ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 52 : PALI ROMAN Cariya.A. (paramatthadi.)

                      9.  Vessantaracariyavannana
     [67]  Ya me ahosi janika      phussati nama khattiya
           sa atitasu jatisu        sakkassa mahesi piya.
         #[67]  Navame ya me ahosi janikati ettha meti vessantarabhutam attanam
sandhaya sattha vadati. Tenevaha "phussati nama khattiya"ti. Tada hissa mata
"phussati"ti 1- evamnamika khattiyani ahosi. Sa atitasu jatisuti sa tato
anantaratitajatiyam. Ekatthe hi etam bahuvacanam. Sakkassa mahesi piya ahositi
sambandho. Atha va ya me ahosi janika imasmim carimattabhave, sa atitasu jatisu
phussati nama, tattha atitaya jatiya khattiya, yatthaham tassa kucchimhi vessantaro
hutva nibbattim, tato anantaratitaya sakkassa mahesi piya ahositi. Tatrayam
anupubbikatha:-
      ito hi ekanavute kappe vipassi nama sattha loke udapadi. Tasmim bandhumatinagaram
upanissaya kheme migadaye viharante bandhuma raja kenaci ranna pesitam mahaggham
candanasaram attano jetthadhitaya adasi, sa tena sukhumam candanacunnam karetva samuggam
puretva viharam gantva satthu suvannavannam sariram pujetva sesacunnani
gandhakutiyam vikiritva "bhante anagate tumhadisassa buddhassa mata bhaveyyan"ti
patthanam akasi. Sa tato cuta tassa candanacunnapujaya phalena rattacandanaparipphositena
viya sarirena devesu ca manussesu ca samsaranti tavatimsabhavane sakkassa devaranno
aggamahesi hutva nibbatti. Athassa ayupariyosane pubbanimittesu uppannesu
sakko devaraja tassa parikkhinayukatam natva tassa anukampaya "bhadde phussati dasa
te vare dammi, te ganhassu"ti aha. Tena vuttam:-
     [68]  "tassa ayukkhayam natva    devindo etadabravi
           dadami te dasa vare       vara bhadde yadicchasi"ti.
         #[68]  Tattha varati varassu varam ganha. Bhadde yadicchasiti bhadde phussati yam
icchasi yam tava piyam, tam dasahi kotthasehi "varam varassu patigganhahi"ti vadati.
@Footnote: 1 Si. phusatiti
          [69]  Punidamabraviti puna idam sa attano cavanadhammatam ajananti "kim nu me
aparadhatthi"tiadikam abhasi. Sa hi pamatta hutva attano ayukkhayam ajananti ayam
"varam ganha"ti vadanto "katthaci mama uppajjanam icchati"ti natva evamaha. Tattha
aparadhatthiti aparadho atthi. Kim nu dessa ahantavati kim karanam aham tava dessa
kujjhitabba appiya jata. Ramma cavesi mam thanati ramaniya imasma thana
cavesi. Vatova dharaniruhanti yena balava maluto viya rukkham ummulento 1- imamha
devaloka cavetukamosi kim nu karananti tam pucchati.
          [70]  Tassidanti tassa idam. Na ceva te katam papanti na ceva taya kinci
papam katam yena te aparadho siya. Na ca me tvamsi appiyati mama tvam na capi
appiya, yena dessa nama mama appiyati adhippayo.
          [71]  Idani yena adhippayena vare datukamo, tam dassento "ettakamyeva
te ayu, cavanakalo bhavissati"ti vatva vare ganhapento "patigganha maya dinne,
vare dasa varuttame"ti aha.
          Tattha varuttameti varesu uttame aggavare.
          [72]  Dinnavarati "vare dassami"ti patinnadanavasena dinnavaRa.
Tutthahatthati icchitalabhaparitosena tuttha ceva tassa ca sikhappattidassanena hasavasena
hattha ca. Pamoditati balavapamojjena pamudita. Mamam abbhantaram katvati tesu varesu
mam abbhantaram karitva. Dasa vare variti sa attano khinayukabhavam natva sakkena
varadanattham katokasa sakalajambudipatalam olokenti attano anucchavikam siviranno
nivesanam disva tattha tassa aggamahesibhavo nilanettata nilabhamukata phussatitinamam
gunavisesayuttaputtapatilabho anunnatakucchibhavo alambatthanata apalitabhavo sukhumacchavita
vajjhajananam mocanasamatthata cati ime dasa vare ganhi.
@Footnote: 1 Ma. uppilento
          Iti sa dasa vare gahetva tato cuta maddaranno aggamahesiya kucchimhi
nibbatti. Jayamana ca sa candanacunnaparipphositena viya sarirena jata. Tenassa
namaggahanadivase "phussati"tveva namam karimsu. Sa mahantena parivarena vaddhitva
solasavassakale uttamarupadhara ahosi. Atha nam jetuttaranagare sivimaharaja
puttassa sanjayakumarassatthaya anetva setacchattam ussapetva tam solasannam
itthisahassanam jetthakatham katva aggamahesitthane thapesi. Tena vuttam:-
     [73]  "tato cuta sa phussati     khattiye upapajjatha
           jetuttaramhi nagare        sanjayena samagami"ti.
          Sa sanjayaranno piya ahosi manapa. Atha sakko avajjento "maya
phussatiya dinnavaresu nava vara samiddha"ti disva "puttavaro na samiddho, tampissa
samijjhapessami"ti cintetva bodhisattam tada tavatimsadevaloke khinayukam disva
tassa santikam gantva "marisa taya manussaloke sivisanjayaranno 1- aggamahesiya
kucchimhi patisandhim ganhitum vattati"ti tassa ceva annesanca vacanadhammanam
satthisahassanam devaputtanam patinnam gahetva sakatthanameva gato. Mahasattopi tato
cavitva tatthuppanno. Sesa devaputtapi satthisahassanam amaccanam gehesu
nibbattimsu. Mahasatte kucchigate phussatidevi catusu nagaradvaresu nagaramajjhe
nivesanadvareti cha danasalayo karetva devasikam chasatasahassani vissajjetva danam
datum dohalini ahosi. Raja tassa dohalam sutva nemittake brahmane pakkosapetva
pucchitva "maharaja deviya kucchimhi danabhirato ularo satto uppanno, danena
tittim na papunissati"ti sutva tutthamanaso vuttappakaram danam patthapesi.
Samanabrahmanajinnaturakapanaddhikavanibbakayacake santappesi. Bodhisattassa
patisandhiggahanato patthaya ranno ayassa pamanam nahosi. Tassa punnanubhavena
sakalajambudipe rajano pannakaram pahinanti. Tena vuttam:-
@Footnote: 1 Ma. siviranno sanjayassa
     [74]  "yadaham phussatiya kucchim     okkanto piyamatuya
           mama tejena me mata     tada danarata ahu.
     [75]  Adhane ature jinne      yacake addhike 1- jane
           samane brahmane khine     deti danam akincane"ti.
         #[74-75]  Tattha mama tejenati mama danajjhasayanubhavena. Khineti bhogadihi
parikkhine parijunnappatte. Akincaneti apariggahe. Sabbattha visaye bhummam.
Adhanadayo hi danadhammassa pavattiya visayo.
          Devi mahantena pariharena gabbham dharenti dasamase paripunne nagaram datthukama
hutva ranno arocesi. Raja devanagaram viya nagaram alankarapetva devim rathavaram
aropetva nagaram padakkhinam karesi. Tassa vessavithiya majjhappattakale kammajavata
calimsu. Amacca ranno arocesum. So vessavithiyamyevassa sutigharam karetva arakkham
ganhapesi. Sa tattha puttam vijayi. Tenaha:-
     [76]  "dasamase dharayitvana     karonte puram padakkhinam
           vessanam vithiya majjhe     janesi phussati mamam.
     [77]  Na mayham mattikam namam       napi pettikasambhavam 2-
           jatettha 3- vessavithiyam    tasma vessantaro ahu"ti.
         #[76]  Tattha karonte puram padakkhinanti devim gahetva sanjayamaharaje nagaram
padakkhinam kurumane. Vessananti vanijanam.
