ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 5 : PALI ROMAN Di.A. (sumangala.2)

                          2. Mahanidanasutta
                            nidanavannana
      [95] Evamme sutam .pe. Kurusuti mahanidanasuttam.
      Tatrayam anuttanapadavannana:- kurusu viharatiti kuru nama janapadino
rajakumara, tesam nivaso ekopi janapado rulhisaddena "kurusu"ti 1-
vuccati. Tasmim kurusu janapade. Atthakathacariya panahu:- mandhatukale tisu dipesu
manussa "jambudipo nama buddhapaccekabuddhamahasavakacakkavattippabhutinam
uttamapurisanam 2- uppattibhumi uttamadipo atiramaniyo"ti sutva ranna
mandhatucakkavattina cakkaratanam purakkhitva 3- cattaro dipe  anuparisamyayantena 4-
saddhim agamimsu. Tato raja parinayakaratanam pucchi "atthi nu kho manussalokato
ramaniyataram thanan"ti. Kasma? deva evam bhanasi, kim na passasi candimasuriyanam
anubhavam, nanu etesam thanam ito ramaniyataranti. Raja cakkaratanam purakkhitva
tattha agamasi. Cattaro maharajano "mandhatumaharaja agato"ti sutvava
"mahiddhiko raja, 5- na sakka yuddhena patibahitun"ti sakam rajjam niyyadesum.
So tam gahetva puna pucchi "atthi nu kho ito ramaniyataram thanan"ti.
      Athassa tavatimsabhavanam kathayimsu "tavatimsabhavanam deva ito ramaniyataram,
tattha sakkassa devaranno ime cattaro maharajano paricaraka dovarikabhumiyam
titthanti, sakko devaraja mahiddhiko mahanubhavo, tassimani upabhogatthanani:-
yojanasahassubbedho vejayanto pasado, pancayojanasatubbedha sudhamma devasabha,
diyaddhayojanasatiko vejayantaratho, tatha eravano hatthi, dibbarukkhasahassa-
patimanditam nandavanam. 6- Cittalatavanam, parusakavanam, missakavanam, yojanasatubbedho
@Footnote: 1 cha.Ma. kuruti  2 cha.Ma. uttamamanussanam.  3 cha.Ma., i. prakkhatva, evamuparipi.
@4 cha.Ma. anusamyayantena.  5 cha.Ma. mahanubhava raja, i. maharaja.
@6 cha.Ma., i. nandanavanam.
Paricchattako kovilaro, tassa hettha satthiyojanayama 1-
pannasayojanavitthata 2- pancadasayojanubbedha jayakusumapupphavanna 3-
pandukambalasila, yassa mudutaya sakkassa nisidato upaddhakayo anupavisati"ti.
      Tam sutva raja tattha gantukamo cakkaratanam abbhukkiri. Tam akase
utthasi 4- saddhim caturanginiya senaya. Atha dvinnam devalokanam vemajjhato
cakkaratanam otaritva pathaviyam patitthasi, saddhim parinayakaratanappamukhaya
caturanginiya senaya. Raja ekakova tavatimsabhavanam agamasi. Sakko "mandhata
agato"ti sutvava tassa paccuggamanam katva "svagatante maharaja, sakante
maharaja, anusasa maharaja"ti vatva saddhim natakehi rajjam dve bhage
katva ekam bhagamadasi. Ranno tavatimsabhavane patitthitamattasseva manussabhavo
vigacchi, devabhavo paturahosi. Tassa kira sakkena saddhim pandukambalasilayam
nisinnassa akkhinimmissamattena nanattam pannayatiti 5- tam asallakkhenta deva
sakkassa ca tassa ca nanatte muyhanti so tattha dibbasampattim anubhavamano
yava chattimsa sakka uppajjitva cuta, tava rajjam 6- karetva atittova
kamehi tato cavitva attano uyyane patito 7- vatatapena phutthagatto
kalamakasi.
      Cakkaratane pana pathaviyam patitthite parinayakaratanam suvannapate
mandhatu upahanam likhapetva idam mandhatu rajjanti rajjamanusasi. Tepi tihi
dipehi agatamanussa pana gantum asakkonta parinayakaratanam upasankamitva
"deva mayam ranno anubhavena agata, idani gantum na sakkoma, vasanatthanam
no dehi"ti yacimsu. So tesam ekamekam janapadamadasi. Tattha pubbavidehato
agatamanussehi avasitappadeso tayeva purimasannaya "videharatthan"ti namam
labhi, amaragoyanato 8- agatamanussehi avasitappadeso "aparantajanapado"ti
@Footnote: 1 i. satthiyojanayata.  2 i. vitthaRa.  3 i. sumana....
@4 cha.Ma. patitathasi, i. utthahi. 5 cha.Ma.i. itisaddo na dissati. 6 i. sakkarajjam
@7 cha.Ma. patitthito     8 cha.Ma. i. aparagoyanato.
Namam labhi, uttarakuruto agatamanussehi avasitappadeso "kururatthan"ti namam
labhi, bahuke pana gamanigamadayo upadaya bahuvacanena vohariyati. Tena vuttam
"kurusu viharati"ti.
      Kammasadhammanti 1- ettha keci dhakarassa dakarena attham vannayanti.
Kammaso ettha damitoti kammasadhammo. Kammasoti kammasapado porisado
vuccati. Tassa kira pade khanukena viddhatthane vano ruhanto cittadarusadiso
hutva ruhi, tasma kammasapadoti pannayittha, so ca tasmim okase damito
porisadabhavato patisedhito. Kena? mahasattena. Katarasmim jataketi?
mahasuttasomajataketi eke. Ime 2- pana thera jayadisajataketi vadanti. Tada hi
mahasattena kammasapado damito. Yathaha:-
                   putto yada homi jayaddisassa,
                   pancalaratthadhipatissa atrajo.
                   Catvana 3- panam pitaram amocayim,
                   kammasapadampi caham pasadayinti.
      Keci pana dhakareneva attham vannayanti. Kururatthavasinam kira kurudhammo 4-
tasmim kammaso jato, tasma tam thanam kammaso ettha dhammo jatoti
kammasadhammanti vuccati. Tattha nivutthanigamassapi 5- etadeva namam. Bhummavacanena
kasma na vuttanti. Avasanokasato. Bhagavato kira tasmim nigame vasanokaso
koci viharo nama nahosi, nigamato pana apakkamma annatarasmim udakasampanne
ramaniye bhumibhage mahavanasando ahosi, tattha bhagava vihasi tam nigamam gocaragamam
katva, tasma evamettha attho veditabbo "kurusu viharati kammasadhammam nama
kurunam nigamo, tam gocaragamam katva"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. kammasadhammam nama kurunam nigamoti kammasadhammanti    2 i. keci.   3 cha.Ma.
@  cajitvana, i. cajitva.  4 cha.Ma., i. kuruvattadhammo  5 cha.Ma. nivitthanigamassapi
      Ayasmati piyavacanametam garuvacanametam. 1- Anandoti tassa therassa namam.
Ekamantanti bhavanapumsakaniddeso "visamam candimasuriya pariharanti"ti 2- adisu 3-
viya. Tasma yatha nisinno ekamante nisinno hoti, tatha nisiditi evamettha
attho datthabbo. Bhummatthe va etam upayogavacanam. Nisiditi upavisi. Pandita
hi garutthaniyam upasankamitva asanakusalataya ekamante nisidanti. Ayanca tesam
annataro, tasma ekamantam nisidi.
      Katham nisinno pana ekamantam nisinno hotiti. Cha nisajjadose vajjetva.
Seyyathidam:- atiduram, accasannam, uparivatam, unnatappadesam, atisammukham,
atipacchati. Atidure nisinno hi sace kathetukamo hoti, uccasaddena kathetabbam
hoti. Accasanne nisinno samghattanam karoti. Uparivate nisinno sariragandhena
badhati. Unnatappadese nisinno agaravam pakaseti. Atisammukha nisinno sace
datthukamo hoti, cakkhuna cakkhum ahacca datthabbam hoti. Atipaccha nisinno
sace datthukamo hoti, givam pasaretva 4- datthabbam hoti. Tasma ayampi tikkhattum
bhagavantam padakkhinam katva sakkaccam vanditva ete cha nisajjadose vajjetva
dakkhinajanumandalassa abhimukhatthane chabbannanam buddharasminam anto pavisitva
pasannalakharasam viggahanto viya suvannapatam parupanto viya rattuppalamalavitanamajjham
pavisanto viya ca dhammabhandagariko ayasma anando nisidi.
Tena vuttam "ekamantam nisidi"ti.
      Kaya pana velaya kena karanena ayamayasma bhagavantam upasankantoti.
Sayanhavelaya paccayakarapanhapucchanakaranena. Tamdivasam kirayasma kulasangahatthaya
gharadvare gharadvare sahassabhandikam nikkhipanto viya kammasadhammagamam pindaya
caritva pindapatapatikkanto satthu vattam dassetva satthari gandhakutim pavitthe
sattharam vanditva attano divatthanam gantva antevasikesu vattam dassetva
patikkantesu divatthanam patisammajjitva cammakkhandam pannapetva udakatumbato
@Footnote: 1 cha.Ma. garavavacanametam.        2 cha.Ma. parivattanti
@3 an. catukka 21/70 adhammikasutta    4 cha.Ma. parivattetva
Udakam gahetva udakena hatthapade sitale katva pallankam abhujitva nisinno
sotapattiphalasamapattim samapajji atha paricchinnakalavasena samapattito vutthaya
paccayakare nanam otaresi. So "avijjapaccaya samkhara"ti adito patthaya
antam, antato patthaya adim, ubhayantato patthaya majjham, majjhato patthaya
ubho ante papento tikkhattum dvadasapadam paccayakaram sammasi. Tassevam
sammasantassa paccayakaro ativibhuto hutva uttanakuttanako viya upatthasi.
      Tato cintesi "ayam paccayakaro sabbabuddhehi `gambhiro ceva
gambhiravabhaso ca'ti kathito, mayham kho pana padesanane thitassa savakassa
sato uttano vibhuto pakato hutva upatthati, mayhamyeva nu kho esa
uttanako hutva upatthati, udahu annesampi"ti. Athassa etadahosi "handaham
imam panham gahetva bhagavantam pucchami, addha me bhagava imam atthuppattim katva
salindam sinerum ukkhipanto viya ekam suttantakkhandham 1- kathetva dassessati.
Buddhanam hi vinayapannattim, bhummantaram, paccayakaram, samayantaranti imani cattari
thanani patva gajjitam mahantam hoti, nanam anupavisati, buddhananassa mahantabhavo
pannayati, desana gambhira hoti tilakkhanahata 2- sunnatapatisamyutta"ti.
