ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 49 : PALI ROMAN Apa.A.1 (visuddha.1)

                      6. Upalittherapadanavannana
     nagare hamsavatiyatiadikam ayasmato upalittherassa apadanam. Ayampi
purimabuddhesu katadhikaro tatta tattha bhave vivattupanissayani punnani
upacinanto padumuttarassa bhagavato kale hamsavatinagare vibhavasampanne brahmanakule
nibbatto, ekadivasam satthu santike dhammakatham sunanto sattharam ekam bhikkhum
vinayadharanam aggatthane thapentam disva satthu adhikarakammam katva tam
thanantaram patthesi.
     So yavajivam kusalam katva devamanussesu samsaranto imasmim buddhuppade
kappakagehe nibbatto, upalitissa namam akamsu. So vayappatto anuruddhadinam
channam khattiyanam piyasahayo hutva tathagate anupiyambavane viharante pabbajjaya
nikkhamantehi chahi khattiyehi saddhim nikkhamitva pabbaji. Tassa pabbajjavidhanam
paliyam 2- agatameva. So pabbajitva upasampanno hutva satthu santike
kammatthanam gahetva "mayham bhante arannavasam anujanatha"ti aha. Bhikkhu
aranne vasantassa ekameva dhuram vaddhissati, mayham pana santike vasantassa
vipassanadhuranca ganthadhuranca paripuressati"ti. So satthu vacanam sampaticchitva
@Footnote: 1 Si., i. jananam.  2 vi. cula. 7/330 adi/112.
Vipassanaya kammam karonto nacirasseva arahattam papuni. Satthapi nam sayameva
sakalam vinayapitakam ugganhapesi. So aparabhage bharukacchavatthum ajjukavatthum
kumarakassapavatthunti imani tini vatthuni vinicchini. Sattha ekekasmim vinicchaye
sadhukaram datva tayo vinicchaye atthuppattim katva theram vinayadharanam bhikkhunam 1-
aggatthane thapesi.
     [441] Evam so etadaggatthanam patva attano pubbakammam saritva
somanassappatto tam pubbacaritapadanam pakasento nagare hamsavatiyatiadimaha.
Tattha hamsavatiyati hamsavattaakarena vati pakaraparikkhepo yasmim nagare, tam
nagaram hamsavati. Atha va anekasankha hamsa talakapokkharanisarapallaladisu nivasanta
ito cito ca vidhavamana vasanti etthati hamsavati, tassa hamsavatiya. Sujato
nama brahmanoti sutthu jatoti sujato, "akkhitto anupakuttho"ti vacanato
agarahito hutva jatoti attho. Asitikotinicayoti asitikotidhanarasiko
pahutadhanadhannava asankhyeyyadhanadhannava brahmano sujato nama ahosinti
sambandho.
     [442] Punapi tasseva mahantabhavam dassento ajjhayakotiadimaha.
Tattha ajjhayakoti paresam vedattayadim vaceta. Mantadharoti manta vuccati
panna, athabbanavedabyakaranadijananapannavati attho. Tinnam vedana paraguti
iruvedayajuvedasamavedasankhatanam tinnam vedanam pariyosanam pattoti attho.
Lakkhaneti lakkhanasatthe, buddhapaccekabuddhacakkavattipurisanam hatthapadadisu
dissamanalakkhanapakasanakaganthe cati attho. Itihaseti "itiha asa itiha
asa"ti poranakathappakasake ganthe. Sadhammeti sakadhamme brahmanadhamme
paramim gato pariyosanam kotim gato pattoti attho.
     [443] Paribbajati ye niganthasavaka, te sabbe nanaditthika
tada mahiya pathavitale carantiti sambandho.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.
     [445] Yava yattakam kalam jino nuppajjati, tava tattakam kalam
buddhoti vacanam natthiti attho.
     [446] Accayena ahorattanti aho ca ratti ca ahorattam, bahunam
samvaccharanam atikkamenati attho. Sesam suvinneyyameva.
     [454] Mantaniputtoti mantaninamaya kappakadhituya putto,
masapunnataya divasapunnataya punnoti laddhanamoti attho. Tassa satthussa
savako hessati bhavissatiti sambandho.
     [455] Evam kittayi so buddhoti 1- so padumuttaro bhagava evam
imina pakarena sunandam sundarakarena somanassadayakam kittayi byakaranamadasiti
attho. Sabbam janam sakalajanasamuham sadhukam hasayanto somanassam karonto sakam
balam attano balam dassayanto pakatam karontoti sambandho.
     [456] Tato anantaram attano anubhavam annapadesena dassento
katanjalitiadimaha. Tada tasmim buddhuppadato purimakale sunandam tapasam
katanjaliputa sabbe jana namassantiti sambandho. Buddhe karam karitvanati
evam so sabbajanapujitopi samano "pujitomhi"ti manam akatva buddhasasane
adhikam kiccam katva attano gatim jatim sodhesi parisuddhamakasiti attho.
     [457] Sutvana munino vacanti tassa sammasambuddhassa vacam,
gathabandhasukhattham akarassa rassam katva "vacan"ti vuttam. "anagatamhi
addhane gotamo nama namena sattha loke bhavissati"ti imam munino vacanam
sutva yatha yena pakarena gotamam bhagavantam passami, tatha tena pakarena
karam adhikakiccam punnasambharam kassami 2- karissamiti me mayham sankappo
cetanamanasikaro ahu ahositi sambandho.
     [458] Evaham cintayitvanati "aham karam karissami"ti evam
cintetva. Kiriyam cintayim mamati "maya kidisam punnam kattabbam nu kho"ti kiriyam
@Footnote: 1 pali. evam kittayi sambuddho.  2 pali. karissami.
Kattabbakiccam cintayinti attho. Kyaham kammam acaramiti aham kidisam punnakammam
acarami puremi nu khoti attho. Punnakkhette anuttareti uttaravirahite
sakalapunnassa bhajanabhute ratanattayeti attho.
     [459] Ayanca pathiko bhikkhuti ayam bhikkhu sarabhannavasena
ganthapathapathanato vacanato "pathiko"ti laddhanamo bhikkhu. Buddhasasane sabbesam
pathinam pathakavacakanam antare vinaye ca agganikkhitto aggo iti thapito,
tam thanam tena bhikkhuna 1- pattatthanantaram aham patthaye patthemiti attho. 1-
     [460] Tato param attano punnakaranupayam dassento idam me amitam
bhogantiadimaha. Me mayham amitam pamanavirahitam bhogarasim akkhobham khobhetum
asakkuneyyam sagarupamam sagarasadisam tena bhogena tadisena dhanena buddhassa
aramam mapayeti sambandho. Sesam uttanatthameva.
     [474] Bhikkhusamghe nisiditva sambuddho tena sutthu mapitam karitam
samgharamam patiggahetva tassaramassanisamsadipakam idam vacanam abravi kathesiti
sambandho.
     [475] Katham? yo soti yo samgharamadayako tapaso sumapitam
Kutilenamandapapasadahammiyapakaradina sutthu sajjitam samgharamam buddhassa 2-
padasi pakarena somanassasampayuttacittena adasi. Tamaham kittayissamiti tam
tapasam aham pakatam karissami, uttanim karissamiti attho. Sunatha mama
bhasatoti bhasantassa mayham vacanam sunatha, ohitasota avikkhittacitta manasi
karothati attho.
