ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 52 : PALI ROMAN Cariya.A. (paramatthadi.)

                      6.  Rurumigarajacariyavannana
        [48] Punaparam yada homi       sutattakanakasannibho
             migaraja ruru nama       paramasilasamahitoti.
     #[48]  Chatthe sutattakanakasannibhoti yatha sutthu apagatasabbakalako hoti, evam
aggimhi pakkhipitva sutattakanakasannibho. Migaraja ruru namati jatisiddhena namena
ruru nama migaraja, jatito ruru, migananca rajati attho. Paramasilasamahitoti
uttamasilasamahito, visuddhasilo ceva samahitacitto ca, visuddhasile va samma
ahitacittoti evamettha attho veditabbo.
      Tada bodhisatto rurumigayoniyam nibbatti, tassa sariracchavi sutthu tapetva
majjitakancanapattavanno ahosi hatthapada sakharasaparikammakata viya nanguttham
camarinanguttham viya singani rajatadamavannani akkhini sumajjitamanigulika viya mukham
odahitva 1- thapitarattakambalagenduka viya. So janasamsaggam pahaya vivekavasam vasitukamo
parivaram chaddetva ekakova ganganivattane ramaniye salamissake supupphitapavane vasati.
Tena vuttam:-
        [49] "ramme padese ramaniye   vivitte amanussake
             tattha vasam upaganchim       gangakule manorame"ti.
     #[49]  Tattha ramme padeseti muttatalasadisavalukacunnapandarehi bhumibhagehi
siniddhaharitatinasancaritehi vanatthalehi manikkhandhanimmalasalilehi jalasayehi ca
samannagatatta yebhuyyena ca indagopakavannaya rattaya sukhasamphassaya tinajatiya
sanchannatta ramme arannappadese. Ramaniyeti pupphaphalapallavalankatavipulasakhavinaddhehi
@Footnote: 1 Si. olambetva
Vanagahanehi upasobhitatta tattha pavitthassa janassa ratijananatthena ramaniye. Vuttampi
cetam rurumigarajajatake:-
             "etasmim vanasandasmim      amba sala ca pupphita
             indagopakasanchanna       ettheso titthate migo"ti. 1-
      Vivitteti janavasavirahena sunne. Amanussaketi sancaranamanussanampi tattha
abhavena manussarahite. Manorameti yathavuttagunasampattiya visesato pavivekakamanam mano
rametiti manorame.
      [50]  Atha uparigangayati ettha athati adhikare nipato, tena mayi tattha
tatha vasante idam adhikarantaram uppannanti dipeti. Uparigangayati gangaya
nadiya uparisote. Dhanikehi paripilitoti inam gahetva tam datum asakkonto
inayikehi bodhiyamano.
      Eko kira baranasisetthi 2- attano puttam "ayam sippam ugganhanto
kilamissati"ti kinci sippam na ugganhapesi. Gitavaditanaccakhadanabhojanato uddham na
kinci annasi. Tam vayappattam patirupena darena samyojetva manam niyyatetva
matapitaro kalamakamsu. So tesam accayena itthidhuttasuradhuttadiparivuto
nanabyasanamukhehi sabbam dhanam viddhamsetva tattha tattha inam adaya tampi datum
asakkonto dhanikehi codiyamano "kim mayham jivitena, tenevamhi attabhavena anno viya
jato, maranam me seyyo"ti cintetva inayike aha "tumhakam inapannani gahetva
agacchatha, gangatire me nihitam kulasantakam dhanam atthi, tam vo dassami"ti. Te tena
saddhim agamamsu. So "idha dhanam, ettha dhanan"ti nidhitthanam acikkhanto viya "evam
me inamokkho bhavissati"ti palayitva gangayam pati. So candasotena vuyhanto
karunnaravam ravi. Tena vuttam:-
@Footnote: 1 khu.ja. 27/119/285  2 Ma. baranasisetthibrahmano
       #[50] "atha upari gangaya       dhanikehi paripilito
             puriso gangaya patati      jivami va marami va.
        [51] Rattindivam so gangaya     vuyhamano mahodake
             ravanto karunam ravam        majjhe gangaya gacchati"ti.
      Tattha jivami va marami vati imasmim gangasote patito jivami va marami va,
jivitam va me ettha hotu maranam va, ubhayathapi inayikapila na hotiti adhippayo.