         #[77] Na mattikam namanti na matuagatam matamahadinam namam. Pettikasambhavanti
pitu idanti pettikam, sambhavati etasmati sambhavo, tam pettikam sambhavo
etasmati 4- pettikasambhavam,
@Footnote: 1 i. patthike  2 i. mettikasambhavam  3 i. jatomhi  4 cha.Ma. etassati
Namam. Matapitusambandhavasena na katanti dasseti. Jatetthati jato ettha.
"jatomhi"tipi patho. Tasma vessantaro ahuti yasma tada vessavithiyam jato,
tasma vessantaro nama ahosi, vessantaroti namam akamsuti attho.
       Mahasatto matu kucchito nikkhamanto visado hutva akkhini ummiletvava
nikkhami. Nikkhantamatte eva matu hattham pasaretva "amma danam dassami, atthi
kinci"ti aha. Athassa mata "tata yathajjhasayam danam dehi"ti hatthasamipe sahassatthavikam
thapesi. Bodhisatto hi mahosadhajatake 1- imasmim jatake 2- pacchimattabhaveti tisu thanesu
jatamattova kathesi. Raja mahasattassa atidighadidosavivajjita madhurakhira catusatthidhatiyo
upatthapesi. Tena saddhim jatanam satthiya darakasahassanampi dhatiyo dapesi. So
satthidarakasahassehi saddhim mahantena parivarena 3- vaddhati. Tassa raja satasahassagghanakam
kumarapilandhanam karapetva adasi. So catupancavassikakale tam omuncitva dhatinam
datva puna tahi diyamanam na ganhati. Tam sutva raja "mama puttena dinnam
sudinnan"ti vatva aparampi karesi. Tampi deti. Darakakaleyeva dhatinam navavare
pilandhanam adasi.
       Atthavassikakale pana sayanapithe nisinno cintesi "aham bahirakadanam demi, na tam
mam paritoseti, ajjhattikadanam datukamomhi. Sace hi mam koci hadayam yaceyya, hadayam
niharitva dadeyyam. Sace akkhini yaceyya, akkhini uppatetva dadeyyam. Sace
sakalasarire mamsam rudhirampi va yaceyya, sakalasarirato mamsam chinditva rudhirampi asina
vijjhitva dadeyyam. Athapi koci `daso me hohi'ti vadeyya, attanam tassa savetva
dadeyyan"ti. Tassevam sabhavam sarasam cintentassa catunahutadhikadviyojanasatasahassabahala
ayam mahapathavi udakapariyantam katva kampi. Sinerupabbataraja onamitva
jetuttaranagarabhimukho atthasi. Tena vuttam:-
@Footnote: 1 cha.Ma. ummangajatake, khu.ja. 28/590-783/187-206  2 khu.ja.
@28/1655-2440/308-384  3 Ma.pariharena
     [78]  "yadaham darako homi      jatiya atthavassiko
           tada nisajja pasade      danam datum vicintayim.
     [79]  Hadayam dadeyyam cakkhum        mamsampi rudhirampi ca 1-
           dadeyyam kayam savetva    yadi koci yacaye mamam.
     [80]  Sabhavam cintayantassa        akampitamasanthitam
           akampi tattha pathavi         sineruvanavatamsaka"ti.
         #[79-80]  Tattha savetvati "ajja patthaya aham imassa daso"ti dasabhavam
savetva. Yadi koci yacaye mamanti koci mam yadi yaceyya. Sabhavam cintayantassati
aviparitam attano yathabhutam sabhavam atittimam 2- yathajjhasayam cintentassa mama, mayi
cintenteti attho. Akampitanti kampitarahitam. Asanthitanti sankocarahitam. Yena hi
lobhadina abodhisattanam cakkhadidane cittutrasasankhatam kampitam sankocasankhatam
santhitanca siya, tena vinati attho. Akampiti acali. Sineruvanavatamsakati sinerumhi
utthitanandanavanapha rusakavanamissakavanacittalatavanadikappakataruvanam sineruvanam. Atha va
sineru ca jambudipadisu ramaniyavananca sineruvanam. Tam vanam vatamsakam etissati
sineruvanavatamsaka.
          Evanca pathavikampane vattamane madhuragambhiradevo gajjanto khanikavassam vassi.
Vijjulata niccharimsu. Mahasamudde ubbhijji. 3- Sakko devaraja apphotesi.
Mahabrahma sadhukaramadasi. Yava brahmaloka ekakolahalam ahosi. Mahasatto
solasavassakaleyeva sabbasippanam nipphattim papuni. Tassa pita rajjam datukamo matara
saddhim mantetva maddarajakulato matuladhitaram maddim nama rajakannam anetva
solasannam itthisahassanam jetthakam aggamahesim katva mahasattam rajje abhisinci.
Mahasatto rajje patitthitakalato patthaya devasikam chasatasahassani vissajjetva
@Footnote: 1 i. ruhirampi ca  2 Si. akittimam  3 Ma. ubbatti
Mahadanam pavattento anvaddhamasam danam oloketum upasankamati. Aparabhage maddidevi
puttam vijayi, tam kancanajalena sampaticchimsu. Tenassa "jalikumaro"tveva namam
karimsu. Tassa padasa gamanakale sa dhitaram vijayi, tam kanhajinena sampaticchimsu, tenassa
"kanhajina"tveva namam karimsu. Tena vuttam:-
     [81]  "anvaddhamase pannarase    punnamase uposathe
           paccayam nagamaruyha        danam datum upagamin"ti.
        #[81]  Tattha anvaddhamaseti anuaddhamase, addhamase addhamaseti attho.
Punnamaseti punnamasiyam, masaparipuriya candaparipuriya ca samannagate pannarase
danam datum upagaminti sambandho. Tatrayam yojana:- paccayam nagamaruyha addhamase
addhamase danam datum danasalam upagamim, evam upagacchanto ca yada ekasmim
pannarase punnamasiuposathe danam datum upagamim, tada kalingaratthavisaya
brahmana upaganchu manti. Tattha paccayam naganti paccayanamakam mangalahatthim.
Bodhisattassa hi jatadivase eka akasacarini karenuka 1- abhimangalasammatam
sabbasetahatthipotakam anetva mangalahatthitthane thapetva pakkami. Tassa mahasattam
paccayam katva laddhatta "paccayo"tveva namam karimsu. Tam paccayanamakam opavayham
hatthinagam aruyha danam datum upagaminti. Tena vuttam:-
     [82]  "kalingaratthavisaya         brahmana upaganchu mam
           ayacum mam hatthinagam        dhannam mangalasammatam.
     [83]  Avutthiko janapado         dubbhikkho chatako maha
           dadahi pavaram nagam         sabbasetam gajuttaman"ti.
@Footnote: 1 Si.,Ma. kaneruka
    #[82-3]  Tattha "kalingaratthavisaya"tiadigatha hettha kururajacaritepi 1- agata
eva, tasma tasam attho kathamaggo ca tattha vuttanayeneva veditabbo. Idha pana
mangalahatthino setatta "sabbasetam gajuttaman"ti vuttam. So bodhisatto
hatthikkhandhavaragato:-
     [84]  "dadami na vikampami       yam mam yacanti brahmana
           santam nappatiguyhami 2-     dane me ramati 3- mano"ti.
Attano danabhiratim pavedento:-
     [85]  "na me yacakamanuppatte    patikkhepo anucchavo
           ma me bhijji samadanam     dassami vipulam gajan"ti
patijanitva hatthikkhandhato oruyha analankatatthanam olokanattham anupariyayitva
analankatatthanam adisva kusumamissagandhodakabharitam suvannabhingaram gahetva "bhonto
ito etha"ti alankatarajatadamasadisam hatthisondam tesam hatthe thapetva udakam patetva
alankatavaranam adasi. Tena vuttam:-
     [86]  "nagam gahetva sondaya   bhingare ratanamaye
           jalam hatthe akiritva      brahmananam adam gajan"ti.
