assati pannadhajo. Panna
eva ketubhuta assati pannaketu. Panna eva adhipati pannadhipati,
pannadhipatito agatatta pannadhipateyyo. Dhammasabhavavicinanam bahulamassati
vicayabahulo. Nanappakarehi 3- dhammasabhavavicinanam bahulamassati pavicayabahulo. Pannaya
ogahetva tassa tassa dhammassa khayanam pakatakaranam okkhayanam, tam 4- bahulamassati
@Footnote: 1 khu.maha. 29/132/113 (sya)  2 i. karanattho
@3 cha.Ma. nanappakarena  4 cha.Ma. okkhayanam
Okkhayanabahulo. Pannaya tassa tassa dhammassa samma pekkhana sampekkha,
sampekkhaya ayanam pavattanam sampekkhayanam, sampekkhayanam dhammo pakati assati
sampekkhayanadhammo. Tam tam dhammam vibhutam pakatam katva viharatiti vibhutavihari, vibhuto
va viharo assa atthiti vibhutavihari. Sa panna caritam, garuka, bahula assati
taccarito taggaruko tabbahulo. Tassam pannayam ninno, pono, pabbharo,
adhimuttoti tanninno tappono tappabbharo tadadhimuttoti. Sa panna adhipati
tadadhipati, tato agato tadadhipateyyo. "pannagaruko"tiadini "kamam sevantamyeva
janati ayam puggalo kamagaruko"tiadisu 1- viya purimajatito pabhuti vuttani.
"taccarito"tiadini imissa jatiya vuttani.
     Sighapanna ca lahupanna ca hasapanna ca javanapanna ca lokiyalokuttaramissaka.
Khippatthena sighapanna. Lahukatthena lahupanna. Hasabahulatthena hasapanna.
Vipassanupagasankharesu ca visankhare ca javanatthena javanapanna. Sigham sighanti
bahunnam siladinam sangahattham dvikkhattum vuttam. Silaniti carittavarittavasena
pannattani patimokkhasamvarasilani. Indriyasamvaranti cakkhadinam channam
indriyanam ragapatighappavesam akatva satikavatena varanam thakanam. Bhojane
mattannutanti paccavekkhitaparibhogavasena bhojane mattannubhavam. 2- Jagariyanuyoganti
divasassa tisu kotthasesu, rattiya pathamamajjhimakotthasesu ca jagarati na niddayati,
samanadhammameva ca karotiti jagaro, jagarassa bhavo, kammam va jagariyam, jagariyassa
anuyogo jagariyanuyogo. Tam jagariyanuyogam. Silakkhandhanti sekham asekham va
silakkhandham. Evamitarepi khandha veditabba. Pannakkhandhanti maggapannanca
sekhasekhanam lokiyapannanca. Vimuttikkhandhanti phalavimuttim.
Vimuttinanadassanakkhandhanti paccavekkhanananam.
@Footnote: 1 khu.pati. 31/113/137  2 cha.Ma. pamanannubhavam
     Hasabahuloti mulapadam. Vedabahuloti tassa eva pitiya
sampayuttasomanassavedanavasena niddesapadam. Tutthibahuloti natibalavapitiya
tutthakaravasena. Pamojjabahuloti balavapitiya pamuditabhavavasena.
     [7] Yam kinci rupantiadi sammasananananiddese vuttattham. Tulayitvati
kalapasammasanavasena tuletva. Tirayitvati udayabbayanupassanavasena tirayitva.
Vibhavayitvati bhanganupassanadivasena pakatam katva. Vibhutam katvati
sankharupekkhanulomavasena phutam katva. Tikkhapanna lokuttara eva. Uppannanti
samathavipassanavasena vikkhambhanatadangavasena pahinampi ariyamaggena asamuhatatta
uppattidhammatam anatitataya asamuhatuppannanti vuccati, tam idha adhippetam.
Nadhivasetiti santanam aropetva na vaseti. Pajahatiti samucchedavasena pajahati.
