ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 51 : PALI ROMAN Buddha.A. (madhurattha.)

page81.

Atha kho te bhikkhu therassa vacanam sutva attano attano pattacivaramadaya suvammita viya mahanaga pabhinnakilesa chinnabandhana appiccha santuttha pavivitta asamsattha silasamadhipannavimuttivimuttinanadassanasampanna taramana sannipatimsu. Tena vuttam:- [49] "sadhuti te patissutva nipaka samvutindriya pattacivaramadaya taramana upagamun"ti. Tattha sadhuti ayam sadhusaddo ayacanasampaticchanasampahamsanasundaradisu dissati. Tatha hesa "sadhu me bhante bhagava sankhittena dhammam desetu"tiadisu 1- ayacane dissati. "sadhu bhanteti kho so bhikkhu bhagavato bhasitam abhinanditva anumoditva"tiadisu 2- sampaticchane. "sadhu sadhu sariputta"ti adisu 3- sampahamsane. "sadhu dhammaruci raja sadhu pannanava naro sadhu mittanamaddubbho papassakaranam sukhan"ti- adisu 4- sundare. Idha sampaticchane. Tasma sadhu sutthuti therassa vacanam sampaticchitvati attho. 5- Nipakati pandita pannavanta. Samvutindriyati indriyesu guttadvara, indriyasamvarasamannagatati attho. Taramanati turina. Upagamunti theram upasankamimsu. [50-51] Idani dhammasenapatissa pavattim dassentehi sangitikarakehi "khinasavehi vimalehi"tiadigathayo vutta. Tattha dantehiti kayena ca cittena ca dantehi. Uttame dameti arahatte, nimittatthe bhummam datthabbam. Tehi bhikkhuhiti @Footnote: 1 sam.sala. 18/131/89 (sya) sam.maha. 19/381/143, an.catukka. 21/257/276 @2 Ma.u. 14/86/67 3 di.pa. 11/349/240 @4 khu.ja. 28/50/20 (sya) 5 su.vi. 1/189/154-5, pa.su. 1/1/20, sa.pa. 2/8

--------------------------------------------------------------------------------------------- page82.

Pancahi bhikkhusatehi. Mahaganiti siladihi ca sankhyavasena ca mahanto gano assa atthiti mahagani, nanapadavasena va siladihi gunehi mahanto ganoti mahagano, mahagano assa atthiti mahagani. Lalanto devova gaganeti iddhivilasena vilasento devo viya gaganatale bhagavantam upasankamiti attho. [52] Idani "te itthambhuta upasankamimsu"ti upasankamavidhanadassanattham "ukkasitanca khipitan"tiadi 1- araddham. Tattha ukkasitancati ukkasita- saddanca. Khipitanti khipitasaddanca ajjhupekkhiyati upekkhitva, tam ubhayam akatvati adhippayo. Subbatati suvimaladhutaguna. Sappatissati sahapatissaya, nicavuttinoti attho. [53] Sayambhunti sayameva annapadesam vina paramiyo puretva adhigatabuddhabhavanti attho. Accuggatanti abhinavoditam. Candamvati candam viya, nabhe jalantam bhagavantam gagane candam viya passantiti evam padasambandho datthabbo. Idhapi yathasaddo nipatamattova. [54] Vijjumvati vijjughanam viya. Yadi ciratthitika acirappabha assa tadisanti attho. Gagane yathati akase yatha, idhapi yathasaddo nipatamattova. Ito parampi idisesu thanesu yathasaddo nipatamattoti datthabbo. [55] Rahadamiva vippasannanti atigambhiravitthatam maharahadam viya anavilam vippasannam salilam. Suphullam padumam yathati suvikasitapadumavanam rahadamivati attho datthabbo. "suphullam kamalam yatha"tipi patho, tassa kamaniyabhavena suphullam kamalavanamivati attho. [56] Atha te bhikkhu dhammasenapatippamukha anjalim sirasi katva dasabalassa cakkalankatatalesu padesu nipatimsuti attho. Tena vuttam "anjalim @Footnote: 1 Si.,Ma. khipitancati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page83.

Paggahetvana, tutthahattha pamodita"tiadi. Tattha nipatantiti nipatimsu, vandimsuti attho. Cakkalakkhaneti cakkam lakkhanam yasmim pade so pado cakkalakkhano, tasmim cakkalakkhane. Jativasena "pade"ti vuttam, satthuno cakkalankatatalesu padesu nipatimsuti attho. [57] Idani tesam kesanci theranam namam dassentehi "sariputto mahapanno, korandasamasadiso"tiadigathayo vutta. Tattha korandasamasadisoti korandakusumasadisavanno, yadi evam "korandasamo"ti va "korandasadiso"ti va vattabbam, kim dvikkhattum "samasadiso"ti vuttanti ce? nayam doso, tadiso korandasamatta korandasadisabhaveneva korandasamasadiso. Na panadhikavacanavasenati adhippayo. Samadhijjhanakusaloti ettha ayam kusalasaddo tava arogyanavajjacheka- sukhavipakadisu dissati. Ayam hi "kacci nu bhoto kusalam, kacci bhoto anamayan"ti- adisu 1- arogye dissati. "katamo pana bhante kayasamacaro kusalo? yo kho maharaja kayasamacaro anavajjo"ti 2- evamadisu anavajje. "kusalo tvam rathassa angapaccanganan"tiadisu 3- cheke. "kusalassa kammassa katatta upacitatta"ti- adisu 4- sukhavipake. Idha pana cheke datthabbo 5- vandateti vanditattha. [58] Gajjitati gajjantiti gajjita. Kalameghovati nilasaliladharo viya gajjita iddhivisayeti adhippayo. Niluppalasamasadisoti nilakuvalayasadisavanno. Hettha vuttanayenevetthapi attho veditabbo. Moggallanoti evamgottavasena laddhanamo kolito. [59] Mahakassapopi cati uruvelakassapanadikassapagayakassapakumarakassape khuddanukhuddake there upadaya ayam maha, tasma "mahakassapo"ti vutto. @Footnote: 1 khu.ja. 27/2113/433, khu.ja. 28/151/61 (sya) @2 Ma.Ma. 13/361/348 3 Ma.Ma. 13/87/64 @4 abhi.san. 34/431/120 5 abhi.A. 1/86

--------------------------------------------------------------------------------------------- page84.

Pi cati sambhavanasampindanattho. Uttattakanasannibhoti santattasuvannasadisachavivanno. Dhutaguneti ettha kilesadhunanato dhammo dhuto nama, dhutaguno nama dhutadhammo. Katamo pana dhutadhammo nama? appicchata santutthita sallekhata pavivekata idamatthikatati ime dhutangacetanaya parivarabhuta panca dhamma "appicchamyeva nissaya"tiadivacanato dhutadhamma nama. Atha va kilese dhunanato nanam dhutam nama, tasmim dhutagune. Agganikkhittoti aggo settho kotibhutoti thapito. "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam dhutavadanam yadidam mahakassapo"ti 1- thanantare thapitoti attho. Ayam pana aggasaddo adikoti- kotthasasetthadisu dissati. Tatha hesa "ajjatagge samma dovarika avarami dvaram niganthanam niganthinan"tiadisu 2- adimhi dissati. "teneva angulaggena tam angulaggam paramaseyya, 3- ucchaggam veluggan"tiadisu kotiyam. "ambilaggam va madhuraggam va "4- anujanami bhikkhave viharaggena va parivenaggena va bhajetun"tiadisu 5- kotthase. "yavata bhikkhave satta apada va dvipada va .pe. Tathagato tesam aggamakkhayati"tiadisu 6- setthe. Svayamidha setthe datthabbo. Kotiyampi vattati. Thero attano thane settho ceva kotibhuto ca. Tena vuttam "agganikkhitto"ti, aggo settho kotibhutoti attho. 7- Thomitoti pasamsito. Devamanussadihi. Satthu vannitoti satthara vannito thuto "kassapo bhikkhave candupamo kulani upasankamati apakasseva kayam apakassa cittam niccanavako kulesu appagabbho"ti 8- evamadihi anekehi suttanayehi vannito pasattho, sopi bhagavantam vandatiti attho. @Footnote: 1 an.ekaka. 20/191/23 2 Ma.Ma. 13/70/47 3 abhi.ka. 37/1073/343 @4 an.catukka. 21/34/39 5 vi.cula. 7/318/89, su.vi. 1/250/212 @6 an.catukka. 21/34/39, su.vi. 1/250/212 7 su.vi. 1/250/212 @8 sam.ni. 16/146/190

--------------------------------------------------------------------------------------------- page85.

[60] Dibbacakkhunanti dibbam cakkhu yesam atthi te dibbacakkhu, tesam dibbacakkhunam bhikkhunam aggo setthoti attho. Yathaha "edaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam dibbacakkhukanam yadidam anuruddho"ti. 1- Anuruddhatthero bhagavato culapituno amitodanassa nama sakkassa putto mahanamassa kanitthabhata mahapunno paramasukhumalo, so attasattamo nikkhamitva agarasma anagariyam pabbajito, tassa pabbajjanukkamo samghabhedakakkhandhake 2- agatova, avidurevati bhagavato santikeyeva. [61] Apattianapattiyati apattiyanca anapattiyanca kovido. Satekicchayati sappatikammayapi cati attho. Tattha sappatikamma sa chabbidha hoti. Appatikamma sa parajikapatti. "apattianapattiya, satekicchaya kovido"tipi patho, soyeva attho. Vinayeti vinayapitake. Agganikkhittoti "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam vinayadharanam yadidam upali"ti 3- etadaggatthane thapitoti attho. Upaliti upalitthero. Satthu vannitoti satthara vannito pasattho. Thero kira tathagatasseva santike vinayapitakam ugganhitva bharukacchakavatthum 4- ajjukavatthum 5- kumarakassapavatthunti 6- imina tini vatthuni sabbannutannanena saddhim samsanditva kathesi. Tasma thero vinayadharanam bhikkhunam aggoti evamadina nayena satthara vannitoti vutto. [62] Sukhumanipunatthapatividdhoti patividdhasukhumanipunattho, patividdhaduddasa- nipunatthoti attho. Kathikanam pavaroti dhammakathikanam settho. "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam dhammakathikanam yadidam punno mantaniputto"ti 7- @Footnote: 1 an.ekaka. 20/192/23 2 vi.cula. 7/330/112 3 an.ekaka. 20/228/25 @4 vi.mahavi. 1/78/52 5 vi.mahavi 1/158/90 @6 Ma.mu. 12/249/211 7 an.ekaka. 20/196/23

--------------------------------------------------------------------------------------------- page86.

Etadaggapaliyam aropito. Tena vuttam "kathikanam pavaro"ti. Ganiti sasamgho. Therassa kira santike pabbajita kulaputta pancasata ahesum. Sabbepi te dasabalassa jatabhumika jataratthavasino sabbeva khinasava sabbeva dasakathavatthu- labhino. Tena vuttam "gani"ti. Isiti esati gavesati kusale dhammeti isi. Mantaniya puttoti mantaniya nama brahmaniya putto. Punnoti tassa namam. Vissutoti attano appicchatadihi gunehi vissuto. Annasikondannatthero pana satthari abhisambodhim patva pavattitavaradhammacakke anupubbena agantva rajagaham upanissaya viharante kapilavatthum agantva attano bhagineyyam punnam nama manavam pabbajetva bhagavantam vanditva apucachitva nivasatthaya sayam chaddantadaham gato. Punno pana bhagavantam dassanaya therena saddhim agantva "mayham pabbajitakiccam matthakam papetva dasabalassa santikam gamissami"ti kapilavatthupureyeva 1- ohino, so yonisomanasikaram karonto nacirasseva arahattam patva bhagavantam upasankami. Ettha pana anuruddhatthero ca upalitthero ca ime dvea thera bhagavato kapilavatthupuram pavisitva natisamagamadivase pabbajita viya dassita, tam pana khandhakapaliya atthakathaya ca na sameti. Vimamsitva gahetabbam. Atha sattha sariputtattheradinam pancannam bhikkhusatanam cittacaramannaya attano gune kathetumarabhi. Tena vuttam:- [63] "etesam cittamannaya opammakusalo muni kankhacchedo mahaviro kathesi attano gunan"ti. Tattha opammakusaloti upamaya kusalo. Kankhacchedoti sabbasattanam samsayacchedako. @Footnote: 1 cha.Ma. kapilapureyeva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page87.

Idani ye gune kathesi. Te dassetum:- [64] "cattaro te asankhyeyya koti yesam na nayati sattakayo ca akaso cakkavala canantaka buddhananam appameyyam na sakka ete vijanitun"ti 1- vuttam. Tattha cattaroti gananaparicchedo. Eteti idani vattabbe atthe nidasseti. Asankhyeyyati sankhyatumasakkuneyyatta asankhyeyya, gananapatham vitivattati attho kotiti adi va anto va mariyada. Yesanti yesam catunnam asankhyeyyanam. Na nayatiti na pannayati. Idani te vuttappakare cattaro asankhyeyye dassetum "sattakayo"tiadi vuttam. Sattakayoti sattasamuho, sattakayo ananto aparimano appameyyo. Tatha akaso akasassapi anto natthi. Tatha cakkavalani anantani eva. Buddhananam sabbannutannanam appameyyam. Na sakka ete vijanitunti yasma panete ananta, tasma na sakka vijanitum. [65] Idani sattha attano iddhivikubbane sanjatacchariyabbhutanam devamanussadinam kinnametam acchariyam, itopi visitthataram acchariyam abbhutam atthi, mama tam sunathati dhammadesanam vaddhento:- "kimetam acchariyam loke yam me iddhivikubbanam anne bahu acchariya abbhuta lomahamsana"ti.- adimaha. Tattha kinti patikkhepavacanam. Etanti idam iddhivikubbanam sandhayaha. Yanti yamsaddo "yam tam apucchimha akittayino, annam tam pucchama tadingha @Footnote: 1 khu.buddha. 33/64/445

--------------------------------------------------------------------------------------------- page88.

Bruhi"tiadisu 1- upayogavacane dissati. "atthanametam bhikkhave anavakaso, yam ekissa lokadhatuya dve arahanto sammasambuddha"ti 2- ettha karanavacane. "yam vipassi bhagava kappe udapadi"ti 3- ettha bhumme. "yam kho me bhante devanam tavatimsanam sammukha sutam sammukha patiggahitam, arocemi tam bhagavato"ti- adisu 4- paccattavacane. Idhapi paccattavacane datthabbo. "anne bahu mama acchariya abbhutavisesa santiti dipeti. Idani te acchariye dassento:- [66] "yadaham tusite kaye santusito namaham tada dasasahassi samagamma yacanti panjali maman"ti- adimaha. Tattha yadati yasmim kale. Ahanti attanam niddisati. Tusite kayeti tusitasankhate devanikaye. Yada panaham samattimsa paramiyo puretva panca mahapariccage pariccajitva natatthacariyalokatthacariyabuddhatthacariyanam kotim patva sattasatakamahadanani datva sattakkhattum pathavim kampetva vessantarattabhavato cavitva dutiye cittavare tusitabhavane nibbatto tadapi santusito nama devaraja ahosim. Dasasahassi samagammati dasasahassacakkavalesu devata sannipatitvati attho. Yacanti panjali mamanti mam upasankamitva "marisa taya dasa paramiyo purentena na sakkasampattim na marasampattim na brahmasampattim na cakkavattisampattim patthentena purita, lokanittharanatthaya pana buddhattam patthayamanena purita, so tava kalo marisa buddhattaya samayo marisa buddhattaya"ti yacanti mamanti. Tena vuttam:- @Footnote: 1 khu.su. 25/1059/535, khu.maha. 29/506/337 (sya) khu.cula. 30/161/81 (sya) @2 an.ekaka. 20/277/29, Ma.u. 14/129/115, abhi.vi. 35/809/410 @3 di.maha. 10/4/2 4 di.maha. 10/293/189

--------------------------------------------------------------------------------------------- page89.

[67] "kalo kho te 1- mahavira uppajja matukucchiyam sadevakam tarayanto bujjhassu amatam padan"ti. Tattha kalo teti kalo tava, ayameva va patho. Uppajjati patisandhim ganha, "okkama"tipi patho. Sadevakanti sadevakam lokanti attho. Tarayantoti ettha paramiyo purentopi tarayati nama, paramiyo matthakam papentopi tarayati nama, vessantarattabhavato cavitva tusitapure patisandhim gahetva satthivassasata- sahassadhikani sattapannasavassakotiyo tattha titthantopi tarayati nama, devatahi yacito pancavidham mahavilokitam viloketva mahamayadeviya kucchismim patisandhim ganhantopi dasamase gabbhavasam vasantopi tarayati nama, ekunatimsa vassani agaramajjhe titthantopi tarayati nama. Rahulabhaddassa jatadivase channasahayo kanthakam aruyha nikkhamantopi tini rajjani atikmitva anomaya nama nadiya tire pabbajantopi tarayati nama, chabbassani padhanam karontopi visakha- punnamayam mahabodhimandam aruyha marabalam vidhamitva pathamayame pubbenivasam anussaritva majjhimayame dibbacakkhum visodhetva pacchimayame dvadasangam paticcasamuppadam anulomapatilomato sammasitva sotapattimaggam pativijjhantopi tarayati nama, sotapattiphalakkhanepi, sakadagamimaggakkhanepi, sakadagamiphalakkhanepi, anagamimaggakkhanepi, anagamiphalakkhanepi, arahattamaggakkhanepi, arahatta- phalakkhanepi tarayati nama, yada attharasadevatakotisahassehi pancavaggiyanam amatapanam adasi, tato patthaya tarayi namati vuccati. Tena vuttam:- "sadevakam tarayanto bujjhassu amatam padan"ti. Atha mahasatto devatahi yaciyamanopi devatanam patinnam adatvava kaladipadesakulajanettiayuparicchedavasena pancavidham mahavilokanam nama vilokesi. @Footnote: 1 Ma. kaloyam te

--------------------------------------------------------------------------------------------- page90.

Tattha "kalo nu kho, na kalo"ti pathamam kalam vilokesi. Tattha vassasatasahassato uddham ayukalo kalo nama na hoti. Kasma? jatijaramaranadinam apakatatta, buddhananca dhammadesana nama tilakkhanamutta nama natthi, tesam aniccam dukkhamanattati kathentanam "kinnamete kathenti"ti na saddahanti, tato abhisamayo na hoti, tasmim asati aniyyanikam sasanam hoti. Tasma so akalo. Vassasatato uno ayukalopi kalo na hoti. Kasma? tada satta ussannakilesa honti, ussannakilesananca dinno ovado ovadatthane na titthati, tasma sopi akalo. Vassasatasahassato patthaya hettha vassasatato patthaya uddham ayukalo kalo nama. Idani vassasatayuka manussati atha bodhisatto "nibbattitabbakalo"ti addasa. Tato dipam olokento "jambudipeyeva buddha nibbattanti"ti dipam passi. Tato "jambudipo nama maha dasayojanasahassaparimano, katarasmim nu kho padese buddha nibbattanti"ti tesam vilokento majjhimadesam passi. Tato kulam vilokento "buddha nama lokasammate kule nibbattanti, idani khattiyakulam lokasammatam, tattha nibbattissami, suddhodano nama me raja pita bhavissati"ti kulam addasa. Tato mataram vilokento "buddhamata nama lola suradhutta na hoti, akhandapancasilati ayanca mahamaya nama devi edisa, ayam me mata bhavissatiti kittakam assa ayu"ti avajjento dasannam masanam upari sattadivasani passi. Iti imam pancavidhavilokanam viloketva "kalo me marisa buddhabhavaya"ti devatanam patinnam datva tattha yavatayukam thatva tato cavitva sakyarajakule mayadeviya kucchiyam patisandhim aggahesi. Tena vuttam:-

--------------------------------------------------------------------------------------------- page91.

