ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 52 : PALI ROMAN Cariya.A. (paramatthadi.)

                       2. Somanassacariyavannana
       [7] Punaparam yada homi        indapatthe 2- puruttame
           kamito dayito putto      somanassoti vissuto.
       [8] Silava gunasampanno        kalyanapatibhanava
           vuddhapacayi hirima 3-     sangahesu ca kovido.
@Footnote: 1 khu.cariya. 33/1-10/582-3  2 Si.indapatte, evamuparipi  3 cha.Ma. hirima,
@evamuparipi
       [9] Tassa ranno patikaro       ahosi kuhakatapaso
           aramam malavacchanca 1-   ropayitvana jivatiti. 2-
     #[7] Dutiye indapatthe 3- puruttameti evamnamake nagaravare. Kamitoti
matapituadihi "aho vata eko putto uppajjeyya"ti evam cirakale patthito.
Dayitoti piyayito. Somanassoti vissutoti "somanasso"ti evam pakasanamo.
     #[8]  Silavati dasakusalakammapathasilena ceva acarasilena ca samannagato. Gunasampannoti
saddhabahusaccadigunehi upeto, paripunno va. Kalyanapatibhanavati
tamtamitikattabbasadhanena upayakosallasankhatena ca sundarena patibhanena
samannagato. Vuddhapacayiti matapitaro kule jetthati evam ye jativuddha ye ca
siladigunehi vuddha, tesam apacayanasilo. Hirimati papajigucchanalakkhanaya hiriya
samannagato. Sangahesu ca kovidoti danapiyavacanaatthacariyasamanattatasankhatehi
catuhi sangahavatthuhi yatharaham sattanam sanganhanesu kusalo. Evarupo renussa nama
kururajassa putto somanassoti vissuto yada homiti sambandho.
     #[9]  Tassa ranno patikaroti tena kururajena pati abhikkhanam upakattabbabhavena
patikaro vallabho. Kuhakatapasoti asantagunasambhavanalakkhanena kohannena jivitakappanako
eko tapaso, tassa ranno sakkatabbo ahosi. Aramanti phalaramam, yattha
elalukalabukumbhandatipusadivalliphalani ceva tanduleyyakadisakanca 4- ropiyati.
Malavacchanti jatiatimuttakadipupphagaccham, tena puppharamam dasseti. Ettha ca
aramam katva tattha malavacchanca yathavuttaphalavacchanca ropetva tato laddhadhanam
samharitva thapento jivatiti attho veditabbo.
@Footnote: 1 pali. malagacchanca (sya)  2 khu.cariya. 33/7-9/612  3 Si. indapatte  4 Ma.
@varisakanca
      Tatrayam anupubbikatha:- tada maharakkhito nama tapaso pancasatatapasaparivaro
himavante vasitva lonambilasevanatthaya janapadacarikam caranto indapatthanagaram patva
rajuyyane vasitva sapariso pindaya caranto rajadvaram papuni. Raja isiganam
disva iriyapathe pasanno alankatamahatale nisidapetva panitenaharena parivisitva
"bhante imam vassarattam mama uyyaneyeva vasatha"ti vatva tehi saddhim uyyanam
gantva vasanatthanani karetva pabbajitaparikkhare datva nikkhami. Tato patthaya
sabbepi te rajanivesane bhunjanti.
      Raja pana aputtako putte pattheti, putta nuppajjanti. Vassarattaccayena
maharakkhito "himavantam gamissama"ti rajanam apucchitva ranna katasakkarasammano
nikkhamitva antaramagge majjhanhikasamaye magga okkamma ekassa sandacchayassa 1-
rukkhassa hettha sapariso nisidi. Tapasa katham samutthapesum "raja aputtako, sadhu
vatassa sace rajaputtam labheyya"ti. Maharakkhito tam katham sutva "bhavissati nu kho ranno
putto, udahu no"ti upadharento "bhavissati"ti natva "ma tumhe cintayittha,
ajja paccusakale eko devaputto cavitva ranno aggamahesiya kucchimhi
nibbattissati"ti aha.
      Tam sutva eko kutajatilo "idani rajakulupako bhavissami"ti cintetva
tapasanam gamanakale gilanalayam katva nipajjitva "ehi gacchama"ti vutte
"na sakkomi"ti aha. Maharakkhito tassa nipannakaranam natva "yada sakkosi,
tada agaccheyyasi"ti isiganam adaya himavantameva gato. Kuhako nivattitva
vegena gantva rajadvare thatva "maharakkhitassa upatthakatapaso agato"ti
ranno arocapetva 2- ranna vegena pakkosapito pasadam abhiruyha pannatte
asane nisidi. Raja tam vanditva ekamantam nisinno isinam arogyam pucchitva
"bhante atikhippam nivattittha, kenatthena agatattha"ti aha.
