ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 53 : PALI ROMAN Sangani.A. (atthasalini)

page1.

Atthasalini nama abhidhammatthakatha dhammasanganivannana ---------- namo tassa bhagavato arahato sammasambuddhassa. Arambhakatha 1- [1] Karuna viya sattesu panna yassa mahesino neyyadhammesu sabbesu pavattittha yatharucim. [2] Dayaya taya sattesu samussahitamanaso patiheravasanamhi vasanto tidasalaye. [3] Paricchattakamulamhi pandukambalanamake silasane sannisinno adiccova yugandhare. [4] Cakkavalasahassehi dasahagamma sabbaso sannisinnena devanam ganena parivarito. [5] Mataram pamukham katva tassa pannaya tejasa abhidhammakathamaggam devanam sampavattayi. [6] Tassa pade namassitva sambuddhassa sirimato saddhammancassa pujetva katva samghassa canjalim. [7] Nipaccakarassetassa katassa ratanattaye anubhavena sosetva antaraye asesato. [8] Visuddhacarasilena nipunamalabuddhina bhikkhuna buddhaghosena sakkaccam abhiyacito. @Footnote: 1 cha.Ma. gantharambhakatha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page2.

[9] Yam devadevo devanam desetva nayato puna therassa sariputtassa samacikkhi vinayako. [10] Anotattadahe katva upatthanam mahesino yanca sutvana so thero aharitva mahitalam. [11] Bhikkhunam payirupahasi 1- iti bhikkhuhi dharito sangitikale sangito vedehamunina puna. [12] Tassa gambhirananehi 2- ogalhassa abhinhaso nananayavicittassa abhidhammassa adito. [13] Ya mahakassapadihi vasihatthakatha pura sangita anusangita pacchapi ca isihi ya. [14] Abhata puna therena mahindenetamuttamam ya dipam dipavasinam bhasaya abhisankhita. 3- [15] Apanetva tato bhasam tambapanninivasinam aropayitva niddosam bhasam tantinayanugam. [16] Nikayantaraladdhihi asammissam anakulam mahaviharavasinam dipayanto vinicchayam. [17] Attham pakasayissami agamatthakathasupi gahetabbam gahetvana tosayanto vicakkhane. [18] Kammatathanani sabbani cariyabhinna vipassana visuddhimagge panidam yasma sabbam pakasitam. [19] Tasma tam aggahetvana sakalayapi tantiya padanukkamato eva karissamatthavannanam. @Footnote: 1 cha.Ma. payirudahasi 2 Si. gambhirannanena 3 cha.Ma. abhisankhata

--------------------------------------------------------------------------------------------- page3.

[20] Iti me bhasamanassa abhidhammakatham imam avikkhitta nisametha dullabha hi ayam kathati. Nidanakatha tattha abhidhammoti 1- kenatthena abhidhammo? dhammatirekadhammavisesatthena. Atirekavisesatthadipako hi ettha abhisaddo "balha me dukkha vedana abhikkamanti, no patikkamanti 2- abhikkantavannena"tiadisu 3- viya. Tasma yatha samussitesu bahusu chattesu ca dhajesu ca yam atirekappamanam visesavannasanthananca chattam, tam aticchattanti vuccati. Yo atirekappamano nanaviragavannavisesasampannova dhajo, so atidhajoti vuccati. Yatha ca ekato sannipatitesu bahusu rajakumaresu ceva devesu ca yo jatibhogayasaissariyadisampattihi atirekataro ceva visesavannataro 4- ca rajakumaro, so atirajakumaroti vuccati. Yo ayuvannaissariyayasasampattiadihi atirekataro ceva visesavannataro ca devo, so atidevoti vuccati. Tatharupo brahmapi atibrahmati vuccati. Evameva ayampi dhammo dhammatirekadhammavisesatthena abhidhammoti vuccati. Suttantam hi patva pancakkhandha ekadeseneva vibhatta, na nippadesena. Abhidhammam patva pana suttantabhajaniyaabhidhammabhajaniyapanhapucchakanayanam vasena nippadesato vibhatta. Tatha dvadasayatanani attharasa dhatuyo cattari saccani bavisatindriyani dvadasangadipako 5- paccayakaro. Kevalam hi indriyavibhange suttantabhajaniyam paccayakare ca panhapucchakam natthi. Suttantanhi patva cattaro satipatthana ekadeseneva vibhatta, na nippadesena. Abhidhammam patva pana tinnampi nayanam vasena nippadesato vibhatta. Tatha cattaro sammappadhana 6- cattaro iddhipada satta sambojjhanga ariyo atthangiko maggo cattari jhanani catasso appamannayo panca sikkhapadani catasso patisambhida. Kevalam hi ettha sikkhapadavibhange suttantabhajaniyam natthi. Suttantam patva pana nanam ekadeseneva vibhattam, na @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati 2 Ma.u. 14/384/330, sam.kha. 17/87/96 @3 cha.Ma. abhikkantavanna ti 4 cha.Ma. visesavantataro. evamuparipi @5 cha.Ma. dvadasapadiko 6 cha.Ma. cattari sammappadhanani

--------------------------------------------------------------------------------------------- page4.

Nippadesena. Tatha kilesa. Abhidhammam patva pana "ekavidhena nanavatthu"tiadina 1- nayena matikam thapetva nippadesato vibhattam. Tatha ekekato patthaya anekehi nayehi kilesa vibhatta. Suttantam patva ca pana bhummantaraparicchedo 2- ekadeseneva vibhatto, na nippadesena. Abhidhammam patva pana tinnampi nayanam vasena bhummantaraparicchedo nippadesatova pannatto. 3- Evam dhammatirekadhammavisesatthena abhidhammoti veditabbo. Pakaranaparicchedato panesa dhammasanganivibhangadhatukathapuggalapannattikathavatthu- yamakapatthananam sattannam pakarananam vasena thitopi. Ayamettha acariyanam samanakatha. Vitandavadi panaha "kathavatthu kasma gahitam, nanu sammasambuddhassa parinibbanato attharasavassadhikani dve vassasatani atikkamitva moggalliputtatissattherena etam thapitam? tasma savakabhasitatta chaddetha nan"ti. Kim pana chappakaranani abhidhammoti. Evam na vadamiti. Atha kim vadasiti. Sattappakarananiti. Kataram gahetva satta karositi. Mahadhammahadayam nama atthi, etena saha sattati. Mahadhammahadaye apubbam natthi, katipaya ca panhavara avasesa, kathavatthuna saddhim sattati. No kathavatthuna mahadhatukatha nama atthi, taya saddhim sattati. 4- Mahadhammahadaye tava katipaya ca panhavara avasesa, 4- mahadhatukathayam apubbam natthi, appamattakava tanti avasesa, kathavatthunava saddhim sattati. Sammasambuddho hi sattappakaranani desento kathavatthum patva yava esa puggalavade 5- tava catusu panhesu dvinnam pancakanam vasena atthamukhavadayutti, tam adikam katva sabbakathamaggesu asampunnabhanavaramattaya paliya matikam thapesi. Sa panesa tanti "puggalo upalabbhati sacchikatthaparamatthenati 6-? amanta. Yo Sacchikattho paramattho tato so puggalo upalabbhati sacchikatthaparamatthenati? na Hevam vattabbe. Ajanahi niggaham .pe. Puggalo nupalabbhati sacchikatthaparamatthenati? @Footnote: 1 abhi. 35/751/377 2 cha.Ma. bhumantaraparicchedo. evamuparipi 3 cha.Ma. vibhatto @4-4 cha.Ma. ime patha na dissanti 5 cha.Ma. puggalavare @6 ka. sacchikatthaparamatthenati. evamuparipi, cha.Ma. saccikatthaparamatthenati. evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page5.

Amanta. Yo sacchikattho paramattho tato so puggalo nupalabbhati sacchikatthaparamatthenati? na hevam vattabbe. Ajanahi niggaham .pe. Patikammam. Sabbattha puggalo upalabbhati sacchikatthaparamatthenati? amanta. Yo sacchikattho paramattho tato so puggalo sabbattha upalabbhati sacchikatthaparamatthenati? na hevam vattabbe. Ajanahi patikammam. Sabbada puggalo upalabbhati sabbada puggalo nupalabbhati sabbesu puggalo upalabbhati sabbesu puggalo nupalabbhati sacchikatthaparamatthenati? amanta. Yo sacchikattho paramattho tato so puggalo nupalabbhati sacchikatthaparamatthenati? na hevam vattabbe. Ajanahi patikamman"ti 1- evam pathamam vadam nissaya pathamam niggaham dutiyam nissaya dutiyam niggaham .pe. Atthamam nissaya atthamam niggaham dassentena satthara thapita. Imina nayena sabbattha matikathapanam veditabbam. Tam panetam matikam thapento idam disvava thapesi:- "mama parinibbanato attharasavassadhikanam dvinnam vassasatanam matthake moggalliputtatissatthero nama bhikkhu bhikkhusahassamajjhe nisinno sakavade panca suttasatani paravade pancati suttasahassam samodhanetva dighanikayappamanam kathavatthuppakaranam bhajessati"ti. Moggalaliputtatissattheropi imam pakaranam desento na attano nanena desesi, satthara pana dinnanayena thapitamatikaya desesi. Iti satthara dinnanayena thapitamatikaya desitatta sakalampetam pakaranam buddhabhasitameva nama jatam. Yatha kim? yatha madhupindikasuttantadini. Madhupindikasuttasmim hi bhagava "yatonidanam bhikkhu purisam papancasannasankha samudacaranti, ettha ce natthi abhinanditabbam abhivaditabbam ajjhositabbam, esevanto raganusayanan"ti 2- matikam thapetva utthayasana viharam pavisi. Dhammapatiggahaka bhikkhu mahakaccanattheram 3- upasankamitva dasabalena thapitamatikaya attham pucchimsu. Thero pucchitamatteneva 4- akathetva dasabalassa apacitim dassanattham @Footnote: 1 abhi. 37/1-10/1-8 2 Ma.Ma. 12/202/170 @3 ka. mahakaccayanattheram. evamuparipi 4 cha.Ma. pucchitamattakeneva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page6.

"seyyathapi avuso puriso saratthiko saragavesi"ti 1- saropamam aharitva sararukkho viya bhagava sakhapalasasadisa savaka. So havuso bhagava janam janati, passam passati cakkhubhuto nanabhuto dhammabhuto brahmabhuto vatta pavatta atthassa ninneta amatassa data dhammasami tathagatoti sattharam thometva punappunam therehi yacito satthara thapitamatikaya attham vibhajitva "akankhamana ca pana tumhe ayasmanto bhagavantamyeva upasankamitva etamattham puccheyyatha, sace sabbannutananena saddhim samsandiyamanam sameti, tam ganheyyatha. No ce ma ganhatha"ti imina adhippayena "yatha ca vo bhagava byakaroti, tatha tam dhareyyatha"ti vatva uyyojesi. Te sattharam upasankamitva etamattham pucchimsu. Sattha "dukathitam kaccanena"ti avatva suvannalingam 2- ussapento viya givam upanametva 3- supupphitasatapattasassirikam viya mahamukham purento brahmassaram niccharetva "sadhu sadhu"ti therassa sadhukaram datva "pandito bhikkhave mahakaccano, mahapanno bhikkhave mahakaccano, mancepi tumhe bhikkhave etamattham patipuccheyyatha, ahampi mam evamevam byakareyyam, yatha tam mahakaccanena byakatan"ti 4- aha. Evam satthara anumoditakalato patthaya pana sakalam suttantam buddhabhasitam nama jatam. Ananadattheradihi vittharitasuttantesvapi eseva nayo. Evameva sammasambuddho sattappakaranani desento kathavatthum patva vuttanayena matikam thapesi. Thapento ca idamaddasa:- "mama parinibbanato attharasavassadhikanam dvinnam vassasatanam matthake moggalliputtatissatthero nama bhikkhu bhikkhusahassamajjhe nisinno sakavade panca suttasatani paravade pancati suttasahassam samodhanetva dighanikayappamanam kathavatthuppakaranam bhajessati"ti. Moggalliputtatissattheropi imam pakaranam desento na attano nanena desesi, satthara pana dinnanayena thapitamatikaya desesi. Iti satthara dinnanayena @Footnote: 1 Ma.mu. 12/203/171 2 ka. suvannalingam @3 cha.Ma. unnametva 4 Ma.mu. 12/205/175

--------------------------------------------------------------------------------------------- page7.