      So kincapi pakatiyava ekadivase satavarampi sahassavarampi bhagavantam
upasankamanto na ahetuakaranena upasankamati, tamdivasam pana imam panham
gahetva "imam buddhagandhahatthim asajja nanakoncanadam sossami, buddhasiham
asajja nanasihanadam sossami, buddhasindhavam asajja nanapadavikkamam
passissami"ti cintetva divatthana utthaya cammakkhandam papphotetva adaya
sayanhasamaye bhagavantam upasankami. Tena vuttam "sayanhavelaya paccayakarapanha-
pucchanakaranena upasankanto"ti 3-
      yava gambhiroti ettha yavasaddo pamanatikkame, atikkamma pamanam
gambhiro, atigambhiroti attho. Gambhiravabhasoti gambhirova hutva avabhasati,
@Footnote: 1 cha.Ma., i. suttantakatham   2 cha.Ma. tilakkhanabbhahata   3 cha.Ma. upasankamanto"ti
Dissatiti attho. Ekam hi uttanameva gambhiravabhasam hoti putipannarasavasena 1-
kalavannam puranaudakam viya. Tanhi januppamanampi sataporisam viya dissati. Ekam
gambhiram uttanavabhasam hoti manigangaya vippasannam udakam viya. Tanhi sataporisampi
januppamanam viya khayati. Ekam uttanam uttanavabhasam hoti catiadisu udakam
viya. Ekam gambhiram gambhiravabhasam hoti sinerupadakamahasamudde udakam viya dissati. 2-
Evam udakameva cattari namani labhati. Paticcasamuppade panetam natthi. Ayam hi
gambhiro ceva gambhiravabhaso cati ekameva namam labhati. Evarupo samanopi atha
ca pana me uttanakuttanako viya khayati, yadidam acchariyam bhante abbhutam bhanteti
evam attano vimhayam pakasento panham pucchitva tunhibhuto nisidi.
      Bhagava tassa vacanam sutva "anando bhavaggaggahanaya hattham
pasarento viya, sinerum bhinditva 3- minjam niharitum vayamamano viya, vina
navaya mahasamuddam taritukamo viya, pathavim parivattetva pathavojam gahetum
vayamamano viya ca buddhavisayam panham attano uttananti vadati, handassa
gambhirabhavam acikkhami"ti 4- cintetva ma hevanti adimaha.
      Tattha ma hevanti hakaro nipatamattam, evam ma bhaniti attho.
Ma hevanti ca idam vacanam bhagava ayasmantam anandam ussadentopi 5- bhanati
apasadentopi.
                          Ussadanavannana
      tattha ussadentopi:- ananda tvam mahapanno visadanano,
tena te gambhiropi paticcasamuppado uttanako viya khayati. Annesam panesa
uttanakoti na sallakkhetabbo, gambhiroyeva ca gambhiravabhaso ca. Tattha catasso
upama vadanti. Cha mase subhojanarasaphutthassa kira katayogassa mahamallassa
samajjasamaye katamallapasanaparicayassa 6- yuddhabhumim gacchantassa antara mallapasanam
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. putipannadivasena  2 cha.Ma.,i. dissatiti natthi  3 cha.Ma.,i. chinditva
@4 cha.Ma.,i. acikkhissami    5 Ma. ussarentopi      6 i. katamallanepunnassa
Dassesum, so kim etanti aha. Mallapasanoti. Aharatha nanti. Ukkhipitum na
sakkomati vutte sayam gantva kuhim imassa bhariyatthananti vatva dvihi
hatthehi dve pasane ukkhipitva kilagule viya khipitvava agamasi. Tattha
mallassa mallapasano lahukoti na annesam lahukoti vattabbo. Cha mase
subhojanarasaphuttho mallo viya hi kappasatasahassam abhiniharasampanno ayasma
anando, yatha mallassa mahabalataya mallapasano lahuko, evam therassa
mahapannataya paticcasamuppado uttano, so annesam uttanoti na vattabbo.
      Mahasamudde ca timi nama maccho dviyojanasatiko, timingalo
tiyojanasatiko, timitimingalo 1- catuyojanasatiko, timiramingalo 2- pancayojanasatiko,
anando timindo 3- ajjharoho mahatimiti ime cattaro yojanasahassika.
Tattha timiramingaleneva dipenti. Tassa kira dakkhinakannam calentassa panca
yojanasate padese udakam calati. Tatha vamakannam. Tatha nanguttham. Tatha sisam.
Dve pana kanne caletva nangutthena udakam paharitva sisam aparaparam katva 4-
kilitum araddhassa sattatthayojanasate padese bhajane pakkhipitvapi uddhane
aropitam viya udakam pakkutthati, 5- tiyojanasatamatte padese udakam pitthim chadetum
na sakkoti. So evam vadeyya "ayam mahasamuddo gambhiro gambhiroti vadanti,
kutassa gambhirata, mayam 6- pitthipaticchadanamattampi udakam na labhama"ti. Tattha
kayupapannassa timiramingalassa mahasamuddo uttanoti annesam khuddakamacchanam
uttanoti na vattabbo, evameva nanupapannassa therassa paticcasamuppado
uttanoti annesampi uttanoti na vattabbo.
      Supannaraja ca diyaddhayojanasatiko, tassa dakkhinapakkho pannasayojaniko
hoti, tatha vamapakkho, pinjavatti 7- satthiyojanika, giva timsayojanika,
mukham navayojanam, pada dvadasayojanika. Tasmim supannavatam dassetum araddhe
sattatthayojanasatam thanam nappahoti. So evam vadeyya "ayam akaso ananto
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. timipingalo.    2 cha.Ma. i. timirapingalo   3 cha.Ma. timinando.
@4 i. kampetva. 5 cha.Ma. pakkuthati. i. pakkattham  6 Ma. mayham.  7 cha.Ma. pinchavatti
Anantoti vadanti, kutassa anantata, mayam pakkhavatappasaranokasampi na labhama"ti.
Tattha kayupanannassa supannaranno akaso parittoti annesam khuddakapakkhinam
parittoti na vattabbo, evameva nanupapannassa therasseva paticcasamuppado
uttanoti annesampi uttanoti na vattabbo.
      Rahu asurindo pana padantato yava kesanta yojananam cattari
sahassani attha ca satani honti. Tassa dvinnam bahanam antaram dvadasayojanasatikam.
Bahalantena 1- chayojanasatikam. Hatthapadatalani puthulato dviyojanasatani,
tiyojanasatika nasika, tatha mukham. Ekekam angulipabbam pannasayojanam, tatha
bhamukantaram. Nalatam tiyojanasatikam. Sisam navayojanasatikam. Tassa mahasamuddam otinnassa
gambhiram udakam januppamanam hoti. So evam vadeyya "ayam mahasamuddo gambhiro
gambhiroti vadanti, kutassa gambhirata, mayam janupaticchadanamattampi udakam na
labhama"ti. Tattha kayupapannassa rahuno mahasamuddo uttanoti annesam
uttanoti na vattabbo, evameva nanupapannassa therassa paticcasamuppado
uttanoti annesampi uttanoti na vattabbo. Etamattham sandhaya bhagava "ma
hevam ananda avaca, ma hevam ananda avaca"ti aha.
      Therassa hi catuhi karanehi gambhiropi paticcasamuppado uttanoti
upatthasi, 2- katamehi catuhi, pubbupanissayasampattiya, titthavasena, sotapannataya,
bahussutabhavenati.
                        Pubbupanissayasampattikatha
      ito kira satasahassime kappe padumuttaro nama sattha loke
uppajji. Tassa hamsavati nama ahosi, anando nama raja pita, sumedha
nama devi mata, bodhisatto uttarakumaro nama ahosi. So puttassa jatadivase
mahabhinikkhamanam nikkhamma pabbajitva padhanamanuyunjanto 3- anukkamena sabbannutam
patva "anekajatisamsaran"ti udanam udanetva sattaham bodhipallanke
@Footnote: 1 cha.Ma. bahalattena, Ma. bahalatthena.   2 cha.Ma. upatthati.   3 i. padhanam anuyutto.
Vitinametva pathaviyam thapessamiti padam abhinihari. Atha pathavim bhinditva mahantam
padumam utthasi. Tassa dhurapattani navutihatthani, kesaram timsahattham, kannika
dvadasahattha, navaghatappamana 1- renu ahosi.
      Sattha pana ubbedhato atthapannasahattho 2- ahosi tassa ubhinnam
bahanamantaram attharasahattham, nalatam pancahattham, hatthapada ekadasahattha.
Tassa ekadasahatthena padena dvadasahatthaya kannikaya akkantamattassa
navaghatappamana renu utthaya atthapannasahattham padesam uggantva
okinnamanosilaya cunnam viya paccokinna. 3- Tadupadaya bhagava padumuttarotveva
pannayittha.
      Tassa devilo ca sujato ca dve aggasavaka ahesum. Amita ca
asama ca dve aggasavika. Sumano nama upatthako. Padumuttaro nama bhagava
pitu sangaham kurumano bhikkhusatasahassaparivaro hamsavatiya rajadhaniya vasati.
      Kanitthabhata panassa sumanakumaro nama. Tassa raja hamsavatito
visatiyojanasate padese 4- bhogagamam adasi. So kadaci karahaci 5- agantva
pitaranca sattharanca passati. Athekadivasam paccanto kupito. Sumano ranno
pesesi "paccanto kupito"ti. Raja "tvam maya tattha kasma thapito"ti
patipesesi. So nikkhamma core vupasametva "upasanto deva janapado"ti
ranno pesesi. Raja tuttho "sigham mama putto agacchatu"ti aha. Tassa
sahassamatta amacca honti. So tehi saddhim antaramagge mantesi "mayham
pita tuttho sace me varam deti, kim ganhami"ti. Atha nam ekacce "hatthim
ganhatha, assam ganhatha, ratham ganhatha, janapadam ganhatha, satta ratanani
ganhatha"ti ahamsu. Apare "tumhe pathavissarassa putta, tumhakam dhanam na
dullabham, laddhampi cetam sabbam pahaya gamaniyam, punnameva ekam adaya gamaniyam,
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. navaghatappamano evamuparipi   2 cha.Ma. atthapannasahatthubbedho.
@3 cha.Ma.,i. paccokinno  4 cha.Ma.,i. thane   5 cha.Ma.,i. karahaciti na dissati
Tasma te deve varam dadamane temasam padumuttaram bhagavantam upatthatum varam
ganhatha"ti. So "tumhe mayham kalyanamitta, na mametam cittam atthi, tumhehi pana
uppaditam, evam karissami"ti gantva pitaram vanditva pitara 1- alingitva 2-
tassa matthake cumbitva "varam te putta demi"ti vutto 3- "sadhu maharaja,
icchamaham maharaja bhagavantam temasam catuhi paccayehi upatthahanto jivitam
avanjham 4- katum, imam me varam dehi"ti aha. "na sakka tata, anne vare
demiti. "deva khattiyanam nama dve katha natthi etam me dehi, na mamannena
attho"ti. Tata buddhanam nama cittam dujjanam, sace bhagava na icchissati,
maya dinnopi kim bhavissatiti. So "sadhu deva aham bhagavato cittam janissamiti
viharam gato.
      Tena ca samayena bhattakiccam nitthapetva bhagava gandhakutim pavittho
hoti. So mandalamale sannisinnanam bhikkhunam santikam agamasi. Te tam ahamsu
"rajaputta kasma agatosi"ti. Bhagavantam dassanaya, dassetha me bhagavantanti.