[68] "tusita kaya cavitvana yada okkami kucchiyam dasasahassi lokadhatu kampittha dharani tada"ti- adi. Tattha okkamiti okkamim pavisim. Kucchiyanti matukucchimhi. Dasasahassi lokadhatu, kampitthati sato sampajano pana bodhisatto matukucchim okkamanto ekunavisatiya patisandhicittesu mettapubbabhagassa somanassasahagatananasampayutta- asankharikakusalacittassa sadisamahavipakacittena asalhipunnamayam uttarasalha- nakkhatteneva patisandhim aggahesi. Tada dasasahassilokadhatu sakalapi kampi sankampi sampakampiti attho. Dharaniti dhareti sabbe thavarajangameti dharani, pathavi. [69] Sampajanova nikkhaminti ettha yada panaham sato sampajanova matukucchito dhammasanato otaranto dhammakathiko viya nissenito otaranto puriso viya ca dve hatthe ca pade ca pasaretva thitakova matukucchisambhavena kenaci asucina amakkhitova nikkhamim. Sadhukaram pavattentiti sadhukaram pavattayanti, sadhukaram dentiti attho. Pakampitthati kampittha, okkamanepi matukucchito nikkhamanepi dasasahassi pakampitthati attho. [70] Atha bhagava gabbhokkantiadisu attana samasamam adisva gabbhokkanti- adisu attano acchariyadassanattam "okkanti me samo natthi"ti imam gathamaha. Tattha okkantiti gabbhokkantiyam, bhummatthe paccattavacanam, patisandhig- gahaneti attho. Meti maya. Samoti sadiso natthi. Jatitoti ettha jayati etaya matuyati mata "jati"ti vuccati, tato jatito matuyati attho. Abhinikkhameti matukucchito abhinikkhamane pasave satiti attho. Sambodhiyanti ettha pasattha sundara bodhi sambodhi. Ayam pana bodhisaddo rukkhamagganibbanasabbannutannanadisu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page92.

Dissati. "bodhirukkhamule pathamakisambuddho"ti 1- ca, "antara ca gayam antara ca bodhin"ti 2- ca agatatthane hi rukkho bodhiti vuccati. "bodhi vuccati catusu maggesu nanan"ti 3- agatatthane. Maggo. "patvana bodhim amatam asankhatan"ti agatatthane nibbanam. "pappoti bodhim varabhurimedhaso"ti 4- agatatthane sabbannutannanam. Idha pana bhagavato arahattamaggananam adhippetam. Apare "sabbannutannanan"tipi vadanti, tassam sambodhiyam 5- aham setthoti attho. Kasma pana bhagava sambodhim paticca attanam pasamsatiti? sabbagunadayakatta. Bhagavato hi sambodhi sabbagunadayika sabbepi niravasese buddhagune dadati, na pana annesam. Annesam pana kassaci arahattamaggo arahattaphalameva deti, kassaci tisso vijja, kassaci cha abhinna, kassaci catasso patisambhida, kassaci savakaparaminanam, paccekabuddhanam paccekabodhinanameva deti. Buddhanam pana sabbagunasampattim deti. Tasma bhagava sabbagunadayakatta "sambodhiyam aham settho"ti attanam pasamsati. Apica bhumim caletva sambodhim papuni, tasma "sambodhiyam aham settho"ti vadati. Dhammacakkappavattaneti ettha dhammacakkam pana duvidham hoti pativedhanananca desanananancati. Tattha pannapabhavitam attano ariyaphalavaham pativedhananam karunapabhavitam savakanam ariyaphalavaham desanananam. Pativedhananam lokuttaram kusalam upekkhasahagatam avitakkaavicaram, desanananam lokiyam abyakatam, ubhayampi panetam annehi asadharanam. Idha pana desanananam adhippetam. @Footnote: 1 vi.maha. 4/1/1, khu.u. 25/1/93 @2 Ma.mu. 21/285/246, Ma.Ma. 13/341/323, vi.maha. 4/11/11 @3 khu.cula. 30/667/321 (sya) 4 di.pa. 11/217/137 5 Si. sammasambodhiyam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page93.

[71] Idani bhagavato gabbhokkamaneva pathavikampanadikam pavattim sutva "aho acchariyam loke"ti devatahi ayam gatha vutta. Tattha buddhanam gunamahantatati aho buddhanam gunamahantabhavo, aho buddhanam mahanubhavoti attho. Dasasahassi lokadhatu, chappakaram pakampathati dasasu cakkavalasahassesu mahapathavi chappakaram pakampittha calittha. Katham? puratthimato unnamati pacchimato onamati, pacchimato unnamati puratthimato onamati, uttarato unnamati dakkhinato onamati, dakkhinato unnamati uttarato onamati, majjhimato unnamati pariyantato onamati, pariyantato unnamati majjhimato onamatiti evam chappakaram anilabalacalitajalatarangabhangasanghattita viya nava catunahutadhikadviyojanasatasahassabahala pathavisandharakajalapariyanta acetanapi samana sacetana viya ayam mahapathavi pitiya naccanti viya akampitthati attho. Obhaso ca maha asiti atikkammeva devanam devanubhavam ularo obhaso ahositi attho. Accheram lomahamsananti accheranca lomahamsananca ahositi attho. [72] Idani pathavikampanalokapatubhavadisu acchariyesu vattamanesu bhagavato pavattidassanattham "bhagava tamhi samaye"tiadigathayo vutta. Tattha lokajetthoti lokasettho. Sadevakanti sadevakassa lokassa, samiatthe upayogavacanam datthabbam. Dassayantoti patihariyam dassento. [73] Cankamantovati dasalokadhatusahassani ajjhottharitva thite tasmim ratanamaye cankame cankamamanova kathesi. Lokanayakoti atha sattha manosilatale sihanadam nadanto siho viya gajjanto pavussakamegho viya ca akasagangam otarento viya atthangasamannagatena 1- savaniyena kamaniyena brahmassarena nananayavicittam catusaccapatisamyuttam tilakkhanahatam madhuradhammakatham kathesiti attho. @Footnote: 1 di.maha. 10/185-301/181-195

--------------------------------------------------------------------------------------------- page94.

Antara na nivatteti, catuhatthe cankame yathati ettha satthara pana nimmitassa tassa cankamassa eka koti pacinacakkavalamukhavattiyam eka pacchimacakkavalamukhavattiyam evam thite tasmim ratanacankame cankamamano sattha ubho kotiyo patvava nivattati, antara ubho kotiyo apatva na nivattati. Yatha catuhatthappamane cankame cankamamano ubho kotiyo sighameva patva nivattati, evam antara na nivattatiti attho. Kim pana bhagava dasasahassayojanap- pamanayamam cankamam rassamakasi, tavamahantam va attabhavam nimminiti? na panevamakasi. Acinteyyo buddhanam buddhanubhavo. Akanitthabhavanato patthaya yava avici, tava ekangana ahosi. Tiriyato ca dasacakkavalasahassani ekanganani ahesum. Deva manusse passanti, manussapi deve passanti. Yatha sabbe devamanussa pakatiya cankamamanam passanti, evam bhagavantam cankamamanam passimsuti. Bhagava pana cankamantova dhammam deseti antara samapattinca samapajjati. Atha ayasma sariputto aparimitasamayasamupacitakusalabalajanitadvattimsavaralakkhanopasobhitam asitanubyanjanavirajitam varasariram saradasamaye paripunnam viya rajanikaram sabbaphaliphullam viya ca yojanasatubbedham paricchattakam attharasaratanubbedham byamappabhaparikkhepasassirikam varakanakagirimiva jangamam anopamaya buddhalilaya anopamena buddhasirivilasena cankamantam dasasahassidevaganaparivutam bhagavantam addasa. Disvana "ayam pana sakalapi dasasahassi lokadhatu sannipatita, mahatiya panettha dhammadesanaya bhavitabbam, buddhavamsadesana pana bahupakara bhagavati pasadavaha, yannunaham dasabalassa abhiniharato patthaya buddhavamsam paripuccheyyan"ti cintetva ekamsam civaram katva bhagavantam upasankamitva dasanakhasamujjalam jalajamalavikalakamalamakulasadisam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page95.

Anjalim sirasi katva bhagavantam "kidiso te mahavira"tiadikam paripucchi. Tena vuttam:- [74] "sariputto mahapanno samadhijjhanakovido pannaya paramippatto pucchati lokanayakam. [75] Kidiso te mahavira abhiniharo naruttama kamhi kale taya dhira 1- patthita bodhimuttama"ti- adi. Ka namayam anusandhiti? pucchanusandhi nama. Tisso hi anusandhiyo pucchanusandhi ajjhasayanusandhi yathanusandhiti. Tattha "evam vutte annataro bhikkhu 2- bhagavantam etadavoca kim nu kho bhante orimam tiram kim parimam tiran"ti 3- evam pucchantanam bhagavata vissajjitasuttavasena pucchanusandhi veditabba. "atha kho annatarassa bhikkhuno evam cetaso parivitakko udapadi' iti kira bho rupam anatta, vedana, sanna, sankhara, vinnanam anatta, anattakatani kammani kamattanam 4- phusissanti'ti. Atha kho bhagava tassa bhikkhuno cetasa cetoparivitakkamannaya bhikkhu amantesi thanam kho panetam bhikkhave vijjati, yam idhekacco moghapuriso avidva avijjagato tanhadhipateyyena cetasa satthusasanam atidhavitabbam manneyya' iti kira bho rupam anatta, vedana, sanna, sankhara, vinnanam anatta, anattakatani kammani kamattanam phusissanti'ti .pe. Tam kim mannatha bhikkhave, rupam niccam va aniccam va "5- evam paresam ajjhasayam viditva bhagavata vuttavasena ajjhasayanusandhi veditabba. Yena pana dhammena adimhi desana utthita, tassa dhammassa anurupadhammavasena va patikkhepavasena va yesu suttesu uparidesana agacchati, tesam vasena yathanusandhi veditabba. Tena vuttam "pucchanusandhi"ti. @Footnote: 1 vira (sya) 2 Si.,Ma.nando gopalako @3 sam.sala. 18/323/224 (sya) 4 Si. kathamattanam 5 Ma.u. 14/90/70-1

--------------------------------------------------------------------------------------------- page96.

Tattha pannaya paramippattoti savakaparaminanassa matthakam patto. Pucchatiti apucchi. Tattha puccha nama aditthajotanapuccha ditthasamsandanapuccha vimaticchedana- puccha anumatipuccha kathetukamyatapucchati pancavidha hoti. Tatthayam therassa katama pucchati ce? yasma panayam buddhavamso kappasatasahassadhikaasankhyeyyopacitanna- sambharanam paccekabuddhanam kappasatasahassadhikaasankhyeyyocitapunnasambharanam dvinnam aggasavakananca kappasatasahassopacitapunnasambharanam sesamahasavakanam va avisayo, sabbannubuddhanamyeva visayo, tasma therassa aditthajotana pucchati veditabba. Kidisoti pucchanakaro, kim pakaroti attho. Teti tava. Abhiniharoti abhiniharo nama buddhabhavattham manasam bandhitva "buddhabyakaranam aladdha na utthahissami"ti viriyamaditthaya nipajjanam. Tena vuttam:- "kidiso te mahavira abhiniharo naruttama"ti. Kamhi kaleti kasmim kale. Patthitati icchita abhikankhita, "buddho bodheyyam mutto moceyyan"tiadina nayena buddhabhavaya panidhanam kada katanti apucchi. Bodhiti sammasambodhi, arahattamaggananassa ca sabbannutannanassa cetam adhivacanam. Uttamati savakabodhipaccekabodhihi setthatta uttamati vutta. Ubhinnamantara makaro padasandhikaro. Idani buddhabhavakarake dhamme pucchanto:- [76] "danam silanca nekkhammam pannaviriyanca kidisam khantisaccamadhitthanam mettupekkha ca kidisa. [77] Dasa parami mahavira kidisi lokanayaka katham upaparami punna paramatthaparami kathan"ti aha.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page97.

Tattha danaparamiyam tava bahirabhandapariccago parami nama, angapariccago upaparami nama. Jivitapariccago paramatthaparami namati. Esa nayo sesaparamisupi. Evam dasa paramiyo dasa upaparamiyo dasa paramatthaparamiyoti samattimsa paramiyo honti. Tattha bodhisattassa danaparamitaya puritattabhavanam parimanam nama natthi. Ekantena panassa sasapanditajatake:- "bhikkhaya upagatam disva sakattanam pariccajim danena me samo natthi esa me danaparami"ti 1- evam param jivitapariccagam karontassa danaparami paramatthaparami nama jata. Tatha silaparamitaya puritattabhavanam parimanam nama natthi. Ekanteneva panassa sankhapalajatake:- "sulehi vinivijjhante kottayantepi sattibhi bhojaputte na kuppami esa me silaparami"ti 2- evam attapariccagam karontassa silaparami paramatthaparami nama jata. Tatha maharajjam pahaya nekkhammaparamiya puritattabhavanam parimanam nama natthi. Ekantena panassa culasuttasomajatake:- "maharajjam hatthagatam khelapindamva chaddayim cajato na hoti lagganam esa me nekkhammaparami"ti 3- evam nissangataya rajjam chaddetva nikkhamantassa nekkhammaparami paramatthaparami nama jata. Tatha mahosadhapanditakaladisu pannaparamiya puritattabhavanam parimanam nama natthi. Ekantena panassa sattubhattakapanditakale:- @Footnote: 1 khu.cariya. 33/10/567 (sya), abhi.A. 1/78 @2 khu.cariya. 33/20/578 (sya), abhi.A. 1/78 3 abhi.A. 1/78

--------------------------------------------------------------------------------------------- page98.

"pannaya vicinantoham brahmanam mocayim dukkha pannaya me samo natthi esa me pannaparami"ti 1- antobhastagatam 2- sappam dassentassa pannaparami paramatthaparami nama jata. Tatha viriyaparamitaya puritattabhavanam parimanam nama natthi. Ekantena panassa parimanam mahajanakajatake:- "atiradassi jalamajjhe hata sabbeva manusa cittassa annatha natthi esa me viriyaparami"ti 1- evam mahasamuddam tarantassa viriyaparami paramatthaparami nama jata. Tatha khantivadijatake:- "acetanamva kottente tinhena pharasuna mamam kasiraje na kuppami esa me khantiparami"ti 3- evam acetanabhavena viya mahadukkham adhivasentassa khantiparami paramatthaparami nama jata. Tatha mahasuttasomajatake:- "saccavacamnurakkhanto cajitva mama jivitam mocesim ekasatam khattiye esa me saccaparami"ti 3- evam jivitam cajitva saccam anurakkhantassa saccaparami paramatthaparami nama jata. Tatha mugapakkhajatake:- "mata pita na me dessa atta me na ca dessiyo sabbannutam piyam mayham tasma vatam adhitthahin"ti evam jivitampi pariccajitva vatam adhitthahantassa adhitthanaparami paramatthaparami nama jata. @Footnote: 1 abhi.A. 1/79 2 Si. antobhassataragatam 3 abhi.A. 1/79

--------------------------------------------------------------------------------------------- page99.

Tatha suvannasamajatake 1-:- "na mam koci uttasati napi 2- bhayami kassaci mettabalenupatthaddho ramami pavane tada"ti 3- evam jivitampi anoloketva mettayantassa mettaparami paramatthaparami nama jata. Tatha lomahamsajatake:- "susane seyyam kappemi chavatthikam upanidhayaham 4- gamandala 5- upagantva 6- rupam dassentinappakan"ti 7- evam gamadarakesu nitthubhanadihi ceva malagandhupaharadihi ca sukhadukkham upadentesupi upekkham anativattantassa upekkhaparami paramatthaparami nama jata. Ayamettha sankhepo, vittharo pana cariyapitakato gahetabbo. Idani therena putthassa bhagavato byakaranam dassentehi sangitikarakehi:- [78] "tassa puttho viyakasi karavikamadhuragiro nibbapayanto hadayam hasayanto sadevakam. [79] Atitabuddhanam jinanam desitam nikilitam 8- buddhaparamparagatam pubbenivasanugataya buddhiya pakasayi lokahitam sadevake"ti vuttam. @Footnote: 1 Si. ekarajajatake 2 napiham (sya) 3 khu.cariya. 33/33/593 @4 upanidhaya (sya) 5 Si.,i. gomandala 6 upagantva (sya) @7 khu.cariya. 33/35/594 (sya) 8 Si.,i.,Ma. nikinitam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page100.

Tattha tassa puttho viyakasiti tena dhammasenapatina puttho hutva tassa byakasi, attano abhiniharato patthaya abhisambodhipariyosanam sabbam buddhavamsam kathesiti attho. Karavikamadhuragiroti karavikasakunassa viya madhura gira yassa so karavikamadhuragiro, karavikamadhuramanjussaroti attho. Tatridam karavikanam madhurassarata karavikasakuna kira madhurarasam ambapakkam mukhatundakena paharitva paggharitam phalarasam pivitva pakkhena talam datva vikujamane catuppada madamatta viya salitum arabhanti, gocarapasutapi catuppadagana mukhagatanipi tinani chaddetva tam nadam sunanti, valamiga khuddakamige anubandhamana ukkhittam padam anikkhipitva cittakata viya titthanti, anubandhamigapi maranabhayam hitva titthanti, akase pakkhandanta pakkhinopi pakkhe pasaretva titthanti, udake macchapi kannapatalam acalenta tam saddam sunamana titthanti. Evam madhurassara karavika. 1- Nibbapayanto hadayanti kilesaggisantattasabbajanamanasam dhammakathamatadharaya sitibhavam janayantoti attho. Hasayantoti tosayanto. Sadevakam lokam. Atitabuddhananti atitanam buddhanam. 2- Amhakam bhagavato abhiniharassa purato pana tanhankaro medhankaro saranankaro dipankaroti cattaro buddha ekasmim kappe nibbattimsu. Tesam aparabhage kondannadayo tevisati 2- buddhati sabbe dipankaradayo catuvisati buddha idha "atitabuddha"ti adhippeta, tesam atitabuddhanam. Jinananti tasseva vevacanam. Desitanti kathitam. Catuvisatiya buddhanam catusaccapatisamyuttam dhammakatham. Nikilitanti tesam caritam. Kappajatigottayubodhisavaka- sannipataupatthakamatapituputtabhariyaparicchedadikam nikilitam nama. Buddhaparampara- gatanti dipankaradasabalato patthaya yava kassapaparamparato agatam desitam nikilitam vati @Footnote: 1 su.vi. 2/38/48, pa.su. 3/386/276 2 Si.,i. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page101.

Attho. Pubbenivasanugataya buddhiyati ekampi jatim dvepi jatiyoti 1- evam vibhattam pubbe nivutthakkhandhasantanasankhatam pubbenivasam anugata upagata taya pubbenivasanugataya buddhiya. Pubbenivasanussatinanenati attho. Pakasayiti byakasi. Lokahitanti sabbalokahitam buddhavamsam. Sadevaketi sadevake loketi. Attho. [80] Atha bhagava karunasitalena hadayena sadevakam lokam savane niyojento "pitipamojjajanan"tiadimaha. Tattha pitipamojjajanananti pitipamojjakaram pitiya pubbabhagam pamojjam, pancavannaya pitiya jananti attho. Sokasallavinodanti sokasankhatanam sallanam vinodanam viddhamsanam. Sabbasampatti- patilabhanti sabbapi devamanussasampattiadayo sampattiyo patilabhanti etenati sabbasampattipatilabho, tam sabbasampattipatilabham buddhavamsadesananti attho. Cittikatvati citte katva, buddhanussatim purakkhatvati attho. Sunathati nisametha nibodhatha. Meti mama. [81] Madanimmadananti jatimadadinam sabbamadanam nimmadanakaram. Sokanudanti soko nama natibyasanadihi phutthassa cittasantaPo. Kincapi atthato domanassameva hoti, evam santepi anto nijjhanalakkhano, cetaso parinijjhayanaraso, anusocanapaccuppatthano, tam sokam nudatiti sokanudo, tam sokanudam. Samsaraparimocananti samsarabandhanato parimocanakaram. "samsarasamatikkaman"tipi patho, tassa samsarasamatikkamakaranti attho. Sabdukkhakkhayanti ettha dukkhasaddo dukkhavedanadukkhavatthudukkharammanadukkha- paccayadukkhatthanadisu dissati. Ayanhi "dukkhassa ca pahana"tiadisu 2- @Footnote: 1 vi.mahavi. 1/12/5, Ma.mu. 12/148, 384, 431/108, 344,379, Ma.Ma. 13/233/209 @2 di.Si. 9/232/76, Ma.mu. 12/383, 430/343, 378, vi.mahavi. 1/11/5

--------------------------------------------------------------------------------------------- page102.