Thapitamatikaya desitatta sakalametam pakaranam buddhabhasitameva nama jatam. Evam kathavatthuna saddhim sattappakaranani abhidhammo nama. Tattha dhammasanganippakarane catasso vibhattiyo cittavibhatti rupavibhatti nikkheparasi atthuddharoti. Tattha kamavacarakusalato attha akusalato dvadasa kusalavipakato solasa akusalavipakato satta kiriyato ekadasa rupavacarakusalato panca vipakato panca kiriyato panca arupavacarakusalato cattari vipakato cattari kiriyato cattari lokuttarakusalato cattari vipakato cattariti ekunanavuti cittani cittavibhatti nama. Cittuppadakandantipi etasseva namam. Tam vacanamaggato atirekachabhanavaram, vitthariyamanam pana anantamaparimanam hoti. Tadanantaram "ekavidhena duvidhena"tiadina nayena matikam thapetva vittharena vibhajitva dassita rupavibhatti nama. Rupakandantipi tasseva namam. Tam vacanamaggato atirekadvebhanavaram, vitthariyamanam pana anantamaparimanam hoti. Tadanantaram mulato khandhato dvarato bhumito atthato dhammato namato lingatoti evam muladihi 1- nikkhipitva desito nikkheparasi nama. So:- mulato khandhato capi dvarato capi bhumito atthato dhammato capi namato capi lingato nikkhipitva desitatta nikkhepoti pavuccati. Nikkhepakandantipi tasseva namam. Tam vacanamaggato timattabhanavaram, vitthariyamanam pana anantamaparimanam hoti. Tadanantaram pana tepitakassa buddhavacanassa atthuddharabhutam yava saranaduka nikkhittam atthakathakanadam nama, yato mahapakaraniya bhikkhu mahapakarane gananacaram asallakkhenta gananam 2- samanenti. Tam vacanamaggato dvimattabhanavaram, vitthariyamanam pana anantamaparimanam hoti. @Footnote: 1 Ma., Si. muladini 2 cha.Ma. gananacaram, Si. gananavaram

--------------------------------------------------------------------------------------------- page8.

Iti sakalam dhammasanganippakaranam. Tam vacanamaggato atirekaterasamattabhanavaram, vitthariyamanam pana anantamaparimanam hoti. Evametam:- cittavibhatti rupanca nikkhepo atthajotana gambhiram nipunam thanam tampi buddhena desitam. Tadanantaram vibhangappakaranam nama. Tam "khandhavibhango ayatanavibhango dhatuvibhango saccavibhango indriyavibhango paccayakaravibhango satipatthanavibhango sammappadhanavibhango iddhipadavibhango bojjhangavibhango maggavibhango 1- jhanavibhango appamannavibhango sikkhapadavibhango patisambhidavibhango nanavibhango khuddakavatthuvibhango dhammahadayavibhango"ti attharasavidhena vibhattam. Tattha khandhavibhango suttantabhajaniyaabhidhammabhajaniyapanhapucchakanam vasena tidha vibhatto. So vacanamaggato pancamattabhanavaro, vitthariyamano pana ananto aparimano hoti. Tato param ayatanavibhangadayopi teheva tihi nayehi vibhatta. Tesu ayatanavibhango vacanamaggato atirekabhanavaro. Dhatuvibhango dvimattabhanavaro. Tatha saccavibhango. Indriyavibhange suttantabhajaniyam natthi. Vacanamaggato panesa atirekabhanavaramatto. Paccayakaravibhango chamattabhanavaro. Panhapucchakam 2- panettha natthi. Satipatthanavibhango atirekabhanavaramatto. Tatha sammappadhanaiddhipada- bojjhangamaggavibhanga. Jhanavibhango dvibhanavaramatto. Appamannavibhango atirekabhanavaramatto. Sikkhapadavibhangepi suttantabhajaniyam natthi. Vacanamaggato panesa atirekabhanavaramatto. Tatha patisambhidavibhango. Nanavibhango dasavidhena vibhatto. Vacanamaggato panesa timattabhanavaro. Khuddakavatthuvibhangopi dasavidhena vibhatto. Vacanamaggato panesa timattabhanavaro. Dhammahadayavibhango tividhena vibhatto. Vacanamaggato panesa atirekadvibhanavaramatto. Sabbepi vitthariyamana ananta aparimana honti. Evametam vibhangappakaranam nama vacanamaggato pancatimsamattabhanavaram, vitthariyamanam 3- pana anantamaparimanam hoti. @Footnote: 1 cha.Ma. maggangavibhango 2 cha.Ma. panhapucchakam 3 cha.Ma. vittharato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page9.

Tadanantaram dhatukathapakaranam nama. Tam "sangaho asangaho sangahitena asangahitam asangahitena sangahitam sangahitena sangahitam asangahitena asangahitam sampayogo vippayogo sampayuttena vippayuttam vippayuttena sampayuttam sampayuttena sampayuttam vippayuttena vippayuttam sangahitena sampayuttam vippayuttam sampayuttena sangahitam asangahitam asangahitena sampayuttam vippayuttam vippayuttena sangahitam asangahitan"ti cuddasavidhena vibhattam. Tam vacanamaggato atirekachabhanavaramattam, vitthariyamanam pana anantamaparimanam hoti. Tadanantaram puggalapannatti nama. Sa "khandhapannatti ayatanapannatti dhatupannatti saccapannatti indriyapannatti puggalapannatti"ti chabbidhena vibhatta. Sa vacanamaggato atirekapancabhanavara, vitthariyamana pana ananta aparimanaeva hoti. Tadanantaram kathavatthuppakaranam nama. Tam "sakavade panca suttasatani paravade panca"ti suttasahassam samodhanetva vibhattam. Tam vacanamaggato idani potthake likhitam aggahetva sangitiaropitanayena dighanikayappamanam, vitthariyamanam pana anantamaparimanam hoti. Tadanantaram yamakam nama pakaranam. Tam "mulayamakam khandhayamakam ayatanayamakam dhatuyamakam saccayamakam sankharayamakam anusayayamakam cittayamakam dhammayamakam indriyayamakan"ti dasavidhena vibhattam. Tam vacanamaggato visatibhanavarasatamattam, 1- vittharato pana anantamaparimanam hoti. Tadanantaram mahapakaranam nama. Patthanantipi tasseva namam. Tam "hetupaccayo arammanapaccayo adhipatipaccayo anantarapaccayo samanantarapaccayo sahajatapaccayo annamannapaccayo nissayapaccayo upanissayapaccayo purejatapaccayo pacchajatapaccayo asevanapaccayo kammapaccayo vipakapaccayo aharapaccayo indriyapaccayo jhanapaccayo maggapaccayo sampayuttapaccayo vippayuttapaccayo atthipaccayo natthipaccayo vigatapaccayo avigatapaccayo"ti paccayavasena tava catuvisatividhena vibhattam. Imasmim pana thane patthanam samanetabbam:- kusalattikadayo hi bavisatitika nama. Hetu dhamma nahetu dhamma .pe. Sarana dhamma arana dhammati ime @Footnote: 1 cha.Ma. visabhanavarasatam, Si. visam bhanavarasatam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page10.

Sataduka. Aparepi duka vijjabhagino dhamma avijjabhagino dhamma .pe. Khaye nanam anuppade nananti dvacattalisasuttantikaduka nama. Tesu dvavisatitika satadukati ayam ahacca bhasita jinavacanabhuta sabbannutananabuddhena 1- desita sattannam pakarananam matika nama. Athapare dvacattalisasuttantikaduka kuto pabhava kena thapita kena desitati. Dhammasenapati sariputtattherappabhava, tena thapita tena desitati. Ime thapento pana thero na samukkamsikena attano nanena thapesi. Ekuttariyam pana ekanipatadisangiti 2- dasuttarasuttantehi samodhanetva abhidhammikattheranam suttantam patva akilamattham thapita. Tena 3- panete ekasmim nikkhepakandeyeva matthakam papetva vibhatta, sesatthanesu yava saranaduka abhidhammo vibhatto. Sammasambuddhena hi anulomapatthane dvavisatitike nissaya tikapatthanam nama niddittham. Sataduke nissaya dukapatthanam nama niddittham. Tato param dvavisatitike gahetva dukasate pakkhipitva dukatikapatthanam nama dassitam. 4- Tato param dukasatam gahetva dvavisatiya tikesu pakkhipitva tikadukapatthanam nama dassitam. Tike pana tikesuyeva pakkhipitva tikatikapatthanam nama dassitam. Duke pana dukesuyeva pakkhipitva dukadukapatthanam nama dassitam. Evam:- tikanca patthanavaram dukuttamam dukatikanceva tikadukanca tikatikanceva dukadukanca cha anulomamhi naya sugambhirati. 5- Paccaniyapatthanepi dvavisatitike nissaya tikapatthanam nama, dukasatam nissaya dukapatthanam nama, dvavisatitike dukasate pakkhipitva dukatikapatthanam nama, dukasatam bavisatiya tikesu pakkhipitva tikadukapatthanam nama, tike tikesuyeva pakkhipitva tikatikapatthanam nama, duke dukesu pakkhipitva dukadukapatthanam namati paccaniyepi chahi nayehi patthanam niddittham. 6- Tena vuttam:- @Footnote: 1 cha.Ma. sabbannubuddhena 2 cha.Ma. ekanipatadukanipatasangiti 3 cha.Ma. te @4 ka. dasseti. evamuparipi 5 abhi. 40/44/20 (sya) 6 ka. nitthitam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page11.

Tikanca patthanavaram dukuttamam dukatikanceva tikadukanca tikatikanceva dukadukanca cha paccaniyamhi naya sugambhirati. 1- Tato param anulomapaccaniyepi eteneva upayena cha naya dassita. Tenaha:- tikanca patthanavaram dukuttamam dukatikanceva tikadukanca tikatikanceva dukadukanca cha anulomapaccaniyamhi naya sugambhirati. 2- Tadanantaram paccaniyanulomepi eteheva chahi nayehi niddittham. Tenaha:- tikanca patthanavaram dukuttamam dukatikanceva tikadukanca tikatikanceva dukadukanca cha paccaniyanulomamhi naya sugambhirati. 3- Evam anulome cha patthanani patilome cha anulomapaccaniye cha paccaniyanulome cha patthananiti idam catuvisatisamantapatthanassa samodhanapatthanam mahapakaranam nama. Idani imassa abhidhammassa gambhirabhavavijananattham cattaro sagara veditabba samsarasagaro jalasagaro nayasagaro nanasagaroti. Tattha samsarasagaro nama:- khandhananca patipati dhatuayatanana ca abbhocchinnam vattamana samsaroti pavuccatiti evam vuttam samsaravattam. Svayam yasma imesam sattanam uppattiya purimakoti na pannayati. Ettakanam hi vassasatanam va vassasahassanam va vassasatasahassanam va kappasatanam va kappasahassanam va kappasatasahassanam va matthake satta uppanna, @Footnote: 1 abhi. 40/47/21 (sya) 2 abhi. 40/51/23 (sya) 3 abhi. 40/55/24 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page12.