@Footnote: 1 Ma. sampannacchayassa  2 Ma. arocetva
     Maharaja isigano sukhanisinno "sadhu vatassa sace ranno vamsanurakkhako putto
uppajjeyya"ti katham samutthapesi. Aham tam katham sutva "bhavissati nu kho ranno
putto, udahu no"ti dibbacakkhuna olokento "mahiddhiko devaputto cavitva
aggamahesiya sudhammaya kucchimhi nibbattissati"ti disva "ajananta gabbham 1-
naseyyum, acikkhissami tava nan"ti tumhakam kathanatthaya agato, kathitam vo
maya, gacchamahanti. Raja "bhante na sakka gantun"ti hatthatuttho pasannacitto
kuhakatapasam uyyanam netva vasanatthanam samvidahitva adasi. So tato patthaya
rajakule bhunjanto vasati, "dibbacakkhuko"tvevassa namam ahosi.
     Tada bodhisatto tavatimsabhavanato cavitva tattha patisandhim ganhi, jatassa ca
namaggahanadivase "somanasso"ti namam karimsu. So kumarapariharena vaddhati. Kuhakatapasopi
uyyanassa ekapasse nanappakaram supeyyasakanca phalavalliadayo ca ropetva
pannikanam hatthe vikkinanto dhanam samharati. Atha bodhisattassa sattavassikakale ranno
paccanto kupito. So "tata dibbacakkhutapase ma pamajja"ti kumaram paticchapetva
paccantam vupasametum gato.
     [10-13] Athekadivasam kumaro "jatilam passissami"ti uyyanam gantva
kutajatilam ekam gandhikakasavam nivasetva ekam parupitva ubhohi hatthehi dve ghate
gahetva sakavatthusmim udakam sincantam disva "ayam kutajatilo attano samanadhammam
akatva pannikakammam karoti"ti natva "kim karosi pannikagahapatika"ti tam
lajjapetva avanditva eva nikkhami.
     Kutajatilo "ayam idaneva evarupo, paccha `ko janati kim karissati'ti,
idaneva nam nasetum vattati"ti cintetva ranno agamanakale pasanaphalakam
ekamantam khipitva paniyaghatam bhinditva pannasalaya tinani vikiritva sariram
@Footnote: 1 Ma. nam gabbham
Telena makkhetva pannasalam pavisitva sasisam parupitva mahadukkhappatto viya
mance nipajji. Raja agantva nagaram padakkhinam katva nivesanam apavisitvava
"mama samikam dibbacakkhukam passissami"ti pannasaladvaram gantva tam vippakaram
disva "kim nu kho etan"ti anto pavisitva tam nipannakam disva pade parimajjanto
pucchi "kena tvam bhante evam vihethito, kamajja yamalokam nemi, tam me sigham
acikkha"ti.
     Tam sutva kutajatilo nitthunanto utthaya dittho maharaja tvam me, passitva
tayi vissasena aham imam vippakaram patto, tava puttenamhi evam vihethitoti. Tam
sutva raja coraghatake anapesi "gacchatha kumarassa sisam chinditva sarirancassa
khandakhandikam chinditva rathiya rathiyam vikiratha"ti. Te matara alankaritva attano
ange nisidapitam kumaram akaddhimsu "ranna te vadho anatto"ti. Kumaro
maranabhayatajjito matu ankato vutthaya "ranno mam dassetha, santi rajakiccani"ti aha.
Te kumarassa vacanam sutva maretum avisahanta gonam viya rajjuya parikaddhanta
netva ranno dassesum. Tena vuttam:-
     #[10] "tamaham disvana kuhakam       thusarasimva atandulam
           dumamva antosusiram          kadalimva asarakam.
     #[11] Natthimassa satam dhammo       samanna apagato ayam
           hirisukkadhammajahito         jivitavuttikarana.
     #[12] Kupito asi 1- paccanto   atavihi parantihi 2-
           tam nisedhetum gacchanto      anusasi pita mama.