Dukkhavedanayam dissati. "jatipi dukkha jarapi dukkha"tiadisu 1- dukkhavatthusmim. "yasma ca kho mahali rupam dukkham dukkhanupatitam dukkhavakkantan"tiadisu 2- dukkharammane. "dukkho papassa accayo"tiadisu 3- dukkhapaccaye. "yavancidam bhikkhave na sukaram 4- akkhanena papunitum yava dukkha niraya"tiadisu 5- dukkhatthane. Idha panayam dukkhavatthusmim dukkhapaccayepi ca datthabbo. Tasma jatiadisabbadukkhakkhayakaranti attho. 6- Magganti ettha kusalatthikehi maggiyati, kilese va marento gacchatiti maggoti buddhavamsadesana vuccati, tam nibbanassa maggabhutam buddhavamsadesanam. Sakkaccanti sakkaccam cittikatva, ohitasota hutvati attho. Patipajjathati adhititthatha, 7- sunathati attho. Atha va pitipamojjajananam sokasallavinodanam sabbasampattipatilabhahetubhutam imam buddhavamsadesanam sutva idani madanimmadanadigunavisesavaham sabbadukkhakkhayam buddhabhavamaggam patipajjathati sabbesam devamanussanam buddhattam panidhaya ussaham janeti. Sesamettha uttanamevati. Iti madhuratthavilasiniya buddhavamsatthakathaya ratanacankamanakandavannana nitthita. Nitthita ca sabbakarena abbhantaranidanassatthavannana. ----------------- 2. Sumedhapatthanakathavannana idani:- [1-2] "kappe ca satasahasse caturo ca asankhiye amaram nama nagaram dassaneyyam manoraman"ti- adinayappavattaya buddhavamsavannanaya okaso anuppatto. Sa panesa buddhavamsavannana yasma suttanikkhepam vicaretva vuccamana pakata hoti, tasma @Footnote: 1 di.maha. 10/387/260, sam.maha. 19/1081/367 2 sam.kha. 17/60/58 @3 khu.dha. 25/117/37 4 cha. sukara 5 Ma.u. 14/250/218 @6 abhi.A. 1/2/89 7 Ma. adhitthatha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page103.

Suttanikkhepavicarana tava veditabba. Cattaro hi suttanikkhepa attajjhasayo parajjhasayo pucchavasiko atthuppattikoti. Tattha yani suttani bhagava parehi anajjhittho kevalam attano ajjhasayena kathesi. Seyyathidam:- akankheyyasuttam 1- vatthasuttanti 2- evamadini, tesam attajjhasayo nikkhePo. Yani va pana "paripakka kho rahulassa vimuttiparipacaniya dhamma, yannunaham rahulam uttarim asavanam khaye vineyyan"ti 3- evam paresam ajjhasayam khantim manam bujjhanakabhavanca oloketva parajjhasayavasena kathitani. Seyyathidam:- rahulovadasuttam 4- dhammacakkappavattanasuttanti 5- evamadini, tesam parajjhasayo nikpekho. Bhagavantam upasankamitva te te devamanussa panham pucchanti. Evam putthena pana bhagavata yani kathitani devatasamyutta 6- bojjhangasamyuttadini, 7- tesam pucchavasiko nikkhePo. Yani va pana uppannam karanam paticca desitani 8- dhammadayadaputtamamsupamadini, 9- tesam atthuppattiko nikkhePo. Evametesu catusu suttanikkhepesu imassa buddhavamsassa pucchavasiko nikkhePo. Pucchavasena hi bhagavata ayam nikkhitto. Kassa pucchavasena? ayasmato sariputtattherassa. Vuttanhetam asmim nidanasmim eva:- "sariputto mahapunno samadhijjhanakovido pannaya paramippatto pucchati lokanayakam kidiso te mahavira abhiniharo naruttama"ti 10- adi. Tenesa buddhavamsadesana pucchavasikati veditabba. @Footnote: 1 Ma.mu. 12/64/43, Ma.u. 14/416/356 2 Ma.mu. 12/70/48 @3 Ma.u. 14/416/356, sam.sala. 18/187/132 (sya) @4 Ma.Ma. 13/113/91 5 vi.maha. 4/13/13,sam.maha. 19/1081/367, @khu.pati. 31/598-506 (sya) 6 sam.sa. 15/1/1 @7 sam.maha. 19/182/58 8 Ma.mu. 12/29/17 @9 sam.ni. 16/63/95 10 khu.buddha 33/1 (74)/414 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page104.

Tattha kappe ca satasahasseti ettha kappasaddo panayam abhisaddahanavoharakala- pannattichedanavikappanalesasamantabhavaayukappamahakappadisu dissati. Tatha hi "okappaniyametam bhoto gotamassa. Yatha tam arahato sammasambuddhassa"tiadi 1- abhisaddahane dissati. "anujanami bhikkhave pancahi samanakappehi phalam paribhunjitun"ti 2- evamadisu vohare. "yena sudam niccakappam viharami"tiadisu 3- kale. "iccayasma kappo"ti 4- ca, "nigrodhakappo iti tassa namam, taya katam bhagava brahmanassa"ti 5- ca eamadisu pannattiyam. "alankato kappitakesamassu"ti 6- evamadisu chedane. "kappati dvangulakappo"tiadisu 7- vikappe. "itthi vappo nipajjitun"tiadisu 8- lese. "kevalakappam jetavanam obhasetva"tiadisu 9- samantabhave. "titthatu bhante bhagava kappam, titthatu sugato kappan"ti 10- ettha ayukappe. "kiva digho nu kho bhante kappo"ti 11- ettha mahakappe. Adisaddena "satthukappena vata kira bho mayam savakena saddhim mantayamana na janimha"ti 12- ettha patibhage. "kappo nattho hoti. Kappakatokaso jinno hoti"ti 13- ettha vinayakappe. Idha pana mahakappe datthabbo. Tasma kappe ca satasahasseti mahakappanam satasahassananti attho. 14- Caturo ca asankhiyeti "catunnam asankhyeyyanam matthake"ti vacanaseso datthabbo. Kappasatasahassadhikanam catunnam asankhyeyyanam matthaketi attho. Amaram nama nagaranti "amaran"ti ca "amaravati"ti ca laddhanamam nagaram ahosi. Keci panettha annenapi pakarena @Footnote: 1 Ma.mu. 12/387/345 2 vi.cula. 7/250/7 3 Ma.mu. 12/387/345 @4 khu.su. 25/1099/544, khu.cula. 30/366/176 5 khu.su. 25/347/399 @6 khu.ja. 28/912/321 (sya) 7 vi.cula. 7/446/286 @8 an.atthaka. 23/185 (95)/345 (sya) @9 Ma.u. 14/387/333, khu.su. 25/13, khu.su. 25/91/355 @10 di.maha. 10/167, 178/92, 102, khu.u. 25/51/180 @11 sam.ni. 16/128-29/175 12 Ma.mu. 12/260/221 13 vi.mahavi. 2/371/287 @14 su.vi. 1/29/96, su.vi. 3/275/154, sa.pa. 1/1/15, @mano.pu. 2/128/269, khu.A. 1/101

--------------------------------------------------------------------------------------------- page105.

Vannayanti, kim tehi, namamattam panetam tassa nagarassa. Dassaneyyanti suvibhatta- vicitracaccaradvaracatukkasinghatakapakaraparikkhepapasadahammiyabhavanasamalankatatta- dassaniyam. Manoramanti samasuciparamaramaniyabhumibhagatta chayudakasampannatta sulabhaharatta sabbopakaranayuttatta ca samiddhatta devamanussadinam mano ramayatiti manoramam dasahi saddehi avivittanti hatthisaddena assasaddena rathasaddena bherisaddena sankhasaddena mudingasaddena vinasaddena gitasaddena sammatala- saddena "bhunjatha pivatha khadatha"ti dasamena saddenati imehi dasahi saddehi avivittam ahosi, sabbakalam anupamussavasamajjanataka kilantiti attho. Annapanasamayuttanti annena catubbidhena aharena ca panena ca sutthu ayutam annapanasamayutam, imina subhikkhata dassita, bahuannapanasamayutanti attho. Idani te dasa sadde vatthuto dassanattham:- "hatthisaddam assasaddam bherisankharathani ca khadatha pivatha ceva annapanena ghositan"ti vuttam. Tattha hatthisaddanti hatthinam koncanadasaddena, karanatthe upayogavacanam datthabbam. Esa nayo sesapadesupi. Bherisankharathani cati bherisaddena ca sankhasaddena ca rathasaddena cati attho. Lingavipariyasena vuttam, khadatha pivathati evamadinayappavattena annapanapatisamyuttena ghositam abhinaditanti attho. Etthaha:- tesam pana saddanam ekadesova dassito, na sakaloti? na Ekadeso sakalo dasavidho dassitova. Katham? bherisaddena mudingasaddo sangahito, Sankhasaddena vinagitasammatalasadda sangahitati daseva dassita.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page106.

Evam ekena pariyayena nagarasampattim vannetva puna tameva dassetum:- [3] "nagaram sabbangasampannam sabbakammamupagatam sattaratanasampannam nanajanasamakulam samiddham devanagaramva avasam punnakamminan"ti vuttam tattha sabbangasampannanti pakaragopurattalakadisabbanagaravayavasampannam, paripunnasabbavittupakaranadhanadhannatinakatthodakanti va attho. Sabbakammamupagatanti sabbakammantena upagatam, samupagatasabbakammantanti attho. Sattaratanasampannanti paripunnamuttadisattaratanam, cakkavattinivasabhumito va hatthiratanadihi sattaratanehi sampannam. Nanajanasamakulanti nanavidhadesabhasehi 1- janehi samakulam. Samiddhanti manussopabhogasabbopakaranehi samiddham phitam. Devanagaramvati devanagaram viya alakamanda viya amaravati samiddhanti vuttam hoti. Avasam punnakamminanti avasanti ettha punnakammino janati avaso. "avaso"ti vattabbe "avasan"ti lingabhedam katva vuttanti veditabbam. Pannayati tenati punnam, kularupamahabhogissariyavasena 2- pannayatiti attho. Punatiti va punnam. Sabbakusalamalarajapavahakatta punnam kammam yesam atthi te punnakammino, tesam punnakamminam avasabhutanti attho. Tattha sumedho nama brahmano pativasati ubhato sujato matito ca pitito ca, samsuddhagahaniko yava sattama kulaparivatta akkhitto anupakuttho jativadena, abhirupo dassaniyo pasadiko paramaya vannapokkharataya samannagato, so tinnam vedanam paragu ahosi sanighanduketubhanam @Footnote: 1 Si.,i. nanavesa... 2 Si.,i. kularupamativibhavissariyavasena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page107.

Sakkharappabhedanam itihasapancamanam padako veyyakarano anavayo lokayatamahapurisa- lakkhanesu. Tassa pana daharakaleyeva matapitaro kalamakamsu. Athassa rasivaddhako amacco ayapotthakam aharitva suvannarajatamanimuttadivividharatanabharite gabbhe viravitva "ettakam te kumara matu santakam, ettakam pitu santakam, ettakam ayyakapayyakanam santakan"ti yava sattama kulaparivatta dhanam acikkhitva "etam patipajjahi"ti niyyatesi. So "sadhu"ti sampaticchitva punnani karonto agaram ajjhavasi. Tena vuttam:- [4] "nagare amaravatiya sumedho nama brahmano anekakotisannicayo pahutadhanadhannava. [5] Ajjhayako mantadharo tinnam vedana paragu lakkhane itihase ca sadhamme paramim gato"ti. Tattha nagare amaravatiyati amaravatisankhate nagare. Sumedho namati ettha "medha"ti panna vuccati. Sa tassa sundara pasatthati sumedhoti pannayittha. Brahmanoti brahmam anati sikkhatiti brahmano, mante sajjhayatiti attho. Akkharacintaka pana "brahmuno apaccam brahmano"ti vadanti. Ariya pana bahitapapatta brahmanati. Anekakotisannicayoti kotinam sannicayo kotisannicayo, aneko kotisannicayo yassa soyam anekakotisannicayo, anekakotidhanasannicayoti attho. Pahutadhanadhannavati bahuladhanadhannava. Purimam bhumigatagabbhagatadhanadhannavasena vuttam, idam niccaparibhogupagatadhanadhannavasena vuttanti veditabbam. Ajjhayakoti na jhayatiti ajjhayako, jhanabhavanarahitoti attho. Vuttanhetam "na danime jhayantiti. Na danime jhayantiti kho vasettha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page108.

`ajjhayaka Ajjhayakatveva tatiyam 1- akkharam upanibbattan"ti 2- evam pathamakappikakale jhanavirahitanam brahmananam garahavacanam uppannam. Idani mantam jhayatiti ajjhayako, mante parivattetiti imina atthena pasamsavacanam katva voharanti. Mante dharetiti mantadharo. Tinnam vedananti iruvedayajuvedasamavedanam tinnam vedanam. Ayam pana vedasaddo nanasomanassaganthesu dissati. Tatha hesa "yam brahmanam vedagumabhijanna, 3- akincanam kamabhave asattan"tiadisu 4- nane dissati. "ye vedajata vicaranti loke"tiadisu 5- somanasse. "tinnam vedanam paragu sanighanduketubhanan"tiadisu 6- ganthe. Idhapi ganthe. 7- Paraguti tinnam vedanam otthapahatakaranamattena param gatoti paragu. Lakkhaneti itthilakkhanapurisalakkhanamahapurisalakkhanadike lakkhane. Itihaseti itiha asa, itiha asati idisavacanapatisamyutte puranasankhate ganthavisese. Sadhammeti brahmananam sake dhamme sake acariyake va. Paramim gatoti param gato, disapamokkho acariyo ahositi attho. Athekadivasam so dasagunaganaradhitapandito sumedhapandito uparipasadavaratale rahogato hutva pallankam abhujitva nisinno cintesi "punabbhave patisandhiggahanam nama dukkham, tatha nibbattanibbattatthane sarirabhedanam, ahanca jatidhammo jaradhammo byadhidhammo maranadhammo, evam bhutena maya ajatim ajaram abyadhim amaranam sukham sivam nibbanam pariyesitum vattati, avassam bhavacarakato muccitva nibbanagamina ekena maggena bhavitabban"ti. Tena vuttam:- @Footnote: 1 Si.,Ma. dutiyam 2 di.pa. 11/132/81 3 Si. vedagumaddasani @4 khu.su. 25/1066/537 5 an.catukka. 21/57/72 @6 di.Si. 9/256/87 7 pa.su. 1/75/186

--------------------------------------------------------------------------------------------- page109.

[6] "rahogato nisiditva evam cintesaham tada dukkho punabbhavo nama sarirassa ca bhedanam. [7] Jatidhammo jaradhammo byadhidhammo saham tada ajaram amaram khemam pariyesissami nibbutim. [8] Yamnunimam putikayam nanakunapapuritam chaddayitvana gaccheyyam anapekkho anatthiko. [9] Atthi hehiti so 1- maggo na so sakka na hetuye pariyesissami tam maggam bhavato parimuttiya"ti. Ettha pana gathasambandhanca anuttanapadanamatthanca vatvava gamissama. Tattha rahogatoti rahasi gato, rahasi thane nisinno. Evam cintesahanti evam cintesim aham. Evanti imina cintanakaram dasseti. Tadati tasmim sumedhapanditakale. "evam cintesahan"ti bhagava imina attana saddhim sumedhapanditam ekattam karoti. Tasma tada so sumedho ahamevati pakasento "evam cintesaham tada"ti bhagava uttamapurisavasenaha. Jatidhammoti jatisabhavo. Esa nayo sesapadesupi. Nibbutinti nibbanam. Yamnunati parivitakkanatthe nipato, yadi panahanti attho. Putikayanti putibhutam kayam. Nanakunapapuritanti muttakarisapubbalohitapittasemhakhelasinghanikadi- anekakunapapuritam. 2- Anapekkhoti analayo. Atthiti avassam upalabbhati. Hehititi bhavissati, parivitakkanavacanamidam. Na so sakka na hetuyeti tena maggena 3- na sakka na bhavitum. So pana maggo hetuyeti hetubhavaya na na hoti, hetuyevati attho. Bhavato parimuttiyati bhavabandhanavimuttiyati attho. @Footnote: 1 Si. yo 2 Si....bharitam 3 Si. ekena pana maggena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page110.

Idani attana parivitakkitamattham sampadayitum "yathapi"tiadimaha. Yatha hi loke dukkhassa patipakkhabhutam sukham nama atthi, evam bhave sati tappatipakkhena vibhavenapi bhavitabbam, yatha ca unhe sati tassa vupasamabhutam sitalampi atthi, evam ragadiagginam vupasamena nibbanena bhavitabbam. Yatha ca papassa lamakassa dhammassa patipakkhabhuto kalyano anavajjadhammopi atthiyeva, evameva papikaya jatiya sati sabbajatikhepanato ajatisankhatena nibbanenapi bhavitabbamevati. Tena vuttam:- [10] "yathapi dukkhe vijjante sukham namapi vijjati evam bhave vijjamane vibhavopicchitabbako. [11] Yathapi unhe vijjante aparam vijjati sitalam evam tividhaggi vijjante nibbanam icchitabbakam. [12] Yathapi pape vijjante kalyanamapi vijjati evameva jati vijjante ajatipicchitabbakan"ti. Tattha yathapiti opammatthe nipato. Sukhanti kayikacetasikasukham, sutthu dukkham khanatiti sukham. Bhaveti janane. Vibhavoti ajananam, janane vijjamane ajananadhammopi icchitabbo. Tividhaggi vijjanteti tividhe ragadike aggimhi vijjamaneti attho. Nibbananti tassa tividhassa ragadiaggissa nibbapanam upasamanam nibbananca icchitabbam. Papeti akusale lamake. Kalyanamapiti kusalamapi. Evamevati evamevam. Jati vijjanteti jatiya vijjamanayati attho. Lingabhedanca vibhattilopanca katva vuttam. Ajatipiti jatikhepanam ajatinibbanampi icchitabbam. Athaham parampi cintesim "yatha nama gutharasimhi nimuggena purisena duratova kamalakuvalayapundarikasandamanditam vimalasalilam talakam disva' katarena nu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page111.

Kho maggena tattha gantabban'ti talakam gavesitum yuttam. Yam tassa agavesanam, na so tassa talakassa doso, tassa purisasseva doso. Evameva kilesamaladhovane amatamahatalake vijjamane yam tassa agavesanam, na so amatasankhatassa nibbanamahatalakassa doso, purisasseva doso. Yatha pana corehi samparivarito puriso palayanamagge vijjamanepi sace so na palayati, na so tassa maggassa doso, tassa purisasseva doso. Evameva kilesacorehi parivaretva gahitassa purisassa vijjamaneyeva nibbanamahanagaragamimhi sive mahamagge tassa maggassa agavesanam nama na maggassa doso, purisasseva doso. Yatha byadhipilito puriso vijjamane byadhitikicchake vejje sace tam vejjam gavesitva tam byadhim na tikicchapeti, na so vejjassa doso, tassa purisasseva doso. Evameva pana yo kilesabyadhiparipilito kilesavupasamamaggakovidam vijjamanameva acariyam na gavesati, tasseva doso, na kilesabyadhivinayakassa acariyassa doso"ti. Tena vuttam:- [13] "yatha guthagato puriso talakam disvana puritam na gavesati tam talakam na doso talakassa so. [14] Evam kilesamaladhovam vijjante amatantale na gavesati tam talakam na doso amatantale. [15] Yatha arihi pariruddho vijjante gamanampathe na palayati so puriso na doso anjasassa so. [16] Evam kilesapariruddho vijjamane sive pathe na gavesati tam maggam na doso sivamanjase. [17] Yathapi byadhito puriso vijjamane tikicchake na tikicchapeti tam byadhim na doso so tikicchake.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page112.

[18] Evam kilesabyadhihi dukkhito patipilito na gavesati tam acariyam na doso so vinayake"ti. Tattha guthagatoti guthakupagato, guthena gato makkhito va. Kilesamaladhovanti kilesamalasodhane, 1- bhummatthe paccattavacanam. Amatantaleti amatasankhatassa talakassa, samiatthe bhummavacanam datthabbam, anussaram pakkhipitva vuttam. Arihiti paccatthikehi. Pariruddhoti samantato niruddho. Gamanampatheti gamanapathe. Chandavinasattham anussaragamanam katva vuttam. Na palayatiti yadi na palayeyya. So purisoti so corehi pariruddho puriso. Anjasassati maggassa. Maggassa hi:- "maggo pantho patho pajjo anjasam vatumayanam nava uttarasetu ca kullo ca bhisi sankamo"ti 2- bahuni namani. Svayamidha anjasanamena vutto. Siveti sabbupaddavabhavato sive. Sivamanjaseti sivassa anjasassati attho. Tikicchaketi vejje. Na tikicchapetiti na tikicchapeyya. Na doso so tikicchaketi tikicchakassa doso natthi, byadhitasseva dosoti attho. Dukkhitoti sanjatakayikacetasikadukkho. Acariyanti mokkhamaggacariyam. Vinayaketi acariyassa. Evam panaham cintetva uttarimpi evam cintesim "yathapi mandanakajatiko puriso kanthe asattam kunapam chaddetva sukhi gaccheyya, evam mayapi imam putikayam chaddetva anapekkhena nibbanamahanagaram pavisitabbam. Yatha ca naranariyo ukkarabhumiyam uccarapassavam katva na tam ucchangena va adaya dasante va vethetva adaya gacchanti atha kho jigucchamana oloketumpi @Footnote: 1 Si.,i....dhovane 2 khu.cula. 30/568/277 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page113.