Vinodetiti khipati. Byantikarotiti vigatantam karoti. Anabhavam gametiti anu abhavam
gameti, vipassananukkamena ariyamaggam patva samucchedavaseneva abhavam gamayatiti attho.
Ettha ca kamapatisamyutto vitakko kamavitakko. "ime satta marantu"ti paresam
maranapatisamyutto vitakko byapadavitakko. "ime satta vihimsiyantu"ti paresam
vihimsapatisamyutto vitakko vihimsavitakko. Papaketi lamake. Akusale dhammeti
akosallasambhute dhamme.
     Nibbedhikapannati nibbidabahulassa puggalassa uppanna maggapanna eva.
Ubbegabahuloti nanabhayavasena bhayabahulo. Uttasabahuloti balavabhayabahulo. Idam
purimasseva atthavivaranam. Ukkanthanabahuloti sankharato uddham visankharabhimukhataya
ukkanthanabahulo. Anabhiratibahuloti ukkanthanavaseneva abhiratiabhavam dipeti. Idanipi
tamattham dvihi vacanehi vivarati. Tattha ahimukhoti sankharato bahibhutanibbanabhimukho.
Na ramatiti nabhiramati. Anibbiddhapubbanti anamatagge samsare antam papetva
Anibbiddhapubbam. Appadalitapubbanti tasseva atthavacanam, antakaraneneva
apadasitapubbanti attho. Lobhakkhandhanti lobharasim, lobhakotthasam 1- va. Imahi
solasahi pannahi samannagatoti ukkatthaparicchedena arahayeva vutto. Upari "eko
sekhapatisambhidappatto"ti 2- vuttatta sotapannasakadagamianagaminopi labbhantiyeva.
                      2. Puggalavisesaniddesavannana
     [8] Dve puggalatiadihi patisambhidappattapuggalavisesapatipatim dasseti. Tattha
pubbayogoti atitajatisu patisambhidappattihetubhuto punnapayogo. Tenati tena
pubbayogakaranena. Evam sesesupi. Atireko hotiti atiritto hoti, atirekayogato
va "atireko"ti vutto. Adhiko hotiti aggo hoti. Viseso hotiti visittho
hoti, visesayogato va viseso. Nanam pabhijjatiti patisambhidananappabhedam
papunati.
     Bahussutoti buddhavacanavasena. Desanabahuloti dhammadesanavasena.
Garupanissitoti pannaya adhikam garum upanissito. Viharabahuloti vipassanaviharabahulo,
phalasamapattiviharabahulo va. Paccavekkhanabahuloti vipassanavihare sati
vipassanapaccavekkhanabahulo, phalasamapattivihare sati phalasamapattipaccavekkhanabahulo.
Sekhapatisambhidappattoti sekho hutva patisambhidappatto. Evam asekhapatisambhidappatto.
Savakaparamippattoti ettha mahapannanam aggassa mahasavakassa
sattasatthiya savakanananam paragamanam parami, savakassa parami savakaparami,
tam savakaparamim pattoti savakaparamippatto. Savakaparamitappattoti va
patho. Sattasatthiya savakanananam palako purako ca so mahasavako paramo,
tassa paramassa ayam sattasatthibheda nanakiriya paramassa bhavo, kammam vati
@Footnote: 1 ka. lobhakotthasim  2 khu.pati. 31/8/416
Parami, tassa savakassa parami savakaparami, tam pattoti savakaparamippatto.
Savakaparamippattoti mahamoggallanattheradiko yo koci savako.
Savakaparamippattasavakato atirekassa annassa savakassa abhava eko paccekasambuddhoti
aha. Puna pannapabhedakusalotiadihi vuttatthameva nigametva dassetiti.
Nanakathaya yebhuyyena anekani nanani nidditthani. Pannakathaya yebhuyyena ekapi
panna nanakaravasena nanakatva vuttati ayam viseso.
                     Mahapannakathavannana nitthita.
                        -----------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 48 page 288-308. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=6492&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=6492&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=659              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=9683              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=11295              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=11295              Contents of The Tipitaka Volume 31 http://84000.org/tipitaka/read/?index_31

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]