     #[13] Ma pamajja tuvam tata       jatilam uggatapanam 3-
           yadicchakam pavattehi         sabbakamadado hi so"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. ahu, i. ahosi  2 i. aparantihi, evamuparipi  3 pali. jatileuggatapane
@(sya)
     Tattha thusarasimva atandulanti tandulakanehi virahitam thusarasim viya dumamva rukkham
viya anto mahasusiram. Kadalimva asarakam siladisararahitam tapasam 1- aham disva natthi
imassa satam sadhunam jhanadidhammo, kasma? samanna samanabhava silamattatopi
apagato parihino ayam, tatha hi ayam hirisukkadhammajahito pajahitahirisankhatasukkadhammo.
Jivitavuttikaranati "kevalam jivitasseva hetu ayam tapasalingena carati"ti cintesinti
dasseti. Parantihiti paranto paccanto nivasabhuto etesam atthiti parantino,
simantarikavasino, tehi parantihi atavikehi paccantadeso khobhito ahosi, tam
paccantakopam nisedhetum vupasametum gacchanto mama pita kururaja "tata somanassakumara
mayham samikam uggatapanam 2- ghoratapam paramasantindriyam jatilam ma pamajji. Sopi
amhakam sabbakamadado, tasma yadicchakam cittaruciyam tassa cittanukulam pavattehi
anuvattehi"ti tada mam anusasiti dasseti.
      [14] "tamaham gantvanupatthanam     idam vacanamabravim
           kacci te gahapati kusalam      kim va te ahariyatu.
      [15] Tena so kupito asi      kuhako mananissito
           ghatapemi tuvam ajja       rattha pabbajayami va.
      [16] Nisedhayitva paccantam       raja kuhakamabravi
           kacci te bhante khamaniyam 3-  sammano te pavattito.
      [17] Tassa acikkhati papo      kumaro yatha nasiyo
           tassa tam vacanam sutva       anapesi mahipati.
@Footnote: 1 Ma. tam tapasam  2 Si. uggatapam  3 pali. kaccikhamaniyam tava (sya)
       [18] Sisam tattheva chinditva      katvana catukhandikam
            rathiya rathiyam dassetha       sa gati jatilahilita.
       [19] Tattha karanika gantva 1-  canda ludda 2- akaruna
            matu anke nisinnassa      akaddhitva nayanti man"ti.
    #[14] Tamaham gantvanupatthananti pitu vacanam anatikkanto tam kutatapasam
upatthanattham gantva tam sakavatthusmim udakam asincantam disva "panniko ayan"ti
ca natva kacci te gahapati kusalanti gahapati te sarirassa 3- kacci kusalam kusalameva,
tatha hi sakavatthusmim udakam asincasi. Kim va tava hirannam va suvannam va
ahariyatu, tatha hi pannikavuttim anutitthasiti idam vacanam abhasim.
    #[15] Tena so kupito asiti tena maya vuttagahapativadena so mananissito
manam allino kuhako mayham kupito kuddho ahosi. Kuddho ca samano "ghatapemi
tuvam ajja, rattha pabbajayami va"ti aha.
     Tattha tuvam ajjati tvam ajja, idaniyeva ranno agatakaleti attho.
    #[16] Nisedhayitva paccantanti paccantam vupasametva nagaram apavittho
tankhananneva uyyanam gantva kuhakam kuhakatapasam kacci te bhante khamaniyam,
sammano te pavattitoti kumarena te sammano pavattito ahosi.
    #[17] Kumaro yatha nasiyoti yatha kumaro nasiyo nasetabbo
ghatapetabbo, tatha so papo tassa ranno acikkhi. Anapesiti mayham samike
imasmim dibbacakkhutapase sati kim mama na nipphajjati, tasma puttena me attho natthi,
tatopi ayameva seyyoti cintetva anapesi.
@Footnote: 1 pali. tattha te karani gantva (sya)  2 pali. luddha (sya)  3 Si. sariram
    #[18] Kinti? sisam tattheva chinditvati yasmim thane tam kumaram passatha,
tattheva tassa sisam chinditva sarirancassa katvana catukhandikam caturo khande katva
rathiya rathiyam niyanta vithito vithim vikkhipanta dassetha. Kasma? sa gati jatilahilitati
yehi ayam jatilo hilito, tesam jatilahilitanam 1- sa gati sa nipphatti so vipakoti.
Jatilahilitati va jatilahilanahetu sa tassa nipphattiti evancettha attho datthabbo.
    #[19] Tatthati tassa ranno anayam, tasmim va tapasassa paribhave.
