ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 51 : PALI ROMAN Buddha.A. (madhurattha.)

                       27. Gotamabuddhavamsavannana
                           durenidanakatha
            idani yasma amhakam        buddhavamsassa vannana
            anukkamena sampatta         tasmayam tassa vannana.
     Tattha amhakam bodhisatto dipankaradinam catuvisatiya buddhanam santike
adhikaram karonto kappasatasahassadhikani cattari asankhyeyyani agato.
Kassapassa pana bhagavato orabhage thapetva imam sammasambuddham anno buddho
nama natthi. Iti dipankaradinam catuvisatiya buddhanam santike laddhabyakarano
pana bodhisatto yenena 1-:-
          "manussattam lingasampatti        hetu sattharadassanam
           pabbajja gunasampatti         adhikaro ca chandata
           atthadhammasamodhana          abhiniharo samijjhati"ti 2-
ime attha dhamme samodhanetva dipankarapadamule katabhiniharena "handa buddhakare
dhamme, vicinami ito cito"ti ussaham katva "vicinanto tadadakkhim, pathamam
danaparamin"ti danaparamitadayo buddhakarakadhamma dittha, te purento
yava vessantarattabhava agami, agacchanto ca ye te katabhiniharanam
bodhisattanam anisamsa samvannita:-
          "evam sabbangasampanna        bodhiya niyata nara
           samsaram dighamaddhanam            kappakotisatehipi.
           Avicimhi nuppajjanti          tatha lokantaresu ca
           nijjhamatanha khuppipasa      na honti kalakancika.
@Footnote: 1 Si.,i. ye te pana            2 abhi.A. 1/76, udana.A. 137
           Na honti khuddaka pana      uppajjantapi duggatim
           jayamana manussesu         jaccandha na bhavanti te.
           Sotavekallata natthi         na bhavanti mugapakkhika
           itthibhavam na gacchanti         ubhatobyanjanapandaka.
           Na bhavanti pariyapanna        bodhiya niyata nara
           mutta anantarikehi         sabbattha suddhagocaRa.
           Micchaditthim na sevanti        kammakiriyadassana
           vasamanapi saggesu          asannam nupapajjare.
           Suddhavasesu devesu        hetu nama na vijjati
           nekkhammaninna sappurisa      visamyutta bhavabhave
           caranti lokatthacariyayo       purenti sabbaparami"ti. 1-
     Te anisamse adhigantvava agato. Evam agacchanto vessantarattabhave
thito:-
          "acetanayam pathavi            avinnaya sukham dukham
           sapi danabala mayham         sattakkhattum pakampatha"ti 2-
evam mahapathavikampanadini mahapunnani katva ayupariyosane tato cavitva
tusitapure nibbatti.
                          Avidurenidanakatha
     tusitapure 3- vasamaneyeva pana bodhisatte buddhakolahalam nama udapadi.
Lokasmim hi tini kolahalani uppajjanti. Seyyathidam? kappakolahalam
Buddhakolahalam cakkavattikolahalanti. Tattha "vassasatasahassassa accayena kapputthanam
@Footnote: 1 abhi.A. 1/78         2 abhi.A. 1/80          3 Ma. tusitabhavane
Bhavissati"ti lokabyuha nama kamavacaradeva muttasira vikinnakesa rudamukha 1-
assuni hatthehi punchamana rattavatthanivattha ativiya virupavesadharino hutva
manussapathe vicaranta evam arocenti "marisa marisa ito vassasatasahassassa
accayena kapputthanam bhavissati, ayam loko vinassissati, mahasamuddopi
ussussissati, ayanca mahapathavi sineru ca pabbataraja uddayhissanti
vinassissanti, yava brahmaloka lokavinaso bhavissati, mettam marisa bhavetha,
karunam, muditam, upekkham marisa bhavetha, mataram, pitaram upatthahatha, kule
jetthapacayino hotha"ti. Idam kappakolahalam nama.
     "vassasahassassa accayena pana sabbannubuddho loke uppajjissati"ti
lokapaladevata "ito marisa vassasahassassa accayena buddho loke
uppajjissati"ti ugghosentiyo ahindanti. Idam buddhakolahalam nama.
     "vassasahassassa accayena cakkavattiraja uppajjissati"ti devata "ito
marisa vassasatassa accayena cakkavattiraja uppajjissati"ti ugghosentiyo
ahindanti. Idam cakkavattikolahalam nama. 2-
     Tesu buddhakolahalasaddam sutva sakaladasasahassacakkavaladevata ekato
sannipatitva "asuko nama satto buddho bhavissati"ti natva upasankamitva
ayacanti, ayacamana ca tassa pubbanimittesu uppannesu ayacanti. Tada
pana sabbapi ta ekekacakkavale catumaharajasakkasuyamasantusitasunimmitavasavatti-
mahabrahmehi saddhim ekacakkavale sannipatitva tusitabhavane uppannacutinimittassa
bodhisattassa santikam gantva "marisa tumhehi dasa paramiyo purita, purentehi
ca na sakkabrahmasampattiadikam sampattim patthentehi purita, lokanittharanatthaya
pana vo sabbannutam patthentehi paripurita, buddhattaya:-
@Footnote: 1 Si.,Ma. rudammukha        2 khuddaka. A. 105
          "kalo kho te mahavira    uppajja matukucchiyam
           sadevakam tarayanto       bujjhassu amatam padan"ti 1-
yacimsu.
     Atha mahasatto devatahi evam ayaciyamano devatanam patinnam adatvava
kaladipadesakulajanettiayuparicchedavasena panca mahavilokanani vilokesi. Tattha
"kalo nu kho, na kalo"ti pathamam kalam vilokesi. Tattha vassasatasahassato
uddham vaddhitaayukalo kalo nama na hoti. Kasma? tada hi sattanam
jatijaramaranani na pannayanti, buddhananca dhammadesana tilakkhanamutta nama
natthi, tesam "aniccam dukkhamanatta"ti kathentanam "kim nametam 2- kathenti"ti
neva sotabbam na saddhatabbam mannanti, tato abhisamayo na hoti, tasmim asati
aniyyanikam sasanam hoti. Tasma so akalo. Vassasatato unaayukalopi kalo
na hoti. Kasma? tada satta ussannakilesa honti, ussannakilesananca
dinnovado ovadatthane na titthati, udake dandaraji viya khippam vigacchati.
Tasma sopi akalo. Vassasatahassato pana patthaya hettha vassasatato patthaya
uddham ayukalo kalo nama. Tada pana vassasatakalo ahosi. Atha mahasatto
"nibbattitabbakalo"ti kalam passi.
     Tato dipam olokento saparivare cattaro mahadipe oloketva "tisu
dipesu buddha na nibbattanti, jambudipeyeva nibbattanti"ti dipam passi.
     Tato "jambudipo nama maha, dasayojanasahassaparimano, katarasmim nu kho
padese buddha nibbattanti"ti okasam olokento majjhimapadesam passi.
"kapilavatthu nama nagaram, tattha maya nibbattitabban"ti nitthamagamasi.
@Footnote: 1 khu.buddha. 33/67/445                    2 Si.,Ma. namete
     Tato kulam vilokento "buddha nama vessakule va suddakule va na
nibbattanti. Lokasammate pana khattiyakule va brahmanakule va nibbattanti,
etarahi khattiyakulam lokasammatam, tattha nibbattissami, suddhodano nama raja
pita me bhavissati"ti kulam passi.
     Tato mataram vilokento "buddhamata nama lola suradhutta na hoti,
kappasatasahassam pana puritaparami jatito patthaya akhandapancasilayeva hoti.
Ayanca mahamaya nama devi edisi, ayam me mata bhavissati, kittakam panassa
ayuti, dasannam masanam upari satta divasani"ti passi.
     Iti imam pancavidham mahavilokanam viloketva "kalo me marisa
buddhabhavaya"ti devanam patinnam datva "gacchatha tumhe"ti ta devata
uyyojetva tusitadevatahi parivuto tusitapure nandanavanam pavisi. Sabbadevalokesu
hi nandanavanam atthiyeva. Tatra nam devata "ito cuto sugatim gaccha"ti pubbe
katakusalakammokasam sarayamana vicaranti. So evam tahi devatahi kusalam
sarayamanahi parivuto tatra vicarantova cavitva mahamayaya deviya kucchismim
uttarasalhanakkhattena patisandhim ganhi. Mahapurisassa pana matu kucchismim
patisandhigganhanakkhane ekappahareneva sakaladasasahassilokadhatu sankampi. Dvattimsa
pubbanimittani paturahesum.
     Evam gahitapatisandhikassa bodhisattassa ceva bodhisattamatuya ca
upaddavanivaranattham khaggahattha cattaro devaputta arakkham ganhimsu. Bodhisattassa
matu purisesu ragacittam nuppajji, labhaggayasaggappatta ca sa ahosi sukhini
akilantakaya. Bodhisattanca attano kucchigatam vippasanne maniratane
avutapandusuttam viya passati. Tasma bodhisattena vasitakucchi nama cetiyagabbhasadisa
Hoti, na sakka annena sattena avasitum va paribhunjitum va, tasma
bodhisattamata sattahajate bodhisatte kalam katva tusitapure nibbatti. Yatha
pana anna itthiyo dasa mase appatvapi atikkamitvapi nisinnapi nipannapi
vijayanti, na evam bodhisattamata. Bodhisattamata pana bodhisattam dasa mase
kucchina pariharitva thitava vijayati. Ayam bodhisattamatu dhammata.