    #[84]  Tattha santanti vijjamanam deyyadhammam. Nappatiguyhamiti na paticchademi.
Yo hi attano santakam "mayhameva hotu"ti cinteti, yacito va patikkhipati, so
yacakanam abhimukhe thitampi atthato paticchadeti nama. Mahasatto pana attano sisam adim
katva ajjhattikadanam datukamova, katham bahiram patikkhipati, tasma aha "santam
nappatiguyhami"ti. Tenevaha "dane me ramati mano"ti. Sesam hettha vuttatthameva.
@Footnote: 1 khu.cariya. 33/20-27/584-5, ka. kurudhammacariyepi  2 cha.Ma. nappatiguhami,
@evamuparipi  3 cha.Ma. ramate, evamuparipi
          Tassa pana hatthino catusu padesu alankara cattari satasahassani agghanti,
ubhosu passesu alankara dve satasahassani, hettha udare kambalam satasahassam,
pitthiyam muttajalam manijalam kancanajalanti tini jalani tini satasahassani, ubho
kannalankara dve satasahassani, pitthiyam atthatakambalam satasahassam, kumbhalankaro
satasahassam, tayo vatamsaka tini satasahassani, kannaculalankaro satasahassam, dvinnam
dantanam alankara dve satasahassani, sondaya sovatthikalankaro satasahassam,
nangutthalankaro satasahassam, arohananisseni satasahassam, bhunjanakataham satasahassam,
thapetva anagghabhandam idam tava ettakam catuvisati satasahassani agghati. Chattapindiyam
pana mani, culamani, muttahare mani, ankuse mani, hatthikanthavethanamuttahare mani,
hatthikumbhe maniti imani cha anagghani, hatthipi anaggho evati hatthina saddhim satta
anagghani, tani sabbani brahmananam adasi. Tatha hatthino paricarakani panca
kulasatani hatthimendahatthigopakehi saddhim adasi. Saha danena panassa hettha
vuttanayeneva bhumikampadayo ahesum. Tena vuttam:-
     [87]  "punaparam dadantassa        sabbasetam gajuttamam
           tadapi pathavi kampi         sineruvanavatamsaka"ti.
Jatakepi 1- vuttam:-
           "tadasi yam bhimsanakam         tadasi lomahamsanam
           hatthinage padinnamhi       medani sampakampatha"ti.
          [88]  Tassa nagassa danenati chahi anagghehi saddhim catuvisatisatasahassagghanika-
alankarabhandasahitassa tassa mangalahatthissa pariccagena. Sivayoti sivirajakumara ceva
@Footnote: 1 khu.ja. 28/1672/310
Siviratthavasino ca. "sivayo"ti ca desanasisametam. Tattha hi amacca parisajja
brahmanagahapatika negamajanapada nagara sakalaratthavasino ca sanjayamaharajam
phussatidevim maddidevinca thapetva sabbe eva. Kuddhati devatavattanena bodhisattassa
kuddha. Samagatati sannipatita. Te kira brahmana hatthim labhitva tam abhiruhitva
mahadvarena pavisitva nagaramajjhena payimsu. Mahajanena ca "ambho brahmana amhakam
hatthi kuto abhirulho"ti vutte "vessantaramaharajena no hatthi dinno, ke
tumhe"ti hatthavikaradihi ghattenta agamamsu. Atha amacce adim katva mahajana
rajadvare sannipatitva "ranna nama brahmananam dhanam va dhannam va khettam va vatthu
va dasidasaparicarika va databba siya, 1- kathanhi namayam vessantaramaharaja
rajaraham mangalahatthim dassati, na idani evam rajjam vinasetum dassama"ti
ujjhayitva sanjayamaharajassa tamattham arocetva tena anuniyamana ananuyanta
agamamsu. Kevalam pana:-
           "ma nam dandena satthena   na hi so bandhanaraho
           pabbajehi ca nam rattha    vanke vasatu pabbate"ti 2-
vadimsu. Tena vuttam:-
           "pabbajesum saka rattha   vankam gacchatu pabbatan"ti.
          Tattha pabbajesunti rajjato bahi vasatthaya ussukkamakamsu. Rajapi "maha kho
ayam patipakkho, handa mama putto katipaham rajjato bahi vasatu"ti cintetva:-
           "eso ce sivinam chando   chandam nappanudamase
           imam so vasatu rattim       kame ca paribhunjatu.
           Tato ratya vivasane     suriyuggamanam pati
           samagga sivayo hutva     rattha pabbajayantu nan"ti 3-
@Footnote: 1 Si. dasidasaparivarakam va databbam siya  2 khu.ja. 28/1687/300  3 khu.ja.
@28/1688-9/312
Vatva puttassa santike kattaram peseti "imam pavattim mama puttassa arocehi"ti. So
tatha akasi.
          Mahasattopi tam sutva:-
           "kismim me sivayo kuddha   naham passami dukkatam
           tam me katte viyacikkha    kasma pabbajayanti man"ti 1-
karanam pucchi. Tena "tumhakam hatthidanena"ti vutte somanassappatto hutva:-
           "hadayam cakkhumpaham dajjam     kim me bahirakam dhanam
           hirannam va suvannam va     mutta veluriya mani.
           Dakkhinam vapaham bahum       disva yacakamagate
           dadeyyam na vikampeyyam     dane me ramati 2- mano.
           Kamam mam sivayo sabbe     pabbajentu hanantu va
           neva dana viramissam      kamam chindantu sattadha"ti 3-
vatva "nagara me ekadivasam danam datum okasam dentu, sve danam datva tatiyadivase
gamissami"ti vatva kattaram tesam santike pesetva "aham sve sattasatakam nama
mahadanam dassami, sattahatthisatani sattaassasatani sattarathasatani sattaitthisatani
sattadasasatani sattadasisatani sattadhenusatani sattausabhasatani 4- patiyadehi,
nanappakaranca annapanadim sabbam databbayuttakam upatthapehi"ti sabbakammikam amaccam
anapetva ekova maddideviya vasanatthanam gantva "bhadde maddi anugamikanidhim
nidahamana silavantesu dadeyyasi"ti tampi dane niyojetva tassa attano gamanakaranam
acikkhitva "aham vanam vasanatthaya gamissami, tvam idheva anukkanthita vasahi"ti
aha. Sa "naham maharaja tumhehi vina ekadivasampi vasissami"ti aha.
@Footnote: 1 khu.ja. 28/1700/313  2 cha.Ma. ramate  3 khu.ja. 28/1730-5/313  4 cha.Ma. ayam patho na
@dissati
          Dutiyadivase sattasatakam mahadanam pavattesi. Tassa sattasatakam danam dentasseva
sayam ahosi. Alankatarathena matapitunam santikam 1- gantva "aham sve gamissami"ti te
apucchitva akamakanam tesam assumukhanam rodantanamyeva vanditva padakkhinam katva
tato nikkhamitva tam divasam attano nivesane vasitva punadivase "gamissami"ti
pasadato otari. Maddidevi sassusasurehi nananayehi yacitva nivattiyamanapi
tesam vacanam anadiyitva te vanditva padakkhinam katva sesitthiyo apaloketva 2-
dve putte adaya vessantarassa pathamataram gantva rathe atthasi.
          Mahapuriso ratham abhiruhitva rathe thito mahajanam apucchitva "appamatta
danadini punnani karotha"ti ovadamassa datva nagarato nikkhami. Bodhisattassa
mata "putto me danavittako 3- danam detu"ti abharanehi saddhim sattaratanapurani
sakatani ubhosu passesu pesesi. Sopi attano kayarulhameva abharanabhandam
sampattayacakanam attharasa vare datva sesam sabbamadasi. Nagara nikkhamitvava
nivattitva oloketukamo ahosi. Athassa punnanubhavena rathappamane thane
mahapathavi bhijjitva parivattetva 4- ratham nagarabhimukham akasi. So matapitunam
vasanatthanam olokesi. Tena karunnena mahapathavikampo ahosi. Tena vuttam "tesam
nicchubhamananan"tiadi.