     [476] Tena dinnaramassa phalam dassento hatthi assa ratha
pattitiadimaha. Tam suvinneyyameva.
     [477] Samgharamassidam phalanti idam ayatim anubhavitabbasampattisankhatam
itthaphalam samgharamadanassa phalam vipakanti attho.
@Footnote: 1-1 Si. patitthitam thanantaram aham patthayim patthesinti attho.  2 Si., i., Ma.
@samghassa
     [478] Chalasitisahassaniti chasahassani asitisahassani samalankata
sutthu alankata sajjita nariyo itthiyo vicittavatthabharanati vicittehi
anekarupehi vatthehi abharanehi ca samannagata. Amuttamanikundalati
olambitamuttaharamanikancitakannati attho.
     [479] Tasam itthinam rupasobhatisayam vannento alarapamhatiadimaha.
Tattha alarani mahantani akkhini manigulasadisani yasam itthinam ta
alarapamha bhamaranamiva mandalocanati attho. Hasula hasapakati, lilavilasati
attho. Susannati sundarasannitabbasariravayava. Tanumajjhimati khuddakaudarapadesa.
Sesam uttanameva.
     [484] Tassa dhammesu dayadoti tassa gotamassa bhagavato
dhammesu dayado dhammakotthasabhagi. Orasoti urasi jato, sithiladhanitadi-
dasavidhabyanjanabuddhisampannam kanthataluotthadipancatthane ghattetva desitadhammam
sutva sotapattimaggadimaggapatipatiya sabbakilese khepetva arahatte
thitabhavena urasi jataputtoti attho. Dhammanimmitoti dhammena samena
adandena asatthena nimmito pakato bhavissasiti attho. Upali nama
namenati kincapi so matu namena mantaniputtanamo, anuruddhadihi pana
saha gantva pabbajitatta khattiyanam upasamipe allino yutto kayacittehi
samangibhutoti upaliti namena satthu savako hessati bhavissatiti attho.
     [485] Vinaye paramim patvati vinayapitake kotim pariyosanam patva
papunitva. Thanatthane ca kovidoti karanakarane ca dakkho chekoti
attho. Jinasasanam dharentoti jinena vuttanusasanim jinassa pitakattayam
vacanasavanacintanadharanadivasena dharento, sallakkhentoti attho.
Viharissatinasavoti nikkileso catuhi iriyapathehi aparipatantam attabhavam harissati
pavattessatiti attho.
     [487] Aparimeyyupadayati anekasatasahasse adim katva. Patthemi
tava sasananti "gotamassa bhagavato sasane vinayadharanam aggo bhaveyyan"ti
tuyham sasanam patthemi icchamiti attho. So me atthoti so etadaggat-
thanantarasankhato attho me maya anuppattoti attho. Sabbasamyojanakkhayoti
sabbesam samyojananam khayo maya anuppattoti sambandho, nibbanam adhigatanti
attho.
     [488] Rajadandena tajjito pilito sulavuto sule avuto
avunito poso puriso sule satam madhurasukham avindanto nanubhavanto
parimuttimva parimocanameva icchati yathati sambandho.
     [489-90] Mahavira viranamantare viruttama aham bhavadandena
jatidandena tajjito pilito kammasulavuto kusalakusalakammasulasmim avuto
santo samvijjamano pipasavedanaya pipasaturabhavena attito abhibhuto
dukkhapito bhave satam samsare sukham na vindami na labhami. Ragaggidosaggi-
mohaggisankhatehi, narakaggikapputthanaggidukkhaggisankhatehi va tihi aggihi
dayhanto parimuttim parimuccanupayam gavesami pariyesami tathevati sambandho. Yatha
rajadandam ito gato patto parimuttim gavesati, tatha aham bhavadandappatto
parimuttim gavesamiti sambandho.
     [491-2] Puna samsarato mocanam upamopameyyavasena dassento yatha
visadotiadimaha. Tattha visena sappavisena a samantato damsiyittha dattho
hotiti visado, sappadatthoti attho. Atha va visam halahalavisam adati gilatiti
visado, visakhadakoti attho. Yo puriso visado, tena tadisena visena
paripilito, tassa visassa vighataya vinasaya upayanam upayabhutam agadam osadham
gaveseyya pariyeseyya, tam gavesamano visaghatakam visanasakam agadam osadham
passeyya dakkheyya. So tam attano dittham osadham pivitva visamha visato
parimutatiya parimocanakarana sukhi assa bhaveyya yathati sambandho.
     [493] Tathevahanti yatha yena pakarena so naro visahato, savisena
sappena dattho visakhadako va osadham pivitva sukhi bhaveyya, tatheva tena
pakarena aham avijjaya mohena sam sutthu pilito. Saddhammagadamesahanti
aham saddhammasankhatam osadham esam pariyesantoti attho.
     [494-5] Dhammagadam gavesantoti samsaradukkhavisassa vinasaya
dhammosadham gavesanto. Addakkhim sakyasasananti sakyavamsapabhavassa gotamassa sasanam
addakkhinti attho. Aggam sabbosadhanam tanti 1- sabbesam osadhanam antare
tam sakyasasanasankhatam dhammosadham aggam uttamanti attho. Sabbasallavinodananti
ragasalladinam sabbesam sallanam vinodanam vupasamakaram dhammosadham 2- dhammasankhatam
osadham pivitva sabbam visam sakalasamsaradukkhavisam samuhanim nasesinti sambandho.
Ajaramaranti tam dukkhavisam samuhanitva ajaram jaravirahitam amaram maranavirahitam
sitibhavam ragaparilahadivirahitatta sitalabhutam nibbanam aham phassayim
paccakkhamakasinti sambandho.
     [496] Puna kilesatassa upamam dassento yatha bhutattitotiadimaha.
Tattha yatha yena pakarena bhutattito bhutena yakkhena attito pilito poso
puriso bhutaggahena yakkhaggahena pilito dukkhito bhutasma yakkhaggahato
parimuttiya mocanatthaya bhutavejjam gaveseyya.
     [497] Tam gavesamano ca bhutavijjaya sutthu kovidam chekam bhutavejjam
passeyya, so bhutavejjo tassa yakkhaggahitassa purisassa avesabhutam vihane
vinaseyya, samulanca mulena saha ayatim anasevakam katva vinasaye
viddhamseyyati sambandho.
     [498] Mahavira viruttama tamaggahena kilesandhakaraggahena pilito
aham tatheva tena pakareneva tamato kilesandhakarato parimuttiya mocanatthaya
nanalokam pannaalokam gavesamiti sambandho.
@Footnote: 1 pali. aggasabbosathanantam.  2 pali. dhammosatham.
     [499] Atha tadanantaram kilesatamasodhanam kilesandhakaranasakam sakyamunim
addasanti attho. So sakyamuni me mayham tamam andhakaram kilesatimiram
bhutavejjova bhutakam yakkhaggahitam iva vinodesi duri akasiti sambandho.
