บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
8. Sivirajacariyavannana [51] Aritthasavhaye nagare sivi namasi khattiyo nisajja pasadavare evam cintesaham tada. #[51] Atthame aritthasavhaye nagareti aritthapuranamake nagare. Sivi namasi khattiyoti siviti gottato evamnamako raja ahosi. @Footnote: 1 Ma. tatha 2 Ma. vibhavetabba Atite kira siviratthe aritthapuranagare siviraje rajjam karente mahasatto tassa putto hutva nibbatti, "sivikumaro"tissa namamakamsu. So vayappatto takkasilam gantva uggahitasippo agantva pitu sippam dassetva uparajjam labhitva aparabhage pitu accayena raja hutva agatigamanam pahaya dasa rajadhamme akopetva rajjam karento nagarassa catusu dvaresu nagaramajjhe nivesanadvareti cha danasalayo karetva devasikam chasatasahassapariccagena mahadanam pavattesi. Atthamicatuddasipannarasisu sayam danasalam gantva danaggam oloketi. So ekada punnamadivase patova samussitasetacchatte rajapallanke nisinno attana dinnadanam avajjento bahiravatthum attana adinnam nama adisva "na me bahirakadanam tatha cittam toseti, yatha ajjhattikadanam, aho vata mama danasalam gatakale koci yacako bahiravatthum ayacitva ajjhattikameva yaceyya, sace hi me koci sarire mamsam va lohitam va sisam va hadayamamsam va akkhini va upaddhasariram va sakalameva va attabhavam dasabhavena yaceyya, tamtadevassa adhippayam purento datum sakkomi"ti cintesi. Paliyam pana akkhinam eva vasena agata. Tena vuttam:- "nisajja pasadavare evam cintesaham tada. [52] Yam kinci manusam danam adinnam me na vijjati yopi yaceyya mam cakkhum dadeyyam avikampito"ti. Tattha manusam dananti pakatimanussehi databbadanam annapanadi. Evam pana mahasattassa ulare danajjhasaye uppanne sakkassa pandukambalasilasanam unhakaram dassesi. So tassa karanam avajjento bodhisattassa ajjhasayam disva "siviraja ajja sampattayacaka cakkhuni ce yacanti, cakkhuni uppatetva nesam dassamiti cintesi"ti sakko devaparisaya vatva "so sakkhissati nu kho tam datum, udahu noti vimamsissami tava nan"ti bodhisatte solasahi gandhodakaghatehi nhatva Sabbalankarehi patimandite alankatahatthikkhandhavaragate danaggam gacchante jarajinno andhabrahmano viya hutva tassa cakkhupathe ekasmim unnatappadese ubho hatthe pasaretva rajanam jayapetva thito bodhisattena tadabhimukham varanam pesetva "brahmana kim icchasi"ti pucchito "tava danajjhasayam nissaya samuggatena kittighosena sakalalokasannivaso nirantaram phuto, ahanca andho, tasma tam yacami"ti upacaravasena ekam cakkhum yaci. Tena vuttam:- [53] "mama sankappamannaya sakko devanamissaro nisinno devaparisaya idam vacanamabravi. [54] Nisajja pasadavare siviraja mahiddhiko cintento vividham danam adeyyam so na passati. [55] Tatham nu vitatham netam handa vimamsayami tam muhuttam agameyyatha yava janami tam manam. [56] Pavedhamano palitasiro valigatto jaraturo andhavannova 1- hutvana rajanam upasankami. [57] So tada paggahetvana vamam dakkhinabahunca sirasmim anjalim katva idam vacanamabravi. [58] Yacami tam maharaja dhammika ratthavaddhana tava danarata kitti uggata devamanuse. [59] Ubhopi netta nayana andha upahata mama ekam me nayanam dehi tavampi ekena yapaya"ti. 2- @Footnote: 1 pali. andhavanno ca 2 khu.cariya. 