      [89-90]  Tattha nicchubhamanananti tesu sivisu nikkaddhantesu,
pabbajentesuti attho. Tesam va nikkhamantanam. Mahadanam pavattetunti
sattasatakamahadanam datum. Ayacissanti yacim. Savayitvati ghosapetva. Kannabherinti
yugalamahabherim. Dadamahanti dadami aham.
          [91]  Athetthati athevam dane diyamane etasmim danagge. Tumuloti
ekakolahalibhuto. Bheravoti bhayavaho. Mahasattam hi thapetva annesam so bhayam janeti,
@Footnote: 1 cha.Ma. vasanatthanam  2 Si. oloketva  3 Si.,Ma. danavitakko  4 cha.Ma. parivattitva
Tassa bhayajananakaram dassetum "daneniman"tiadi vuttam. Imam vessantaramaharajanam
danena hetuna sivayo ratthato niharanti pabbajenti, tathapi puna ca evarupam danam
deti ayanti.
          [92-94]  Idani tam danam dassetum "hatthin"ti gathamaha. Tattha gavanti dhenum.
Catuvahim ratham datvati vahantiti vahino, assa, caturo ajannasindhave rathanca
brahmananam datvati attho. Mahasatto hi tatha nagarato nikkhamanto sahajate
satthisahasse amacce sesajananca assupunnamukham anubandhantam nivattetva ratham
pajento maddim aha "sace bhadde pacchato yacaka agacchanti, upadhareyyasi"ti. Sa
olokenti nisidi. Athassa sattasatakamahadanam gamanakale katadananca sampapunitum
asakkonta cattaro brahmana agantva "vessantaro kuhin"ti pucchitva "danam
datva rathena gato"ti vutte "asse yacissama"ti anubandhimsu. Maddi te agacchante
disva "yacaka deva"ti arocesi. Mahasatto ratham thapesi. Te agantva asse yacimsu.
Mahasatto asse adasi. Te te gahetva gata. Assesu pana dinnesu rathadhuram akaseyeva
atthasi. Atha cattaro devaputta rohitamigavannenagantva rathadhuram sampaticchitva
agamamsu. Mahasatto tesam devaputtabhavam natva:-
           "ingha maddi nisamehi     cittarupamva dissati
           migarohiccavannena        dakkhinassa vahanti man"ti 1-
maddiya aha.
          Tattha cittarupamvati acchariyarupam viya. Dakkhinassati susikkhitaassa viya
mam vahanti.
          Atha nam evam gacchantam aparo brahmano agantva ratham yaci. Mahasatto
puttadaram otaretva ratham adasi. Rathe pana dinne devaputta antaradhayimsu. Tato
@Footnote: 1 khu.ja. 28/1864/328
Patthaya pana sabbepi pattikava ahesum. Atha mahasatto "maddi tvam kanhajinam
ganhahi, aham jalikumaram ganhami"ti ubhopi dve darake ankenadaya annamannam
piyasallapa patipatham agacchante manusse vankapabbatassa maggam pucchanta sayameva
onatesu phalarukkhesu phalani darakanam dadanta atthakamahi devatahi maggassa
sankhipitatta tadaheva cetarattham sampapunimsu. Tena vuttam "catuvahim ratham datva"tiadi.
          Tattha thatva catummahapatheti attano gamanamaggena passato agatena tena
brahmanena agatamaggena ca vinivijjhitva gatatthanatta catukkasankhate catumahapathe
thatva tassa brahmanassa ratham datva. Ekakiyoti amaccasevakadisahayabhavena
ekako. Tenevaha "adutiyo"ti. Maddidevim idamabraviti maddidevim idam abhasi.
      [96-99]  Padumam pundarikamvati padumam viya pundarikam viya ca. Kanhajinaggahiti
kanhajinam aggahesi. Abhijatati jatisampanna. Visamam samanti visamam samanca
bhumippadesam. Entiti agacchanti. Anumagge patippatheti anumagge va patipathe
vati vasaddassa lopo datthabbo. Karunanti bhavanapumsakaniddeso, karunayitattanti
attho. Dukkhante pativedentiti ime evam sukhumala padasa gacchanti, dureva ito
vankapabbatoti te tada amhesu karunnavasena attana dukkham patilabhanti, tatha
attano uppannadukkham pativedenti vati attho.
      [100-1]  Pavaneti mahavane. Phalineti phalavante. Ubbiddhati 1- uddham uggata
ucca. Upagacchanti daraketi yatha phalani darakanam hatthupagayhakani honti, evam
rukkha sayameva sakhahi onamitva darake upenti.
      [102] Acchariyanti accharayoggam, accharam paharitum yuttam. Abhutapubbam bhutanti
abbhutam. Lomanam hamsanasamatthataya lomahamsanam. Sahukaranti sadhukaram, ayameva va
patho. Itthiratanabhavena sabbehi angehi avayavehi sobhatiti sabbangasobhana.
@Footnote: 1 ka. ubbiggati
      [103-4]  Accheram vatati acchariyam vata. Vessantarassa tejenati vessantarassa
punnanubhavena. Sankhipimsu patham yakkhati devata mahasattassa punnatejena codita tam
maggam parikkhayam papesum, appakam akamsu. Tam pana darakesu karunaya katam viya katva vuttam
"anukampaya darake"ti. Jetuttaranagarato hi suvannagiritalo nama pabbato panca
yojanani, tato kontimara nama nadi panca yojanani, tato maranjanagiri 1- nama
pabbato panca yojanani, tato dandabrahmanagamo nama panca yojanani, tato
matulanagaram dasa yojanani, iti tam rattham jetuttaranagarato timsa yojanani hoti. Devata
bodhisattassa punnatejena codita maggam parikkhayam papesum. Tam sabbam ekaheneva
atikkamimsu. Tena vuttam "nikkhantadivaseneva, cetaratthamupagamun"ti.
          Evam mahasatto sayanhasamayam cetaratthe matulanagaram patva tassa nagarassa
dvarasamipe salaya nisidi. Athassa maddi devi padesu rajam punchitva pade
sambahitva "vessantarassa agatabhavam janapessami"ti salato nikkhamitva tassa
cakkhupathe saladvare atthasi. Nagaram pavisantiyo ca nikkhamantiyo ca itthiyo tam
disva parivaresum. Mahajano tanca vessantaranca putte cassa tatha agate disva
rajunam acikkhi. Satthisahassa rajano rodanta paridevanta tassa santikam
agantva 2- maggaparissamam vinodetva tatha agamanakaranam pucchimsu.
          Mahasatto hatthidanam adim katva sabbam kathesi. Tam sutva te attano rajjena
nimantayimsu. Mahapuriso "maya tumhakam rajjam patiggahitameva hotu, raja pana mam rattha
pabbajeti, tasma vankapabbatameva gamissami"ti vatva tehi nanappakaram tattha vasam
yaciyamanopi tam analankaritva tehi gahitarakkho tam rattim salayameva vasitva punadivase
patova nanaggarasabhojanam bhunjitva tehi parivuto nikkhamitva pannarasayojanamaggam
@Footnote: 1 Si. anchanagiri,Ma.ancaragiri  2 ka. gantva
Gantva vanadvare thatva te nivattapetva 1- purato pannarasayojanamaggam tehi
acikkhitaniyameneva agamasi. Tena vuttam:-
    [105]  "satthirajasahassani       tada vasanti matule
           sabbe panjalika hutva    rodamana upagamum.
    [106]  Tattha vattetva sallapam   cetehi cetaputtehi
           te tato nikkhamitvana     vankam agamu pabbatan"ti.
         #[106]  Tattha tattha vattetva sallapanti tattha tehi rajuhi samagamehi saddhim
patisammodamana katham pavattetva. Cetaputtehiti cetarajaputtehi. Te tato
nikkhamitvanati te rajano tato vanadvaratthane nivattetva. Vankam agamu pabbatanti
amhe cattaro jana vankapabbatam uddissa agamamha.