     #[51]  Majjhe gangaya gacchatiti so puriso rattindivam gangaya vuyhamano
jivitapemassa 1- vijjamanatta maranam appamatto maranabhayatajjito hutva karunam ravam
ravanto gangaya majjhe mahodakena gacchati.
      [52]  Atha mahapuriso addharattasamaye tassa tam karunam paridevantassa paridevitasaddam
sutva "manussasaddo suyati, ma mayi idha dharante maratu, jivitamassa dassami"ti
cintetva sayanagumba vutthaya naditiram gantva "ambho purisa ma bhayi, jivitam te
dassami"ti vatva assasetva sotam chindanto gantva tam pitthiyam aropetva
tiram papetva attano vasanatthanam netva parissamam vinodetva phalaphalani datva
dvihatihaccayena tam aha "ambho purisa aham tam baranasigamimaggam papessami, tvam
`asukatthane nama kancanamigo vasati'ti ma kassaci arocehi"ti. So "sadhu sami"ti
sampaticchi. Mahasatto tam attano pitthim aropetva baranasimagge otaretva
nivatti. Tena vuttam:-
       #[52] tassaham saddam sutvana     karunam paridevato
             gangaya tire thatvana     apucchim kosi tvam naro.
@Footnote: 1 Si.,Ma. jivitagavesassa
        [53] So me puttho byakasi   attano karanam tada
             dhanikehi bhito tasito      pakkhantoham mahanadim.
        [54] Tassa katvana karunnam     cajitva mama jivitam
             pavisitva niharim tassa      andhakaramhi rattiya.
        [55] Assatthakalamannaya       tassaham idamabravim
             ekam tam varam yacami      ma mam kassaci pavada"ti.
      Tattha kosi tvam naroti tvam ko manusso asi, kuto idha vuyhamano agatositi
attho.
     #[53]  Attano karananti attano kiriyam. Dhanikehi bhitoti inayikehi ubbiggo.
Tasitoti utrasto.
     #[54]  Tassa katvana karunnam, cajitva mama jivitanti karunnam katva
mahakarunaya samussahito mama jivitam tassa purisassa pariccajitva. Pavisitva niharim
tassati nadim pavisitva sotam chindanto ujukameva gantva mama pitthim aropetva tato
tam niharim. Tassati upayogatthe samivacanam. "tattha"tipi pali, tattha nadiyanti attho.
Andhakaramhi rattiyati rattiya andhakarasamaye, kalapakkharattiyanti attho.
     #[55]  Assatthakalamannayati parissamam apanetva phalaphalani datva
dvihatihaccayena kilamathassa vigatakalam janitva. Ekam tam varam yacamiti aham tam ekam
varam yacami, mayham ekam varam dehiti attho. Kim tam varanti ce? aha:- ma mam kassaci
pavadati "asukatthane suvannamigo vasati"ti kassaci ranno va rajamahamattassa va
mam ma pavada.
      Atha tasmim purise baranasim pavitthadivaseyeva so raja "aham deva suvannavannam
migam mayham dhammam desentam supinena addasam. Aham hi saccasupina, addha so
vijjati, tasma kancanamigassa dhammam sotukama labhissami ce jivissami, no ce me
jivitam natthi"ti
Aggamahesiya vutto tam assasetva "sace manussaloke atthi, labhissasi"ti vatva
brahmane pakkosapetva "suvannamiga nama honti"ti pucchitva "ama deva
honti"ti sutva sahassatthavikam suvannacankotake thapetva tam hatthikkhandham
aropetva nagare bherim carapesi "yo suvannamigam acikkhissati, tassa hatthina saddhim
imam dassami"ti. Tato uttarimpi datukamo hutva:-
             "tassa gamavaram dammi      nariyo ca alankata
             yo 1- metam migamakkhati   miganam migamuttaman"ti 2-
gamam suvannapatte likhapetva sakalanagare vacapesi. Atha so setthiputto tam gatham
sutva rajapurisanam santikam gantva "ranno evarupam migam acikkhissami, mam
rajanam dassetha"ti aha. Rajapurisa tam ranno santikam netva tamattham arocesum. Raja
"saccam bho addasa"ti pucchi. So "saccam deva maya saddhim agacchatu, aham tam
dassessami"ti aha. Raja tameva purisam maggadesakam katva mahantena parivarena tam thanam
gantva tena mittadubbhina purisena dassitam padesam avudhahatthe purise samantatova
parivaretva "ukkutthim karotha"ti vatva sayam katipayehi janehi saddhim ekamante
atthasi. Sopi puriso avidure atthasi. Mahasatto saddam sutva "mahato balakayassa
saddo, addha tamha me purisa bhayena uppannena bhavitabban"ti natva utthaya
sakalaparisam oloketva "ranno thitatthaneyeva me sotthi bhavissati"ti rajabhimukho
payasi. Raja tam agacchantam disva "nagabalo avattharanto agaccheyya"ti saram
sannayhitva "imam migam santasetva sace palayati, vijjhitva dubbalam katva
ganhissami"ti bodhisattabhimukho ahosi. Mahasatto:-
             "agamehi maharaja      ma mam vijjhi rathesabha
             ko nu me idamakkhasi     ettheso titthate migo"ti 3-
@Footnote: 1 Si.,Ma.,ka. ko  2 khu.ja. 27/117/284  3 khu.ja. 27/121/285
Gatham abhasi. Raja tassa madhurakathaya bajjhitva saram patisamharitva garavena atthasi.