33/53-9/589 Tattha cintento vividham dananti attana dinnam vividham danam cintento, avajjento danam va attana dinnam vividham bahiram deyyadhammam cintento. Adeyyam so na passatiti bahiram viya ajjhattikavatthumpi adeyyam datum asakkuneyyam na passati, "cakkhunipi uppatetva dassami"ti cintesiti adhippayo. Tatham nu vitatham netanti etam ajjhattikavatthunopi adeyyassa adassanam deyyabhaveneva dassanam cintanam 1- saccam nu kho, udahu asaccanti attho. So tada paggahetvana, vamam dakkhinabahu cati vamabahum dakkhinabahunca tada paggahetva, ubho bahu ukkhipitvati attho. Ratthavaddhanati ratthavaddhikara. Tvampi ekena yapayati ekena cakkhuna samavisamam passanto sakam attabhavam tvam yapehi, ahampi bhavato laddhena ekena yapemiti dasseti. Tam sutva mahasatto tutthamanaso "idanevaham pasade nisinno evam cintetva agato, ayanca me cittam natva viya cakkhum yacati, aho vata me labha, ajja me manoratho matthakam papunissati, adinnapubbam vata danam dassami"ti ussahajato ahosi. Tamattham pakasento sattha aha:- [60] Tassaham vacanam sutva hattho samviggamanaso katanjali vedajato idam vacanamabravim. [61] Idanaham cintayitvana pasadato idhagato tvam mama cittamannaya nettam yacitumagato. [62] Aho me manasam siddham sankappo paripurito adinnapubbam danavaram ajja dassami yacake"ti. @Footnote: 1 Si. vitakam Tattha tassati tassa brahmanarupadharassa sakkassa. Hatthoti tuttho. Samviggamanasoti mama cittam janitva viya imina brahmanena cakkhu yacitam, ettakam kalam evam acintetva pamajjito vatamhiti samviggacitto. Vedajatoti jatapitipamojjo. Abravinti abhasim. Manasanti manasi bhavam manasam, danajjhasayo, "cakkhum dassami"ti uppannadanajjhasayoti attho. Sankappoti manoratho. Paripuritoti paripunno. Atha bodhisatto cintesi "ayam brahmano mama cittacaram natva viya duccajampi cakkhum mam yacati, siya nu kho kayaci devataya anusittho bhavissati. Pucchissami tava nan"ti cintetva tam brahmanam pucchi. Tenaha bhagava jatakadesanayam:- "kenanusittho idhamagatosi vanibbaka cakkhupathani yacitum suduccajam yacasi uttamangam yamahu nettam purisena duccajan"ti. 1- Tam sutva brahmanarupadharo sakko aha:- "yamahu devesu sujampatiti maghavati nam ahu manussaloke tenanusittho idhamagatosmi vanibbako cakkhupathani yacitum. Vanibbato 2- mayham vanim 3- anuttaram dadahi me 4- cakkhupathani yacito @Footnote: 1 khu.ja. 27/53/333 2 pali. vanibbako 3 pali. vanim 4 cha.Ma. te Dadahi me cakkhupatham anuttaram yamahu nettam purisena duccajan"ti. 1- Mahasatto aha:- "yena atthena agacchi yamatthamabhipatthayam te te ijjhantu sankappa labha cakkhuni brahmana. Ekam te yacamanassa ubhayani dadamaham, sa cakkhuma gaccha janassa pekkhato yadicchase tvam tada te samijjhatu"ti. 2- Tattha vanibbakati tam alapati. Cakkhupathaniti dassanassa pathabhavato cakkhunamevetam namam. Yamahuti yam loke "duccajan"ti kathenti. Vanibbatoti yacantassa. Vaninti yacanam. Te teti te tava tassa andhassa 3- sankappa. Sa cakkhumati so tvam mama cakkhuhi cakkhuma hutva. Tada te samijjhatuti yam tvam mama santika icchasi, tam te samijjhatuti. Raja ettakam kathetva "ayam brahmano sakkena anusittho idhagatosmiti bhanati, nuna imassa imina upayena cakkhu sampajjissati"ti natva "idheva maya cakkhuni uppatetva datum asaruppan"ti cintetva brahmanam adaya antepuram gantva rajasane nisiditva sivakam 4- nama