ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext book chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 52 : PALI ROMAN Cariya.A. (paramatthadi.)

                         Uddanagathavannana
            yudhanjayo somanasso       ayogharabhisena ca
            sonanando mugapakkho       kapiraja saccasavhayo.
            Vattako maccharaja ca      kanhadipayano isi
            sutasomo pure asi       samo ca ekaraja ca
            upekkhaparami asi       iti vuttam 2- mahesinati.
     "yudhanjayo"tiadika uddanagatha. Tattha bhisenati bhisapadesena mahakancanacariyam 3-
dasseti. Sonanandoti imina sonapanditacariyam 4- dasseti. Tatha mugapakkhoti
@Footnote: 1 ka. buddhabhutaya  2 cha.Ma. vuttham  3 pali. bhimsacariyam (sya)  4 pali.
@sonanandapanditacariyam (sya)
Mugapakkhapadesena temiyapanditacariyam 1- dasseti. Upekkhaparamisisena mahalomahamsacariyam
2- dasseti. Asi iti vuttam mahesinati yatha sariputta tuyham etarahi desitam,
iti evam imina vidhanena mahantanam danaparamiadinam bodhisambharanam esanato mahesina
tada bodhisattabhutena maya vuttham cinnam caritam patipannam asi ahositi attho. Idani
paramiparipuranavasena cirakalappavattitam idha vuttam avuttanca attano dukkarakiriyam
ekajjham katva yadattham sa pavattita, tanca sankhepeneva dassetum:-
            "evam bahuvidham dukkham        sampatti ca bahubbidha
            bhavabhave anubhavitva       patto sambodhimuttaman"ti
gathamaha.
     Tattha evanti imina vuttanayena. Bahuvidham dukkhanti akittipanditadikale
karapannadiaharataya tanca yacakassa datva aharupacchedadina ca bahuvidham
nanappakaram dukkham. Tatha kururajadikale sakkasampattisadisa sampatti ca
bahubbidha. Bhavabhaveti khuddake ceva mahante ca bhave. Bhavabhave va vuddhihayino
anubhavitva bahuvidhehi dukkhehi avihannamano bahuvidhahi ca sampattihi
anakaddhiyamano paramiparipuranapasuto ceva hutva tadanurupam patipattim patipanno
uttamam anuttaram sammasambodhim sabbannutam patto, adhigatosmiti attho.
     Idani yasam paraminam paripuranattham esa dukkarakiriya ciram pavattita, tasam
anavasesato paripunnabhavam tena ca pattabbaphalassa attana adhigatabhavam dassetum:-
            "datva databbakam danam     silam puretva asesato
            nekkhamme paramim gantva   patto sambodhimuttamam.
            Pandite paripucchitva       viriyam katvana uttamam
            khantiya paramim gantva     patto sambodhimuttamam.
@Footnote: 1 pali. mugapakkhacariyam (sya)  2 khu.cariya. 33/119-122/626-7
            Katva dalhamadhitthanam       saccavacanurakkhiya
            mettaya paramim gantva    patto sambodhimuttamam.
            Labhalabhe yasayase      sammananavamanane
            sabbattha samako hutva      patto sambodhimuttaman"ti-
adi vuttam.
     Tattha datva databbakam dananti tada anuttaram sammasambodhim abhisambujjhitum
aggayanapatipadam patipannena mahabodhisattena databbam deyyadhammam bahiram rajjadim
abbhantaram anganayanadim datva pariccajitva tato eva rajjapariccago angapariccago
nayanapariccago puttadarapariccago attapariccagoti pancamahapariccagapariyosanam
danaparamidanaupaparamidanaparamatthaparamippabhedam danam anavasesato sampadetvati
attho. Tattha akittibrahmanakale 1- sankhabrahmanakaleti 2- evamadisu
idha agatesu anagatesu ca visayhasetthikale 3- velamabrahmanakaleti 4-
evamadisupi danaparamiya mahapurisassa puritattabhavanam parimanam nama natthi. Ekantena
panassa sasapanditakale:-
            "bhikkhaya upagatam disva     sakattanam pariccajim
            danena me samo natthi     esa me danaparami"ti
evam attapariccagam karontassa danaparami paramatthaparami nama jata. Itaresu pana
yatharaham paramiupaparamiyo veditabba.
     Silam puretva asesatoti tatha anavasesato kayiko samvaro vacasiko samvaro
kayikavacasiko samvaro indriyasamvaro bhojane mattannuta suvisuddhajivatati evamadikam
bodhisattasilam sampadentena silaparamisilaupaparamisilaparamatthaparamippabhedam puretabbam
@Footnote: 1 khu.cariya. 33/1-10/582-3  2 khu.cariya. 33/11-19/583-4  3 khu.ja.
@27/157-160/116-7  4 an.navaka. 23/10/321
Sabbam silam puretva sammadeva sampadetva. Idhapi silavanagarajakale 1-
campeyyanagarajakaleti 2- evamadisu idha agatesu anagatesu ca mahakapikale 3-
chaddantakaleti 4- evamadisu mahasattassa silaparamiya puritattabhavanam parimanam nama
natthi. Ekantena panassa sankhapalakale:-
            "sulehi vinivijjhante 5-    kottayantepi sattibhi
            bhojaputte na kuppami      esa me silaparami"ti
evam attapariccagam karontassa silaparami paramatthaparami nama jata. Itaresu pana
yatharaham paramiupaparamiyo veditabba.
     Nekkhamme paramim gantvati tatha tividhepi mahabhinikkhamane paramim paramukkamsam
gantva yudhanjayakale 6- somanassakumarakaleti 7- evamadisu idha agatesu anagatesu
ca hatthipalakumarakale 8- maghadevakaleti 9- evamadisu maharajjam pahaya
nekkhammaparamiya puritattabhavanam parimanam nama natthi. Ekantena panassa
culasutasomakale:-
            "maharajjam hatthagatam        khelapindamva chaddayim
            cajato na hoti lagganam      esa me nekkhammaparami"ti 10-
evam nissangataya rajjam chaddetva nikkhamantassa nekkhammaparami paramatthaparami
nama jata. Itaresu pana yatharaham paramiupaparamiyo veditabba.
     Pandite paripucchitvati kim kusalam kim akusalam kim savajjam kim anavajjantiadina
kusaladidhammavibhagam kammakammaphalavibhagam sattanam upakaravaham anavajjakammayatana-
sippayatanavijjatthanadim pandite sappanne paripucchitva. Etena pannaparamim
@Footnote: 1 khu.cariya. 33/1/600, khu.ja. 27/72/18  2 khu.cariya. 33/3/602  3 kapilaraja...
@(sya), kapiraja... (cha.Ma.), khu.cariya. 33/7/619, khu.ja. 27/72/18  4 khu.ja.
@27/514/394  5 pali. vijjhayantepi (sya)  6 khu.cariya. 33/1/611, khu.ja.
@27/460/247  7 khu.cariya. 33/2/612, khu.ja. 27/505/353  8 khu.ja. 27/509/371
@9 Ma.Ma. 13/308/288, khu.ja. 27/9/3  10 abhi.A. 1/78, apadana.A. 1/61
Dasseti. Tattha vidhurapanditakale 1- mahagovindapanditakale 2- kuddalapanditakale 3-
arakapanditakale 4- bodhiparibbajakakale mahosadhapanditakaleti 5- evamadisu
pannaparamiya puritattabhavanam parimanam nama natthi. Ekantena panassa senakapanditakale:-
            "pannaya vicinantoham       brahmanam mocayim dukha
            pannaya me samo natthi     esa me pannaparami"ti 6-
antobhastagatam sappam dassentassa pannaparami paramatthaparami nama jata.
     Viriyam katvana uttamanti sammasambodhim papetum samatthataya uttamam padhanam
viriyanti vividhampi viriyaparamim katva uppadetva. Tattha mahasilavarajakale 7-
pancavudhakumarakale 8- mahavanarindakaleti 9- evamadisu viriyaparamiya
puritattabhavanam parimanam nama natthi. Ekantena panassa mahajanakakale:-
            "atiradassi jalamajjhe       mata 10- sabbeva manusa
            cittassa annatha natthi      esa me viriyaparami"ti 11-
evam mahasamuddam tarantassa viriyaparami paramatthaparami nama jata.
     Khantiya paramim gantvati adhivasanakhantiadi khantiparamukkamsabhavam papento
khantiya paramim paramakotim gantva, khantiparamim sampadetvati attho. Tattha
mahakapikale 12- mahimsarajakale 13- rurumigarajakale 14- dhammadevaputtakaleti 15-
evamadisu khantiparamiya puritattabhavanam parimanam nama natthi. Ekantena panassa
khantivadikale:-
@Footnote: 1 khu.ja. 28/546/266  2 di.maha. 10/305/198, khu.cariya. 33/5/586  3 khu.ja.
@28/70/17  4 khu.ja. 27/169/44  5 khu.ja. 28/54287  6 abhi.A. 1/79  7 khu.ja.
@27/51/13  8 khu.ja. 27/55/14  9 khu.ja. 28/57/14  10 cha.Ma. hata  11 abhi.A. 1/79
@12 khu.cariya. 33/7/619, khu.ja. 27/407/173, 516/405  13 mahisaraja... khu.cariya.
@33/5/604, khu.ja. 27/278/85  14 khu.cariya. 33/6/605, khu.ja. 27/482/284
@15 khu.cariya. 33/8/607-8
             "acetanamva kottente     tinhena pharasuna mamam
             kasiraje na kuppami      esa me khantiparami"ti 1-
evam acetanabhavena viya mahadukkham anubhavantassa khantiparami paramatthaparami nama
jata.
      Katva dalhamadhitthananti kusalasamadanadhitthanam tassa tassa
paramisamadanassa tadupakarakasamadanassa ca adhitthanam dalhataram asithilam katva, tam tam
vatasamadanam anivattibhavena adhitthahitvati attho. Tattha jotipalakale 2- sarabhangakale
3- nemikaleti 4- evamadisu adhitthanaparamiya puritattabhavanam parimanam nama
natthi. Ekantena panassa temiyakumarakale:-
             "matapita na me dessa  atta me na ca dessiyo
             sabbannutam piyam mayham        tasma vatamadhitthahin"ti
evam jivitam pariccajitva vatam adhitthahantassa adhitthanaparami paramatthaparami nama jata.
      Saccavacanurakkhiyati saccavacam anurakkhitva jivitantarayepi anariyavoharam gutham
viya jigucchanto pariharitva sabbaso avisamvadibhavam rakkhitva. Tattha kapirajakale 5-
saccatapasakale 6- maccharajakaleti 7- evamadisu saccaparamiya puritattabhavanam parimanam
nama natthi. Ekantena panassa mahasutasomakale:-
             "saccavacam anurakkhanto     cajitva mama jivitam
             mocesim ekasatam khattiye    esa me saccaparami"ti 8-
evam jivitam cajitva saccam anurakkhantassa saccaparami paramatthaparami nama jata.
@Footnote: 1 abhi.A. 1/79  2 Ma.Ma. 13/282-92/258-67  3 khu.ja. 27/522/431-39
@4 khu.cariya. 33/6/587, khu.ja. 28/541/166-87  5 khu.cariya. 33/7/619, khu.ja.
@27/407/173,516,405  6 khu.cariya. 33/8/620  7 khu.cariya. 33/10/621-2  8 abhi.A.
@1/79
      Mettaya paramim gantvati sabbasattesu anodhiso hitupasamharalakkhanaya
mettaya paramim paramukkamsatam patva. Tattha culadhammapalakale 1- mahasilavarajakale
samapanditakaleti 2- evamadisu mettaparamiya puritattabhavanam parimanam nama natthi.
Ekantena panassa suvannasamakale:-
             "na mam koci uttasati       napiham bhayami kassaci
             mettabalenupatthaddho      ramami pavane tada"ti 3-
evam jivitampi anoloketva mettayantassa mettaparami paramatthaparami nama jata.
      Sammananavamananeti sakkaccam pujasakkaradina sammanane otthubhanadina 4-
avamanane ca sabbattha lokadhamme samako samacitto nibbikaro hutva uttamam
anuttaram sabbannutam adhigatosmiti attho. Tattha mahavanarindakale kasirajakale
khemabrahmanakale atthisenaparibbajakakaleti 5- evamadisu upekkhaparamiya
puritattabhavanam parimanam nama natthi. Ekantena panassa mahalomahamsakale:-
             "susane seyyam kappemi    chavatthikam upanidhaya 6-
             gamandala upagantva     rupam dassentinappakan"ti 7-
evam gamadarakesu otthubhanadihi ceva malagandhupaharadihi ca sukhadukkham
uppadentesupi upekkham anativattantassa upekkhaparami paramatthaparami nama
jata. Iti bhagava:-
             "evam bahubbidham dukkham       sampatti ca bahubbidha 8-
             bhavabhave anubhavitva       patto sambodhimuttaman"ti
@Footnote: 1 khu.ja. 27/358/130  2 khu.cariya. 33/13/625, khu.ja. 28/540/154  3 abhi.A. 1/80,
@khu.cariya. 33/113/625  4 Si. nitthubhanadina  5 khu.ja. 27/403/169
@6 cha.Ma. upanidhayaham  7 abhi.A. 1/80  8 pali. sampattinca bahuvidham (sya)
Sammasambodhim adhigantum imasmim bhaddakappe attana katam dukkaracariyam sankhepeneva
vatva puna:-
             "datva databbakam danam     silam puretva asesato
             nekkhamme paramim gantva   patto sambodhimuttamam.
             Pandite paripucchitva       viriyam katvana uttamam 1-
             khantiya paramim gantva     patto sambodhimuttamam.
             Katva dalhamadhitthanam       saccavacanurakkhiya
             mettaya paramim gantva    patto sambodhimuttamam.
             Labhalabhe yasayase      sammananavamanane
             sabbattha samako hutva      patto sambodhimuttaman"ti
attana sammadeva paripurita dasa paramiyo dasseti.
                         ---------------
@Footnote: 1 cha.Ma. muttamam
                            Pakinnakakatha
      tasmim pana thane thatva mahabodhiyanapatipattiyam ussahajatanam kulaputtanam
bodhisambharesu nanappakarakosallattham sabbaparamisu pakinnakakatha kathetabba.
      Tatridam panhakammam:- ka paneta paramiyo? kenatthena paramiyo?
Katividha ceta? ko tasam kamo? kani lakkhanarasapaccupatthanapadatthanani?
Ko paccayo? ko sankileso? kim vodanam? ko patipakkho? ka patipatti?
Ko vibhago? ko sangaho? ko sampadanupayo? kittakena kalena sampadanam?
Ko anisamso? kim cetasam phalanti?
      Tatridam vissajjanam:- ka paneta paramiyoti? tanhamanaditthihi 1- anupahata
Karunupayakosallapariggahita danadayo guna paramiyo.
      Kenatthena paramiyoti? danasiladigunavisesayogena sattuttamataya parama
Mahasatta bodhisatta, tesam bhavo kammam va parami, danadikiriya. Atha va paratiti 2-
paramo, danadigunanam purako palako cati bodhisatto, paramassa 3- ayam, paramassa va
bhavo, kammam va parami, danadikiriyava. Atha va param sattam attani mavati
bandhati gunavisesayogena, param va adhikataram majjati sujjhati sankilesamalato, param va
settham nibbanam visesena mayati gacchati, param va lokam pamanabhutena nanavisesena
idhalokam viya munati paricchindati. Param va ativiya siladigunaganam attano santane
minoti pakkhipati, param va attabhutato dhammakayato annam patipakkham va tadanatthakaram
kilesacoraganam minati himsatiti paramo, mahasatto. Paramassa ayantiadi vuttanayena
yojetabbam. Pare va nibbane majjati sujjhati satte ca sodheti, tattha va
satte mavati bandhati yojeti, tam vamayati gacchati gameti ca, munati va tam
@Footnote: 1 Ma.tanhamanadihi  2 Si.,Ma. puretiti  3 Si. bodhisatto paramo
Yathavato, tattha va satte marati bandhati yojeti, tam va mayati gacchati gameti ca,
munati va tam yathavato, tattha va satte minoti pakkhipati, kilesarayo va
sattanam tattha minati himsatiti parami, mahapuriso. Tassa bhavo kammam va
paramita, danadikiriyava. Imina nayena paramisaddattho veditabbo.
      Katividhati? sankhepato dasavidha, ta pana paliyam sarupato agatayeva.
Yathaha:-
             "vicinanto tada dakkhim      pathamam danaparamim
             pubbakehi mahesihi         anucinnam mahapathan"ti- 1-
adi. Yatha caha 2- "kati nu kho bhante buddhakaraka dhamma? dasa kho sariputta
buddhakaraka dhamma, katame dasa? danam kho sariputta buddhakarako dhammo, silam
nekkhammam panna viriyam khanti saccam adhitthanam metta upekkha buddhakarako dhammo,
ime kho sariputta dasa buddhakaraka dhamma"ti. Idamavoca bhagava idam vatva
sugato athaparam etadavoca sattha:-
             "danam silanca nekkhammam     panna viriyena pancamam 3-
             khanti saccamadhitthanam        mettupekkhati te dasa"ti. 4-
      Keci pana "../../bdpicture/chabbidha"ti vadanti, tam etasam sangahavasena vuttam. So pana
sangaho parato avi bhavissati.
      Ko tasam kamoti ettha kamoti desanakkamo, so ca pathamasamadanahetuko,
samadanam pavicayahetukam, 5- iti yatha adimhi pavicita samadinna ca, tatha desita.
Tattha danam silassa bahupakaram sukarancati tam adimhi vuttam. Danam 6- silapariggahitam
@Footnote: 1 Si., Ma. asevitanisevitam, khu.buddha. 33/116/459  2 Ma. aparampi vuttam  3 pali.
@pannaviriyanca kidisam (sya)  4 pali. mettupekkha ca kidisa, khu.buddha.
@33/76/446 (sya)  5 Si. paricayahetukam  6 Ma.apica danam
Mahapphalam hoti mahanisamsanti dananantaram silam vuttam. Silam nekkhammapariggahitam,
nekkhammam pannapariggahitam, panna viriyapariggahita, viriyam khantipariggahitam,
khanti saccapariggahita. Saccam adhitthanapariggahitam, adhitthanam mettapariggahitam,
metta upekkhapariggahita mahapphala hoti mahanisamsati mettanantaramupekkha vutta.
Upekkha pana karunapariggahita karuna ca upekkhapariggahitati veditabba. Katham
pana mahakarunika bodhisatta sattesu upekkhaka hontiti? "upekkhitabbayuttesu
kanci kalam upekkhaka honti, na pana sabbattha sabbada ca"ti keci. Apare pana
"na sattesu upekkhaka, sattakatesu pana vippakaresu upekkhaka honti"ti.