     [500] So aham evam vimutto samsarasotam samsarapavaham sam sutthu
chindim chedesim, tanhasotam tanhamahogham nivarayim niravasesam appavattim
akasinti attho. Bhavam ugghatayim sabbanti kamabhavadikam sabbam navabhavam
ugghatayim vinasesinti attho. Mulato vinasento bhutavejjo iva mulato
ugghatayinti sambandho,
     [501] Tato nibbanapariyesanaya upamam dassento yathatiadimaha.
Tattha garum bhariyam nagam gilatiti garulo. Garum va nagam lati adadatiti
garulo, garularaja. Attano bhakkham sakagocaram pannagam pakarena parahattham na
gacchatiti pannagoti laddhanamam nagam gahanatthaya opatati avapatati samanta
samantato yojanasatam satayojanappamanam mahasaram mahasamuddam attano
pakkhavatehi vikkhobheti aloleti yathati sambandho.
     [502] So supanno vihangamo vehasagamanasilo pannagam nagam
gahetva adhosisam olambetva vihethayam tattha tattha vividhena hethanena
hethento adaya dalham gahetva yena kamam yattha gantukamo, tattha
pakkamati gacchatiti sambandho.
     [503] Bhante mahavira yatha garulo bali balava pannagam gahetva
pakkamati, tatha eva aham asankhatam paccayehi akatam nibbanam gavesanto
patipattipuranavasena pariyesanto dose sakaladiyaddhakilesasahasse vikkhalayim
visesena samucchedappahanena sodhesim ahanti sambandho.
     [504] Yatha garulo pannagam gahetva bhunjitva viharati. Tatha aham
dhammavaram uttamadhammam dittho passanto etam santipadam nibbanapadam anuttaram
uttaravirahitam maggaphalehi adaya gahetva valanjetva viharamiti sambandho.
     [505] Idani nibbanassa dullabhabhavam dassento asavati nama
latatiadimaha. Tattha sabbesam devanam asa iccha etissam latayam atthiti
asavati nama lata cittalatavane anekavicittahi latahi gahanibhute
vane uyyane jata nibbattati attho. Tassa lataya vassasahassena
vassasahassaccayena ekam phalam nibbattate ekam phalam ganhati.
     [506] Tam devati tam asavatim latam tava duraphalam 1- tattakam cirakalam
atikkamitva phalam ganhantam samvijjamanam deva tavatimsadevata payirupasanti
bhajanti sa asavati nama latuttama latanam antare uttamalata evam devanam
piya ahositi sambandho.
     [507] Satasahassupadayati satasahassasamvaccharam adim katva. Taham
paricare muniti monam vuccati nanam, bhante muni nanavanta sabbannu aham tam
bhagavantam paricare payirupasami. Sayam patam namassamiti sayanhasamayanca
pubbanhasamayancati dvikkhattum namassami panamam karomi. Yatha deva tavatimsa
deva viya asavatilatam sayam patanca payirupasantiti sambandho.
     [508] Avanjha paricariyati yasma buddhadassanahetu nibbanappatti
ahosi, tasma buddhaparicariya vattapatipattikiriya avanjha atuccha namassana
panamakiriya ca amogha atuccha. Tatha hi duragatam durato samsaraddhanato
agatampi santam samvijjamanam khanoyam ayam buddhuppadakkhano na viradhayi
natikkami, mam atikkamitva na gatoti attho.
     [509] Buddhadassanahetu nibbanappatto aham ayatim uppajjanakabhave
mama patisandhim vicinanto upaparikkhanto na passamiti sambandho. Nirupadhi
khandhupadhikilesupadhihi virahito vippamutto sabbakilesehi vinabhuto upasanto
kilesaparilahabhavena santamanaso carami ahanti sambandho.
     [510] Puna attano buddhadassanaya upamam dassento yathapi padumam
namatiadimaha. Suriyaramsena suriyaramsisamphassena yatha padumam nama api
@Footnote: 1 pali. tavaduraphale.
Pupphati vikasati mahavira viruttama aham tatha eva buddharamsena buddhena bhagavata
desitadhammaramsippabhavena pupphitoti attho.
     [511-12] Puna buddhadassanena nibbanadassanam dipento yatha
balakatiadimaha. Tattha balakayonimhi balakajatiyam sada sabbasmim kale
puma puriso yatha na vijjati. Pume avijjamane katham balakanam gabbhaggahanam
hotiti ce? meghesu gajjamanesu saddam karontesu meghagajjanam sutva ta
balakiniyo sada sabbakale gabbham ganhanti andam dharentiti attho. Yava
yattakam kalam megho na gajjati megho saddam na karoti, tava tattakam kalam
ciram cirakalena gabbham andam dharenti. Yada yasmim kale megho pavassati
pakarena gajjitva vassati vutthidharam paggharati, tada tasmim kale bharato
gabbhadharanato parimuccanti andam patentiti attho.
     [513] Tato param upameyyasampadam dassento padumuttarabuddhassatiadimaha.
Padumuttarassa buddhassa dhammameghena voharaparamatthadesanasankhatameghena
gajjato gajjantassa desentassa dhammameghassa saddena ghosanusarena aham
tada dhammagabbham vivattupanissayam danasiladipunnasambharagabbham aganhim gahesim
tathati sambandho.
     [514] Satasahassupadaya kappasatasahassam adim katva punnagabbham
danasiladipunnasambharam aham dharemi puremi. Yava dhammamegho dhammadesana na
gajjati buddhena na desiyati, tava aham bharato samsaragabbhabharato
nappamuccami na mocemi na visum bhavamiti sambandho.
     [515] Bhante sakyamuni sakyavamsappabhava yada yasmim kale
suddhodanamaharajassa tava pitu ramme ramaniye kapilavatthave kapilavatthunamake nagare tuvam
dhammameghena gajjati ghoseti, tada tasmim kale aham bharato samsaragabbhabharato
parimuccim mutto ahosinti sambandho.
     [516] Tato param attana adhigate maggaphale dassento
sunnatantiadimaha. Tattha attaattaniyadinam abhavato sunnatam vimokkhanca
ragadosamohasabbakilesanimittanam abhavato animittam vimokkhanca tanhapanidhissa abhavato
appanihitam vimokkhanca ariyamaggam adhiganchim bhavesinti sambandho. Caturo ca phale
sabbeti cattari samannaphalani sabbani sacchi akasinti attho. Dhammevam
vijatayim ahanti 1- aham evam sabbadhamme jatam gahanam vijatayim viddhamsesinti attho.
                  Dutiyabhanavaravannana nitthita. 2-
     [517] Tato param attana adhigatavisesameva dassento aparimeyyupadayati-
adimaha. Tattha na parimeyyoti aparimeyyo, samvaccharagananavasena
pametum sankhatum asakkuneyyoti attho. Tam aparimeyyam kappam upadaya adim katva
tava sasanam tuyham sasanam "anagate gotamassa bhagavato sasane vinayadharanam
aggo bhaveyyan"ti evam patthemi. Atitatthe vattamanavacanam, patthesinti attho.
So me atthoti so patthanasankhato attho me maya anuppatto nipphaditoti
attho. Anuttaram santipadam nibbanam anuppattam adhigatanti sanbandho.