Mahasattopi rajanam upasankamitva madhurapatisantharam akasi. Mahajanopi sabbavudhani
apanetva agantva rajanam parivaresi. Tena vuttam:-
        [56] "nagaram gantvana acikkhi   pucchito dhanahetuko
             rajanam so gahetvana    upaganchi mamantikan"ti.
      Tassattho:- yo mittadubbhi papapuriso jivitam pariccajitva tatha maya panasamsayato
mocito baranasinagaram gantva attana laddhabbadhananimittam ranno mam acikkhi,
acikkhitva so ranno gahapetum maggadesako hutva rajanam gahetva mama
santikamupagamiti.
      Mahasatto suvannakinkinikam calento viya madhurassarena rajanam puna pucchi "ko
nu te idamakkhasi, ettheso titthate migo"ti. Tasmim khane so papapuriso thokam
patikkamitva sotapathe atthasi. Raja "imina me tvam dassito"ti tam purisam
niddisi. Tato bodhisatto:-
             "saccam kireva mahamsu      nara ekacciya idha
             kattham niplavitam seyyo     na tvevekacciyo naro"ti 1-
gathamaha. Tam sutva raja samvegajato:-
                   "kim nu ruru garahasi miganam
                   kim pakkhinam kim pana manusanam
                   bhayam hi mam vindatinapparupam
                   sutvana tam manusim bhasamanan"ti 1-
gathamaha. Tato mahapuriso "maharaja na migam na pakkhim garahami, manussam pana
garahami"ti dassento:-
@Footnote: 1 khu.ja. 27/123-4/285
                   "yamuddharim vahane vuyhamanam
                   mahodake salile sighasote
                   tatonidanam bhayamagatam mama
                   dukkho have raja asabbhisangamo"ti 1-
aha.
      Tattha niplavitanti uddharitam. Ekacciyoti ekacco mittadubbhi papapuriso
udake patantopi 2- uttarito natveva seyyo. Kattham hi nanappakarena upakaraya
samvattati, mittadubbhi pana vinasaya, tasma tato katthameva varataranti. Migananti
rurumigaraja miganam kim annataram garahasi, udahu pakkhinam manussananti pucchati. Bhayam
hi mam vindatinapparupanti mahantam bhayam mam patilabhati, attano santakam viya karotiti
attho.
      Vahaneti patitapatite vahitum samatthe gangavahe. Mahodake salileti mahodakibhute
salile. Ubhayenapi gangavahassa bahudakatam dasseti. Tatonidananti maharaja yo mayham taya
dassito puriso, eso maya gangaya 3- vuyhamano addharattasamaye karunam paridevanto
tato uttarito, tatonidanam idam mayham bhayamagatam, asappurisehi samagamo nama
dukkhoti.
      Tam sutva raja tassa kujjhitva "evam bahupakarassa nama gunam na janati,
dukkham uppadeti, vijjhitva nam jivitakkhayam papessami"ti saram sannayhi. Tena
vuttam:-
        [57] "yavata karanam sabbam      ranno arocitam maya
             raja sutvana vacanam      usum tassa pakappayi
             idheva ghatayissami       mittadubbhim anariyan"ti.