Anicchanta anapekkha chaddetva gacchanti, evam mayapi imam putikayam anapekkhena chaddetva amatam nibbananagaram pavisitum vattati. Yatha ca navika nama jajjaram navam udakagahinim chaddetva anapekkhava gacchanti, evamahampi imam navahi vanamukhehi paggharantam kayam chaddetva anapekkho nibbanamahanagaram pavisissami. Yatha ca koci puriso muttamaniveluriyadini nanavidhani ratanani adaya corehi saddhim maggam gacchanto attano ratanavinasabhayena te core chaddetva khemam maggam ganhati, evamayampi putikayo ratanavilopakacorasadiso. Sacaham ettha tanham karissami, ariyamaggakusaladhammaratanani me nassissanti, tasma maya imam mahacorasadisam karajakayam chaddetva nibbanamahanagaram pavisitum vattati"ti. Tena vuttam:- [19] "yathapi kunapam puriso kanthe baddham jigucchiya mocayitvana gaccheyya sukhi seri sayamvaSi. [20] Tathevimam putikayam nanakunapasancayam chaddayitvana gaccheyyam anapekkho anatthiko. [21] Yatha uccaratthanamhi 1- karisam naranariyo chaddayitvana gacchanti anapekkha anatthika. [22] Evamevaham imam kayam nanakunapapuritam chaddayitvana gacchissam vaccam katva yatha kutim. [23] Yathapi jajjaram navam paluggam udagahinim 2- sami chaddetva gacchanti anapekkha anatthika. [24] Evamevaham imam kayam navacchiddam dhuvassavam chaddayitvana gacchissam jinnanavamva samika. @Footnote: 1 Ma. ussasatthanamhi, ussasathanamhi (sya) @2 Si. udakagahinim, paluttam udakagahinim (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page114.

[25] Yathapi puriso corehi gacchanto bhandamadiya bhandacchedabhayam disva chaddayitvana gacchati. [26] Evameva ayam kayo mahacorasamo viya pahayimam gamissami kusalacchedanabhaya"ti. Tattha yathapi kunapam purisoti yathapi daharo yuva mandanakajatiko puriso ahikunapena va kukkurakunapena va manussakunapena va kanthe asattena attiyitva harayitva jigucchitva tam kunapam mocetva gaccheyya. Sukhiti sukhito. Seriti yathicchakavihari. Nanakunapasancayanti anekavidhakunaparasibhutam. "nanakunapapuritan"tipi patho. Uccaratthanamhiti uccarenti vaccam karonti etthati uccaro, uccaro ca so thananceti uccaratthanam. Atha va ussasiyyatiti ussaso, vaccassetam namam, tassa thanam ussasatthanam, tasmim ussasatthanamhi, ukkaratthaneti attho. Vaccam katva yatha kutinti vaccam katva kutim naranariyo viyati attho. Jajjaranti jinnam. Palugganti palujjantim, vikirantinti attho. Udagahininti udakagahinim. Samiti navasamika. Navacchiddanti cakkhusotadihi navahi vanamukhehi chiddavacchiddehi yuttatta navacchiddam. Dhuvassavanti dhuvanissandam, niccam paggharanasucinti attho. Bhandamadiyati yankinci bhandam adiya. Bhandacchedabhayam disvati bhandassa acchindanena bhayam disvati attho. Evamevati so bhandamadaya gacchanto puriso viya. Ayam kayoti ayam pana kucchitanam paramajegucchanam ayoti kayo. Ayoti uppattitthanam. Ayanti tatoti ayo, kucchita kesadayo. Iti kucchitanam kesadinam ayoti kayo. Mahacorasamo viyati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page115.

Cakkhuadihi rupadisu piyarupesu sarajjanadivasena panatipatadinnadanadicoro 1- hutva sabbakusalam vilumpatiti mahacorasamo. Tasma yatha so ratanabhandamadaya corehi saddhim gacchanto puriso te core pahaya gacchati, evamevahampi imam mahacorasamam kayam pahaya attano sotthibhavakaram maggam gavesitum gamissamiti atthasambandho veditabbo. Kusalacchedanabhayati kusaladhammavilopanabhayenati 2- attho. Athevam sumedhapandito nanavidhahi upamahi nekkhammakaranam cintetva punapi cintesi "imam mahadhanarasim samharitva mayham pitupitamahadayo paralokam gacchanta ekakahapanampi gahetva na gata, maya pana gahetva gamanakaranam katum vattati"ti gantva ranno arocesi "aham maharaja jatijaradihi upaddutahadayo agarasma anagariyam pabbajissami, mayham anekakotisatasahassam dhanam atthi, tam devo patipajjatu"ti raja aha "na mayham te dhanena attho, tvamyeva yadicchakam karohi"ti. So ca "sadhu deva"ti nagare bherim carapetva mahajanassa danam datva vatthukame ca kilesakame ca pahaya amaravaranagarasadisato amaranagarato nikkhamitva ekakova nanamigaganavante himavante dhammikam nama pabbatam nissaya assamam katva tattha pannasalam katva pancadosavivajjitam cankamam mapetva atthagunasamupetam abhinnabalam samaharitum navadosasamannagatam satakam pajahitva dvadasagunamupagatam vakaciram nivasetva pabbaji. Evam pana so pabbajito atthadosasamakinnam pannasalam pahaya dasagunasamannagatam rukkhamulam upagantva sabbadhannavikatim pahaya pavattaphalabhojano hutva nisajjatthanacankamanavasena padhanam padahanto @Footnote: 1 Si.,i....paro 2 Ma. kusalakamMa...

--------------------------------------------------------------------------------------------- page116.

Sattahabbhantareyeva atthannam samapattinam pancannanca abhinnanam labhi ahosi. Tena vuttam:- [27] "evaham cintayitvana nekakotisatam dhanam nathanathanam datvana himavantamupagamim. [28] Himavantassavidure dhammiko nama 1- pabbato assamo sukato mayham pannasala sumapita. [29] Cankamam tattha mapesim pancadosavivajjitam atthagunasamupetam abhinnabalamaharim. [30] Satakam pajahim tattha navadosasamupagatam vakaciram nivasesim dvadasagunamupagatam. [31] Atthadosasamakinnam pajahim pannasalakam upagamim rukkhamulam gune dasahupagatam. [32] Vapitam ropitam dhannam pajahim niravasesato anekagunasampannam pavattaphalamadiyim. [33] Tatthappadhanam padahim nisajjatthanacankame abbhantaramhi sattahe abhinnabalapapunin"ti. Tattha evahanti evam aham, hettha vuttappakarena cintetvati attho. Nathanathananti sanathanamanathananca addhananceva daliddananca "atthika ganhantu"ti saha kotthagarehi datvati attho. Himavantassavidureti himavantapabbatarajassa avidure samipe. Dhammiko nama pabbatoti evamnamako pabbato, kasma panayam dhammikoti? yebhuyyena pana bodhisatta isipabbajjam pabbajitva @Footnote: 1 Si. dhammako nama

--------------------------------------------------------------------------------------------- page117.

Tam pabbatam upanissaya abhinnayo nibbattetva samanadhammam akamsu. Tasma samanadhammassa nissayabhutatta "dhammiko"tveva pakato ahosi. Assamo sukato mayhantiadina sumedhapanditena assamapannasala cankama sahattha mapita viya vutta, na ca pana sahattha mapita, kintu sakkena devena pesite vissakammuna 1- devaputtena nimmita. Bhagava pana tada attano punnanubhavena nibbattam tam sampadam sandhaya "sariputta tasmim pabbate:- assamo sukato mayham pannasala sumapita cankamam tattha mapesim pancadosavivajjitan"ti- adimaha. Tattha pannasalati pannachadanasala. Tatthati tasmim assamapade. Pancadosavivajjitanti pancahi cankamadosehi vivajjitam. Katame panca cankamadosa nama? thaddhavisamata antorukkhata gahanacchannata atisambadhata ativisalatati imehi pancahi dosehi vivajjitam. Ukkatthaparicchedena dighato satthiratano vittharato diyaddharatano cankamo vutto. Atha va pancadosavivajjitanti pancahi nivaranadosehi vivajjitam parihinam abhinnabalamaharinti imina uttarapadena sambandho datthabbo. 2- Atthagunasamupetanti "evam samahite citte parisuddhe pariyodate anangane vigatupakkilese mudubhute kammaniye thite anenjappatte"ti evam vuttehi atthagunehi 3- samannagatam abhinnabalam aharim anesinti attho. Keci pana "atthahi samanasukhehi upetam, atthimani samanasukhani nama dhanadhannapariggahabhavo, anavajjapindapatapariyesanabhavo, nibbutapindabhunjanabhavo, rattham piletva dhanadhannadisu ganhantesu rajapurisesu @Footnote: 1 Ma. vissukammuna 2 abhi.A. 1/39 @3 vi.maha.vi. 1/12/5, di.Si. 9/234, 236/77-84. @Ma.mu. 12/384-6, 431-3/344, 379-80

--------------------------------------------------------------------------------------------- page118.

Ratthapilanakilesabhavo, upakaranesu nicchandaragabhavo, coravilopane nibbhayabhavo, rajarajamahamattehi asamsatthabhavo, catusu disasu appatihatabhavoti imehi atthahi samanasukhehi upetam samupetam assamam mapesin"ti assamena sambandham katva vadanti, tam paliya na sameti. Satakanti vattham. Tatthati tasmim assame. Navadosamupagatanti sariputta tattha vasanto attano nivatthaparutam mahagghasatakam pajahim pariccajim. Satakam pajahanto ca tattha nava dose disva pajahinti dipeti. Tapasapabbajjam pabbajitanam hi satakasmim nava dosa pakasita. Katame nava? satakassa mahagghabhavo, parapatibaddhabhavo, paribhogena lahukam kilissanabhavo, kilittho ca dhovitabbo puna rajitabbo ca hoti paribhogena jiranabhavo, jinnassa puna tunnakaranam va aggaladanam va katabbam hoti puna pariyesanaya durabhisambhavabhavo, tapasapabbajjaya ananucchavikabhavo, paccatthikanam sadharanabhavo, yatha nam na paccatthika ganhanti, evam gopetabbo hoti paridahato vibhusanatthanabhavo, gahetva carantassa mahicchabhavoti etehi navahi dosehi 1- upagatam satakam pahaya vakaciram nivasesinti dipeti. Vakaciranti munjatinam hirahiram katva ganthetva katam vakamayaciram nivasanaparupanatthaya adiyinti attho. Dvadasagunamupagatanti dvadasahi anisamsehi upetam. Ettha gunasaddo anisamsattho "sataguna dakkhina patikankhitabba"tiadisu 2- viya. Makaro padasandhikaro. Vakacirasmim dvadasanisamsa appagghata, aparayattata, sahattha katum sakkuneyyata, (3)- paribhogena jinnepi sibbitabbabhavo, corabhayabhavo, pariyesantassa sukhena karanabhavo, tapasapabbajjaya saruppabhavo, sevamanassa vibhusanatthanabhavo, civarappaccaye @Footnote: 1 apadana-ttha. 1/11 (cha.Ma.) 2 Ma.u. 14/379/324 @3 Ma. (paribhogena sanikam kilissati)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page119.

Appicchabhavo, paribhogasukhabhavo, vakuppattiya sulabhabhavo, vakacire natthepi anapekkhabhavoti imehi dvadasahi gunehi sampannam. 1- Atha sumedhapandito tattha pannasalayam viharanto paccusasamaye paccutthaya attano nikkhamanakaranam paccavekkhamano evam kira cintesi "aham pana navakanakakatakanupuradisanghattanasaddasammissitamadhurahasitakathitagehajanaramaniyam ularavibhavasobhitam suravarabhavanakaramagaram khelapindam viya pahaya vivekaramataya sabbajanapapapavahanam tapovanam pavitthosmi, idha pana me pannasalaya vaso dutiyo gharavaso viya hoti, handaham rukkhamule vaseyyan"ti. Tena vuttam:- #[31] "atthadosasamakinnam pajahim pannasalakan"ti. Tattha atthadosasamakinnanti atthahi dosehi samakinnam samyuttam. Katamehi atthahi? mahasambharehi nipphadaniyata, tinapannamattikadihi niccam patijagganiyata, senasanam nama mahallakassa papunatiti avelaya vutthapiyamanassa cittekaggata na hotiti vutthapaniyabhavo, situnhassa patighatena kayassa sukhumalakaranabhavo, gharam pavitthena yankinci papam sakka katunti garahapaticchadanakaranabhavo, "mayhamidan"ti sapariggahabhavo, gehassa atthibhavo sadutiyakavaso, ukamankunagharagolikadinam 2- sadharanataya bahusadharanabhavoti iti ime attha adinave 3- disva mahasatto pannasalam pajahim. Gune dasahupagatanti channam patikkhipitva dasahi gunehi upetam, rukkhamulam upagatosmiti attho. Katamehi dasahi? appasamarambhata, upagamanamattamevettha hotiti sulabhanavajjata, abhinham tarupannavikaradassanena aniccasanna- samutthapanata, senasanamaccherabhavo, tattha hi papam karonto lajjatiti @Footnote: 1 apadana-ttha. 1/11, abhi.A. 1/41 @2 Si. ukamanguna... 3 apadana-ttha. 1/12 (cha.Ma.)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page120.

Papakaranarahabhavo, pariggahakaranabhavo, devatahi saha vaso, channapatikkhepo, paribhogasukhata, rukkhamulasenasanassa gatagatatthane sulabhataya anapekkhabhavoti iti ime dasa gune 1- disva rukkhamulam upagatosmiti vadati. Aha ca:- "vannito buddhasetthena nissayoti ca bhasito nivaso pavivittassa rukkhamulasamo kuto. Avasamaccherahare devataparipalite pavivitte vasanto hi rukkhamulamhi subbato. Abhirattani nilani panduni patitani ca passanto tarupannani niccasannam panudati. Tasma hi buddhadayajjam bhavanabhiratalayam vivittam natimanneyya rukkhamulam vicakkhano"ti. 2- Atha sumedhapandito pannasalaya ditthadoso hutva rukkhamulasenasane laddhanisamso viharanto uttaripi cintesi "aharatthaya me gamagamanam aharapariyesanadukkham, naham kenaci parijunnena nikkhamitva aharatthaya pabbajito, aharapariyesanamulassa ca dukkhassa pamanam natthi, yannunaham pavattaphalena yapeyyan"ti. Imam pana atthavisesam dipento:- #[32-33] "vapitam ropitam dhannam pajahim niravasesato anekagunasampannam pavattaphalamadiyin"ti- adimaha. Tattha vapitanti vapitva nipphannam. Ropitanti ropitva nipphannam, vapanaropanavasena duvidhava sassanipphatti, tam duvidhampi attano appicchataya @Footnote: 1 apadana-ttha. 1/13 (cha.Ma.) 2 visuddhi. 1/93 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page121.

Pahaya pavattaphalena yapesim. Pavattaphalanti sayameva patitaphalam adiyinti paribhunjim. "pavattaphalasantuttho aparayattajiviko pahinaharaloluppo hoti catuddiso muni. Jahati rasatanhanca ajivo tassa sujjhati tasma hi natimanneyya pavattaphalabhojanan"ti 1- evam pavattamano sumedhapandito nacirasseva antosattahe attha samapattiyo panca abhinnayo ca papuni. Imamattham pakasentena "tatthappadhanam padahin"tiadi vuttam. Tattha tatthati tasmim assame. Padhananti viriyam, viriyam hi padahitabbato padhanabhavakaranato va "padhanan"ti vuccati. Padahinti viriyamarabhim. Nisajjatthanacankameti nisajjaya ca thanena ca cankamena ca. Sumedhapandito pana seyyam patikkhipitva nisajjatthanacankameheva rattindivam vitinametva sattahabbhantareyeva abhinnabalam papuni. Evam pana abhinnabalam patva sumedhatapase samapattisukhena vitinamente tada sabbajanasangahakaro marabalabhayamkaro nanadipankaro dipankaro nama sattha loke udapadi. Sankhepeneva tassayamanupubbikatha:- ayam kira dipankaro nama mahasatto samattimsa paramiyo puretva vessantarattabhavasadise attabhave thito pathavikampanadini mahadanani datva ayupariyosane tusitapure nibbattitva tattha yavatayukam thatva dasasahassacakkavaladevatahi sannipatitva:- "kalo kho te 2- mahavira uppajja matukucchiyam sadevakam tarayanto bujjhassu amatam padan"ti 3- @Footnote: 1 visuddhi. 1/83 thokam visadisam (sya) 2 pali. kaloyam te @3 khu.buddha. 33/1/413 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page122.

Vutte tato so devatanam vacanam sutva ca panca mahavilokanani viloketva tato cuto rammavatinagare attano yasavibhutiya vijitavasudevassa naradevassa sudevassa nama ranno kule sumedhaya deviya kucchismim asalhipunnamiya uttarasalhanakkhattena patisandhim gahetva mahata parivarena parihariyamano mahadeviya kucchimhi manikutagato viya kenaci asucina amakkhito dasa mase vasitva saliladharavivaragato saradakalacando viya tassa udarato nikkhami. Dvattimsa pubbanimitta tassa pana dipankarakumarassa patisandhikkhanepi vijatakkhanepi dvattimsa pubbanimittani 1- patihariyani paturahesum. Sabbesu sabbannubodhisattesu matukucchim okkamantesu nikkhamantesu sambujjhantesu dhammacakkam pavattantesuti imesu catusu thanesu dvattimsa patihariyani pavattanteva. Tasma maya pakatatta dipankarakumarassa jatiyam dassitani:- "dipankare carukare kumare sivankare santikareva jate 2- pakampi sankampi tada samanta sahassasankhya dasalokadhatu. Cakkavalasahassesu dasasahasseva devata ekasmim cakkavalasmim tada sannipatimsu ta. Bodhisattam mahasattam jatamattantu devata pathamam patigganhimsu paccha tam manuja pana. @Footnote: 1 su.vi. 2/31/34-5, pa.su. 3/207/134-5, apadana-ttha. 1/62-63 @jataka-ttha. 1/60-61 (cha.Ma.) 2 Si. santikaretha jate

--------------------------------------------------------------------------------------------- page123.

Avadita kenaci cammanaddha supokkhara dundubhiyo ca vina aghattitanabharanani tasmim khane samanta madhuram ravimsu. Chijjimsu sabbattha ca bandhanani sayam vigacchimsu ca sabbaroga rupani passimsu ca jatiandha saddam samanta badhira sunimsu. Anussatim jatijala manussa labhimsu yanam padasava pangula videsayata sayameva nava sapattanam sighamupagamimsu. Akasattham 1- bhumigatanca sabbam sayam samanta ratanam viroci nibbayi ghore niraye hutaso nadisu toyampi ca nappavatti. Lokantare dukkhanirantarepi pabha ulara vipula ahosi tatha tada santatarangamalo mahasamuddo madhurodakoyam. @Footnote: 1 Si.,i. akasagam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page124.

Na vayi vato pharuso kharo va samphullapuppha taravo ahesum viroci cando adhikam sataro na capi unho suriyo ahosi. Khaga nabhamhapi 1- ca rukkhato ca hatthava hettha pathavi bhajimsu mahacatuddipagato ca megho pavassi toyam madhuram samanta. Thatvava dibbe bhavane sakasmim pasannacitta pana devatayo 2- naccimsu gayimsu ca vadayimsu selimsu ta kelimakamsu ceva. Sayam kira dvaramahakavata khaneva tasmim vivata ahesum mahajane neva khuda pipasa pilesi lokam kira kanci kanci. Ye niccavera pana panisangha te mettacittam paramam labhimsu kaka ulukehi carimsu saddhim kona 3- varahehi akamsu kelim. @Footnote: 1 Si.,i.,Ma. nagamha 2 i. devakaya 3 Ma. koka

--------------------------------------------------------------------------------------------- page125.

Ghorapi sappanamukhapi sappa 1- kilimsu kamam nakulehi saddhim ganhimsu majjarasiresu yuka 2- vissatthacitta gharamusikapi. Buddhantarenapi aladdhatoye pisacaloke vigata pipasa khujja ahesum samacarukaya muga ca vacam madhuram labhimsu. Pasannacitta pana panisangha tadannamannam piyamalapimsu assa ca hesimsu pahatthacitta gajjimsu matta varavaranapi. Surabhicandanacunnasamakula kusumakunkumadhupasugandhini vividhacarumahaddhajamalini dasasahassi ahosi samantato"ti. Tatra hissa dasasahassilokadhatukampo sabbannutannanapatilabhassa pubbanimittam, devatanam ekacakkavale sannipato dhammacakkappavattanakale ekappahareneva sannipatitva dhammapatiggahanassa pubbanimittam, pathamam devatanam patiggahanam catunnam rupavacarajjhananam patilabhassa pubbanimittam, paccha manussanam @Footnote: 1 Ma. ghoravisanaghorapi sappa 2 Ma. majjarasaresu yuta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page126.