     [518] So aham adhigatatta 3- vinaye vinayapitake paramim patto
pariyosanappatto. Yathapi pathiko isiti yatha padumuttarassa bhagavato sasane
vinayadharanam aggo isi bhikkhu pathiko pakato ahosi, tathevahanti attho.
Na me samasamo atthiti vinayadharitaya me maya samasamo samano anno na
atthiti attho. Sasanam ovadanusasanisankhatam sasanam dharemi puremiti attho.
     [519] Punapi attano visesam dassento vinaye khandhake capitiadimaha.
Tattha vinayeti ubhatovibhange. Khandhaketi mahavaggaculavagge. Tikacchede cati
tikasamghadisesatikapacittiyadike ca. Pancameti parivare ca. Ettha etasmim
sakale vinayapitake mayham vimati dvelhakam natthi na samvijjati. Akkhareti
@Footnote: 1 pali. dhammam vijati tampiham.  2 cha.Ma. samatta.  3 i., Ma. adhigatatto.
Vinayapitakapariyapanne akaradike akkhare. Byanjaneti kakaradike byanjane
va me vimati samsayo natthiti sambandho.
     [520] Niggahe patikamme cati papabhikkhunam niggahe ca sapattikanam
bhikkhunam parivasadanadike patikamme ca thanatthane 1- ca karane ca akarane ca
kovido chekoti attho. Osarane ca tajjaniyadikammassa patippassaddhivasena
osarane pavesane ca. Vutthapane ca apattito vutthapane nirapattikarane
ca chekoti sambandho. Sabbattha paramim gatoti sabbasmim vinayakamme pariyosanam
patto, dakkho chekoti attho.
     [521] Vinaye khandhake capiti vuttappakare vinaye ca khandhake ca
padam suttapadam 2- nikkhipitva patthapetva. Ubhato vinivethetvati vinayato
khandhakato cati ubhayato nibbattetva vijatetva nayam aharitva. Rasatoti
kicacato. Osareyyam osaranam karomiti attho.
     [522] Niruttiya ca kusaloti "rukkho pato kumbho mala cittan"tiadisu
voharesu cheko. Atthanatthe ca kovidoti atthe vaddhiyam anatthe haniyam ca
kovido dakkhoti attho. Anannatam maya natthiti vinayapitake sakale va pitakattaye
maya anannatam aviditam apakatam kinci natthiti attho. Ekaggo satthu sasaneti
buddhasasane ahameva eko vinayadharanam aggo settho uttamoti attho.
     [523] Rupadakkhe aham ajjati ajja etarahi kale sakyaputtassa
bhagavato sasane pavacane aham rupadakkhe rupadassane vinayavinicchayadassane sabbam
kankham sakalam samsayam vinodemi vinasemiti sambandho. Chindami sabbasamsayanti
"ahosim nu kho ahamatitamaddhanan"tiadikam 3- kalattayam arabbha uppannam sabbam
solasavidham kankham chindami vupasamemi sabbaso viddhamsemiti attho.
     [524] Padam anupadancapiti padam pubbapadanca anupadam parapadanca
akkharam ekekamakkharanca byanjanam sithiladhanitadidasavidham byanjanavidhananca.
@Footnote: 1 pali. thanathane.  2 Si., i. yuttapadam.
@3 Ma. mu. 12/18/11, sam.ni. 16/20/26, khu. maha. 29/810/509 (sya.).
Nidaneti tena samayenatiadike nidane ca. Pariyosaneti nigamane. Sabbattha
kovidoti sabbesu chasu thanesu chekoti attho.
     [525] Tato param bhagavatoyeva gune pakasento yathapi raja
balavatiadimaha. Tattha yatha balava thamabalasampanno senabalasampanno va raja
param paresam patirajunam senam nigganhitva nissesato gahetva palapetva va
tape tapeyya santapeyya dukkhapeyya. Vijinitvana sangamanti sangamam
parasenaya samagamam yuddham vijinitva visesena jinitva jayam patva. Nagaram tattha
mapayeti tattha tasmim vijitatthane nagaram pasadahammiyadivibhusitam vasanatthanam
mapaye karapeyyati attho.
     [526] Pakaram parikhancapiti tattha mapitanagare pakaram sudhadhavalaittha-
kamayapakaranca karayeti sambandho. Parikhancapi kaddamaparikham udakaparikham
sukkhaparikhanca api karaye. Esikam dvarakotthakanti nagarasobhanattham ussapita-
esikathambhanca mahantam kotthakanca catubhumakadidvarakotthakanca karaye. Attalake
ca vividheti catubhumakadibhede atiuccaattalake ca vividhe nanappakarake bahu
karaye karapeyyati sambandho.
     [527] Singhatakam caccarancati 1- na kevalam pakaradayo karaye,
singhatakam catumaggasandhinca caccaram antaravithim ca karayeti sambandho.
Suvibhattantarapananti sutthu vibhattam vibhagato kotthasavantam antarapanam
anekapanasahassam karapeyyati attho. Karayeyya 2- sabham tatthati tasmim mapitanagare
sabham dhammadhikaranasalam karaye. Atthanatthavinicchayam vaddhinca avaddhinca 3-
vinicchayakaranattham vinicchayasalam karayeti sambandho.
     [528] Nigghatattham amittananti patirajunam patibahanattham.
Chiddachiddanca janitunti dosanca adosanca janitum. Balakayassa rakkhayati
hatthiassarathapattisankhatassa balakayassa senasamuhassa arakkhanatthaya so
@Footnote: 1 pali. paccuranca.  2 pali. karapeyYu.  3 Si. vajjan ca avajjanca.
Nagarasamiko raja senapaccam senapatim senanayakam mahamattam thapeti thanantare
patitthapetiti attho.
     [529] Arakkhatthaya bhandassati jataruparajatamuttamaniadirajabhandassa
arakkhanatthaya samantato gopanatthaya me mayham bhandam ma vinassiti
nidhanakusalam rakkhane kusalam chekam naram purisam bhandarakkham bhandarakkhantam so
raja bhandagare thapetiti sambandho.
     [530] Mamatto hoti yo rannoti 1- yo pandito ranno mamatto
mamako pakkhapato hoti. Vuddhim 2- yassa ca icchatiti assa ranno vuddhim ca
virulhim yo icchati kameti, tassa itthambhutassa raja adhikaranam vinicchayadhipaccam
deti mittassa mittabhavassapatipajjitunti sambandho.
     [531] Uppatesuti ukkapatadisadahadiuppatesu ca. Nimittesuti
musikacchinnadisu "idam nimittam subham, idam nimittam asubhan"ti evam
nimittajananasatthesu ca. Lakkhanesu cati itthipurisanam hatthapadalakkhanajananasatthesu
ca kovidam chekam ajjhayakam anekesam sissanam byakaranavacakam mantadharam
vedattayasankhatamantadharakam panditam so raja porohicce purohitatthanantare
thapetiti sambandho.
     [532] Etehangehi sampannoti etehi vuttappakarehi angehi
avayavehi sampanno samangibhuto so raja "khattiyo"ti pavucacati kathiyatiti
sambandho. Sada rakkhanti rajananti ete senapaccadayo amacca sada
sabbakalam tam rajanam rakkhanti gopenti. Kimiva? cakkavakova dukkhitam
dukkhappattam sakanatim rakkhanto cakkavako pakkhi ivati attho.