vejjam pakkosapesi. Atha "amhakam kira raja akkhini uppatetva brahmanassa datukamo"ti sakalanagare ekakolahalam ahosi. Atha nam ranno natisenapatiadayo rajavallabha amacca parisajja nagara orodha ca sabbe sannipatitva nanaupayehi nivaresum. Rajapi ne anuvaresi. Tenaha:- @Footnote: 1 khu.ja. 27/54-5/333 2 khu.ja. 27/56-7/333-4 3 Ma. atthassa 4 Si.,Ma. sivakam "ma no deva ada cakkhum ma no sabbe parakari 1- dhanam demi maharaja mutta veluriya bahu. Yutte deva rathe dehi ajaniye alankate nage dehi maharaja hemakappanavasase. 2- Yatha tam sivayo sabbe sayogga saratha sada samanta parikareyyum evam dehi rathesabha"ti. 3- Atha raja tisso gatha abhasi:- "yo ve dassanti vatvana adane kurute mano bhumyam so patitam pasam givayam patimuncati. Yo ve dassanti vatvana adane kurute mano papa papataro hoti sampatto yamasadhanam. Yanhi yace tanhi dade yam na yace na tam dade svaham tameva dassami yam mam yacati brahmano"ti. 4- Tattha ma no devati noti nipatamattam. Deva ma cakkhum adasi. Ma no sabbe parakariti amhe sabbe ma pariccaji. Akkhisu hi dinnesu tvam rajjam na karissasi, evam taya mayam pariccatta nama bhavissamati adhippayena evamahamsu. Parikareyyunti parivareyyum. Evam dehiti yatha tam avikalacakkhum sivayo ciram parivareyyum, evam dehi dhanamevassa dehi, ma akkhini. Akkhisu hi dinnesu na tam sivayo parivaressantiti dasseti. @Footnote: 1 Si.,Ma. parakkari 2 pali. hemakappanivasase 3 khu.ja. 27/59-60/334 4 khu.ja. @27/61-3/334 Patimuncatiti patipaveseti. Papa papataro hotiti lamaka lamakataro nama hoti. Sampatto yamasadhananti yamassa anapavattitthanam ussadanirayam esa patto nama hoti. Yanhi yaceti yam vatthum yacako yacati, dayakopi tadeva dadeyya, na ayacitam, ayanca brahmano cakkhum mam yacati, na muttadikam dhanam, tam dassamiti vadati. Atha nam "ayuadisu kim patthetva cakkhuni desi deva"ti pucchimsu. Mahapuriso "naham ditthadhammikam samparayikam va sampattim patthetva demi, api ca bodhisattanam acinnasamacinno poranakamaggo esa, yadidam danaparamipuranam nama"ti aha. Tena vuttam:- "ayum nu vannam nu sukham balam nu kim patthayano nu janinda desi kathanhi raja sivinam anuttaro cakkhuni dajja paralokahetu. Na vahametam yasasa dadami na puttamicche na dhanam na rattham satanca dhammo carito purano icceva dane ramate mano mama"ti. 1- Tattha paralokahetuti maharaja katham nama tumhadiso panditapuriso sakkasampattisadisam sanditthikam issariyam pahaya paralokahetu cakkhuni dadeyyati. Na vahanti na ve aham. Yasasati dibbassa va manusassa va issariyassa karana, apica satam bodhisattanam dhammo buddhakarako carito acarito acinno puratano icceva imina karanena daneyeva idiso mama mano niratoti. @Footnote: 1 khu.ja. 27/64-5/334 Evanca pana vatva raja amacce sannapetva sivakam vejjam anapesi "ehi sivaka mama ubhopi akkhini imassa brahmanassa datum sigham uppatetva hatthe patitthapehi"ti. Tena vuttam:- [63] "ehi sivaka utthehi ma dandhayi ma pavedhayi ubhopi nayanam dehi uppatetva vanibbake. [64] Tato so codito mayham sivako vacanamkaro uddharitvana padasi talaminjamva yacake"ti. Tattha utthehiti utthanaviriyam karohi, imasmim mama cakkhudane sahayakiccam karohiti dasseti. Ma dandhayiti ma cirayi. Ayam hi atidullabho cirakalam patthito maya uttamo danakkhano patiladdho, so