Tato pubbe nahesunti va asukassa ranno kale uppanna, asukassa buddhassa kale uppanna, tato pubbe nahesunti va ayam paricchedo natthi. "purima bhikkhave koti na pannayati avijjaya ito pubbe avijja nahosi, atha paccha sambhavi"ti 1- imina pana nayena ayam samsarasagaro nama anamataggova. Mahasamuddo pana jalasagaro namati veditabbo. So caturasitiyojana- sahassagambhiro. Tattha udakassa alhakasatehi va alhakasahassehi va alhakasatasahassehi va pamanam nama natthi, atha kho asankheyyo appameyyo mahaudakakkhandhotveva sankhyam 2- gacchati. Ayam jalasagaro nama. Katamo nayasagaro? tepitakam buddhavacanam. Dvepi hi tantiyo paccavekkhantanam Saddhasampannanam pasadabahulanam nanuttaranam kulaputtanam anantam pitisomanassam uppajjati. Katama dvepi? vinayanca abhidhammanca. Vinayadharanam bhikkhunam vinayatantim paccavekkhantanam "dosanurupam sikkhapadapannapanam nama `imasmim dose imasmim vitikkame idam nama hoti'ti sikkhapadapannapanam annesam avisayo, buddhanameva visayo"ti uttarimanussadhammapeyyalam paccavekkhantanam nilapeyyalam paccavekkhantanam sancarittapeyyalam paccavekkhantanam anantam pitisomanassam uppajjati. Abhidhammika- bhikkhunampi "khandhantaram ayatanantaram dhatvantaram indriyabalabojjhangakammavipakantaram ruparupaparicchedam sanhasukhumadhammam gaganatale tarakarupani ganento 3- viya ruparupadhamme pabbapabbam kotthasakotthasam katva vibhajanto dassesi vata no sattha"ti abhidhammatantim paccavekkhantanam anantam pitisomanassam uppajjati. Evam uppattiya panassa idam vatthumpi veditabbam:- mahanagatimiyatissadattatthero 4- kira nama "mahabodhim vandissami"ti paratiram gacchanto navaya uparitale nisinno mahasamuddam oloketi. 5- Athassa tasmim samaye neva paratiram pannayittha, na orimatiram. @Footnote: 1 an. dasaka. 24/61/90 2 Si. sankham @3 cha.Ma. ganhanto @4 cha.Ma. mahagatigamiyatissadattatthero, Si. mahagatimbayatissadattatthero @5 cha.Ma. olokesi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page13.

Umivegappabhedasamuggatajalacunnavippakinno 1- pana pasaritarajatapatasumanapupphasantharasadiso mahasamuddo pannayittha. So "kinnukho mahasamuddassa umivego balava, udahu catuvisatippabhede samantapatthane nayamukham balavan"ti cintesi. Athassa mahasamudde paricchedo pannayati. Ayam hi hettha pathaviya 2- paricchinno, upari akasena ekato cakkavalapabbatena ekato velantena paricchinno. Samantapatthanassa pana paricchedo na pannayatiti sanhasukhumadhammam paccavekkhantassa balavapiti uppanna, so pitim vikkhambhetva vipassanam vaddhetva yathanisinno sabbakilese khepetva aggaphale arahatte patitthaya udanam udanesi:- attheva gambhiragatam sudubbudham sayam abhinnaya sahetusambhavam yathanupubbam nikhilena desitam mahesina rupagatamva passatiti. Ayam nayasagaro nama. Katamo nanasagaro? sabbannutananam nanasagaro nama. "ayam samsarasagaro Nama ayam jalasagaro nama ayam nayasagaro nama"ti tam 3- annena na sakka janitum, sabbannutananeneva sakka janitunti sabbannutananam nanasagaro nama. Imesu catusu sagaresu imasmim thane nayasagaro adhippeto. Imanhi sabbannu buddhaeva pativijjhanti. Ayampi bhagava bodhimule nisinno imam pativijjhitva "imam vata me dhammam esantassa gavesantassa kappasatasahassadhikani cattari asankheyyani vitivattani, atha me imasmim pallanke nisinnena diyaddhakilesasahassam khepetva ayam dhammo patividdho"ti patividdhadhammam paccavekkhanto sattaham ekapallankena nisidi. Tato tasma pallanka vutthaya "imasmim vata me pallanke sabbannutananam patividdhan"ti animmisehi cakkhuhi sattaham pallankam olokento atthasi. Tato devatanam "ajjapi nuna siddhatthassa kattabbakiccam atthi, pallankasminhi alayam na vijahati"ti parivitakko udapadi. @Footnote: 1 cha.Ma....parikinno 2 cha.Ma. mahapathaviya 3 cha.Ma. hi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page14.

Sattha devatanam vitakkam natva tasam vitakkam vupasamattham vehasam abbhuggantva yamakapatihariyam dassesi. Mahabodhipallankasmim hi katapatihariyanca natisamagame katapatihariyanca pataliputtasamagame 1- katapatihariyanca sabbam gandambarukkhamule katayamakapatihariyasadisameva ahosi. Evam yamakapatihariyam katva pallankassa thitatthanassa ca antare akasato oruyha sattaham cankami. Imesu ca ekavisatiya divasesu ekadivasepi satthu sarirato rasmiyo na nikkhanta. Catutthe pana sattahe pacchimuttaraya disaya ratanaghare nisidi. Ratanagharam nama na ratanamayam 2- geham, sattannam pana pakarananam sammasitatthanam "ratanagharan"ti veditabbam. Tattha dhammasanganim sammasantassapi sarirato rasmiyo na nikkhanta. Vibhangappakaranam, dhatukatham, puggalapannattim, kathavatthuppakaranam, yamakappakaranam sammasantassapi sarirato rasmiyo na nikkhanta. Yada pana mahapakaranam oruyha "hetupaccayo arammanapaccayo .pe. Avigatapaccayo"ti sammasanam arabhi. Athassa catuvisatisamantapatthanam sammasantassa ekantato sabbannutananam mahapakaraneyeva okasam labhati. 3- Yatha hi timirapingalamahamaccho caturasitiyojanasahassagambhire mahasamuddeyeva ekantato lokasam labhati, evameva sabbannutananam ekantato mahapakaraneyeva okasam labhati. 3- Satthu evam laddhokasena sabbannutananena yathasukham sanhasukhumadhammam sammasantassa sarirato nilapitalohitodatamanjetthapabhassaravasena chabbannarasmiyo nikkhamimsu. Kesamassuhi ceva akkhinanca nilatthanehi nilarasmiyo nikkhamimsu, yasam vasena gaganatalam anjanacunnasamokinnam viya ummapupphaniluppaladalasanchannam viya vitipatantamanitalavantam viya sampasaritamecakapatam viya ca ahosi. Chavito ceva akkhinanca pitatthanehi pitarasmiyo nikkhamimsu, yasam vasena disabhaga suvannarasabhisincamana 4- viya suvannapatapasarita viya kunkumacunnaranjita 5- viya kannikarapupphasamparikinna viya ca virocimsu. @Footnote: 1 cha.Ma. pathikaputtasamagame, Si. pathikaputtasamagame 2 cha.Ma. sattaratanamayam @3 cha.Ma. labhi 4 cha. suvannarasadharabhisincamana, Ma. suvannadharanisincamana, @Si. suvannarasadharahi sincamana 5 ka. kukkutthacunnaranjita

--------------------------------------------------------------------------------------------- page15.

Mamsalohitehi ceva akkhinanca rattatthanehi lohitarasmiyo nikkhamimsu, yasam vasena disabhaga cinapitthacunnaranjita viya supakkalakharasabhisincamana viya rattakambalaparikkhitta viya jayasumanapalibhaddakabandhujivakakusumasamparikinna viya ca virocimsu. Atthihi ceva dantehi ca akkhinanca setatthanehi odatarasmiyo nikkhamimsu, yasam vasena disabhaga rajatakutehi 1- asincamanakhiradharasamparikinna viya pasaritarajatapatavitana viya vitipatantarajatatalavanta viya kundakumudasinduvara- sumanamallikadikusumasanchanna viya ca virocimsu. Manjetthapabhassara pana tamha tamha sarirappadesa nikkhamimsu. Iti ta chabbannarasmiyo nikkhamitva ghanamahapathavim ganhimsu. Catunahutadhikadviyojanasatasahassabahala mahapathavi niddhantasuvannapindi viya ahosi. Atha pathavim bhinditva hettha udakam ganhimsu. Pathavisandharakam atthanahutadhikacatuyojana- satasahassabahalam udakam suvannakalalehi asincamanavilinasuvannam viya ahosi. Udakam vinivijjhitva vatamaggahesum. Chanahutadhikanavayojanasatasahassabahalo vato samussitasuvannakkhandho viya ahosi. Vatam vinivijjhitva hettha ajjatakasam pakkhandimsu. Uparibhagena uggantvapi catumaharajike ganhimsu. Tepi vinivijjhitva tavatimse, tato yame, tato tusite, tato nimmanarati, tato paranimmitavasavatti, tato nava brahmaloke, tato vehapphale, tato pancasuddhavase vinivijjhitva cattaro arupe 2- ganhimsu. Cattaro arupe vinivijjhitva ajjatakasam pakkhandimsu. Tiriyabhagehi ananta lokadhatuyo pakkhandimsu. Ettakesu thanesu candamhi candappabha natthi. Suriye suriyappabha natthi, tarakarupesu tarakarupappabha natthi, devatanam uyyanavimanakapparukkhesu sariresu abharanesuti sabbattha pabha natthi. Tisahassimahasahassi lokadhatuyo 3- alokapharanasamattho mahabrahmapi suriyassuggamane khajjopanako viya ahosi. Candimasuriyatarakarupanam devauyyanavimanakapparukkhanam paricchedamattakameva pannayittha. Ettakanhi thanam buddharasmihiyeva ajjhotthatam ahosi. Ayampi neva @Footnote: 1 cha.Ma. rajataghatehi 2 cha.Ma. aruppe. evamuparipi 3 cha. lokadhatuya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page16.