      Aparo nayo:- pacurajanesupi pavattiya sabbasattasadharanatta appaphalatta
sukaratta ca adimhi danam vuttam. Sisena dayakapatiggahakasuddhito paranuggaham
vatva parapilanivattivacanato kiriyadhammam vatva akiriyadhammavacanato bhogasampattihetum
vatva bhavasampattihetuvacanato ca danassa anantaram silam vuttam. Nekkhammena
silasampattisiddhito kayavacisucaritam vatva manosucaritavacanato visuddhasilassa sukheneva
jhanasamijjhanato kammaparadhappahanena payogasuddhim vatva kilesaparadhappahanena
asayasuddhivacanato vitikkamappahanena cittassa 1- pariyutthanappahanavacanato ca silassa
anantaram nekkhammam vuttam. Pannaya nekkhammassa siddhiparisuddhito jhanabhavena
pannabhavavacanato "samadhipadatthana hi panna, pannapaccupatthano ca samadhi. "
Samathanimittam vatva upekkhanimittavacanato parahitajjhanena parahitakaranupayakosallavacanato
ca nekkhammassa anantaram panna vutta. Viriyarambhena pannakiccasiddhito
sattasunnatadhammanijjhanakkhantim vatva sattahitaya arambhassa acchariyatavacanato 2-
upekkhanimittam vatva paggahanimittavacanato nisammakaritam vatva utthanavacanato
ca "nisammakarino hi utthanam phalavisesamavahati"ti pannaya anantaram viriyam
vuttam.
@Footnote: 1 Si. vitikkamappahane thitassa  2 Si. amacchariyatavacanato
      Viriyena titikkhasiddhito "viriyava hi araddhaviriyatta sattasankharehi
upanitam dukkham abhibhuyya viharati. "viriyassa titikkhalankarabhavato "viriyavato hi
titikkha sobhati. "paggahanimittam vatva samathanimittavacanato accarambhena
uddhaccadosappahanavacanato "dhammanijjhanakkhantiya hi uddhaccadoso pahiyati ".
Viriyavato sataccakaranavacanato "khantibahulo hi anuddhato sataccakari hoti. "appamadavato
parahitakiriyarambhe paccupakaratanhabhavavacanato "yathavato dhammanijjhane hi sati tanha na
hoti. " Parahitarambhe paramepi parakatadukkhasahanatavacanato ca viriyassa anantaram khanti
vutta. Saccena khantiya ciradhitthanato apakarino apakarakhantim vatva tadupakarakarane
avisamvadavacanato khantiya apavadavacavikampanena bhutavaditaya avijahanavacanato
sattasunnatadhammanijjhanakkhantim vatva tadupabruhitannanasaccavacanato ca khantiya
anantaram saccam vuttam.
      Adhitthanena saccasiddhito "acaladhitthanassa hi virati sijjhati. "avisamvaditam
vatva tattha acalabhavavacanato "saccasandho hi danadisu patinnanurupam niccalova
pavattati. "nanasaccam vatva sambharesu pavattinijjhapanavacanato 1- "yathabhutananava hi
bodhisambhare adhitthati, te ca nitthapeti patipakkhehi akampiyabhavato"ti saccassa
anantaram adhitthanam vuttam. Mettaya parahitakaranasamadanadhitthanasiddhito adhitthanam
vatva hitupasamharavacanato "bodhisambhare hi adhititthamano mettavihari hoti. "
Acaladhitthanassa samadanavikopanena samadanasambhavato ca adhitthanassa anantaram
metta vutta. Upekkhaya mettavisuddhito sattesu hitupasamharam vatva tadaparadhesu
udasinatavacanato mettabhavanam vatva tannissandabhavanavacanato hitakamasattepi
upekkhakoti acchariyagunatavacanato ca mettaya anantaram upekkha vuttati evametasam
kamo veditabbo.
@Footnote: 1 cha.Ma. pavattinittha...
      Kani lakkhanarasapaccupatthanapadatthananiti ettha avisesena tava sabbapi
paramiyo paranuggahalakkhana, paresam upakarakaranarasa, avikampanarasa va,
hitesitapaccupatthana, buddhattapaccupatthana va, mahakarunapadatthana,
karunupayakosallapadatthana va.
      Visesena pana yasma karunupayakosallapariggahita attupakaranapariccagacetana
danaparamita, karunupayakosallapariggahitam kayavacisucaritam atthato
akattabbaviratikattabbakaranacetanadayo ca silaparamita, karunupayakosallapariggahito
adinavadassanapubbangamo kamabhavehi nikkhamanacittuppado nekkhammaparamita,
karunupayakosallapariggahito dhammanam samannavisesalakkhanavabodho pannaparamita,
karunupayakosallapariggahito kayacittehi parahitarambho viriyaparamita,
karunupayakosallapariggahitam sattasankharaparadhasahanam adosappadhano
tadakarappavattacittuppado khantiparamita, karunupayakosallapariggahitam
viraticetanadibhedam avisamvadanam saccaparamita, karunupayakosallapariggahitam
acalasamadanadhitthanam tadakarappavatto cittuppado adhitthanaparamita,
karunupayakosallapariggahito lokassa hitasukhupasamharo atthato abyapado
mettaparamita, karunupayakosallapariggahita anunayapatighaviddhamsani itthanitthesu
sattasankharesu samappavatti upekkhaparamita.
      Tasma pariccagalakkhana danaparami, deyyadhamme lobhaviddhamsanarasa,
anasattipaccupatthana, bhavavibhavasampattipaccupatthana va,
pariccajitabbavatthupadatthana. Silanalakkhana silaparami, samadanalakkhana patitthanalakkhana
cati vuttam hoti. Dussilyaviddhamsanarasa, anavajjarasa va, soceyyapaccupatthana,
hirottappapadatthana. Kamato ca bhavato ca nikkhamanalakkhana nekkhammaparami,
tadadinavavibhavanarasa, tato eva vimukhabhavappaccupatthana, samvegapadatthana.
Yathasabhavapativedhalakkhana pannaparami, akkhalitapativedhalakkhana va
kusalissasakhittausupativedho
Viya, visayobhasanarasa padipo viya, asammohapaccupatthana arannagatasudesiko viya,
samadhipadatthana. Catusaccapadatthana va. Ussahalakkhana viriyaparami, upatthambhanarasa,
asamsidanapaccupatthana, viriyarambhavatthupadatthana, samvegapadatthana va. Khamanalakkhana
khantiparami, itthanitthasahanarasa, adhivasanapaccupatthana, avirodhapaccupatthana va,
yathabhutadassanapadatthana. Avisamvadanalakkhana saccaparami, yathasabhavavibhavanarasa,
sadutapaccupatthana, soraccapadatthana. Bodhisambharesu adhitthanalakkhana
adhitthanaparami, tesam patipakkhabhibhavanarasa, tattha acalatapaccupatthana,
bodhisambharapadatthana. Hitakarappavattilakkhana mettaparami, hitupasamhararasa,
aghatavinayarasa va, sommabhavapaccupatthana, sattanam manapabhavadassanapadatthana.
Majjhattakarappavattilakkhana upekkhaparami, samabhavadassanarasa,
patighanunayavupasamapaccupatthana, kammassakatapaccavekkhanapadatthana.
      Ettha ca karunupayakosallapariggahitata danadinam pariccagadilakkhanassa
visesanabhavena vattabba. Karunupayakosallapariggahitani hi danadini
bodhisattasantane pavattani danadiparamiyo nama honti.
      Ko paccayoti? abhiniharo tava paraminam paccayo. Yo hi ayam:-
             "manussattam lingasampatti     hetu sattharadassanam
             pabbajja gunasampatti       adhikaro ca chandata
             atthadhammasamodhana        abhiniharo samijjhati"ti 1-
evam vutto atthadhammasamodhanasampadito "tinno tareyyam mutto moceyyam danto
dameyyam santo sameyyam assattho assaseyyam parinibbuto parinibbapeyyam suddho
@Footnote: 1 abhi.A. 1/76 udana.A. 137
Sodheyyam buddho bodheyyan"tiadinayappavatto abhiniharo, so avisesena sabbaparaminam
paccayo. Tappavattiya hi uddham paraminam pavicayupatthanasamadanadhitthananipphattiyo
mahapurisanam sambhavanti.
      Tattha manussattanti manussattabhavo. Manussattabhaveyeva hi thatva buddhattam
patthentassa patthana samijjhati, na nagasupannadijatisu thitassa, kasmati ce?
buddhabhavassa ananucchavikabhavato.
      Lingasampattiti manussattabhave thitassapi purisasseva patthana samijjhati, na
itthiya na pandakanapumsakaubhatobyanjanakanam va samijjhati, kasmati ce?
yathavuttakaranato lakkhanaparipuriya abhavato ca. Vuttanhetam "atthanametam bhikkhave
anavakaso, yam itthi araham assa sammasambuddho"ti 1- vittharo. Tasma
manussajatikassapi itthilinge thitassa pandakadinam va patthana na samijjhati.
      Hetuti upanissayasampatti. Manussapurisassapi hi upanissayasampannasseva
hetusampattiya patthana samijjhati, na itarassa.
      Sattharadassananti satthusammukhibhavo. Dharamanakabuddhasseva hi santike
patthentassa patthana samijjhati, parinibbute pana bhagavati cetiyassa santike va
bodhimule va patimaya va paccekabuddhasavakanam va santike patthana na samijjhati,
kasma? adhikarassa balavabhavabhavato. Buddhanam eva pana santike patthana
samijjhati, ajjhasayassa ularabhavena tadadhikarassa balavabhavapattito.
      Pabbajjati buddhassa bhagavato santike patthentassapi kammakiriyavadisu
tapasesu va bhikkhusu va pabbajitasseva patthana samijjhati, no gihilinge thitassa,
kasma? buddhabhavassa ananucchavikabhavato. Pabbajita eva hi mahabodhisatta
@Footnote: 1 Ma.u. 14/130/115, an.ekaka. 20/279/29, abhi.vi. 35/809/410
Sammasambodhim adhigacchanti, na gahatthabhuta, tasma panidhanakale ca pabbajjalingam
eva hi yuttarupam kinca 1- gunasampattiadhitthanabhavato.
      Gunasampattiti abhinnadhigunasampada. Pabbajitassapi hi atthasamapattilabhino
pancabhinnasseva patthana samijjhati. Na yathavuttagunasampattiya virahitassa,
kasma? paramipavicayassa asamatthabhavato, upanissayasampattiya abhinnasampattiya
ca samannagatatta mahapurisa katabhinihara sayameva parami paricetum samattha honti.
      Adhikaroti adhiko upakaro. Yathavuttagunasampannopi hi yo attano jivitampi
buddhanam pariccajitva tasmim kale adhikam upakaram karoti, tasseva abhiniharo
samijjhati, na itarassa.
      Chandatati kattukamatakusalacchando. Yassa hi yathavuttadhammasamannagatassa
buddhakarakadhammanam atthaya mahanto chando mahati patthana mahati kattukamata atthi.
Tasseva samijjhati, na itarassa.
      Tatridam chandamahantataya opammam:- yo sakalacakkavalagabbham ekodakibhutam
attano bahubaleneva uttaritva param gantum samattho, so buddhattam papunatiti
sutva tam dukkarato adahanto "aham tam uttaritva param gamissami"ti chandajato
hoti, na tattha sankocam apajjati. Tatha yo sakalacakkavalam vitaccikanam vigatadhumanam
angaranam puram padehi akkamanto atikkamitva parabhagam papunitum samattho .pe. Na
tattha sankocam apajjati. Tatha yo sakalacakkavalam sattisulehi sunisitaphalehi nirantaram
akinnam padehi akkamanto atikkamitva .pe. Na tattha sankocam apajjati.
Tatha yo sakalacakkavalam nirantaram ghanavelugumbasanchannam kantakalatavanagahanam
vinivijjhitva parabhagam gantum samattho .pe. Na tattha sankocam apajjati. Tatha yo
"cattari asankhyeyyani satasahassanca kappe niraye paccitva buddhattam
pattabban"ti
@Footnote: 1 Si. kinci
Sutva tam dukkarato adahanto "aham tattha paccitva buddhattam papunissami"ti
chandajato hoti, na tattha sankocam apajjatiti evamadina nayena ettha chandassa
mahantabhavo veditabbo.
      Evam atthangasamannagato panayam abhiniharo atthato tesam atthannam anganam
samodhanena tathapavatto cittuppadoti veditabbo. So sammadeva sammasambodhiya
panidhanalakkhano, "aho vataham anuttaram sammasambodhim abhisambujjheyyam, sabbasattanam
hitasukham nipphadeyyan"ti evamadipatthanaraso, bodhisambharahetubhavapaccupatthano,
mahakarunapadatthano, upanissayasampattipadatthano va. Acinteyyam buddhabhumim
aparimanam sattalokahitanca arabbha pavattiya sabbabuddhakarakadhammamulabhuto
paramabhaddako paramakalyano aparimeyyappabhavo punnavisesoti datthabbo.
      Yassa ca uppattiya saheva mahapuriso mahabodhiyanapatipattim otinno nama hoti
niyatabhavasamadhigamanato tato anivattanasabhavatta bodhisattoti samannam patilabhati, sabbabhavena
sammasambodhiyam samasattamanasata bodhisambharasikkhasamatthata cassa santitthati.
Yathavuttabhiniharasamijjhanena hi mahapurisa sabbannutannanadhigamanapubbalingena
sayambhunanena sammadeva sabbaparamiyo pavicinitva samadaya anukkamena paripurenti.
Tatha katamahabhiniharo hi sumedhapandito patipajji. Yathaha:-
             "handa buddhakare dhamme     vicinami ito cito
             uddham adho dasa disa       yavata dhammadhatuya
             vicinanto tada dakkhim       pathamam danaparamin"ti 1-
vittharo. Tassa ca abhiniharassa cattaro paccaya cattaro hetu cattari ca
balani veditabbani.
@Footnote: 1 khu.buddha. 33/115/459
      Tattha katame cattaro paccaya? idha mahapuriso passati tathagatam mahata
buddhanubhavena acchariyabbhutam patihariyam karontam, tassa tam nissaya tam arammanam
katva mahabodhiyam cittam santitthati "mahanubhava vatayam dhammadhatu yassa
suppatividdhatta bhagava evam acchariyabbhutadhammo acinteyyanubhavo ca"ti. So tameva
mahanubhavadassanam nissaya tam paccayam katva sambodhiyam adhimuccanto tattha cittam
thapeti. Ayam pathamo paccayo mahabhiniharaya.
      Na heva kho passati tathagatassa yathavuttam mahanubhavatam, api ca kho sunati
"ediso ca ediso ca bhagava"ti. So tam nissaya tam paccayam katva sambodhiyam
adhimuccanto tattha cittam thapeti. Ayam dutiyo paccayo mahabhiniharaya.
      Na heva kho passati tathagatassa yathavuttam mahanubhavatam, napi tam parato
sunati, api ca kho tathagatassa dhammam desentassa "dasabalasamannagato bhikkhave
tathagato"tiadina 1- buddhanubhavapatisamyuttam dhammam sunati, so tam nissaya tam
paccayam katva sambodhiyam adhimuccanto tattha cittam thapeti. Ayam tatiyo paccayo
mahabhiniharaya.
      Na heva kho passati tathagatassa yathavuttam mahanubhavatam, napi tam parato sunati,
napi tathagatassa dhammam sunati, api ca kho ularajjhasayo kalyanadhimuttiko "ahametam
buddhavamsam buddhatantim buddhapavenim buddhadhammatam paripalessami"ti yavadeva dhammam eva
sakkaronto garukaronto manento pujento dhammam apacayamano tam nissaya tam
paccayam katva sambodhiyam adhimuccanto tattha cittam thapeti. Ayam catuttho paccayo
mahabhiniharaya.
      Tattha katame cattaro hetu mahabhiniharaya? idha mahapuriso pakatiya
Upanissayasampannova hoti purimakesu buddhesu katadhikaro. Ayam pathamo hetu
@Footnote: 1 sam.ni. 16/21/27-8
Mahabhiniharaya. Puna caparam mahapuriso pakatiya karunajjhasayo hoti karunadhimutto
sattanam dukkham apanetukamo api ca attano kayajivitam pariccajitva. Ayam dutiyo
hetu mahabhiniharaya. Puna caparam mahapuriso sakalatopi vattadukkhato sattahitaya ca
dukkaracariyato sucirampi kalam ghatento vayamanto anibbinno hoti anutrasi yava
icchitatthanipphatti. Ayam tatiyo hetu mahabhiniharaya. Puna caparam mahapuriso
kalyanamittasannissito hoti, yo ahitato nivareti hite patitthapeti. Ayam catuttho
hetu mahabhiniharaya.
      Tatrayam mahapurisassa upanissayasampada:- ekantenevassa yatha ajjhasayo
sambodhininno hoti sambodhipono sambodhipabbharo, tatha sattanam hitacariya, yato
canena purimabuddhanam santike sambodhiya panidhanam katam hoti manasa vacaya ca
"ahampi ediso sammasambuddho hutva sammadeva sattanam hitasukham nipphadeyyan"ti.
Evam sampannupanissayassa panassa imani upanissayasampattiya lingani bhavanti yehi
samannagatassa savakabodhisattehi ca paccekabodhisattehi ca mahaviseso mahantam
nanakaranam pannayati indriyo patipattito kosallato ca. Idha upanissayasampanno
mahapuriso yatha visadindriyo hoti visadanano, na tatha itare. Parahitaya
patipanno hoti, na attahitaya. Tatha hi so yatha bahujanahitaya bahujanasukhaya
lokanukampaya atthaya hitaya sukhaya devamanussanam patipajjati, na tatha itare.
Tattha ca kosallam avahati thanuppattikapatibhanena thanathanakusalataya ca.
      Tatha mahapuriso pakatiya danajjhasayo hoti danabhirato, sati deyyadhamme
deti eva, na danato sankocam apajjati, satatam samitam samvibhagasilo hoti, padumitova
deti adarajato, na udasinacitto, mahantampi danam datva na ca danena santuttho
hoti, pageva appam, paresanca ussaham janento dane vannam bhasati, danapatisamyuttam
dhammakatham karoti, anne ca paresam dente disva attamano hoti, bhayatthanesu ca
paresam abhayam detiti evamadini danajjhasayassa mahapurisassa danaparamiya lingani.
      Tatha panatipatadihi papadhammehi hiriyati ottappati, sattanam avihethanajatiko
hoti sorato sukhasilo asatho amayavi ujujatiko suvaco sovacassakaraniyehi
dhammehi samannagato mudujatiko atthaddho anatimani, parasantakam nadiyati antamaso
tinasalakam upadaya, attano hatthe nikkhittam inam va gahetva param na visamvadeti,
parasmim va attano santake byamulhe vissarite va tam sannapetva patipadeti
yatha tam na parahatthagatam hoti, aloluppo hoti, parapariggahesu papakam cittampi na
uppadeti, itthibyasanadini durato parivajjeti, saccavadi saccasandho bhinnanam
sandhata sahitanam anuppadata piyavadi mihitapubbangamo pubbabhasi atthavadi
dhammavadi anabhijjhalu abyapannacitto aviparitadassano  kammassakatananena
saccanulomikananena katannu katavedi vuddhapacayi suvisuddhajivo dhammakamo parepi
dhamme samadapeta sabbena sabbam akiccato satte nivareta kiccesu patitthapeta
attana ca tattha kicce yogam 1- apajjita, katva va pana sayam akattabbam sighanneva
tato pativirato hotiti evamadini silajjhasayassa mahapurisassa silaparamiya lingani.
      Tatha mandakileso hoti mandanivarano pavivekajjhasayo avikkhepabahulo, na
tassa papaka vitakka cittam anvassavanti, vivekagatassa cassa appakasireneva cittam
samadhiyati, amittapakkhepi tuvatam mettacittata santitthati, pageva itarasmim, satima ca
hoti cirakatampi cirabhasitampi sarita anussarita, medhavi ca hoti dhammojapannaya
samannagato, nipako ca hoti tasu tasu itikattabbatasu, araddhaviriyo ca hoti
sattanam hitakiriyasu, khantibalasamannagato ca hoti sabbasaho, acaladhitthano ca hoti
dalhasamadano, ajjhupekkhako ca hoti upekkhathaniyesu dhammesuti evamadini
mahapurisassa nekkhammajjhasayadinam vasena nekkhammaparamiadinam lingani veditabbani.