     Mahamayapi devi dasa mase kucchina bodhisattam pariharitva paripunnagabbha
natigharam gantukama suddhodanamaharajassa arocesi "icchamaham maharaja
devadahanagaram gantun"ti. Raja "sadhu"ti sampaticchitva kapilavatthuto yava
devadahanagara vanjalam samam karetva kadalipunnaghatakamukadhajapatakadihi
alankarapetva navakanakasivikaya nisidapetva mahatiya vibhutiya mahata parivarena
pesesi. Dvinnam pana nagaranam antare ubhayanagaravasinam paribhogaraham lumbinivanam
nama mangalasalavanam atthi, tam tasmim samaye mulato yava aggasakha sabbam
ekaphaliphullam ahosi. Sakhantarehi ceva pupphantarehi ca paramaratikaramadhuramanorama-
virutahi madamuditahi anubhuttapanjarahi 1- parabhatamadhukaravadhuhi upagiyamanasuranandana-
nandanavanasadisasobham vanam disva deviya salavanakilamanubhavitum cittamuppajji.
                   Vibhusita balajanaticalini
                   vibhusitangi vaniteva malini
                   sada jananam nayanalimalini
                   vilumpinivativiroci lumbini.
     Amacca ranno arocetva devim gahetva tam lumbinivanam pavisimsu. Sa
mangalasalamulam gantva tassa ujusamavattakkhandhassa pupphaphalapallavasamalankatassa yam
sakham ganhitukama ahosi, sa salasakha abala janahadayalola sayameva
@Footnote: 1 Si. bhutasancaradi
Vilambamana hutva tassa karatalasmim samupagata. Atha sa tam salasakham
tambatunganakhujjalena kamaladalavattivattangulina navakanakakatavalayasobhina dakkhinena
paramaratikarena karena aggahesi. Sa tam salasakham gahetva thita asitajaladharavivaragata
balacandalekha viya ca aciratthitika accipabha viya ca nandanavanajata devi viya
ca devi virocittha. Tavadeva cassa kammajavata calimsu, athassa sanipakaram
parikkhipitva mahajano patikkami. Sa salasakham gahetva titthamana eva tassa
gabbhavutthanam ahosi.
     Tankhanamyeva cattaro visuddhacitta mahabrahmano suvannajalam adaya
agantva tena suvannajalena bodhisattam sampaticchitva matu purato thapetva
"attamana devi hohi, mahesakkho te putto uppanno"ti ahamsu. Yatha pana
anne satta matukucchito nikkhamanta patikkulena asucina makkhita nikkhamanti,
na evam bodhisatto. Bodhisatto pana dve hatthe dve pade pasaretva
thitakova matu kucchisambhavena kenaci asucina amakkhitova suddho visado
kasikavatthe nikkhittamaniratanam viya virocamano matukucchito nikkhami. Evam santepi
bodhisattassa ca bodhisattamatuya ca sakkarattham akasato dve udakadhara
nikkhamitva bodhisattassa ca matuya sarire utum gahapesum.
     Atha nam suvannajalena patiggahetva thitanam brahmanam hatthato cattaro
maharajano mangalasammataya sukhasamphassaya ajinappaveniya ganhimsu, tesam
hatthato manussa dukulacumbatakena ganhimsu, manussanam hatthato muccitva pathaviyam
patitthaya puratthimam disam olokesi, anekani cakkavalasahassani ekanganani
ahesum. Tattha devamanussa gandhapupphamaladihi pujayamana "mahapurisa tumhehi
sadiso ettha natthi, kuto uttaritaro"ti ahamsu. Evam dasa disa anuviloketva
Attana sadisam adisva uttaradisabhimukho sattapadavitiharena agamasi. Gacchanto
ca pathaviya eva gato, nakasena. Acelakova gato, na sacelako. Hadarova gato,
na solasavassuddesiko. Mahajanassa pana akasena gacchanto viya alankatapatiyatto
viya ca solasavassuddesiko viya ca ahosi. Tato sattame pade thatva
"aggohamasmi lokassa"tiadikam 1- asabhim vacam niccharento sihanadam nadi.
     Bodhisatto hi tisu attabhavesu matukucchito nikkhantamattova vacam
niccharesi mahosadhattabhave, vessantarattabhave, imasmim attabhaveti.
Mahosadhattabhave kirassa matukucchito nikkhantamattasseva sakko devaraja agantva
candanasaram hatthe thapetva gato, tam mutthiyam katvava nikkhanto. Atha nam mata
"tata tvam kim gahetva agatosi"ti pucchi. "osadham amma"ti. Iti osadham
gahetva agatatta "osadhakumaro "tvevassa namamakamsu.
     Vessantarattabhave pana matukucchito nikkhantamattova dakkhinahattham
pasaretva "atthi nu kho amma kinci gehasmim dhanam, danam dassami"ti vadanto
nikkhami. Athassa mata "sadhane kule nibbattosi tata"ti puttassa hattham
attano hatthatale katva sahassatthavikam thapesi.
     Imasmim pana attabhave imam sihanadam naditi evam bodhisatto tisu
attabhavesu matukucchito nikkhantamattova vacam niccharesi. Jatakkhanepissa
dvattimsa pubbanimittani paturahesum. Yasmim pana samaye amhakam bodhisatto
lumbinivane jato tasmimyeva samaye rahulamata devi anando channo kaludayi
amacco kanthako 2- assaraja mahabodhirukkho catasso nidhikumbhiyo ca jata,
tattha eko gavutappamano eko addhayojanappamano eko tigavutappamano
eko yojanappamano ahosi. Ime satta sahajata nama honti.
@Footnote: 1 di.maha. 10/31/13, Ma.u. 14/207/173       2 Si. ajaniyo kanthako
     Ubhayanagaravasino mahapurisam gahetva kapilavatthupurameva agamamsu. Tamdisameva
"kapilavatthunagare suddhodanamaharajassa putto bodhimule nisiditva buddho
bhavissati"ti tavatimsabhavane hatthatuttha devasangha celukkhepadini pavattenta
kilimsum. Tasmim samaye suddhodanamaharajassa kulupako atthasamapattilabhi kaladevalo 1-
nama tapaso bhattakiccam katva divaviharatthaya tavatimsabhavanam gantva tattha
divaviharam nisinno ta devata tutthamanasa kilantiyo disva "kim karana
tutthamanasa pamuditahadaya kilatha, mayham tam karanam kathetha"ti pucchi. Tato
devata ahamsu "marisa suddhodanaranno putto jato, so bodhimande
nisiditva buddho hutva dhammacakkam pavattessati, tassa' anantarupam buddhalilam
passitum labhissama'ti imina karanena tutthamha"ti.
     Atha tapaso tasam devatanam vacanam sutva paramadassaniyaratanavalokato
devalokato oruyha narapatinivesanam pavisitva pannatte asane nisidi. Tato
katapatisantharam rajanam "putto kira te maharaja jato, tam passissama"ti
aha. Raja alankatapatiyattam tanayam aharapetva devalatapasam vandapetum
abhihari. Mahapurisassa pada parivattitva vijjulata viya asitajaladharakutesu
tapasassa jatasu patitthahimsu. Bodhisattena hi tenattabhavena vanditabbo nama
anno atthi. Tato tapaso utthayasana bodhisattassa anjalim paggahesi.
Raja tam acchariyam disva attano puttam vandi. Tapaso bodhisattassa
lakkhanasampattim disva "bhavissati nu kho buddho, udahu na bhavissati"ti
avajjetva upadharento "nissamsayam buddho bhavissati"ti anagatamsananena natva
"acchariyapuriso ayan"ti sitam akasi.
@Footnote: 1 Ma. kaladevilo
     Tato "aham buddhabhutam datthum labhissami nu kho, no"ti upadharento
"na labhissami, antarayeva kalam katva buddhasatenapi buddhasahassenapi gantva
bodhetum asakkuneyye arupabhave nibbattissami"ti disva "evarupam nama
acchariyapurisam buddhabhutam datthum na labhissami, mahati vata me jani bhavissati"ti
parodi. Manussa pana disva "amhakam ayyo idaneva hasitva puna
roditumarabhi, kim nu kho bhante amhakam ayyaputtassa koci antarayo bhavissati"ti
pucchimsu. Tapaso aha "natthetassa antarayo, nissamsayena buddho bhivsati"ti.
"atha kasma tumhe parohittha"ti. "evarupam acchariyapurisam buddhabhutam datthum na
labhissami, mahati vata me jani bhavissatiti attanam anusocanto rodami"ti
aha.
     Tato bodhisattam pancame divase sisam nhapetva "namam ganhissama"ti
rajabhavanam catujjatikagandhena upalimpitva lajapancamani kusumani vikiritva
asambhinnapayasam pacapetva tinnam vedanam parangate atthasate brahmane
nimantetva rajabhavane nisidapetva madhupayasam bhojetva sakkaram katva "kim
nu kho bhavissati"ti lakkhanani pariggahapesum. Tesu ramadayo attha
brahmanapandita lakkhanapariggahaka ahesum. Tesu satta jana dve anguliyo
ukkhipitva dvedha byakarimsu "imehi lakkhanehi samannagato agaram ajjhavasanto
raja hoti cakkavatti, pabbajamano buddho"ti. Tesam pana sabbadaharo gottena
kondanno nama brahmano bodhisattassa lakkhanavarasampattim disva "etassa
agaramajjhe thanakaranam natthi, ekanteneva vivatacchado buddho bhavissati"ti
ekameva angulim ukkhipitva ekamsabyakaranam byakasi. Athassa namam ganhanta
sabbalokatthasiddhikaratta siddhatthoti namamakamsu.