Buddhanam adhitthanaiddhi na bhavanamaya iddhi. Sanhasukhumadhammam pana sammasato lokanathassa lohitam pasidi, vatthurupam pasidi, chavivanno pasidi, cittasamutthana vannadhatu samanta asitihatthamatte padese niccala atthasi. Imina niharena sattaham sammasi. Sattarattindivam sammasitadhammo kittako ahositi? ananto aparimano ahosi. Ayam tava manasa desana nama. Sattha pana evam sattaham manasa cintitam dhammam vacibhedam katva desento vassasatenapi vassasahassenapi vassasatasahassenapi matthakam papetva desetum na sakkotiti na vattabbam. Aparabhagasmim hi tathagato tavatimsabhavane paricchattakamule pandukambalasilayam dasasahassacakkavaladevatanam majjhe nisinno mataram kayasakkhim katva "kulasa dhamma akusala dhamma abyakata dhamma"ti dhammam desento satabhagena sahassabhagena satasahassabhagena dhammantara dhammantaram 1- sankhipitva sankhipitva 1- desesi. Tayo mase nirantaram pavattadesana 2- vegena pavattaakasaganga viya adhomukhathapitaudakaghata nikkhantaudakadhara viya ca hutva ananta aparimana ahosi. Buddhanam hi bhattanumodanakalepi thokam vaddhetva anumodantanam desana dighamajjhimanikayappamana ahosi. 3- Pacchabhattam pana sampattaparisaya dhammam desentanam desana samyuttaanguttaranikayadvemahanikayappamana ahosi. Kasma? buddhanam hi bhavangaparivaso lahuko, dantavaranam suphussitam, 4- mukhadanam silittham, jivha muduka, saro madhuro, vacanam lahukaparivattam, tasma tam muhuttam desitadhammopi ettako ahosi. Temasam desitadhammo pana ananto aparimanoyeva ahosi. Anandatthero hi bahussuto tipitakadharo pancadasagathasahassani satthipadasahassani latapupphani akaddhanto viya thitappadeneva thatva ganhati va vaceti va deseti va. Ettako therassa eko uddesamaggo nama hoti. Therassa hi anupadam uddesam dadamano anno datum na sakkoti na sampapunati, @Footnote: 1-1 cha.Ma. sankamitva sankamitva 2 cha.Ma. pavattitadesana @3 cha.Ma. hoti. evamuparipi 4 Si. suphassitam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page17.

Sammasambuddhova sampapuneyya. Evam adhimattasatima adhimattagatima adhimattadhitima savako satthara temasam imina niharena desitam desanam vassasatam vassasahassam ugganhantopi matthakam papetum na sakkoti. Evam temasam nirantaram desentassa pana tathagatassa kabalinkaraharapatibaddham upadinnakasariram katham yapesiti? patijagganeneva. Buddhanam hi so kalo suvavatthito suparicchinno supaccavekkho. 1- Tasma bhagava dhammam desento manussaloke kalam oloketi. So bhikkhacaravelam sallakkhetva nimmitabuddham mapetva "imassa civaragahanam pattagahanam sarakutti akappo ca evarupo nama hotu, ettakam nama dhammam desetu"ti adhitthaya pattacivaramadaya anotattadaham gacchati. Devata nagalatadantakattham deti. Tam khaditva anotattadahe sariram patijaggitva manosilatale thito surattam dupatam nivasetva civaram parupitva maharajadattiyam 2- selamayam pattam adaya uttarakurum gacchati. Tato pindapatam aharitva anotattadahatire nisinno paribhunjitva divaviharaya candanavanam gacchati. Dhammasenapati sariputtattheropi tattha gantva sammasambuddhassa vattam katva ekamantam nisidi. 3- Athassa sattha nayam deti "sariputta ettako dhammo desito"ti acikkhati. Evam sammasambuddhe nayam dente patisambhidapattassa aggasavakassa velante thatva hattham pasaretva dassitasamuddasadisam nayadanam hoti. Therassapi nayasatena nayasahassena nayasatasahassena bhagavata desitadhammo upatthatiyeva. Sattha divaviharam nisiditva dhammam desetva 4- kaya velaya gacchatiti? Savatthivasinam sampattanam dhammadesanavela nama atthi, taya velaya gacchati. Dhammam desetva gacchantam va agacchantam va ke jananti, ke na jananti? Mahesakkha devata jananti, appesakkha na jananti. Kasma na janantiti? Sammasambuddhassa va nimmitabuddhassa va rasmiadisu nanattabhava. Ubhinnampi hi tesam rasmisu va saresu va vacanesu va nanattam natthiti. 5- @Footnote: 1 cha.Ma. supaccakkho 2 cha.Ma. catumaharajadattiyam 3 cha.Ma. nisidati @4 cha.Ma. desetum 5 cha.Ma. iti-saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page18.

Sariputtattheropi satthara desitam desitam dhammam aharitva attano saddhiviharikanam pancannam bhikkhusatanam desesi. Tesam ayam pubbayogo:- te kira kassapadasabalassa kale khuddakavagguliyoniyam nibbatta pabbhare olambanta dvinnam abhidhammikabhikkhunam abhidhammam sajjhayantanam sare nimittam gahetva kanhapakkham sukkapakkham ajanitvapi sare nimittagahamattakeneva kalam katva devaloke nibbattimsu, ekam buddhantaram devaloke vasitva tasmim kale manussaloke nibbattitva 1- yamakapatihariye pasiditva therassa santike pabbajimsu. Thero satthara desitadesitadhammam aharitva tesam desesi. Sammasambuddhassa abhidhammadesanapariyosananca tesam bhikkhunam sattappakaranauggahananca ekappahareneva ahosi. Abhidhamme vacanamaggo nama sariputtattherappabhavo, mahapakarane gananavaropi 2- thereneva thapito. Thero hi "imina niharena dhammantaram amakkhetvava sukham gahetum dharetum pariyapunitum vacetunca hoti"ti 3- gananavaram thapesi. Evam sante therova pathamataram abhidhammiko hotiti? na hoti, sammasambuddhova pathamataram abhidhammiko hoti. So hi tam mahabodhipallanke nisiditva pativijjhi. Buddho hutva ca pana sattaham ekapallankena nisinno udanam udanesi:- "yada have patubhavanti dhamma atapino jhayato brahmanassa athassa kankha vapayanti sabba yato pajanati sahetudhammam. Yada have patubhavanti dhamma atapino jhayato brahamnassa athassa kankha vapayanti sabba yato khayam paccayanam avedi. @Footnote: 1 cha.Ma. nibbatta 2 cha.Ma. gananacaropi. evamuparipi 3 cha.Ma. pahotiti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page19.

Yada have patubhavanti dhamma atapino jhayato brahmanassa vidhupayam titthati marasenam surova 1- obhasayamantalikkhan"ti. 2- Idam pathamabuddhavacanam nama. Dhammapadabhanaka pana:- "anekajatisamsaram sandhavissam anibbisam gahakaram 3- gavesanto dukkha jati punappunam gahakaraka ditthosi puna geham na kahasi sabba te phasuka bhagga gahakutam visankhatam 4- visankharagatam cittam tanhanam khayamajjhaga"ti. 5- Idam pathamabuddhavacanam namati vadanti. Yamakasalanamantare nipannena bhagavata parinibbanasamaye "handadani bhikkhave amantayami vo, vayadhamma sankhara, appamadena sampadetha"ti 6- vuttavacanam pacchimabuddhavacanam nama. Ubhinnamantare pancacattalisavassani pupphadamam ganthentena viya ratanavalim avunantena viya ca kathito amatappakasano 7- saddhammo majjhimabuddhavacanam nama. Tam sabbampi sangayhamanam pitakato tini pitakani honti, nikayato panca nikaya, angato nava angani dhammakkhandhato caturasiti dhammakkhandhasahassani. Katham? sabbampi hetam pitakato vinayapitakam suttantapitakam abhidhammapitakanti tippabhedameva hoti. Tattha ubhayani patimokkhani 8- dve vibhanga dvavisatikkhandhaka solasa parivarati 8- idam vinayapitakam nama. Brahmajaladicatuttimsasuttasangaho dighanikayo, mulapariyayasuttadidiyaddhasatadvesuttasangaho majjhimanikayo, oghataranasuttadi- sattasuttasahassasattasatadvasatthisuttasangaho samyuttanikayo, cittapariyadana- suttadinavasuttasahassapancasatasattapannasasuttasangaho anguttaranikayo, @Footnote: 1 cha.Ma. luriyova 2 vinaYu. 4/1-3/2-3, khu.u. 25/1-3/94-96 3 Si.,i. gahakarakam @4 Si. visankhitam 5 khu.dha. 25/153-154/44 6 di.Ma. 10/218/135 @7 Si. amatappakasako 8-8 ka. dve vibhangani dvavisatikkhandhakani solasa parivaraniti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page20.

Khuddakapathadhammapadaudanaitivuttakasuttanipatavimanavatthupetavatthutheragathatherigathajataka- niddesapatisambhidaapadanabuddhavamsacariyapitakavasena pannarasappabhedo khuddakanikayoti idam suttantapitakam nama. Dhammasanganiadini sattappakaranani abhidhammapitakam nama. Tattha:- vividhavisesanayatta vinayanato ceva kayavacanam vinayatthaviduhi ayam vinayo "vinayo"ti akkhato. Vividha hi ettha pancavidhapatimokkhuddesaparajikadisattaapattikkhandhamatika- vibhangadippabhedanaya, visesabhuta ca dalhikammasithilakaranappayojana anupannattinaya, kayikavacasikaajjhacaranam nisedhanato cesa kayam vacanca vineti. Tasma vividhanayatta visesanayatta kayavacananca vinayanato ayam vinayo "vinayo"ti akkhato. Tenetametassa vacanatthakosallattham vuttam:- "vividhavisesanayatta vinayanato ceva kayavacanam vinayatthaviduhi ayam vinayo `vinayo'ti akkhato"ti. Itaram pana:- atthanam sucanato suvuttato savanatotha sudanato suttana suttasabhagato ca suttam "suttan"ti akkhatam. Tanhi attatthaparatthadibhede atthe suceti, suvutta cettha attha veneyyajjhasayanulomena vuttatta. Savati cetam atthe sassamiva phalam, pasavatiti vuttam hoti. Sudati cetam dhenu viya khiram, paggharatiti vuttam hoti. Sutthu ca ne tayati, rakkhatiti vuttam hoti. Suttasabhagam cetam, yatha hi tacchakanam suttam pamanam hoti, evametampi vinnunam. Yatha ca suttena sangahitani pupphani na vikiriyanti na viddhamsiyanti, evametena sangahita attha. Tenetametassa vacanatthakosallattham vuttam:- "atthanam sucanato suvuttato savanatotha sudanato suttana suttasabhagato ca suttam `suttan'ti akkhatan"ti. Itaro pana:- yam ettha vuddhimanto salakkhana pujita paricchinna vuttadhika ca dhamma abhidhammo tena akkhato.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page21.