@Footnote: 1 Ma. voyogam
Evametehi bodhisambharalingehi samannagatassa mahapurisassa yam vuttam "mahabhiniharaya
kalyanamittasannissayo hetu"ti, tatridam sankhepato kalyanamittalakkhanam:-
idha kalyanamitto saddhasampanno hoti silasampanno sutasampanno
cagasampanno viriyasampanno  satisampanno samadhisampanno pannasampanno. Tattha
saddhasampattiya saddahati tathagatassa bodhim kammaphalanca, tena sammasambodhiya
hetubhutam sattesu hitesitam na pariccajati, silasampattiya sattanam piyo hoti manapo
garu bhavaniyo codako papagarahi vatta vacanakkhamo, sutasampattiya sattanam
hitasukhavaham gambhiram dhammakatham katta hoti, cagasampattiya appiccho hoti santuttho
pavivitto asamsattho, viriyasampattiya araddhaviriyo hoti sattanam hitapatipattiyam,
satisampattiya upatthitasati hoti anavajjadhammesu, samadhisampattiya avikkhitto hoti
samahitacitto, pannasampattiya aviparitam pajanati, so satiya kusalakusalanam dhammanam
gatiyo samanvesamano pannaya sattanam hitahitam yathabhutam janitva samadhina tattha
ekaggacitto hutva viriyena ahita satte nisedhetva hite niyojeti. Tenaha:-
             "piyo garu bhavaniyo       vatta ca vacanakkhamo
             gambhiranca katham katta       no catthane niyojako"ti. 1-
      Evam gunasamannagatanca kalyanamittam upanissaya mahapuriso attano
upanissayasampattim sammadeva pariyodapeti. Suvisuddhasayapayogo ca hutva catuhi balehi
samannagato na cireneva atthange samodhanetva mahabhiniharam karonto bodhisattabhave
patitthahati anivattidhammo niyato sambodhiparayano.
      Tassimani cattari balani. Ajjhattikabalam ya sammasambodhiyam attasannissaya
dhammagaravena abhiruci ekantaninnajjhasayata, yaya mahapuriso attadhipati
lajjapassayo 2- abhiniharasampanno ca hutva paramiyo puretva
@Footnote: 1 ka. niyojaye, an. sattaka. 23/37/29  2 Si. lajjajjhasayo
Sammasambodhim papunati. Bahirabalam ya sammasambodhiyam parasannissaya
abhiruci ekantaninnajjhasayata, yaya mahapuriso lokadhipati manapassayo
abhiniharasampanno ca hutva paramiyo puretva sammasambodhim papunati.
Upanissayabalam ya sammasambodhiyam upanissayasampattiya abhiruci
ekantaninnajjhasayata, yaya mahapuriso tikkhindriyo visadadhatuko satisannissayo
abhiniharasampanno ca hutva paramiyo puretva sammasambodhim papunati. Payogabalam
ya sammasambodhiyam tajja payogasampada sakkaccakarita sataccakarita, yaya
mahapuriso visuddhapayogo nirantarakari abhiniharasampanno ca hutva paramiyo
puretva sammasambodhim papunati.
      Evamayam catuhi paccayehi catuhi hetuhi catuhi ca balehi sampannasamudagamo
atthangasamodhanasampadito abhiniharo paraminam paccayo mulakaranabhavato, yassa ca
pavattiya mahapurise cattaro acchariya abbhuta dhamma patitthahanti, sabbasattanikayam
attano orasaputtam viya piyacittena parigganhati. Na cassa cittam puttasankilesavasena
sankilissati. Sattanam hitasukhavaho cassa ajjhasayo payogo ca hoti. Attano
ca buddhakarakadhamma uparupari vaddhanti paripaccanti ca, yato ca mahapuriso ularatamena
punnabhisandena kusalabhisandena pavattiya 1- paccayena sukhassaharena samannagato
sattanam dakkhineyyo uttamagaravatthanam asadisam punnakkhettanca hoti. Evamanekaguno
anekanisamso mahabhiniharo paraminam paccayoti veditabbo.
      Yatha ca abhiniharo, evam mahakaruna upayakosallanca. Tattha upayakosallam
nama danadinam bodhisambharabhavassa nimittabhuta panna, yahi mahakarunupayakosallatahi
mahapurisanam attasukhanirapekkhata nirantaram parahitakaranapasutata sudukkarehipi
mahabodhisattacaritehi visadabhavo pasadasambuddhidassanasavananussaranakalesupi
sattanam hitasukhappatilabhahetubhavo ca sampajjati. Tatha hissa pannaya
@Footnote: 1 Ma. pavaddhiya
Buddhabhavasiddhi, karunaya buddhakammasiddhi, pannaya sayam tarati, karunaya pare tareti,
pannaya paradukkham parijanati, karunaya paradukkhapatikaram arabhati, pannaya ca
dukkhe nibbindati, karunaya dukkham sampaticchati, tatha pannaya nibbanabhimukho
hoti, karunaya vattam papunati, tatha karunaya samsarabhimukho hoti, pannaya
tatra nabhiramati, pannaya ca sabbattha virajjati, karunanugatatta na ca na sabbesam
anuggahaya pavatto, karunaya sabbepi anukampati, pannanugatatta na ca na sabbattha
virattacitto, pannaya ca ahamkaramamamkarabhavo, karunaya alasiyadinatabhavo, 1- tatha
pannakarunahi yathakkamam attaparanathata dhiravirabhavo, anattantapaaparantapata,
attahitaparahitanipphatti, nibbhayabhimsanakabhavo, dhammadhipatilokadhipatita, katannupubba-
karibhavo, mohatanhavigamo, vijjacaranasiddhi, balavesarajjanipphattiti sabbassapi
paramitaphalassa visesena upayabhavato pannakaruna paraminam paccayo. Idanca dvayam
paraminam viya panidhanassapi paccayo.
      Tatha ussahaummangaavatthanahitacariya 2- ca paraminam paccayati veditabba,
ya buddhabhavassa uppattitthanataya buddhabhumiyoti 3- vuccanti. Tattha ussaho nama
bodhisambharanam abbhussahanaviriyam. Ummango nama bodhisambharesu upayakosallabhuta
panna. Avatthanam nama adhitthanam acaladhitthanata. Hitacariya nama mettabhavana
karunabhavana ca.
      Tatha nekkhammapavivekaalobhadosamohanissaranappabheda cha ajjhasaya.
Nekkhammajjhasaya hi bodhisatta honti kamesu gharavase ca dosadassavino, tatha
pavivekajjhasaya sanganikaya dosadassavino, alobhajjhasaya lobhe dosadassavino,
adosajjhasaya dose dosadassavino, amohajjhasaya mohe dosadassavino,
nissaranajjhasaya sabbabhavesu dosadassavinoti. Tasma ete bodhisattanam cha
@Footnote: 1 Ma. aninnatabhavo  2 Si. ussahaummagga...  3 Si., Ma. bhumiyoti
Ajjhasaya danadinam paraminam paccayati veditabba. Na hi lobhadisu adinavadassanena
alobhadinam hi adhikabhavena ca vina danadiparamiyo sambhavanti, alobhadinam hi
adhikabhavena pariccagadininnacittata alobhajjhasayaditati veditabba.
      Yatha cete evam danajjhasayatadayopi bodhiya carantanam bodhisattanam
danadiparaminam paccayo. Danajjhasayataya hi bodhisatta tappatipakkhe macchere
dosadassavino hutva sammadeva danaparamim paripurenti. Silajjhasayataya dussilye
dosadassavino hutva sammadeva silaparamim paripurenti. Nekkhammajjhasayataya
kamesu gharavase ca, yathabhutananajjhasayataya annane 1- vicikicchaya ca,
viriyajjhasayataya kosajje, khantiyajjhasayataya akkhantiyam, saccajjhasayataya visamvade,
adhitthanajjhasayataya anadhitthane, mettajjhasayataya byapade, upekkhajjhasayataya
lokadhammesu adinavadassavino hutva sammadeva nekkhammadiparamiyo paripurenti.
Danajjhasayatadayo danadiparaminam nipphattikaranatta paccayo.
      Tatha apariccagapariccagadisu yathakkamam adinavanisamsapaccavekkhana
danadiparaminam paccayo. Tatthayam paccavekkhanavidhi:- khettavatthuhirannasuvanna-
gomahimsadasidasaputtadaradipariggahabyasattacittanam sattanam khettadinam
vatthukamabhavena bahupatthaniyabhavato rajacoradisadharanabhavato vivadadhitthanato
sapattakaranato nissarato patilabhaparipalanesu paravihethanahetuto vinasanimittanca
sokadianekavihitabyasanavahato tadasattinidananca maccheramalapariyutthitacittanam
apayupapattihetubhavatoti evam vividhavipulanatthavahani pariggahavatthuni nama. Tesam
pariccagoyeva eko sotthibhavoti pariccage appamado karaniyo.
      Api ca yacako yacamano attano guyhassa acikkhanato "mayham vissasiko"ti
ca "pahaya gamaniyamattano santakam gahetva paralokam yahiti mayham upadesako"ti ca
@Footnote: 1 Si. atthane
"aditte viya agare maranaggina aditte loke tato mayham santakassa
apavahakasahayo"ti ca "apavahitassa cassa ajhapananikkhepatthanabhuto"ti ca danasankhate
kalyanakammasmim sahayabhavato sabbasampattinam aggabhutaya paramadullabhaya buddhabhumiya
sampattihetubhavato ca "paramo kalyanamitto"ti ca paccavekkhitabbam.
      Tatha "ulare kammani anenaham sambhavito, tasma sa sambhavana avitatha
katabba"ti ca "ekantabheditaya jivitassa ayacitenapi maya databbam, pageva
yacitena"ti ca "ularajjhasayehi gavesitvapi databbato sayamevagato mama
punnena"ti ca "yacakassa danapadesena mayhamevayamanuggaho"ti ca "aham viya ayam
sabbopi loko maya anuggahetabbo"ti ca "asati yacake katham mayham danaparami
pureyya"ti ca "yacakanameva catthaya maya sabbo pariggahetabbo"ti ca "mam
ayacitvava mama santakam yacaka kada sayameva ganheyyun"ti ca "kathamaham yacakanam
piyo cassam manapo"ti ca "katham va te mayham piya cassu manapa"ti ca "katham vaham
dadamano datvapi ca attamano cassam pamudito pitisomanassajato"ti ca "katham va me
yacaka bhaveyyum ularo ca danajjhasayo"ti ca "katham vahamayacito eva yacakanam
hadayamannaya dadeyyan"ti ca "sati dhane yacake ca apariccago mahati mayham vancana"ti
ca "katham vaham attano angani jivitam vapi yacakanam pariccajeyyan"ti ca
pariccaganinnata upatthapetabba. Api ca "attho namayam nirapekkham dayakamanugacchati,
yatha tam nirapekkham khepakam kitako"ti ca atthe nirapekkhataya cittam uppadetabbam.
      Yacamano pana yadi piyapuggalo hoti, "piyo mam yacati"ti somanassam
uppadetabbam. Atha udasinapuggalo hoti, "ayam mam yacamano addha imina
pariccagena mitto hoti"ti somanassam uppadetabbam. Dadantopi hi yacakanam piyo
hotiti. Atha pana veri puggalo yacati, "paccatthiko mam yacati, ayam mam yacamano
addha imina pariccagena veri piyo mitto hoti"ti visesena somanassam
uppadetabbam. Evam piyapuggale viya majjhattaveripuggalesupi mettapubbangamam
karunam upatthapetvava databbam.
      Sace panassa cirakalaparibhavitatta lobhassa deyyadhammavisaya lobhadhamma
uppajjeyyum, tena bodhisattapatinnena iti patisancikkhitabbam "nanu taya sappurisa
sambodhaya abhiniharam karontena sabbasattanam upakaratthaya ayam kayo nissattho
tappariccagamayanca punnam, tattha nama te bahirepi vatthusmim abhisangappavatti
hatthisinanasadisi hoti, tasma taya na katthaci sango uppadetabbo, seyyathapi nama
mahato bhesajjarukkhassa titthato mulam mulatthika haranti, papatikam tacam khandham vitapam saram
sakham palasam puppham phalam phalatthika haranti, na tassa rukkhassa `mayham santakam ete
haranti'ti vitakkasamudacaro hoti, evameva sabbalokahitaya ussukkamapajjantena
maya mahadukkhe akatannuke niccasucimhi kaye paresam upakaraya viniyujjamane
anumattopi micchavitakko na uppadetabbo, ko va ettha viseso
ajjhattikabahiresu mahabhutesu ekantabhedanavikiranaviddhamsanadhammesu, kevalam pana
sammohavijambhitametam, yadidam etam mama esohamasmi eso me attati abhiniveso, tasma
bahiresu viya ajjhattikesupi karacarananayanadisu mamsadisu ca anapekkhena hutva `tam
tadatthika harantu'ti nissatthacittena bhavitabban"ti.
      Evam patisancikkhato cassa sambodhaya pahitattassa kayajivitesu nirapekkhassa
appakasireneva kayavacimanokammani suvisuddhani honti. So
suvisuddhakayavacimanokammanto visuddhajivo nayapatipattiyam thito
apayupayakosallasamannagamena bhiyyoso mattaya deyyadhammapariccagena
abhayadanasaddhammadanehi ca sabbasatte anugganhitum samattho hotiti ayam tava
danaparamiyam paccavekkhananayo.
      Silaparamiyam pana evam paccavekkhitabbam:- idam hi silam nama gangodakadihi
visodhetum asakkuneyyassa dosamalassa vikkhalanajalam, haricandanadihi vinetum
asakkuneyyassa ragadiparilahassa vinayanam, haramakutakundaladihi pacurajanalankarehi
asadharano sadhunam alankaraviseso, sabbadisavayanato akittimo sabbakalanurupo ca
surabhigandho,
Khattiyamahasaladihi devatahi ca vandaniyadibhavavahanato paramo vasikaranamanto,
catumaharajikadidevalokarohanasopanapanti, jhanabhinnanam adhigamupayo,
nibbanamahanagarassa sampapakamaggo, savakabodhipaccekabodhisammasambodhinam patitthanabhumi,
yam yam va panicchitam patthitam, tassa tassa samijjhanupayabhavato cintamanikapparukkhadike
ca atiseti.
      Vuttancetam bhagavata "ijjhati bhikkhave silavato cetopanidhivisuddhatta"ti. 1-
Aparampi vuttam "akankheyya ce bhikkhave bhikkhu `sabrahmacarinam piyo ca assam
manapo ca garu ca bhavaniyo ca'ti, silesvevassa paripurakari"tiadi. 2-  Tatha
"avippatisaratthani kho ananda kusalani silani"ti. 3-  "pancime gahapatayo anisamsa
silavato silasampadaya"tiadisuttananca 4- vasena silassa guna paccavekkhitabba, tatha
aggikkhandhopamasuttadinam 5- vasena silavirahe adinava. Pitisomanassanimittato
attanuvadaparapavadadandaduggatibhayabhavato vinnuhi pasamsabhavato avippatisarahetuto
sotthitthanato abhijanasapateyyadhipateyyayurupatthanabandhumittasampattinam atisayanato
ca silam paccavekkhitabbam. Silavato hi attano silasampadahetu mahantam pitisomanassam
uppajjati "katam vata maya kusalam, katam kalyanam, katam bhiruttanan"ti.
      Tatha silavato atta na upavadati, na pare vinnu, dandaduggatibhayanam sambhavo
eva natthi, "silava purisapuggalo kalyanadhammo"ti vinnunam pasamso hoti. Tatha
silavato yvayam "katam vata maya papam, katam luddakam katam kibbisan"ti dussilassa
vippatisaro uppajjati, so na hoti. Silanca nametam appamadadhitthanato
bhogabyasanadipariharamukhena mahato atthassa sadhanato mangalabhavo ca paramam
@Footnote: 1 di.pa. 11/337/228, an.atthaka. 23/35/197  2 Ma.mu. 12/65/43  3 an. ekadasaka.
@24/1/258  4 vi.maha. 5/285/61 di.maha. 10/150/78, di.pa. 11/316/210, an.pancaka.
@22/213/281-2 (sya)  5 an.sattaka. 23/72/105-111
Sotthitthanam, nihinajaccopi silava khattiyamahasaladinam pujaniyo hotiti kulasampattim
atiseti silasampada, "tam kim mannasi maharaja? idha te assa daso kammakaro"ti 1-
adivacanancettha sadhakam. Coradihi asadharanato paralokanugamanato mahapphalabhavato
samathadigunadhitthanato ca bahiradhanam atiseti silam. Paramassa cittissariyassa
adhitthanabhavato khattiyadinam issariyam atiseti silam. Silanimittam hi
tamtamsattanikayesu sattanam issariyam, vassasatadighappamanato jivitato
ekahampi silavato jivitassa visitthatavacanato sati ca jivite sikkhanikkhipanassa
maranatavacanato silam jivitato visitthataram. Verinampi manunnabhavavahanato jararogavipattihi
anabhibhavaniyato ca rupasampattim atiseti silam. Pasadahammiyaditthanavisese
rajayuvarajasenapatiaditthanavisese ca atiseti silam sukhavisesadhitthanabhavato.
Sabhavasiniddhe santikavacarepi bandhujane mittajane ca atiseti ekantahitasampadanato
paralokanugamanato ca "na tam matapita kayira"ti 2- adivacanancettha sadhakam. Tatha
hatthiassarathapattibalakayehi mantagadasotthanappayogehi ca durarakkham attanam
arakkhabhavena silameva visitthataram attadhinato aparadhinato mahavisayato ca.
Tenevaha "dhammo have rakkhati dhammacarin"tiadi. 3- Evamanekagunasamannagatam
silanti paccavekkhantassa aparipunna ceva silasampada paripurim gacchati aparisuddha ca
parisuddhim.
      Sace panassa digharattam paricayena silapatipakkha dhamma dosadayo antarantara
uppajjeyyum. Tena bodhisattapatinnena evam patisancikkhitabbam:- nanu taya sambodhaya
panidhanam katam, silavikalena ca na sakka lokiyapi sampattiyo papunitum, pageva
lokuttara, sabbasampattinam pana aggabhutaya sammasambodhiya adhitthanabhutena silena
paramukkamsagatena bhavitabbam, tasma "kikiva andan"tiadina 4- vuttanayena samma silam
rakkhantena sutthutaram taya pesalena bhavitabbam.
@Footnote: 1 di.Si. 9/183/60  2 khu.dha. 25/43/24  3 khu.ja. 27/102-3/226  4 visuddhi. 1/44
@(sya)
      Api ca taya dhammadesanaya yanattaye sattanam avataranaparipacanani
katabbani, silavikalassa ca vacanam na paccetabbam hoti, asappayaharavicarassa viya
vejjassa tikicchanam, tasma kathaham saddheyyo hutva sattanam avataranaparipacanani
kareyyanti sabhavaparisuddhasilena bhavitabbam, kinca jhanadigunavisesayogena me
sattanam upakarakaranasamatthata pannaparamiadiparipurananca, jhanadayo ca guna
silaparisuddhim vina na sambhavantiti sammadeva silam parisodhetabbam.