     Atha te brahmana attano gharani gantva putte amantetva
evamahamsu "amhe mahallaka suddhonamaharajassa puttam sabbannutam pattam
sambhaveyyama va, no va, tumhe pana tasmim pabbajitva sabbannutam patte
tassa sasane pabbajatha"ti. Tato sattapi jana yavatayukam thatva yathakammam
gata. Kondannamanavo arogo ahosi. Tada pana raja tesam vacanam sutva
"kim disva mama putto pabbajissati"ti te pucchi. Cattari pubbanimittani
devati. Kataranca katarancati? jinnam byadhitam matam pabbajitanti. Raja
"ito patthaya evarupanam mama puttassa santikam agamitum ma adattha"ti vatva
kumarassa cakkhupathe jinnapurisadinam agamananivaranattham catusu disasu
gavutagavutatthane arakkham thapesi. Tamdivasam mangalatthane sannipatitesu asitiya
natikulasahassesu ekameko ekamekam puttam patijani "ayam buddho va hotu
raja va, mayam ekamekam puttam dassama, sace buddho bhavissati, khattiyasamaneheva
parivuto vicarissati. Sace raja cakkavatti bhavissati, khattiyakumareheva parivuto
vicarissati"ti. Atha raja mahapurisassa paramarupasampanna vigatasabbadosa catusatthi
dhatiyo adasi. Bodhisatto anantena parivarena mahata sirisamudayena vaddhi.
     Athekadivasam ranno vappamangalam nama ahosi. Tamdivasam raja mahatiya
vibhutiya mahata parivarena 1- nagarato nikkhamanto puttampi gahetvava agamasi.
Kasikammatthane eko jamburukkho paramaramaniyo ghanasandacchayo ahosi. Tassa
hettha kumarassa sayanam pannapetva upari varakanakatarakhacitam rattacelavitanam
bandhitva sanipakarena parikkhipapetva arakkham thapetva raja sabbalankaram
alankaritva amaccaganaparivuto 1- nangalakaranatthanamagamasi. 2- Tattha raja
@Footnote: 1-1 Si.,i. natthi      2 Si.,i. vappamangalavappatharanetthane
Paramamangalam suvannanangalam ganhati. Amaccadayo rajatanangaladini ganhanti.
Tamdivasam nangalasahassam yojiyati. Bodhisattam parivaretva nisinna dhatiyo
"ranno sampattim passissama"ti antosanito bahi nikkhanta.
     Atha bodhisatto ito cito ca olokento kinci adisva sahasa
utthaya pallankam abhujitva anapane pariggahetva pathamajjhanam nibbattesi.
Dhatiyo khajjabhojjantare vicarantiyo thokam cirayimsu. Sesarukkhanam chaya nivatta,
tassa pana jamburukkhassa chaya parimandala hutva tattheva atthasi. Dhatiyo
panassa "ayyaputto ekakova"ti vegena sanipakaram ukkhipitva pariyesantiyo
sirisayane pallankena nisinnam tanca patihariyam disva gantva tam pavattim
ranno arocesum. Raja vegena agantva tam patihariyam disva "ayam vo
tata dutiyavandana"ti puttam vandi.
     Atha mahapuriso anukkamena solasavassuddesiko ahosi. Raja
bodhisattassa tinnam utunam anucchavike rammasurammasubhanamake tayo pasade
karesi. Ekam navabhumikam ekam sattabhumikam ekam pancabhumikam. Tayopi pasada
ubbedhena samappamana ahesum. Bhumikasu pana nanattam ahosi.
     Atha raja cintesi "putto me vayappatto chattamassa ussapetva
rajjasirim passissami"ti. So sakiyanam pannani pahini "putto me vayappatto,
rajje nam patitthapessami, sabbe attano gehesu vayappatta darika imam
geham pesentu"ti. Te ranno sasanam sutva "kumaro kevalam rupasampanno,
na kinci sippam janati, darabharanam katum na sakkhissati, na mayham dhitaro
dassama"ti ahamsu. Raja tam pavattim sutva puttassa santikam gantva tamattham
arocesi. Bodhisatto "kim sippam dassetum vattati"ti aha. "sahassatthamam dhanum
Aropetum vattati tata"ti. "tena hi aharapetha"ti aha. Raja aharapetva
adasi. Tam dhanum purisasahassam aropeti, purisasahassam oropeti. Mahapuriso tam
sarasanam aharapetva pallankena nisinnova jiyam padangutthake vethapetva
kaddhanto padangutthakeneva dhanum aropetva vamena hatthena dande gahetva
dakkhinena hatthena kaddhitva jiyam ropesi. Sakalanagaram uppattanakarappattam
ahosi. "kim eso saddo"ti ca vutte "devo gajjati"ti ahamsu. Athanne
"tumhe na janatha na devo gajjati angirasassa kumarassa sahassatthamam dhanum
aropetva jiyam pothentassa jiyappaharasaddo eso"ti ahamsu. Sakiya tam
sutva tavatakeneva araddhacitta tutthamanasa ahesum.
     Atha mahapuriso "kim katum vattati"ti aha. Atthangulabahalam ayopattam
kandena vijjhitum vattati"ti. Tam vijjhitva "annam kim katum vattati"ti aha.
Caturangulabalaham asanaphalakam vijjhitum vattatiti. Tampi vijjhitva "annam kim katum
vattati"ti aha. "vidatthibahalam udumbaraphalakam vijjhitum vattati"ti. Tampi vijjhitva
"annam kim katum vattati"ti aha. Tato "valukasakatani"ti ahamsu. Mahasatto
valukasakatampi palalasakatampi vinivijjhitva udake ekusabhappamanam kandam
pesesi thale atthausabhappamanam. Atha nam "vatinganasannaya valam vijjhitum
vattati"ti ahamsu. "tena hi yojanamattam vatinganam bandhapetha"ti vatva
yojanamatthake vatinganasannaya valam bandhapetva rattandhakare meghapatalehi
channasu disasu kandam khipi. Tam gantva yojanamatthake valam phaletva pathavim
pavisi. Na kevalam ettakameva, tam divasam mahapuriso loke vattamanam sippam
sabbameva dassesi.
     Atha sakiya attano dhitaro alankaritva pesayimsu. Cattalisasahassa
natakitthiyo ahesum. Rahulamata pana devi aggamahesi ahosi. Mahapuriso
devakumaro viya surayuvatihi parivuto narayuvatihi parivuto nippurisehi turiyehi
paricariyamano mahasampattim anubhavamano utuvarena utuvarena tesu tisu pasadesu
viharati. Athekadivasam bodhisatto uyyanabhumim gantukamo sarathim amantetva "ratham
yojehi uyyanabhumim passissami"ti aha. So "sadhu"ti patissunitva maharaham
vararucirathirakubbaravarattam thirataraneminabhim varakanakarajatamaniratanakhacitaisamukham navakanakarajata-
tarakakhacitanemipassam samosaritavividhasurabhikusumadamasassirikam ravirathasadisadassaniyam vararatham
samalankaritva sasikumudasadisavanne anilagarulajave ajaniye cattaro mangalasindhave
yojetva bodhisattassa pativedesi. Bodhisatto devavimanasadisam tam rathavaramaruyha
uyyanabhimukho payasi.
     Atha devata "siddhatthakumarassa abhisambujjhanakalo asanno,
pubbanimittamassa dassessama"ti ekam devaputtam jarajajjarasariram khandadantam
palitakesam vankagattam dandahattham pavedhamanam katva dassesum. Tam bodhisatto ceva
sarathi ca passanti. Tato bodhisatto "sarathi konamesa puriso kesapissa na
yatha annesan"ti mahapadanasutte 1- agatanayeneva pucchitva tassa vacanam
sutva "dhiratthu vata bho jati, yatra hi nama jatassa jara pannayissati"ti 2-
samviggahadayo tatova patinivattitva pasadameva abhiruhi.
     Raja "kim karana mama putto patinivatti"ti pucchi. "jinnapurisam disva
deva"ti. Tato kampamanamanaso raja addhayojane arakkham thapesi. Punekadivasam
bodhisatto uyyanam gacchanto tahi eva devatahi nimmitam byadhitanca purisam
@Footnote: 1 di.maha. 10/44/19     2 di.maha. 10/44-51/19-24
Disva purimanayeneva pucchitva samviggahadayo nivattitva pasadameva abhiruhi.
Raja pucchitva natakani vissajjesi. "pabbajjaya manasam assa bhinnam
karissan"ti arakkham vaddhetva samantato tigavutappamane padese arakkham
thapesi.
     Punapi bodhisatto ekadivasam uyyanam gacchanto tatheva devatahi nimmitam
kalankatam disva purimanayeneva pucchitva samviggahadayo nivattitva pasadamabhiruhi.
Raja nivattanakaranam pucchitva puna arakkham vaddhetva yojanappamane
padese arakkham thapesi.
     Punapi bodhisatto ekadivasam uyyanam gacchanto tatheva devatahi nimmitam
sunivattham suparutam pabbajitam disva "ko nameso samma sarathi"ti sarathim pucchi.
Sarathi kincapi buddhuppadassa abhava pabbajitam va pabbajitagune va na
janati, devatanubhavena pana "pabbajito namayam deva"ti vatva pabbajjaya
gunam tassa vannesi.