          Atha mahasatto tehi acikkhitamaggena gacchanto gandhamadanapabbatam patva tam
disva 2- tattha vasitva tato uttaradisabhimukho vepullapabbatapadena gantva
ketumatinaditire nisiditva vanacarakena dinnam madhumamsam khaditva tassa suvannasucim
datva nhatva 3- pivitva patippassaddhadaratho nadim uttaritva sanupabbatasikhare
thitassa nigrodhassa mule thokam nisiditva utthaya gacchanto nalikapabbatam pariharanto
mucalindasaram gantva saratirena pubbuttarakannam patva ekapadikamaggeneva vanaghatam
pavisitva tam atikkamma girividugganam nadipabhavanam purato caturassapokkharanim papuni.
      [107]  Tasmim khane sakko avajjento "mahasatto himavantam pavittho, vasanatthanam
laddhum vattati"ti cintetva vissakammam pesesi "gaccha vankapabbatakucchimhi ramaniye
thane assamapadam mapehi"ti. So tattha dve pannasalayo dve cankame dve ca
@Footnote: 1 cha.Ma. nivattetva  2 cha.Ma. divasam  3 cha.Ma. nhatva
Rattitthanadivatthanani mapetva tesu tesu thanesu nanapupphavicitte rukkhe
phalite rukkhe pupphagacche kadalivanadini ca dassetva sabbe pabbajitaparikkhare
patiyadetva "ye keci pabbajitukama, te ganhantu"ti akkharani likhitva amanusse
ca bheravasadde migapakkhino ca patikkamapetva sakatthanameva gato.
          Mahasatto ekapadikamaggam disva "pabbajitanam vasanatthanam bhavissati"ti maddim
ca putte ca tattheva thapetva assamapadam pavisitva akkharani oloketva "sakkena
dinnosmi"ti pannasaladvaram vivaritva pavittho khagganca dhanunca apanetva satake
omuncitva isivesam gahetva kattaradandam adaya nikkhamitva paccekabuddhasadisena
upasamane darakanam santikam agamasi. Maddidevipi mahasattam disva padesu patitva
roditva teneva saddhim assamam pavisitva attano pannasalam gantva isivesam ganhi.
Paccha puttepi tapasakumarake karimsu. Bodhisatto maddim varam yaci "mayam ito patthaya
pabbajita nama, itthi ca nama brahmacariyassa malam, ma dani akale mama santikam
agaccha"ti. Sa "sadhu"ti sampaticchitva mahasattampi varam yaci "deva tumhe putte
gahetva idheva hotha, aham phalaphalam aharissami"ti. Sa tato patthaya arannato
phalaphalani aharitva tayo jane patijaggi. Iti cattaro khattiya vankapabbatakucchiyam
sattamasamattam vasimsu. Tena vuttam "amantayitva devindo, vissakammam
mahiddhikan"tiadi.
          Tattha amantayitvati pakkosapetva. Mahiddhikanti mahatiya deviddhiya
samannagatam. Assamam sukatanti assamapadam sukatam katva. Rammam vessantarassa
vasananucchavikam pannasalam. Sumapayati sutthu mapaya. Anapesiti vacanaseso. Sumapayiti
samma mapesi.
          [111]  Asunnoti yatha so assamo asunno hoti, evam tassa
asunnabhavakaranena asunno homi. "asunne"ti va patho, mama vasaneneva asunne assame
Darake anurakkhanto vasami tattha titthami. Bodhisattassa mettanubhavena samanta
tiyojane sabbe tiracchanapi mettam patilabhimsu.
          Evam tesu tattha vasantesu kalingaratthavasi jujako nama brahmano
amittatapanaya nama bhariyaya "nahante niccam dhannakottanaudakaharanayagubhattapacanadini
katum sakkomi, paricarakam me dasam va dasim va anehi"ti vutte "kutoham te bhoti
duggato dasam dasim va labhissami"ti vatva taya "esa vessantaro raja vankapabbate
vasati, tassa putte mayham paricarake yacitva anehi"ti vutte kilesavasena tassa
patibaddhacittataya tassa vacanam atikkamitum asakkonto patheyyam patiyadapetva
anukkamena jetuttaranagaram patva "kuhim vessantaramaharaja"ti pucchi.
      Mahajano "imesam yacakanam atidanena amhakam raja rattha pabbajito, evam
amhakam rajanam nasetva punapi idheva agacchati"ti leddudandadihattho
upakkosanto brahmanam anubandhi. So devataviggahito hutva tato nikkhamitva
vankapabbatagamimaggam abhirulho anukkamena vanadvaram patva mahavanam ajjhogahetva
maggamulho hutva vicaranto tehi rajuhi bodhisattassa arakkhanatthaya thapitena
cetaputtena samaganchi. Tena "kaham bho brahmana gacchasi"ti puttho
"vessantaramaharajassa santikan"ti vutte "addha ayam brahmano tassa putte va
devim va yacitum gacchati"ti cintetva "ma kho tvam brahmana tattha gacchi, sace
gacchasi, ettheva te sisam chinditva mayham sunakhanam ghasam karissami"ti tena
santajjito maranabhayabhito "ahamassa pitara pesito duto, `tam anessami'ti agato"ti
musavadam abhasi. Tam sutva cetaputto tutthahattho brahmanassa sakkarasammanam katva
vankapabbatagamimaggam acikkhi. So tato param gacchanto antaramagge accutena nama
tapasena saddhim samagantva tampi maggam pucchitva tenapi magge acikkhite tena
acikkhitasannaya maggam gacchanto anukkamena bodhisattassa assamapadatthanasamipam gantva
maddideviya phalaphalattham gatakale bodhisattam upasankamitva ubho darake yaci. Tena
vuttam:-
    [112]  "pavane vasamanassa       addhiko 1- mam upagami
           ayaci puttake mayham      jalim kanhajinam cubho"ti.
          Evam brahmanena darakesu yacitesu mahasatto "cirassam vata me yacako
adhigato, ajjaham anavasesato danaparamim puressami"ti adhippayena somanassajato
pasaritahatthe sahassatthavikam thapento viya brahmanassa cittam paritosento sakalanca tam
pabbatakucchim unnadento "dadami tava mayham puttake, api ca maddidevi pana patova
phalaphalatthaya vanam gantva sayam agamissati, taya agataya te puttake dassetva
tvanca mulaphalaphalam khaditva ekarattim vasitva vigataparissamo patova gamissasi"ti
aha. Brahmano "kamancesa ularajjhasayataya puttake dadati, mata pana
vacchagiddha 2- agantva danassa antarayampi kareyya, yannunaham imam nippiletva
darake gahetva ajjeva gaccheyyan"ti cintetva "putta ce te mayham dinna, kim
dani mataram dassetva pesitehi, te darake gahetva ajjeva gamissami"ti aha.
"sace tvam brahmana rajaputtam mataram datthum na icchasi, ime darake gahetva
jetuttaranagaram gaccha, tattha sanjayamaharaja darake gahetva mahantam te dhanam dassati,
tena dasadasiyo ganhissasi, sukhanca jivissasi, annatha ime sukhumala rajadaraka,
kinte veyyavaccam karissanti"ti aha.
          Brahmano "evampi maya na sakka katum, rajadandato bhayami, mayhameva
gamam nessami"ti aha. Imam tesam kathasallapam sutva daraka "pita no kho amhe
brahmanassa datukamo"ti pakkamitva pokkharanim 3- gantva paduminigacche niliyimsu.
Brahmano te adisvava "tvam `darake dadami'ti vatva te apakkamapesi, eso
te sadhubhavo"ti aha. Atha mahasatto sahasava utthahitva darake gavesanto
@Footnote: 1 pali. atthiko  2 ka. puttavacchala  3 Ma. pokkharanitiram
Paduminigacche niline disva "etha tata, ma mayham danaparamiya antarayam akattha, mama
danajjhasayam matthakam papetha, ayanca brahmano tumhe gahetva tumhakam ayyakassa
sanjayassa maharajassa santikam gamissati, tata 1- jali tvam bhujisso hotukamo
brahmanassa nikkhasahassam datva bhujisso bhaveyyasi, kanhajine tvam dasasatam
dasisatam hatthisatam assasatam usabhasatam nikkhasatanti sabbasatam datva bhujissa
bhaveyyasi"ti kumare agghapetva samassasetva gahetva assamapadam gantva
kamandaluna udakam gahetva sabbannutannanassa paccayam katva brahmanassa hatthe udakam
patetva ativiya pitisomanassajato hutva pathavim unnadento piyaputtadanam adasi.