      Tatha "sambadho gharavaso rajopatho"tiadina 1- gharavase, "atthikankhalupama
kama"tiadina 2- "matapi puttena vivadati"tiadina 3- kamesu, "seyyathapi puriso
anam adaya kammante payojeyya"tiadina 4- kamacchandadisu adinavadassanapubbangama
vuttavipariyayena "abbhokaso pabbajja"tiadina 5- pabbajjadisu
anisamsapatikankhavasena nekkhammaparamiyam paccavekkhana veditabba, ayamettha
sankhepo, vittharo pana dukkhakkhandha 6- asivisopamasuttadivasena 7- veditabbo.
      Tatha "pannaya vina danadayo dhamma na visujjhanti, yathasakam byaparasamattha
ca na honti"ti pannaguna manasikatabba. Yatheva hi jivitena vina sarirayantam na sobhati,
na ca attano kiriyasu patipattisamattham hoti, yatha ca cakkhadini indriyani
vinnanena vina yathasakam visayesu kiccam katum nappahonti, evam saddhadini
indriyani pannaya vina sakiccapatipattiyam asamatthaniti pariccagadipatipattiyam
panna padhanakaranam. Ummilitapannacakkhuka hi mahabodhisatta attano angapaccanganipi
datva anattukkamsaka aparavambhaka ca honti, bhesajjarukkha viya vikapparahita
kalattayepi somanassajata. Pannavasena hi upayakosallayogato pariccago
parahitappavattiya danaparamibhavam upeti. Attattham hi danam vaddhisadisam hoti.
@Footnote: 1 di.Si. 9/191/63, Ma.mu. 12/291/256, Ma.Ma. 13/108, sam.ni. 16/154/210
@2 vi.maha. 2/417/306, Ma.mu. 12/234/16  3 Ma.mu. 12/168/130  4 di.Si. 9/218,
@459/72,202  5 di.Si. 9/191,  450/63,199 sam.ni.16/154/210  6 Ma.mu.
@12/163-174/125-135  7 sam.maha. 18/238/162-4
      Tatha pannaya abhavena tanhadisankilesaviyogato silassa visuddhi eva na
sambhavati, kuto sabbannugunaditthanabhavo. Pannava eva ca gharavase kamagunesu
samsare ca adinavam pabbajjaya jhanasamapattiyam nibbane ca anisamsam sutthu
sallakkhento pabbajitva jhanasamapattiyo nibbattetva nibbanabhimukho pare ca
tattha patitthapeti. Viriyanca pannavirahitam yathicchitamattham na sadheti durarambhabhavato.
Varameva hi anarambho durarambhato, pannasahitena pana viriyena na kinci duradhigamam
upayapatipattito. Tatha pannava eva parapakaradinam adhivasakajatiko hoti, na
duppanno. Pannavirahitassa ca parehi upanita apakara khantiya patipakkhameva
anubruhenti, pannavato pana te khantisampattiya paribruhanavasena assa thirabhavaya
samvattanti. Pannava eva 1- tinipi saccani nesam karanani patipakkhe ca yathabhutam
janitva paresam avisamvadako hoti.
      Tatha pannabalena attanam upatthambhetva dhitisampadaya sabbaparamisu
acalasamadanadhitthano hoti. Pannava eva ca piyamajjhattaverivibhagam akatva
sabbattha hitupasamharakusalo hoti. Tatha pannavasena labhalabhadilokadhammasannipate
nibbikarataya majjhatto hoti. Evam sabbasam paraminam pannava parisuddhihetuti
pannaguna paccavekkhitabba. Api ca pannaya vina na dassanasampatti, antarena
ca ditthisampadam na silasampada, siladitthisampadavirahitassa na samadhisampada, asamahitena
ca na sakka attahitamattampi sadhetum, pageva ukkamsagatam parahitanti parahitaya patipannena
"nanu taya sakkaccam pannaya parivuddhiyam 2- ayogo karaniyo"ti bodhisattena atta
ovaditabbo. Pannanubhavena hi mahasatto caturadhitthanadhitthito catuhi sangahavatthuhi
lokam anugganhanto satte niyyanamagge avatareti, indriyani ca nesam paripaceti.
@Footnote: 1 Si. pannaya eva  2 Ma. parisuddhiyam
      Tatha pannabalena khandhayatanadisu pavicayabahulo 1- pavattinivattiyo yathavato
parijananto danadayo gune visesanibbedhabhagiyabhavam nayanto bodhisattasikkhaya
paripurakari hotiti evamadina anekakaravokare pannagune vavatthapetva
pannaparami anubruhetabba.
      Tatha dissamananipi lokiyani kammani nihinaviriyena papunitum asakkuneyyani,
aganitakhedena pana araddhaviriyena duradhigamam nama natthi. Nihinaviriyo hi "samsaramahoghato
sabbasatte santaressami"ti arabhitumeva na sakkunati. Majjhimo arabhitva antara
vosanamapajjati. Ukkatthaviriyo pana sattasukhanirapekkho 2- arambhaparamimadhigacchatiti 3-
viriyasampatti paccavekkhitabba. Api ca "yassa attano eva samsarapankato
samuddharanatthamarambho, tassapi na viriyassa sithilabhave manorathanam matthakappatti
sakka sambhavetum, pageva sadevakassa lokassa samuddharanattham katabhiniharena"ti ca
"ragadinam dosagananam mattamahagajanam viya dunnivarabhavato tannimittananca
kammasamadananam ukkhittasikavadhakasadisabhavato tannimittananca duggatinam sabbada
vivatamukhabhavato tattha niyojakananca papamittanam sada sannihitabhavato tadovadakaritaya
ca balassa puthujjanabhavassa satisambhave yuttam sayameva samsaradukkhato
nissaritunti micchavitakka viriyanubhavena duribhavanti"ti ca "yadi pana sambodhi
attadhinena viriyena sakka samadhigantum, kimettha dukkaran"ti ca evamadina nayena
viriyaguna paccavekkhitabba.
      Tatha khanti namayam niravasesagunapatipakkhassa kodhassa vidhamanato gunasampadane
sadhunamappatihatamayudham, parabhibhavasamatthanam 4- alankaro, samanabrahmananam
balasampada, kodhaggivinayanaudakadhara, kalyanassa kittisaddassa sanjatideso,
papapuggalanam vacivisavupasamakaro mantagado, samvare thitanam parama dhirapakati,
@Footnote: 1 Si. paricayabahulo  2 cha.Ma. attasukhanirapekkho  3 Ma. arambhaparamadhigacchati  4 Ma.
@parabhibhavane samatthanam
Gambhirasayataya sagaro, dosamahasagarassa vela, apayadvarassa pidahanakavatam,
devabrahmalokanam arohanasopanam, sabbagunanam adhivasanabhumi, uttama
kayavacimanovisuddhiti manasikatabbam.
      Api ca "ete satta khantisampattiya abhavato idhaloke tappanti, paraloke
ca tapaniyadhammanuyogato"ti ca "yadipi parapakaranimittam dukkham uppajjati, tassa pana
dukkhassa khettabhuto attabhavo bijabhutanca kammam mayava abhisankhatan"ti ca "tassa ca
dukkhassa ananyakaranametan"ti ca "apakarake asati katham mayham khantisampada
sambhavati"ti ca "yadipayam etarahi apakarako, ayam nama pubbe anena mayham upakaro
kato"ti ca "apakaro eva va khantinimittataya upakaro"ti ca "sabbepime satta
mayham puttasadisa, puttakataparadhesu ca ko kujjhissati"ti ca "yena kodhapisacavesena
ayam mayham aparajjhati, svayam kodhabhutaveso maya vinetabbo"ti ca "yena apakarena
idam mayham dukkham uppannam, tassa ahampi nimittan"ti ca "yehi dhammehi apakaro
kato, yattha ca kato, sabbepi te tasmim eva khane niruddha kassidani kena kopo
katabbo"ti ca "anattataya sabbadhammanam ko kassa aparajjhati"ti ca paccavekkhantena
khantisampada anubruhetabba.
      Yadi panassa digharattam paricayena parapakaranimittako kodho cittam pariyadaya
tittheyya, tena iti patisancikkhitabbam "khanti namesa parapakarassa
patipakkhapatipattinam paccupakarakaranan"ti ca "apakaro ca mayham dukkhupanisa saddhati
dukkhuppadanena saddhaya sabbaloke anabhiratisannaya ca paccayo"ti ca "indriyapakati
hesa yadidam itthanitthavisayasamayogo, tattha anitthavisayasamayogo mayham na siyati
tam kutettha labbha"ti ca "kodhavasiko satto kodhena ummatto vikkhittacitto, tattha
kim paccapakarena"ti ca "sabbepime satta sammasambuddhena orasaputta viya
paripalita, tasma na tattha maya cittakopo katabbo"ti ca "aparadhake ca sati
Gune gunavati maya kopo na katabbo"ti ca "asati gune visesena karunayitabbo"ti ca
"kopena ca mayham gunayasa nihiyanti"ti ca "kujjhanena mayham dubbannadukkhaseyyadayo
sapattakanta agacchanti"ti ca "kodho ca namayam sabbahitakarako
sabbahitavinasako balava paccatthiko"ti ca "sati ca khantiya na koci paccatthiko"ti
ca "aparadhakena aparadhanimittam yam ayatim laddhabbam dukkham sati ca khantiya mayham
tadabhavo"ti ca "cintanena kujjhantena ca maya paccatthikoyeva anuvattito hoti"ti
ca "kodhe  ca maya khantiya abhibhuto tassa dasabhuto paccatthiko sammadeva abhibhuto
hoti"ti ca "kodhanimittam khantigunapariccago mayham na yutto"ti ca "sati ca kodhe
gunavirodhapaccanikadhamme katham me siladidhamma paripurim gaccheyyum, asati ca tesu kathaham
sattanam upakarabahulo patinnanurupam uttamam sampattim papunissami"ti ca "khantiya
ca sati bahiddha vikkhepabhavato samahitassa sabbe sankhara aniccato dukkhato
sabbe dhamma anattato nibbananca asankhatamatasantapanitatadibhavato nijjhanam
khamanti buddhadhamma ca acinteyyaparimeyyappabhava"ti.
      Tato ca anulomiyam khantiyam thito kevala ime attattaniyabhavarahita dhammamatta
yathasakam paccayehi uppajjanti vayanti, na kutoci agacchanti, na kuhinci gacchanti,
na ca katthaci patitthita, na cettha koci kassaci byaparoti ahamkaramamamkaranadhitthanata
nijjhanam khamati, yena bodhisatto bodhiya niyato anavattidhammo hotiti evamadina
khantiparamiya paccavekkhana veditabba.
      Tatha saccena vina siladinam asambhavato patinnanurupam patipattiya abhavato
ca saccadhammatikkame ca sabbapapadhammanam samosaranato asaccasandhassa apaccayikabhavato
ayatim ca anadeyyavacanatavahanato sampannasaccassa ca sabbagunadhitthanabhavato
saccadhitthanena sabbabodhisambharanam parisuddhiparipurisamatthiyato
sabhavadhammavisamvadanena sabbabodhisambharakiccakaranato bodhisattapatipattiya ca
parinipphattitotiadina saccaparamiya sampattiyo paccavekkhitabba.
      Tatha danadisu dalhasamadanam tampatipakkhasannipate ca nesam acaladhitthanam
tattha ca dhiravirabhavam vina na danadisambhara sambodhinimitta sambhavantitiadina
adhitthane guna paccavekkhitabba.
      Tatha "attahitamatte avatitthantenapi sattesu hitacittatam vina na sakka
idhalokaparalokasampattiyo papunitum, pageva sabbasatte nibbanasampattiyam
patitthapetukamena"ti ca "paccha sabbasattanam lokuttarasampattim akankhantena idani
lokiyasampattiakankha yuttarupa"ti ca "idani asayamattena paresam hitasukhupasamharam
katum asakkonto kada payogena tam sadhessami"ti ca "idani maya hitasukhupasamharena
samvaddhita paccha dhammasamvibhagasahaya mayham bhavissanti"ti ca "etehi vina na
mayham bodhisambhara sambhavanti, tasma sabbabuddhagunavibhutinipphattikaranatta mayham
ete paramam punnakkhettam anuttaram kusalayatanam uttamam garavatthanan"ti ca savisesam
sattesu sabbesu hitajjhasayata paccupatthapetabba, kinca karunadhitthanatopi
sabbasattesu metta anubruhetabba. Vimariyadikatena hi cetasa sattesu
hitasukhupasamharaniratassa tesam ahitadukkhapanayanakamata balavati uppajjati dalhamula,
karuna ca sabbesam buddhakarakadhammanam adi caranam patittha mulam mukham pamukhanti
evamadina mettaya guna paccavekkhitabba.
      Tatha "upekkhaya abhave sattehi kata vippakara cittassa vikaram
uppadeyyum, sati ca cittavikare danadinam sambharanam sambhavo eva natthi"ti ca
"mettasinehena sinehite citte upekkhaya vina sambharanam parisuddhi na hoti"ti
ca "anupekkhako sambharesu punnasambharam tabbipakanca sattahitattham parinametum na
sakkoti"ti ca "upekkhaya abhave deyyadhammapatiggahakanam vibhagam akatva pariccajitum
na sakkoti"ti ca "upekkharahitena jivitaparikkharanam jivitassa ca antarayam
amanasikaritva silavisodhanam katum na sakkoti"ti ca tatha upekkhavasena aratiratisahasseva
Nekkhammabalasiddhito upapattito ikkhanavasena sabbasambharakiccanipphattito
accaraddhassa viriyassa anupekkhane padhanakiccakaranato upekkhato eva
titikkhanijjhanasambhavato upekkhavasena sattasankharanam avisamvadanato lokadhammanam
ajjhupekkhanena samadinnadhammesu acaladhitthanasiddhito parapakaradisu anabhogavaseneva
mettaviharanipphattitoti sabbabodhisambharanam samadanadhitthanaparipurinipphattiyo
upekkhanubhavena sampajjantiti evamadina nayena upekkhaparami paccavekkhitabba.
Evam apariccagapariccagadisu yathakkamam adinavanisamsapaccavekkhana danadiparaminam
paccayoti datthabbam.
      Tatha saparikkhara pancadasa caranadhamma panca ca abhinnayo. Tattha caranadhamma
nama silasamvaro indriyesu guttadvarata bhojane mattannuta jagariyanuyogo
satta saddhamma cattari jhanani ca. Tesu siladinam catunnam terasapi dhutadhamma
appicchatadayo ca parikkhaRa. Saddhammesu saddhaya buddhadhammasamghasila-
cagadevatupasamanussatilukhapuggalaparivajjanasiniddhapuggalasevanapasadaniyadhammapaccavekkhana-
tadadhimuttata parikkharo. Hirottappanam akusaladinavapaccavekkhanaapayadinavapaccavekkhana-
kusaladhammupatthambhanabhavapaccavekkhanahirottapparahitapuggalaparivajjanahirottappa-
sampannapuggalasevanatadadhimuttata. Bahusaccassa pubbayogaparipucchakabhavasaddhammabhiyoga-
anavajjavijjatthanadiparicayaparipakkindriyata kilesaduribhavaappassutaparivajjana-
bahussutasevanatadadhimuttata. Viriyassa apayabhayapaccavekkhanagamanavithipaccavekkhanadhammamahatta-
paccavekkhanathinamiddhavinodanakusitapuggalaparivajjanaaraddhaviriyapuggalasevanasammappadhana-
paccavekkhanatadadhimuttata. 1- Satiya satisampajannamutthassatipuggalaparivajjana-
upatthitassatipuggalasevanatadadhimuttata. Pannaya paripucchakabhavavatthuvisadakiriya-
indriyasamattapatipadanaduppannapuggalaparivajjanapannavantapuggalasevanagambhirananacariya-
paccavekkhanatadadhimuttata.
@Footnote: 1 Ma....agamanavidhi...
Catunnam jhananam siladicatukkam atthatimsaya arammanesu pubbabhagabhavana
avajjanadi siladivasibhavakarananca parikkharo. Tattha siladihi payogasuddhiya
sattanam abhayadane asayasuddhiya amisadane ubhayasuddhiya dhammadane samattho
hotitiadina caranadinam danadisambharanam paccayabhavo yatharaham niddharetabbo,
ativittharabhayena na niddharayimhati. Evam sampatticakkadayopi danadinam paccayoti
veditabbam.
      Ko sankilesoti? avisesena tanhadihi paramatthabhavo paraminam sankileso,
Visesena pana deyyadhammapatiggahakavikappa danaparamiya sankileso. Sattakalavikappa
silaparamiya, kamabhavatadupasamesu abhiratianabhirativikappa nekkhammaparamiya,
aham mamati vikappa pannaparamiya, linuddhaccavikappa viriyaparamiya, attaparavikappa
khantiparamiya, aditthadisu ditthadivikappa saccaparamiya, bodhisambharatabbipakkhesu
dosagunavikappa adhitthanaparamiya, hitahitavikappa mettaparamiya,
itthanitthavikappa upekkhaparamiya sankilesoti datthabbam.
      Kim vodananti? tanhadihi anupaghato yathavuttavikappaviraho ca etasam
Vodananti veditabbam. Anupahata hi tanhamanaditthikodhupanahamakkhapalasaissa-
macchariyamayasatheyyathambhasarambhamadappamadadihi kilesehi deyyadhammapatiggahaka-
vikappadirahita ca danadiparamiyo parisuddha pabhassara bhavantiti.
      Ko patipakkhoti? avisesena sabbepi sankilesa sabbepi akusala dhamma
Etesam patipakkho, visesena pana pubbe vutta maccheradayoti veditabba. Api ca
deyyadhammapatiggahakadanaphalesu alobhadosamohagunayogato lobhadosamohapatipakkham danam,
kayadidosavankapagamato lobhadipatipakkham silam, kamasukhaparupaghataattakilamathaparivajjanato
dosattayapatipakkham nekkhammam, lobhadinam andhikaranato nanassa ca anandhikaranato
lobhadipatipakkha panna, alinanuddhatanayarambhavasena lobhadipatipakkham viriyam,
itthanitthasunnatanam khamanato lobhadipatipakkha khanti, satipi paresam
Upakare apakare ca yathabhutappavattiya lobhadipatipakkham saccam, lokadhamme abhibhuyya
yathasamadinnesu sambharesu acalanato lobhadipatipakkham adhitthanam, nivaranavivekato
lobhadipatipakkha metta, itthanitthesu anunayapatighaviddhamsanato samappavattito ca
lobhadipatipakkha upekkhati datthabbam.
      Ka patipattiti? danaparamiya tava sukhupakaranasarirajivitapariccagena bhayapanudanena
Dhammopadesena ca bahudha sattanam anuggahakaranam patipatti. Tattha amisadanam abhayadanam
dhammadananti databbavatthuvasena tividham danam. Tesu bodhisattassa databbavatthu
ajjhattikam bahiranti duvidham. Tattha bahiram annam panam vattham yanam
malagandhavilepanam seyyavasathapadipeyyanti dasavidham. Annadinam khadaniyabhojaniyadivibhagena
anekavidham. Tatha ruparammanam yava dhammarammananti arammanato chabbidham.
Ruparammanadinanca niladivibhagena anekavidham. Tatha manikanakarajatamuttapavaladi-
khettavatthuaramadidasidasagomahimsadinanavidhavittupakaranavasena anekavidham.
      Tattha mahapuriso bahiram vatthum dento "yena atthiko, tam tassa deti,
dento ca tassa atthiko"ti sayameva jananto ayacitopi deti pageva yacito.