Ayam hi abhisaddo vuddhisalakkhanapujitaparicchinnadhikesu 1- dissati. Tatha hesa "balha me dukkha vedana abhikkamanti no patikkamanti"tiadisu 2- vuddhiyam agato. "ya ta rattiyo abhinnata abhilakkhita"tiadisu 3- salakkhane. "rajabhiraja manujindo"tiadisu 4- pujite. "patibalo vinetum abhidhamme abhivinaye "tiadisu 5- paricchinne. Annamannasankaravirahite dhamme ca vinaye cati vuttam hoti. "abhikkantena vannena"tiadisu 6- adhike. Ettha ca "rupupapattiya maggam bhaveti mettasahagatena cetasa ekam disam pharitva viharati"tiadina 7- nayena vuddhimantopi dhamma vutta. "ruparammanam va saddarammanam va"tiadina 8- nayena arammanadihi sallakkhaniyatta salakkhanapi. "sekkha dhamma, asekkha dhamma, lokuttara dhamma"tiadina 9- nayena pujitapi, pujarahati adhippayo. "phasso hoti, vedana hoti"tiadina 8- nayena sabhavaparicchinnatta paricchinnapi. "mahaggata dhamma, appamana dhamma, anuttara dhamma"ti- adina 10- nayena adhikapi dhamma vutta. Tenetametassa vacanatthakosallattham vuttam:- "yam ettha vuddhimanto salakkhana pujita paricchinna vuttadhika ca dhamma abhidhammo tena akkhato"ti. Yam panettha avisittham, tam:- pitakam pitakatthavidu pariyattibhajanatthato ahu idani tena samodhanetva tayopi vinayadayo neyya. Pariyattipi hi "ma pitakasampadanena"tiadisu 11- pitakanti vuccati. "atha puriso agaccheyya kuddalapitakam adaya"tiadisu 12- yankinci bhajanampi. Tasma pitakam pitakatthavidu pariyattibhajanatthato ahu. @Footnote: 1 cha.Ma. vudadhilakkhanapujitaparicchinnadhikesu @2 Ma.u. 14/384/329,14/389/336, sam.Ma. 19/195/72 @3 Ma.mu. 12/49/27 4 Ma.Ma. 13/399/384, khu.su. 25/559/447 @5 vinaYu. 4/84/95 6 khu.vi. 26/75/12 @7 abhi. 34/167/53 8 abhi. 34/1/21 @9 abhi. 34/11, 12/2,6 10 abhi. 34/12, 99/3,16 @11 an tika. 20/66/184 12 Ma.mu. 12/228/192, an tika. 20/70/199

--------------------------------------------------------------------------------------------- page22.

Idani tena samodhanetva tayopi vinayadayo neyyati te evam duvidhatthena pitakasaddena saha samasam katva vinayo ca so pitakanca pariyattibhavato tassa tassa atthassa bhajanato cati vinayapitakam. Yathavutteneva nayena suttantanca tam pitakancati suttantapitakam. Abhidhammo ca so pitakancati abhidhammapitakanti evamete tayopi vinayadayo neyya. Evam natva ca punapi tesveva pitakesu nanappakarakosallattham:- desanasasanakatha- bhedantesu yatharaham sikkhapahanagambhira- bhavanca paridipaye. Pariyattibhedam sampattim vipattincapi yam yahim papunati yatha bhikkhu tampi sabbam vibhavaye. Tatrayam paridipana vibhavana ca:- etani hi tini pitakani yathakkamam anavoharaparamatthadesana yathaparadhayathanulomayathadhammasasanani samvarasamvaraditthivinivethananamarupaparicchedakatha cati vuccanti. Ettha hi vinayapitakam anarahena bhagavata anabahullato desitatta anadesana, suttantapitakam voharakusalena bhagavata voharabahullato desitatta voharadesana, abhidhammapitakam paramatthakusalena bhagavata paramatthabahullato desitatta paramatthadesanati vuccati. Tatha pathamam ye te pacuraparadha satta, te yathaparadham ettha sasitati yathaparadhasasanam, dutiyam anekajjhasayanusayacariyadhimuttika satta yathanulomam ettha sasitati yathanulomasasanam, tatiyam dhammapunjamatte "aham mama"ti sannino satta yathadhammam ettha sasitati yathadhammasasananti vuccati. Tatha pathamam ajjhacarapatipakkhabhuto samvarasamvaro ettha kathitoti samvarasamvarakatha, samvarasamvaroti khuddako ceva mahanto ca samvarasamvaro kammakammam viya phalaphalam viya ca, dutiyam dvasatthiditthipatipakkhabhuta ditthivinivethana ettha kathitati ditthivinivethanakatha, tatiyam ragadipatipakkhabhuto namarupaparicchedo ettha kathitoti namarupaparicchedakathati vuccati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page23.

Tisupi cetesu tisso sikkha, tini pahanani, catubbidho ca gambhirabhavo veditabbo. Tathahi vinayapitake visesena adhisilasikkha vutta, suttantapitake adhicittasikkha, abhidhammapitake adhipannasikkha. Vinayapitake ca vitikkamappahanam kilesanam vitikkamapatipakkhatta silassa, suttantapitake pariyutthanappahanam pariyutthanapatipakkhatta samadhissa, abhidhammapitake anusayappahanam anusayapatipakkhatta pannaya. Pathame ca tadangappahanam kilesanam, itaresu vikkhambhanasamucchedappahanani. Pathame ca duccaritasankilesanam pahanam, itaresu tanhaditthisankilesanam pahanam. Ekamekasmim cettha catubbidhopi dhammatthadesanapativedhagambhirabhavo veditabbo. Tattha dhammoti tanti, atthoti tassayeva attho, desanati tassa manasa suvavatthapitaya tantiya 1- desana, pativedhoti tantiya, tantiatthassa ca yathabhutavabodho. Tisupi cetesu ete dhammatthadesanapativedha yasma sasadihi viya mahasamuddo mandabuddhihi dukkhogalha, 2- alabbhaneyyapatittha ca, tasma gambhiRa. Evam ekamekasmim ettha catubbidhopi gambhirabhavo veditabbo. Aparo nayo. Dhammoti hetu, vuttam hetam "hetumhi nanam dhammapatisambhida"ti. 3- Atthoti hetuphalam, vuttam hetam "hetuphale nanam atthapatisambhida"ti. 3- Desanati pannatti, yathadhammam dhammabhilapoti adhippayo. Anulomapatilomasankhepavittharadivasena va kathanam. Pativedhoti abhisamayo. So ca lokiyalokuttaro visayato asammohato ca atthanurupam dhammesu, dhammanurupam atthesu, pannattiyathanurupam pannattisu avabodho. Tesam tesam va tattha tattha vuttadhammanam pativijjhitabbo salakkhanasankhato aviparitasabhavo. Idani yasma etesu pitakesu yam yam dhammajatam va atthajatam va, yo cayam yatha yatha napetabbo attho sotunam nanassa abhimukho hoti, tatha tatha tadatthajotika desana, yo cettha aviparitavabodhasankhato pativedho tesam tesam va @Footnote: 1 Ma. paliya. evamuparipi 2 cha. dukkhogaha 3 abhi. 35/718/359

--------------------------------------------------------------------------------------------- page24.

Dhammanam pativijjhitabbo salakkhanasankhato aviparitasabhavo, sabbametam anupacitakusalasambharehi duppannehi sasadihi viya mahasamuddo dukkhogalham alabbhaneyyapatitthanca, tasma gambhiram. Evampi ekamekasmim ettha catubbidhopi gambhirabhavo veditabbo. Ettavata ca:- desanasasanakatha- bhedantesu yatharaham sikkhapahanagambhira- bhavanca paridipayeti iti ayam gatha vuttattha hoti. Pariyattibhedam sampattim vipattincapi yam yahim papunati yatha bhikkhu tampi sabbam vibhavayeti ettha pana tisu pitakesu tividho pariyattibhedo datthabbo. Tisso hi pariyattiyo alagaddupama nissaranattha bhandagarikapariyattiti. Tattha ya duggahita uparambhadihetupariyaputa, ayam alagaddupama. Yam sandhaya vuttam:- "seyyathapi bhikkhave puriso alagaddatthiko alagaddagavesi alagaddapariyesanam caramano, so passeyya mahantam alagaddam, tamenam bhoge va nangutthe va ganheyya, tassa so alagaddo patiparivattitva 1- hatthe va bahaya va annatarasmim va angapaccange damseyya. So tatonidanam maranam va nigaccheyya maranamattam va dukkham. Tam kissa hetu? duggahitatta bhikkhave alagaddassa. Evameva kho bhikkhave idhekacce Moghapurisa dhammam pariyapunanti suttam .pe. Vedallam. Te tam dhammam pariyapunitva tesam dhammanam pannaya attham na upaparikkhanti, tesam te dhamma pannaya attham anupaparikkhatam na nijjhanam khamanti, te uparambhanisamsa ceva dhammam pariyapunanti itivadappamokkhanisamsa ca. Yassa catthaya dhammam pariyapunanti, tancassa attham nanubhonti. Tesam te dhamma duggahita digharattam ahitaya dukkhaya samvattanti. Tam kissa hetu? duggahitatta bhikkhave dhammanan"ti. 2- @Footnote: 1 ka.,Ma. parivattitva 2 Ma.mu. 12/238/200-201

--------------------------------------------------------------------------------------------- page25.

Ya pana sugahita silakkhandhadiparipurimyeva akankhamanena pariyaputa, na uparambhadihetu, ayam nissaranattha. Yam sandhaya vuttam:- "tesam te dhamma sugahita digharattam hitaya sukhaya samvattanti. Tam kissa hetu? sugahitatta bhikkhave dhammanan"ti. 1- Yam pana parinnatakkhandho pahinakileso bhavitamaggo patividdhakuppo sacchikatanirodho khinasavo kevalam pavenipalanatthaya vamsanurakkhanatthaya pariyapunati, ayam bhandagarikapariyattiti. 2- Evameva tesu pitakesu tividho pariyattibhedo veditabbo. 2- Vinaye pana supatipanno bhikkhu silasampadam nissaya tisso vijja papunati tasamyeva ca tattha pabhedavacanato. Sutte supatipanno samadhisampadam nissaya chalabhinna papunati tasamyeva ca tattha pabhedavacanato. Abhidhamme supatipanno pannasampadam nissaya catasso patisambhida papunati tasamyeva ca tattha pabhedavacanato. Evametesu supatipanno yathakkamena imam vijjattayachalabhinnacatupatisambhidapabhedasampattim papunati. Vinaye pana duppatipanno anunnatasukhasamphassaattharanapapuranadisamphassasamannato patikkhittesu upadinnakaphassadisu anavajjasanni hoti. Vuttampi hetam:- "tathaham bhagavata dhammam desitam ajanami, yatha yeme antarayika dhamma vutta bhagavata, te patisevato nalam antarayaya"ti. 3- Tato dussilabhavam papunati. Sutte duppatipanno "cattarome bhikkhave puggala santo samvijjamana lokasmin"tiadisu 4- adhippayam ajananto duggahitam ganhati. Yam sandhaya vuttam:- "attana duggahitena amhe ceva abbhacikkhati, attananca khanati, bahunca apunnam pasavati"ti. 5- Tato micchaditthitam papunati. Abhidhamme duppatipanno dhammacinatam atidhavanto acinteyyanipi cinteti, tato cittavikkhepam papunati. Vuttam hetam:- "cattarimani bhikkhave acinteyyani na cintetabbani, yani cintento ummadassa vighatassa bhagi assa"ti. 6- Evametesu duppatipanno yathakkamena imam dussilabhavamicchaditthitacittavikkhepapabhedavipattim papunati. Ettavata ca:- @Footnote: 1 Ma.mu. 12/239/201 2-2 cha.Ma. ime patha na dissanti @3 vinaYu. 2/417/305, Ma.mu. 12/234/196 4 ana. catukka. 21/5/6 @5 vinaYu. 2/417/307, Ma.mu. 12/236/199 6 an. catukka. 21/77/91

--------------------------------------------------------------------------------------------- page26.