Karanikati ghataka, coraghatakati attho. Candati kuruRa. Luddati sudaruna.
Akarunati tasseva vevacanam katam, "akaruna"tipi pali, nikkarunati attho. Matu anke
nisinnassati mama matu sudhammaya deviya ucchange nisinnassa. "nisinnassa"ti
anadare samivacanam. Akaddhitva nayanti manti matara alankaritva attano anke
nisidapitam mam rajanaya me coraghataka gonam viya rajjuya akaddhitva aghatanam
nayanti. Kumare pana niyamane dasiganaparivuta saddhim orodhehi sudhamma devi
nagarapi "mayam niraparadham kumaram maretum na dassama"ti tena saddhimyeva agamamsu.
       [20] "tesaham evamavacam        bandhatam galhabandhanam
            ranno dassetha mam khippam     rajakiriyani atthi me.
       [21] Te mam ranno dassayimsu      papassa papasevino
            disvana tam sannapesim      mamanca vasamanayin"ti.
    #[20] Bandhatam galhabandhananti galhabandhanam bandhantanam tesam karanikapurisanam.
Rajakiriyani atthi meti maya ranno vattabbani rajakiccani atthi. Tasma ranno
dassetha mam khippanti tesam aham evam vacanam avacam.
@Footnote: 1 Ma. jatilahilitanam hilitajatilanam
    #[21] Ranno dassayimsu, papassa papasevinoti attana papasilassa
lamakacarassa kutatapasassa sevanato papasevino ranno mam dassayimsu. Disvana
tam sannapesinti tam mama pitaram kururajanam passitva "kasma mam deva
marapesi"ti vatva tena "kasma ca pana tvam 1- mayham samikam dibbacakkhutapasam
gahapativadena samudacari. Idancidanca vippakaram kari"ti vutte "deva gahapatinneva
`gahapati'ti vadantassa ko mayham doso"ti vatva tassa nanavidhani malavacchani
ropetva pupphapannaphalaphaladini vikkinanam hatthato cassa tani devasikam vikkinantehi
malakarapannikehi saddahapetva "malavatthupannavatthuni upadharetha"ti vatva
pannasalancassa pavisitva pupphadivikkiyaladdham kahapanakabhandikam 2- attano purisehi
niharapetva rajanam sannapesim tassa kutatapasabhavam janapesim. Mamanca
vasamanayinti tena sannapanena "saccam kho pana kumaro vadati, ayam kutatapaso
pubbe appiccho viya hutva idani mahapariggaho jato"ti yatha tasmim nibbinno
mama vase vattati, evam rajanam mama vasamanesim.
     Tato mahasatto "evarupassa balassa ranno santike vasanato himavantam
pavisitva pabbajitum yuttan"ti cintetva rajanam apucchi "na me maharaja idha
vasena attho, anujanatha mam pabbajissami"ti. Raja "tata maya anupadharetvava
te vadho anatto, khama mayham aparadhan"ti mahasattam khamapetva "ajjeva imam rajjam
patipajjahi"ti aha. Kumaro "deva kimatthi manusakesu bhogesu, aham pubbe digharattam
dibbabhogasampattiyo anubhavim, na tatthapi me sango, pabbajissamevaham, na tadisassa
balassa paraneyyabuddhino santike vasami"ti vatva tam ovadanto:-
            "anisamma katam kammam        anavatthaya cintitam
            bhesajjasseva vebhango     vipako hoti papako.
@Footnote: 1 Ma. tatha hi pana tvam  2 Si. kahapanamasakabhandikam
            Nisamma ca katam kammam        sammavatthaya cintitam
            bhesajjasseva sampatti      vipako hoti bhadrako.
                   Alaso gihi kamabhogi na sadhu
                   asannato pabbajito na sadhu
                   raja na sadhu anisammakari
                   yo pandito kodhano tam na sadhu.
            Nisamma khattiyo kayira      nanisamma disampati
            nisammakarino raja        yaso kitti ca vaddhati.
                   Nisamma dandam panayeyya issaro
                   vega katam tappati bhumipala
                   sammapanidhi ca narassa attha
                   ananutappa te bhavanti paccha.
                   Ananutappani hi ye karonti
                   vibhajja kammayatanani loke
                   vinnuppasatthani sukhudrayani
                   bhavanti buddhanumatani tani.
                   Agacchum dovarika khaggabandha 1-
                   kasaviya hantum 2- mamam janinda
                   matunca ankasmimaham nisinno
                   akaddhito sahasa tehi deva.