Muttacago deti, no amuttacago, pariyattam deti. No apariyattam sati deyyadhamme. Na
paccupakarasannissito deti. Asati deyyadhamme hi pariyatte samvibhagaraham samvibhajati.
Na ca deti parupaghatavaham satthavisamajjadikam, napi kilanakam yam anatthupasamhitam
pamadavahanca. Na ca gilanassa yacakassa panabhojanadiasappayam pamanarahitam va
deti, pamanayuttam pana sappayameva deti.
      Tatha yacito gahatthanam gahatthanucchavikam deti, pabbajitanam pabbajitanucchavikam
deti, matapitaro natisalohita mittamacca puttadaradasakammakarati etesu
kassaci pilam ajanento deti, na ca ularam deyyadhammam patijanitva lukham deti, na
ca labhasakkarasilokasannissito deti, na ca paccupakarasannissito deti, na ca
Phalapatikankhi deti annatra sammasambodhiya, na ca yacake deyyadhammam va
jigucchanto deti, na ca asannatanam yacakanam akkosakarosakanampi apaviddham
danam deti, annadatthu pasannacitto anukampanto sakkaccameva deti, na ca
kotuhalamangaliko hutva deti, kammaphalameva pana saddahanto deti, napi yacake
payirupasanadihi parikilesetva deti, aparikilesanto eva pana deti, na ca paresam
vancanadhippayo bhedanadhippayo va danam deti, asankilitthacitto eva deti, napi
yacake pharusavaco bhakutimukho danam deti, piyavadi pana pubbabhasi mitavacano hutva
deti, yasminca deyyadhamme ularamanunnataya va ciraparicayena va gedhasabhavataya
va lobhadhammo adhimatto hoti, jananto bodhisatto tam khippameva pativinodetva
yacake pariyesitvapi deti, yanca deyyavatthu parittam yacakopi paccupatthito, tam
acintetvapi attanam badhetva dento yacakam sammaneti yatha tam akittipandito.
Na ca mahapuriso attano puttadaradasakammakaraporise yacito te asannapite
domanassappatte yacakanam deti, sammadeva pana sannapite somanassappatte deti,
dento ca yakkharakkhasapisacadinam va manussanam  kururakammantanam va jananto na deti,
tatha rajjampi tadisanam na deti, 1- ye lokassa ahitaya dukkhaya anatthaya patipajjanti,
ye pana dhammika dhammena lokam palenti, tesam deti, evam tava bahiradane patipatti
veditabba.
      Ajjhattikadanam pana dvihi akarehi veditabbam. Katham? yatha nama koci
Puriso ghasacchadanahetu attanam parassa nissajjati. Vidheyyabhavam upagacchati dasabyam,
evameva mahapuriso sambodhihetu niramisacitto sattanam anuttaram hitasukham icchanto
attano danaparamim paripuretukamo attanam parassa nissajjati, vidheyyabhavam
upagacchati yathakamakaraniyatam, karacarananayanadiangapaccangam tena tena atthikanam
@Footnote: 1 Ma. rajjam danam deti
Akampito anolino anuppadeti, na tattha sajjati na sankocam apajjati yatha tam
bahiravatthusmim, tatha hi mahapuriso dvihi akarehi bahiravatthum pariccajati yathasukham
paribhogaya va yacakanam tesam manoratham paripurento, attano vasibhavaya va, tattha
sabbena sabbam muttacago evamaham nissangabhavaya sambodhim papunissamiti. Evam
ajjhattikavatthusminti veditabbam.
      Tattha yam ajjhattikavatthu diyamanam yacakassa ekanteneva hitaya samvattati, tam
deti, na itaram, na ca mahapuriso marassa marakayikanam devatanam va vihimsadhippayanam
attano attabhavam angapaccangani va janamano deti "ma tesam anattho ahosi"ti.
Yatha ca marakayikanam, evam tehi anvavitthanampi na deti, napi ummattakanam.
Itaresam pana yaciyamano samanantarameva deti, tadisaya yacanaya dullabhabhavato
tadisassa ca danassa dukkarabhavato.
      Abhayadanam pana rajato corato aggito udakato veripuggalato sihabyagghadivalamigato
nagayakkharakkhasapisacadito sattanam bhaye paccupatthite gato parittanabhavena veditabbam.
      Dhammadanam pana asankilitthacittassa aviparita dhammadesana, opayiko hitassa
upadeso ditthadhammikasamparayikaparamatthavasena yena sasane anotinnanam avataranam
otinnanam paripacanam. Tatthayam nayo:- sankhepato tava danakatha silakatha
saggakatha kamanam adinavo sankileso ca nekkhamme anisamso. Vittharato pana
savakabodhiyam adhimuttacittanam saranagamanam silasamvaro indriyesu guttadvarata
bhojane mattannuta jagariyanuyogo satta saddhamma atthatimsaya arammanesu
kammakaranavasena samathanuyogo rupakayadisu 1- vipassanabhinivesesu yatharaham
@Footnote: 1 Ma. rupamukhadisu
Abhinivesamukhena vipassananuyogo, tathavisuddhipatipada sammattagahanam tisso vijja cha
abhinna catasso patisambhida savakabodhiti etesam gunasankittanavasena yatharaham
tattha tattha patitthapana pariyodapana ca. Tatha  paccekabodhiyam sammasambodhiyanca
adhimuttanam sattanam yatharaham danadiparaminam sabhavarasalakkhanadisankittanamukhena
tisupi avatthasu tesam buddhanam mahanubhavatavibhavanena yanadvaye patitthapana
pariyodapana ca, evam mahapuriso sattanam dhammadanam deti.
      Tatha mahapuriso sattanam amisadanam dento "iminaham danena sattanam
ayuvannasukhabalapatibhanadisampattinca ramaniyam aggaphalasampattinca nipphadeyyan"ti
annadanam deti, tatha sattanam kamakilesapipasavupasamaya panam deti, tatha suvannavannataya
hirottappalankarassa ca nipphattiya vatthani deti, tatha iddhividhassa ceva
nibbanasukhassa ca nipphattiya yanam deti, tatha silagandhanipphattiya gandham deti,
tatha buddhagunasobhanipphattiya malavilepanam deti, bodhimandasananipphattiya
asanam deti, tathagataseyyanipphattiya seyyam deti, saranabhavanipphattiya
avasatham deti, pancacakkhupatilabhaya padipeyyam deti, byamappabhanibbattiya
rupadanam deti, brahmassaranibbattiya saddadanam deti, sabbalokassa piyabhavaya
rasadanam deti, buddhasukhumalabhavaya photthabbadanam deti, ajaramarabhavaya bhesajjadanam deti,
kilesadasabyavimocanattham dasanam bhujissatadanam deti, saddhammabhiratiya
anavajjakhiddaratihetudanam deti, sabbepi satte ariyaya jatiya attano
puttabhavupanayanaya puttadanam deti, sakalassapi lokassa patibhavupagamanaya daradanam
deti, subhalakkhanasampattiya suvannamanimuttapavaladidanam, anubyanjanasampattiya
nanavidhavibhusanadanam, saddhammakosadhigamaya vittakosadanam, dhammarajabhavaya
rajjadanam, jhanadisampattiya aramuyyanatalakavanadanam, 1-
@Footnote: 1 Ma. tapovanadanam
Cakkankitehi padehi bodhimandupasankamanaya caranadanam, caturoghanittharanaya sattanam
saddhammahatthadanattham hatthadanam, saddhindriyadipatilabhaya kannanasadidanam,
samantacakkhupatilabhaya cakkhudanam, "dassanasavananussaranaparicariyadisu sabbakalam
sabbasattanam hitasukhavaho, sabbalokena ca upajivitabbo me kayo bhaveyya"ti
mamsalohitadidanam, "sabbalokuttamo bhaveyyan"ti uttamangadanam deti.
      Evam dadanto ca na anesanaya deti na ca paropaghatena na bhayena na
lajjaya dakkhineyyarosanena na panite sati lukham na attukkamsanena na paravambhanena
na phalabhikankhaya na yacakajigucchaya na acittikarena deti, atha kho sakkaccam
deti, sahatthena deti, kalena deti, cittikatva deti, avibhagena deti, tisu kalesu
somanassito deti, tato eva ca datva na pacchanutapi hoti. Na patiggahakavasena
manavamanam karoti, patiggahakanam piyasamudacaro hoti vadannu yacayogo
saparivaradayako. Annadanam hi dento "tam saparivaram katva dassami"ti vatthadihi
saddhim deti. Tatha vatthadanam dento "tam saparivaram katva dassami"ti annadihi
saddhim deti. Yanadanadisupi eseva nayo.
      Tatha rupadanam dento itararammananipi tassa parivaram katva deti, evam
sesesupi. Tattha rupadanam nama nilapitalohitaodatadivannasu pupphavatthadhatusu
annataram labhitva rupavasena abhujitva "rupadanam dassami, rupadanam
mayhan"ti cintetva tadise dakkhineyye danam patitthapeti savatthukam katva,
etam 1- rupadanam nama.
      Saddadanam pana bherisaddadivasena veditabbam. Tattha saddam kandamulani viya
uppatetva niluppalahatthakam viya ca hatthe thapetva datum na sakka, savatthukam pana
katva dento saddadanam deti nama, tasma yada "saddadanam dassami"ti
@Footnote: 1 Si. evam
Bherimudingadisu annatarena turiyena tinnam ratananam upaharam karoti kareti ca,
"saddadanam me"ti bheriadini thapeti thapapeti ca, dhammakathikanam pana sarabhesajjam
telaphanitadim deti, dhammassavanam ghoseti, sarabhannam bhanati, dhammakatham katheti,
upanisinnakakatham anumodanakathanca karoti kareti ca, tada saddadanam nama hoti.
      Tatha gandhadanam mulagandhadisu annataram rajaniyam gandhavatthum pimsitameva va
gandham yam kinci labhitva gandhavasena abhujitva "gandhadanam dassami, gandhadanam
mayhan"ti buddharatanadinam pujam karoti kareti ca, gandhapujanatthaya agarucandanadike
gandhavatthuke pariccajati, idam gandhadanam.
      Tatha mularasadisu yam kinci rajaniyam rasavatthum labhitva rasavasena abhujitva
"rasadanam dassami, rasadanam mayhan"ti dakkhineyyanam deti, rasavatthumeva va
dhannagavadikam pariccajati, idam rasadanam.
      Tatha photthabbadanam mancapithadivasena attharanapavuranadivasena ca veditabbam.
Yada hi mancapithabhisibimbohanadikam nivasanapavuranadikam va sukhasamphassam rajaniyam
anavajjam photthabbavatthum labhitva photthabbavasena abhujitva "photthabbadanam dassami,
photthabbadanam mayhan"ti dakkhineyyanam deti, yathavuttam photthabbavatthum labhitva
pariccajati, idam 1- photthabbadanam.
      Dhammadanam pana dhammarammanassa adhippetatta ojapanajivitavasena veditabbam.
Ojadisu hi annataram rajaniyam vatthum labhitva dhammarammanavasena abhujitva
"dhammadanam dassami, dhammadanam mayhan"ti sappinavanitadi ojadanam deti,
ambapanadiatthavidhapanadanam deti, jivitadananti abhujitva salakabhattapakkhikabhattadini
deti, aphasukabhavena abhibhutanam byadhitanam vejje paccupatthapeti,
@Footnote: 1 Ma. etam
Jalam phalapeti, kuminam viddhamsapeti, sakunapanjaram viddhamsapeti, bandhanena baddhanam
sattanam bandhanamokkham kareti, maghatabherim carapeti, annani ca sattanam
jivitaparittanattham evarupani kammani karoti karapeti ca, idam dhammadanam nama.
      Sabbametam yathavuttam danasampadam sakalalokahitasukhaya parinameti, attano ca
sammasambodhiya akuppaya vimuttiya aparikkhayassa chandassa aparikkhayassa viriyassa
aparikkhayassa samadhissa aparikkhayassa patibhanassa aparikkhayassa nanassa
aparikkhayaya vimuttiya parinameti. Imanca danaparamim patipajjantena mahasattena
jivite aniccasanna paccupatthapetabba tatha bhogesu, bahusadharanata ca nesam
manasikatabba, sattesu ca mahakaruna satatam samitam paccupatthapetabba. Evam hi
bhoge gahetabbasaram ganhanto adittato viya agarato sabbam sapateyyam
attananca bahi niharanto na kinci seseti, na katthaci vibhagam karoti, annadatthu
nirapekkho nissajjati eva. Ayam tava danaparamiya patipattikkamo.
      Silaparamiya pana ayam patipattikkamo:- yasma sabbannusilalankarehi
satte alankaritukamena mahapurisena adito attano eva tava silam visodhetabbam.
Tattha ca catuhi akarehi silam visujjhati ajjhasayavisuddhito samadanato
avitikkamanato sati ca vitikkame puna patipakatikakaranato. Visuddhasayataya hi ekacco
attadhipati hutva papajigucchanasabhavo ajjhattam hiridhammam paccupatthapetva
suparisuddhasamacaro hoti. Tatha parato samadane sati ekacco lokadhipati hutva
papato uttasanto ottappadhammam paccupatthapetva suparisuddhasamacaro hoti. Iti
ubhayathapi ete avitikkamanato sile patitthahanti. Atha pana kadaci satisammosena
silassa khandadibhavo siya, tayayeva yathavuttaya hirottappasampattiya khippameva
nam vutthanadina patipakatikam karoti.
      Tayidam silam varittam carittanti duvidham. Tatthayam bodhisattassa varittasile
patipattikkamo:- sabbasattesu tatha dayapannacittena bhavitabbam, yatha supinantenapi
Na aghato uppajjeyya. Parupakaraniratataya parasantako alagaddo viya na
paramasitabbo, sace pabbajito hoti, abrahmacariyatopi aracari hoti
sattavidhamethunasamyogavirahito, pageva paradaragamanato. Sace pana apabbajito gahattho samano
paresam daresu sada papakam cittampi na uppadeti. Kathento ca saccam hitam piyam vacanam
parimitameva ca kalena dhammim katham bhasita hoti, sabbattha anabhijjhalu abyapannacitto
aviparitadassano kammassakatananena ca samannagato sammaggatesu sammapatipannesu
nivitthasaddho hoti nivitthapemo.
      Iti caturapayavattadukkhanam pathabhutehi akusalakammapathehi akusaladhammehi ca
oramitva saggamokkhanam pathabhutesu kusalakammapathesu patitthitassa mahapurisassa
parisuddhasayapayogataya yathabhipatthita sattanam hitasukhupasamhita manoratha sigham sigham
abhinipphajjanti, paramiyo paripurenti, evambhuto hi ayam. Tattha himsanivattiya
sabbasattanam abhayadanam deti, appakasireneva mettabhavanam sampadeti, ekadasa
mettanisamse adhigacchati, appabadho hoti appatanko, dighayuko sukhabahulo
lakkhanavisese papunati, dosavasananca samucchindati.
      Tatha adinnadananivattiya coradihi asadharane bhoge adhigacchati, parehi
anasankaniyo piyo manapo vissasaniyo vibhavasampattisu alaggacitto pariccagasilo
lobhavasananca samucchindati.
      Abrahmacariyanivattiya alolo hoti santakayacitto, sattanam piyo hoti
manapo aparisankaniyo, kalyano cassa kittisaddo abbhuggacchati, alaggacitto
hoti matugamesu aluddhasayo, nekkhammabahulo lakkhanavisese adhigacchati, lobhavasananca
samucchindati.
      Musavadanivattiya sattanam pamanabhuto hoti paccayiko theto adeyyavacano,
devatanam piyo manapo, surabhigandhamukho arakkhitakayavacisamacaro, lakkhanavisese
ca adhigacchati, kilesavasananca samucchindati.
      Pesunnanivattiya parupakkamehipi abhejjakayo hoti abhejjaparivaro,
saddhammesu ca abhejjanakasaddo, dalhamitto bhavantaraparicitanam viya sattanam
ekantapiyo asankilesabahulo.
      Pharusavacanivattiya sattanam piyo hoti manapo sukhasilo madhuravacano
sambhavaniyo, atthangasamannagato cassa saro nibbattati.
      Samphappalapanivattiya sattanam piyo hoti manapo garu bhavaniyo ca
adeyyavacano parimitalapo, mahesakkho ca hoti mahanubhavo, thanuppattikena
patibhanena panhanam byakaranakusalo, buddhabhumiyanca ekaya eva vacaya
anekabhasanam sattanam anekesam panhanam byakaranasamattho hoti.
      Anabhijjhalutaya icchitalabhi hoti, ularesu ca bhogesu rucim patilabhati,
khattiyamahasaladinam sammato hoti, paccatthikehi anabhibhavaniyo, indriyavekallam na
papunati, appatipuggalo ca hoti.
      Abyapadena piyadassano hoti, sattanam sambhavaniyo parahitabhinanditaya
ca satte appakasireneva pasadeti, alukhasabhavo ca hoti mettavihari, mahesakkho
ca hoti mahanubhavo.
      Micchadassanabhavena kalyane sahaye patilabhati, sisacchedampi papunanto
papakammam na karoti, kammassakatadassanato akotuhalamangaliko ca hoti, saddhamme
cassa saddha patitthita hoti mulajata, saddahati ca tathagatanam bodhim, samayantaresu
nabhiramati ukkaratthane viya rajahamso, lakkhanattayaparijananakusalo hoti. Ante
ca anavaranananalabhi, yava bodhim na papunati, tava tasmim tasmim sattanikaye
ukkatthukkattho ca hoti ularulara sampattiyo papunati. Iti hidam silam nama
sabbasampattinam adhitthanam, sabbabuddhagunanam pabhavabhumi, sabbabuddhakarakadhammanam
Adi caranam mukham pamukhanti bahumananam uppadetva kayavacisamyame indriyadamane
ajivavisuddhiyam paccayaparibhogesu ca satisampajannabalena appamattena labhasakkarasilokam
mittamukhapaccatthikam viya sallakkhetva "kikiva andan"tiadina 1- vuttanayena
sakkaccam silam sampadetabbam. Ayam tava varittasile patipattikkamo.
      Carittasile pana patipatti evam veditabba:- idha bodhisatto kalyanamittanam
garutthaniyanam abhivadanam paccutthanam anjalikammam samicikammam kalena
kalam katta hoti, tatha tesam kalena kalam upatthanam katta hoti, gilananam
kayaveyyavatikam. Subhasitapadani sutva sadhukaram katta hoti, gunavantanam gune
vanneta paresam apakare khanta, upakare anussarita, punnani anumodita,
attano punnani sammasambodhiya parinameta, sabbakalam appamadavihari
kusalesu dhammesu, sati ca accayato accayo disva tadisanam sahadhammikanam yathabhutam
avikatta, uttari ca sammapatipattim sammadeva paripureta.
      Tatha attano anurupasu atthupasamhitasu sattanam itikattabbatasu dakkho
analaso sahayabhavam upagacchati. Uppannesu ca sattanam byadhiadidukkhesu yatharaham
patikaravidhayako. Natibhogadibyasanapatitesu sokapanodano ullumpanasabhavavatthito
hutva niggaharahanam dhammeneva nigganhanako yavadeva akusala vutthapetva
kusale patitthapanaya. Paggaharahanam dhammeneva pagganhanako. Yani purimakanam
mahabodhisattanam  ularatamani paramadukkarani acinteyyanubhavani sattanam
ekantahitasukhavahani caritani, yehi nesam bodhisambhara sammadeva paripakam agamamsu,
tani sutva anubbiggo anutraso tepi mahapurisa manussa eva, kamena pana
sikkhaparipuriya bhavitattabhava 2- tadisaya ularatamaya anubhavasampattiya
bodhisambharesu ukkamsaparamippatta ahesum. Tasma mayapi siladisikkhasu sammadeva
@Footnote: 1 visuddhi. 1/44 (sya), su.vi. 1/7/55  2 Si. bhavitattabhavana
Tatha patipajjitabbam, yaya patipattiya ahampi anukkamena sikkham paripuretva
ekantato tam padam anupapunissamiti saddhapurecarikam viriyam avissajjento
sammadeva silesu paripurakari hoti.