     [533] Tatheva tavam mahavirati viruttama yatha so raja
senapaccadiangasampanno nagaradvaram thaketva pativasati, tatheva tuvam hatamittova 3-
nihatapaccatthiko khattiyo iva sadevakassa lokassa saha devehi pavattamanassa
@Footnote: 1 pali. samaggo hoti so ranno.  2 ka. vuddhim.  3 cha.Ma. hatamitto.
Lokassa dhammaraja dhammena samena raja dasaparamitadhammaparipuranena
rajabhutatta "dhammaraja"ti pavuccati kathiyatiti sambandho.
     [534] Titthiye niharitvanati dhammarajabhavena patipakkhabhute
sakalatitthiye niharitva nissesena haritva nibbisevanam katva sasenakam
marancapi senaya saha vasavattimarampi niharitva. Tamandhakaram vidhamitvati
tamasankhatam mohandhakaram vidhamitva viddhamsetva. Dhammanagaram sattatimsabodhipakkhiya-
dhammasankhatam, khandhayatanadhatupaticcasamuppadabalabojjhangagambhiranayasamantapatthana-
dhammasankhatam va nagaram amapayi nimmini patitthapesiti attho.
     [535] Silam pakarikam 1- tatthati tasmim patitthapite dhammanagare
catuparisuddhisilam pakaram. Nanam te dvarakotthakanti te tuyham sabbannutannana-
asayanusayananaanagatamsananaatitamsananadikameva nanam dvarakotthakanti
attho. Saddha te esika virati bhante asithilaparakkama te tuyham dipankapadamulato
pabhuti sabbannutannanakarana saddahanasaddha ussapitaalankaraalankatathambhoti
attho. Dvarapalo ca samvaroti te tuyham chadvarikasamvaro rakkhavaranagutti
dvarapalo dvararakkhakoti attho.
     [536] Satipatthanamattalanti te tuyham catusatipatthanaattalamundacchadanam 2-
panna te caccaram muneti bhante mune nanavanta te tuyham
patihariyadianekavidha panna 3- caccaram maggasamodhanam nagaravithiti attho.
Iddhipadanca singhatanti tuyham chandaviriyacittavimamsasankhata cattaro iddhipada
singhatam catumaggasandhi. Dhammavithi sumapitanti 4- sattatimsabodhipakkhiyadhammasankhataya
vithiya sutthu mapitam sajjitam, tam dhammanagaranti attho.
     [537] Suttantam abhidhammancati tava tuyham ettha dhammanagare
suttantam abhidhammam vinayanca kevalam sakalam suttageyyadikam navangam buddhavacanam
dhammasabha dhammadhikaranasalati attho.
@Footnote: 1 cha.Ma. pakarakam.  2 Si., i....mandalacchadanam.  3 Si. nanam.  4 pali. sumapita.
     [538] Sunnatam animittancati anattanupassanavasena patiladdham
sunnataviharanca aniccanupassanavasena patiladdham animittaviharanca.
Viharancappanihitanti dukkhanupassanavasena patiladdham appanihitaviharanca.
Anenjancati 1- acalam aphanditam catusamannaphalasankhatam anenjaviharanca.
Nirodho cati sabbadukkhanirodham nibbananca. Esa dhammakuti tavati
esa sabbanavalokuttaradhammasankhata tava tuyham dhammakuti vasanagehanti attho.
     [539] Pannaya aggo nikkhittoti pannavasena pannavantanam
aggo. Iti bhagavata nikkhitto thapito thero patibhane ca pannaya
kattabbe kicce, yuttamuttapatibhane va kovido cheko namena sariputtoti
pakato tava tuyham dhammasenapati taya desitassa pitakattayadhammasamuhassa
dharanato pati padhano hutva senakiccam karotiti attho.
     [540] Cutupapatakusaloti bhante muni cutupapate cutiya upapattiya
ca kusalo cheko. Iddhiya paramim gatoti "ekopi hutva bahudha hoti,
bahudhapi hutva eko hoti"tiadina 2- vuttaya iddhippabhedaya paramim
pariyosanam gato patto namena kolito nama moggallanatthero porohicco
tava tuyham purohitoti sambandho.
     [541] Poranakavamsadharoti bhante mune nanavante poranassa
vamsassa dharako, paramparajananako va uggatejo patakatejo durasado
asadetum ghattetum dukkho asakkuneyyoti attho. Dhutavadigunenaggoti 3-
tecivarikangadini terasa dhutangani vadati ovadatiti dhutavadigunena dhutanganena
aggo settho mahakassapatthero tava 4- tuyham akkhadasso voharakarane
padhanoti attho.
     [542] Bahussuto dhammadharoti bhante mune bahunam caturasitidhammakkhandhasahassanam
sutatta bhagavata bhikkhusamghato ca uggahitatta bahussuto anekesam
@Footnote: 1 pali. anejo ca.  2 di. Si. 9/238/78, khu. pati. 31/102/115.
@3 pali. dhutavadigune aggo...  4 pali. tvam.
Chasatasahassasankhyanam agamadhammanam satipatthanadinanca paramatthadhammanam dharanato
dhammadharo anando. Sabbapathi ca sasaneti buddhasasane sabbesam pathinam
pathantanam sajjhayantanam bhikkhunam aggo setthoti sabbapathi namena
anando nama thero. Dhammarakkho tavati 1- tava tuyham dhammassa
pitakattayadhammabhandassa arakkho rakkhako palako, dhammabhandagarikoti attho.
     [543] Ete sabbe atikkammati bhagava bhagyava sammasambuddho
ete sariputtadayo mahanubhavepi there atikkamma vajjetva mamamyeva pamesi 2-
pamanam akasi manasi akasiti attho. Vinicchayam me padasiti vinayannuhi
panditehi desitam pakasitam vinaye vinicchayam dosavicaranam me mayham bhagava
padasi pakarena adasi, mayhameva bharam akasiti sambandho,
     [544] Yo koci vinaye panhanti yo koci bhikkhu buddhasavako
vinayanissitam panham mam pucchati, tattha tasmim pucchitapanhe me mayham cintana
vimati kankha natthi. Tanhevattham 3- tam eva pucchitam attham aham kathemiti sambandho.
     [545] Yavata buddhakhettamhiti yavata yattake thane buddhassa
anakhette tam mahamunim sammasambuddham thapetva vinaye vinayapitake
vinayavinicchayakarane va madiso maya sadiso natthi, ahameva aggo, bhiyyo
mamadhiko kuto bhavissatiti sambandho.
     [546] Bhikkhusamghe nisiditva bhikkhusamghamajjhe nisinno gotamo bhagava
evam gajjati sihanadam karoti. Katham? vinaye ubhatovibhange, khandhakesu
mahavaggaculavaggesu, ca-saddena parivare upalissa upalina samo sadiso
natthiti evam gajjati.
     [547] Yavatati yattakam buddhabhanitam buddhena desitam navangam
suttageyyadisatthusasanam satthuna pakasitam sabbam vinayogadham 4- tam vinaye
antopavittham vinayamulakam iccevam passino passantassa.