     #[57]  Tattha yavata karananti yam tassa maya katam upakarakaranam, tam sabbam.
Pakappayiti sannayhi. Mittadubbhinti attano mittesu upakarisu dubbhanasilam.
@Footnote: 1 khu.ja. 27/125/285  2 Si.,Ma. marantopi  3 Si. gangavahe
      Tato mahasatto "esa balo mam nissaya ma nassi"ti cintetva "maharaja vadho
namesa balassa va panditassa va na sadhuhi pasamsito, annadatthu garahito eva, tasma
ma imam ghatehi, ayam yatharuci gacchatu, yanceva tassa `dassami'ti taya patinnatam,
tampi ahapetvava dehi"ti aha. "ahanca te yam icchitam, tam karissami, attanam
tuyham dammi"ti aha. Tena vuttam:-
        [58] "tamaham anurakkhanto       nimminim mama attana
             titthateso maharaja      kamakaro bhavami te"ti.
     #[58]  Tattha nimmininti tam mittadubbhim papapuggalam anurakkhanto mama attano
attabhavena tam parivattesim, attanam ranno niyyatetva rajahatthato pattam tassa maranam
nivaresinti attho. Titthatesotiadi vinimayakaradassanam.
      [59]  Idani yadattham so attavinimayo kato, tam dassetum osanagathamaha.
Tassattho:- tada mam nissaya tam mittadubbhim purisam tasmim ranne jivita
voropetukame aham attanam ranno pariccajanto mama silameva anurakkhim, jivitam pana
narakkhim. Yam panahameva attano jivitanirapekkham silava asim, tam sammasambodhiya eva
karanati.
      Atha raja bodhisattena attano jivitam pariccajitva tassa purisassa marane
nivarente tutthamanaso "gaccha bho migarajassa anuggahena mama hatthato marana mutto"ti
vatva yathapatinnaya tancassa dhanam dapesi. Mahasattassa yatharuciyava 1- anujanitva
tam nagaram netva nagaranca bodhisattanca alankarapetva deviya dhammam desapesi.
Mahasatto devim adim katva ranno ca rajaparisaya ca madhuraya manussabhasaya dhammam
desetva rajanam dasahi rajadhammehi ovaditva mahajanam anusasitva arannam pavisitva
@Footnote: 1 Si. yatharuciya varam
Migaganaparivuto vasam kappesi. Rajapi mahasattassa ovade thatva sabbasattanam abhayam
datva danadini punnani katva sugatiparayano ahosi. Tada setthiputto devadatto
ahosi, raja anando, rurumigaraja lokanatho.
      Tassa idhapi hettha vuttanayeneva yatharaham sesaparamiyo niddharetabba. Tatha
idhapi pavivekaramataya janasamsaggam anicchato yutham pahaya ekakaviharo, addharattasamaye
nadiya vuyhamanassa karunam paridevantassa purisassa attassaram sutva sayitatthanato
vutthaya naditiram gantva mahagangaya mahati udakoghe vattamane attano jivitam
pariccajitva otaritva sotam pacchinditva tam purisam attano pitthiyam aropetva
tiram papetva samassasetva phalaphaladini datva parissamavinodanam, puna tam attano
pitthim aropetva arannato niharitva mahamagge otaranam, saram sannayhitva
vijjhissamiti abhimukhe thitassa ranno nibbhayena hutva patimukhameva gantva pathamataram
manussabhasaya alapitva madhurapatisantharakaranam, mittadubbhi papapurisam hantukamam
rajanam dhammakatham katva punapi attano jivitam pariccajitva maranato pamocanam, tassa ca
ranno yathapatinnam dhanadapanam, ranna attano vare diyamane tena sabbasattanam abhayadapanam,
rajananca devinca pamukham katva mahajanassa dhammam desetva danadisu punnesu tesam
patitthapanam, laddhabhayanam miganam ovadam datva manussanam sassakhadanato nivaranam,
pannasannaya ca tassa yavajjakala thavarakarananti evamadayo mahasattassa gunanubhava
vibhavetabbati.
                     Rurumigarajacariyavannana nitthita.
                           -----------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 52 page 169-177. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=52&A=3719&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=52&A=3719&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=224              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=9051              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=11805              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=11805              Contents of The Tipitaka Volume 33 http://84000.org/tipitaka/read/?index_33

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]