Patiggahanam catunnam arupavacarajjhananam patilabhassa pubbanimittam cammanaddhadundubhinam sayameva vajjanam mahantiya dhammabheriya anusavanassa pubbanimittam, vinabharananam sayameva vajjanam anupubbaviharapatilabhassa pubbanimittam, bandhananam sayameva chedo asmimanasamucchedassa pubbanimittam, mahajanassa sabbarogavigamo catusaccaphalapatilabhassa pubbanimittam, jaccandhanam rupadassanam dibbacakkhupatilabhassa pubbanimittam, badhiranam saddassavanam dibbasotadhatupatilabhassa pubbanimittam. Jatijalanam anussatuppado catusatipatthanapatilabhassa pubbanimittam, pangulanam padasa gamanam caturiddhipadapatilabhassa pubbanimittam, videsagatanam navanam sapattanagamanam catupatisambhidadhigamassa. Ratananam sayameva virocanam dhammobhasapatilabhassa, niraye agginibbayanam ekadasagginibbayanassa, nadisu toyassa nappavattanam catuvesarajjapatilabhassa, lokantare aloko avijjandhakaram vidhametva nanalokadassanassa, mahasamuddassa madhurodakata nibbanarasena ekarasabhavassa, vatassa avayanam dvasatthiditthigatabhedanassa, tarunam pupphitabhavo vimuttipupphehi pupphitabhavassa pubbanimittam. Candassa ativirocanam bahujanakantataya pubbanimittam, suriyassa natiunhavimalabhavo kayikacetasikasukhuppattiya, khaganam nagadihi pathavigamanam ovadam sutva mahajanassa panehi saranagamanassa, mahato catuddipagatameghassa pavassanam mahato dhammavassassa, devatanam sakasakabhavanesveva thatva naccadihi kilanam buddhabhavam patva udanudanassa, 1- dvarakavatanam sayameva vivaranam atthangikamaggadvaravivaranassa, khudapilanassa abhavo kayagatasatiya amatapatilabhassa, pipasapilanassa abhavo vimuttisukhena sukhitabhavassa, verinam mettacittapatilabho @Footnote: 1 Si. uddanuddanassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page127.

Catubrahmaviharapatilabhassa, dasasahassilokadhatuya ekadhajamalita ariyadhajamalitaya pubbanimittam, sesavisesa pana sesabuddhagunapatilabhassa pubbanimittaniti veditabba. Atha dipankarakumaro mahatiya sampattiya paricariyamano anukkamena bhaddam yobbanam patva tinnam utunam anucchavikesu tisu pasadesu devalokasirim viya rajjasirimanubhavanto uyyanakilaya gamanasamaye anukkamena jinnabyadhimatasankhate tayo devadute disva sanjatasamvego nivattitva sudassananagarasadisavibhavasobham rammavati nama nagaram pavisi. Nagaram pavisitva puna catutthavare hatthacariyam pakkosapetva etadavoca "aham tata uyyanadassanatthaya nikkhamissami hatthiyanani kappapehi"ti. So "sadhu deva"ti patisunitva caturasitihatthisahassani kappapesi. Atha vissakammo 1- nama devaputto bodhisattam nanaviragavasananivasanam amukkamuttaharakeyuram 2- ruciranavakanakatakamakutakundaladharam paramasurabhikusumamalasamalankata- siroruham samalankari kira. Atha dipankarakumaro devakumaro viya caturasitiya hatthisahassehi parivuto hatthikkhandhavaragato mahata balakayena parivuto ratijananam uyyanam pavisitva hatthikkhandhato orayha tam uyyanamanusancaritva paramaruciradassane sakahadayasitale silatale nisiditva pabbajjaya cittam uppadesi. Tankhananneva suddhavasakhinasavo mahabrahma attha samanaparikkhare adaya mahapurisassa cakkhupathe paturahosi. Mahapuriso tam disva "kimidan"ti pucchitva "samanaparikkharo"ti sutva alankarabhandam omuncitva pasadhanabhandagarikassa hatthe datva mangalakhaggamadaya saddhim makutena kese chanditva antalikkhe akase ukkhipi. Atha sakko devaraja suvannacankotakena tam kesamakutam adaya sinerumuddhani tiyojanappamanam indanilamanimayam makutacetiyam nama akasi. Atha mahapuriso devadattiyam arahattadhajam @Footnote: 1 Ma. visukammo 2 Si. amuttamuttankita...

--------------------------------------------------------------------------------------------- page128.

Kasavam paridahitva satakayugam akase khipi. Tam brahma patiggahetva brahmaloke dvadasayojanikam sabbaratanamayam cetiyamakasi. Dipankarakumaram pana pabbajjantam eka purisakoti anupabbaji. Taya pana parisaya parivuto bodhisatto dasa mase padhanacariyam acari. Atha visakhapunnamaya annataram nagaram pindaya pavisi. Tasmim kira nagare tamdivasam devatanam balikaranatthaya nirudakapayasam pacimsu. Tassa pana mahasattassa saparisassa pindaya pavitthassa manussa adamsu. Tam kira sabbesam kotisankhyanam bhikkhunam pariyattam ahosi. Mahapurisassa pana patte devata dibbojam pakkhipimsu. Tam paribhunjitva tattheva salavane divaviharam vitinametva sayanhasamaye patisallana vutthaya ganam vissajjetva sunandena namajivakena dinna attha tinamutthiyo gahetva pipphalibodhirukkhamulam gantva tinasantharam santharitva navutihattham bodhikkhandham pitthito katva pallankam abhujitva caturangaviriyam adhitthahitva bodhirukkhamule nisidi. Tato marabalam vidhamitva rattiya pathamayame pubbenivasam anussaritva majjhimayame dibbacakkhum visodhetva pacchimayame anulomapatilomavasena paccayakaram sammasitva anapanacatutthajjhanam samapajjitva tato vutthaya pancasu khandhesu abhinivisitva udayabbayavasena samapannaya lakkhanani disva yava gotrabhunanam vipassanam vaddhetva arunodaye ariyamaggena sakalabuddhagune pativijjhitva buddhasihanadam naditva sattasattaham bodhisamipeyeva vitinametva brahmuno dhammadesanam patinnaya sunandarame dhammacakkam pavattetva kotisatanam devamanussanam dhammamatam payetva catuddipikamahamegho viya dhammavassam vassento mahajanassa bandhanamokkham karonto janapadacarikam vicari.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page129.

Tada kira sumedhapandito samapattisukhena vitinamento neva pathavikampanamaddasa na tani nimittani. Tena vuttam:- [34] "evam me siddhippattassa vasibhutassa sasane dipankaro nama jino uppajji lokanayako. [35] Uppajjante ca jayante bujjhante dhammadesane caturo nimitte naddasam jhanaratisamappito"ti. Tattha evanti idani vattabbam nidasseti. Meti mama. Siddhippattassati pancabhinnasiddhippattassa. Vasibhutassati bhutavasissa, cinnavasibhavamupagatassati attho. Sasaneti vivekamanasanam 1- sasane, anadaralakkhane samivacanam datthabbam. Jinoti kilesarijayanena jino. Uppajjanteti patisandhiggahane. Jayanteti matukucchito nikkhamane. Bujjhanteti anuttaram sammasambodhim abhisambujjhante. Dhammadesaneti dhammacakkappavattane. Caturo nimitteti cattari nimittani. Dipankarassa dasabalassa patisandhijatibodhidhammacakkappavattanesu catusu thanesu dasasahassilokadhatukampanadini nimittaniti attho. Etthaha:- tani pana bahuni nimittani, kasma "caturo nimitte"ti vuttam, ayuttam nanuti? nayuttam. Yadipi etani bahuni nimittani, catusu thanesu pana pavattatta "caturo nimitte"ti vuttam. Naddasanti naddasim. Idani tesam catunnam nimittanam adassane karanam niddisanto "jhanaratisamappito"ti aha. Jhanaratiti samapattisukhassetam adhivacanam. Jhanaratiya samappitatta samangibhutatta tani nimittani naddasanti attho. @Footnote: 1 Si.,i. vemanasatapasanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page130.

Atha tasmim kale dipankaradasabalo catuhi khinasavasatasahassehi parivuto anupubbena carikam caramano paramarammam rammam nama nagaram patva sudassanamahavihare pativasati. Rammanagaravasino "dipankaro kira dasabalo anuttaram sammasambodhim patva pavattitapavaradhammacakko anupubbena carikam caramano rammanagaram patva sudassanamahavihare pativasati"ti sutva sappiadini bhesajjani gahetva bhuttapatarasa suddhuttarasanga 1- pupphadhupagandhahattha yena buddho tenupasankamimsu, upasankamitva sattharam vanditva pupphadihi pujetva ekamantam nisiditva atimadhuram dhammakatham sutva svatanaya bhagavantam nimantetva utthayasana dasabalam padakkhinam pakkamimsu. Te punadivase asadisamahadanam sajjetva mandapam karetva vimalakomalehi niluppalehi chadetva catujjatigandhena paribhandam karetva lajapancamani surabhikusumani vikiritva mandapassa catusu konesu sitalamadhuravaripunna catiyo thapetva kadalipannehi pidahitva mandapopari jayasumanakusumasadisam paramaruciradassanam celavitanam bandhitva suvannamanirajatatarakahi racayitva tattha gandhadamapupphadamapattadamaratanadamani olambetva dhupehi duddinam katva sakalanca tam rammam rammanagaram sammattham saphalakadaliyo ca pupphasamalankate punnaghate ca thapapetva nanaviraga dhajapatakayo ca samussapetva mahavithiya ubhosu passesu sanipakarehi parikkhipitva dipankaradasabalassa agamanamaggam alankaronta udakaparibhinnatthanesu pamsum pakkhipitva cikkhallakampi pathavi asamam samam katva muttasadisahi valukahi akiranti, lajapancamehi ca pupphehi akiranti, saphalakadalikamuke ca patitthapenti. @Footnote: 1 Si. sauttarasanga, i. suttarasanga

--------------------------------------------------------------------------------------------- page131.

Atha tasmim kale sumedhatapaso attano assamapadato uggantva rammanagaravasinam tesam manussanam uparibhagena akasena gacchanto te hatthapahatthe maggam sodhente ca alankaronte ca disva "kim nu kho karanan"ti cintetva sabbesam passantananneva akasato oruyha ekamante thatva te manusse pucchi "ambho kassatthaya tumhe imam maggam sodhetha"ti. Tena vuttam:- [36] "paccantadesavisaye nimantetva tathagatam tassa agamanam maggam sodhenti tutthamanasa. [37] Ahantena samayena nikkhamitva sakassama dhunanto vakacirani gacchami ambare tada. [38] Vedajatam janam disva tutthahattham pamoditam orohitvana gagana manusse pucchi tavade. [39] Tutthahattho pamudito vedajato mahajano kassa sodhiyati maggo anjasam vatumayanan"ti. 1- Tattha paccantadesavisayeti majjhimadesasseva ekapasse paccantadesasannite janapade. Tassa agamanam magganti tena agantabbam magganti attho. Ahantena samayenati aham tasmim samaye, bhummatthe cetam karanavacanam datthabbam. Sakassamati attano assamapadato nikkhamitva. Dhunantoti odhunanto. "tena samayena "ca, "tada "cati imesam dvinnam padanam ekatthatta purimassa nikkhamanakiriyaya pacchimassa ca gamanakiriyaya saddhim sambandho veditabbo, itaratha punaruttidosa na muccati. Tadati tasmim samaye. @Footnote: 1 khu.buddha. 33/36-39/451

--------------------------------------------------------------------------------------------- page132.

Vedajatanti sanjatasomanassam. Tutthahattham pamoditanti imani tini padani annamannavevacanani annamannassa atthadipanani. Atha va sukhena tuttham, pitiya hattham, pamojjena pamuditam. Orohitvanati otaritva. Manusse pucchiti manuse pucchi. Ayameva va patho. Tavadeti tada, tankhaneyevati attho. Idani pucchitamattham dassentena "tutthahattho pamudito"tiadi vuttam. Tattha ayam mahajano tutthahattho pamoditahadayo hutva maggam sodheti, kim karana sodheti, kassatthaya va sodhetiti evam "sodheti "saddam aharitva attho datthabbo, itaratha na yujjati. Sodhiyatiti suddhabhavo kariyati. Maggo anjasam vatumayananti maggassevetani vevacanani. Evam tena sumedhatapasena puttha te manussa ahamsu "bhante sumedha kim na janatha dipankaro nama buddho anuttaram sammasambodhim patva pavattitapavaradhammacakko janapadacarikam caramano anukkamena amhakam nagaram patva sudassanamahavihare pativasati, mayam tam bhagavantam nimantetva tasseva buddhassa bhagavato agamanamaggam sodhema"ti. Tato tam sutva sumedhapandito cintesi "buddhoti kho panesa ghosopi dullabho, pageva buddhuppado, tena hi mayapi imehi manussehi saddhim dasabalassa agamanamaggam sodhetum vattati"ti. So te manusse aha "sace bho tumhe imam maggam buddhassa sodhetha, mayhampi ekam okasam detha, ahampi tumhehi saddhim buddhassa maggam sodhessami"ti. Tato te "sadhu"ti sampaticchitva "ayam sumedhapandito mahiddhiko mahanubhavo"ti janamana dubbisodhanam udakasambhinnam ativiya visamam ekam okasam sallakkhetva "imam okasam tumhe sodhetha, alankarotha ca"ti adamsu. Tato sumedhapandito buddharammanam pitim uppadetva cintesi "aham pana imam okasam iddhiya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page133.

Paramadassaniyam katum pahomi, evam kate pana mam na paritosessati. Ajja pana maya kayaveyyavaccam katum vattati"ti pamsum aharitva tam padesam pureti. Tassa pana tasmim padese asodhite vippakateyeva rammanagaravasino manussa bhagavato kalamarocesum "nitthitam bhante bhattan"ti evam tehi kale arocite dasabalo jayasumanakusumasadisavannam dupattacivaram timandalam paticchadetva nivasetva tassupari suvannapamangena jayasumanakusumakalapam parikkhipanto viya vijjulatasassirikam kayabandhanam bandhitva kanakagirisikharamatthake lakharasam parisincanto viya suvannacetiyam pavalajalena parikkhipanto viya ca suvannagghikam rattakambalena patimuncanto viya ca saradasamayarajanikaram rattavalahakena paticchadento viya ca lakharasena tintakimsukakusumasadisavannam rattavarapamsukulacivaram parupitva gandhakutidvarato kancanaguhato siho viya nikkhamitva gandhakutipamukhe atthasi. Atha sabbe bhikkhu attano attano pattacivaramadaya bhagavantam parivarayimsu. Te pana parivaretva thita bhikkhu evarupa ahesum:- "appiccha pana santuttha vattaro vacanakkhama pavivitta asamsattha vinita papagarahino. Sabbepi silasampanna samadhijjhanakovida pannavimuttisampanna tipancacaranayuta. Khinasava vasippatta iddhimanto yasassino santindriya damappatta suddha khinapunabbhava"ti. Iti bhagava sayam vitarago vitaragehi vitadoso vitadosehi vitamoho vitamohehi parivuto ativiya virocittha. Atha sattha mahanubhavanam khinasavanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page134.

Chalabhinnanam catuhi satasahassehi parivuto maruganaparivuto 1- dasasatanayano viya brahmaganaparivuto haritamahabrahma viya ca aparimitasamayasamupacitakusalabalajanitaya anopamaya buddhalilaya taraganaparivuto saradasamayarajanikaro viya ca gaganatalam tam maggam alankatapatiyattam patipajji. Suvannavannaya pabhaya dhiro suvannavanne kira maggarukkhe suvannavanne kusume karonto suvannavanno patipajji maggam. Sumedhatapasopi tena alankatapatiyattena saggena agacchantassa dipankarassa bhagavato dvattimsamahapurisalakkhanapatimanditam asityanubyanjanehi anuranjitam byamappabhaya parikkhepam sassirikam indanilamanisadisam akase nanappakara vijjulata viya chabbannabuddharasmiyo vissajjentam rupasobhaggappattam attabhavam akkhini ummiletva oloketva "ajja maya dasabalassa jivitapariccagam katum vattati"ti "ma bhagava kalale akkami, manimayaphalakasetum akkamanto viya saddhim catuhi khinasavasatasahassehi mama pitthim akkamanto gacchatu, tam me bhavissati digharattam hitaya sukhaya"ti kese mocetva ajinajatavakacirani kalavanne kalale pattharitva tattheva kalalapitthe nipajji, tena vuttam:- [40] "te me puttha viyakamsu `buddho loke anuttaro dipankaro nama jino uppajji lokanayako tassa sodhiyati maggo anjasam vatumayanam.' [41] Buddhoti vacanam 2- sutvana piti uppajji tavade buddho buddhoti kathayanto somanassam pavedayim. @Footnote: 1 Si.,Ma. amaragana... 2 Si.,i.,Ma. mama

--------------------------------------------------------------------------------------------- page135.

[42] Tattha thatva vicintesim tuttho samviggamanaso `idha bijani ropissam khano ve ma upaccaga.' [43] Yadi budadhassa sodhetha ekokasam dadatha me ahampi sodhayissami anjasam vatumayanam. [44] Adamsu te mamokasam sodhetum anjasam tada buddho buddhoti cintento maggam sodhemaham tada. [45] Anitthite mamokase dipankaro mahamuni catuhi satasahassehi chalabhinnehi tadihi khinasavehi vimalehi patipajji anjasam jino. [46] Paccuggamana vattanti vajjanti bheriyo bahu amodita naramaru sadhukaram pavattayum. [47] Deva manusse passanti manussapi ca devata ubhopi te panjalika anuyanti tathagatam. [48] Deva dibbehi turiyehi manussa manusehi ca ubhopi te vajjayanta anuyanti tathagatam. [49] Dibbam mandaravam puppham padumam parichattakam disodisam okiranti akasanabhagata maru. [50] Dibbam candanacunnanca varagandhanca kevalam disodisam okiranti akasanabhagata maru. [51] Campakam saralam nipam nagapunnagaketakam disodisam ukkhipanti bhumitalagata naRa.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page136.

[52] Kese muncitvaham tattha vakaciranca cammakam kalale pattharitvana avakujjo nipajjaham. [53] Akkamitvana mam buddho saha sissehi gacchatu ma nam kalale akkamittha 1- hitaya me bhavissati"ti. Tattha viyakamsuti byakarimsu. "dipankaro nama jino. Tassa sodhiyati patho"tipi patho. Somanassam pavedayinti somanassamanubhavinti attho. Tattha thatvati yasmim padese akasato otari, tattheva thatva. Samviggamanasoti pitivimhitamanaso. Idhati imasmim dipankare punnakkhette. Bijaniti kusalabijani. Ropissanti ropissami. Khanoti atthakkhanavirahito navamo khanasannipato. Atidullabho so maya patiladdho. Veti nipatamattam. Ma upaccagati so ma accagama, ma atikkamiti attho. Dadathati detha. Teti ye me puttha manussa, teti attho. Sodhemaham tadati sodhemi aham tada. Anitthiteti apariyosite 2- vippakate. Khinasavehiti ettha cattaro asava kamasavo bhavasavo ditthasavo avijjasavoti 3- ime cattaro asava yesam khina pahina samucchinna patippassaddha abhabbuppattika nanaggina daddha, te khinasava, tehi khinasavehi. Khinasavattayeva vimalehi. Deva manusse passantiti ettha devanam manussadassane vattabbam natthi, pakatidassanavasena pana yatha manussa idha thatva passanti, evam devapi manusse passantiti attho. Devatati deve. Ubhopiti ubho devamanussa. Panjalikati katapanjalika, ubhopi hatthe sirasi patitthapetvati attho. Anuyanti @Footnote: 1 ma akkamittho 2 Si. aparisodhite @3 khu.cula. 30/411/196 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page137.