     Tato bodhisatto pabbajjaya rucim uppadetva tamdivasam uyyanam agamasi.
Dighayuka bodhisatta vassasate vassasate atikkante jinnadisu ekekam addasamsu.
Amhakam pana bodhisatto appayukakale uppannatta catunnam catunnam masanam
accayena uyyanam gacchanto anukkamena ekekam addasa. Dighabhanaka panahu
"cattari nimittani ekadivaseneva disva agamasi"ti. Tassa divasabhagam kilitva
uyyanarasamanubhavitva mangalapokkharaniyam nhatva atthangate suriye mangalasilatale
nisidi attanam alankarapetukamo. Athassa cittacaramannaya sakkena
devanamindena anatto vissakammo nama devaputto agantva tasseva
kappakasadiso hutva dibbehi alankarehi alankari. Athassa
Sabbalankarasamalankatassa sabbatalavacaresu 1- sakani sakani patibhanani dassayantesu,
brahmanesu ca "jaya nanda"tiadivacanehi sutamangalikadisu nanappakarehi
mangalavacanatthutighosehi sambhaventesu  2- sabbalankarasamalankatam rathavaram abhiruhi.
Tasmim samaye "rahulamata puttam vijata"ti sutva suddhodanamaharaja "puttassa
me tutthim nivedetha"ti sasanam pahini. Bodhisatto tam sutva "rahu jato, 3-
bandhanam jatan"ti aha. Raja "kim me putto avaca"ti pucchitva tam vacanam
sutva "ito patthaya me natta `rahulakumaro'tveva hotu"ti aha.
     Bodhisattopi tam rathavaramaruyha mahata parivarena atimanoramena
sirisobhaggena nagaram pavisi. Tasmim samaye rupasiriya gunasampattiya ca akisa
kisagotami nama khattiyakanna uparipasadavaratalagata nagaram pavisantassa
bodhisattassa rupasirim disva sanjatapitisomanassa hutva:-
         "nibbuta nuna sa mata       nibbuto nuna so pita
          nibbuta nuna sa nari        yassayam idiso pati"ti 4-
imam udanam udanesi.
     Bodhisatto tam sutva cintesi "ayam me sussavanam vacanam savesi, aham hi
nibbanam gavesanto vicarami, ajjeva maya gharavasam chaddetva nikkhamma
pabbajitva nibbanam gavesitum vattati"ti. "ayam imissa acariyabhago hotu"ti
muttaharam kanthato omuncitva kisagotamiya satasahassagghanikam paramaratikaram
muttaharam pesesi. Sa "siddhatthakumaro mayi patibaddhahadayo hutva pannakaram
pesesi"ti somanassajata ahosi.
@Footnote: 1 Si.,i. sabbatalavacaresu      2 Si.,i. savayantesu
@3 Si.,i. rahulo jato        4 abhi.A. 1/81, dhammapada.A. 1/73 (sya)
     Bodhisattopi mahata sirisamudayena paramaramaniyam pasadam abhiruhitva
sirisayane nipajji. Tavadeva nam paripunnarajanikarasadisaruciravaravadana bimbaphala-
sadisadasanavasana sitavimalasamasamhitaviralavaradasana asitanayanakesapasa sujatanjanati-
nilakutilabhamuka sujatahamsasamasamhitapayodhara 1- ratikaranavakanakarajataviracita 2- varamanimekhala
parigatavipulaghanajaghanatata karikarasannibhoruyugala naccagitavaditesu kusala surayuvatisadisa-
rupasobha varayuvatiyo madhuraravani turiyani gahetva mahapurisam samparivaretva
ramapayantiyo naccagitavaditani payojayimsu. Bodhisatto pana kilesesu virattacittataya
naccagitadisu anabhirato muhuttam niddam okkami.
     Ta tam disva "yassatthaya naccadini mayam payojema, so niddam upagato,
idani kimattham kilamama"ti gahitani turiyani ajjhottharitva nipajjimsu,
gandhatelappadipa ca jhayanti. Bodhisatto pabujjhitva sayanapitthe pallankena
nisinno addasa ta itthiyo turiyabhandani avattharitva niddayantiyo
paggharitalala kilinnakapolagatta, ekacca dante khadantiyo, ekacca
kakacchantiyo, ekacca vippalapantiyo, ekacca vivatamukha, ekacca apagatavasarasana,
pakatabibhacchasambadhatthana. Ekacca vimuttakulasiroruha, susanaruparupam 3- dharayamana
sayimsu. Mahasatto tasam tam vippakaram disva bhiyyoso mattaya kamesu virattacitto
ahosi. Tassa pana alankatapatiyattam dasasatanayanabhavanasadisam rucirasobhampi pasadavaratalam
apaviddhamatasarirakunapabharitam amakasusanamiva paramapatikkulam upatthasi. Tayopi bhava
adittabhavanasadisa hutva upatthahimsu. "upaddutam vata bho, upassattham vata bho"ti
ca vacam pavattesi. Ativiya pabbajjaya cittam nami.
     So "ajjeva maya mahabhinikkhamanam nikkhamitum vattati"ti sirisayanato
utthaya dvarasamipam gantva "ko ettha"ti aha. Ummare sisam katva
@Footnote: 1 Ma. sujatapinapurasaMa...    2 Ma.... rucira...      3 Ma. susananurupam
Nipanno channo aha "aham ayyaputta channo"ti. Atha mahapuriso "aham
ajja mahabhinikkhamanam nikkhamitukamo, na kanci pativeditva sighamekam atijavam
sindhavam kappehi"ti so "sadhu deva"ti assabhandakam gahetva assasalam
gantva gandhatelappadipesu jalantesu sumanapattavitanassa hettha paramaramaniye
bhumibhage thitam arimanthakam 1- kanthakam turangavaram disva "ajja maya ayyaputtassa
nikkhamanatthaya imameva mangalahayam kappetum vattati"ti kanthakam kappesi. So
kappiyamanova annasi "ayam kappana atigalha, annesu divasesu uyyanakilam
gamanakale kappana viya na hoti. Nissamsayam ajjeva ayyaputto mahabhinikkhamanam
nikkhamissati"ti. Tato tutthamanaso mahahasitam hasi. So 2- nado tam sakalakapilavatthupuram
unnadam kareyya, devata pana sannirumbhitva 3- na kassaci sotum adamsu.
     Bodhisatto "puttam tava passissami"ti cintetva thitatthanato utthaya
rahulamatuya vasanatthanam gantva gabbhadvaram vivari. Tasmim khane antogabbhe
gandhatelappadipo jhayati. Rahulamata sumanamallikadinam ambanamattena abhippakinne
varasayane puttassa matthake hattham thapetva niddayati. Bodhisatto ummare
padam thapetva thitakova oloketva "sacaham deviya hattham apanetva mama
puttam ganhissami, devi pabujjhissati, evam me abhinikkhamanassa antarayo
bhavissati. Buddho hutvava agantva puttam passissami"ti cintetva pasadatalato
otaritva assassa samipam gantva evamaha "tata kanthaka tvam ajja ekarattim
mam taraya, aham tam nissaya buddho hutva sadevakam lokam taressami"ti. Tato
ullanghitva kanthakassa pitthim abhiruhi. Kanthako givato patthaya ayamato
attharasahattho hoti tadanurupena ubbedhena samannagato rupaggajavabalasampanno
@Footnote: 1 Ma. arijanamanthakam     2 Ma. tassa      3 Ma. sannirujjhitva
Sabbaseto dhotasankhasadisadassaniyavanno. Tato bodhisatto varaturangapitthigato
channam assassa valadhim gahapetva addharattasamaye nagarassa mahadvaram
sampatto.
     Tada pana raja pubbeva bodhisattassa gamanapatisedhanatthaya dvisu
dvarakavatesu ekekam purisasahassena vivaritabbam karetva tattha bahupurise
arakkham thapesi. Bodhisatto kira purisagananaya kotisatasahassassa balam dharesi,
hatthigananaya kotisahassassa. Tasma so cintesi "yadi dvaram na vivariyati, 1-
ajja kanthakassa pitthe nisinno channam valadhim gahapetva tena saddhimyeva
kanthakam uruhi nippiletva attharasahattham pakaram uppatitva atikkameyyan"ti.
2- Channo cintesi "sace dvaram na ugghapayati, aham ayyaputtam khandhe katva
kanthakam dakkhinahatthena parikkhipanto upakacchake katva upatitva pakaram
atikkamissami"ti. Kanthako cintesi "aham dvare avivariyamane yathanisinnameva
ayyaputtam gahitavaladhina channena saddhim upatitva pakarassa purato
patitthahissami"ti. Evameva tayo purisa cintayimsu. 2- Dvare adhivattha devata
mahadvaram vivarimsu.
     Tasmim khane maro papima "mahasattam nivattessami"ti agantva
gaganatale thatva aha:-
           "ma nikkhama mahavira      ito te sattame dine
            dibbam tu cakkaratanam       addha patu bhavissati
dvisahassaparittadipaparivaranam catunnam mahadipanam rajjam karessasi, nivatta
marisa"ti. Mahapuriso aha "kosi tvan"ti. "aham vasavatti"ti.
@Footnote: 1 Si.,i. na avapuriyati, Ma. vivarissati             2-2 Si.,i. natthi
           "1- Janamaham maharaja   mayham cakkassa sambhavam 1-
            anatthikoham rajjena      gaccha tvam mara ma idha.