Na mayam rajaputta icchiticchitakkhane sattharam datthum labhamati. Ko pana bhante
labhatiti. Sumanatthero nama rajaputtati. So "kuhim bhante thero"ti therassa
nisinnatthanam pucchitva gantva vanditva "icchamaham bhante bhagavantam passitum,
dassetha me"ti aha. Thero "ehi rajaputta"ti tam gahetva tam
gandhakutiparivene thapetva gandhakutim abhiruhi. Atha nam bhagava "sumana kasma agatosi"ti
aha. Rajaputto "bhante bhagavantam dassanaya agato"ti. "tenahi bhikkhu asanam
pannapehi"ti. Thero asanam pannapesi, nisidi bhagava pannatte asane.
Rajaputto bhagavantam vanditva patisantharam akasi. Kada agatosi rajaputtati.
Bhante tumhesu gandhakutim pavitthesu. Bhikkhu pana "na mayam icchiticchitakkhane
bhagavantam datthum labhama"ti mam therassa santikam pahesum. Thero pana
ekavacaneneva dassesi. Thero bhante tumhakam sasane vallabho manneti. Ama
@Footnote: 1 cha.Ma. pitarapi                2 cha.Ma. alingetva
@3 cha.Ma. vutte                 4 Ma. avajjham.
Rajakumara, vallabho esa bhikkhu mayham sasaneti. Bhante buddhanam sasane kim katva
vallabha hontiti. 1- Danam datva silam samadiyitva uposathakammam katva
rajakumarati. 2- Bhagava aham thero viya buddhasasane vallabho hotukamo, temeasam me
vassavasam adhivasethati. Bhagava "atthi nu kho tattha gatena attho"ti
oloketva 3- atthiti disva "sunnagare kho rajakumara tathagata abhiramanti"ti
aha. Kumaro "annatam bhagava annatam sugata"ti vatva "aham bhante purimataram
gantva viharam karemi, maya pesite bhikkhusatasahassena saddhim agacchatha"ti
patinnam gahegva pitu santikam gantva "dinna me deva bhagavata patinna,
maya pahite bhagavantam peseyyatha"ti pitaram vanditva nikkhamitva yojane
yojane viharam karetva 4- visatiyojanasatam addhanam gantva attano nagare
viharatthanam vicinanto sobhanam 5- nama kutumbikssa uyyanam disva satasahassena
kinitva satasahassam visajjetva viharam karesi. Tattha bhagavato gandhakutim
sesabhikkhunanca rattitthanadivatthanatthaya kutilenamandape karetva 6-
pakaraparikkhepam 7- katva dvarakotthakanca nitthapetva pitu santikam pesesi
"nitthitam mayham kiccam, sattharam pahinatha"ti.
      Raja bhagavantam bhojetva "bhagava sumanassa kiccam nitthitam, tumhakam
gamanam paccasimsati"ti aha. Bhagava satasahassabhikkhuparivaro yojane yojane
viharesu vasamano agamasi. Kumaro "sattha agacchati"ti 8-  sutva yojanam
paccuggantva gandhamaladihi 9- pujayamano viharam pavesetva:-
      satasahassena me kitam           satasahassena mapitam
      sobhanam nama uyyanam           patigganha mahamuniti
viharam niyyadesi.
      So vassupanayikadivase danam datva attano puttadare ca amacce
ca pakkosapetva aha:- "ayam sattha amhakam santikam duratova agato,
@Footnote: 1 cha.Ma. vallabho hotiti.  2 cha.Ma., i. kumarati.  3 i. aloketva.
@4 i. karento.   5 ka. i. sobhassa   6 cha.Ma., i. karapetva
@7 cha.Ma., i. pakaraparikkhepe.  8 cha.Ma. agatoti.  9 cha.Ma. maladihi
Buddha ca nama dhammagaruno na amisacakkhuka. Tasma aham imam temasam dve
satke nivasetva dasa silani samadiyitva idheva vasissami, tumhe
khinasavasatasahassassa iminava niharena temasam danam dadeyyatha"ti.
      So sumanattherassa vasanatthanasabhageyeva thane vasanto yam thero
bhagavato vattam karoti, tam sabbam disva "imasmim thane ekantavallabho esa
thero etasseva me thanantaram patthetum vattati"ti cintetva upakatthaya 1-
pavaranaya gamam pavisitva sattaham mahadanam datva sattame divase
bhikkhusatasahassassa padamule ticivaram thapetva bhagavantam vanditva "bhante yadetam
maya magge yojanantarikam yojanantarikam viharam karapanato patthaya punnam
katam, tam neva saggasampattim na marasampattim, na brahmasampattim patthayantena,
buddhassa pana upatthakabhavam patthayantena katam. Tasma ahampi bhagava anagate
sumanatthero viya buddhassa upatthako bhaveyyan"ti pancapatitthitena nipatitva
vandi.
      Bhagava "mahantam  kulaputtassa cittam ijjhissati 2- nu kho no"ti
olokento "anagate ito satasahassime kappe gotamo nama buddho
uppajjissati, tasseva 3- upatthako bhavissati"ti natva:-
       icchitam patthitam tuyham         sabbameva samijjhatu
       sabbe purentu sankappa     cando pannaraso 4- yathati aha.
      Kumaro tam sutva "budadha nama advejjhakatha honti"ti dutiyadivaseyeva
tassa bhagavato pattacivaram gahetva pitthito  patthito gacchanto viya ahosi.
So tasmim buddhuppade vassasatasahassam danam datva sagge nibbattitva
kassapabuddhakalepi pindaya carantassa 5- therassa pattaggahanattham uttarisatakam datva
pujam akasi. Puna sagge nibbattitva tato cuto baranasiraja hutva
atthannam paccekabuddhanam pannasalayo karetva maniadharake upatthapetva
catuhi paccayehi dasavassasahassani upatthanam akasi. Etani pakatatthanani.
@Footnote: 1 i. vupakatthaya            2 cha.Ma. samijjhissati        3 i. tassesa.
@4 i. pannarase             5 cha.Ma., i. carato
      Kappasatasahassam pana danam dadamanova amhakam bodhisattena saddhim
tusitapure nibbattitva tato cuto amitodanasakkassa gehe patisandhim gahetva
anupubbena katabhinikkhamane 1- sammamasambodhim patva pathamagamanena kapilavatthum
agantva tato nikkhamante 2- bhagavati bhagavato parivarattham rajakumaresu
pabbajitesu 3- bhaddiyadihi saddhim nikkhamitva bhagavato santike pabbajitva na
cirasseva ayasmato punnassa mantaniputtassa santike dhammakatham sutva
sotapattiphale patitthahi. 4- Evamesa ayasma pubbupanissayasampanno, tassimaya
pubbupanissayasampattiya gambhiropi paticcasamuppado uttanako viya upatthasi.
                          Titthavasadivannana
      titthavasoti punappunam garunam santike uggahanasavanaparipucchanadharanani
vuccanti. So therassa ativiya parisuddho, tenapissayam gambhiropi paticcasamuppado
uttanako viya upatthasi.
      Sotapannananca nama paccayakaro uttanakova hutva upatthasi, 5-
ayanca ayasma sotapanno.
      Bahussutananca catuhatthe ovarake padipe jalamane mancapitham viya
namarupaparicchedo pakato hoti, ayanca ayasma bahussutanam aggo hoti
iti 6- bahusaccanubhavenapissa gambhiropi paccayakaro uttanako viya upatthasi.
                        Paticcasamuppadagambhirata
      tattha atthagambhirataya dhammagambhirataya desanagambhirataya
pativedhagambhiratayati catuhi akarehi paticcasamuppado gambhiro nama.
      Tattha jaramaranassa jatipaccayasambhutasamudagatattho gambhiro .pe.
Sankharanam avijjapaccayasambhutasamudagatattho gambhiroti ayam atthagambhirata.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. katabhinikkhamano.    2 i. nikkhante.    3 i. pabbajantesu.
@4 sam. khandha 17/83/84 anandasutta   5 cha.Ma.,i. upatthati.  6 cha.Ma.,i.
@itisaddo na dissati.
      Avijjaya sankharanam paccayattho gambhiro .pe. Jatiya jaramaranassa
paccayattho gambhiroti ayam dhammagambhirata. Katthaci va sutte paticcasamuppado
anulomato desiyati, katthaci patilomato, katthaci anulomapatilomato, katthaci
majjhato patthaya anulomato va patilomato va, anulomapatilomato va. Katthaci
antato patthaya anulomato va patilomato va katthaci tisandhi catusankhepo,
katthaci dvisandhi tisankhepo, katthaci ekasandhi dvisankhepoti ayam desanagambhirata.
      Avijjaya pana annanaadassanasaccapativedhattho gambhiro, sankharanam
abhisankharanayuhanasaragaviragattho, vinnanassa sunnata abyaparaasankanti-
patisandhipatubhavattho, namarupassa ekuppadavinibbhogavinibbhoganamanaruppanattho,
salayatanassa adhipatilokadvarakhettavisayibhavattho, phassassa phusanasanghattanasangati-
sannipatattho, vedanaya arammanarasanubhavanasukhadukkhamajjhattabhavanijjivavedayitattho,
tanhaya abhinanditaajjhosanasaritalatatanhanaditanhasamuddaduppuranattho, 1-
upadanassa adanaggahanabhinivesaparamasaduratikkamattho, bhavassa ayuhanabhisankhara-
yonigatithitinivasesukhipanattho, jatiya jatisanjatiokkantinibbattipatubhavattho,
jaramaranassa khayavayabhedaviparinamattho gambhiroti evam yo 2- avijjadinam sabhavo,
yena pativedhena avijjadayo dhamma sarasalakkhanato patividdha honti, so
gambhiroti ayam pativedhagambhiratati veditabbo. So sabbopi 3- therassa uttanako 4-
viya upatthasi. Tena bhagava ayasmanatam anandam ussadento "ma hevan"ti
adimaha. Ayancettha adhippayo:- ananda tvam mahapanno visadanano, tena
te gambhiropi paticcasamuppado uttanako viya khayati,  tasma mayhameva nu
kho esa uttanakova 5- hutva upatthati, udahu annesampi"ti ma evam
avacati. 6-
                          Apasadanavannana
      yam pana vuttam "apasadento"ti, tattha ayam adhippayo:- ananda
"atha ca pana me uttanakuttanako viya khayati"ti ma hevam avaca. Yadi hi
@Footnote: 1 Ma......samosarita...., i.....samosaritatalata...  2 i. evam yo yo, Ma. evamadayo.
@3 cha.Ma., i. sa sabbapi.      4 cha.Ma. uttanaka.
@5 cha.Ma. vasaddo na dissati.      6 i. itisaddo na dissati.