@Footnote: 1 pali. dhammarakkho tavam.  2 pali. maheSi.  3 pali. tannevattham.  4 pali.
@vinayekathitam.
     [548] Mama kammam saritvanati gotamo sakyapungavo sakyavamsappadhano
mama kammam mayham pubbapatthanakammam atitamsananena saritvana paccakkhato natva
bhikkhusamghamajjhe gato "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam vinayadharanam
yadidam upali"ti 1- mam etadagge thane thapesiti sambandho.
     [549] Satasahassupadayati satasahassakappe adim katva yam imam
thanam apatthayim patthesim, so me attho maya anuppatto adhigato
patiladdho vinaye paramim gato kotim pattoti attho.
     [550] Sakyanam sakyavamsarajunam nandijanano somanassakarako aham pure
pubbe kappako asim ahosim, tam jatim tam kulam tam yonim vijahitva visesena
jahitva chaddetva mahesino sammasambuddhassa putto jato sakyaputtoti
sankhyam gato sasanadharanatoti attho.
     [551] Tato param attano dasakule nibbattanapadanam dassento
ito dutiyake kappetiadimaha. Tattha ito bhaddakappato hettha dutiye
kappe namena anjaso nama khattiyo eko raja anantatejo
sankhyatikkantatejo amitayaso pamanatikkantaparivaro mahaddhano
anekakotisatasahassadhanava bhumipalo pathavipalako rakkhako ahositi sambandho.
     [552] Tassa rannoti tassa tadisassa rajino putto aham candano
nama khattiyo khattiyakumaro ahosinti sambandho. So aham jatimadena
ca yasamadena ca bhogamadena ca upatthaddho 2- thambhito unnatoti attho.
     [553] Nagasatasahassaniti satasahassahatthino matanga matangakule
jata tidha pabhinna akkhikannakosasankhatehi tihi thanehi pabhinna
madagalita 3- sabbalankarabhusita sabbehi hatthalankarehi alankata sada
sabbakalam mam parivarentiti sambandho.
@Footnote: 1 an. ekaka. 20/228/25.  2 pali. patthaddho.  3 Ma. yadagalino.
     [554] Sabalehi paretohanti tada tasmim kale aham sabalehi
attano senabalehi pareto parivarito uyyanam gantukamako icchanto sirikam
nama nagam hatthim aruyha abhiruhitva nagarato nikkhaminti sambandho.
     [555] Caranena ca sampannoti silasamvaradipannarasacaranadhammena
samannagato guttadvaro pihitacakkhadichadvaro susamvuto sutthu rakkhitakayacitto
devalo nama sambuddho paccekasambuddho mama mayham purato sammukhe agacchi
papuniti attho.
     [556] Pesetva sirikam naganti tam agatam paccekabuddham disva aham
sirikam nama nagam abhimukham pesetva buddham asadayim ghatesim padussesinti
attho. Tato sanjatakopo soti 1- tato tasma maya ativa piletva
pesitatta so hatthinago mayi sanjatakopo padam attano padam nuddharate 2-
na uddharati, niccalova hotiti attho.
     [557] Nagam dutthamanam 3- disvati dutthamanam kuddhacittam nagam disva
aham buddhe paccekabuddhe kopam akasim dosam uppadesinti attho.
Vihesayitva 4- sambuddhanti devalam paccekasambuddham vihesayitva vihethetva aham
uyyanam agamasinti sambandho.
     [558] Satam tattha na vindamiti tasmim asadane satam na vindami.
Asadananimittam madhuram sukham na labhamiti attho. Siro pajjalito yathati siro
mama silam pajjalito yatha pajjalamanam viya hotiti attho. Parilahena
dayhamiti paccekabuddhe kopassa katatta pacchanutapaparilahena dayhami
unhacitto homiti attho.
     [559] Sasagarantati teneva papakammabalena sasagaranta
sagarapariyosana sakalamahapathavi me mayham aditta viya jalita viya hoti
@Footnote: 1 pali. sanjatakopo va.  2 pali. nuddharako.
@3 pali. runnamanam. si, i. rutthamanam.  4 pali. vihethayitva.
Khayatiti attho. Pitu santikupagammati evam bhaye uppanne aham attano
pituranno santikam upagamma upagantva idam vacanam abravim kathesinti attho.
     [560] Asivisamva kupitanti asivisam sabbam kupitam kuddham iva jalamanam
aggikkhandham iva mattam tidha pabhinnam dantim dantavantam kunjaram uttamam hatthim
iva ca agatam yam paccekabuddham sayambhum sayameva buddhabhutam aham asadayim
ghattesinti sambandho.
     [561] Asadito maya buddhoti so paccekabuddho maya asadito
ghattito ghoro annehi ghattetum asakkuneyyatta ghoro uggatapo pakatatapo
jino panca mare jitava evamgunasampanno paccekabuddho maya ghattitoti
attho. Pura sabbe vinassamati tasmim paccekabuddhe kataanadarena sabbe
mayam vinassama vividhenakarena nassama, bhasma viya bhavamati attho.
Khamapessama tam muninti tam paccekabuddham munim yava na vinassama, tava
khamapessamati sambandho.
     [562] No ce tam nijjhapessamati attadantam damitacittam samahitam
ekaggacittam tam paccekabuddham no ce nijjhapessama khamapessama. Orena
sattadivasa 1-  sattadivasato orabhage sattadivase anatikkamitava sampunnam rattham
me sabbam vidhamissati vinassissati.
     [563] Sumekhalo kosiyo cati etesu mekhaladayo cattaro rajano
isayo asadayitva ghattetva anadaram katva saratthaka 2- saharatthajanapadavasihi
duggata vinasam gatati attho.
     [564] Yada kuppanti isayoti yada yasmim kale sannata
kayasannamadihi sannata santa brahmacarino uttamacarino setthacarino
isayo kuppanti domanassa bhavanti tada sasagaram sapabbatam sadevakam lokam
vinasentiti sambandho.
@Footnote: 1 pali. sattame divase.  2 pali. sasenaka.
     [565] Tiyojanasahassamhiti tesam isinam anubhavam natva te
khamapetum accayam aparadham desanatthaya pakasanatthaya tiyojanasahassappamane
padese purise sannipatayinti sambandho. Sayambhum upasankaminti sayambhum
paccekabuddham upasankamim samipam agamasinti attho.
     [566] Allavatthati maya saddhim rasibhuta sabbe jana allavattha
udakena tintavatthauttarasanga allasira tintakesa panjalikata muddhani
kataanjaliputa buddhassa paccekamunino pade padasamipe nipatitva
nipajjitva idam vacanamabravunti "khamassu tvam mahavira"tiadikam vacanam abravum
kathesunti attho.
     [567] Mahavira viruttama bhante paccekabuddha maya tumhesu annanena
katam aparadham khamassu tvam vinodehi, ma manasi karohiti attho. Jano
janasamuho tam bhagavantam abhi visesena yacati. Parilaham dosamohehi
katacittadukkhaparilaham amhakam vinodehi tanum karohi, no amhakam rattham
sakalaratthajanapadavasino ma vinasaya ma vinasehiti attho.