ma virajjhiti adhippayo. Ma pavedhayiti "amhakam ranno cakkhuni uppatemi"ti cittutrasavasena ma vedhayi sarirakampam ma apajji. Ubhopi nayananti ubhopi nayane. Vanibbaketi yacakassa. Mayhanti maya. Uddharitvana padasiti so vejjo ranna akkhikupato ubhopi akkhini uppatetva ranno hatthe adasi. Dento ca na satthakena uddharitva adasi. So hi cintesi "ayuttam madisassa susikkhitavejjassa ranno akkhisu satthapatanan"ti bhesajjani ghamsetva bhesajjacunnena niluppalam paribhavetva dakkhinakkhim upasinghapesi, akkhi parivatti, dukkha vedana uppajji. So paribhavetva punapi upasinghapesi, akkhi akkhikupato mucci, balavatara vedana udapadi, tatiyavare kharataram paribhavetva upanamesi, akkhi osadhabalena paribbhamitva akkhikupato nikkhamatva nharusuttakena olambamanam atthasi, adhimatta vedana udapadi, lohitam pagghari, nivatthasatakapi lohitena temimsu. Orodha ca amacca ranno padamule patitva "deva akkhini ma dehi, deva akkhini ma dehi"ti mahaparidevam paridevimsu. Raja vedanam adhivasetva "tata ma papancam kari"ti aha. So "sadhu deva"ti vamahatthena akkhim dharetva dakkhinahatthena satthakam adaya akkhisuttakam chinditva akkhim gahetva mahasattassa hatthe thapesi. So vamakkhina dakkhinakkhim oloketva pariccagapitiya abhibhuyyamanam dukkhavedanam 1- vedento "ehi brahmana"ti brahmanam pakkosapetva "mama ito cakkhuto satagunena sahassagunena satasahassagunena samantacakkhumeva piyataram, tassa me idam akkhidanam paccayo hotu"ti brahmanassa akkhim adasi. So tam ukkhipitva attano akkhimhi thapesi, tam tassanubhavena vikasitaniluppalam viya hutva upatthasi. Mahasatto vamakkhina tassa tam akkhim disva "aho sudinnam maya akkhi"ti antosamuggataya pitiya nirantaram phutthasariro hutva aparampi adasi. Sakkopi tam tatheva katva rajanivasana nikkhamitva mahajanassa olokentasseva nagara nikkhamitva devalokameva gato. Ranno na cirasseva akkhini avatabhavam appattani kambalagendukam 2- viya uggatena mamsapindena puretva cittakammarupassa viya ruhimsu, vedana pacchijji. Atha mahasatto katipaham pasade vasitva "kim andhassa rajjenati amaccanam rajjam niyyadetva uyyanam gantva pabbajitva samanadhammam karissami"ti cintetva amaccanam tamattham arocetva "mukhadhovanadidayako eko puriso mayham santike hotu, sarirakiccatthanesupi me rajjukam bandhatha"ti vatva sivikaya gantva pokkharanitire rajapallanke nisidi. Amaccapi vanditva patikkamimsu. Bodhisattopi attano danam avajjesi. Tasmim khane sakkassa asanam unhakaram dassesi. Sakko tam disva "maharajassa varam datva cakkhum patipakatikam karissami"ti bodhisattassa samipam gantva padasaddamakasi. Mahasattena ca "ko eso"ti vutte:- @Footnote: 1 Si. abhibhuyyamanadukkhavedano 2 Si...bhendukam "sakkohamasmi devindo agatosmi tavantike varam varassu rajisi yam kinci manasicchasi"ti 1- vatva tena:- "pahutam me dhanam sakka balam koso canappako andhassa me sato dani marananneva ruccati"ti. 1- Vutte atha nam sakko aha "siviraja kim pana tvam maritukamo hutva maranam rocesi, udahu andhabhavena"ti. Andhabhavena devati. "maharaja danam nama na kevalam samparayatthameva diyyati, ditthadhammatthayapi paccayo hoti, tasma tava danapunnameva nissaya saccakiriyam karohi, tassa baleneva te cakkhu uppajjissati"ti vutte "tena hi maya mahadanam sudinnan"ti vatva