Te esa uttanakuttanako viya khayati, kasma tvam attano dhammataya sotapanno
nahosi, maya dinnanaye 1- thatva sotapattimaggam pativijjhi. 2- Ananda idam
nibbanameva gambhiram, paccayakaro pana tava uttanako jato, atha kasma
olarikam kamaragasamyojanam patighasamyojanam, olarikam kamaraganusayam patighanusayanti
ime cattaro kilese samugghatetva sakadagamiphalam na sacchikarosi, teyeva
anusahagate cattaro kilese samugghatetva anagamiphalam na sacchikarosi,
ruparagadini panca samyojanani, bhavaraganusayam mananusayam avijjanusayanti ime
attha kilese samugghatetva arahattam na sacchikarosi.
      Kasma ca satasahassakappadhikam ekam asankheyyam puritaparamino
sariputtamoggallana viya savakaparaminanam na pativijjhasi, satasahassakappadhikani
dve asankheyyani puritaparamino paccekabuddha viya ca paccekabodhinanam na
pativijjhasi? yadi hi 3- va te sabbathava 4- esa uttanako hutva upatthati,
atha kasma satasahassakappadhikani cattari attha solasa va asankheyyani
puritaparamino buddha viya sabbannutananam na sacchikarosi, kim anatthikosi
etehi visesadhigamehi, passa yavanca te aparaddham, tvam nama savako padesanane
thito atigambhiram paccayakaram "uttanako me upatthati"ti vadasi, tassa te idam
vacanam buddhanam kathaya paccanikam hoti, tadisena nama bhikkhuna buddhanam kathaya
paccanikam kathetabbanti na yuttametam.
      Nanu mayham ananda imam paccayakaram pativijjhitum vayamantasseva
satasahassakappadhikani cattari asankheyyani atikkantani. Paccayakaram
pativijjhanatthaya ca pana me adinnam danam nama natthi, apurita parami
nama natthi. Ajja 5- paccayakaram pativijjhissamiti ca pana me nirussasam 6- viya
marabalam vidhamantassa ayam mahapathavi dvangulamattampi nakampi, tatha pathamayame
@Footnote: 1 cha.Ma. dinnanayeva   2 cha.Ma. pativijjhasi         3 cha.Ma.,i. hisaddo na dissati
@4 i. sabbatha ca     5 cha.Ma. ajjati na dissati.  6 cha.Ma.,i. nirussaham.
Pubbenivasam majjhimayame dibbacakkhum sampadentassa. Pacchimayame pana me
balavapaccusasamaye "avija sankharanam navahi akarehi paccayo hoti"ti
ditathamatteva dasasahassilokadhatu ayadandena akottitakamsatalam viya viravasahassam
viravasahassam 1- muncamana vatahatapaduminipanne udakabindu viya kampittha. Evam
gambhiro cayam ananda paticcasamuppado gambhiravabhaso ca. Etassa ananda
dhammassa ananubodha apativedha samsaram nativattanti.
      Etassa dhammassati etassa paccayadhammassa. Ananubodhati
nataparinnavasena ananubujjhana. Apativedhati tirajhapahanaparinnavasena apativijjhana.
Tantakulakajatati tantam viya akulajata. Yatha nama dunnikkhittam musikacchinnam
pesakaranam tantam tahim tahim akulam hoti, idam aggam idam mulanti aggena va
aggam mulena va mulam samanetum dukkaram hoti, evameva satta imasmim
paccayakare khalita akulabyakula honti, na sakkonti paccayakaram 2- ujam
katum. Tattha tantam paccattapurisakare thatva sakkapi bhaveyya ujum katum, thapetva
pana dve bodhisatte anne satta attano dhammataya paccayakaram ujum katum
samattha nama natthi. Yatha pana akulam tantam kanjiyam datva kocchena pahatam
tattha tattha kulakajatam hoti ganthibaddham, evamime satta paccayesu pakkhalitva
paccaye ujum katum asakkonta dvasatthiditthigatavasena akulakajata honti
ganthibaddha. Ye hi keci ditthiyo 3- nissita, sabbe paccayakaram ujum katum
asakkontayeva.
      Gunaganthikajatati 4- gunaganthikam vuccati pesakarakanjiyasuttam. Guna
nama sakunika, tassa kulavakotipi eke. Yatha hi tadubhayampi akulam aggena
va aggam mulena va mulam samanetum dukkaranti purimanayeneva yojetabbam.
      Munjapabbajabhutati munjatinam viya pabbajatinam viya ca bhuta. Yatha
tani tinani kottetva katarajjum jinnakale katthaci patitam gahetva tesam
@Footnote: 1 cha.Ma. viravasatam viravasahassam, i. viravasatam viravasahassam  2 cha.Ma.,i. tampaccayakaram
@3 cha.Ma. ditthigatanissita 4 cha.Ma. kulaganthikajata, i. gulagundikajata, evamuparipi
Tinanam idam aggam idam mulanti aggena va aggam mulena va mulam samanetum
dukkaranti. Tampi paccattapurisakare thatva sakka bhaveyya ujum katum, thapetva
pana dve bodhisatte anne satta attano dhammataya paccayakaram ujum katum
samattha nama natthi. Evamayam paja paccayakaram 1- ujum katum asakkonti
ditthigatavasena ganthikajata hutva apayam duggatim vinipatam samsaram nativattati.
      Tattha apayoti nirayatiracchanayonipittivisayaasurakaya. Sabbepi hi
te vuddhisankhatassa ayassa abhavato "apayo"ti 2- vuccanti. Tatha dukkhassa
gatibhavato duggati. Sukhasamussayato vinipatitatta vinipato. Itaro pana:-
                khandhananca patipati           dhatuayatanana ca
                abbocchinnam vattamana 3-     samsaroti pavuccatiti.
      Tam sabbampi nativattati natikkamati, athakho cutito patisandhim,
patisandhito cutinti evam punappunam cutipatisandhiyo ganhanta tisu bhavesu catusu
yonisu pancasu gatisu sattasu vinnanatthitisu navasu sattavasesu mahasamudde
vatukkhitta nava viya yante 4- yuttagono viya ca paribbhamatiyeva. Iti sabbametam
bhagava ayasmantam anandam apasadento ahati veditabbam.
                         Paticcasamuppadavannana
      [96] Idani yasma idam suttam "gambhiro cayam ananda
paticcasamuppado"ti ca "tantakulakajata"ti ca dvihiyeva padehi araddham, 5-
tasma "gambhiro cayam ananda paticcasamuppado"ti imina tava anusandhina
paccayakarassa gambhirabhavadassanattham desanam arabhanto atthi idappaccaya
jaramarananti adimaha. Tatrayamattho:-
@Footnote: 1 cha.Ma., i. paccayakare.   2 i. apayati.         3 i. vattamanam
@4 cha.Ma. yantesu              5 cha.Ma., i. abaddham
      Imassa jaramaranassa paccayo idappaccayo, tasma idappaccaya
atthi jaramaranam, atthi nu kho so 1- jaramaranassa paccayo, yamha paccaya
jaramaranam bhaveyyati evam putthena sata ananda panditena puggalena yatha
"tam jivam tam sariran"ti vutte thapaniyatta panhassa tunhi bhavitabbam hoti,
"abyakatametam tathagatena"ti va vattabbam hoti, evam apatipajjitva, yatha
"cakkhu sassatam asassatan"ti vutte asassatanti ekamseneva vattabbam hoti,
evam ekamseneva atthitissa vacaniyam. Puna kimpaccaya jaramaranam, ko nama so
paccayo, yato jaramaranam hotiti vutte jatipaccaya jaramarananti iccassa vacaniyam,
evam vattabbam bhaveyyati attho. Esa nayo sabbattha padesu.
      Namarupapaccaya phassoti idam pana yasma salayatanapaccayati vutte
cakkhusamphassadinam channam  vipakasamphassanamyeva gahanam hoti, idha ca
"salayatanapaccaya"ti imina padena gahitampi aggahitampi paccayuppannavisesam, phassassa ca
salayatanato atirittam annampi visesapaccayam dassetukamo, tasma vuttanti
veditabbam. Imina pana varena bhagavata kim kathitanti. Paccayanam nidanam kathitam.
Idam hi suttam paccaye nippaccaye nijjate niggumbe katva kathitatta
mahanidananti vuccati.
      [98] Idani tesam tesam paccayanam tathaavitathaanannathapaccayabhavam
dassetum jatipaccaya jaramarananti iti kho panetam vuttanti adimaha.
      Tattha pariyayenati karanena. Sabbena sabbam sabbatha sabbanti
nipatadvayametam. Tassattho "sabbakarena sabba sabbena sabhavena sabba
jati nama yadi na bhaveyya"ti. Bhavadisupi iminava nayena attho veditabbo.
Kassaciti amiyamavacanametam, devadisu yassa kassaci. Kimhiciti idampi aniyamavacanameva,
kamabhavadisu navasu bhavesu yattha katthaci. Seyyathidanti aniyamitaniyamanikkhittaattha-
vibhajanatthe 2- nipato, tassattho "yam vuttam `kassaci kimhici'ti, tassa te attham
vibhajissami"ti. Atha nam vibhajanto "devanam va devattaya"ti adimaha.
@Footnote: 1 cha.Ma. soti na dissati.   2 cha.Ma. aniyamitanikkhittaatthavibhajanatthe,
@i. ayamidha nikkhittassa atthavibhajanatthe
      Tattha devanam va devattayati ya ayam devanam devabhavaya khandhajati,
yaya khandhajatiya deva "deva"ti vuccanti, sace hi jati sabbena
sabbam nabhavissati iminava nayena sabbapadesu attho veditabbo. Ettha ca
devati upapattideva. Gandhabbati mulakhandhadisu adhivatthadevata. 1- Yakkhati
amanussa. Bhutati ye keci nibbattasatta. Pakkhinoti ye keci atthipakkha va
cammapakkha va lomapakkha va. Sirimsapati 2- ye keci bhumiyam saranta gacchanti.
Tesam tesanti tesam tesam devagandhabbadinam. Tathattayati devagandhabbadibhavaya.
Jatinirodhati jativigama, jatiabhavati attho.
      Hetuti adini sabbanipi karanavevacananieva. Karananhi yasma
attano phalatthaya hinoti pavattati, tasma "hetu"ti vuccati. Yasma tam phalam
nideti "idam 3- ganhatha nan"ti appeti viya, tasma nidanam. Yasma phalam tato
samudeti uppajjati, tanca paticca eti pavattati, tasma samudayoti ca paccayoti
ca vuccati. Esa nayo sabbattha. Apica yadidam jatiti ettha yadidanti nipato,
tassa sabbapadesu linganurupato attho veditabbo. Idha pana "ya esa jati"ti 4-
ayamassa attho. Jaramaranassa hi jati upanissayakotiya paccayo hoti.
      [99] Bhavapade "kimhici"ti imina okasapariggaho kato. Tattha hettha
avicipariyantam katva upari paranimmitavasavattideve anto karitva kamabhavoti
veditabbo. Ayam nayo upapattibhave. Idha pana kammabhavo 5- yujjati. So hi jatiya
upanissayakotiyava paccayo hoti. Upadanapadadisupi "kimhici"ti imina
okasapariggahova katoti veditabbo.