            Sakalam dasasahassampi       lokadhatumaham pana
            unnadetva bhavissami   buddho loke vinayako"ti
aha. So tatthevantaradhayi.
     Mahasatto ekunatimsavassakale hatthagatam cakkavattirajjam khelapindam viya
anapekkho chaddetva cakkavattisirinivasabhuta rajabhavana nikkhamitva asalhi-
punnamaya uttarasalhanakkhatte vattamane nagarato nikkhamitva nagaram
apaloketukamo ahosi. Vitakkasamanantarameva cassa kulalacakkam viya so bhumippadeso
parivatti. Yathathitova mahasatto kapilavatthupuram disva tasmim bhumippadese
kanthakanivattanam nama cetiyatthanam dassetva gantabbamaggabhimukhamyeva kanthakam
katva payasi mahata sakkarena ularena sirisamudayena. Tada mahasatte
gacchante tassa purato devata satthi ukkasatasahassani dharayimsu, tatha pucchato
satthi, dakkhinato satthi ukkasatasahassani, tatha vamapassato. Apara devata
surabhikusumamaladamacandanacunnacamaradhajapatakahi sakkarontiyo parivaretva agamamsu.
Dibbani sangitani anekani ca turiyani vajjimsu.
     Imina sirisamudayena gacchanto bodhisatto ekaratteneva tini rajjani
atikkamma timsayojanikam maggam gantva anomanaditiram sampapuni. Atha bodhisatto
naditire thatva channam pucchi "ka namayam nadi"ti. "anoma nama deva"ti.
"amhakampi pabbajja anoma bhavissati"ti panhiya assam ghattento assassa
sannam adasi. Asso ullanghitva atthausabhavittharaya nadiya parimatire
atthasi. Bodhisatto assapitthito oruyha muttarasisadise valukapuline thatva
@Footnote: 1-1 Ma. mara janamaham mayham, cakkassa pana sambhavam
Channam amantesi "samma channa tvam mayham abharanani ceva kanthakanca adaya
gaccha, aham pabbajissami"ti. Channo "ahampi deva pabbajissami"ti. Bodhisatto
aha "na labbha taya pabbajitum, gaccheva tvan"ti tikkhattum nivaretva
abharanani ceva kanthakanca paticchapetva cintesi "ime mayham kesa
samanasaruppa na honti, te khaggena chindissami"ti dakkhinena hatthena
paramanisitamasivaram gahetva vamahatthena moliya saddhim culam gahetva chindi,
kesa dvangulamatta hutva dakkhinato avattamana sise 1- alliyimsu. Tesam pana
kesanam yavajivam tadeva pamanam ahosi, massu ca tadanurupam, puna kesamassu-
oharanakiccampissa nahosi. Bodhisatto saha moliya culam gahetva "sacaham
buddho bhavissami, akase titthatu, no ce, bhumiyam patatu"ti akase khipi. Tam
culamanibandhanam yojanappamanam thanam gantva akase atthasi.
     Atha sakko devaraja dibbena cakkhuna olokento yojanikena
ratanacankotakena tam patiggahetva tavatimsabhavane tiyojanam sattaratanamayam culamanicetiyam
nama patitthapesi. Yathaha:-
                 "../../bdpicture/chetvana molim varagandhavasitam
                  vehayasam ukkhipi aggapuggalo
                  sahassanetto sirasa patiggahi
                  suvannacankotavarena vasavo"ti. 2-
     Puna bodhisatto cintesi "imani kasikavatthani mahagghani, na mayham
samanasaruppani"ti. Athassa kassapabuddhakale puranasahayako ghatikaramahabrahma
@Footnote: 1 Ma. sisam     2 pa.su. 1/222/1, sa.pa. 2/12/34-5
Ekam buddhantaram vinasabhavappattena mittabhavena cintesi "ajja me sahayako
mahabhinikkhamanam nikkhanto, samanaparikkharamassa gahetva gacchissami"ti.
         "ticivaranca patto ca         vasi suci ca bandhanam
          parissavananca atthete      yuttayogassa bhikkhuno"ti 1-
ime attha samanaparikkhare aharitva adasi. Mahapuriso arahaddhajam nivasetva
uttamam pabbajjavesam gahetva 2- satakayugalam akase khipi. Tam mahabrahma
patiggahetva brahmaloke dvadasayojanikam sabbaratanamayam cetiyam katva tam
anto pakkhipitva thapesi. Atha nam mahasatto 2- "../../bdpicture/channa mama vacanena
matapitunam arogyam vadehi"ti vatva uyyojesi. Tato channo mahapurisam
vanditva padakkhinam katva pakkami. Kanthako pana channena saddhim
mantayamanassa bodhisattassa vacanam sunanto thatva "natthi dani mayham puna
samino dassanan"ti cakkhupathamassa vijahanto viyogadukkhamadhivasetum asakkonto
hadayena phalitena kalam katva suraripudurabhibhavane tavatimsabhavane kanthako
nama devaputto hutva nibbatti. Tassa uppatti vimalatthavilasiniya 3-
vinanavatthuatthakathaya gahetabba. Channassa pathamam ekova soko ahosi. So
kanthakassa salakiriyaya dutiyena sokena piliyamano rodanto paridevanto
dukkhena agamasi.
     Bodhisattopi pabbajitva tasmimyeva padese anupiyam nama ambavanam
atthi, tattheva sattaham pabbajjasukhena vitinametva tato paccha
sanjhappabhanuranjitasaliladharasamvuto saradasamaye paripunnarajanikaro viya kasavavarasamvuto
@Footnote: 1 su.vi. 1/186, pa.su. 1/294/119   2-2 Si. natthi     3 Ma. vimalatthavikasiniya
Ekakopi anekajanaparivuto viya virocamano tam vanavasimigapakkhinam nayanamatapanamiva
karonto ekacaro siho viya narasiho mattamatangavilasagami samassasento
viya vasundaram padatalehi ekadivaseneva timsayojanikam maggam gantva uttungatarangabhangam
asangam gangam nadim uttaritva ratanajutivisaravirajitavararucirarajagaham rajagaham nama
nagaram pavisi. Pavisitva ca pana sapadanam pindaya cari. Sakalam pana tam nagaram
bodhisattassa rupadassanena dhanapalake pavitthe tam nagaram viya asurinde
pavitthe devanagaram viya sankhobhamagamasi. Pindaya carante mahapurise nagaravasino
manussa mahasattassa rupadassanena sanjatapitisomanassa jatavimhita
bodhisattassa rupadassanavajjitahadaya ahesum.
     Tesam manussanam annataro annataramevamaha "kinnu yam bho rahubhayena
nigulhakiranajalo punnacando manussalokamagato"ti. Tamanno sitam katva
evamaha "kim kathesi samma kada nama taya punnacando manussalokamagato
ditthapubbo, nanu esa kusumaketukamadevo vessantaramadaya amhakam maharajassa
nagarananca paramalilavibhutim disva kilitumagato"ti. Tamanno sitam katva
evamaha "kim bho tvam ummattosi, nanu kamo issarakodhahutasanaparidaddhasariro
surapatidasasatanayano eso amarapurasannaya idhagato"ti. Tamanno isakam
hasitva "kim vadesi bho te pubbaparavirodham, kuto panassa dasasatanayanani,
kuto vajiram, kuto eravano. Addha brahma esa brahmanajanam pamattam
natva vedavedangadisu niyojanatthaya agato"ti. Te sabbepi apasadetva
anno panditajatiko evamaha "nevayam punnacando, na ca kamadevo,
napi dasasatanayano, na capi brahma, sabbalokanayako sattha esa
acchariyamanusso"ti.
     Evam sallapantesu eva nagaresu rajapurisa gantva tam pavattim
ranno bimbisarassa arocesum "deva devo va gandhabbo va udahu
nagaraja va yakkho va ko nu va amhakam nagare pindaya carati"ti.
Raja tam sutva uparipasadatale thatva mahapurisam disva acchariyabbhutacittajato
rajapurise anapesi "gacchatha bhane tam vimamsatha, sace amanusso bhavissati,
nagara nikkhamitva antaradhayissati, sace devata bhavissati, akasena gamissati,
sace nagaraja bhavissati, pathaviyam nimujjitva gamissati, sace manusso bhavissati,
yathaladdham bhikkham paribhunjissati"ti.
     Mahapurisopi santindriyo santamanaso rupasobhaya mahajanassa nayanani
akaddhento viya yugamattam pekkhamano missakabhattam yapanamattam samharitva
pavitthadvareneva nagara nikkhamitva pandavapabbatacchayaya puratthabhimukho
nisiditva aharam paccavekkhitva nibbikaro paribhunji. Tato rajapurisa
gantva tam pavattim ranno arocesum. Tato dutavacanam sutva magadhadhipati
raja balajanehi duranusaro merumandarasaro sattasaro bimbisaro
bodhisattassa gunassavaneneva sanjatadassanakutuhalo vegena nagarato nikkhamitva
pandavapabbatabhimukho gantva yana oruyha bodhisattassa santikam gantva tena
katanunno bandhujanasinehasitale silatale nisiditva bodhisattassa iriyapathe
pasiditva katapatisantharo namagottadini pucchitva bodhisattassa sabbam
issariyam niyyatesi. Bodhisatto "mayham maharaja vatthukamehi va kilesakamehi
va attho natthi. Aham hi paramabhisambodhim patthayanto nikkhanto"ti aha.