saccakiriyam karonto:- "ye mam yacitumayanti nanagotta vanibbaka yopi mam yacate tattha sopi me manaso piyo etena saccavajjena cakkhu me upapajjatha"ti 2- aha. Tattha ye manti ye mam yacitumagacchanti, tesupi agatesu yo imam nama dehiti vacam niccharento mam yacate, lopi me manaso piyo. Etenati sace mayham sabbepi yacaka piya, saccamevetam maya vuttam, etena me saccavacanena ekam cakkhu upapajjatha uppajjatuti. Athassa vacanasamanantarameva pathamam cakkhum udapadi. Tato dutiyassa uppajjanatthaya:- "yam mam so yacitum aga dehi cakkhunti brahmano tassa cakkhuni padasim brahmanassa vanibbato. @Footnote: 1 khu.ja. 27/71-2/335 2 khu.ja. 27/74/335 Bhiyyo mam avisi piti somanassancanappakam etena saccavajjena dutiyam me upapajjatha"ti 1- aha. Tattha yam manti yo mam. Soti so cakkhuyacako brahmano. Agati agato. Vanibbatoti yacantassa. Mam avisiti brahmanassa cakkhuni datva andhakalepi tatharupam vedanam aganetva "aho sudinnam me danan"ti paccavekkhantam mam bhiyyo atirekatara piti avisi. Somanassancanappakanti aparimanam somanassam uppajji. Etenati sace tada mama anappakam pitisomanassam uppannam, saccamevetam maya vuttam, etena me saccavacanena dutiyampi cakkhu upapajjatuti. Tamkhananneva dutiyampi cakkhu udapadi. Tani panassa cakkhuni neva pakatikani, na dibbani. Sakkabrahmanassa hi dinnam cakkhum puna pakatikam katum na sakka, upahatacakkhuno ca dibbacakkhu nama nuppajjati, vuttanayena panassa adimajjhapariyosanesu aviparitam attano danapitim upadaya pitipharanavasena nibbattani "saccaparamitacakkhuni"ti vuttani. Tena vuttam:- [65] "dadamanassa dentassa dinnadanassa me sato cittassa annatha natthi bodhiyayeva karana"ti. Tattha dadamanassati cakkhuni datum vejjena uppatentassa. Dentassati uppatitani tani sakkabrahmanassa hatthe thapentassa. Dinnadanassati cakkhudanam dinnavato. Cittassa annathati danajjhasayassa annathabhavo. Bodhiyayeva karanati tanca sabbannutannanasseva hetuti attho. @Footnote: 1 khu.ja. 27/75-6/336 [66] Sabbannutannanassa sudullabhataya evam sudukkaram maya katanti na cakkhunam na attabhavassapi appiyatayati dassento "na me dessa"ti osanagathamaha. Tattha atta na me na dessiyoti pathamo nakaro nipatamatto. Atta na me kujjhitabbo, na appiyoti attho. "attanam me na dessiyan"tipi patho. Tassattho:- me attanam aham na dessiyam na kujjheyyam na kujjhitum arahami na so maya kujjhitabboti. "attapi me na dessiyo"tipi pathanti. Adasahanti adasim aham. "adasihan"tipi patho. Tada pana bodhisattassa saccakiriyaya cakkhusu uppannesu sakkanubhavena sabba rajaparisa sannipatitava ahosi. Athassa sakko mahajanamajjhe akase thatva:- "dhammena bhasita gatha sivinam ratthavaddhana etani tava nettani dibbani 1- patidissare. Tirokuddam tiroselam samatiggayha pabbatam samanta yojanasatam dassanam anubhontu te"ti 2- imahi gathahi thutim katva devalokameva gato. Bodhisattopi mahajanaparivuto mahantena sakkarena nagaram pavisitva rajagehadvare susajjite mahamandape samussitasetacchatte rajapadanam rajaparisaya ca dhammam desento:- "ko nidha vittam na dadeyya yacito api visittham supiyampi attano tadingha sabbe sivayo samagata dibbani nettani mamajja passatha. Tirokuddam tiroselam samatiggayha pabbatam samanta yojanasatam dassanam anubhonti me. @Footnote: 1 dibyani (sya) 2 