      [100] Upadanapaccaya bhavoti ettha kamupadanam tinnam 6-
kammabhavanam tinnanca upapattibhavanam paccayo, tatha sesanipiti upadanapaccaya
catuvisati bhava veditabba. Nippariyayenettha dvadasa kammabhava labbhanti. Tesam
upadanam 7- sahajatakotiyapi upanissayakotiyapi paccayo.
@Footnote: 1 cha.Ma. adhivatthadevatava   2 cha.Ma. sarisapati   3 cha.Ma. handa nam ganhatha"ti
@4 ka. ya esati, jati saddo na dissati.      5 cha.Ma., i. kammabhave.
@6 cha.Ma. tinnampi.        7 cha.Ma. upadanani i. upadananam
      [101] Rupatanhati ruparammane tanha. Esa nayo saddatanhadisu.
Sa panesa tanha upadanassa sahajatakotiyapi upanissayakotiyapi paccayo
hoti.
      [102] Esa paccayo tanhaya, yadidam vedanati ettha vipakavedana
tanhaya upanissayakotiya paccayo hoti, anna annathapiti.
      [103] Ettavata pana bhagava vattamulabhutam purimatanham dassetva
idani desanam, pitthiyam paharitva kesesu va gahetva viravantam viravantam maggato
okkamento viya navahi padehi samudacaratanham dassento "iti kho panetam
ananda vedanam paticca tanha"ti adimaha.
      Tattha tanhati dve tanha esanatanha ca, esitatanha ca.
Yaya tanhaya ajapathasankupathadini patipajjitva bhoge esati gavesati, ayam
esanatanha nama. Ya tesupi esitesu gavesitesu patiladdhesu tanha, ayam
esitatanha nama. Tadubhayampi samudacaratanhayaeva adhivacanam. Tasma duvidha
cesa vedanam paticca tanha nama. Pariyesanati rupadiarammanapariyesana, sa hi
tanhaya sati hoti. Labhoti rupadiarammanapatilabho, so hi pariyesanaya sati
hoti.
      Vinicchayo pana nanatanhaditthivitakkavasena catubbidho. Tattha
"sukhavinicchayam janna, sukhavinicchayam natva ajjhattam sukhamanuyunjeyya"ti 1- ayam
nanavinicchayo. "vinicchayoti dve vinicchaya tanhavinicchayo ca ditthivinicchayo
ca"ti 2- evam agatani atthasatatanhavicaritani tanhavinicchayo. Dvasatthiditthiyo
ditthivinicchayo. "../../bdpicture/chando kho devanaminda vitakkanidano"ti 3- imasmim pana sutte
idha vinicchayoti vutto vitakkoyeva agato. Labham labhitva hi itthanittham
sundarasundaranca vitakkeneva vinicchinanti 4- "ettakam me ruparammanatthaya
bhavissati, ettakam saddadiarammanatthaya, ettakam mayham bhavissati, ettakam parassa,
@Footnote: 1 Ma.upari. 14/323/296 aranavibhangasutta   2 khu.maha. 29/470/319
@  kalahavivadasuttaniddesa (saya)   3 di. maha. 10/358/237 sakkapanhasutta
@4 cha.Ma. vinicchinati, i. vinicchitanti
Ettakam paribhunjissami, ettakam nidahissami"ti. Tena vuttam "labham paticca
vinicchayo"ti.
      Chandaragoti evam akusalavitakkena vitakkitavatthusmim dubbalarago ca balavarago
ca uppajjati, idam hi idha tanha. Chandoti dubbalaragassadhivacanam. Ajjhosananti
aham mamanti balavasannitthanam. Pariggahoti tanhaditthivasena pariggahanakaranam.
Macchariyanti parehi sadharanabhavassa asahanata. Tenevassa porana evam vacanattham
vadanti "idam acchariyam mayhameva hotu, ma annesam acchariyam hotuti pavattatta
macchariyanti vuccati"ti. Arakkhoti dvarapidahanamanjusagopanadivasena sutthu
rakkhanam. Adhikarotiti adhikaranam, karanassetam namam. Arakkhadhikarananti bhavanapumsakam,
arakkhahetuti attho. Dandadanadisu param nissedhanattham dandassa adanam
dandadanam. Ekatodharadino satthassa adanam satthadanam. Kalahoti kayakalahopi
vacakalahopi. Purimo purimo virodho viggaho. Pacchimo pacchimo vivado. Tuvam
tuvanti agaravavacanam tuvam tuvam.
      [112] Idani patilomanayenapi tam samudacaratanham dassetum puna
"arakkhadhikaranan"ti arabhanto desanam nivattesi. Tattha kamatanhati
pancakamagunikaragavasena uppanna rupaditanha. Bhavatanhati sassataditthisahagato rago.
Vibhavatanhati ucchedaditthisahagato rago. Ime dve dhammati vattamulatanha ca
samudacaratanha cati ime dve dhamma. Dvayenati tanhalakkhanena 1- ekabhavam
gatapi vattamulasamudacaravasena dvihi kotthasehi vedanaya ekasamosarana
bhavanti, vedanapaccayena ekapaccayati attho. Tividham hi samosaranam
osaranasamosaranam, sahajatasamosaranam, paccayasamosarananca. Tattha "atha kho sabbani tani
gamasamosaranani bhavanti"ti 2- idam osaranasamosaranam nama. "../../bdpicture/chandamulaka avuso
ete dhamma phassasamudaya vedanasamosarana"ti 3- idam sahajatasamosaranam nama.
"dvayena vedanaya ekasamosarana"ti idam pana paccayasamosarananti veditabbam.
@Footnote: 1 cha.Ma. tanhalakkhanavasena                2 di.Si. 9/524/234 tevijjasutta
@3 an. atthaka. 23/189/351 mulakasutta, an. dasaka. 24/58/85 mulakasutta (saya)
      [113] Cakkhusamphassoti adayo sabbe vipakaphassayeva. Tesu 1-
thapetva cattaro lokuttaravipakaphasse avasesa battimsa phassa honti. Yadidam
phassoti ettha pana phasso bahudha vedanaya paccayo hoti.
     [114] Yehi ananda akarehiti adisu akara vuccanti
vedanadinam annamannam asadisasabhava. Teyeva sadhukam dassiyamana tam tam linamattham
gamentiti lingani. Tassa tassa sanjananahetuto nimittani. Tatha tatha
uddisitabbato uddesa. Tasma ayamettha attho:- "ananda yehi akarehi .pe.
Yehi uddesehi namakayassa namasamuhassa pannatti hoti, ya esa ca
vedanaya vedayitakare vedayitalinge vedayitanimitte vedanati uddese sati,
sannaya sanjananakare sanjananalinge sanjanananimitte sannati uddese
sati, sankharanam cetanakare cetanalinge cetananimitte cetanati uddese
sati, vinnanassa vijananakare vijananalinge vijanananimitte vinnananti
uddese sati `ayam namakayo'ti namakayassa pannatti hoti, tesu
namakayapannattihetusu vedanadisu akaradisu asati api nu kho rupakaye
adhivacanasamphasso pannayetha. Yvayam cattaro khandhe vatthum katva manodvare
adhivacanasamphassavevacano manosamphasso uppajjati, api nu kho so rupakaye pannayetha,
panca pasade vatthum katva 2- uppajjeyya"ti. Atha ayasma anando
ambarukkhe asati jamburukkhato ambapakkassa uppattim viya rupakayato tassa uppattim
asampaticchanto nohetam bhanteti aha.
      Dutiyapanhe ruppanakararuppanalingaruppananimittavasena rupanti
uddesavasena ca akaradinam attho veditabbo. Patighasamphassoti 3- sappatigharupakkhandham
vatthum katva uppajjanakasamphasso. Idhapi thero jamburukkhe asati ambarukkhato
jambupakkassa uppattim viya namakayato tassa uppattim asampaticchanto "nohetam
bhante"ti aha.
@Footnote: 1 i. te     2 cha.Ma. katva katva.    3 Ma. sappatighasamphassoti.
      Tatiyapanho ubhayavaseneva vutto. Tatra thero akase ambajambupakkanam
uppattim viya namarupabhave dvinnampi phassanam uppattim asampaticchanto
"nohetam bhante"ti aha.
      Evam dvinnam phassanam visum visum paccayam dassetva idani dvinnampi
tesam avisesato namarupapaccayatam dassetum "yehi ananda akarehi"ti
catutthapanham arabhi.
      Yadidam namarupanti yam idam namarupam, yam etam 1- chasupi dvaresu
namarupam, eseva hetu eseva paccayoti attho. Cakkhudvaradisu hi cakkhvadini
ceva ruparammanadini ca rupam, sampayuttaka khandha namanti evam pancavidhopi
so phasso namarupapaccayava phasso. Manodvarepi hadayavatthunceva yanca rupam
arammanam hoti, idam rupam. Sampayuttadhamma ceva yanca arupam arammanam hoti,
idam namanti. 2- Evam manosamphassopi namarupapaccayava 3- phassoti veditabbo.
Namarupam panassa bahudha paccayo hoti.
      [115] Na okkamissathati pavisitva vattamanam 4- viya patisandhivasena
na vattissatha. Samucchissathati 5- patisandhivinnane asati api nu kho suddham
avasesam namarupam antomatukucchismim kalaladibhavena samucchitam 6- missakabhutam hutva
vattissatha. Okkamitva vokkamissathati patisandhivasena okkamitva cutivasena
vokkamissatha, nirujjhissathati attho. So panassa nirodho na tasseva cittassa
nirodhena hoti, tato dutiyatatiyanam nirodhena na hoti.
      Patisandhicittena hi saddhim samutthitani samatimsa kammajarupani
nibbattanti. Tesu pana thitesuyeva solasa bhavangacittani uppajjitva nirujjhanti.
Etasmim antare gahitapatisandhikassa darakassa va matuya va panassa antarayo
natthi. Ayanhi anokaso nama. Sace pana patisandhicittena saddhim samutthitarupani
sattarasamassa bhavangassa paccayam datum sakkonti, pavatti pavattati, paveni
@Footnote: 1 cha.Ma., i. idam                 2 cha.Ma. arupam nama, i. idam arupanti
@3 cha.Ma., i. vasaddo na dissati       4 cha.Ma., i. pavattamanam
@5 cha.Ma. samuccissathati              6 cha.Ma. samuccitam
Ghatiyati. Sace pana na sakkonti, pavatti nappavattati, paveni na ghatiyati,
vokkamanam 1- nama hoti, tam sandhaya "okkamitva vokkamissatha"ti  vuttam.
           Itthattayati itthabhavaya, evam paripunnapancakkhandhabhavayati attho.
           Daharasseva satoti mandasseva santassa. 2- Vocchijjissathati
upacchijjissatha. Vuddhim virulhim vepullanti vinnane upacchinne suddham
namarupameva utthahitva pathamavayavasena vuddhim, majjhimavayavasena virulhim, pacchimavayavasena
vepullam api nu kho apajjissathati. Dasavassavisativassa .pe. Vassasahassasampapanena
va api nu kho vuddhim virulhim  vepullam apajjissathati attho.