      Tatha paticchannakalyano hoti vivataparadho, appiccho santuttho pavivitto
asamsattho dukkhasaho aparitassanajatiko anuddhato anunnalo acapalo amukharo
avikinnavaco santindriyo santamanaso kuhanadimicchajivarahito acaragocarasampanno
anumattesu vajjesu bhayadassavi samadaya sikkhati sikkhapadesu araddhaviriyo
pahitatto kaye ca jivite ca nirapekkho, appamattakampi kaye jivite va
apekkham nadhivaseti pajahati vinodeti, pageva adhimattam. Sabbepi dussilyahetubhute
kodhupanahadike upakkilese pajahati vinodeti. Appamattakena ca visesadhigamena
aparituttho hoti, na sankocam apajjati, uparupari visesadhigamaya vayamati.
      Yena yathaladdha sampatti hanabhagiya va thitibhagiya va na hoti, tatha
mahapuriso andhanam parinayako hoti, maggam acikkhati, badhiranam hatthamuddaya
sannam deti, atthamanuggaheti, tatha muganam. Pithasappikanam pitham deti yanam
deti vaheti va. Assaddhanam saddhapatilabhaya vayamati, kusitanam ussahajananaya,
mutthassatinam satisamayogaya, vibbhantacittanam samadhisampadaya, duppannanam
pannadhigamaya vayamati. Kamacchandapariyutthitanam kamacchandapativinodanaya vayamati.
Byapadathinamiddhauddhaccakukkuccavicikicchapariyutthitanam vicikicchavinodanaya
vayamati. Kamavitakkadiapakatanam kamavitakkadimicchavitakkavinodanaya vayamati.
Pubbakarinam sattanam katannutam nissaya pubbabhasi piyavadi sangahako sadisena adhikena
va paccupakarena sammaneta hoti.
      Apadasu sahayakiccam anutitthati. Tesam tesanca sattanam pakatisabhavanca
parijanitva yehi yatha samvasitabbam hoti, tehi tatha samvasati. Yesu ca yatha
Patipajjitabbam hoti, tesu tatha patipajjati. Tanca kho akusalato vutthapetva kusale
patitthapanavasena, na annatha. Paricittanurakkhana hi bodhisattanam yavadeva
kusalabhivaddhiya. Tatha hi tajjhasayenapi paro na himsitabbo, na bhanditabbo, na
mankubhavamapadetabbo, na parassa kukkuccam uppadetabbam, na niggahatthane na
codetabbo, na nicataram patipannassa atta uccatare thapetabbo, na ca paresu
sabbena sabbam asevina bhavitabbam, na atisevina bhavitabbam, na akalasevina.
      Sevitabbayutte pana satte desakalanurupam sevati. Na ca paresam purato piye
vigarahati, appiye va pasamsati. Na avissatthavissasi hoti. Na dhammikam upanimantanam
patikkhipati. Na sannattim upagacchati, 1-  nadhikam patigganhati. Saddhasampanne
saddhanisamsakathaya sampahamsati. Silasutacagapannasampanne pannasampannakathaya
sampahamsati. Sace pana bodhisatto abhinnabalappatto hoti, pamadapanne satte
abhinnabalena yatharaham nirayadike dassento samvejetva assaddhadike saddhadisu
patitthapeti. Sasane otareti. Saddhadigunasampanne paripaceti. Evamayam
mahapurisassa carittabhuto aparimano punnabhisando kusalabhisando uparupari
abhivaddhatiti veditabbam.
      Api ca ya sa "kim silam kenatthena silan"tiadina puccham katva
"panatipatadihi viramantassa vattapatipattim va purentassa cetanadayo dhamma
silan"tiadina nayena nanappakarato silassa vittharakatha visuddhimagge 2- vutta,
sa sabbapi idha aharitva vattabba. Kevalam hi tattha savakabodhisattavasena
silakatha agata, idha mahabodhisattavasena karunupayakosallapubbangamam katva
vattabbati ayameva viseso. Yato idam silam mahapuriso yatha na attano duggatiyam
parikkilesavimuttiya sugatiyampi na rajjasampattiya na cakkavatti na deva na sakka
@Footnote: 1 Ma. nupagacchati  2 visuddhi. 1/7 (sya)
Na mara na brahmasampattiya parinameti, tatha na attano tevijjataya na chalabhinnataya
na catuppatisambhidadhigamaya na savakabodhiya na paccekabodhiya parinameti, atha kho
sabbannubhavena sabbasattanam anuttarasilalankarasampadanatthameva parinametiti.
Ayam silaparamiya patipattikkamo.
      Tatha yasma karunupayakosallapariggahita adinavadassanapubbangama kamehi
ca bhavehi ca nikkhamanavasena pavatta kusalacittuppatti nekkhammaparami, tasma
sakalasankilesanivasanatthanataya puttadaradihi mahasambadhataya kasivanijjadinanavidha-
kammantadhitthanabyakulataya ca gharavasassa nekkhammasukhadinam anokasatam kamananca
satthadharalaggamadhubindu viya ca avaliyhamana parittassada vipulanatthanubandhati ca,
vijjulatobhasena gahetabbanaccam viya parittakalupalabbha, ummattakalankaro viya
viparitasannaya anubhavitabba, karisavacchadana 1- viya patikarabhuta, udakatemitanguliya
tanudakapanam viya atittikara, chatajjhattabhojanam viya sabadha, balisamisam viya
byasanasannipatakaranam, aggisantapo viya kalattayepi dukkhuppattihetubhuta,
makkatalepo viya bandhanimittam, ghatakavacchadana 2- viya anatthacchadana, sapattagamavaso
viya bhayatthanabhuta, paccatthikaposako viya kilesamaradinam amisabhuta, chanasampattiyo
viya viparinamadukkha, kotaraggi viya antodahaka, puranakupavalambibiranamadhupindam 3-
viya anekadinava, lonudakapanam viya pipasahetubhuta, suramerayam viya nicajanasevita,
appassadataya atthikankalupamatiadina 4- ca nayena adinavam sallakkhetva
tabbipariyayena nekkhamme anisamsam passantena nekkhammapavivekaupasamasukhadisu
ninnaponapabbharacittena nekkhammaparamiyam patipajjitabbam. Yasma pana nekkhammam
pabbajjamulakam, tasma pabbajja tava anutthatabba. Pabbajjamanutitthantena ca
mahasattena asati buddhuppade kammavadinam kiriyavadinam tapasaparibbajakanam pabbajja
anutthatabba.
@Footnote: 1 Si.,Ma. karisavacchadanasukham  2 Si.,Ma. ghatakavacchadanakisalayo  3 Ma...madhubindum
@4 Ma.mu. 12/234/196
      Uppannesu pana sammasambuddhesu tesam sasane eva pabbajitabbam. Pabbajitva
ca yathavutte sile patitthitena tassa eva hi silaparamiya vodapanattham dhutaguna
samadatabba. Samadinnadhutadhamma hi mahapurisa sammadeva te pariharanta appiccha
santuttha sallekhapavivekaasamsaggaviriyarambhasubharatadigunasalilavikkhalitakilesamalataya
anavajjasilavatagunaparisuddhasabbasamacara porane ariyavamsattaye patitthita
catuttham bhavanaramatasankhatam ariyavamsam adhigantum cattalisaya arammanesu yatharaham
upacarappanabhedam jhanam upasampajja viharanti. Evam hissa sammadeva nekkhammaparami
paripurita hoti.
      Imasmim pana thane terasahi dhutadhammehi saddhim dasa kasinani dasa asubhani
dasanussatiyo cattaro brahmavihara cattaro aruppa eka sanna ekam
vavatthananti cattalisaya samadhibhavanaya kammatthanani bhavanavidhananca
vittharato vattabbani, tam panetam sabbam yasma visuddhimagge sabbakarato
vittharetva vuttam, tasma tattha vuttanayeneva veditabbam. Kevalam hi tattha
savakabodhisattassa vasena vuttam, idha mahabodhisattassa vasena karunupayakosallapubbangamam
katva vattabbanti ayameva visesoti. Evamettha nekkhammaparamiya patipattikkamo
veditabbo.
      Tatha pannaparamim sampadetukamena yasma panna aloko viya
andhakarena mohena saha na vattati, tasma mohakaranani tava bodhisattena
parivajjetabbani. Tatthimani mohakaranani:- arati tandi vijambhita alasiyam
ganasanganikaramata niddasilata anicchayasilata nanasmim akutuhalata micchadhimano 1-
aparipucchakata kayassa na sammapariharo asamahitacittata duppannanam puggalanam
sevana pannavantanam apayirupasana attaparibhavo micchavikappo viparitabhiniveso
@Footnote: 1 Si.micchamano
Kayadalhibahulata asamvegasilata panca nivaranani, sankhepato ye va pana dhamme
asevato anuppanna panna nuppajjati, uppanna parihayati. Iti imani
sammohakaranani parivajjentena bahusacce jhanadisu ca yogo karaniyo.
      Tatthayam bahusaccassa visayavibhago:- pancakkhandha dvadasayatanani
attharasa dhatuyo cattari saccani bavisatindriyani dvadasapadiko paticcasamuppado
tatha satipatthanadayo kusaladidhammappakarabheda ca, yani ca loke
anavajjani vijjatthanani ye ca sattanam hitasukhavidhanayogga byakaranavisesa,
iti evam pakaram sakalameva sutavisayam upayakosallapubbangamaya pannaya satiya
viriyena ca sadhukam uggahanasavanadharanaparicayaparipucchahi ogahetva tattha ca
paresam patitthapanena sutamaya panna nibbattetabba.
      Tatha sattanam itikattabbatasu thanuppattikapatibhanabhuta ayapayaupayakosallabhuta
1- ca panna hitesitam nissaya tattha tattha yatharaham pavattetabba. Tatha khandhadinam
sabhavadhammam akaraparivitakkanamukhena te nijjhanam khamapentena cintamaya panna
nibbattetabba. Khandhadinamyeva pana salakkhanasamannalakkhanapariggahanavasena lokiyaparinna
nibbattentena pubbabhagabhavanapanna sampadetabba. Evam hi namarupamattamidam
yatharaham paccayehi uppajjati ceva nirujjhati ca, na ettha koci katta va kareta
va, hutva abhavatthena aniccam, udayabbayapatipilanatthena dukkham, avasavattanatthena
anattati ajjhattikadhamme bahirakadhamme ca nibbisesam parijananto tattha asangam
pajahanto pare ca tattha tam jahapento kevalam karunavaseneva yava na buddhaguna
hatthatalam agacchanti, tava yanattaye satte avataranaparipacanehi patitthapento
jhanavimokkhasamadhisamapattiyo abhinnayo ca lokiya vasibhavam papento pannaya matthakam
papunati.
@Footnote: 1 Si. ayapayakosallabhuta
      Tattha ya ima iddhividhananam dibbasotadhatunanam cetopariyananam
pubbenivasanussatinanam dibbacakkhunanam yathakammupagananam anagatamsanananti
saparibhanda pancalokiyaabhinnasankhata bhavanapanna, ya ca khandhayatana-
dhatuindriyasaccapaticcasamuppadadibhedesu bhumibhutesu dhammesu uggahaparipuccha-
vasena nanaparicayam katva silavisuddhicittavisuddhiti mulabhutasu imasu dvisu
visuddhisu patitthaya ditthivisuddhikankhavitaranavisuddhimaggamaggananadassanavisuddhi-
patipadananadassanavisuddhinanadassanavisuddhiti sarirabhuta ima panca visuddhiyo
sampadentena bhavetabba lokiyalokuttarabheda bhavanapanna, tasam sampadanavidhanam
yasma "tattha ekopi hutva bahudha hotitiadikam iddhivikubbanam katukamena
adikammikena yogina"tiadina "khandhati rupakkhandho vedanakkhandho sannakkhandho
sankharakkhandho vinnanakkhandho"tiadina ca visayavibhagena saddhim visuddhimagge 1-
sabbakarato vittharetva vuttam, tasma tattha vuttanayeneva veditabbam. Kevalam hi
tattha savakabodhisattassa vasena panna agata, idha mahabodhisattassa vasena
karunupayakosallapubbangamam katva vattabba, nanadassanavisuddhim apapetva
patipadananadassanavisuddhiyamyeva vipassana thapetabbati ayameva viseso. Evamettha
pannaparamiya patipattikkamo veditabbo.
      Tatha yasma sammasambodhiya katabhiniharena mahasattena paramiparipuranattham
sabbakalam yuttappayuttena bhavitabbam abaddhaparikaranena, tasma kalena
kalam "ko nu kho ajja maya punnasambharo nanasambharo va upacito,
kim va maya parahitam katan"ti divase divase paccavekkhantena sattahitattham
ussaho karaniyo, sabbesampi sattanam upakaraya attano pariggahabhutam vatthu kaye
jivite ca nirapekkhacittena ossajitabbam.  yam kinci kammam karoti kayena vacaya va,
@Footnote: 1 visuddhi. 3/10-11 (sya)
Tam sabbam sambodhiyam ninnacitteneva katabbam, bodhiya parinametabbam. Ularehi
ittarehi 1- ca kamehi vinivattacitteneva bhavitabbam, sabbasupi itikattabbatasu
upayakosallam paccupatthapetvava patipajjitabbam.
      Tasmim tasmim sattahite araddhaviriyena bhavitabbam itthanitthadisabbasahena
avisamvadina. Sabbepi satta anodhiso mettaya karunaya ca pharitabba. Ya kaci
sattanam dukkhuppatti, sabba sa attani patikankhitabba. Sabbesanca sattanam
punnam abbhanumoditabbam. Buddhanam mahantata mahanubhavata abhinham paccavekkhitabba.
Yanca kinci kammam karoti kayena vacaya va, tam sabbam bodhininnacittapubbangamam
katabbam. Imina hi upayena danadisu yuttappayuttassa thamavato dalhaparakkamassa
mahasattassa bodhisattassa aparimeyyo punnasambharo nanasambharo ca divase
divase upaciyati.
      Api ca sattanam paribhogattham paripalanatthanca attano sariram jivitanca
pariccajitva khuppipasasitunhavatatapadidukkhapatikaro pariyesitabbo upanetabbo
ca. Yanca yathavuttadukkhapatikarajam sukham attana patilabhati, tatha ramaniyesu
aramuyyanapasadatalakadisu arannayatanesu ca kayacittasantapabhavena abhinibbutatta
attana sukham patilabhati, yanca sunati buddhanubuddhapaccekabuddha mahabodhisatta
ca nekkhammapatipattiyam thita ditthadhammasukhaviharabhutam idisam nama jhanasamapattisukham
anubhavantiti, tam sabbam sabbasattesu anodhiso upasamharatiti ayam tava nayo
asamahitabhumiyam patitthitassa.
      Samahitabhumiyam pana patitthito attana yathanubhutam visesadhigamanibbattam pitim
passaddhim sukham samadhim yathabhutanananca sattesu adhimuccanto upasamharati parinameti.
Tatha mahati samsaradukkhe tassa ca nimittabhute kilesabhisankharadukkhe nimuggam
sattanikayam
@Footnote: 1 ka. uttarehi
Disva tatrapi chedanabhedanaphalanapimsanaggisantapadijanita dukkha tibba
khara katuka vedana nirantaram cirakalam vediyante narake, annamannam
kujjhanasantapanavihethanahimsanaparadhinatadihi mahadukkham anubhavante tiracchanagate,
jotimalakulasarire khuppipasavatatapadihi dayhamane ca visussamane 1- ca
vantakheladiahare uddhabahum viravante nijjhamatanhikadike mahadukkham
vediyamane pete ca, pariyetthimulakam mahantam anayabyasanam papunante
hatthacchedadikaranayogena dubbannaduddasikadaliddadibhavena khuppipasadiabadhayogena
balavantehi abhibhavaniyato paresam vahanato paradhinato ca narake pete
tiracchanagate ca atisayante apayadukkhanibbisesam dukkhamanubhavante
manusse ca, tatha visayavisaparibhogavikkhittacittataya ragadiparilahena
dayhamane vatavegasamutthitajalasamiddhasukkhakatthasannipate aggikkhandhe viya
anupasantaparilahavuttike anupasantanihataparadhine kamavacaradeve ca, mahata vayamena
viduramakasam vigahitasakunta viya balavata dure panina khittasara viya ca satipi
cirappavattiyam aniccantikataya patapariyosana anatikkantajatijaramarana evati
ruparupavacaradeve ca passantena mahantam samvegam paccupatthapetva mettaya karunaya
ca anodhiso satta pharitabba. Evam kayena vacaya manasa ca bodhisambhare nirantaram
upacinantena yatha paramiyo paripurim gacchanti, evam sakkaccakarina sataccakarina
anolinavuttina ussaho pavattetabbo, viriyaparami paripuretabba.
      Api ca acinteyyaparimeyyavipulolaravimalanirupamanirupakkilesagunanicayanidhana-
bhutassa buddhabhavassa ussakkitva sampahamsanayoggam viriyam nama
acinteyyanubhavameva, yam na pacurajana sotumpi sakkunanti, pageva patipajjitum. Tatha
hi tividha abhiniharacittuppatti, catasso buddhabhumiyo, cattari sangahavatthuni,
karunekarasata, 2- buddhadhammesu
@Footnote: 1 Si. parisussamane  2 Si.,Ma. karunokasata
Sacchikaranena visesappaccayo nijjhanakhanti, sabbadhammesu nirupalepo, sabbasattesu
piyaputtasanna, samsaradukkhehi aparikhedo, sabbadeyyadhammapariccago, tena ca
niratimanata, adhisiladiadhitthanam, tattha ca acancalata, kusalakiriyasu pitipamojjam,
vivekaninnacittata, jhananuyogo, anavajjadhammena akitti, yathasutassa dhammassa
paresam hitajjhasayena desana, sattanam naye nivesana arambhadalhata,
dhiravirabhavo, parapavadaparapakaresu vikarabhavo, saccadhitthanam, samapattisu
vasibhavo, abhinnasu balappatti, lakkhanattayavabodho, satipatthanadisu yogakammabhiyogena
lokuttaramaggasambharasambharanam, navalokuttaravakkantiti evamadika sabbapi
bodhisambharapatipatti viriyanubhaveneva samijjhatiti abhiniharato yava mahabodhi
anossajjantena sakkaccam nirantaram viriyam yatha uparupari visesavaham hoti, evam
sampadetabbam. Sampajjamane ca yathavutte viriye khantisaccadhitthanadayo ca
danasiladayo ca sabbepi bodhisambhara tadadhinavuttitaya sampanna eva hontiti
khantiadisupi iminava nayena patipatti veditabba.