Tathagatanti tathagatassa pacchato yanti, anuyoge sati samiatthe upayogavacanam hotiti lakkhanam. Tena vuttam "anuyanti tathagatan"ti. Vajjayantati vadenta. Mandaravanti mandaravapuppham. Disodisanti disato disato. Okirantiti avakiranti. Akasanabhagatati akasasankhate nabhasi gata. Atha va akasam gata saggagatava. "nabho"ti hi saggo vuccati. Maruti amaRa. Saralanti saralatarukusumam. Nipanti kadambapuppham. Nagapunnagaketakanti nagapunnagaketakapupphani ca. Bhumitalagatati bhumigata. Kese muncitvahanti aham kese baddha kalapakutilajata muncitva, vippakiritvati attho. Tatthati mayham dinne okase. Cammakanti cammakkhandam. Kalaleti cikkhallakaddame. Avakujjoti adhomukho hutva. Nipajjahanti nipajjim aham. Ma nanti ettha mati patisedhatthe nipato. Nanti padapuranatthe nipato, buddho kalale ma akkamitthati attho. Hitaya me bhavissatiti tam kalale anakkamanam digharattam mama hitatthaya bhavissatiti. "sukhaya me bhavissati"tipi patho. Tato sumedhapandito kalalapitthe nipanno evam cintesi "sacaham iccheyyam sabbakilese jhapetva samghanavako hutva rammanagaram paviseyyam, annatakavesena pana me kilese jhapetva nibbanappattiya kiccam natthi, yannunaham dipankaradasabalo viya paramabhisambodhim patva dhammanavam aropetva mahajanam samsarasagara uttaretva paccha parinibbayeyyam, idam me patirupan"ti. Tato attha dhamme samodhanetva buddhabhavaya abhiniharam katva nipajji. Tena vuttam:-

--------------------------------------------------------------------------------------------- page138.

[54] "pathaviyam nipannassa evam me asi cetaso icchamano aham ajja kilese jhapaye mama. [55] Kim me annatavesena dhammam sacchikatenidha sabbannutam papunitva buddho hessam 1- sadevake. [56] Kim me ekena tinnena purisena thamadassina sabbannutam papunitva santaressam sadevakam. [57] Imina me adhikarena katena purisuttame sabbannutam papunitva 2- taremi janatam bahum. [58] Samsarasotam chinditva viddhamsetva tayo bhave dhammanavam samaruyha santaressam sadevakan"ti. Tattha pathaviyam nipannassati puthaviya nipannassa. Ayameva va patho. Cetasoti cetaso parivitakko ahositi attho. "evam me asi cetana"tipi patho. Icchamanoti akankhamano. Kileseti kilissanti upatapentiti kilesa, ragadayo dasa. Jhapayeti jhapeyyam, mama kilese jhapaye ahanti attho. Kinti patikkhepavacanam. Annatavesenati apakatavesena, avinnatena paticchannena. Idha pana bhikkhu viya asavakkhayam katva kim, buddhakare dhamme puretva patisandhijatibodhidhammacakkappavattanesu mahapathavikampanam katva buddho bodheta, tinno tareta, mutto moceta bhaveyyanti adhippayo. Sadevaketi sadevake loke. @Footnote: 1 matto moce (sya) 2 papunami (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page139.

Thamadassinati attano thamabalam passamanena. Santaressanti santaressami. Sadevakanti sadevakam sattanikayam, sadevakam lokam va. Adhikarenati adhivisitthena karena, buddhassa mama jivitam pariccajitva kalalapitthe sayanenadhikarenati attho. Samsarasotanti kammakilesavasena yonigativinnanatthitinavasattavasesu ito cito ca samsaranam samsaro. Yathaha:- "khandhananca patipati dhatuayatanana ca abbocchinnam vattamana samsaroti pavuccati"ti. 1- Samsaro ca so sotanceti samsarasotam, tam samsarasotam. 2- Atha va samsarassa sotam samsarasotam, samsarakaranam tanhasotam chinditvati attho. Tayo bhaveti kamaruparupabhave. Tibhavanibbattakakammakilesa tayo bhavati adhippeta. Dhammanavanti ariyam atthangikam maggam. So hi caturoghuttaranatthena "dhammanava"ti vuccati. Samaruyhati aruyha. Santaressanti santaressami. Yasma pana buddhattam patthentassa:- [59] Manussattam lingasampatti hetu sattharadassanam pabbajja gunasampatti adhikaro ca chandata atthadhammasamodhana abhiniharo samijjhati. 3- Tattha manussattanti manussattabhaveyeva thatva buddhattam patthentassa patthana samijjhati, na nagajatiadisu thitanam. Kasmati ce? ahetukabhavato. Lingasampattiti manussattabhave vattamanassapi purisalinge thitasseva patthana samijjhati, na itthiya va pandakanapumsakaubhatobyanjanakanam va @Footnote: 1 visuddhi. 3/145 (sya), su.vi. 2/95/94, sa.pa. 2/60/110, mano.pu. 2/199/435, @abhi.A. 1/11, u.dana.A. 39/289, itivuttaka.A. 14/66, thera.A. 1/236, 316 @2 Ma. tam chinditva 3 abhi.A. 1/76, udana.A. 137

--------------------------------------------------------------------------------------------- page140.

Samijjhati. Kasmati ce? lakkhanaparipuriya abhavato. Vuttanhetam "atthanametam bhikkhave anavakaso, yam itthi araham assa sammasambuddho"ti 1- vittharo. Tasma itthilinge thitassa manussajatikassapi patthana na samijjhati. Hetuti purisassapi tasmim attabhave arahattappattiya hetusampannasseva patthana samijjhati, no itarassa. Sattharadassananti sace jivamanakabuddhasseva santike pattheti patthana samijjhati. Parinibbute bhagavati cetiyassa santike va bodhirukkhamule va patimaya va paccekabuddhabuddhasavakanam va santike patthana na samijjhati. Kasma? bhabbabhabbake natva kammavipakaparicchedakananena paricchinditva byakatum asamatthatta. Tasma buddhassa santikeyeva patthana samijjhati. Pabbajjati buddhassa bhagavato santike patthentassapi kammakiriyavadisu tapasesu va bhikkhusu va pabbajitasseva patthana samijjhati, no gihilinge thitassa. Kasma? pabbajitayeva hi bodhisatta sambodhim adhigacchanti, na gahattha. Tasma adimhi panidhanakalepi pabbajiteneva bhavitabbam. Gunasampattiti pabbajitassapi atthasamapattilabhino pancabhinnasseva samijjhati, na pana imaya gunasampattiya virahitassa. Kasma? niggunassa tadabhavato. Adhikaroti gunasampannenapi yena attano jivitam buddhanam pariccattam hoti, tassa imina adhikarena sampannasseva samijjhati, na itarassa. Chandatati abhiniharasampannassapi yassa buddhakarakadhammanam atthaya mahanto chando vayamo ca ussaho ca pariyetthi ca. Tasseva @Footnote: 1 Ma.u. 14/130/115, an.ekaka. 20/279/29, abhi.vi. 35/805/410

--------------------------------------------------------------------------------------------- page141.

Samijjhati, na itarassa. Tatridam chandamahantataya opammam:- sace hi evamassa "yo pana sakalacakkavalagabbham ekodakibhutam attano bahubalena uttaritva param gantum samattho, so buddhattam papunati. Yo panimam attano dukkaram na mannati' aham imam uttaritva param gamissami'ti "evam mahata chandena ussahena samannagato hoti, tassa patthana samijjhati, na itarassa. 1- Sumedhapandito pana ime attha dhamme samodhanetvava buddhabhavaya abhiniharam katva nipajji. Dipankaropi bhagava agantva sumedhapanditassa sisabhage thatva kalalapitthe nipannam sumedhatapasam disva "ayam tapaso buddhattaya abhiniharam katva nipanno, ijjhissati nu kho etassa patthana udahu no"ti anagatamsananam pesetva upadharento "ito kappasatasahassadhikani cattari asankhyeyyani atikkamitva gotamo nama buddho bhavissati"ti natva thitakova parisamajjhe byakasi "passatha no tumhe bhikkhave imam uggatapam tapasam kalalapitthe nipannan"ti. Evam bhanteti. Ayam buddhattaya abhiniharam katva nipanno, samijjhissati imassa tapasassa patthana, ayam hi ito kappasatasahassadhikanam catunnam asankhyeyyanam matthake gotamo nama buddho loke bhavissati. Tasmim panassa attabhave kapilavatthu nama nagaram nivaso bhavissati, mahamaya nama devi mata, suddhodano nama raja pita, upatisso ca kolito ca dve aggasavaka, anando nama upatthako, khema ca uppalavanna ca dve aggasavika bhavissanti. Ayam paripakkanano hutva mahabhinikkhamanam nikkhamitva mahapadhanam padahitva nigrodhamule sujataya nama kumariya dinnam payasam patiggahetva neranjaraya tire paribhunjitva bodhimandam aruyha assattharukkhamule abhisambujjhissatiti. Tena vuttam:- [60] "dipankaro lokavidu ahutinam patiggaho ussisake mam thatvana idam vacanamabravi. @Footnote: 1 suttanipata-ttha. 1/43, apadana-ttha. 1/18-19, (cha.Ma.). @cariyapitaka.A. 393 pakinnakakatha (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page142.

[61] Passatha imam tapasam jatilam uggatapanam aparimeyyito kappe buddho loke bhavissati. [62] Ahu kapilavhaya ramma nikkhamitva tathagato padhanam padahitvana katva dukkarakarikam. [63] Ajapalarukkhamulasmim nisiditva tathagato tattha payasam paggayha neranjaramupehiti. [64] Neranjaraya tiramhi payasam ada 1- so jino patiyattavaramaggena bodhimulamupehiti. [65] Tato padakkhinam katva bodhimandam anuttaro assattharukkhamulamhi bujjhissati mahayaso. [66] Imassa janika mata maya nama bhavissati pita suddhodano nama ayam hessati gotamo. [67] Anasava vitaraga santacitta samahita kolito upatisso ca agga hessanti savaka anando namupatthako upatthissatimam jinam. [68] Khema uppalavanna ca agga hessanti savika anasava vitaraga santacitta samahita. [69] Bodhi tassa bhagavato assatthoti pavuccati citto ca hatthalavako agga hessantupatthaka uttara nandamata ca agga hessantupatthika"ti. @Footnote: 1 Si. adaya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page143.

Tattha lokaviduti sabbatha viditalokatta pana lokavidu. Bhagava hi sabhavato samudayato nirodhato nirodhupayatoti sabbathapi lokam avedi annasi pativijjhi. Tasma lokaviduti vuccati. Yathaha:- "tasma have lokavidu sumedho lokantagu vusitabrahmacariyo lokassa antam samitavi natva nasisati lokamimam paranca"ti. 1- Apica tayo loka sankharaloko sattaloko okasalokoti. Tattha sankharaloko nama paticcasamuppanna pathaviadayo dhamma. Sattaloko nama sannino asannino nevasanninasannino ca satta. Okasaloko nama sattanam nivasatthanam. Ime pana tayopi loka bhagavata yathasabhavato vidita, tasma lokaviduti vuccati. Ahutinam patiggahoti dananam patiggahetum arahatta dakkhineyyatta ahutinam patiggaho. Ussisake mam thatvanati mama sisasamipe thatva idam idani vattabbam vacanam abraviti attho. Jatilanti jata assa santiti jatilo. Tam jatilam. Uggatapananti uggatapasam. Ahuti ahani, athati attho. Ayameva va patho. Kapilavhayati kapilaavhaya abhidhana. Rammati ramaniyato. Padhananti viriyam. Ehititi essati gamissati. Sesagathasu uttanamevati. Tato sumedhapandito "mayham kira patthana samijjhissati"ti sanjatasomanasso ahosi. Mahajano dipankaradasabalassa vacanam sutva "sumedhatapaso kira buddhabijankuro"ti hatthatuttho ahosi. Evancassa ahosi "yatha nama puriso nadim @Footnote: 1 sam.sa. 15/107/75, an. catukka. 21/45/54

--------------------------------------------------------------------------------------------- page144.

Taranto ujukena titthena taritum asakkonto hetthatitthena uttarati, evameva mayam dipankaradasabalassa sasane maggaphalam alabhamana anagate yada tvam buddho bhavissasi, tada tava sammukha maggaphalam sacchikatum samattha bhaveyyama"ti patthanam akamsu. Dipankaradasabalo bodhisattam mahasattam pasamsitva atthahi pupphamutthihi pujetva padakkhinam katva pakkami. Tepi catusatasahassa khinasava bodhisattam pupphehi ca gandhehi ca pujetva padakkhinam katva pakkamimsu. Devamanussa pana tatheva pujetva vanditva pakkamimsu. Atha sabbalokamatidipankaro dipankaro bhagava catuhi khinasavasatasahassehi parivuto rammanagaravasihi pujiyamano devatahi abhivandiyamano 1- sanjhappabhanuranjita- varakanakagirisikharo viya jangamamano anekesu patihariyesu vattamanesu tena alankatapatiyattena maggena gantva nanasurabhikusumagandhavasitam cunnasammodagandham samussitadhajapatakam gandhanubaddhahadayehi 2- bhamaraganehi gumbagumbayamanam 3- dhupandhakaram amarapurasadisasobham abhirammam rammanagaram pavisitva pannatte maharahe buddhasane yugandharamatthake saradasamayarucirakararajanikaro timiranikaranidhanakaro kamalavanavikasanakaro divasakaro viya dasabaladivasakaro nisidi. Bhikkhusamghopi patipatiya attano attano pattasane nisidi. Rammanagaravasino pana upasaka saddhadigunasampanna nanavidhakhajjadihi samalankatam vannagandharasasampannam asadisam sukhanidanam danam buddhappamukhassa bhikkhusamghassa adamsu. Atha kho bodhisatto dasabalassa byakaranam sutva buddhabhavam karatalagatamiva mannamano pamuditahadayo sabbesu patikkantesu sayana vutthaya "paramiyo vicinissami"ti puppharasimatthake pallankam abhujitva nisidi. Evam nisinne mahasatte sakaladasasahassacakkavaladevata sadhukaram datva "ayya sumedhatapasa @Footnote: 1 Si.,i. abhinandiyamano 2 Ma. gandhavabaddha... 3 Si.,i. gumugumayamanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page145.

Poranakabodhisattanam pallankam abhujitva' paramiyo vicinissami'ti nisinnakale yani pubbanimittani nama pannayanti, tani sabbanipi ajja patubhutani, nissamsayena tvam buddho bhavissasi, mayametam janama' yassetani nimittani pannayanti, so ekanteneva buddho bhavissati, tasma tvam attano viriyam dalham katva pagganha"ti bodhisattam nanappakarahi thutihi abhitthavimsu. Tena vuttam:- [70] "idam sutvana vacanam asamassa mahesino amodita naramaru buddhabijam kira 1- ayam. [71] Ukkutthisadda vattanti apphotenti hasanti ca katanjali namassanti dasasahassi sadevaka. [72] Yadimassa lokanathassa virajjhissami sasanam anagatamhi addhane hessama sammukha imam. [73] Yatha manussa nadim taranta patitittham virajjhiya hetthatitthe gahetvana uttaranti mahanadim. [74] Evameva mayam sabbe yadi muncamimam jinam anagatamhi addhane hessama sammukha imam. [75] Dipankaro lokavidu ahutinam patiggaho mama kammam pakittetva dakkhinapadamuddhari. [76] Ye tatthasum jinaputta padakkhinamakamsu mam deva manussa asura ca abhivadetvana pakkamum. @Footnote: 1 Si.,i. buddhabijankaro, buddhavijankaro ayam (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page146.

[77] Dassanam me atikkante sasamghe lokanayake sayana vutthahitvana pallankam abhujim tada. [78] Sukhena sukhito homi pamojjena pamodito pitiya ca abhissanno pallankam abhujim tada. [79] Pallankena nisiditva evam cintesaham tada vasibhuto aham jhane abhinnaparamim gato. 1- [80] Sahassiyamhi lokamhi isayo natthi me sama asamo iddhidhammesu alabhim idisam sukham. [81] Pallankabhujane mayham dasasahassadhivasino mahanadam pavattesum dhuvam buddho bhavissasi. [82] Ya pubbe bodhisattanam pallankavaramabhuje nimittani padissanti tani ajja padissare. [83] Sitam byapagatam hoti unhanca upasammati tani ajja padissanti dhuvam buddho bhavissasi. [84] Dasasahassi lokadhatu nissadda honti nirakula tani ajja padissanti dhuvam buddho bhavissasi. [85] Mahavata na vayanti na sandanti savantiyo tani ajja padissanti dhuvam buddho bhavissasi. [86] Thalaja dakaja puppha sabbe pupphanti tavade tepajja pupphita sabbe dhuvam buddho bhavissasi. @Footnote: 1 cha.Ma. abhinnasu paramim gato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page147.

[87] Lata va yadi va rukkha 1- phalabhara honti tavade 1- tepajja phalita sabbe dhuvam buddho bhavissasi. [88] Akasattha ca bhummattha ratana jotanti tavade tepajja ratana jotanti dhuvam buddho bhavissasi. [89] Manussaka ca dibba ca turiya vajjanti tavade tepajjubho abhiravanti dhuvam buddho bhavissasi. [90] Vicittapuppha gagana abhivassanti tavade tepi ajja padissanti dhuvam buddho bhavissasi. [91] Mahasamuddo abhujati dasasahassi pakampati tepajjubho abhiravanti dhuvam buddho bhavissasi. [92] Niraye dasasahasse aggi nibbanti tavade tepajja nibbuta aggi dhuvam buddho bhavissasi. [93] Vimalo hoti suriyo sabba dissanti taraka tepi ajja padissanti dhuvam buddho bhavissasi. [94] Anovatthena udakam mahiya ubbhijji tavade tampajjubbhijjate mahiya dhuvam buddho bhavissasi. [95] Taragana virocanti nakkhatta gaganamandale visakha candimayutta dhuvam buddho bhavissasi. [96] Bilasaya darisaya nikkhamanti sakasaya tepajja asaya chuddha dhuvam buddho bhavissasi. @Footnote: 1-1 ka. phalam dharenti tavade

--------------------------------------------------------------------------------------------- page148.

[97] Na honti arati sattanam santuttha honti tavade tepajja sabbe santuttha dhuvam buddho bhavissasi. [98] Roga tadupasammanti jighaccha ca vinassati tanipajja padissanti dhuvam buddho bhavissasi. [99] Rago tada tanu hoti doso moho vinassati tepajja vigata 1- sabbe dhuvam buddho bhavissasi. [100] Bhayam tada na bhavati ajjapetam padissati tena lingena janama dhuvam buddho bhavissasi. [101] Rajonuddhamsati uddham ajjapetam padissati tena lingena janama dhuvam buddho bhavissasi. [102] Anitthagandho pakkamati dibbagandho pavayati sopajja vayati gandho dhuvam buddho bhavissasi. [103] Sabbe deva padissanti thapayitva 2- arupino tepajja sabbe dissanti dhuvam buddho bhavissasi. [104] Yavata niraya nama sabbe dissanti tavade tepajja sabbe dissanti dhuvam buddho bhavissasi. [105] Kutta 3- kavata sela ca na hontavarana tada akasabhuta tepajja dhuvam buddho bhavissasi. [106] Cuti ca upapatti ca khane tasmim na vijjati tanipajja padissanti dhuvam buddho bhavissasi. @Footnote: 1 Ma. vihata 2 pali. thapetva ca 3 pali. kuta,

--------------------------------------------------------------------------------------------- page149.

[107] Dalham pagganha viriyam ma nivatta abhikkama mayampetam vijanama dhuvam buddho bhavissasi"ti. Tattha idam sutvana vacananti idam dipankarassa bhagavato bodhisattassa byakaranavacanam sutva. Asamassati samassa sadisassa abhavato asamassa. Yathaha:- "na me acariyo atthi sadiso me na vijjati sadevakasmim lokasmim natthi me patipuggalo"ti. 1- Mahesinoti mahante silasamadhipannakkhandhe esi gavesiti mahesi, tassa mahesino. Naramaruti nara ca amara ca, ukkatthaniddeso panayam sabbepi dasasahassilokadhatuya nagasupannayakkhadayopi amoditava. Buddhabijam kira ayanti ayam kira buddhankuro uppannoti amoditati attho. Ukkutthisaddati unnadasadda vattanti. Apphotentiti hatthehi baha abhihananti. Dasasahassiti dasasahassilokadhatuyo. Sadevakati saha devehi sadevaka dasasahassi namassantiti attho. Yadimassati yadi imassa, ayameva va patho. Virajjhissamati yadi na sampapunissama. Anagatamhi addhaneti anagate kale. Hessamati bhavissama. Sammukhati sammukhibhuta. Imanti imassa, samiatthe upayogavacanam. Nadim tarantati naditaranaka. "naditaranta"tipi patho. Patititthanti patimukhatittham. Virajjhiyati virajjhitva. Yadi muncamati yadi imam bhagavantam muncitva akatakicca gamissama"ti 2- attho. Mama kammam pakittetvati mama bhavitamattam byakaritva. Dakkhinapadamuddhariti dakkhinam padam ukkhipi, "katapadakkhino"tipi patho. @Footnote: 1 vi. maha. 4/11/11, Ma.mu. 12/285/246, Ma.Ma. 13/341/323 @2 Si.,i. bhavissamati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page150.