Idhapi pubbe vuttanayeneva pathavikampadayo ahesum. Tena vuttam:-
    [113]  "yacakam upagatam disva     haso me upapajjatha
           ubho putte gahetvana    adasim brahmane tada.
    [114]  Sake putte cajantassa     jujake brahmane yada
           tadapi pathavi kampi        sineruvanavatamsaka"ti.
      Atha brahmano darake agantukame lataya hatthesu bandhitva akaddhi. 2- Tesam
bandhatthane chavim chinditva lohitam pagghari. So latadandena paharanto akaddhi. Te
pitaram oloketva:-
           "amma ca tata nikkhanta  tvanca no tata dassasi
           ma no tvam tata adada   yava ammapi etu
           tadayam brahmano kamam    vikkinatu hanatu va"ti 3-
vatva punapi ayam evarupo ghoradassano kururakammanto:-
@Footnote: 1 Ma. tattha  2 Si. akaddhati  3 khu.ja. 28/2126/353
           "manusso udahu yakkho    mamsalohitabhojano
           gama arannamagamma      dhanam tam tata yacati
           niyamane pisacena       kim nu tata udikkhasi"ti- 1-
adini vadanta paridevimsu. Tattha dhananti puttadhanam.
      Jujako darake tatha paridevanteyeva pothentova gahetva pakkami. Mahasattassa
darakanam karunam paridevitena tassa ca brahmanassa akarunnabhavena balavasoko
uppajji, vippatisaro ca udapadi. So tankhananneva bodhisattanam pavenim anussari.
"sabbeva hi bodhisatta panca mahapariccage pariccajitva buddha bhavissanti, ahampi
tesam abbhantaro, puttadananca mahapariccaganam annataram, tasma vessantara danam
datva pacchanutapo na te anucchaviko"ti attanam paribhasetva "dinnakalato
patthaya mama te na kinci honti"ti attanam upatthambhetva dalhasamadanam adhitthaya
pannasaladvare pasanaphalake kancanapatima viya nisidi.
          Atha maddidevi arannato phalaphalam gahetva nivattanti "ma mahasattassa
danantarayo hotu"ti valamigarupadharahi devatahi uparuddhamagga tesu apagatesu cirena
assamam patva "ajja me dussupinam dittham, dunnimittani ca uppannani, kim nu
kho bhavissati"ti cintenti assamam pavisitva puttake apassanti bodhisattassa
santikam gantva "deva na kho amhakam puttake passami, kuhim te gata"ti aha. So
tunhi ahosi. Sa puttake upadharenti tahim tahim upadhavitva gavesanti adisva
punapi gantva pucchi. Bodhisatto "kakkhalakathaya nam puttasokam jahapessami"ti
cintetva:-
           "nuna maddi vararoha     rajaputti yasassini
           pato gatasi unchaya     kimidam sayamagata"ti 2-
@Footnote: 1 khu.ja. 28/2130-31/354  2 khu.ja. 28/2225/363
Vatva taya cirayanakarane kathite punapi darake sandhaya na kinci aha. Sa
puttasokena te upadharenti punapi vatavegena vanani vicari, taya ekarattiyam
vicaritatthanam parigganhantam pannarasayojanamattam ahosi. Atha vibhataya rattiya
mahasattassa santikam gantva thita darakanam adassanena balavasokabhibhuta tassa
padamule chinnakadali viya bhumiyam visanni hutva pati. So "mata"ti sannaya kampamano
uppannabalavasokopi satim paccupatthapetva "janissami tava jivati, na jivati"ti
sattamase kayasamsaggam anapannapubbopi annassa abhavena tassa sisam ukkhipitva
urusu thapetva udakena paripphositva uranca mukhanca hadayanca parimajji. Maddipi kho
thokam vitinametva satim patilabhitva hirottappam paccupatthapetva "deva daraka te
kuhim gata"ti pucchi. So "devi ekassa me brahmanassa mam yacitva agatassa
dasatthaya dinna"ti vatva taya "kasma deva putte brahmanassa datva mama sabbarattim
paridevitva vicarantiya nacikkhi"ti vutte "pathamameva vutte tava cittadukkham bahum
bhavissati, idani pana sariradukkhena tanukam bhavissati"ti vatva:-
           "mam passa maddi ma putte  ma balham paridevasi
           lacchama putte jivanta    aroga ca bhavamase"ti 1-
          so samassasetva puna:-
           "putte pasunca dhannanca    yanca annam ghare dhanam
           dajja sappuriso danam     disva yacakamagatam 2-
           anumodahi me maddi      puttake danamuttaman"ti 3-
vatva attano puttadanam tam anumodapesi.
@Footnote: 1 khu.ja. 28/2260/367  2 pali. yacakamagate  3 khu.ja. 28/2261/367
          Sapi:-
           "anumodami te deva     puttake danamuttamam
           datva cittam pasadehi     bhiyyo danam dado bhava"ti 1-
vatva anumodi.
      Evam tesu annamannam sammodaniyam katham kathentesu sakko cintesi "mahapuriso
hiyyo jujakassa pathavim unnadetva darake adasi. Idani nam koci hinapuriso
upasankamitva maddidevim yacitva gahetva gaccheyya, tato raja nippaccayo bhaveyya,
handaham brahmanavannena nam upasankamitva maddim yacitva paramikutam gahapetva
kassaci avissajjiyam katva puna nam tasseva datva agamissami"ti. So
suriyuggamanavelayam brahmanavannena tassa santikam agamasi. Tam disva mahapuriso
"atithi no agato"ti pitisomanassajato tena saddhim madhurapatisantharam katva "brahmana
kenatthena idhagatosi"ti pucchi. Atha nam sakko maddidevim yaci. Tena vuttam:-
    [115]  "punadeva sakko oruyha   hutva brahmanasannibho
           ayaci mam maddidevim       silavantim patibbatan"ti.
      #[115]  Tattha punadevati darake dinnadivasato paccha eva. Tadanantaramevati
attho. Oruyhati devalokato otaritva. Brahmanasannibhoti brahmanasamanavanno.
          Atha mahasatto "hiyyo me dvepi daraka brahmanassa dinna, ahampi
aranne ekakova, katham te maddim silavantim patibbatam dassami"ti avatvava pasaritahatthe
anaggharatanam thapento asajjitva abajjhitva anolinamanaso "ajja me danaparami matthakam
papunissati"ti hatthatuttho girim unnadento viya:-
           "dadami na vikampami      yam mam yacasi brahmana
           santam nappatiguhami        dane me ramati mano"ti 2-
@Footnote: 1 khu.ja. 28/2261/367  2 khu.ja. 28/2278/369
Vatva sighameva kamandaluna udakam aharitva brahmanassa hatthe udakam patetva
bhariyam adasi. Tena vuttam:-
    [116]  "maddim hatthe gahetvana   udakanjali puriya
           pasannamanasankappo        tassa maddim adasahan"ti.
     #[116]  Tattha udakanjaliti udakam anjalim, "udakan"ti ca karanatthe paccattavacanam,
udakena tassa brahmanassa anjalim pasaritahatthatalam puretvati attho.
Pasannamanasankappoti "addha imina darapariccagena 1- danaparamim matthakam papetva
sammasambodhim adhigamissami"ti uppannasaddhapasadena pasannacittasankapPo.
Tankhananneva hettha vuttappakarani sabbapatihariyani paturahesum. "idanissa na dure
sammasambodhi"ti devagana brahmagana ativiya pitisomanassajata ahesum. Tena vuttam:-
    [117]  "maddiya diyamanaya      gagane deva pamodita
           tadapi pathavi kampi        sineruvanavatamsaka"ti.