Pariyattibhedam sampattim vipattincapi yam yahim papunati yatha bhikkhu tampi sabbam vibhavaye iti ayampi gatha vuttattha hoti. Evam nanappakarato pitakani natva tesam vasena sabbampetam sangayhamanam tini pitakani hontiti. 1- Katham nikayato panca nikayati? sabbameva hetam dighanikayo majjhimanikayo samyuttanikayo anguttaranikayo khuddakanikayoti pancappabhedam hoti. Tattha katamo dighanikayo? tivaggasangahani brahmajaladini catuttimsa suttani. Catuttimseva suttanta tivaggo yassa sangaho esa dighanikayoti pathamo anulomiko. Kasma panesa dighanikayoti vuccati? dighappamananam suttanam samuhato ca Nivasato ca. Samuhanivasa hi nikayoti pavuccanti. "naham bhikkhave annam ekanikayampi samanupassami evam cittam, yathayidam bhikkhave tiracchanagata pana. 2- Ponikanikayo cikkhallikanikayo"ti evamadini cettha sadhakani sasanato ca lokato ca. Evam sesanampi nikayabhave vacanattho veditabbo. Katamo majjhimanikayo? majjhimappamanani pancadasavaggasangahani mulapariyaya- suttadini diyaddhasatam dve ca suttani. Diyaddhasatasuttanta dve ca suttani yattha so nikayo majjhimo panca- dasavaggapariggaho. Katamo samyuttanikayo? devatasamyuttadivasena thitani oghataranadini 3- Satta suttasahassani satta ca suttasatani dvasatthi ca suttani. Satta suttasahassani satta suttasatani ca dvasatthi ceva suttanta eso samyuttasangaho. Katamo anguttaranikayo? ekekaangatirekavasena thitani cittapariyadanadini Nava suttasahassani panca suttasatani sattapannasa ca suttani. @Footnote: 1 cha.Ma. iti-saddo na dissati 2 sam.kha. 17/100/119 3 Si. oghataranasuttadini

--------------------------------------------------------------------------------------------- page27.

Nava suttasahassani panca suttasatani ca sattapannasa suttani sankhya anguttare ayam. Katamo khuddakanikayo? sakalam vinayapitakam abhidhammapitakam khuddakapathadhammapadadayo Ca pubbe dassita pancadasappabheda thapetva cattaro nikaye avasesam buddhavacananti. Thapetva caturopete nikaye dighaadike tadannam buddhavacanam nikayo khuddako matoti. Evam nikayavasena 1- panca nikaya honti. Katham angavasena nava anganiti? sabbameva hidam suttam geyyam veyyakaranam Gatha udanam itivuttakam jatakam abbhutadhammam vedallanti navappabhedam hoti. Tattha ubhatovibhanganiddesakhandhakaparivara suttanipate mangalasuttaratanasuttanalakasuttatuvataka- suttadini annampi ca suttantanamakam tathagatavacanam "suttan"ti veditabbam. Sabbampi sagathakasuttam "geyyan"ti veditabbam, visesena samyuttake sakalopi sagathakavaggo. 2- Sakalampi abhidhammapitakam niggathakasuttam yanca annam atthahi angehi asangahitam buddhavacanam, tam "veyyakaranan"ti veditabbam. Dhammapadatheragathatherigatha suttanipate nosuttanamika suddhikagatha ca "gatha"ti veditabba. Somanassananamayikagatha- patisamyutta dveasitisuttanta "udanan"ti veditabba. "vuttam hetam 3- bhagavata"ti 4- adinayappavatta dasuttarasatasuttanta "itivuttakan"ti veditabba. Apannakajatakadini pannasadhikani panca jatakasatani "jatakan"ti veditabbani. "cattarome bhikkhave acchariya abbhuta dhamma anande"ti 5- adinayappavatta sabbepi acchariyabbhutadhammapatisamyutta suttanta "abbhutadhamman"ti veditabba. Culavedallamahavedallasammaditthisakkapanhasankharabhajaniyamahapunnamasuttadayo sabbepi vedanca tutthinca laddha laddha pucchitasuttanta "vedallan"ti veditabba. Evameva angato nava angani. @Footnote: 1 cha.Ma. nikayato 2 cha.Ma. sagathavaggo @3 ka. vuttamidam 4 khu.iti. 25/1/233 @5 di.maha. 10/209/127, ana. catukka. 21/129/149

--------------------------------------------------------------------------------------------- page28.

Katham dhammakkhandhato caturasiti dhammakkhandhasahassaniti? sabbameva hidam buddhavacanam:- "dvasiti buddhato ganhi 1- dve sahassani bhikkhuto caturasitisahassani ye me dhamma pavattino"ti 2- evam paridipitadhammakkhandhavasena caturasitisahassappabhedam hoti. Tattha ekanusandhikam suttam eko dhammakkhandho. Yam anekanusandhikam, tattha anusandhivasena dhammakkhandhaganana. Gathabandhesu panhapucchanam eko dhammakkhandho, vissajjanam eko. Abhidhamme ekamekantikadukabhajanam ekamekanca cittavarabhajanam eko 3- dhammakkhandho. Vinaye atthi vatthu, atthi matika, atthi padabhajaniyam, atthi apatti, atthi anapatti, atthi antarapatti, atthi tikacchedo, 4- atthi atekiccho, atthi satekiccho. 4- Tattha ekameko kotthaso ekameko dhammakkhandhoti veditabbo. Evam dhammakkhandhato caturasiti dhammakkhandhasahassani. Evameva tam sabbampi buddhavacanam pancasatikasangitikale sangayantena mahakassapappamukhena vasiganena "ayam dhammo ayam vinayo, idam pathamabuddhavacanam idam majjhimabuddhavacanam idam pacchimabuddhavacanam, idam vinayapitakam idam suttantapitakam idam abhidhammapitakam, ayam dighanikayo .pe. Ayam khuddakanikayo, imani suttadini navangani, imani caturasitidhammakkhandhasahassani"ti imam pabhedam vavatthapetvava sangitam. Na kevalanca imameva, annampi udanasangahavaggasangahapeyyalasangahaekakanipata- dukanipatadinipatasangahasamyuttasangahapannasakasangahadimanekavidham tisu pitakesu sandissamanam sangahappabhedam vavatthapetvava sattahi masehi sangitam. Sangitipariyosane cassa "idam mahakassapattherena dasabalassa sasanam pancavassasahassapparimanakalappavattanasamattham katan"ti sanjatappamoda sadhukaram viya dadamana ayam mahapathavi udakapariyantam katva anekappakaram kampi sankampi sampakampi sampavedhi, anekani ca acchariyani paturahesum. @Footnote: 1 cha.Ma. ganhim 2 khu. thera. 26/1027/399 @3 Ma. ekameko 4-4 cha.Ma. ime patha na dissanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page29.

Evam sangite panettha ayam abhidhammo pitakato abhidhammapitakam, nikayato khuddakanikayo, angato veyyakaranam, dhammakkhandhato katipayani dhammakkhandhasahassani honti. Tam dharayantesu bhikkhusu pubbe eko bhikkhu sabbasamayikaparisaya nisiditva abhidhammato suttam aharitva dhammam kathento "rupakkhandho abyakato, cattaro khandha siya kusala siya akusala siya abyakata. Dasayatanani abyakata, dve ayatanani siya kusala siya akusala siya abyakata. Solasa dhatuyo abyakata, dve dhatuyo siya kusala siya akusala siya abyakata. Samudayasaccam akusalam, maggasaccam kusalam, nirodhasaccam abyakatam, dukkhasaccam siya kusalam siya akusalam siya abyakatam. Dasindriya abyakata, domanassindriyam akusalam, anannatannassamitindriyam kusalam, cattari indriyani siya kusala siya abyakata, cha indriyani siya kusala siya akusala siya abyakata"ti dhammakatham kathesi. Tasmim thane eko bhikkhu nisinno "dhammakathika tvam sinerum parikkhipanto viya dighasuttam aharasi, kim suttam nametan"ti aha. Abhidhammasuttam nama avusoti. Abhidhammasuttam kasma aharasi, kim annam buddhabhasitam suttam aharitum na vattatiti? abhidhammo kena bhasitoti? na eso buddhabhasitoti. Kim pana te avuso vinayapitakam uggahitanti? na uggahitam avusoti. Avinayadharitaya manne tvam ajananto evam vadasiti. 1- Vinayamattameva avuso uggahitanti. Tampi te duggahitam, parisapariyante nisiditva niddayantena uggahitam bhavissati, tumhadise hi pabbajento va upasampadento va satisaro hoti. Kimkarana? vinayamattassapi duggahitatta. Vuttam hetam tattha "anapatti na vivannetukamo `ingha tava suttantam va gathayo va abhidhammam va pariyapunassu, pacchapi vinayam pariyapunissasi'ti 2- bhanati. `suttante Okasam karapetva abhidhammam va vinayam va pucchati, abhidhamme okasam karapetva suttantam va vinayam va pucchati, vinaye okasam karapetva suttantam va abhidhammam va pucchati"ti. 3- Tvam pana ettakampi na janasiti. Ettakenapi paravadi niggahito hoti. @Footnote: 1 cha.Ma. vadesiti 2 vinaYu. 2/442/321 @3 vinaYu. 3/1221/220

--------------------------------------------------------------------------------------------- page30.

Mahagosingasuttam pana itopi buddhabhasitabhavakaranato 1- balavataram. Tatra hi dhammasenapati sariputtatthero 2- annamannam pucchitapanhanca vissajjananca arocetum satthu santikam gantva mahamoggallanattherassa vissajjanam arocento 3- "idhavuso sariputta dve bhikkhu abhidhammakatham kathenti, te annamannam panham pucchanti, annamannassa panham puttha vissajjenti, no ca samsadenti, 4- dhammi 5- ca nesam katha pavattini hoti. Evarupena kho avuso sariputta bhikkhuna gosingasalavanam sobheyya"ti 6- aha. Sattha "abhidhammika nama mama sasane paribahira"ti avatva suvannalingasadisam givam unnametva punnacandasassirikam mahamukham puretva brahmaghosam niccharento "sadhu sadhu sariputta"ti mahamoggallanattherassa sadhukaram datva "yatha tam moggallanova samma byakaramano byakareyya, moggallano hi sariputta dhammakathiko"ti 7- aha. Abhidhammikabhikkhuyeva kira dhammakathika nama, avasesa dhammam 8- kathentapi na dhammakathika. Kasma? te hi dhammam kathenta kammantaram vipakantaram ruparupaparicchedam dhammantaram aloletva kathenti, abhidhammika pana dhammantaram na alolenti. Tasma abhidhammiko bhikkhu dhammam kathetu va ma va, pucchitakale pana panham kathessatiti ayameva 9- ekantadhammakathiko nama hoti. Idam sandhaya sattha sadhukaram datva "sukathitam moggallanena"ti aha. Abhidhammam patibahanto imasmim jinacakke paharandeti, sabbannutananam patibahati, satthu vesarajjananam patinivatteti, sotukamam parisam visamvadeti, ariyamagge avaranam bandhati, attharasasu bhedakaravatthusu ekekasmim sandissati, ukkhepaniyakammaniyasakammatajjaniyakammaraho 10- hoti, tam tam kammam katva uyyojetabbo "gaccha vighasado hutva jivissasi"ti. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati 2 Ma. dhammasenapatimhi sariputtatthere @3 Ma. arocente 4 Ma. samsarenti 5 ka. dhammika @6 Ma. mu. 12/343/304 7 Ma.mu. 12/343/304 @8 cha.Ma. dhammakatham 9 Si. ayameva kira @10 cha.Ma. ukkhepaniyakammatajjaniyakammaraho

--------------------------------------------------------------------------------------------- page31.