      Iti sattanam sukhupakaranapariccagena bahudha anuggahakaranam danena patipatti, silena
tesam jivitasapateyyadararakkhaabhedapiyahitavacanavihimsadikaranani, nekkhammena tesam
amisapatiggahanadhammadanadina anekavidha hitacariya, pannaya tesam hitakaranupayakosallam,
viriyena tattha ussaharambhaahamhirani, khantiya tadaparadhasahanam, saccena nesam
avancanatadupakarakiriyasamadanavisamvadanadi, adhitthanena tadupakarakarane anatthasampatepi
acalanam, mettaya nesam hitasukhanucintanam, upekkhaya nesam upakarapakaresu
vikaranapattiti evam aparimane satte arabbha anukampitasabbasattassa
mahabodhisattassa puthujjanehi samadharano aparimeyyo punnananasambharupacayo
ettha patipattiti veditabbam. Yo cetasam paccayo vutto, tassa ca sakkaccam sampadanam.
      Ko vibhagoti? dasa paramiyo dasa upaparamiyo dasa paramatthaparamiyoti
Samattimsaparamiyo. Tattha katabhiniharassa bodhisattassa
Parahitakaranabhininnasayapayogassa kanhadhammavokinna sukkadhamma paramiyo eva, tehi
avokinna sukkadhamma upaparamiyo, akanhaasukka paramatthaparamiyoti keci.
Samudagamanakalesu va puriyamana paramiyo, bodhisattabhumiyam punna upaparamiyo,
buddhabhumiyam sabbakaraparipunna paramatthaparamiyo. Bodhisattabhumiyam va parahitakaranato
paramiyo, attahitakaranato upaparamiyo, buddhabhumiyam balavesarajjasamadhigamena
ubhayahitaparipuranato paramatthaparamiyo.
      Evam adimajjhapariyosanesu panidhanarambhaparinitthanesu tesam vibhagoti apare.
Dosupasamakarunapakatikanam bhavasukhavimuttisukhaparamatthasukhappattanam punnupacayabhedato
tabbibhagoti anne. Lajjasatimanapassayanam lokuttaradhammadhipatinam
silasamadhipannagarukanam taritataritatarayitunam anubuddhapaccekabuddhasammasambuddhanam
parami upaparami paramatthaparamiti bodhisattassuppattito yathavuttavibhagoti keci.
Cittapanidhito yava vacipanidhi, tava pavatta sambhara paramiyo, vacipanidhito yava
kayapanidhi, tava pavatta upaparamiyo, kayapanidhito pabhuti paramatthaparamiyoti apare.
Anne pana "parapunnanumodanavasena pavatta sambhara paramiyo, paresam karapanavasena
pavatta upaparamiyo, sayamkaranavasena pavatta paramatthaparamiyo"ti vadanti.
      Tatha bhavasukhavaho punnananasambharo parami, attano nibbanasukhavaho upaparami.
Paresam tadubhayasukhavaho paramatthaparamiti eke. Puttadaradhanadiupakaranapariccago
pana danaparami, angapariccago danaupaparami, attano jivitapariccago
danaparamatthaparamiti. Tatha puttadaradikassa tividhassapi hetu avitikkamanavasena
tisso silaparamiyo, tesu eva tividhesu vatthusu alayam upacchinditva nikkhamanavasena
tisso nekkhammaparamiyo, upakaranangajivitatanham samuhanitva sattanam
hitahitavinicchayakaranavasena tisso pannaparamiyo, yathavuttabhedanam pariccagadinam
vayamanavasena tisso viriyaparamiyo, upakaranangajivitantarayakaranam khamanavasena tisso
Khantiparamiyo, upakaranangajivitahetu saccapariccagavasena tisso saccaparamiyo,
danadiparamiyo akuppadhitthanavaseneva samijjhantiti upakaranadivinasepi
acaladhitthanavasena tisso adhitthanaparamiyo, upakaranadiupaghatakesupi sattesu
mettaya avijahanavasena tisso mettaparamiyo, yathavuttavatthuttayassa
upakarapakaresu sattasankharesu majjhattatapatilabhavasena tisso upekkhaparamiyoti
evamadina etasam vibhago veditabboti.
      Ko sangahoti ettha pana yatha eta vibhagato timsavidhapi danaparamiadibhavato
dasavidha, evam danasilakhantiviriyajhanapannasabhavena chabbidha. Etasu hi
nekkhammaparami silaparamiya sangahita tassa pabbajjabhave, nivaranavivekabhave
pana jhanaparamiya, kusaladhammabhave chahipi sangahita. Saccaparami silaparamiya
ekadeso eva vaciviratisaccapakkhe, nanasaccapakkhe pana pannaparamiya sangahita.
Mettaparami jhanaparamiya eva. Upekkhaparami jhanapannaparamihi. Adhitthanaparami
sabbahipi sangahitati.
      Etesanca danadinam channam gunanam annamannasambandhanam pancadasayugaladini
pancadasayugaladisadhakani honti. Seyyathidam? danasilayugalena parahitahitanam
karanakaranayugalasiddhi, danakhantiyugalena alobhadosayugalasiddhi, danaviriyayugalena
cagasutayugalasiddhi, danajhanayugalena kamadosappahanayugalasiddhi. Danapannayugalena
ariyayanadhurayugalasiddhi, silakhantidvayena payogasayasuddhidvayasiddhi, silaviriyadvayena
bhavanadvayasiddhi, silajhanadvayena dussilyapariyutthanappahanadvayasiddhi,
silapannadvayena danadvayasiddhi, khantiviriyayugalena khamatejadvayasiddhi,
khantijhanayugalena virodhanurodhappahanayugalasiddhi, khantipannayugalena
sunnatakhantipativedhadukasiddhi, viriyajhanadukena paggahavikkhepadukasiddhi,
viriyapannadukena saranadukasiddhi, jhanapannadukena yanadukasiddhi, danasilakkhantittikena
lobhadosamohappahanattikasiddhi,
Danasilaviriyattikena bhogajivitakayasaradanattikasiddhi, danasilajhanattikena
punnakiriyavatthuttikasiddhi, danasilapannatikena amisabhayadhammadanattikasiddhiti.
Evam itarehipi tikehi catukkadihi ca yathasambhavam tikani catukkadini ca
yojetabbani.
      Evam chabbidhanampi pana imasam paraminam catuhi adhitthanehi sangaho veditabbo.
Sabbaparaminam samuhasangahato hi cattari adhitthanani, seyyathidam? saccadhitthanam
Cagadhitthanam upasamadhitthanam pannadhitthananti. Tattha adhititthati etena, ettha
va adhititthati, adhitthanamattameva va tanti adhitthanam, saccanca tam adhitthananca,
saccassa va adhitthanam, saccam adhitthanametassati va saccadhitthanam. Evam sesesupi.
Tattha avisesato tava lokuttaragune katabhiniharassa anukampitasabbasattassa mahasattassa
patinnanurupam sabbaparamipariggahato saccadhitthanam. Tasam patipakkhapariccagato
cagadhitthanam. Sabbaparamitagunehi upasamato upasamadhitthanam. Tehi eva
parahitopayakosallato pannadhitthanam.
      Visesato pana yacakajanam avisamvadetva dassamiti patijananato patinnam
avisamvadetva danato danam avisamvadetva anumodanato macchariyadipatipakkhapariccagato
deyyadhammapatiggahakadanadeyyadhammakkhayesu lobhadosamohabhayavupasamato yatharaham yathakalam
yathavidhananca danato pannuttarato ca kusaladhammanam caturadhitthanapadatthanam danam. Tatha
samvarasamadanassa avitikkamanato dussilyapariccagato duccaritavupasamanato pannuttarato
ca caturadhitthanapadatthanam silam. Yathapatinnam khamanato paraparadhavikappapariccagato
kodhapariyutthanavupasamanato pannuttarato ca caturadhitthanapadatthana khanti. Patinnanurupam
parahitakaranato visadapariccagato 1- akusalavupasamanato pannuttarato ca caturadhitthanapadatthanam
viriyam. Patinnanurupam lokahitanucintanato nivaranapariccagato cittavupasamanato
pannuttarato ca
@Footnote: 1 Ma. visadapariccagato
Caturadhitthanapadatthanam jhanam. Yathapatinnam parahitupayakosallato
anupayakiriyapariccagato mohajaparilahavupasamanato sabbannutapatilabhato ca
caturadhitthanapadatthana panna.
      Tattha neyyapatinnanuvidhanehi saccadhitthanam. Vatthukamakilesakamapariccagehi
cagadhitthanam. Dosadukkhavupasamehi upasamadhitthanam. Anubodhapativedhehi pannadhitthanam.
Tividhasaccapariggahitam dosattayavirodhi saccadhitthanam. Tividhacagapariggahitam
dosattayavirodhi cagadhitthanam. Tividhavupasamapariggahitam dosattayavirodhi upasamadhitthanam.
Tividhananapariggahitam dosattayavirodhi pannadhitthanam. Saccadhitthanapariggahitani
cagupasamapannadhitthanani avisamvadanato patinnanuvidhanato ca, cagadhitthanapariggahitani
saccupasamapannadhitthanani patipakkhapariccagato sabbapariccagaphalatta ca,
upasamadhitthanapariggahitani saccacagapannadhitthanani kilesaparilahavupasamanato 1-
kamupasamanato kamaparilahavupasamanato ca, pannadhitthanapariggahitani
saccacagupasamadhitthanani nanapubbangamato nananuparivattanato cati evam
sabbapi paramiyo saccappabhavita cagaparibyanjita upasamopabruhita pannaparisuddha.
Saccam hi etasam janakahetu, cago pariggahakahetu, upasamo parivuddhihetu, panna
parisuddhihetu. Tatha adimhi saccadhitthanam saccapatinnatta, majjhe cagadhitthanam
katapanidhanassa parahitaya attapariccagato, ante upasamadhitthanam sabbupasamapariyosanatta.
Adimajjhapariyosanesu pannadhitthanam tasmim sati sambhavato asati abhavato
yathapatinnanca bhavato.
      Tattha mahapurisa sasatamattahitaparahitakarehi garupiyabhavakarehi saccacagadhitthanehi
gihibhuta amisadanena pare anugganhanti. Tatha attahitaparahitakarehi garu piyabhavakarehi
upasamapannadhitthanehi ca pabbajitabhuta dhammadanena pare anugganhanti.
@Footnote: 1 Ma. kammupasamanato kammaparilahavupasamanato
      Tattha antimabhave bodhisattassa caturadhitthanaparipuranam. Paripunnacaturadhitthanassa
hi carimakabhavupapattiti eke. Tatra hi gabbhokkantithitiabhinikkhamanesu
pannadhitthanasamudagamena sato sampajano saccadhitthanaparipuriya sampatijato
uttarabhimukho sattapadavitiharena gantva sabba disa oloketva saccanuparivattina
vacasa "aggohamasmi lokassa, jetthohamasmi lokassa, setthohamasmi lokassa"ti 1-
tikkhattum sihanadam nadi.
      Upasamadhitthanasamudagamena jinnaturamatapabbajitadassavino catudhammapadesakovidassa
yobbanarogyajivitasampattimadanam upasamo. Cagadhitthanasamudagamena mahata
natiparivattassa hatthagatassa ca cakkavattirajjassa anapekkhapariccagoti.
      Dutiye thane abhisambodhiyam caturadhitthanam paripunnanti keci. Tattha hi
yathapatinnam saccadhitthanasamudagamena catunnam ariyasaccanam abhisamayo, tato hi
saccadhitthanam paripunnam. Cagadhitthanasamudagamena sabbakilesupakkilesapariccago,
tato hi cagadhitthanam paripunnam, upasamadhitthanasamudagamena paramupasamappatti,
tato hi upasamadhitthanam paripunnam. Pannadhitthanasamudagamena anavaranananapatilabho,
tato hi pannadhitthanam paripunnanti. Tam asiddham. Abhisambodhiyapi paramatthabhavato.
      Tatiye thane dhammacakkappavattane caturadhitthanam paripunnanti anne. Tattha
hi saccadhitthanasamudagatassa dvadasahi akarehi ariyasaccadesanaya saccadhitthanam
paripunnam. Cagadhitthanasamudagatassa  saddhammamahayagakaranena cagadhitthanam paripunnam.
Upasamadhitthanasamudagatassa sayam upasantassa paresam upasamena upasamadhitthanam
paripunnam. Pannadhitthanasamudagatassa veneyyanam asayadiparijananena
pannadhitthanam paripunnanti. Tadapi asiddham, apariyositatta buddhakiccassa.
@Footnote: 1 di.maha. 10/31/13, Ma.u. 14/207/173
      Catutthe thane parinibbane caturadhitthanam paripunnanti apare. Tatra
hi parinibbutatta paramatthasaccasampattiya saccadhitthanam paripunnam.
Sabbupadhipatinissaggena cagadhitthanam paripunnam. Sabbasankharupasamena upasamadhitthanam
paripunnam. Pannapayojanaparinitthanena pannadhitthanam paripunnanti. Tatra
mahapurisassa visesena mettakhette abhijatiyam saccadhitthanasamudagatassa
saccadhitthanaparipuranamabhibyattam visesena karunakhette abhisambodhiyam
pannadhitthanasamudagatassa pannadhitthanaparipuranamabhibyattam, visesena muditakhette
dhammacakkappa vattane cagadhitthanasamudagatassa cagadhitthanaparipuranamabhibyattam,
visesena upekkhakhette parinibbane upasamadhitthanasamudagatassa
upasamadhitthanaparipuranamabhibyattanti datthabbam.
      Tatra saccadhitthanasamudagatassa samvasena silam veditabbam.
Cagadhitthanasamudagatassa samvoharena soceyyam veditabbam. Upasamadhitthanasamudagatassa
apadasu thamo veditabbo. Pannadhitthanasamudagatassa sakacchaya panna veditabba. Evam
silajivacittaditthivisuddhiyo veditabba. Tatha saccadhitthanasamudagamena dosagatim na
gacchati avisamvadanato. Cagadhitthanasamudagamena lobhagatim na gacchati anabhisangato.
Upasamadhitthanasamudagamena bhayagatim na gacchati anaparadhato. Pannadhitthanasamudagamena
mohagatim na gacchati yatha bhutavabodhato.
      Tatha pathamena aduttho adhivaseti, dutiyena aluddho patisevati, tatiyena
abhito parivajjeti, catutthena asammulho vinodeti. Pathamena nekkhammasukhappatti.
Itarehi pavivekaupasamasambodhijapitisukhappattiyo 1- hontiti datthabba. Tatha
vivekajapitisukhasamadhijapitisukhaapitijakayasukhasatiparisuddhijaupekkhasukhappattiyo
etehi catuhi yathakkamam honti. Evamanekagunanubandhehi catuhi adhitthanehi
@Footnote: 1 cha.Ma.....sambodhisukhappattiyo
Sabbaparamisamuhasangaho veditabbo. Yatha ca catuhi adhitthanehi sabbaparamisamuhasangaho,
1- evam karunapannahipiti datthabbam. Sabbopi hi bodhisambharo karunapannahi
sangahito. Karunapannapariggahita hi danadiguna mahabodhisambhara bhavanti
buddhattasiddhipariyosanati. Evametasam sangaho veditabbo.
      Ko sampadanupayoti? sakalassapi punnadisambharassa sammasambodhim
Uddissa anavasesasambharanam avekallakaritayogena, tattha ca sakkaccakarita
adarabahumanayogena, sataccakarita nirantarayogena, cirakaladiyogo ca antara
avosanapajjanenati. Tam panassa kalaparimanam parato avibhavissati. Iti
caturangayogo etasam paraminam sampadanupayo. Tatha mahasattena bodhaya
patipajjantena sammasambodhaya buddhanam puretarameva atta niyyatetabbo
"imaham attabhavam buddhanam niyyatemi"ti. Tamtampariggahavatthum ca patilabhato puretarameva
danamukhe nissajjitabbam "yam kinci mayham uppajjanakam jivitaparikkharajatam,
sabbam tam sati yacake dassami, tesam pana dinnavasesam eva maya
paribhunjitabban"ti.
      Evam hissa sammadeva pariccagaya kate cittabhisankhare yam uppajjati
pariggahavatthu avinnanakam va savinnanakam va, tattha ye ime pubbe dane
akatapariccayo pariggahavatthussa parittabhavo ularamanunnata parikkhayacintati
cattaro danavinibandha, tesu yada mahabodhisattassa samvijjamanesu deyyadhammesu
paccupatthite ca yacakajane dane cittam na pakkhandati na kamati, tena nitthamettha
gantabbam "addhaham dane pubbe akataparicayo, tena me etarahi datukamyata
citte na santhati"ti. So evam me ito param danabhiratam cittam bhavissati,
handaham ito patthaya danam dassami, nanu maya patikacceva pariggahavatthu yacakanam
pariccattanti danam deti muttacago payatapani vossaggarato yacayogo danasamvibhagarato.
Evam mahasattassa pathamo danavinibandho hato hoti vihato samucchinno.
@Footnote: 1 cha.Ma. sabbaparamisangaho
      Tatha mahasatto deyyadhammassa parittabhave sati vekalle ca iti patisancikkhati
"aham kho pubbe adanasilataya etarahi evam paccayavikalo jato, tasma idani
maya parittena va hinena va yathaladdhena deyyadhammena attanam piletvapi
danameva databbam, yenaham ayatimpi danaparamim matthakam papessami"ti. So itaritarena
tam danam deti muttacago payatapani vossaggarato yacayogo danasamvibhagarato.
Evam mahasattassa dutiyo danavinibandho hato hoti vihato samucchinno.
      Tatha mahasatto deyyadhammassa ularamanunnataya adatukamyatacitte
uppajmane iti patisancikkhati "nanu taya sappurisa ularatama sabbasettha
sammasambodhi abhipatthita, tasma tadattham taya ularamanunne eva deyyadhamme
datum yuttarupan"ti. So ularam manunnanca deti muttacago payatapani vossaggarato
yacayogo danasamvibhagarato. Evam mahapurisassa tatiyo danavinibandho hato hoti
vihato samucchinno.
      Tatha mahasatto danam dento yada deyyadhammassa parikkhayam passati. So
iti patisancikkhati "ayam kho bhoganam sabhavo, yadidam khayadhammata vayadhammata, api ca
me pubbe tadisassa danassa akatatta evam bhoganam parikkhayo dissati, handaham
yathaladdhena deyyadhammena parittena va vipulena va danameva dadeyyam, yenaham
ayatim danaparamiya matthakam papunissami"ti. So yathaladdhena danam deti muttacago
payatapani vossaggarato yacayogo danasamvibhagarato. Evam mahasattassa catutthodanavinibandho
hato hoti vihato samucchinno. Evam ye ye danaparamiya vinibandhabhuta anattha,
tesam tesam yatharaham paccavekkhitva pativinodanam upayo. Yatha ca danaparamiya,
evam silaparamiadisupi datthabbam.
      Api ca yam mahasattassa buddhanam attasanniyyatanam, tam sammadeva sabbaparaminam
sampadanupayo. Buddhanam hi attanam niyyatetva thito mahapuriso tattha
      Tattha bodhisambharaparipuriya ghatento vayamanto sarirassa sukhupakaranananca
upacchedakesu dussahesupi kicchesu 1- durabhisambhavesupi sattasankharasamupanitesu
anatthesu tibbesu panaharesu "ayam maya attabhavo buddhanam paraccatto, yam va tam va
ettha hotu"ti tamnimittam na kampati na vedhati isakampi annadattham na gacchati,
kusalarambhe annadatthu acaladhitthanova hoti, evam attasanniyyatanampi etasam
sampadanupayo.