          Tatha pana diyamanaya maddideviya runnam va dummukham va bhakutimattam va
nahosi, evancassa ahosi "yam devo icchati, tam karotu"ti.
           "komari yassaham bhariya   samiko mama issaro
           yassicche tassa mam dajja   vikkineyya haneyya va"ti 2-
aha.
          Mahapurisopi "ambho brahmana maddito me satagunena sahassagunena
satasahassagunena sabbannutannanameva piyataram, idam me danam sabbannutannanappativedhassa
paccayo hotu"ti vatva danam adasi. Tena vuttam:-
@Footnote: 1 cha.Ma. pariccagena  2 khu.ja. 28/2282/369
    [118]  "jalim kanhajinam dhitam      maddidevim patibbatam
           cajamano na cintesim      bodhiyayeva karana.
    [119]  Na me dessa ubho putta maddidevi na dessiya
           sabbannutam piyam mayham       tasma piye adasahan"ti.
         #[118]  Tattha cajamano na cintesinti pariccajanto santapavasena na cintesim,
vissattho hutva pariccajinti attho.
      Etthaha:- kasma panayam mahapuriso attano puttadare jatisampanne khattiye
parassa dasabhavena pariccaji, na hi yesam kesancipi bhujissanam abhujissabhavakaranam
sadhudhammoti? vuccate:- anudhammabhavato. Ayam hi buddhakarake dhamme anugatadhammata,
yadidam sabbassa attaniyassa mamanti pariggahitavatthuno anavasesapariccago, na hi
deyyadhammapatiggahakavikapparahitam danaparamim paripuretum ussukkamapannanam
bodhisattanam mamanti pariggahitavatthum yacantassa yacakassa na pariccajitum yuttam,
poranopi cayamanudhammo. Sabbesam hi bodhisattanam ayam acinnasamacinnadhammo kulavamso
kulappaveni, yadidam sabbassa pariccago, tattha ca visesato piyataravatthupariccago,
na hi keci bodhisatta vamsanugatam rajjissariyadidhanapariccagam attano
sisanayanadiangapariccagam piyajivitapariccagam kulavamsapatitthapakapiyaputtapariccagam
manapacarinipiyabhariyapariccaganti ime panca mahapariccage pariccajitva buddha nama
bhutapubba atthi, tatha hi sumangale bhagavati bodhisattabhute bodhipariyesanam caramane
purimattabhavato 1- tatiye attabhave saputtadare ekasmim pabbate vasante kharadathiko nama
yakkho mahapurisassa danajjhasayatam sutva brahmanavannena upasankamitva mahasattam
dve darake yaci.
          Mahasatto "dadami brahmanassa puttake"ti hatthapahattho udakapariyantam pathavim
kampento dvepi darake adasi. Yakkho cankamanakotiyam alambanaphalakam nissaya thito
@Footnote: 1 cha.Ma. caramane ca carimattabhavato
Mahasattassa passantasseva mulalakalapam viya dve darake khadi. Aggijalam viya
lohitadharam uggiramanam 1- yakkhassa mukham olokentassa mahapurisassa "vancesi vata mam
yakkho"ti uppajjanakacittuppadassa okasam adentassa upayakosallassa subhavitatta
atitadhammanam appatisandhisabhavato aniccadivasena sankharanam suparimadditabhavato ca evam
itaratthitikena pabhanguna asarena sankharakalapena "purita vata me danaparami, mahantam
vata me attham sadhetva idam adhigatan"ti somanassameva uppajji. So idam
anannasadharanam tasmim khane attano cittacaram natva "imassa nissandena anagate
iminava niharena sarirato rasmiyo nikkhamantu"ti patthanam akasi. Tassa tam patthanam
nissaya buddhabhutassa sarirappabha niccameva dasasahassilokadhatum pharitva atthasi. 2-
Evamannepi bodhisatta attano piyataram puttadaram pariccajitva sabbannutannanam
pativijjhimsu.
          Api ca yatha nama koci puriso kassaci santike gamam va janapadam va keniya
gahetva kammam karonto attano antevasikanam va pamadena putibhutam 3- dhanam dhareyya,
tamenam so gahapetva bandhanagaram paveseyya. Tassa evamassa "aham kho imassa
ranno kammam karonto ettakam nama dhanam dharemi, tenaham ranna bandhanagare
pavesito, sacaham idheva homi, attananca khiyeyya, puttadarakammakaraporisa ca me
jivikapagata mahantam anayabyasanam apajjeyyum, yannunaham ranno arocetva attano
puttam va kanitthabhataram va idha thapetva nikkhameyyam, evaham ito bandhanato mutto
na cirasseva yathamittam yathasandittham dhanam samharitva ranno datva tampi bandhanato
mocemi, appamattova hutva utthanabalena attano sampattim patipakatikam karissami"ti.
So tatha kareyya. Evam sampadamidam datthabbam.
          Tatridam opammasamsandanam:- raja viya kammam, bandhanagaro viya samsaro, ranna
bandhanagare thapitapuriso viya kammavasena samsaracarake thito mahapuriso, tassa
@Footnote: 1 Ma. uggiriyamanam  2 abhi.A. 1/62-3  3 Ma. patissutam
Bandhanagare thitapurisassa tattha puttassa va bhatuno va paradhinabhavakaranena tesam
attano ca dukkhappamocanam viya mahapurisassa attano puttadike paresam datva
sabbannutannanappatilabhena sabbasattanam vattadukkhappamocanam, tassa vigatadukkhassa
tehi saddhim yathadhippetasampattiyam patitthanam viya mahapurisassa arahattamaggena
apagatavattadukkhassa buddhabhavena dasabaladisabbannutannanasampattisamannagamo attano
vacanakarakanam vijjattayadisampattisamannagamo cati evam anavajjasabhavo eva
mahapurisanam puttadarapariccago. Eteneva nayena nesam angajivitapariccage ya
codana, sapi visodhitati veditabbati.
          Evam pana mahasattena maddideviya dinnaya sakko acchariyabbhutacittajato
hutva:-
           "sabbe jita te paccuha  ye dibba ye ca manusa
           nindadita te pathavi      saddo te tidivam gato. 1-
           Duddadam dadamananam        dukkaram kammam kubbatam
           asanto nanukubbanti      satam dhammo durannayo.
           Tasma satanca asatam       nana hoti ito gati
           asanto nirayam yanti       santo saggaparayana"ti- 2-
adina nayena mahapurisassa dananumodanavasena thutim akasi.
          Tattha paccuhati paccatthika. Dibbati dibbayasapatibahaka. Manusati
manussayasapatibahaka. Ke pana teti? macchariyadhamma, te sabbe puttadaram dentena
mahasattena jitati dasseti. Duddadanti puttadaradiduddadam dadamananam tameva dukkaram
kubbatam tumhadisanam kammam anne savakapaccekabodhisatta 3- nanukubbanti, pageva
asanto
@Footnote: 1 khu.ja. 28/2283-4/369  2 khu.ja. 28/2286-7/370  3 Si.,Ma. abodhisatta
Maccharino. Tasma satam dhammo durannayo sadhunam mahabodhisattanam patipattidhammo
annehi duranugamo.
      Evam sakko mahapurisassa anumodanavasena thutim katva maddidevim niyyatento:-
           "dadami bhoto bhariyam      maddim sabbangasobhanam 1-
           tvanceva maddiya channo   maddi ca patino tavati 2-
vatva tam maddim patidatva dibbattabhavena jalanto tarunasuriyo viya akase thatva
attanam acikkhanto:-
           "sakkohamasmi devindo    agatosmi tavantike
           varam varassu rajisi        vare attha dadami te"ti 3-
vatva varehi nimantesi. Mahasattopi "pita mam punadeva rajje patitthapetu,
vajjhappattam vadhato moceyyam, sabbasattanam avassayo bhaveyyam, paradaram na gaccheyyam,
itthinam vasam na gaccheyyam, putto me dighayuko siya, 4- annapanadideyyadhammo
bahuko siya, tanca aparikkhayam pasannacitto dadeyyam, evam mahadanani pavattetva
devalokam gantva tato idhagato sabbannutam papuneyyan"ti ime atthavare yaci. Sakko
"na cirasseva pita sanjayamaharaja idheva agantva tam gahetva rajje patitthapessati,
itaro ca sabbo te manoratho matthakam papunissati, ma cintayi, appamatto hohi"ti
ovadam datva 5- sakatthanameva gato. Bodhisatto ca maddidevi ca sammodamana
sakkadattiye assame vasimsu.