Raja anekappakarena yacantopi tassa cittam alabhitva "addha buddho
bhavissati, buddhabhutena pana taya pathamam mama vijitam agantabban"ti vatva nagaram
pavittho.
                   Atha rajagaham vararajagaham
                   nararajavare nagaram tu gate
                   girirajavaro munirajavaro
                   migarajagato sugatopi gato.
     Atha bodhisatto anupubbena carikam caramano alaranca kalamam
udakanca ramaputtam upasankamitva attha samapattiyo nibbattetva "nayam
maggo bodhiya"ti 1- tam samapattibhavanam analankaritva mahapadhanam padahitukamo
uruvelam gantva "ramaniyo vatayam bhumibhago"ti tattheva vasam upagantva
mahapadhanam padahi. Lakkhanapariggahakabrahmananam cattaro putta kondanno
brahmano cati ime panca jana pathamamyeva pabbajita gamanigamarajadhanisu
bhikkhacariyam caranta tattha bodhisattam sampapunimsu. Atha nam chabbassani
mahapadhanam padahantam "idani buddho bhavissati, idani buddho bhavissati"ti
parivenasammajjanadikaya vattapatipattiya upatthahamana santikavacaravassa ahesum.
Bodhisattopi "kotippattam dukkaram karissami"ti ekatilatanduladihi vitinamesi.
Sabbasopi aharupacchedam akasi. Devatapi lomakupehi dibbojam upaharayamana
pakkhipimsu.
     Athassa taya niraharataya paramakisabhavappattakayassa suvannavanno
kayo kalavanno ahosi, dvattimsa mahapurisalakkhanani paticchannani ahesum.
Atha bodhisatto dukkarakarikaya antam gantva "nayam maggo bodhiya"ti
olarikam aharam aharetum gamanigamesu pindaya caritva aharam ahari.
Athassa dvattimsa mahapurisalakkhanani pakatikani ahesum, kayo suvannavanno
ahosi. Atha pancavaggiya bhikkhu tam disva "ayam chabbassani dukkarakarikam
@Footnote: 1 Ma. bodhayati
Karontopi sabbannutam pativijjhitum nasakkhi, idani gamanigamarajadhanisu
pindaya caritva olarikam aharam ahariyamano kim sakkhissati, bahulliko
esa padhanavibbhanto, kim no imina"ti mahapurisam pahaya baranasiyam isipatanam
agamamsu.
     Atha mahapuriso visakhapunnamaya uruvelayam senanigame 1- senakutumbikassa 2-
gehe nibbatta sujata nama darika ahosi. Taya sampasadanajataya dinnam
pakkhittadibbojam madhupayasam paribhunjitva suvannapatim gahetva neranjaraya
patisotam khipitva kalanagarajam supantam bodhesi. Atha bodhisatto neranjaratire
surabhikusumasamalankate nilobhase manorame salavane divaviharam katva sayanhasamaye
devatahi alankatena maggena bodhirukkhabhimukho payasi. Devanagayakkhasiddhadayo
dibbehi malagandhavilepanehi pujayimsu. Tasmim samaye sotthiyo nama tinaharako 3-
tinam adaya patipathe agacchanto mahapurisassa akaram natva attha
tinamutthiyo adasi. Bodhisatto tinam gahetva asitanjanagirisankasam acarantamiva
dinakarajalam sakahadayamiva 4- karunasitalam sitacchayam vividhavihagaganasampatavirahitam
mandamaruteritaya ghanasakhaya samalankatam naccantamiva pitiya ranjamanamiva ca
tarugananam virocamanavijayatarumassatthabodhirukkhamulamupagantva assatthadumarajam tikkhattum
padakkhinam katva pubbuttaradisabhage thito tani tinani agge gahetva
calesi. Tavadeva cuddasahattho pallanko ahosi. Tani ca tinani cittakarena
lekhagahitani viya ahesum. Bodhisatto tattha cuddasahatthe tinasanthare
5- tisandhipallankam abhujitva caturangasamannagataviriyam adhitthahitva suvannapithe
thapitarajatakkhandham viya ca pannasahattham bodhikkhandham pitthito katva upari
manichattena viya bodhisakhahi dhariyamano nisidi. Suvannavanne panassa civare 5-
bodhiankura patamana suvannapatte pavala viya nikkhitta virocayimsu.
@Footnote: 1 Si. senaninigame      2 Si.,i. senanikutumbikassa
@3 Si.,i. brahmano     4 Si.,i. nijahadayamiva      5-5 Si.,i. natthi
     Bodhisatto pana tattha nisinneyeva vasavattimaro devaputto "siddhatthakumaro
mama visayamatikkamitukamo, na danahamatikkamitumassa dassami"ti marabalassa
tamattham arocetva marabalamadaya nikkhami. Sa kira marasena marassa purato
dvadasayojana ahosi, tatha dakkhinato ca vamapassato ca, pacchato pana
cakkavalapariyantam katva thita, uddham navayojanubbedha ahosi. Yassa pana
unnadantiya saddo navayojanasahassato patthaya pathaviundriyanasaddo viya
suyyati. Tasmim samaye sakko devaraja vijayuttaram nama sankham dhamamano atthasi.
So kira sankho visahatthasatiko ahosi. Pancasikho gandhabbadevaputto tigavutayatam
beluvapanduvinam adaya vadayamano mangalayuttani gitani gayamano atthasi.
Suyamo devaraja tigavutayatam saradasamayarajanikarasassirikam dibbacamaram gahetva
mandam mandam bijayamano atthasi. Brahma ca sahampati tiyojanavitthatam dutiyamiva
punnacandam setacchattam bhagavato uddham dharetva atthasi. Mahakalopi
nagaraja asitiya naganatakasahassehi parivuto thutisangitani 1- pavattento
mahasattam namassamano atthasi. Dasasu cakkavalasahassesu devatayo nanavidhehi
surabhikusumadamadhupacunnadihi pujayamana sadhukaram pavattayamana atthamsu.
     Atha maro devaputto diyaddhayojanasatikam himagirisikharasadisam paramaruciradassanam
girimekhalam nama ratanakhacitavaravaranam arivaranavaranam abhiruhitva bahusahassam
mapetva aggahitaggahanena nanavudhani aggahapesi. Maraparisapi asipharasusara-
sattisabala samussitadhanumusalaphala 2- sankukuntatomaraupalalagulavalayakanayakappanacakkakatakadhara
rurusihakhaggasarabhavarahabyagghavanaroragamajjarolukavadana mahimsapasadaturangadadivadana
ca nanabhimavirupabibhacchakaya manussayakkhapisacasadisakaya ca
@Footnote: 1 Si. thutisatani     2 Si.,i....phali
Mahasattam bodhisattam bodhimule nisinnam ajjhottharamana gantva parivarayitva
marassa sandesam samudikkhamana atthasi.
     Tato marabale bodhimandamupasankamanteyeva tesam sakkadinam ekopi thatum
nasakkhi. Sammukhasammukhatthaneneva palayimsu. Sakko pana devaraja tam
vijayuttarasankham pitthiyam katva palayitva cakkavalamukhavattiyam atthasi. Mahabrahma
setacchattam cakkavalakotiyam thapetva brahmalokameva agamasi. Kalo, nagaraja
sabbanatakani chaddetva pathaviyam nimujjitva pancayojanasatikam manjerikanagabhavanam
gantva hatthena mukham pidahitva nipajji. Ekadevatapi tattha thatum samattha
nama nahosi. Mahapuriso pana sunnavimane mahabrahma viya ekakova nisidi.
"idani maro agamissati"ti pathamameva anekarupani anitthani dunnimittani
paturahesum.
                   Pamattabandhussa ca yuddhakale
                   tilokabandhussa ca vattamane
                   ukka samanta nipatimsu ghora
                   dhumandhakara ca disa ahesum.
                   Acetanayampi sacetana yatha
                   gata viyogam patineva kamini
                   lateva vatabhihata sasagara
                   pakampi nanasadhara dhara mahi.
                   Ahesumuddhutajala samudda
                   vahimsu najjo patilomameva
                   kutani nanatarusamghatani
                   bhetva 1- girinam pathavim bhajimsu.
@Footnote: 1 Ma. chetva
                   Pavayi vato pharuso samanta
                   nighattasaddo tumulo ahosi
                   bhajittha ghoram ravirandhakaram
                   kabandharupam gagane carittha.
                   Evampakaram asivam anittham
                   akasagam bhumigatanca ghoram
                   anekarupam kira dunnimittam
                   ahosi maragamane samanta.
                   Tam devadevam abhihantukamam
                   kamam tu disva pana devasangha
                   hahati saddam anukampamana
                   akamsu saddhim amaranganahi.
                   1- Pacchapi passimsu sudantarupam
                   disavidisasu palayamanam
                   saantakam tam sabalam anekam
                   hatthe ca tharu ca pata tayimsu. 1-
                   Vihangamanam garulova majjhe
                   majjhe miganam paramova siho
                   mahayaso marabalassa majjhe
                   visarado vitabhayo nisidi.