@Footnote: 1 Si. khaggahattha  2 cha.Ma. hantu
                   Katukam hi sambadham sukiccham patto
                   madhuram piyam jivitam laddha raja
                   kicchenaham ajja vadha pamutto 1-
                   pabbajjamevabhimanohamasmi"ti 2-
imahi gathahi dhammam desesi.
     Tattha anisammati anupadharetva. Anavatthayati avavatthapetva. Vebhangoti
vipatti. Vipakoti nipphatti. Asannatoti asamvuto dussilo. Panayeyyati patthapeyya.
Vegati vegena sahasa. Sammapanidhi cati sammapanidhina, yoniso thapitena cittena
kata narassa attha paccha ananutappa bhavantiti attho. Vibhajjati imani katum
yuttani, imani ayuttaniti evam pannaya vibhajjitva. Kammayatananiti kammani.
Buddhanumataniti panditehi anumatani anavajjani honti. Katukanti dukkham asatam
sambadham sukiccham maranabhayam pattomhi. Laddhati attano nanabalena jivitam labhitva.
Pabbajjamevabhimanoti pabbajjabhimukhacitto evahamasmi.
     Evam mahasattena dhamme desite raja devim amantesi "devi tvam
puttam nivattehi"ti devipi kumarassa pabbajjameva rocesi. Mahasatto matapitaro
vanditva "sace mayham doso atthi, tam khamatha"ti khamapetva mahajanam apucchitva
himavantabhimukho agamasi. Gate ca pana mahasatte mahajano kutajatilam pothetva jivitakkhayam
papesi. Bodhisattopi sanagarehi amaccaparisajjadihi rajapurisehi assumukhehi
anubandhiyamano te nivattesi. Manussesu nivattesu manussavannenagantva
devatahi nito satta pabbatarajiyo atikkamitva himavante vissakammuna nimmitaya
pannasalaya isipabbajjam pabbaji. Tena vuttam:-
       [22] "so mam tattha khamapesi     maharajjam adasi me
            soham tamam dalayitva       pabbajim anagariyan"ti.
@Footnote: 1 pali. kicchenaham ajja vadhaya mutto  2 khu.ja. 27/231-4/356-7
     Tattha tamam dalayitvati kamadinavadassanassa patipakkhabhutam sammohatamam
vidhamitva. Pabbajinti upagacchim. Anagariyanti pabbajjam.
     [23] Idani yadattham tada tam rajissariyam pariccattam, tam dassetum "na me
dessan"ti osanagathamaha. Tassattho vuttanayova.
     Evam pana mahasatte pabbajite yava solasavassakala rajakule paricarikavesena
devatayeva nam upatthahimsu. So tattha jhanabhinnayo nibbattetva brahmalokupago
ahosi. Tada kuhako devadatto ahosi, mata mahamaya, 1- maharakkhitatapaso
sariputtatthero, somanassakumaro lokanatho.
     Tattha yudhanjayacariyayam 2- vuttanayeneva dasa paramiyo niddharetabba. Idhapi
nekkhammaparami atisayavatiti sa eva desanam arulha. Tatha sattavassikakale eva
rajakiccesu samatthata. Tassa tapasassa kutajatilabhavaparigganhanam tena payuttena
ranna vadhe anatte santasabhavo, ranno santikam gantva nananayehi
tassa sadosatam attano ca niraparadhatam mahajanassa majjhe pakasetva ranno ca
paraneyyabuddhitam balabhavanca patthapetva tena khamapitepi tassa santike vasato
rajjissariyato ca samvegmapajjitva nanappakaram yaciyamanenapi hatthagatam rajjasirim 3-
khelapindam viya chaddetva katthaci alaggacittena hutva pabbajanam pabbajitva
pavivekaramena hutva nacirasseva appakasirena jhanabhinnanibbattananti
evamadayo mahasattassa gunanubhava vibhavetabbati.
                     Somanassacariyavannana nitthita.
                           -----------
@Footnote: 1 Ma. matapitaro rajakulani ahesum  2 khu.cariya. 33/1-6/611-2  3 Si. rajissariyam



             The Pali Atthakatha in Roman Book 52 page 215-226. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=52&A=4760&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=52&A=4760&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=230              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=9177              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=11938              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=11938              Contents of The Tipitaka Volume 33 http://84000.org/tipitaka/read/?index_33

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]