Athapi evam vadeyya "sace abhidhammo buddhabhasito, yatha anekesu suttasahassesu `ekam samayam bhagava rajagahe viharati'tiadina nayena nidanam sajjitam, evamassapi nidanam sajjitam bhaveyya"ti. So "jatakasuttanipatadhammapadadinam evarupam nidanam natthi, na cetani na buddhabhasitani"ti patikkhipitva uttarimpi evam vattabbo "pandita abhidhammo namesa sabbannubuddhanamyeva visayo, na annesam visayo. Buddhanam hi okkanti pakata, abhijati pakata, abhisambodhi pakata, dhammacakkappavattanam pakatam, yamakapatihariyam pakatam, tidivakkamo 1- pakato, devaloke desitabhavo pakato, devorohanam pakatam. Yatha nama cakkavattiranno hatthiratanam va assaratanam va thenetva yanake yojetva vicaranam nama atthanam akaranam, cakkaratanam va pana thenetva palalasakate olambetva vicaranam nama atthanam akaranam, yojanappamanam obhasanasamattham maniratanam va pana thenetva kappasapacchiyam pakkhipitva valanjanam nama atthanam akaranam. Kasma? rajarahabhandataya. Evameva abhidhammo nama annesam na visayo, sabbannubuddhanamyeva visayo, tesam vasena desitabbadesana. Buddhanam hi okkanti pakata .pe. Devorohanam pakatam, abhidhammassa nidanakiccam nama natthi pandita"ti. Na hi sakka evam vutte paravadina sahadhammikam udaharanam udaharitum. Mandalaramavasi tissaguttatthero 2- pana "mahabodhinidano esa abhidhammo nama"ti dassetum "yena svaham bhikkhave viharena pathamabhisambuddho viharami, tassa padesena vihasin"ti 3- imam padesaviharasuttantam aharitva kathesi. Dasavidho hi padeso nama khandhapadeso ayatanapadeso dhatupadeso saccapadeso indriyapadeso paccayakarapadeso satipatthanapadeso jhanapadeso namapadeso dhammapadesoti. Tesu sattha mahabodhimande pancakkhandhe nippadesato pativijjhi, imam temasam vedanakkhandhavaseneva vihasi. Dvadasayatanani attharasa dhatuyo nippadesena pativijjhi, imam temasam dhammayatane vedanavasena, @Footnote: 1 cha. tivikkamo, Ma. divikkamo 2 cha.Ma. tissabhutitthero 3 sam.Ma. 19/11/10

--------------------------------------------------------------------------------------------- page32.

Dhammadhatuyanca vedanavaseneva vihasi. Cattari saccani nippadesena pativijjhi, imam temasam dukkhasacce vedanavaseneva vihasi. Bavisatindriyani nippadesena pativijjhi, imam temasam vedanapancake 1- indriyavaseneva vihasi. Dvadasapadikam paccayakaravattam nippadesena pativijjhi, imam temasam phassapaccayavedanavaseneva vihasi. Cattaro satipatthane nippadesena pativijjhi, imam temasam vedanasatipatthanavaseneva vihasi. Cattari jhanani nippadesena pativijjhi, imam temasam jhanangesu vedanavaseneva vihasi. Namam nippadesena pativijjhi, imam temasam tattha vedanavaseneva vihasi. Dhamme nippadesena pativijjhi, imam temasam vedanatikavaseneva vihasiti evam thero padesaviharasuttantavasena abhidhammassa nidanam kathesi. Gamavasi sudhammadevatthero 2- pana hetthalohapasade dhammam parivattento "ayam paravadi baha paggayha aranne kandanto viya asakkhikam attam 3- karonto viya ca abhidhamme nidanassa atthibhavampi na janati"ti vatva nidanam kathento evamaha "ekam samayam bhagava devesu viharati tavatimsesu paricchattakamule pandukambalasilayam. Tatra kho bhagava devanam tavatimsanam abhidhammakatham kathesi `kusala dhamma akusala dhamma abyakata dhamma"ti. Annesu pana suttesu ekameva nidanam, abhidhamme dve nidanani adhigamanidananca desananidananca. Tattha adhigamanidanam dipankaradasabalato patthaya yava mahabodhipallanka veditabbam. Desananidanam yava dhammacakkappavattana. Evam ubhayanidanasampannassa abhidhammassa nidanakosallattham idam tava panhakammam veditabbam "ayam abhidhammo nama kena pabhavito, kattha paripacito, kattha adhigato, kada adhigato, kena adhigato, kattha vicito, kada vicito, kena vicito, kattha desito, kassatthaya desito, kimattham desito, kehi patiggahito, ke sikkhanti, ke sikkhitasikkha, ke dharenti, kassa vacanam, kenabhato"ti. Tatridam vissajjanam:- kena pabhavitoti bodhiabhiniharasaddhaya pabhavito. Kattha paripacitoti addhachakkesu jatakasatesu. Kattha adhigatoti bodhimule. Kada adhigatoti @Footnote: 1 cha.Ma. vedanapancaka... 2 cha.Ma. sumanadevatthero 3 cha.Ma. addam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page33.

Visakhapunnamayam. 1- Kena adhigatoti sabbannubuddhena. Kattha vicitoti bodhimande. Kada vicitoti ratanagharasattahe. Kena vicitoti sabbannubuddhena. Kattha desitoti devesu tavatimsesu. Kassatthaya desitoti devatanam atthaya. Kimattham desitoti caturoghanittharanattham. Kehi patiggahitoti devehi. Ke sikkhantiti sekha puthujjanakalyanaka ca. Ke sikkhitasikkhati arahanto khinasava. Ke dharentiti yesam vattanti, te dharenti. Kassa vacananti bhagavato vacanam arahato sammasambuddhassa. Kenabhatoti acariyaparamparaya. Ayam hi sariputtatthero bhaddaji sobhito piyajali piyapalo piyadassi kosiyaputto siggavo sandeho moggaliputto tissadatto 2- dhammiyo dasako sonako revatoti evamadihi yava tatiyasangitikala abhato, tato uddham tesamyeva sissanusissehiti evam tava jambudipatale acariyaparamparaya abhato. Imam pana dipam:- tato mahindo attiyo uttiyo ceva sambalo 3- bhaddanamo ca pandito. Ete naga mahapanna jambudipa idhagatati. 4- Imehi mahanagehi abhato, tato uddham tesamyeva sissanusissasankhataya acariyaparamparaya yavajjatanakala abhato. Sumedhakatha evam abhatassa panassa yantam dipankaradasabalato patthaya yava mahabodhipallanka adhigamanidanam yava dhammacakkappavattana desananidananca vuttam, tassa avibhavattham ayamanupubbikatha veditabba. Ito kira kappasatasahassadhikanam catunnam asankheyyanam matthake amaravati nama nagaram ahosi, tattha sumedho nama brahmano pativasati ubhato sujato matito ca pitito ca samsuddhagahaniko yava sattama kulaparivatta akkhitto anupakuttho jativadena abhirupo dassaniyo pasadiko paramaya vannapokkharataya samannagato. @Footnote: 1 cha.Ma. visakhapunnamasiyam 2 cha.Ma. sudatto @3 cha.Ma. uttiyo sambalo tatha 4 vinaYu. 8/3/3

--------------------------------------------------------------------------------------------- page34.

So annam kammam akatva brahmanasippameva ugganhi. Tassa daharakaleyeva matapitaro kalamakamsu. Athassa rasivaddhako amacco ayapotthakam aharitva suvannarajatamanimuttadibharite 1- gabbhe vivaritva "ettakante kumara matu santakam, ettakam pitu santakam, 2- ettakam ayyakaayyikanan"ti 2- yava sattama kulaparivatta dhanam acikkhitva "etam patipajjahi"ti aha. Sumedhapandito cintesi "imam dhanam samharitva mayham pitupitamahadayo paralokam gacchanta ekam kahapanampi gahetva na gata, maya pana gahetva gamanakaranam katum vattati"ti ranno arocetva nagare bherim carapetva mahajanassa danam datva tapasapabbajjam pabbaji. Imasmim pana thane sumedhakatha kathetabba. Vuttam hetam buddhavamse 3-:- "kappe ca satasahasse caturo ca asankhiye amaram nama nagaram dassaneyyam manoramam. Dasahi saddehi avivittam annapanasamayutam hatthisaddam assasaddam bherisankharathani ca. Vinamudingasaddanca talasaddam tatheva ca khadatha pivatha ceva annapanena ghositam. Nagaram sabbangasampannam sabbakammamupagatam sattaratanasampannam nanajanasamakulam. Samiddham devanagaramva avasam punnakamminam nagare amaravatiya sumedho nama brahmano. Anekakotisanniccayo pahutadhanadhannava ajjhayiko 4- mantadharo tinnam vedanaparagu. @Footnote: 1 cha.Ma. suvannarajatamanimuttadipurite 2-2 cha.Ma. ettaka ayyakapayyakanam santakati @3 khu. buddha. 33/2/416 (sya) 4 cha.Ma. ajjhayako

--------------------------------------------------------------------------------------------- page35.

Lakkhane itihase ca saddhamme paramim gato rahogato nisiditva evam cintesiham 1- tada. Dukkho punabbhavo nama sarirassa pabhedanam 2- sammohamaranam dukkham jaraya abhimaddanam. Jatidhammo jaradhammo byadhidhammo caham 3- tada ajaram amaram khemam pariyesissami nibbutim. Yannunimam putikayam nanakunapapuritam chaddayitvana gaccheyyam anapekkho anatthiko. Atthi hehiti so maggo na so sakka na hetuye pariyesissami tam maggam bhavato parimuttiya. Yathapi dukkhe vijjante sukham namapi vijjati evam bhave vijjamane vibhavo icchitabbako. Yathapi unhe vijjante aparam 4- vijjati sitalam evam tividhaggi vijjante nibbanam icchitabbakam. Yathapi pape vijjante kalyanamapi vijjati evameva jati vijjante ajati icchitabbaka. Yatha guthagato puriso talakam disvana puritam na gavesati tam talakam na doso talakassa so. Evam kilesamaladhove vijjante amatantale na gavesati tam talakam na doso amatantale. @Footnote: 1 cha.Ma. cintesaham 2 cha.Ma. sarirassa ca bhedanam @3 cha.Ma. saham 4 Ma. aparampi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page36.

Yatha arihi pariruddho vijjante gamanampathe na palayati so puriso na doso anjasassa so. Evam kilesapariruddho vijjamane sive pathe na gavesati tam maggam na doso sivamanjase. Yathapi byadhiko puriso vijjamane tikicchake na tikicchapeti tam byadhim na so doso tikicchake. Evam kilesabyadhihi dukkhito paripilito na gavesati tam acariyam na so doso vinayake. Yathapi kunapam puriso kanthe bandham 1- jigucchiyam mocayitvana gaccheyya sukhi seri sayam vaSi. Tathevimam putikayam nanakunapasancayam chaddayitvana gaccheyyam anapekkho anatthiko. Yatha uccaratthanamhi karisam naranariyo chaddayitvana gacchanti anapekkho anatthika. Evamevaham imam kayam nanakunapapuritam chaddayitvana gacchissam vaccam katva yatha kutim. Yathapi jajjaram navam paluggam udakagahinim samika chaddayitvana 2- anapekkha anatthika. Evamevaham imam kayam navacchiddam dhuvassavam chaddayitvana gacchissam jinnanavamva samika. @Footnote: 1 cha.Ma. baddham 2 cha.Ma. sami chaddetva gacchanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page37.