     [568] Sadevamanusa sabbeti sabbe manusa sadeva sadanava
paharadadihi asurehi saha sarakkhasa ayomayena kutena mahamuggarena sada
sabbakalam me siram mayham matthakam bhindeyyum padaleyyum.
     [569] Tato param buddhanam khamitabhavanca kopabhavanca pakasento
dake 1- aggi na santhatitiadimaha. Tattha yatha udake aggi na santhati
na patitthati, yatha bijam sele silamaye pabbate na viruhati, yatha agade
osade kimi panako na santhati. Tatha kopo cittappakopo dummanata
buddhe patividdhasacce paccekabuddhe na jayati na uppajjatiti attho.
     [570] Punapi buddhanam anubhavam pakasento yatha ca bhumitiadimaha.
Tattha yatha ca bhumi pathavi acala niccala, tatha buddho acaloti attho. Yatha
@Footnote: 1 pali. udake.
Sagaro mahasamuddo appameyyo pametum pamanam gahetum asakkuneyyo, tatha
buddho appameyyoti attho. Yatha akaso aphutthakaso anantako
pariyosanarahito, evam tatha buddho akkhobhiyo 1- khobhetum aloletum
asakkuneyyoti attho.
     [571] Tato param paccekabuddhassa khamanavacanam dassento sada khanta 2-
mahaviratiadimaha. Tattha mahavira uttamaviriyavanta buddha tapassino
papanam tapanato "tapo"ti laddhanamena viriyena samannagata khanta ca
khantiya ca sampanna khamita ca paresam aparadham khamita mahita sada
sabbakalam bhavantiti sambandho. Khantanam khamitanancati tesam buddhanam
khantanam khantiya yuttanam khamitanam paraparadhakhamitanam sahitananca gamanam
chandadihi agatigamanam na vijjatiti attho.
     [572] Iti idam vacanam vatva sambuddho paccekasambuddho parilaham
sattanam uppannadaham vinodayam vinodayanto mahajanassa purato sannipatitassa
sarajakassa mahato janakayassa sammukhato tada tasmim kale nabham akasam
abbhuggami ugganchiti attho.
     [573] Tena kammenaham dhirati 3- dhira dhitisampanna aham tena
kammena paccekabuddhe katena anadarakammena imasmim pacchimattabhave 4- hinattam
lamakabhavam rajunam kappakakammakaranajatim ajjhupagato sampattoti attho.
Samatikkamma tam jatinti tam parayattajatim sam sutthu atikkamma atikkamitva.
Pavisim abhayam puranti bhayarahitam nibbanapuram nibbanamahanagaram pavisim pavittho
asinti attho.
     [574] Tadapi mam mahavirati viruttama tadapi tasmim paccekabuddhassa
asadanasamaye api sayambhu paccekabuddho parilaham asadanahetu uppannam
kayacittadaratham vinodesi duriakasi. Dayhamanam tato eva pacchanutapena
@Footnote: 1 pali. ukhobhiya.  2 pali. attadanta.  3 pali. vira.  4 cha.Ma. pacchimattabhave.
Kukkuccena dayhamanam santapantam mam susanthitam dosam dosato dassane sutthu
santhitam disva khamapayi tam aparadham adhivasesiti sambandho.
     [575] Ajjapi mam mahavirati viruttama ajjapi tuyham samagamakale
api tihaggibhi ragaggidosaggimohaggisankhatehi va nirayaggipetaggisamsaraggi-
sankhatehi va tihi aggihi dayhamanam dukkhamanubhavantam mam bhagava sitibhavam
domanassavinasena santakayacittasankhatam sitibhavam nibbanameva va apapayi sampapesi.
Tayo aggi vuttappakare te tayo aggi nibbapesi vupasamesiti sambandho.
     [576] Evam attano hinapadanam bhagavato dassetva idani annepi
tassa savane niyojetva ovadanto "yesam sotavadhanatthi"tiadimaha. Tattha
yesam tumhakam sotavadhanam sotassa avadhanam thapanam atthi vijjati, te tumhe
bhasato bhasantassa mama vacanam sunatha manasi karotha. Attham tumham 1- pavakkhamiti
yatha yena pakarena mama maya dittham padam nibbanam, tatha tena pakarena
nibbanasankhatam paramattham tumhakam pavakkhamiti sambandho.
     [577] Tam dassento sayambhum tam vimanetvatiadimaha. Tattha sayambhum
sayameva bhutam ariyaya jatiya jatam santacittam samahitam paccekabuddham vimanetva
anadaram katva tena kammena katenakusalena ajja imasmim vattamanakale
aham nicayoniyam parayattajatiyam kappakajatiyam jato nibbatto amhi bhavami.
     [578] Ma kho khanam viradhethati buddhuppadakkhanam vo tumhe ma
viradhetha galitam 2- ma karotha, hi saccam khanatita buddhuppadakkhanam atita
atikkanta satta socare socanti, "mayam alakkhika dummedha bhavama"ti evam
socantiti attho. Sadatthe attano atthe vuddhiyam vayameyyatha viriyam karotha.
Vo tumhehi khano buddhuppadakkhano samayo patipadito nipphadito pattoti
attho.
     [579] Tato param samsaragatanam adinavam upamaupameyyavasena dassento
ekaccananca vamanantiadimaha. Ekaccanam kesanci puggalanam vamanam uddham
@Footnote: 1 pali. tuyham.  2 Si. aphalam.
Uggiranam ekaccanam virecanam adhopaggharanam eke ekaccanam halahalam visam
mucchakaranavisam 1- ekaccanam puggalanam osadham rakkhanupayam bhagava evam patipatiya
akkhasiti sambandho.
     [580] Vamanam patipannananti patipannanam maggasamanginam vamanam
samsarachaddanam samsaramocanam bhagava akkhasiti sambandho. Phalatthanam phale thitanam
virecanam samsarapaggharanam akkhasi. Phalalabhinam phalam labhitva thitanam nibbanaosadham
akkhasi. Gavesinam manussadevanibbanasampattim gavesinam pariyesantanam
pannakkhettabhutam samgham akkhasiti sambandho.
     [581] Sasanena viruddhananti sasanassa patipakkhanam halahalam kutuhalam
papam akusalam akkhasiti sambandho. Yatha asivisoti assaddhanam katapapanam
puggalanam samsare dukkhavahanato asivisasadisam yatha asiviso ditthamattena 2-
bhasmakaranato ditthaviso 3- sappo attana dattham naram jhapeti dayhati dukkhapeti.
Tam naram tam assaddham katapapam naram halahalavisam evam jhapeti catusu apayesu
dayhati sosesiti sambandho.
     [582] Sakim pitam halahalanti visam halahalam pitam sakim ekavaram jivitam
uparundhati 4- naseti. Sasanena sasanamhi virajjhitva 5- aparadham katva puggalo
kappakotimhi kotisankhye kappepi dayhati nijjhayatiti attho.