Jinaputtati dipankarassa satthuno savaka. Deva manussa asura ca, abhivadetvana pakkamunti devadayo sabbepi ime mam tikkhattum padakkhinam katva pupphadihi pujetva suppatitthitapancanga vanditva nivattitva punappunam oloketva madhuratthabyanjanahi nanappakarahi thutiti vannenta pakkamimsu. "nara naga ca gandhabba, abhivadetvana pakkamun"tipi patho. Dassanam me atikkanteti mama dassanavisayam bhagavati atikkante. "jahite dassanupacare"tipi patho. Sasamgheti saddhim samghena sasamgho, tasmim sasamghe. Sayana vutthahitvanati nipannatthanato kalalato utthahitva. Pallankam abhujinti katapallanko hutva puppharasimhi nisidinti attho. "hattho hatthena cittena, asana vutthahim tada"tipi patho. So uttanatthova. Pitiya ca abhissannoti pitiparipphuto. Vasibhutoti vasibhavappatto. Jhaneti rupavacararupavacarajjhanesu. Sahassiyamhiti dasasahassiyam. Lokamhiti lokadhatuya. Me samati maya sadisa. Avisesena "me sama natthi"ti vatva idani tameva niyamento "asamo iddhidhammesu"ti aha. Tattha iddhidhammesuti pancasu iddhidhammesuti attho. Alabhinti patilabhim. Idisam sukhanti idisam somanassam. Atha sumedhatapaso dasabalassa byakaranam sutva buddhabhavam karatalagatakalamiva mannamano pamuditahadayo dasasu lokadhatusahassesu suddhavasamahabrahmano atitabuddhassavino niyatabodhisattanam byakarane uppajjamanapatihariyadassanena tathagatavacanassa avitathatam pakasento mam paritosayanta ima gathayo ahamsuti dassento bhagava "pallankabhujane mayhan"tiadimaha. Tattha pallankabhujane mayhanti mama pallankabhujane. Ayameva va patho. Dasasahassadhivasinoti dasasahassivasino mahabrahmano. Ya pubbeti yani

--------------------------------------------------------------------------------------------- page151.

Pubbe, vibhattilopam katva vuttanti veditabbam. Pallankavaramabhujeti varapallankabhujane. Nimittani padissantiti nimittani padissimsuti attho. Atitavacane vattabbe vattamanavacanam vuttam. Kincapi vuttam, atitavasena attho gahetabbo. Tani ajja padissareti pubbepi niyatabodhisattanam pallankabhujane yani nimittani uppajjimsu, tani nimittani ajja padissare. Tasma tvam dhuvameva buddho bhavissasiti attho. Na pana taniyeva nimittani uppajjimsu, tamsadisatta "tani ajja padissare"ti vuttanti veditabbam. Sitanti sitattam. Byapagatanti gatam vigatam. Taniti sitavigamanaunhupasamananiti attho. Nissaddati asadda anigghosa. Nirakulati anakula, ayameva va patho. Na sandantiti na vahanti nappavattanti. Savantiyoti nadiyo. Taniti avayanaasandanani. Thalajati pathavitalapabbatarukkhesu jatani. Dakajati odakani pupphani. Pupphantiti pubbe bodhisattanam pupphimsu, atitatthe vattamanavacanam hettha vuttanayeneva veditabbam. Tepajja pupphitaniti tani pupphani ajja pupphitaniti attho. Phalabharati phaladhaRa. Tepajjati tepi ajja, pullingavasena "tepi"ti vuttam "lata va rukkha va"ti vuttatta. Phalitati sanjataphala. Akasattha ca bhummattha cati akasagata ca bhumigata ca. Ratananiti muttadini ratanani. Jotantiti obhasanti. Manussakati manussanam santaka manussaka. Dibbati devanam santaka dibba. Turiyati atatam vitatam atatavitatam susiram ghananti panca turiyani. Tattha atatam nama cammapariyonaddhesu bheriadisu ekatalaturiyam. Vitatam nama ubhayatalam. Atatavitatam nama sabbato pariyonaddham mahativallakiadikam. Susiram nama vamsadikam. Ghanam nama sammataladikam. Vajjantiti hettha vuttanayena vajjimsu, atitatthe vattamanavacanam veditabbam. Esa nayo upari idisesu vacanesupi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page152.

Abhiravantiti tatra tatra kusalehi sumuncita suppatalita suvadita viya abhiravanti, abhinadantiti attho. Vicittapupphati vicitrani nanagandhavannani pupphani. Abhivassantiti abhivassimsu, nipatimsuti attho. Tepiti tanipi vicitrapupphani abhivassantani padissanti, devabrahmaganehi okiriyamananiti adhippayo. Abhujatiti osakkati. Tepajjabhoti tepi ajja ubho mahasamuddadasasahassiyo. Abhiravantiti abhinadanti. Nirayeti nirayesu. Dasasahassati anekadasasahassa. Nibbantiti sammanti, santim upentiti attho. Tarakati nakkhattani, tepi ajja padissatiti tepi suriyassa vimalabhava taraka ajja diva dissanti. Anovatthenati anovatthe, bhummatthe karanavacanam. Atha va anovattheti anabhivatthepi. Nati nipatamattam "sutva na dutavacanan"tiadisu viya. Tampajjubbhujjateti tampi udakam ajja ubbhijjati, ubbhijjitva utthahatiti attho. Mahiyati pathaviya, nissakkavacanam. Taraganati gahanakkhattadayo sabbe taragana. Nakkhattati nakkhattataraka ca. Gaganamandaleti sakalagaganamandalam virocantiti attho. Bilasayati bilasaya ahinakulakumbhilagodhadayo. Darisayati jharasaya. Ayameva va patho. Nikkhamantiti nikkhamimsu. Sakasayati attano attano asayato. "tadasaya"tipi patho. Tattha tada tasmim kale, asayato, bilatoti attho. Chuddhati suchuddha suvuddharita, nikkhantati attho. Aratiti ukkantha. Santutthati paramena santutthena santuttha. Vinassatiti vigacchati. Ragoti kamarago. Tada tanu hotiti oramattako hoti, imina pariyutthanabhavam dipeti. Vihatati vinattha. Tadati pubbe, bodhisattanam pallankabhujaneti attho. Na bhavatiti na hoti. Ajjapetanti ajja tava

--------------------------------------------------------------------------------------------- page153.

Pallankabhujanepi etam bhayam na hotevati attho. Tena lingena janamati tena karanena sabbeva mayam janama, yam tvam buddho bhavissasiti attho. Anuddhamsatiti na uggacchati. 1- Anitthagandhoti duggandho. Pakkamatiti pakkami vigacchi. Pavayatiti pavayi. Sopajjati sopi dibbagandho ajja. Padissantiti padissimsu. Tepajjati tepi sabbe deva ajja. Yavatati paricchedanatthe nipato, yattakati attho. Kuttati 2- pakaRa. Na hontavaranati avaranakara na ahesum. Tadati pubbe. Akasabhutati te kuttakavatapabbata avaranam tirokaranam katum asakkonta, ajatakasabhutati attho. Cutiti maranam. Upapattiti patisandhiggahanam. Khaneti pubbe bodhisattanam pallankabhujanakkhane. Na vijjatiti nahosi. Tanipajjati tanipi ajja cavanabhavananiti 3- attho. Ma nivattiti ma patikkami. Abhikkamati parakkama. Sesamettha uttanamevati. Tato sumedhapandito dipankarassa dasabalassa ca dasasahassacakkavala- devatananca vacanam sutva bhiyyoso mattaya sanjatussaho hutva cintesi "buddha nama amoghavacana, natthi buddhanam kathaya annathattam. Yatha hi akase khittassa leddussa patanam dhuvam, jatassa maranam, arune uggate suriyassa abbhuggamanam, 4- asaya nikkhantassa sihassa sihanadanadanam, garugabbhaya itthiya bharamoropanam 5- dhuvam avassambhavi, evameva buddhanam vacanam nama dhuvam amogham, addha aham buddho bhavissamiti. Tena vuttam:- [108] "buddhassa vacanam sutva dasasahassinacubhayam tutthahattho pamodito evam cintesaham tada. @Footnote: 1 Si.,i. anuddham gacchati na bhavati na hoti 2 ka. kuddati @3 Si.,i. vacanauppajjananiti 4 Si.,i. utthanam 5 Si.,i. bharamocanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page154.

[109] Advejjhavacana buddha amoghavacana jina vitatham natthi buddhanam dhuvam buddho bhavamaham. [110] Yatha khittam nabhe leddu dhuvam patati bhumiyam tatheva buddhasetthanam vacanam dhuvasassatam vitatham natthi buddhanam dhuvam buddho bhavamaham. [111] Yathapi sabbasattanam maranam dhuvasassatam tatheva buddhasetthanam vacanam dhuvasassatam vitatham natthi buddhanam dhuvam buddho bhavamaham. [112] Yatha rattikkhaye patte suriyuggamanam dhuvam tatheva buddhasetthanam vacanam dhuvasassatam vitatham natthi buddhanam dhuvam buddho bhavamaham. [113] Yatha nikkhantasayanassa sihassa nadanam dhuvam tatheva buddhasetthanam vacanam dhuvasassatam vitatham natthi buddhanam dhuvam buddho bhavamaham. [114] Yatha apannasattanam bharamoropanam dhuvam tatheva buddhasetthanam vacanam dhuvasassatam vitatham natthi buddhanam dhuvam buddho bhavamahan"ti. Tattha buddhassa vacanam sutva, dasasahassinacubhayanti dipankarasammasambuddhassa ca dasasahassacakkavaladevatananca vacanam sutva. Ubhayanti ubhayesam, samiatthe paccattavacanam, ubhayavacanam va. Evam cintesahanti evam cintesim ahim. Advejjhavacanati dvedha appavattavacana, ekamsavacanati attho. "acchiddavacana"tipi patho, tassa niddosavacanati attho. Amoghavacanati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page155.

Avitathavacana. Vitathanti vitathavacanam natthiti attho. Dhuvam buddho bhavamahanti aham ekamseneva buddho bhavissamiti niyatavasena avassambhavivasena ca vattamanavacanam katanti veditabbam. Suriyuggamananti suriyassa udayanam, ayameva va patho. Dhuvasassatanti ekamsabhavi ceva sassatanca. Nikkhantasayanassati sayanato nikkhantassa. Apannasattananti garugabbhanam, gabbhininanti attho. Bharamoropananti bharaoropanam, gabbhassa oropananti, attho. Makaro padasandhikaro, sesametthapi uttanamevati. "svaham addha buddho bhavissami"ti evam katasannitthano buddhakarake dhamme upadharetum "kaham nu kho buddhakaraka dhamma"ti uddham adho disasu vidisasu"ti anukkamena sakalam dhammadhatum vicinanto pubbe poranakehi bodhisattehi asevitanisevitam pathamam danaparamim disva evam attanam ovadi "sumedhapandita tvam ito patthaya pathamam danaparamim pureyyasi. Yatha hi nikujjito udakakumbho nissesam katva udakam vamatiyeva na paccaharati, evameva dhanam va yasam va puttadaram va angapaccangam va anoloketva sabbattha 1- yacakanam sabbam icchiticchitam nissesam katva dadamano bodhimule nisiditva buddho bhavissasi"ti pathamam danaparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:- [115] "handa buddhakare dhamme vicinami ito cito uddham adho dasa disa yavata dhammadhatuya. [116] Vicinanto tada dakkhim pathamam danaparamim pubbakehi mahesihi anucinnam mahapatham. @Footnote: 1 Si.,i. sabbasampatti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page156.

[117] Imam tvam pathamam tava dalham katva samadiya danaparamitam gaccha yadi bodhim pattumicchasi. [118] Yathapi kumbho sampunno yassa kassaci adho kato vamatevudakam nissesam na tattha parirakkhati. [119] Tatheva yacake disva hinamukkatthamajjhime dadahi danam nissesam kumbho viya adho kato"ti, tattha handati vavassaggatthe nipato. Buddhakare dhammeti buddhattare dhamme. Buddhattakara nama dhamma danaparamitadayo dasa dhamma. Vicinamiti vicinissami, vimamsissami upaparikkhissamiti attho. Ito citoti ito ito, ayameva va patho. Tattha tattha vicinamiti attho. Uddhanti devaloke. Adhoti manussaloke. Dasa disati dasasu disasu, kattha nu kho te buddhakarakadhamma uddham adho tiriyam disasu vidisasuti adhippayo. Yavata dhammadhatuyati ettha yavatati paricchedavacanam. Dhammadhatuyati sabhavadhammassa, pavattaniti vacanaseso datthabbo. Kim vuttam hoti? yavatika sabhavadhammanam kamaruparupadhammanam pavatti, tavatikam vicinissamiti vuttam hoti. Vicinantoti vimamsanto upaparikkhanto. Pubbakehiti poranakehi bodhisattehi. Anucinnanti ajjhacinnam 1- asevitam. Samadiyati samadiyanam karohi, ajja patthaya ayam pathamam danaparami puretabba mayati evam samadiyati attho. Danaparamitam gacchati danaparamim gaccha, purayati attho, yadi bodhim pattumicchasiti bodhimulamupagantva anuttaram sammasambodhim pattum icchasi ce. Yassa kassaciti udakassa va khirassa va yassa kassaci sampunano. @Footnote: 1 Si.,i. acinnam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page157.

Sampunnasaddayoge sati samivacanam icchanti saddavidu. Karanatthe va samivacanam, yena kenaciti attho, adho katoti hetthamukhikato. Na tattha parirakkhatiti tasmim vamane na parirakkhati, nissesam udakam vamatevati attho. Hinamukkatthamajjhimeti hinamajjhimapanite, makaro padasandhikaro. Kumbho viya adho katoti hetthamukhikato viya kumbho. Yacake upagate disva "tvam sumedha attano anavasesetva sabbadhanapariccagena danaparamim angapariccagena upaparamim, jivitapariccagena paramatthaparaminca purehi"ti evam attanava attanam ovadi. Athassa "na ettakeheva buddhakarakehi dhammehi bhavitabban"ti uttarimpi upadharayato dutiyam silaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito patthaya silaparamim pureyyasi. Yatha camari migo nama jivitampi anoloketva attano valameva rakkhati, evam tvampi ito patthaya jivitampi anoloketva silameva rakkhanto buddho bhavissasi"ti dutiyam silaparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:- [120] "na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. [121] Vicinanto tada dakkhim dutiyam silaparamim pubbakehi mahesihi asevitanisevitam. [122] Imam tvam dutiyam tava dalham katva samadiya silaparamitam gaccha yadi bodhim pattumicchasi. [123] Yathapi camari valam kisminci patilaggitam upeti maranam tattha na vikopeti valadhim.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page158.

[124] Tatheva catusu bhumisu silani paripuraya parirakkha sabbada silam camari viya valadhin"ti. Tattha na heteti na hi eteyeva. Bodhipacanati maggaparipacana. Sabbannutannanaparipacana va. Dutiyam silaparaminti silam nama sabbesam kusaladhammanam patittha, sile patitthito kusaladhammehi na parihayati, sabbepi lokiyalokuttaragune patilabhati. Tasma silaparami puretabbati dutiyam silaparamim addakkhinti attho. Asevitanisevitanti bhavitanceva bahulikatanca. Camariti camari migo. Kisminciti yattha katthaci rukkhalatakantakadisu annatarasmim. Patilaggitanti pativilaggitam. Tatthati yattha vilaggitam, tattheva thatva maranam upagacchati. Na vikopetiti na chindati. Valadhinti valam chinditva na gacchati, tattheva maranam upetiti attho. Catusu bhumisu silaniti catusu thanesu vibhattisilani, patimokkhasamvaraindriya- samvaraajivaparisuddhipaccayasannissitavasenati attho. Bhumivasena pana dvisuyeva bhumisu pariyapannam tampi catusilamevati. Paripurayati khandachiddasabaladiabhavena paripuraya. Sabbadati sabbakalam. Camari viyati camari migo viya. Sesametthapi uttanatthamevati. Athassa "na ettakeheva buddhakarakehi dhammehi bhavitabban"ti uttarimpi upadharayato tatiyam nekkhammaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito patthaya nekkhammaparamimpi pureyyasi. Yathapi suciram bandhanagare vasamano puriso na tattha sineham karoti, atha kho ukkanthito avasitukamo hoti, evameva tvampi sabbabhave bandhanagarasadise katva passa, sabbabhavehi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page159.

Ukkanthito muccitukamo hutva nekkhammabhimukhova hohi, evam buddho bhavissasi"ti tatiyam nekkhammaparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:- [125] "na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. [126] Vicinanto tada dakkhim tatiyam nekkhammaparamim pubbakehi mahesihi asevitanisevitam. [127] Imam tvam tatiyam tava dalham katva samadiya nekkhammaparamitam gaccha yadi bodhim pattumicchasi. [128] Yatha andughare puriso ciravuttho dukhattito na tattha ragam janeti 1- muttimyeva gavesati. [129] Tatheva tvam sabbabhave passa andughare viya nekkhammabhimukho hohi bhavato parimuttiya"ti. Tattha andughareti bandhanagare. Ciravutthoti cirakalam vuttho. Dukhatatitoti dukkhapilito. Na tattha ragam janetiti tattha andughare ragam sineham na janeti na uppadeti. "imam andugharam muncitva naham annattha gamissami"ti evam tattha ragam na janeti, kintu 2- muttimyeva mokkhameva gavesatiti adhippayo. Nekkhammabhimukhoti nikkhamanabhimukho hoti. Bhavatoti sabbabhavehi. Parimuttiyati parimocanatthaya. "nekkhammabhimukho hutva, sambodhim papunissasi"tipi patho. Sesamettha uttanatthamevati. Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi upadharayato catuttham pannaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito @Footnote: 1 pali. abhijaneti 2 Si.,i. kim karosi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page160.

Patthaya pannaparamimpi pureyyasi. Hinamajjhimukkatthesu kanci avajjetva sabbepi pandite upasankamitva panham puccheyyasi. Yathapi pindacariko bhikkhu hinadibhedesu kulesu kinci kulam avivajjetva patipatiya pindaya caranto khippam yapanamattam labhati, evameva tvampi sabbe pandite upasankamitva pucchanto buddho bhavissasi"ti catuttham pannaparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:- [130] "na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. [131] Vicinanto tada dakkhim catuttham pannaparamim pubbakehi mahesihi asevitanisevitam. [132] Imam tvam catuttham tava dalham katva samadiya pannaparamitam gaccha yadi bodhim pattumicchasi. [133] Yathapi bhikkhu bhikkhanto hinamukkatthamajjhime kulani ca vivajjento evam labhati yapanam. [134] Tatheva tvam sabbakalam paripuccham budham janam pannaya paramim gantva sambodhim papunissasi"ti. Tattha bhikkhantoti pindaya caranto. Hinamukkatthamajjhimeti hinamukkatthamajjhimani kulaniti attho. Lingavipariyaso kato. Na vivajjentoti na pariharanto gharapatipatim muncitva caranto vivajjeti nama, evamakatvati attho. Yapananti yapanamattam panadharanam aharam labhatiti attho. Paripucchanti "kim bhante kusalam, kim savajjam. Kim anavajjan"tiadina 1- nayena tattha abhinnate pandite jane upasankamitva paripucchantoti attho budham jananti panditam janam. "budhe jane"tipi @Footnote: 1 di.pa. 11/84, 216/51, 136

--------------------------------------------------------------------------------------------- page161.

Patho. Pannaya paraminti pannaya param. "pannaparamitam gantva"tipi patho. Sesametthapi uttanamevati. Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi upadharayato pancamam viriyaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito patthaya viriyaparamimpi pureyyasi. Yathapi siho migaraja sabbairiyapathesu dalhaviriyo hoti, evam tvampi sabbabhavesu sabbairiyapathesu dalhaviriyo anolinaviriyo samano buddho bhavissasi"ti pancamam viriyaparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:- [135] "na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. [136] Vicinanto tada dakkhim pancamam viriyaparamim pubbakehi mahesihi asevitanisevitam. [137] Imam tvam pancamam tava dalham katva samadiya viriyaparamitam gaccha yadi bodhim pattumicchasi. [138] Yathapi siho migaraja nisajjatthanacankame alinaviriyo hoti paggahitamano sada. [139] Tatheva tvam sabbabhave pagganha viriyam dalham viriyaparamitam gantva sambodhim papunissasi"ti. Tattha alinaviriyoti anolinaviriyo. Sabbabhaveti jatajatabhave, sabbesu bhavesuti attho. "araddhaviriyo hutva, sambodhim papunissasi"tipi patho. Sesametthapi uttanamevati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page162.

Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi upadharayato chatthamam khantiparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito patthaya khantiparamim paripureyyasi, sammananepi avamananepi khamova bhaveyyasi. Yatha hi pathaviyam nama sucimpi pakkhipanti asucimpi, na ca tena pathavi sineham va patigham va karoti, khamati sahati adhivasetiyeva, evameva tvampi sabbesam sammananavamananesu khamo samano buddho bhavissasi"ti chatthamam khantiparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:- [140] "na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. [141] Vicinanto tada dakkhim chatthamam khantiparamim pubbakehi mahesihi asevitanisevitam. [142] Imam tvam chatthamam tava dalham katva samadiya tattha advejjhamanaso sambodhim papunissasi. [143] Yathapi pathavi nama sucimpi asucimpi ca sabbam sahati nikkhepam na karoti patigham taya. [144] Tatheva tvampi sabbesam sammanavamanakkhamo khantiparamitam gantva sambodhim papunissasi"ti. Tattha tatthati tassam khantiparamiyam. Advejjhamanasoti ekamsamanaso. Sucimpiti candanakunkumagandhamaladisucimpi. Asucampiti ahikukkuramanussakunapaguthamuttakhela- singhanikadiasucimpi. Sahatiti khamati, adhivaseti. Nikkhepanti nikkhittam. Patighanti kodham. Tayati taya vuttiya, taya nikkhittataya va. "patigham dayan"tipi patho. Tassa tena nikkhepena patighanurodham na karotiti attho. Sammanavamanakkhamoti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page163.

Sabbesam sammananavamananasaho tvampi bhavati attho. "tatheva tvampi sabbabhave, sammananavimanakkhamo"tipi pathanti. "khantiya paramim gantva"tipi patho, tassa khantiya paramipuranavasena gantvati attho. Sesametthapi uttanamevati. Ito param ettakampi avatva yattha yattha viseso atthi, tam tameva vatva pathantaram dassetva gamissamati. Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi upadharayato sattamam saccaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito patthaya saccaparamimpi pureyyasi, asaniya matthake patamanayapi dhanadinam atthaya chandadinam vasena sampajanamusavadam nama ma bhasi. Yathapi osadhitaraka nama sabbautusu attano gamanavithim vijahitva annaya vithiya na gacchati, sakavithiyava gacchati, evameva tvampi saccam pahaya musavadam nama avadantoyeva buddho bhavissasi"ti sattamam saccaparamim dalham katva adhitthasim. Tena vuttam:- [145] "na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. [146] Vicinanto tada dakkhim sattamam saccaparamim pubbakehi mahesihi asevitanisevitam. [147] Imam tvam sattamam tava dalham katva samadiya tattha advejjhavacano sambodhim papunissasi. [148] Yathapi osadhi nama tulabhuta sadevake samaye utuvasse va na vokkamati vithito. [149] Tatheva tvampi saccesu ma vokkamasi vithito saccaparamitam gantva sambodhim papunissasi"ti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page164.

Tattha tatthati saccaparamiyam. Advejjhavacanoti avitathavacano. Osadhi namati osadhitaraka, osadhagahane osadhitarakam uditam disva osadham ganhanti. Tasma "osadhitaraka"ti vuccati. Tulabhutati pamanabhuta. Sadevaketi sadevakassa lokassa. Samayeti vassasamaye. Utuvasseti hemantagimhesu. "samaye utuvatte"tipi patho. Tassa samayeti gimhe. Utuvatteti hemante ca vassane cati attho. Na vokkamati vithitoti tamtamutumhi attano gamanavithito na vokkamati na vigacchati, cha mase pacchimam disam gacchati, cha mase pubbam disam gacchatiti. Atha va osadhi namati singiverapipphalimaricadikam osadham. Na vokkamatiti yam yam phaladanasamattham osadham, tam tam phaladanam okkamma attano phalam adatva na nivattati. Vithitoti gamanavithito, pittaharo pittam harateva, vataharo vatam harateva, semhaharo semham haratevati attho. Sesametthapi uttanamevati. Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi upadharayato atthamam adhitthanaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito patthaya adhitthanaparamimpi pureyyasi, yam adhitthasi, tasmim adhitthane niccalo bhaveyyasi, yatha pabbato nama sabbadisasu vate paharantepi na kampati na calati, attano thaneyeva titthati, evameva tvampi attano adhitthane niccalo hontova buddho bhavissasi"ti atthamam adhitthanaparamim dalham katva adhitthasiti. Tena vuttam:- [150] "na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. [151] Vicinanto tada dakkhim atthamam adhitthanaparamim pubbakehi mahesihi asevitanisevitam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page165.

[152] Imam tvam atthamam tava dalham katva samadiya tattha tvam acalo hutva sambodhim papunissasi. [153] Yathapi pabbato selo acalo suppatitthito na kampati bhusavatehi sakatthaneva titthati. [154] Tatheva tvam adhitthane sabbada acalo bhava adhitthanaparamitam gantva sambodhim papunissasi"ti. Tattha seloti silamayo. Acaloti niccalo. Suppatitthitoti acalattava sutthu patitthito. "yathapi pabbato acalo, nikhato suppatitthito"tipi patho. Bhusavatehiti balavavatehi. Sakatthanevati attano thaneyeva, yathathitatthaneyevati attho. Sesametthapi uttanamevati. Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi upadharayato navamam mettaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito patthaya mettaparamim pureyyasi, hitesupi ahitesupi ekacittova bhaveyyasi. Yathapi udakam nama papajanassapi kalyanajanassapi sitabhavam ekasadisam katva pharati, evameva tvampi sabbasattesu mettacittena ekacittova hutva buddho bhavissasi"ti navamam mettaparamim dalham katva adhitthasi"ti. Tena vuttam:- [155] "na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. [156] Vicinanto tada dakkhim navamam mettaparamim pubbakehi mahesihi asevitanisevitam. [157] Imam tvam navamam tava dalham katva samadiya mettaya asamo hohi yadi bodhim pattumicchasi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page166.

[158] Yathapi udakam nama kalyane papake jane samam pharati sitena pavaheti rajomalam. [159] Tatheva tvam hitahite samam mettaya bhavaya mettaparamitam gantva sambodhim papunissasi"ti. Tattha asamo hohiti mettabhavanaya asadiso hohi. Tattha "tvam samasamo hohi"tipi patho. So uttanatthova. Samanti tulyam. Pharatiti phusati. Pavahetiti visodheti. Rajoti agantukarajam. Malanti sarire utthitam sedamaladim. "rajamalan"tipi patho. Soyevattho. Hitahiteti hite ca ahite ca, mitte ca amitte cati attho. Mettaya bhavayati mettam bhavaya vaddhehi. Sesametthapi uttanamevati. Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi upadharayato dasamam upekkhaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito patthaya upekkhaparamim paripureyyasi, sukhepi dukkhepi majjhattova bhaveyyasi. Yathapi pathavi nama sucimpi asucimpi ca pakkhipamane majjhattava hoti, evameva tvampi sukhadukkhesu majjhattova honto buddho bhavissasi"ti dasamam upekkhaparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:- [160] "na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. [161] Vicinanto tada dakkhim dasamam upekkhaparamim pubbakehi mahesihi asevitanisevitam. [162] Imam tvam dasamam tava dalham katva samadiya tulabhuto dalho hutva sambodhim papunissasi. [163] Yathapi pathavi nama nikkhittam asucim sucim upekkhati ubhopete kopanunayavajjita.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page167.

[164] Tatheva tvam sukhadukkhe tulabhuto sada bhava upekkhaparamitam gantva sambodhim papunissasi"ti. Tattha tulabhutoti majjhattabhave thito, yatha tulaya dando samam tulito samam titthati, na namati na unnamati, evameva tvampi sukhadukkhesu tulasadiso hutva sambodhim papunissasi. Kopanunayavajjitati patighanurodhavajjita. "dayakopavivijjita"tipi patho, soyevattho. Sesam khantiparamiyam vuttanayeneva veditabbam. Tato sumedhapandito ime dasa paramidhamme vicinitva tato param cintesi "imasmim loke bodhisattehi paripuretabba bodhipacana buddhattakara 1- dhamma ettakayeva, na ito bhiyyo, ima pana paramiyo uddham akasepi natthi, na hettha pathaviyampi, na puratthimadisu disasupi atthi, mayhamyeva pana hadayamamsantareyeva patitthita"ti. Evam tasam attano hadaye patitthitabhavam disva sabbapi ta dalham katva adhitthaya punappunam sammasanto anulomapatilamam sammasi, pariyante gahetva adimhi papesi, adimhi gahetva pariyante thapesi. Majjhe gahetva ubhato osapesi, ubhato kotisu gahetva majjhe osapesi. Bahirabhandapariccago paramiyo nama, angapariccago upaparamiyo nama, jivitapariccago paramatthaparamiyo namati dasa paramiyo dasa upaparamiyo dasa paratthaparamiyoti samatimsa paramiyo yamakatelam 2- vinivattento viya sammasi. Tassa dasa paramiyo sammasantassa dhammatejena catunahutadikadviyojanasatasahassabahala vipula ayam mahapathavi hatthina akkantanalakalapo viya uppiliyamanam ucchuyantam viya ca mahaviravam viravamana sankampi sampakampi sampavedi. Kulalacakkam viya telayantacakkam viya ca paribbhami. Tena vuttam:- @Footnote: 1 Si. buddhakaraka 2 Ma. yantayamakatelam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page168.

[165] "ettakayeva te loke ye dhamma bodhipacana tatuddham natthi annatra dalham tattha patitthaha. [166] Ime dhamme sammasato sabhavasarasalakkhane dhammatejena vasudha dasasahassi pakampatha. [167] Calati ravati pathavi ucchuyantamva pilitam telayante yatha cakkam evam kampati medani"ti. Tattha ettakayevati nidditthanam paramitanam anunadhikabhavassa dassanattham vuttam. Tatuddhanti tato dasaparamihi uddham natthi. Annatrati annam, lakkhanam saddasatthato gahetabbam. Tato dasaparamito anno buddhakarakadhammo natthiti attho. Tatthati tasu dasasu paramisu. Patitthahati patittha, paripurento titthati attho. Ime dhammeti paramidhamme. Sammasatoti upaparikkhantassa. Anadaratthe samivacanam datthabbam. Sabhavasarasalakkhaneti sabhavasankhatena sarasalakkhanena sammasantassati attho. Dhammatejenati paramipavicayananatejena. 1- Vasudhati vasuti ratanam vuccati, tam dhareti, dhiyati va etthati vasudha. Ka sa? medani. 2- Pakampathati pakampittha. Sumedhapandite pana paramiyo vicinante tassa nanatejena dasasahassi pakampitthati attho. Calatiti chappakara 3- kampi. Ravatiti nadati vikujati. Ucchuyantamva pilitanti nippilitam ucchuyantam viya. "gulayantamva pilitan"tipi patho. Soyevattho. Telayanteti telapilanayante. Yatha cakkanti cakkikanam mahacakkayantam viya. Evanti yatha telapilanacakkayantam paribbhamati kampati, evam ayam medani kampatiti attho. Sesamettha uttanamevati. @Footnote: 1 Si.,i....paricaYu... 2 Si. medini 3 Si.,i. cakkakaram

--------------------------------------------------------------------------------------------- page169.

Evam mahapathaviya kampamanaya rammanagaravasino manussa bhagavantam parivisayamana santhatum asakkonta yugandharavatabbhahata mahasala viya mucchita papatimsu. Ghatadini kulalabhandani pavattentani annamannam paharantani cunnavicunnani ahesum. Mahajano bhitatasito sattharam upasankamitva "kim nu kho bhagava' nagavatto ayam, bhutayakkhadevatasu annataravatto va'ti na hi mayam etam janama. Api ca kho sabbopi ayam mahajano bhayena upadduto, kim nu kho imassa lokassa papakam bhavissati, udahu kalyanam, kathetha no etam karanan"ti pucchimsu. Atha sattha tesam katham sutva "tumhe ma bhayittha, ma kho cintayittha, natthi vo ito nidanam bhayam, yo so maya ajja sumedhapandito' anagate gotamo nama buddho bhavissati'ti byakato, so idani paramiyo sammasati, tassa sammasantassa dhammatejena sakaladasasahassi lokadhatu ekappaharena kampati ceva viravati ca"ti aha. Tena vuttam:- [168] "yavata parisa asi buddhassa parivesane pavedhamana sa tattha mucchita seti bhumiyam. [169] Ghatanekasahassani kumbhinanca sata bahu sancunnamathita tattha annamannam paghattita. [170] Ubbigga tasita bhita bhanta byathitamanasa mahajana samagamma dipankaramupagamum. [171] Kim bhavissati lokassa kalyanamatha papakam sabbo upadduto loko tam vinodehi cakkhuma.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page170.

[172] Tesam tada sannapesi dipankaro mahamuni vissattha hotha ma bhatha imasmim pathavikampane. [173] Yamaham ajja byakasim budadho loke bhavissati eso sammasati dhammam pubbakam jinasevitam. [174] Tassa sammasato dhammam buddhabhumim asesato tenayam kampita pathavi dasasahassi sadevake"ti. Tattha yavatati yavatika. Asiti ahosi. "ya tada parisa asi"tipi patho, tassa ya tattha parisa thita asiti attho. Pavedhamanati kampamana. Sati sa parisa. Tatthati tasmim parivesanatthane. Setiti sayittha. Ghatati ghatanam, samiatthe paccattavacanam, ghatanam nekasahassaniti attho. Sancunnamathitati cunna ceva mathita ca, mathitasancunnati attho. Annamannam paghattitati annamannam pahata. Ubbiggati utrasahadaya. Tasitati sanjatatasa. Bhitati bhayabhita. Bhantati phandanamanasa, vibbhantacittati attho. Sabbani panetani annamannavevacanani. Samagammati samagantva. Ayameva va patho. Upaddutoti upahato. 1- Tam vinodehiti tam upaddutabhayam vinodehi, vinasayati attho. Cakkhumati pancahi cakkhuhi cakkhuma. Tesam tadati te jane tada, upayogatthe samivacanam. Sannapesiti napesi bodhesi. Vissatthati vissatthacitta. Ma bhathati ma bhayatha. Yamahanti yam aham sumedhapanditam. Dhammanti paramidhammam. Pubbakanti poranam. Jinasevitanti jinehi bodhisattakale sevitanti attho. Buddhabhuminti paramidhammam. 2- Tenati tena sammasanakaranena. Kampitati calita. Sadevaketi sadevake loke. @Footnote: 1 Si.,i. upahato byathito 2 Si.,i. buddhaparamim

--------------------------------------------------------------------------------------------- page171.

Tato mahajano tathagatassa vacanam sutva hatthatuttho malagandhavilepanadini adaya rammanagarato nikkhamitva bodhisattam upasankamitva malagandhadihi pujetva vanditva padakkhinam katva rammanagarameva pavisi. Atha kho bodhisatto dasa paramiyo sammasitva viriyam dalham katva adhitthaya nisinnasana vutthasi. Tena vuttam:- [175] "buddhassa vacanam sutva mano nibbayi tavade sabbe mam upasankamma punapi mam abhivandisum. [176] Samadiyitva buddhagunam dalham katvana manasam dipankaram namassitva asana vutthahim tada"ti. Tattha mano nibbayiti mahajanassa pathavikampane ubbiggahadayassa tattha karanam sutva mano nibbayi, santim agamasiti attho. "jano nibbayi"tipi patho, so uttanoyeva. Samadiyitvati samma adiyitva, samadayati attho. Buddhagunanti paramiyo. Sesam uttanameva. Atha kho bodhisattam dayitasabbasattam asana vutthahantam sakaladasasahassa- cakkavaladevata sannipatitva dibbehi malagandhadihi pujetva "ayya sumedhatapasa taya ajja dipankaradasabalassa padamule mahati patthana patthita, sa te anantarayena samijjhatu, ma te tattha bhayam va chambhitattam va ahosi. Sarire te appamattakopi rogo ma uppajjatu. Khippam paramiyo puretva sammasambodhim pativijjha. Yatha pupphupagaphalupaga rukkha samaye pupphanti ceva phalanti ca, tatheva tvampi tam samayam anatikkamitva khippam sambodhim phusassu"tiadini thutimangalani payirudahamsu, evam payirudahitva bodhisattam abhivadetva attano attano devatthanameva agamamsu. Bodhisattopi devatahi abhitthuto

--------------------------------------------------------------------------------------------- page172.

"aham dasa paramiyo puretva kappasatasahassadhikanam catunnam asankhyeyyanam matthake buddho bhavissami"ti viriyam dalham katva adhitthaya akasamabbhuggantva isiganavantam himavantam agamasi. Tena vuttam:- [177] "dibbam manusakam puppham deva manusaka ubho samokiranti pupphehi vutthahantassa asana. [178] Vedayanti ca te sotthim deva manusaka ubho mahantam patthitam tuyham tam labhassu yathicchitam. [179] Sabbitiyo vivajjantu soko rogo vinassatu ma te bhavantvantaraya 1- phusa khippam bodhimuttamam. [180] Yathapi samaye patte pupphanti pupphino duma tatheva tvam mahavira buddhananehi pupphasu. [181] Yatha ye keci sambuddha purayum dasa parami tatheva tvam mahavira puraya dasa parami. [182] Yatha ye keci sambuddha bodhimandamhi 2- bujjhare tatheva tvam mahavira bujjhassu jinabodhiyam. [183] Yatha ye keci sambuddha dhammacakkam pavattayum tatheva tvam mahavira dhammacakkam pavattaya. [184] Punnamaye yatha cando parisuddho virocati tatheva tvam punnamano viroca dasasahassiyam. [185] Rahumutto yatha suriyo tapena atirocati tatheva loka muccitva viroca siriya tuvam. @Footnote: 1 Si.,i. tvantarayo 2 Ma. bodhimulamhi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page173.

[186] Yatha ya kaci nadiyo osaranti mahodadhim evam sadevaka loka osarantu tavantike. [187] Tehi thutappasattho so dasa dhamme samadiya te dhamme paripurento pavanam pavisi tada"ti. Tattha dibbanti mandaravaparicchattakasantanakusesayadikam dibbakusumam deva manusaka ca manusapuppham gahetvati attho. Samokirantiti mamopari samokirimsuti attho. Vutthahantassati vutthahato. Vedayantiti nivedayimsu sannapesum. Sotthinti sotthibhavam. Idani vedayitakaradassanattham "mahantam patthitam tuyhan"tiadi vuttam. Taya pana sumedhapandita mahantam thanam patthitam, tam yathapatthitam labhassuti attho. Sabbitiyoti entiti itiyo, sabba itiyo sabbitiyo, upaddava. Vivajjantuti ma hontu. Soko rogo vinassatuti socanasankhato soko rujanasankhato rogo ca vinassatu. Teti tava. Ma bhavantvantarayati ma bhavantu antaraya. Phusati adhigaccha papunahi. Bodhinti arahattamaggananam sabbannutannanampi vattati. Uttamanti settham 1- sabbabuddhagunadayakatta arahattamaggananam "uttaman"ti vuttam. 1- Samayeti tassa tassa rukkhassa pupphanasamaye sampatteti attho. Pupphinoti pupphanaka. Buddhananehiti attharasahi buddhananehi. Pupphasuti pupphassu. Purayunta purayimsu. Purayati paripuraya. Bujjhareti bujjhimsu. Jinabodhiyanti jinanam buddhanam bodhiya, sabbannubodhimuleti attho. Punnamayeti punnamasiyam. Punnamanoti paripunnamanoratho. @Footnote: 1-1 Si.,i. ime patha na dissanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page174.

Rahumuttoti rahuna sobbhanuna mutto. Tapenati patapena, alokena. Loka muccitvati lokadhammehi alitto hutvati attho. Virocati viraja. Siriyati buddhasiriya. Osarantiti mahasamuddam pavisanti. Osarantuti upagacchantu. Tavantiketi tava santikam. Tehiti devehi. Thutappasatthoti thuto ceva pasattho ca, thutehi va dipankaradihi pasatthoti thutappasattho. Dasa dhammeti dasa paramidhamme. Pavananti mahavanam, dhammikapabbate mahavanam pavisiti attho. Sesagatha suuttana evati. Iti madhuratthavilasiniya buddhavamsatthakathaya sumedhapatthanakathavannana nitthita. -------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 51 page 81-174. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=51&A=1797&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=51&A=1797&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=181              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=6654              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=8274              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=8274              Contents of The Tipitaka Volume 33 http://84000.org/tipitaka/read/?index_33

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]