      Tasmatihanandati yasma matu kucchiyam patisandhiggahanepi kucchivasepi
kucchito nikkhamanepi, pavattiyam dasavassadikalepi vinnanamevassa paccayo, tasma
eseva hetu esa paccayo namarupassa yadidam vinnanam. Yatha hi raja attano
parisam nigganhanto evam vadeyya "tvam uparaja, tvam senapatiti kena kato,
nanu maya kato, sace hi mayi akaronte tvam attano dhammataya uparaja va
senapati va bhaveyyasi, janeyyama te 3- balan"ti. Evameva vinnanam
namarupassa paccayo hoti. Atthato evam namarupam vadati viya "tvam namam nama, 4-
tvam rupam nama, tvam namarupam namati kena katam, nanu maya katam, sace hi mayi
purecarike hutva matu kucchimhi patisandhim agganhante tvam namam va rupam
va namarupam va bhaveyyasi, janeyyama te balan"ti. Tampanetam vinnanam
namarupassa bahudha paccayo hoti.
      [116] Dukkhasamudayasambhavoti dukkharasisambhavo. Yadidam  namarupanti
yam idam namarupam, eseva hetu esa paccayo. Yatha hi rajapurisa rajanam
nigganhantam 5- evam vadeyyum "tvam rajati kena kato, nanu amhehi 6- kato,
sace hi mayi uparajatthane, mayi senapatitthane atitthante tvam ekakova
raja bhaveyyasi, passeyyama te rajabhavan"ti, evameva namarupampi atthato
@Footnote: 1 cha.Ma. vokkamati                 2 cha.Ma., i. mandassa balasseva santassa.
@3 cha.Ma., i. vo evamuparipi         4 cha.Ma., i. namasaddo na dissati.
@5 cha.Ma., i. nigganhanto              6 cha.Ma., i. maya.
Evam vinnanampi 1- vadati viya  "tvam patisandhivinnananti kena katam, nanu
amhehi katam, sace hi tvam tayo khandhe hadayavatthunca anissaya patisandhivinnanam
nama bhaveyyasi, passeyyama te patisandhivinnanabhavan"ti. Tanca panetam namarupam
vinnanassa bahudha  paccayo hoti.
      Ettavata khoti vinnane namarupassa paccaye honte, namarupe
vinnanassa paccaye honte, dvisu annamannapaccayavasena pavattesu ettakena
jayetha va .pe. Upapajjetha 2- va, jatiadayo pannayeyyum aparaparam va
cutipatisandhiyoti.
      Adhivacanapathoti "sirivaddhako dhanavaddhako"ti adikassa attham adisva
namavacanamattameva 3- adhikicca pavattassa voharassa patho. Niruttipathoti saratiti
sato, sampajanatiti sampajanoti adikassa karanapadesavasena pavattassa
voharassa patho. Pannattipathoti "pandito byatto medhavi nipuno
kataparappavado"ti adikassa nanappakarato vinnapanavasena 4- pavattassa
voharassa patho. Iti tihi padehi 5- adhivacanadinam vatthubhuta khandhapi 6- kathita.
Pannavacaranti pannaya avacaritabbam janitabbam. Vattam vattatiti 7- samsaravattam
vattati, 7- itthattanti itthabhavo, 8- khandhapancakassetam namam. Pannapanayati
namapannattatthaya. "vedana sanna"ti adina namapannattatthaya, khandhapancakampi
ettavata pannayatiti attho. Yadidam namarupam saha vinnanenati yam idam
namarupam saha vinnanena annamannapaccayataya pavattati, ettavatati vuttam
hoti. Idam hettha niyyatavacanam 9-.
                          Attapannattivannana
      [117] Iti bhagava "gambhiro cayam ananda paticcasamuppado
gambhiravabhaso ca"ti padassa anusandhim dassetva idani "tantakulakajata"ti
@Footnote: 1 cha.Ma.i. pisaddo na dissati  2 i. uppajjeyyatha  3 cha.Ma. vacanamattameva
@4 cha.Ma.,i. napanavasena  5 i. tihipi imehi.  6 cha.Ma. khandhava  7 ka. vattatiti...
@  vattati  8 cha.Ma.,i. itthambhavo  9 cha.Ma. niyyatitavacanam, i. niyyatanavacanam
Padassa anusandhim dassento "kittavata ca"ti adikam desanam arabhi. Tattha
rupim va hi ananda parittam attananti adisu yo avaddhitam kasinanimittam
attati ganhati, so rupim parittam pannapeti. 1- Yo pana nanakasinalabhi hoti,
so tam kadaci nilo, kadaci pitakoti pannapeti. Yo vaddhitam kasinanimittam
attati ganhati, so rupim 2- anantam pannapeti. Yo va pana avaddhitakasinanimittam
ugghatetva nimittaphutthokasam va tattha pavatte cattaro khandhe va tesu
vinnanamattameva va attati ganhati, so arupim parittam pannapeti. Yo
vaddhitakasinanimittam 3- ugghatetva nimittaphutthokasam va tattha pavatte cattaro
khandhe va tesu vinnanamattameva va attati ganhati, so arupim 4- anantam 5-
pannapeti.
      [118] Tatranandati ettha tatrati tesu catusu ditthigatikesu.
Etarahi vati idaneva, na ito param. Ucchedavasenetam vuttam. Tathabhavim 6- vati
7- tathavase loke bhavim. Sassatavasenetam vuttam. Atatham va pana santanti atathasabhavam
samanam va. 8- Tathattayati tathabhavaya. Upakappessamiti sampadessami. Iminapi 9-
vivadam dasseti. Ucchedavadi hi "sassatavadino attanam atatham anucchedasabhavampi
samanam tathattaya 10- ucchedasabhavaya upakappessami, sassatavadam ca janapetva
ucchedavadameva nam gahessami"ti cintesi. 11- Sassatavadipi "ucchedavadino
attanam atatham asassatasabhavampi samanam tathattaya sassatabhavaya upakappessami,
ucchedavadam ca janapetva sassatavadameva nam gahessami"ti 12- cintesi.
      Evam santam khoti evam samanam rupim parittam attanam pannapayantanti 13-
attho. Rupinti rupakasinalabhim. Parittattanuditthi anusetiti paritto attati ayam
ditthi anuseti, sa pana na valli viya ca lata viya ca anuseti. Appahinatthena
@Footnote: 1 i. pannapeti evamuparipi.   2 ka. rupinam   3 cha.Ma.,i. vaddhitam nimittam.
@4 ka. arupinam   5 i. anattam.  6 cha.Ma.,i. tatthabhavim   7-7 cha.Ma.,i. tattha va
@ paraloke bhavim. 8 cha.Ma.,i. va saddo na dissati.  9 cha.Ma.,i. pi saddo na dissati.
@10 tathatthaya evamuparipi.   11 cha.Ma. cinteti evamuparipi.
@12 i. gahapessami.    13 pannapentanti, i. pannapenti evamuparipi.
Anusetiti veditabba. 1- Iccalam vacanayati tam puggalam evarupa ditthi anusetiti
vattum yuttam. Esa nayo sabbattha.
      Arupinti ettha pana arupakasinalabhim, arupakkhandhagocaram vati evamattho
datthabbo. Ettavata labhino cattaro, tesam antevasika cattaro, takkika
cattaro, tesam antevasika cattaroti atthato 2- solasaditthigatika dassita
honti.
                         Naattapannattivannana
      [119] Evam ye attanam pannapenti, te dassetva idani
ye na pannapenti, te dassetum "kittavata ca ananda"ti adimaha. Ke
pana na pannapenti?  sabbe tava ariyapuggala na pannapenti. Ye ca bahussuta
tipitakadhara dvipitakadhara ekapitakadhara, antamaso ekanikayampi sadhukam vinicchinitva
uggahitadhammakathikopi araddhavipassakopi puggalo, te na pannapentiyeva. 3-
Etesam hi patibhagakasine patibhagakasinamicceva sanna 4- hoti. Arupakkhandhesu ca
arupakkhandha icceva.
                        Attasamanupassanavannana
      [121] Evam ye na pannapenti, te dassetva idani ye te
pannapenti, te yasma ditthivasena samanupassitva pannapenti, sa 5- panesa 5-
samanupassana visativatthukaya sakkayaditthiya appahinatta hoti, tasma tam
visativatthukam sakkayaditthim dassetum puna kittavata ca 6- anandati adimaha,
      tattha vedanam va hiti imina vedanakkhandhavatthuka sakkayaditthi
kathita. 7- Appatisamvedano me attati imina rupakkhandhavatthuka. Atta me
@Footnote: 1 cha.Ma. veditabbo, i. veditabbam.   2 cha.Ma. attato    3 i. pannapetiyeva.
@4 cha.Ma. nanam.   5-5 cha.Ma. sa ca nesam, i. sa hi ca nesam.
@6 i. casaddo na dissati.   7 i. vutta.
Vediyati, vedanadhammo hi me attati imina sannasankharavinnanakkhandhavatthuka.
Idam hi khandhattayam vedanasampayuttatta vediyati. Etassa ca vedanadhammo
avippayuttasabhavo.
      [122] Idani tattha dosam dassento "tatrananda"ti adimaha.
Tattha tatrati tesu tisu ditthigatikesu. Yasmim ananda samayeti adi yo yo
yam yam vedanam attati samanupassati, tassa tassa attano kadaci bhavam, kadaci
abhavanti evamadidosadassanattham vuttam.
      [123] Aniccadisu hutva abhavato anicca. Tehi tehi karanehi
sangamma samagamma katati sankhata. Tam tam paccayam paticca samma karaneneva
uppannati paticcasamuppanna. Khayoti adi sabbam bhangassa vevacanam. Yam hi bhijjati,
tam khiyatipi vayatipi virajjatipi nirujjhatipi, tasma khayadhammati adi vuttam.
      Byaga meti vi agati byaga, vigato niruddho me attati attho.
Kim pana ekasseva tisupi kalesu "eso me atta"ti hotiti, kim pana na
bhavissati. Ditthigatikassa hi thusarasimhi nikkhittakhanukasseva 1- niccalata nama
natthi, vanamakkato viya annam ganhati, annam muncati. Aniccam sukham dukkham
vokinnanti 2- visesena tam tam vedanam attati samanupassanto aniccanceva
sukhanca dukkhanca attanam samanupassati, avisesena 3- vedanam attati samanupasasanto
vokinnam uppadavayadhammam attanam samanupassati. Vedana hi tividha
ceva uppadavayadhamma ca,  tancesa attati samanupassati. Iccassa anicco ceva
atta apajjati, ekakkhane ca bahunnam vedananam uppado. Tam 4- kho panesa
aniccam attanam anujanati,  na ekakkhane bahunnam vedananam uppatti atthi.
Imamattham sandhaya "tasmatihananda etenapetam nakkhamati" `vedana me atta'ti
samanupassitun"ti vuttam.