      Api ca samasato katabhiniharassa attani sinehassa parisosanam 2- paresu ca sinehassa
parivaddhanam etasam sampadanupayo. Sammasambodhisamadhigamaya hi katamahapanidhanassa
mahasattassa yathavato parijananena sabbesu dhammesu anupalittassa attani sineho
parikkhayam pariyadanam gacchati, mahakarunasamasevanena pana piyaputte viya sabbasatte
sampassamanassa tesu mettakarunasineho parivaddhati, tato ca tamtadavatthanurupam
attaparasantanesu lobhadosamohavigamena vidurikatamacchariyadibodhisambharapatipakkho
mahapuriso danapiyavacanaatthacariyasamanattatasankhatehi catuhi  sangahavatthuhi
caturadhitthananugatehi accantam janassa sangahakaranena upari yanattaye avataranam
paripacananca karoti.
      Mahasattanam hi mahakaruna mahapanna ca danena alankata, danam
piyavacanena, piyavacanam atthacariyaya, atthacariya samanattataya alankata sangahita ca.
Tesam sabbepi satte attana nibbisese katva bodhisambharesu patipajjantanam sabbattha
samanasukhadukkhataya samanattataya siddhi. Buddhabhutanampi ca teheva catuhi sangahavatthuhi
caturadhitthanaparipuritabhivuddhehi janassa accantikasangahakaranena abhivinayanam 3-
sijjhati. Danam hi sammasambuddhanam cagadhitthanena paripuritabhivuddham, piyavacanam
saccadhitthanena, atthacariya pannadhitthanena, samanattata upasamadhitthanena
paripuritabhivuddha. Tathagatanam hi sabbasavakapaccekabuddhehi samanattata
@Footnote: 1 Si. kiccesu  2 Ma. pariyadanam  3 Si. abhinivesanam
Parinibbane. Tatra hi nesam avisesato ekibhavo tenevaha "natthi vimuttiya
nanattan"ti. Honti cettha:-
                "sacco cagi upasanto  pannava anukampako
                sambhatasabbasambharo 1-  kam namattham na sadhaye.
                Mahakaruniko sattha    hitesi ca upekkhako
                nirapekkho ca sabbattha   aho acchariyo jino.
                Viratto sabbadhammesu    sattesu ca upekkhako
                sada sattahite yutto   aho acchariyo jino.
                Sabbada sabbasattanam    hitaya ca sukhaya ca
                uyyutto akilasu ca    aho acchariyo jino"ti.
      Kittakena kalena sampadananti? hetthimena tava paricchedena cattari
Asankhyeyyani mahakappanam satasahassanca. Majjhimena attha asankhyeyyani
mahakappanam satasahassanca. Uparimena pana solasa asankhyeyyani mahakappanam
satasahassanca. Ete ca bheda yathakkamam pannadhikasaddhadhikaviriyadhikavasena natabba.
Pannadhikanam hi saddha manda hoti panna tikkha, saddhadhikanam panna
majjhima hoti, viriyadhikanam panna manda, pannanubhavena ca sammasambodhi
adhigantabbati atthakathayam vuttam.
      Apare pana "viriyassa tikkhamajjhimamudubhavena bodhisattanam ayam kalavibhago"ti
vadanti. Avisesena pana vimuttiparipacaniyanam dhammanam tikkhamajjhimamudubhavena
yathavuttakalabhedena bodhisambhara tesam paripurim gacchantiti tayopete kalabheda
yuttatipi vadanti. 2- Evam tividha hi bodhisatta abhiniharakkhane bhavanti
@Footnote: 1 Si. sambhavo sabbasambharo  2 Ma. vadanti eva
Ugghatitannuvipancitannuneyyabhedena. Tesu yo ugghatitannu, so sammasambuddhassa
sammukha catuppadikam gatham sunanto gathaya tatiyapade apariyosite eva chahi abhinnahi saha
patisambhidahi arahattam adhigantum samatthupanissayo hoti, sace savakabodhiyam adhimutto
siya.
      Dutiyo bhagavato sammukha catuppadikam gatham sunanto apariyosite eva gathaya
catutthapade chahi abhinnahi saha patisambhidahi arahattam adhigantum samatthupanissayo hoti,
yadi savakabodhiyam adhimutto siya.
      Itaro pana bhagavato sammukha catuppadikam gatham sutva pariyositaya gathaya
chahi abhinnahi arahattam pattum samatthupanissayo hoti.
      Tayopete vina kalabhedena katabhinihara buddhanam santike laddhabyakarana
ca anukkamena paramiyo paripurenta yathakkamam yathavuttabhedena kalena sammasambodhim
papunanti. Tesu tesu pana kalabhedesu aparipunnesu te te mahasatta divase
divase vessantaradanasadisam mahadanam dentapi tadanurupe siladisabbaparamidhamme
acinantapi panca mahapariccage pariccajantapi natatthacariya lokatthacariya
buddhatthacariya paramakotim papentapi antara ca sambuddha bhavissantiti netam thanam
vijjati. Kasma? nanassa aparipaccanato buddhakarakadhammanam aparinitthanato.
Paricchinnakalanipphaditam viya hi sassam yathavuttakalaparicchedena parinipphadita
sammasambodhim tadantara sabbussahena vayamantenapi na sakka adhigantunti
paramiparipuri yathavuttakalavisesena sampajjatiti veditabbam.
      Ko anisamsoti? ye te katabhiniharanam bodhisattanam:-
              "evam sabbangasampanna   bodhiya niyata nara
              samsaram dighamaddhanam        kappakotisatehipi.
              Avicimhi nuppajjanti      tatha lokantaresu ca
              nijjhamatanha khuppipasa  na honti kalakanjika.
              Na honti khuddaka pana  uppajjantapi duggatim
              jayamana manussesu     jaccandha na bhavanti te.
              Sotavekallata natthi     na bhavanti mugapakkhika
              itthibhavam na gacchanti     ubhatobyanjanapandaka.
              Na bhavanti pariyapanna    bodhiya niyata nara
              mutta anantarikehi     sabbattha suddhagocaRa.
              Micchaditthim na sevanti    kammakiriyadassana
              vasamanapi saggesu      asannam nupapajjare.
              Suddhavasesu devesu    hetu nama na vijjati
              nekkhammaninna sappurisa  visamyutta bhavabhave
              caranti lokatthacariyayo   purenti sabbaparami"ti 1-
evam samvannita anisamsa, ye ca "sato sampajano ananda bodhisatto tusita
kaya cavitva matukucchim okkamati"tiadina 2- solasa acchariyabbhutadhammappakara,
ye ca "sitam byapagatam 3- hoti, unhanca upasampati"tiadina "jayamane kho
sariputta bodhisatte ayam dasasahassi lokadhatu  sankampati sampakampati sampavedhati"ti-
adina 4- ca dvattimsa pubbanimittappakara, ye va panannepi bodhisattanam
adhippayasamijjhanam kammadisu vasibhavoti evamadayo tattha tattha jatakabuddhavamsadisu
dassitakara anisamsa, te sabbepi etasam anisamsa. Tatha yathanidassitabheda
alobhadosadigunayugaladayo cati veditabba.
@Footnote: 1 abhi.A. 1/77  2 di.maha. 10/17/10, Ma.u. 14/200-1/169
@3 cha.Ma. byapagatam, khu.buddha. 33/82/455  4 di.maha. 10/13, Ma.u. 14/201/170
      Api ca yasma bodhisatto abhiniharato patthaya sabbasattanam pitusamo hoti
hitesitaya, dakkhineyyako garu bhavaniyo paramanca punnakkhettam hoti gunavisesayogena,
yebhuyyena ca manussanam piyo hoti, amanussanam piyo hoti, devatahi
anupaliyati, mettakarunaparibhavitasantanataya valamigadihi ca anabhibhavaniyo hoti,
yasmim yasminca sattanikaye paccajayati, tasmim tasmim ularena vannena ularena
yasena ularena sukhena ularena balena ularena adhipateyyena anne satte
abhibhavati punnavisesayogato.
      Appabadho hoti appatanko, suviddha cassa saddha hoti suvisada,
suvisuddham viriyam, satisamadhipanna suvisada, mandakileso hoti mandadaratho
mandaparilaho, kilesanam mandabhaveneva suvaco hoti padakkhinaggahi, khamo hoti
sorato, sakhilo hoti patisantharakusalo, akkodhano hoti anupanahi, amakkhi hoti
apalasi, anissuki hoti amacchari, asatho hoti amayavi, athaddho hoti anatimani,
asaraddho hoti appamatto, parato upatapasaho hoti paresam anupatapi, yasminca
gamakhette pativasati, tattha sattanam bhayadayo upaddava yebhuyyena anuppanna
nuppajjanti, uppanna ca vupasamanti, yesu ca apayesu uppajjati, na tattha pacurajano
viya dukkhena adhimattam piliyati, bhiyyoso mattaya samvegamapajjati. Tasma mahapurisassa
yatharaham tasmim tasmim bhave labbhamana ete sattanam pitusamatadakkhineyyatadayo
gunavisesa anisamsati veditabba.
      Tatha ayusampada rupasampada kulasampada issariyasampada adeyyavacanata
mahanubhavatati etepi mahapurisassa paraminam anisamsati veditabba. Tattha
ayusampada nama tassam tassam upapattiyam dighayukata ciratthitikata, taya
yatharaddhani kusalasamadanani pariyosapeti, bahunca kusalam upacinoti. Rupasampada nama
abhirupata dassiyata pasadikata, taya rupappamananam sattanam pasadavaho
Hoti sambhavaniyo. Kulasampada nama ularesu kulesu abhinibbatti, taya
jatimadadimadamattanampi upasankamaniyo hoti payirupasaniyo, tena te nibbisevane
karoti. Issariyasampada nama mahavibhavata mahesakkhata mahaparivarata ca, tahi
sanganhitabbe catuhi sangahavatthuhi sanganhitum niggahetabbe dhammena niggahetunca
samattho hoti.
      Adeyyavacanata nama saddheyyata paccayikata, taya sattanam pamanabhuto
hoti, alanghaniya cassa ana hoti. Mahanubhavata nama anubhavamahantata,
taya parehi na abhibhuyati, sayameva pana pare annadatthu abhibhavati dhammena yathabhutagunehi
ca, evamete ayusampadadayo mahapurisassa paraminam anisamsa, sayanca
aparimanassa punnasambharassa parivuddhihetubhuta yanattaye sattanam avataranassa
paripacanassa ca karanabhutati veditabba.
      Kim phalanti? samasato tava sammasambuddhabhavo etasam phalam, vittharato
Pana dvattimsamahapurisalakkhanaasitianubyanjanabyamappabhadianekagunaganasamujjalarupakaya-
sampattiadhitthanadasabalacatuvesarajjachaasadharanananaattharasavenikabuddhadhammappabhuti-
anantaparimanagunasamudayopasobhini dhammakayasiri. Yavata pana buddhaguna ye
anekehipi kappehi sammasambuddhenapi vacaya pariyosapetum na sakka,
idametasam phalam vuttanhetam 1-:-
                   "buddhopi buddhassa bhaveyya vannam
                   kappampi ce annamabhasamano
                   khiyetha kappo ciradighamantare
                   vanno na khiyetha tathagatassa"ti. 2-
      Evamettha paramisu pakinnakakatha veditabba.
@Footnote: 1 Si. vuttanhetam bhagavata  2 su.vi. 1/304/259, su.vi. 3/141/63, pa.su.
@2/425/304, udana.A. 360
      Yam pana paliyam "datva databbakam danan"tiadina sabbapi parami
ekajjham dassetva parato "kosajjam bhayato disva"tiadina pariyosanagathadvayam
vuttam, tam yehi viriyarambhamettabhavana appamadaviharehi yathavutta buddhakarakadhamma
visadabhavam gata sammasambodhisankhata ca attano vimutti paripacita, tehi
veneyyanampi vimuttiparipacanaya ovadadanattham vuttam.
      Tattha kosajjam bhayato disva, viriyarambhanca khematoti imina patipakkhe
adinavadassanamukhena viriyarambhe anisamsam dasseti. Araddhaviriya hothati imina
viriyarambhe niyojeti. Yasma ca:-
              "sabbapapassa akaranam     kusalassupasampada
              sacittapariyodapanam        etam buddhana sasanan"ti 1-
sankhepato, vittharato pana sakalena buddhavacanena pakasita sabbapi sampattiyo
ekanteneva sammappadhanadhina, tasma bhagava viriyarambhe niyojetva "esa
buddhanusasani"ti aha.
      Tatrayam sankhepattho:- yvayam sabbasankilesamulabhavato sabbanatthavidhayakanti
kosajjam bhayato tappatipakkhato catuhi yogehi anupaddavabhavasadhanato viriyarambhanca
khemato disva adhisilasikkhadisampadanavasena viriyassa arambho sammappadhananuyogo,
tattha yam sammadeva niyojanam  "araddhaviriya hotha"ti, esa buddhanam bhagavantanam
anusasani anusitthi ovadoti. Sesagathasupi iminava nayena attho veditabbo.
      Ayam pana viseso:- vivadanti viruddhavadam, chavivadavatthuvasena vivadananti attho.
Avivadanti vivadapatipakkham mettavacikammam, mettabhavanam va. Atha va avivadanti
avivadahetubhutam chabbidham saraniyadhammam. Samaggati avagga, kayena ceva cittena ca
@Footnote: 1 di.maha. 10/90/43, khu.dha. 25/183/49
Sahita aviramita aviyuttati attho. Sakhilati sakkila mudusila, annamannamhi
muduhadayati attho. Esa buddhanusasaniti ettha sabbena sabbam vivadamanupagamma
yadidam chasaraniyadhammaparipuranavasena samaggavase niyojanam, esa buddhanam anusatthiti
yojetabbam. Samaggavasam hi vasamana siladitthisamannagata avivadamana sukheneva
tisso sikkha paripuressantiti sattha samaggavase niyojanam attano sasananti
dassesi.
      Pamadanti pamajjanam, kusalanam dhammanam pamussanam akusalesu ca dhammesu
cittavossaggam. Vuttanhetam "tattha katamo pamado, kayaduccarite va vaciduccarite va
manoduccarite va pancasu va kamagunesu cittassa vossaggo vosagganuppadanam
kusalanam va dhammanam bhavanaya asakkaccakiriyata asataccakiriyata anatthitakiriyata
olinavuttita nikkhittachandata nikkhittadhurata anasevana abhavana abahulikammam .pe.
Yo evarupo pamado pamajjana pamajjitattam, ayam vuccati pamado"ti.
      Appamadanti appamajjanam, tam pamadassa patipakkhato veditabbam. Atthato hi
appamado nama satiya avippavaso, "satiya avippavaso"ti ca niccam upatthitaya
satiya evetam namam. Apare pana "satisampajannappadhana tatha pavatta
cattaro arupino khandha appamado"ti vadanti. Yasma pana appamadabhavana
nama visum eka bhavana natthi. Ya hi kaci punnakiriya kusalakiriya, sabba
sa appamadabhavanatveva veditabba.
      Visesato pana vivattupanissayam saranagamanam kayikavacasikasamvaranca upadaya
sabba silabhavana sabba samadhibhavana sabba pannabhavana sabba
kusalabhavana anavajjabhavana appamadabhavana. "appamado"ti hi idam mahantam
attham dipeti, mahantam attham pariggahetva titthati, sakalampi tepitakam buddhavacanam
aharitva appamadapadassa attham katva kathento dhammakathiko "atitthena pakkhando"ti
na vattabbo. Kasma? appamadapadassa mahantabhavato. Tatha hi sammasambuddho
Kusinarayam yamakasalanamantare parinibbanasamaye nipanno abhisambodhito patthaya
pancacattalisaya vassesu attana bhasitam dhammam ekeneva padena sangahetva
dassento "appamadena sampadetha"ti 1- bhikkhunam ovadamadasi. Tatha caha
"seyyathapi bhikkhave yani kanici janghamanam pananam padajatani, sabbani tani
hatthipade samodhanam gacchanti, hatthipadam tesam aggamakkhayati yadidam mahantattena,
evameva kho bhikkhave ye keci kusala dhamma, sabbe te appamadamulaka
appamadasamosarana, appamado tesam aggamakkhayati"ti. 2- Tattha appamadabhavanam
sikhappattam dassento sattha "bhavethatthangikam maggan"ti aha.
      Tassattho:- yo esa siladikhandhattayasangaho sammaditthipubbangamo sammaditthi
adinamyeva atthannam anganam vasena atthangiko ariyamaggo, tam bhavetha attano santane
uppadetha. Dassanamaggamatte athatva upari tinnam magganam uppadanavasena vaddhetha, 3-
evam vo appamadabhavana sikhappatta bhavissatiti. Esa buddhasasaniti yadidam
kusalesu dhammesu appamajjanam, tanca ussukkapetva ariyamaggassa bhavana esa
buddhanam bhagavantanam anusitthi ovadoti.
      Iti bhagava arahattanikuteneva cariyapitakadesanam nitthapesi. Ittham sukhantiadisu
itthanti kappe ca satasahassetiadina pakarena. Sudanti nipatamattam. Bhagavati
bhagyavantatadihi karanehi bhagava. Attano pubbacariyanti purimasu
akittipanditadijatisu attano patipattidukkarakiriyam. Sambhavayamanoti hatthatale
amalakam viya sammadeva pakasento. Buddhapadaniyam namati buddhanam puratanakammam
poranakam dukkarakiriyam adhikaccam pavattatta desitatta buddhapadaniyanti evamnamakam.
Dhammapariyayanti dhammadesanam dhammabhutam va karanam. Abhasitthati avoca. Yam panettha na
vuttam, tam hettha vuttanayatta uttanatthatta ca na vuttanti veditabbam.
                         --------------
@Footnote: 1 di.maha. 10/218/135  2 Ma.mu. 12/300/262  3 Si. ghatetha
                             Nigamanakatha
      ettavata ca:-
              visuddhacarito 1- sattha   buddhicariyaya paragu
              sabbacariyasu 2- kusalo   lokacariyo anuttaro.
              Yam acchariyadhammanam       sabbamacchariyatigo
              attano pubbacariyanam     anubhavavibhavanam.
              Desesi natho cariya-   pitakam yanca tadino
              dhammasangahaka thera    sangayimsu tatheva ca.
              Tassa attham pakasetum     poranatthakathanayam
              nissaya ya samaraddha   atthasamvannana maya.
              Ya tattha paramatthanam     niddharetva yatharaham
              pakasana paramattha-      dipani nama namato.
              Sampatta parinitthanam     anakulavinicchaya
              sadhikayatthavisaya       paliya bhanavarato.
              Iti tam sankharontena     yam tam adhigatam maya
              punnam tassanubhavena     lokanathassa sasanam.
              Ogahetva visuddhaya   siladipatipattiya
              sabbepi dehino hontu   vimuttirasabhagino.
@Footnote: 1 Ma. visuddhacariyako  2 Ma.buddhacariyasu
              Ciram titthatu lokasmim      sammasambuddhasasanam
              tasmim sagarava niccam     hontu sabbepi panino.
              Samma vassatu kalena    devopi jagatipati
              saddhammanirato lokam      dhammeneva pasasatuti.
              Iti badaratitthaviharavasina acariyadhammapalena kata.
                       Cariyapitakavannana nitthita.


             The Pali Atthakatha in Roman Book 52 page 316-389. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=52&A=7027&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=52&A=7027&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=244              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=9478              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=12259              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=12259              Contents of The Tipitaka Volume 33 http://84000.org/tipitaka/read/?index_33

first pageprevious pagedispage pageNumbernext book chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]