     [583] Evam assaddhanam puggalanam phalavipakam dassetva idani buddhanam
anubhavam dassento khantiyatiadimaha. Tattha yo buddho vamanadini 6- akkhasi,
so buddho khantiya khamanena ca avihimsaya sattanam avihimsanena ca mettacittavataya
ca mettacittavantabhavena ca sadevakam saha devehi vattamanam lokam tareti 7-
atikkamapeti nibbapeti, tasma karana buddha vo tumhehi aviradhiya
virujjhitum na sakkuneyya, buddhasasane patipajjeyyathati attho.
@Footnote: 1 i. munchakaranavisam.  2 i. datthamattena.  3 pali. dutthaviso, i. datthaviso.
@4 pali. uparuddheti.  5 pali. virujjhitva.  6 Si., i. vamanadihi.  7 pali.
@tarati.
     [584] Labhe ca alabhe ca na sajjanti na bhajanti na lagganti.
Sammanane adarakarane ca vimanane anadarakarane ca acala pathavisadisa
buddha bhavanti, tasma karana te buddha tumhehi na virodhiya na
virodhetabba virujjhitum asakkuneyyati attho.
     [585] Buddhanam majjhattatam dassento devadattetiadimaha. Tattha
vadhakavadhakesu sabbesu sattesu samako samamanaso muni buddhamuniti attho.
     [586] Etesam patigho 1- natthiti etesam buddhanam patigho candikkam
dosacittatam natthi na samvijjati ragomesam na vijjatiti imesam buddhanam ragopi
rajjanam alliyanam na vijjati na upalabbhati, tasma karana, vadhakassa ca orasassa
cati sabbesam samako samacitto buddho hotiti sambandho.
     [587] Punapi buddhanamyeva anubhavam dassento panthe disvana
kasavantiadimaha. Tattha milhamakkhitam guthasammissam kasavam kasavena rajitam
civaram isiddhajam ariyanam dhajam parikkharam panthe magge chadditam disvana passitva
anjalim katva dasangulisamodhanam anjaliputam sirasi katva sirasa sirena
vanditabbam isiddhajam arahattaddhajam buddhapaccekabuddhasavakadipakam civaram namassitabbam
manetabbam pujetabbanti attho.
     [588] Abbhatitati abhiatthangata nibbuta. Ye ca buddha vattamana
idani jata ca ye buddha anagata ajata abhuta anibbatta apatubhuta
ca ye buddha. Dhajenanena sujjhantiti anena isiddhajena civarena ete
buddha sujjhanti visuddha bhavanti sobhanti. Tasma tena karanena ete
buddha namassiya namassitabba vanditabbati attho. "etam namassiyan"tipi
patho. Tassa etam isiddhajam namassitabbanti attho.
     [589] Tato param attano gunam dassento satthukappantiadimaha.
Tattha satthukappam buddhasadisam suvinayam sundaravinayam sundarakarena dvarattayadamanam
@Footnote: 1 pali. patigham.
Hadayena cittena aham dharemi savanadharanadina paccavekkhamiti attho, vinayam
vinayapitakam namassamano vandamano vinaye adaram kurumano viharissami sabbada
sabbasmim kale vasam kappemiti attho.
     [590] Vinayo asayo mayhanti vinayapitakam mayham okasabhutam
savanadharanamanasikaranauggahaparipucchapavattanavasena okasabhutam gehabhutanti attho. Vinayo
thanacankamanti vinayo mayham savanadikiccakaranena thitatthananca cankamanatthananca.
Kappemi vinaye vasanti vinayapitake vinayatantiya savanadharanapavattanavasena vasam
sayanam kappemi karomi. Vinayo mama 1- gocaroti vinayapitakam mayham gocaro aharo
bhojanam niccam dharanamanasikaranaseseanati attho.
     [591] Vinaye paramippattoti sakale vinayapitake paramim pariyosanam
patto. Samathe capi kovidoti parajikadisattapattikkhandhanam samathe vupasame
ca vutthane ca kovido cheko adhikaranasamathe va:-
                "vivadam anuvadanca   apattadhikaranam tatha
                kiccadhikarananceva    caturadhikarana mata"ti
vuttadhikaranesu ca:-
                "sammukha sativinayo   amulhapatinnakaranam
                yebhuyya tassapapiyya  tinavattharako tatha"ti
evam vuttesu ca sattasu adhikaranasamathesu atikovido chekoti attho. Upali
tam mahavirati bhante mahavira catusu asankhyeyyesu kappasatasahassesu
sabbannutannanadhigamaya viriyavanta satthuno devamanussanam anusasakassa tam
tava pade padayuge upali bhikkhu vandati panamam karotiti attho.
     [592] So aham pabbajitva sambudadham namassamano panamam kurumano
dhammassa ca tena bhagavata desitassa navalokutataradhammassa sudhammatam sundaradhammabhavam
@Footnote: 1 pali. mayham.
Janitva dhammanca namassamano gamato gamam purato puram nagarato nagaram
vicarissamiti sambandho.
     [593] Kisesa jhapita mayhanti maya patividdhaarahattamaggananena
mayham cittasantanagata sabbe diyaddhasahassasankha kilesa jhapita sosita
visosita viddhamsita. Bhava sabbe samuhatati kamabhavadayo sabbe nava bhava
maya samuhata sam sutthu uhata khepita viddhamsita. Sabbasava parikkhinati
kamasavo bhavasavo ditthasavo avijjasavoti sabbe cattaro asava parikkhina
parisamantato khayam papita. Idani 1- imasmim arahattappattakale punabbhavo
punappatti sankhato bhavo bhavanam jati natthiti attho.
     [594] Uttari somanassavasena udanam udanento svagatantiadimaha.
Tattha buddhasetthassasa uttamabuddhassa santike samipe ekanagare va mama
agamanam svagatam sutthu agamanam sundaragamanam vata ekantena asi ahositi
sambandho. Tisso vijjati pubbenivasadibbacakkhuasavakkhayavijja anuppatta
sampatta, paccakkham katati attho. Katam buddhassa sasananti buddhena bhagavata
desitam anusitthi sasanam katam nipphaditam vattapatipattim puretva kammatthanam
manasi karitva arahattamaggananadhigamena sampaditanti attho.
     [595] Patisambhida catassoti atthapatisambhidadayo catasso pannayo
sacchikata paccakkham kata vimokkhapi ca atthimeti cattari maggananani cattari
phalanananiti ime atthavimokkha samsarato muccanupaya sacchikatati sambandho.
Chalabhinna sacchikatati:-
                "iddhividham dibbasotam   cetopariyananakam
                pubbenivasanananca   dibbacakkhasavakkhayan"ti
ima cha abhinna sacchikata paccakkham kata, imesam nananam sacchikaranena
buddhassa sasanam katanti attho.
@Footnote: 1 pali. dani.
     Itthanti imina hettha vuttappakarena. Sudanti padapuranamatte
nipato. Ayasma upali theroti thirasiladigunayutto savako ima
pubbacaritapadanadipika gathayo abhasittha kathayitthati attho.
                    Upalittherapadanavannana nitthita.
                          -------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 49 page 331-358. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=49&A=8280&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=49&A=8280&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=32&i=8              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=32&A=801              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=32&A=1106              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=32&A=1106              Contents of The Tipitaka Volume 32 http://84000.org/tipitaka/read/?index_32

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]