      [124] Yattha panavusoti yattha suddharupakkhandhe sabbaso vedayitam
natthi. Api nukho tatthati api nukho tasmim vedana virahite talavante vatapane
@Footnote: 1 i. nikhatakhanukasseva               2 cha.Ma. aniccasukhadukkhavokinnanti
@3 i. aviseseneva                  4 i. na kho panesa
Va asmiti evam ahamkaro uppajjeyyati attho. Tasmatihanandati yasma
suddharupakkhandho utthaya asmiti 1- na vadati, tasma etenapi etam nakkhamatiti
attho.
      [125] Api nukho tattha ayamahamasmiti siyati api nukho tesu
vedanadhammesu tisu khandhesu ekakkhandhopi 2- ayam nama ahamasmiti evam vattabbo
siya. Athava vedananirodha saheva vedanaya niruddhesu tesu tisu khandhesu api
nukho ayamahamasmiti va ahamasmiti va uppajjeyyati attho. Athayasma
anando sasavisanassa tikhinabhavam viya tam asampaticchanto no hetam bhanteti aha.
      Ettavata kim kathitam hoti? vattakatha kathita hoti. Bhagava hi
Vattakatham kathento katthaci avijjasisena kathesi, 3- katthaci  tanhasisena, katthaci
ditthisisena. Tattha "purima bhikkhave koti na pannayati avijjaya `ito pubbe
avijja nahosi, atha paccha sambhavi'ti, evancidam bhikkhave vuccati. Atha ca pana
pannayati idappaccaya avijja"ti 4- evam avijjasisena kathita. "purima bhikkhave
koti na pannayati bhavatanhaya `ito pubbe bhavatanha nahosi, atha paccha
sambhavi'ti, evancidam bhikkhave vuccati. Atha ca pana pannayati idappaccaya
bhavatanhati 5- evam tanhasisena kathita. "purima bhikkhave koti na pannayati
bhavaditthiya `ito pubbe bhavaditthi nahosi, atha paccha sambhavi'ti, evancidam
bhikkhave vuccati. Atha ca pana pannayati idappaccaya bhavaditthi"ti evam ditthisisena
kathita. Idhapi ditthisiseneva kathita. Ditthigatiko hi sukhadivedanam attati
gahetva ahamkaramamamkaraparamasavasena sabbabhavayonigativinnanatthitisattavasesu
tato tato cavitva tattha tattha upapajjanto mahasamudde vatukkhittanava viya
sattam samitam paribbhamati, vattato sisam ukkhipitumyeva na sakkoti.
      [126] Iti bhagava paccayakaramulhassa ditthigatikassa ettakena
kathamaggena vattam kathetva idani vivattam kathento yato kho pana ananda
bhikkhuti adimaha.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. ahamasmiti   2 cha.Ma.,i. ekadhammopi.   3 i. katheti evamuparipi.
@4 an. dasaka 24/61/90 avijjasutta      5 an. dasaka 24/62/92 tanhasutta
      Tanca pana vivattakatham bhagava desanasu kusalataya 1- visatthakammatthanam
navakammadivasena vikkhittapuggalam anamasitva karakassa satipatthanaviharino
puggalassa vasena arabhanto neva vedanam attanam samanupassatiti adimaha. Evarupo
hi bhikkhu "yamkinci rupam atitanagatapaccuppannam ajjhattam va bahiddha va
olarikam va sukhumam va hinam va panitam  va yam dure va santike va, sabbam
rupam aniccato vavatthapeti, ekam sammasanam dukkhato vavatthapeti, ekam sammasanam
anattato vavatthapeti, ekam sammasanan"ti 2- adina nayena vuttassa
sammasanananassa vasena sabbadhammesu pavattatta neva vedanam attanam 3- samanupassati,
na anne 4- dhamme, 4- so evam asamanupassanto na kinci loke upadiyatiti
khandhalokadibhede loke rupadisu dhammesu kinci ekam dhammampi attati va
attaniyanti va na upadiyati.
      Anupadiyam ca na paritassatiti anupadiyanto tanhaditthimanaparitassanayapi
na paritassati. Aparitassanti aparitassamano. Paccattanneva parinibbayatiti
attanava kilesaparinibbanena parinibbayati, evam parinibbutassa panassa
paccavekkhanapavattidassanattham khina jatiti adi vuttam.
      Iti sa ditthiti ya tatha vimuttassa arahato ditthi, sa evam
ditthi. "itissa ditthi"tipi patho. So 5- tatha vimutto araha, evam assa
ditthiti attho. Tadakallanti tam na yuttam. Kasma? evam hi sati "araha na
kinci janati"ti vuttam bhaveyya, evam natva vimuttanaca arahantam "na kinci
janati"ti vattum na yuttam. Teneva catunnampi nayanam avasane "tam kissa hetu"ti
adimaha.
      Tattha yavatananda adhivacananti yattako adhivacanasankhato voharo
atthi. Yavata adhivacanapathoti yattako adhivacanapatho, khandha ayatanani dhatuyo
va atthi. Esa nayo sabbattha. Pannavacaranti pannaya avacaritabbam
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. kusalatta.  2 khu. pati 31/48 sammasananananiddesa   3 cha.Ma. attati.
@4-4 cha.Ma. na annam so evam i. na anna' dhammam so evam       5 cha.Ma.,i. yo
Khandhapancakam. Tadabhinnati tam abhijanitva. Ettakena bhagavata kim dassitam.
Tantakulakapadasseva anusandhi dassita. 1-
                        Sattavinnanatthitivannana
      [127] Idani yo so 2- "na pannapeti"ti vutto, so yasma
gacchanto gacchanto ubhatobhagavimutto nama hoti. Yo ca "na samanupassati"ti
vutto, so yasma gacchanto gacchanto pannavimutto nama hoti. Tasma tesam
hettha vuttanam dvinnam bhikkhunam nigamanam ca namam cadassetum satta kho ima
ananda vinnanatthitiyoti adimaha.
      Tattha sattati patisandhivasena vutta, arammanavasena sangitisutte 3-
vutta catasso agamissanti. Vinnanam titthati etthati vinnanatthiti,
vinnanapatitthanassetam adhivacanam. Dve ca ayatananiti dve nivasanatthanani.
Nivasanatthananca idhayatananti adhippetam. Teneva vakkhati "asannisattayatanam 4-
nevasannanasannayatanameva dutiyanti. Kasma panetam sabbam gahitanti?
vattapariyadanattham. Vattam hi na suddhavinnanatthitivasena va suddhayatanavasena va
pariyadanam gacchati, bhavayonigatisattavasavasena pana gacchati, tasma sabbemetam gahitam.
Idani anukkamena tamattham vibhajanto katama sattati adimaha.
      Tattha seyyathapiti nidassanatthe nipato, yatha manussati attho.
Aparimanesu hi cakkavalesu aparimananam manussanam vannasanthanadivasena
dvepi ekasadisa natthi. Yepi hi katthaci yamakabhataro vannena va santhanena
va ekasadisa honti, tesampi alokitavilokitakathitahasitagamanathanadihi viseso
hotiyeva. Tasma nanattakayati vutta. Patisandhisanna pana nesam tihetukapi
dvihetukapi ahetukapi honti, "nanattasannino"ti vutta.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. dassito                    2 cha.Ma. so na dissati
@3 di. pati 11/311/203 sangitisutta (18)    4 cha.Ma., i. asannasattayatanam.
      Ekacce ca devati chakamavacaradeva. Tesu hi kesanci kayo nilo
hoti, kesanci pitakadivanno. Sanna pana nesam dvihetukapi tihetukapi
honti ahetuka natthi.
      Ekacce ca vinipatikati catuapayavinimuttaka uttaramata yakkhini,
piyankaramata, pussamitta 1- dhammaguttati evamadika vemanikapeta. 2- Etesam hi
pitaodatakalamangurucchavisamavannadivasena ceva kisathularassadighavasena ca kayo
nana hoti, manussanam viya dvihetukatihetukahetukavasena sannapi. Te pana deva
viya na mahesakkha, kapanamanussa viya appesakkha, dullabhaghasacchadana dukkhapilita
viharanti. Ekacce kalapakkhe dukkhita junhapakkhe sukhita honti, tasma
sukhasamussayato vinipatitatta vinipatikati vutta. Ye panettha tihetuka tesam
dhammabhisamayopi hoti,  piyankaramata hi yakkhini paccusasamaye anuruddhattherassa
dhammam sajjhayato sutva:-
                "ma saddamakari piyankara
                bhikkhu dhammapadani bhasati.
                Apica dhammapadam vijaniya
                patipajjema hitaya no siya.
                Panesu ca sannamamase 3-
                sampajanamusa na bhanama se
                sikkhema susilyamattano
                api muccema pisacayoniya"ti. 4-
      Evam puttakam sannapetva tamdivasam sotapattiphalam patta. Uttaramata
pana bhagavato dhammam sutvava sotapanna jata.
      Brahmakayikati brahmaparisajja brahmapurohita mahabrahmano.
Pathamabhinibbattati te sabbepi pathamena jhanena abhinibbatta. Tesu
@Footnote: 1 cha.Ma. phussamitta. i. punabbasumitta  2 cha.Ma., i. anne ca vemanika peta.
@3 ka. samyamamase    4 sam.saga. 15/240/252 piyankarasutta
Brahmaparisajja pana parittena abhinibbatta, tesam kappassa tatiyo bhago
ayuppamanam. Brahmapurohita majjhimena, tesam upaddhakappo ayuppamanam,
kayo ca tesam vippharikataro hoti. Mahabrahmano panitena, tesam kappo
ayuppamanam, kayo pana tesam ativippharikatarova 1- hoti. Iti te kayassa
nanatta, pathamajjhanavasena sannaya ekatta nanattakaya ekattasanninoti
veditabba.
      Yatha ca te, evam catusu apayesu satta. Nirayesu hi kesanci
gavutam, kesanci addhayojanikam, kesanci yojanam attabhavo hoti, devadattassa
pana yojanasatiko jato. Tiracchanesupi keci khuddaka, keci mahanta. Pittivisayesu 2-
keci satthihattha honti, keci sattatihattha, keci asitihattha, keci suvanna, keci
dubbanna honti. Tatha kalakanjika 3- asuRa. Apicettha dighapitthikapeta nama
satthiyojanikapi honti. Sanna pana sabbesampi akusalavipakahetukapi 4- honti.
Iti apayikapi nanattakaya ekattasanninotveva sankhayam gacchanti.
      Abhassarati dandaukkaya acci viya etesam sarirato abha chijjitva
chijjitva patanti viya saratiti 5- abhassaRa. Tesu catukkapancakanayesu 6-
dutiyatatiyajjhanadvayam parittam bhavetva upapanna parittabha nama honti,
tesam dve kappa ayuppamanam. Majjhimam bhavetva upapanna appamanabha
nama honti. Tesam cattaro kappa ayuppamanam. Panitamva bhavetva upapanna
abhassara nama honti, tesam attha kappa ayuppamanam. Idha pana
ukkatthaparicchedavasena sabbepi te gahita. Sabbesampi 7- tesam kayo ekavippharova
hoti, sanna pana avitakkavicaramatta va avitakkavicara vati nana.