     Atha maro "siddhattham bhimsapetva palapessami"ti vatavassam paharanavassam
pasanavassam puna angarakukkulavalukakalalandhakaravutthihi navahi maraiddhihi
@Footnote: 1-1  Si.,i. ayam gatha na dissati
Bodhisattam palapetum asakkonto kuddhamanaso "kim bhane titthatha, imam
siddhatthamasiddhattham karotha, ganhatha hanatha chindatha bandhatha na muncatha palapetha"ti
maraparisam anapetva sayanca girimekhalassa khandhe nisiditva ekena karena
saram bhamayanto bodhisattam upasankamitva "bho siddhattha utthaha pallanka"ti
aha. Maraparisapi mahasattassa atighoram pilamakasi. 1- Atha mahapuriso "kada
te purita mara pallankatthaya parami"tiadini vacanani vatva dakkhinahattham
pathavim ninnamesi. Tankhananneva cuddasasahassadhikani dasasatasahassayojanabahalani
pathavisandharakani vatudakani pathamam kampetva tadanantaram catunahutadhikadviyojana-
satasahassabahala ayam mahapathavi chadha pakampittha. Upariakase anekasahassani
vijjulata ca asani ca phalimsu. Atha girimekhaladirado jannukena pati. Maro
girimekhalakkhandhe nisinno bhumiyam pati. Maraparisapi disavidisasu bhusamutthi viya
vikirimsu. 1-
     Atha mahapurisopi tam samaram marabalam khantimettaviriyapannadinam attano
paraminamanubhavena viddhamsetva pathamayame pubbenivasam anussaritva majjhimayame
dibbacakkhum visodhetva paccusasamaye sabbabuddhanam acinne paccayakare nanam
otaretva anapanacatutthajjhanam nibbattetva tameva padakam katva vipassanam
vaddhetva maggapatipatiya adhigatena catutthamaggena sabbakilese khepetva
sabbabuddhagune pativijjhitva sabbabuddhacinnam:-
       "anekajatisamsaram              sandhavissam anibbisam
        gahakaram gavesanto           dukkha jati punappunam.
@Footnote: 1-1 Si.,i. ime patha na dissanti
        Gahakaraka ditthosi             puna geham na kahasi
        sabba te phasuka bhagga       gahakutam visankhatam
        visankharagatam cittam             tanhanam khayamajjhaga"ti 1-
udanam udanesi.
                          Santikenidanakatha
     udanam udanetva nisinnassa bhagavato etadahosi "aham kappasatasahassadhikani
cattari asankhyeyyani imassa pallankassa karana sandhavim, ayam
me pallanko vijayapallanko mangalapallanko, ettha me nisinnassa yava sankappo
na paripunno, na tava ito vutthahissami"ti anekakotisatasahassasankha
samapattiyo samapajjanto sattaham tattheva nisidi. Yam sandhaya vuttam "atha kho
bhagava sattaham ekapallankena nisidi vimuttisukhapatisamvedi"ti. 2-
     Athekaccanam devatanam "ajjapi tava nuna siddhatthassa kattabbakiccam
atthi. Pallankasmim hi alayam na vijahati"ti parivitakko udapadi. Atha sattha
devatanam vitakkam natva tasam vitakkupasamanattham vehasam abbhuggantva
yamakapatihariyam dassesi. Evam imina patihariyena devatanam vitakkam vupasametva
pallankato isakam pacinanissite uttaradisabhage thatva "imasmim vata me
pallanke sabbannutannanam patividdhan"ti cattari asankhyeyyani kappasatasahassanca
puritanam paraminam phaladhigamanatthanam pallankanca bodhirukkhanca animisehi akkhihi
olokayamano sattaham vitinamesi, tam thanam animisacetiyam nama jatam.
@Footnote: 1 khu.dha. 25/153-4/44      2 vi.maha. 4/1/1
     Atha pallankassa ca thitatthanassa ca antara cankamam mapetva
puratthimapacchimato ayate ratanacankame cankamanto sattaham vitinamesi, tam thanam
ratanacankamacetiyam nama jatam.
     Catutthe pana sattahe bodhiya 1- pacchimuttaradisabhage devata ratanagharam
mapayimsu. Tattha pallankena nisiditva abhidhammapitakam vicinanto sattaham vitinamesi,
tam pana thanam ratanagharacetiyam nama jatam.
     Evam bhagava bodhisamipeyeva cattari sattahani vitinametva pancame
sattahe bodhirukkhamula yena ajapalanigrodho, tenupasankami. Tatrapi dhammam
vicinanto vimuttisukhanca patisamvedanto nisidi.
     Sattha tattha sattaham vitinametva mucalindamulam agamasi. Tattha
sattahavaddalikaya uppannaya sitadipatibahanattham mucalindena nagarajena
sattakkhattum bhogehi parikkhitto asambadhaya gandhakutiya viharanto viya vimuttisukham
patisamvediyamano tattha sattaham vitinametva rajayatanamulam upasankami. Tatthapi
vimuttisukham patisamvediyamanova sattaham nisidi. Ettavata sattasattahani
paripunnani. Etthantare bhagavato neva mukhadhovanam, na sarirapatijagganam,
naharakiccam 2- ahosi, phalasukheneva 3- vitivattesi. Atha sattasattahamatthake
ekunapannasatime divase sakkena devanamindena upanitena nagalatadantakatthena
ca anotattadahodakena ca mukham dhovitva tattheva rajayatanamule nisidi.
     Tasmim samayena tapussabhallika 4- nama dve vanija natisalohitaya
devataya satthu aharadane ussahita manthanca madhupindikanca adaya
@Footnote: 1 cha.Ma. bodhito        2 Si.,i. na nhanakicacam
@3 jhanasukhaphalasukheneva, jataka.A. 1/125 (sya)  4 Si.,i. tapassubhalluka
"patigganhatu bhagava imam aharam anukampam upadaya"ti sattharam upasankamitva
atthamsu. Bhagava payasapatiggahanadivaseyeva devadattiyassa pattassa antarahitatta
"na kho tathagata hatthesu aharam patigganhanti, kimhi nu kho aham imam
patigganheyyan"ti cintesi. Athassa bhagavato ajjhasayam viditva catuhi disahi
cattaro maharajano indanilamanimaye cattaro patte upanamesum. Bhagava
te patikkhipi. Puna muggavanne silamaye cattaro patte upanamesum. Bhagava
tesam catunnampi devaputtanam anukampam upadaya patiggahetva ekibhavam upanetva
tasmim paccagghe selamaye patte aharam patiggahetva paribhunjitva
anumodanamakasi. Te dve bhataro vanija buddhanca dhammanca saranam gantva
dvevacika upasaka ahesum.
     Atha sattha puna ajapalanigrodhameva gantva nigrodhamule nisidi. Athassa
tattha nisinnamattasseva adhigatassa dhammassa gambhiratam paccavekkhantassa sabbabuddhanam
acinno "adhigato kho myayam dhammo"tiadina 1- paresam dhammam adesetukamata-
karappatto parivitakko udapadi. Atha brahma sahampati "nassati vata bho
loko, vinassati vata bho loko"ti 2- dasasu cakkavalasahassesu sakkasuyamasantusita-
nimmanaratiparanimmitavasavattimahabrahmano ca gahetva satthu santikam agantva
"desetu bhante bhagava dhamman"tiadina 3- nayena dhammadesanam ayaci.
     Atha sattha tassa patinnam datva "kassa nu kho aham pathamam dhammam
deseyyan"ti cintento alarudakanam kalankatabhavam natva "bahupakara kho me
@Footnote: 1 vi.maha. 4/7/6, di.maha. 10/64, 67/31, 33, Ma.mu. 12/281/242,
@Ma.Ma. 13/337/319, sam.sa. 15/172/164
@2 vi.maha. 4/8/7, di.maha. 10/66/32, Ma.mu. 12/281/243,
@Ma.Ma. 13/338/320, sam.sa. 15/172/165
@3 vi.maha. 4/8/7, di.maha. 10/66/32, Ma.mu. 12/282/243,
@Ma.Ma. 13/338/320, sam.sa. 15/172/165
Pancavaggiya bhikkhu"ti pancavaggiye arabbha manasikaram katva "kaham nu kho te
etarahi viharanti"ti avajjento "baranasiyam isipatane migadaye"ti natva
"tattha gantva dhammacakkam pavattessami"ti katipaham bodhimandasamanteyeva
pindaya caranto viharitva asalhipunnamiyam "baranasim gamissami"ti
pattacivaramadaya attharasayojanamaggam patipajji. Antaramagge hatthatupagam upakam
nama ajivikam disva tassa attano buddhabhavam acikkhitva tamdivasamyeva
sayanhasamaye isipatanam agamasi.
     Pancavaggiya pana tathagatam duratova agacchantam disva "ayam avuso
samano gotamo paccayabahullaya avatto paripunnakayo pinindriyo
suvannavanno hutva agacchati, imassa abhivadanadini na karissama, asanamattam
pana pannapeyyama"ti katikam akamsu. Bhagava tesam cittacaram natva sabbasattesu
anodhissakavasena pharanasamattham mettacittam sankhipitva odhissakavasena mettacittena
phari. Te bhagavato mettacittena phuttha tathagate upasankamante sakaya katikaya
santhatum asakkonta abhivadanadini sabbakiccani akamsu. 1- Vittharakatha
vinayamahavaggadisu vuttanayeneva veditabba 1-
     atha bhagava attano buddhabhavam te napetva pannattavarabuddhasane
nisiditva uttarasalhanakkhattayoge vattamane attharasahi brahmakotihi
parivuto pancavaggiye there amantetva dhammacakkappavattanasuttam desesi. Tesu
annasikondanno desananusarena nanam pesento suttapariyosane
attharasahi brahmakotihi saddhim sotapattiphale patitthasi. Tena vuttam:-
@Footnote: 1-1 Si.,i. natthi
      [1] "ahametarahi sambuddho       gotamo sakyavaddhano
          padhanam padahitvana          patto sambodhimuttamam.