      Jujakepi kumare gahetva gacchante devata arakkham akamsu. Divase divase eka
devadhita rattibhage agantva maddivannena kumare patijaggi. So devataviggahito
hutva "kalingarattham gamissami"ti addhamasena jetuttaranagarameva sampapuni. Raja
@Footnote: 1 Si.,Ma. sabbangasobhinim  2 khu.ja. 28/2289/370  3 khu.ja. 28/2292/370
@4 Ma. patta maddi ca dighayuka siya  5 cha.Ma. ovaditva
Vinicchaye nisinno brahmanena saddhim darake rajanganena gacchante disva
sanjanitva brahmanena saddhim te pakkosapetva tam pavattim sutva bodhisattena
kathitaniyameneva dhanam datva kumare kinitva nhapetva bhojetva
sabbalankarapatimandite katva raja darakam phussatidevi darikam ucchange katva
bodhisattassa rajaputtiya ca pavattim sunimsu.
          Tam sutva raja "bhunahaccam vata maya katan"ti samviggamanaso tavadeva
dvadasaakkhobhiniparimanam senam sannayhitva vankapabbatabhimukho payasi saddhim
phussatideviya ceva darakehi ca. Anukkamena gantva puttena ca sunisaya ca samagacchi.
Vessantaro piyaputte disva sokam sandharetum asakkonto visanni hutva tattheva
pati, tatha maddi matapitaro sahajata satthisahassa amacca. Tam karunnam passantesu
ekopi sakabhavena sandharetum nasakkhi, sakalam assamapadam yugandharavatapamadditam
viya 1- salavanam ahosi. Sakko devaraja tesam visannibhavavinodanattham pokkharavassam
vassapesi, temetukama tementi, pokkhare patitavassam viya vinivattetva 2- udakam
gacchati. Sabbe sannam patilabhimsu. Tadapi pathavikampadayo hettha vuttappakara acchariya
paturahesum. Tena vuttam:-
    [120]  "punaparam braharanne     matapitusamagame
           karunam paridevante        sallapante sukham dukham.
    [121]  Hirottappena garuna      ubhinnam upasankami
           tadapi pathavi kampi        sirenuvanavatamsaka"ti.
     #[120]  Tattha karunam paridevanteti matapitaro adim katva sabbasmim agatajane
karunam paridevamane. Sallapante sukham dukhanti sukhadukkham pucchitva patisantharavasena
@Footnote: 1 Si. yugantavatapahatapamadditam viya  2 cha.Ma. vinivattitva
Alapasallapam karonte. Hirottappena garuna ubhinnanti ime 1- sivinam vacanam
gahetva adusakam dhamme thitam mam pabbajayimsuti cittappakopam akatva ubhosu etesu
matapitusu dhammagaravasamussitena hirottappeneva yatharupe upasankami. Tena me
dhammatejena tadapi pathavi kampi.
      Atha sanjayamaharaja bodhisattam khamapetva rajjam paticchapetva tankhananneva
kesamassukammadini karapetva nhapetva sabbabharanavibhusitam devarajanamiva
virocamanam saha maddideviya rajje abhisincitva tavadeva ca tato vutthaya 2-
dvadasaakkhobhiniparimanaya caturanginiya senaya ca puttam parivaretva 3- vankapabbatato
yava jetuttaranagara satthiyojanamaggam alankarapetva dvihi masehi sukheneva nagaram
pavesesi. Mahajano ularam pitisomanassam patisamvedesi. Celukkhepadayo pavattimsu. Nagare
ca nandibherim carapesum. Antamaso vilare upadaya sabbesam bandhane thitanam bandhanamokkho
ahosi. So nagaram pavitthadivaseyeva paccusakale cintesi "sve vibhataya rattiya
mamagatabhavam sutva yacaka agamissanti, tesaham kim dassami"ti. Tasmim khane sakkassa
asanam unhakaram dassesi. So avajjento tam karanam natva tavadeva rajanivesanassa
purimavatthum pacchimavatthunca katippamanam purento ghanamegho viya sattaratanavassam
vassapesi. Sakalanagare jannuppamanam vassapesiti. Tena vuttam:-
       [122] "punaparam braharanna      nikkhamitva sanatibhi
             pavisami puram rammam         jetuttaram puruttamam.
       [123] Ratanani satta vassimsu       mahamegho pavassatha
             tadapi pathavi kampi         sineruvanavatamsaka.
       [124] Acetanayam pathavi          avinnaya sukham dukham
             sapi danabala mayham       sattakkhattum pakampatha"ti.
@Footnote: 1 Ma. imesam  2 cha.Ma. patthaya  3 cha.Ma. parivarayitva
     #[124]  Evam sattaratanavasse vutthe punadivase mahasatto "yesam kulanam
purimapacchimavatthusu vutthadhanam, 1- tesanneva hotu"ti dapetva avasesam aharapetva
attano gehavatthusmim dhanena saddhim kotthagaresu okirapetva mahadanam pavattesi.
Acetanayam pathaviti cetanarahita ayam mahabhuta pathavi, devata pana cetanasahita.
Avinnaya sukham dukhanti acetanatta eva sukham dukkham ajanitva. Satipi
sukhadukkhappaccayasamyoge tam nanubhavanti sapi danabala mayhanti evam bhutapi sa
mahapathavi mama danapunnanubhavahetu. Sattakkhattum pakampathati atthavassikakale
hadayamamsadinipi yacakanam dadeyyanti danajjhasayuppade mangalahatthidane pabbajanakale
pavattitamahadane puttadane bhariyadane vankapabbate natisamagame nagaram pavitthadivase
ratanavassakaleti imesu thanesu sattavaram akampittha. Evam ekasmimyeva attabhave
sattakkhattum mahapathavikampanadiacchariyapatubhavahetubhutani yavatayukam mahadanani
pavattetva mahasatto ayupariyosane tusitapure uppajji. Tenaha bhagava:-
             "tato vessantaro raja   danam datvana khattiyo
             kayassa bheda sappanno    saggam so upapajjatha"ti. 2-
      Tada jujako devadatto ahosi, amittatapana cincamanavika, cetaputto channo,
accutatapaso sariputto, sakko anuruddho, maddi rahulamata, jalikumaro rahulo,
kanhajina uppalavanna, matapitaro maharajakulani, sesaparisa buddhaparisa,
vessantaro raja lokanatho.
      Idhapi hettha vuttanayeneva yatharaham sesaparamiyo niddharetabba. Tatha mahasatte
kucchigate matu devasikam chasatasahassani vissajjetva danam datukamatadohalo,
tatha diyyamanepi dhanassa parikkhayabhavo, jatakkhane eva hattham pasaretva "danam
dassami, atthi kinci"ti vacaniccharanam, catupancavassikakale attano alankarassa
@Footnote: 1 Si. vutthitadhanam  2 khu.ja. 28/2440/385
Dhatinam hatthagatassa puna aggahetukamata, atthavassikakale hadayamamsadikassa
attano sariravayavassa datukamatati evamadika sattakkhattum
mahapathavikampanadianekacchariyapatubhavahetubhuta idha mahapurisassa gunanubhava
vibhavetabba. Tenetam vuccati:-
             "evam acchariya hete     abbhuta ca mahesino .pe.
             Tesu cittappasadopi       dukkhato parimocaye
             pagevanukiriya tesam       dhammassa anudhammato"ti.
                     Vessantaracariyavannana nitthita.
                        ----------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 52 page 91-123. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=52&A=1989&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=52&A=1989&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=217              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=8795              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=11506              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=11506              Contents of The Tipitaka Volume 33 http://84000.org/tipitaka/read/?index_33

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]