      Subhakinhati 8- subhena okinna vikinna, subhena sarirappabhavannena
ekaghanati attho. Etesam hi abhassaranam viya na chijjitva chijjitva
@Footnote: 1 cha.Ma. ativipphariko, i. ativippharikova. 2 cha.Ma. pettivisayepi,
@  i. pettivisayesupi.  3 i. kalakanja.  4 cha.Ma.,i....ahetukava.  5 cha.Ma. sarati
@  vissaratiti, i. sarati visaratiti.          6 cha.Ma. pancakanayena, i. pancakanaye
@7 cha.Ma.,i. sabbesanhi.               8 i. subhakinna evamuparipi
Pabha gacchati. Pancakanaye pana parittamajjhimapanitassa catutthajjhanassa vasena
solasadvattimsacatusatthikappayuka parittasubha appamanasubha subhakinha nama
hutva nibbattanti. Iti sabbepi te ekattakaya ceva catutthajjhanasannaya
ekattasannino cati veditabba. Vehapphalapi ca catutthavinnanatthitimeva bhajanti.
Asannisatta 1- vinnanabhava ettha sangaham na gacchanti, sattavasesu
gacchanti.
      Suddhavasapi vivattapakkhe thita, na sabbakalika kappasatasahassampi
asankheyyampi buddhasunne loke na uppajjanti. Solasakappasahassabbhantare
buddhesu uppajjantesuyeva uppajjanti. Dhammacakkappavattassa bhagavato
khandhavaratthanasadisa honti, tasma neva vinnanatthitim na sattavasam bhajanti.
Mahasivatthero pana "na kho pana so sariputta sattavaso sulabharupo, yo maya
anavutthapubbo 2- imina dighena addhuna annatra suddhavasehi devehi"ti 3-
imina suttena suddhavasapi catutthavinnanatthitim catutthasattavasamyeva bhajantiti
vadati, tam apatibahiyatta suttassa anunnatam.
      Sabbaso rupasannananti adinam attho visuddhimagge vutto.
Nevasannanasannayatanam pana yatheva sannaya, evam vinnanassapi sukhumatta
neva vinnanam navinnanam. Tasma vinnanatthitisu avatva ayatanesu vuttam.
      [128] Tatrati tasu vinnanatthitisu. Tanca pajanatiti tanca
vinnanatthitim pajanati. Tassa ca samudayanti "avijjasamudaya rupasamudayo"ti 4-
adina nayena tassa samudayanca pajanati. Tassa ca atthangamanti  "avijjanirodha
rupanirodho"ti 5- adina nayena tassa atthangamanca pajanati. Assadanti
yam rupam .pe. Yam vinnanam paticca uppajjati sukham somanassam, ayam vinnanassa
assadoti 6- evam tassa assadanca pajanati. Adinavanti yam rupam .pe. Yam
vinnanam aniccam dukkham viparinamadhammam, ayam  vinnanassa adinavoti 6- evam
tassa adinavanca pajanati. Nissarananti yo rupasmim .pe. Yo vinnane
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. asannasatta.   2 cha.Ma. anivutthapubbo.   3 Ma.mu. 12/160/124
@ mahasihanadasutta  4 khu.pati. 31/106/79 udayabbayanananiddesa  5 khu.pati. 31/107/80
@ udayabbayanananiddesa (saya)   6 sam.khandha. 17/26/23 assadasutta.
Chandaragavinayo chandaragappahanam idam vinnanassa nissarananti 1- evam tassa
nissarananca pajanati. Kallam nu  tenati yuttam nu tena bhikkhuna tam vinnanatthitim
tanhamanaditthinam vasena ahanti va mamanti va abhinanditunti etenupayena
sabbattha attho veditabbo. Yattha pana rupam natthi, tattha catunnam khandhanam
vasena, yattha vinnanam natthi, tattha ekassa khandhassa vasena samudayadayo 2-
yojetabba. 2- Aharasamudaya, aharanirodhati amdam cettha padam na yojetabbam.
      Yato kho ananda bhikkhuti yada kho ananda bhikkhu. Anupada
vimuttoti catuhi upadanehi aggahetva vimutto. Pannavimuttoti pannaya
vimutto, attha vimokkhe asacchikatva pannabaleneva namakayassa ca rupakayassa
ca appavattim katva vimuttoti attho. So sukkhavipassako ca pathamajjhanadisu
annatarasmim thatva arahattam patto cati pancavidho hoti. 3- Vuttampi cetam
"katamo ca puggalo pannavimutto, idhekacco puggalo na heva kho attha
vimokkhe kayena phusitva viharati, pannaya cassa disva asava parikkhina
honti, ayam vuccati puggalo pannavimutto"ti. 4-
                          Atthavimokkhavannana
      [129] Evam ekassa bhikkhuno nigamananca namanca dassetva
itarassa dassetum attha kho imeti adimaha. Tattha vimokkhoti kenatthena
vimokkho? adhimuccanatthena. Ko panayam adhimuccanattho nama? paccanikadhammehi ca
sutthu muccanattho, arammane ca abhirativasena sutthu muccanattho, pitu anke
visatthangapaccangassa darakassa sayanam viya aniggahitabhavena nirasankataya
arammane pavattatiti 5- vuttam hoti. Ayam panattho pacchime vimokkhe natthi,
purimesu sabbesu atthi.
      Rupi rupani passatiti ettha ajjhattam kesadisu nilakasinadisu
nilakasinadivasena uppaditam rupajjhanam rupam, tadassatthiti rupi. Bahiddha rupani
@Footnote: 1 sam.khandha. 17/26/23 assadasutta  2-2 cha.Ma. samudayo yojetabbo  3 cha.Ma. hotiti na
@dissati  4 abhi.pu. 36/41/145, ekakapuggalapannatti, 36/151/234 navakaniddesa (saya)
@5 cha.Ma. pavattiti
Passatiti bahiddhapi nilakasinadini rupani jhanacakkhuna passati. Imina
ajjhattabahiddhavatthukesu kasinesu uppaditajjhanassa puggalassa cattari
rupavacarajjhanani dassitani. Ajjhattam arupasanniti ajjhattam na rupasanni, attano
kesadisu anuppaditarupavacarajjhanoti attho. Imina bahiddha parikammam katva
bahiddhava uppaditajjhanassa puggalassa rupavacarajjhanani dassitani.
      Subhanteva adhimutto hotiti imina suvisuddhesu niladisu vannakasinesu
jhanani dassitani. Tattha kincapi anto appanayam subhanti abhogo
natthi, yo pana suvisuddham subham kasinam arammanam karitva viharati, so yasma
subhanti adhimutto hotiti vattabbatam apajjati. Tasma evam desana kata.
Patisambhidamagge pana "katham subhanteva adhimutto hotiti vimokkho, idha bhikkhu
mettasahagatena cetasa ekam disam pharitva viharati .pe. Mettaya bhavitatta
satta apatikula honti. Karunamuditaupekkhasahagatena cetasa ekam disam pharitva
viharati .pe. Upekkhaya bhavitatta satta apatikula honti. Evam subhanteva
adhimutto hotiti vimokkho"ti 1- vuttam.
      Sabbaso rupasannananti adisu yam vattabbam, tam sabbam visuddhimagge
vuttameva. Ayam atthamo vimokkhoti ayam catunnam khandhanam sabbaso visuddhatta
vimuttatta atthamo uttamo vimokkho nama.
      [130] Anulomanti adito patthaya yava pariyosana. Patilomanti
pariyosanato patthaya yava adito. Anulomapatilomanti idam atipagunatta
samapattinam athatvava ito cito ca sancaranavasena vuttam. Yatthicchakanti
okasaparidipanam, yattha yattha okase icchati. Yadicchakanti samapattiparidipanam, 2-
yam yam samapattim icchati. Yavaticchakanti addhanaparicchedadipanam, yavatakam addhanam
icchati. Samapajjatiti tam tam samapattim pavisati. Vutthatiti tato vutthaya titthati.
      Ubhatobhagavimuttoti dvihi bhagehi vimutto, arupasamapattiya rupakayato
vimutto maggena namakayato vimuttoti. Vuttampi. Cetam:-
@Footnote: 1 khu. pati. 31/476/359 vimokkhakatha (saya)         2 cha.Ma., i. samapattidipanam
                "acci yatha vatavegena khittam 1- (upasivati bhagava)
                attham paleti na upeti sankham 2-
                evam muni namakaya vimutto
                attham paleti na upeti sankhanti. 3-
      So panesa ubhatobhagavimutto akasanancayatanadisu annatarato
vutthaya arahattam patto ca anagami hutva nirodha vutthaya arahattam patto
cati pancavidho hoti. 4- Keci pana "yasma rupavacaracatutthajjhanampi duvangikam
upekkhasahagatam, arupavacarajjhanampi tadisameva. Tasma rupavacaracatutthajjhanato
vutthaya arahattam pattopi ubhatobhagavimutto"ti. Ayam pana ubhatobhagavimuttapanho
hetthalohapasadepi 5- samutthahitva tepitakacullasumanattherassa 6- vannanam nissaya
cirena vinicchayam patto.
      Girivihare kira therassa antevasiko ekassa pindapatikassa mukhatova
tam panham sutva aha "avuso hetthalohapasade amhakam acariyassa dhammam
vannayato na kenaci sutapubban"ti. Kim pana bhante thero avacati?
rupavacaracatutthajjhanam kincapi duvangikam upekkhasahagatam, kilese vikkhambheti,
kilesanam pana asannapakkhepi ruparammanatthane 7- samudacarati. Ime hi kilesa
nama pancavokarabhave niladisu annatramarammanam upanissaya samudacaranti,
rupavacarajjhananca tam arammanam na samatikkamati. Tasma sabbaso rupam nivattetva
arupajjhanavasena kilese vikkhambhetva arahattam pattova ubhatobhagavimuttoti idam
avuso thero avaca. Idanca  pana vatva idam suttam ahari "katamo ca puggalo
ubhatobhagavimutto. Idhekacco puggalo attha vimokkhe kayena phusitva viharati,
pannaya cassa disva asava parikkhina honti, ayam vuccati puggalo
ubhatobhagavimutto"ti. 8-
      Imaya ca ananda ubhatobhagavimuttiyati ananda ito ubhatobhagavimuttito.
Sesam sabbattha uttanamevati.
                     Mahanidanasuttavannana nitthita.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. khitta   2 ka. samkhyam evamuparipi   3 khu.su. 25/1081/539
@  upasivamanavakapanha   4 cha.Ma. hotiti na dissati   5 cha.Ma.,i. pi saddo na dissati
@6 cha.Ma. tipitakaculasumanattherassa    7 cha.Ma.,i. asannapakkhe viruhanatthane
@8 abhi.pu. 36/40/145 ekakapuggalapannatti



             The Pali Atthakatha in Roman Book 5 page 78-114. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=5&A=2001&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=5&A=2001&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=10&i=57              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=10&A=1455              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=10&A=1340              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=10&A=1340              Contents of The Tipitaka Volume 10 http://84000.org/tipitaka/read/?index_10

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]