khu.ja. 27/77-8/336 Na cagamatta paramatthi kinci maccanam idha jivite datva manusam cakkhum laddham me cakkhu amanusam. Etampi disva sivayo detha danani bhunjatha datva ca bhutva ca yathanubhavam anindita saggamupetha thanan"ti 1- ima gatha abhasi. Tattha dhammena bhasitati maharaja ima te gatha dhammena sabhaveneva bhasita. Dibbaniti dibbanubhavayuttani. Patidissareti patidissanti. Tirokuddanti parakuddam. Tiroselanti paraselam. Samatiggayhati atikkamitva. Samanta dasadisa yojanasatam rupadassanam anubhontu sadhentu. Ko nidhati ko nu idha. Api visitthanti uttamampi samanam. Na cagamattati cagappamanato annam varam nama natthi. Idha jiviteti imasmim jivaloke. "idha jivatan"tipi pathanti, imasmim loke jivamanananti attho. Amanusanti dibbacakkhu maya laddham, imina karanena veditabbametam "cagato uttamam nama natthi"ti. Etampi disvati etam maya laddham dibbacakkhum disvapi. Iti imahi catuhi gathahi na kevalam tasmimyeva khane, atha kho anvaddhamasampi uposathe mahajanam sannipatetva dhammam desesi. Tam sutva mahajano danadini punnani katva devalokaparayano ahosi. Tada vejjo anandatthero ahosi. Sakko anuruddhatthero, sesaparisa buddhaparisa, siviraja lokanatho. @Footnote: 1 khu.ja. 27/82/336 Tassa idhapi vuttanayeneva yatharaham paramiyo niddharetabba. Tatha divase divase yatha adinnapubbam bahiradeyyadhammavatthu na hoti, evam aparimitam mahadanam pavattentassa tena aparitutthassa katham nu kho aham ajjhattikavatthukam danam dadeyyam, kada nu kho mam koci agantva ajjhattikam deyyadhammam yaceyya, sace hi koci yacako me hadayamamsassa namam ganheyya, kanayena nam niharitva pasannaudakato sanalam padumam uddharanto viya lohitabindum paggharantam hadayam niharitva dassami. Sace sariramamsassa namam ganheyya, avalekhanena talagulapatalam uppatento viya sariramamsam uppatetva dassami. Sace lohitassa namam ganheyya, asina vijjhitva yantamukhe va patitva upanitam bhajanam puretva lohitam dassami. Sace pana koci "gehe me kammam nappavattati, tattha me dasakammam karohi"ti vadeyya, rajavesam apanetva tassa attanam savetva dasakammam karissami. Sace va pana koci akkhinam namam ganheyya, talaminjam niharanto viya akkhini uppatetva tassa dassamiti evam anannasadharanavasibhavappattanam mahabodhisattanamyeva avenika ularatara parivitakkuppatti, cakkhuyacakam labhitva amaccaparisajjadihi nivariyamanassapi tesam vacanam anadiyitva attano parivitakkanurupam patipattiya ca parama pitipatisamvedana, tassa pitimanataya avitathabhavam nissaya sakkassa purato saccakiriyakaranam, tena ca attano cakkhunam patipakatikabhavo, tesanca dibbanubhavatati evamadayo mahasattassa gunanubhava veditabbati. Sivirajacariyavannana nitthita. --------------The Pali Atthakatha in Roman Book 52 page 77-91. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=52&A=1684&modeTY=2 อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=52&A=1684&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=216 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=8762 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=11468 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=11468 Contents of The Tipitaka Volume 33 http://84000.org/tipitaka/read/?index_33
|
บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]