      [2] Brahmuna yacito santo     dhammacakkam pavattayim
          attharasannam kotinam         pathamabhisamayo ahu"ti.
     Tattha ahanti attanam niddasati. Etarahiti tasmim kale. Sakyavaddhanoti
sakiyakulavaddhano. "sakyapungavo"tipi patho. Padhananti viriyam vuccati. Padahitvanati
ghatetva vayamitva, dukkarakarikam katvati attho. Attharasannam kotinanti
baranasiyam isipatane migadaye dhammacakkappavattanasuttantakathaya annasi-
kondannattherappamukhanam attharasannam brahmakotinam pathamabhisamayo ahositi attho.
     Idani bhagava atitam kathetva anagatam abhisamayam kathento:-
      [3] "tato paranca desente     naradevasamagame 1-
          gananaya na vattabbo        dutiyabhisamayo ahu"ti-
adimaha.
     Tattha naradevasamagameti tato aparena samayena mahamangalasamagame dasasu
cakkavalasahassesu devamanussanam majjhe mangalasuttapariyosane 2- gananapatham
vitivattanam naradevanam. Dutiyabhisamayo ahuti hessatiti attho. Anagatavacane
vattabbe sotapatitatta "ahu"ti atitavacanam vuttam, kalavipariyayavasena va. Esa
nayo ito paresu idisesu vacanesu ca. Puna rahulovadasuttantadesanaya 3-
gananapathavitivatte satte abhisamayamatapanam payesi. Ayam tatiyabhisamayo ahosi. 4-
Tena vuttam:-
@Footnote: 1 Si.,i. naramarunam samagame        2 khu.khu. 25/1-13/3-5
@3 Ma.u. 14/416 adi/356-60    4 cha.Ma. ayam patho na dissati
      [4] "idhevaham etarahi            ovadim mama atrajam
           gananaya na vattabbo          tatiyabhisamayo ahu"ti.
     Bhagavato kira ekova savakasannipato ahosi. Uruvelakassapadinam jatilanam
sahassam, dvinnam aggasavakanam addhattiyasataniti imesam addhaterasasatanam
sannipato ahosi. Tena vuttam:-
      [5] "ekosi sannipato me        savakanam mahesinam
           addhaterasasatanam             bhikkhunasi samagamo"ti.
     Tattha ekositi ekova asi. Addhaterasasatananti mama savakanam
pannasadhikanam dvadasasatanam. Bhikkhunasiti bhikkhunam asi. Tesam pana majjhagato
bhagava caturangasannipate patimokkham uddisi.
     Atha bhagava attano pavattim dassento:-
     [6] "virocamano vimalo            bhikkhusamghassa majjhago
           dadami patthitam sabbam            maniva sabbakamado"ti-
adimaha.
     Tattha virocamanoti anantabuddhasiriya virocamano. Vimaloti vigataragadi-
kilesamalo. Maniva sabbakamadoti cintamani viya sabbakamadado ahampi icchitam
patthitam sabbam lokiyalokuttarasukhavisesam demiti attho.
     Idani patthitapatthanam dassento:-
     [7] "phalamakankhamananam             bhavacchandajahesinam
          catusaccam pakasemi             anukampaya paninan"ti-
adimaha.
     Tattha phalanti sotapattiphaladikam catubbidham phalam. Bhavacchandajahesinanti
bhavatanhapahayinam, bhavatanham pajahitukamanam. Anukampayati anuddayaya.
     [8] Idani catusaccappakasane abhisamayam dassento "dasavisasahassanan"ti-
adimaha. Tattha dasavisasahassananti dasasahassananca visatisahassananca.
Ekadvinnantiadina nayenati attho. Navamadasamagatha uttanatthava.
     [11-12] Ekadasamadvadasamagathasu idanetarahiti ubhopi ekattha,
veneyyavasena purisapuggala viya vutta. Atha va idaniti mayi uppanne.
Etarahiti mayi dhammam desente. Apattamanasati appattaarahattaphala. Ariyanjasanti
ariyam atthangikam maggam. Thomayantati pasamsanta. Bujjhissantiti anagate
catusaccadhammam pativijjhissantiti attho. Samsarasaritanti samsarasagaram.
     Idani attano jatanagaradim dassento:-
     [13] "nagaram kapilavatthu me         raja suddhodano pita
          mayham janettika mata       mayadeviti vuccati.
     [14] Ekunatimsavassani            agaram ajjhavasiham 1-
          sucando kotanudo konco 2-  tayo pasadamuttama.
     [15] Cattalisasahassani           nariyo samalankata
          yasodhara 3- nama nari      rahulo nama atrajo.
     [16] Nimitte caturo disva        assayanena nikkhamim
          chavassam 4- padhanacaram        acarim dukkaram aham.
@Footnote: 1 cha.Ma. ajjhaham vasim      2 cha.Ma. rammo surammo subhako
@3 cha.Ma. bhaddakancana     4 cha.Ma. chabbassam
     [17] Baranasiyam isipatane         cakkam pavattitam maya
          aham gotamasambuddho          saranam sabbapaninam.
     [18] Kolito upatisso ca         dve bhikkhu aggasavaka
          anando namupatthako       santikavacaro mama
          khema uppalavanna ca        bhikkhuni aggasavika.
     [19] Citto ca hatthalavako        aggupatthakupasaka
          nandamata ca uttara        aggupatthakupasika.
     [20] Aham assatthamulamhi           patto sambodhimuttamam
          byamappabha sada mayham       solasahatthamuggata.
     [21] Appam vassasatam ayu          idanetarahi vijjati
          tavata titthamanodam         taremi janatam bahum.
     [22] Thapayitvana dhammukkam          pacchimam janabodhanam
          ahampi na cirasseva          saddhim savakasamghato
          idheva parinibbissam           aggivaharasankhaya"ti-
adimaha.
     Mama pana rammasurammasubhanamaka tayo pasada navabhumikasattabhumipancabhumika,
cattalisasahassa natakitthiyo, yasodhara nama mama aggamahesi, soham cattaro
nimitte disva assayanena mahabhinikkhamanam nikkhamim. Tato chabbassani padhanam
padahitva visakhapunnamaya uruvelayam senanigame 1- senakutumbikassa 2- dhitaya
sampasadajataya sujataya nama dinnam madhupayasam paribhunjitva salavane
@Footnote: 1 Si.,i. senaninigame      2 Si.,i. senanikutumbikassa
Divaviharam katva sayanhasamaye sotthiyena nama tinaharakena dinna attha
tinamutthiyo gahetva assatthabodhirukkhamulam upagantva tattha marabalam viddhamsetva
sambodhim pattosmiti sabbam byakasi.
     Tattha saddhim savakasamghatoti saddhim savakasamghena. Parinibbissanti
parinibbayissami. Aggivaharasankhayati aggi viya indhanakkhayena yatha
aggi nirupadano nibbayati, evam ahampi nirupadano parinibbayissamiti
attho.
     [23-4] Tani ca atulatejaniti aggasavakayugadini tani asadisatejani.
Imani ca dasabalaniti etani ca sariradasabalani. Gunadharano dehoti
chaasadharanananadigunadharo ayam deho ca. Tamantarahissantiti sabbani etani
vuttappakarani antaradhayissanti vinassissanti. Nanu ritta sabbasankharati
ettha nanuti ayam anumatiatthe nipato. Rittati niccasaradhuvasararahitatta tuccha.
Sabbameva pana sankhatam khayadhammam vayadhammam viragadhammam nirodhadhammam hutva abhavato
aniccam, uppadadipatipilitatta dukkham, avasavattanato anatta. Tasma sankharesu
lakkhanattayam aropetva vipassanam vaddhetva amatamasankhatam accutam nibbanam
adhigacchatha. Ayam vo amhakam anusasani idam amhakam sasanam appamadena
sampadethati. Desanapariyosane kira devatanam kotisatasahassassa anupadaya
asavehi cittani vimuccimsu. Sesamaggaphalesu patitthita pana gananapatham vitivatta
ahesum.
     Evam bhagava kappanamajatiyadivavatthitam sakalampi buddhavamsam akase
ratanacankame cankamantova kathetva natijanam vandapetva akasato otaritva
pannattavarabuddhasane nisidi. Evam nisinne pana bhagavati lokanathe sikhappatto
Natisamagamo ahosi. Sabbe ekaggacitta nisidimsu. Tato mahamegho pokkharavassam
vassi. Tankhane udakam hettha viravantam gacchati. Temetukamova temeti, atemitukamassa
sarire ekabindumattampi na patati. Tam disva 1- sabbe acchariyabbhutacittajata
hutva "aho acchariyam, aho acchariyan"ti 2- katham samutthapesum. Tam sutva sattha
"na idaneva mayham natisamagame pokkharavassam vassi, atitepi vassi"ti imissa
atthuppattiya vessantarajatakam 3- kathesi. Sa dhammadesana satthika jata. Tato
bhagava utthayasana viharam pavisi.
                   Iti madhuratthavilasiniya buddhavamsatthakathaya
                      gotamabuddhavamsavannana nitthita.
                     Nitthito pancavisatimo buddhavamso.
                         ---------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 51 page 389-428. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=51&A=8601&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=51&A=8601&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=206              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=8517              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=11194              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=11194              Contents of The Tipitaka Volume 33 http://84000.org/tipitaka/read/?index_33

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]