Yathapi puriso corehi gacchanto bhandamadiya bhandacchedabhayam disva chaddayitvana gacchati. Evameva ayam kayo mahacorasamo viya pahayimam gamissami kusalacchedana bhaya. Evaham cintayitvana nekakotisatam dhanam nathanathanam datvana himavantam upagamim. Himavantassavidure dhammiko 1- nama pabbato assamo sukato mayham pannasala sumapita. Cankamam tattha mapesim pancadosavivajjitam atthagunasamupetam abhinnabalamaharim. Satakam pajahim tattha navadosamupagatam vakaciram nivasesim dvadasagunamupagatam. Atthadosasamakinnam pajahim pannasalakam upagamim rukkhamulam gunehi 2- dasahupagatam. Vapitam ropitam dhannam pajahim niravasesato anekagunasampannam pavattaphalamadiyim. Tatthappadhanam padahim nisajjatthanacankame abbhantaramhi sattahe abhinnabala papunin"ti. Tattha assamo sukato mayham, pannasala sumapitati imaya paliya sumedhapanditena 3- pabbajissamiti nikkhamantena 3- assamapannasala cankama sahattha @Footnote: 1 Si. dhammako 2 cha.Ma. gune 3-3 cha.Ma. ime patha na dissanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page38.

Mapita viya vutta, ayam panettha attho:- mahasattanhi "himavantam ajjhogahetva ajja dhammikam pabbatam pavisissami"ti nikkhantam disva sakko devanamindo vissukammam devaputtam amantesi "ayam sumedhapandito `pabbajissami'ti nikkhanto, gaccha tata mahasattassa vasanatthanam mapehi"ti. So tassa vacanam sampaticchitva ramaniyam assamapadam suguttam pannasalam manoramam cankamam ca mapesi. Bhagava pana tada attano punnanubhavena nipphannam tam assamapadam sandhaya "sariputta tasmim dhammikapabbate:- assamo sukato mayham pannasala sumapita cankamam tattha mapesim pancadosavivajjitan"ti aha. Tattha assamo sukato mayhanti sukato maya. Pannasala sumapitati pannacchadana 1- salapi me sumapita ahosi. Pancadosavivajjitanti pancime cankamadosa nama thaddhavisamata antorukkhata gahanacchannata atisambadhata ativisalatati. Thaddhavisamabhumibhagasmim hi cankame cankamantassa pada rujjanti, phota utthahanti, cittam ekaggatam na labhati, kammatthanam vipajjati. Mudusamatale pana phasuviharam agamma kammatthanam sampajjati. Tasma thaddhavisamabhumibhagata 2- cankame pathamo dosoti veditabba. 2- Cankamanassa anto va majjhe va kotiyam va rukkhe sati pamadamagamma cankamantassa nalatam va sisam va patihannatiti antorukkhata dutiyo doso. Tinalatadigahanacchanne cankame cankamanto andhakaravelayam uragadike pane akkamitva va mareti, tehi va dattho dukkham apajjatiti gahanacchannata tatiyo doso. Atisambadhe cankame vittharato ratanike va addharatanike va cankamantassa paricchede pakkhalitva nakhapi anguliyopi bhijjantiti atisambadhata catuttho doso. Ativisale cankame cankamantassa cittam vidhavati, ekaggatam na labhatiti ativisalata pancamo doso. Puthulato pana diyaddharatanam dvisu passesu ratanamattam anucankamanam dighato satthihattham mudutalam samavipkinnavalukam cankamanam @Footnote: 1 cha. pannacchadana, Ma. pannacchanna 2-2 cha.Ma. eko dosoti veditabbo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page39.

Vattati cetiyagirimhi dipappasadakamahamahindattherassa cankamanam viya, tadisantam ahosi. Tenaha "cankamam tattha mapesim, pancadosavivajjitan"ti. Atthagunasamupetanti atthahi samanasukhehi upetam. Atthimani samanasukhani nama dhanadhannadipariggahabhavo, anavajjapindapariyesanabhavo, 1- nibbutapindaparibhunjanabhavo, rattham piletva dhanasaram va dasidasakahapanadini 2- va ganhantesu rajakulesu ratthapilanakilesabhavo, upakaranesu nicchandaragabhavo, coravilope nibbhayabhavo, rajarajamahamattehi asamsatthabhavo, catusu disasu appatihatabhavoti. Idam vuttam hoti "yatha tasmim assame vasantena sakka honti 3- imani attha samanasukhani vinditum, evam atthagunasamupetam tam assamam mapesin"ti. Abhinnabalamaharinti paccha tasmim assame vasanto kasinaparikammam katva abhinnananca samapattinanca uppadanatthaya aniccato dukkhato vipassanam arabhitva thamappattam vipassanabalamaharim. Yatha tasmim vasanto tam balam aharitum sakkomi, evantam assamantassa abhinnatthaya vipassanabalassa anucchavikam katva mapesinti attho. Satakam pajahim tattha navadosamupagatam vakaciram nivasesim dvadasagunamupagatanti. Satakam pajahim tattha, navadosamupagatanti etthayam anupubbikatha:- tada kira kutilenacankamadipatimanditam pupphupagaphalupagarukkhasanchannam ramaniyam madhurasalilasayam apagatabalamigabhimsanakasakunam pavivekakkhamam assamam mapetva alankatacankamassa ubhosu antesu alambanaphalakam samvidhaya nisidanatthaya cankamanavemajjhe samatalam muggavannam silam mapetva antopannasalaya jatamandalavakaciratidandakundikadike tapasaparikkhare mandape paniyaghatapaniyasankhapaniyasaravakani 4- aggisalaya angarakapalladaruadiniti evam yam yam pabbajitanam upakaranaya 5- sampavattati, tam tam sabbam mapetva @Footnote: 1 Si. anavajjapindapatapariyesanabhavo 2 cha.Ma. sisakahapanadini 3 Ma. hoti @4 Si. paniyakuta.... 5 cha.Ma. upakaraya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page40.

Pannasalaya bhittiyam "ye keci pabbajitukama ime parikkhare gahetva pabbajantu"ti akkharani chinditva devalokameva gate vissukammadevaputte sumedhapandito himavantapade girikandaranusarena attano nivasanurupam phasukatthanam vicinanto 1- nadinivattane vissukammanimmitam sakkadattiyam ramaniyam assamapadam disva cankamakotiyam gantva padavalanjam apassanto "dhuvapabbajita dhuragame bhikkham pariyesitva kilantarupa agantva pannasalam pavisitva nisinna bhavissanti"ti cintetva thokam agametva "ativiya cirayanti, janissami"ti pannasaladvaram 2- vivaritva anto pavisitva ito cito ca olokento mahabhittiyam akkharani vacetva "mayham kappiyaparikkhara ete, ime gahetva pabbajissami"ti attana nivatthaparupanasatakayugalam pajahi. Tenaha "satakam pajahim tattha"ti. Evam pavitthoham sariputta tassam pannasalayam satakam pajahim. Navadosamupagatanti satakam pajahanto nava dose disva pajahinti dipeti. Tapasapabbajjam pabbajitanam hi satakasmim nava dosa upatthahanti. Tesu tassa mahagghabhavo eko doso, parapatibaddhataya uppajjanabhavo eko, paribhogena lahukakilissanabhavo eko, kilittho hi 3- dhovitabbo ca rajitabbo ca hoti, paribhogena jinnabhavo 4- eko, jinnassa hi tunnam va aggaladanam va kattabbam hoti. Puna pariyesanaya durabhisambhavabhavo eko, tapasapabbajjaya asaruppabhavo eko, paccatthikanam sadharanabhavo eko, lahukabhavena 5- yatha hi tam paccatthika na ganhanti, evam gopetabbo hoti. Paribhunjantassa vibhusanatthanabhavo eko, gahetva carantassa khandhabharamahicchabhavo ekoti. Vakaciram nivasesinti tada aham sariputta ime nava dose disva satakam pahaya vakaciram nivasesim, munjatinam hiram hiram katva ganthitva katam vakaciram nivasanaparupanatthaya adiyinti attho. @Footnote: 1 cha.Ma. olokento 2 cha.Ma. pannasalakutidvaram 3 Si. kilitthe ca @4 cha.Ma. jiranabhavo 5 cha.Ma. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page41.

Dvadasagunamupagatanti dvadasahi anisamsehi samannagatam, vakacirasmim hi dvadasa anisamsa:- appaggham sundaram kappiyanti ayam tava eko anisamso, sahattha katum sakkati ayam dutiyo, paribhogena sanikam kilissati, dhoviyamanepi papanco natthiti ayam tatiyo, paribhogena jinnepi sibbitabbabhavo catuttho, puna pariyesantassa sukhena karanabhavo pancamo, tapasapabbajjaya saruppabhavo chattho, paccatthikanam nipparibhogabhavo 1- sattamo, paribhunjantassa vibhusanatthanabhavo atthamo, dharane sallahukabhavo navamo, civarapaccaye appicchabhavo dasamo, vakuppattiya dhammikanavajjabhavo ekadasamo, vakacire natthepi anapekkhabhavo dvadasamoti. Atthadosasamakinnam pajahim pannasalakam upagamim rukkhamulam gunehi dasahupagatanti. Atthadosasamakinnam, pajahim pannasalakanti katham pajahim? so kira tam varasatakayugam Omuncanto civaravamse laggitam anojapupphadamasadisam rattavakaciram gahetva nivasetva tassa upari aparam suvannavannam vakaciram paridahitva punnagapupphasantharasadisam sakhuram ajinacammam ekamsam katva jatamandalam patimuncitva culaya saddhim niccalabhavakaranattham sarasucim pavesetva muttajalasadisaya sikkaya pavalavannakundikam odahitva tisu thanesu vankakajam adaya ekissa kajakotiya kundikam, ekissa ankusakapacchitidandakadini 2- olaggetva kharikajam 3- amse katva dakkhinena hatthena kattaradandam gahetva pannasalato nikkhamitva satthihatthe mahacankame aparaparam cankamanto attano vesam oloketva "mayham manoratho matthakam patto, sobhati vata me pabbajja, buddhapaccekabuddhadihi sabbehi virapurisehi 4- vannita thomita ayam pabbajja nama, pahinam me gihibandhanam, nikkhantosmi nekkhammam, laddha me uttamapabbajja, karissami samanadhammam, labhissami maggaphalasukhan"ti ussahajato kharikajam otaretva cankamavemajjhe muggavannasilapatte suvannapatima viya nisinno divasabhagam vitinametva sayanhasamaye pannasalam pavisitva vidalamancakapasse 5- katthattharikaya nipanno sariram @Footnote: 1 cha.Ma. nirupabhogabhavo 2 Si. ankusapacchitidandakadini @3 Si. kharibharam. evamuparipi 4 cha.Ma. dhirapurisehi 5 Ma. birala...

--------------------------------------------------------------------------------------------- page42.

Utum gahapetva balavapaccusasamaye pabujjhitva attano agamanam avajjesi "soham gharavase adinavam disva amitabhogam anantayasam pahaya arannam pavisitva nekkhammagavesako 1- hutva pabbajito, ito patthaya pamadacaram caritum na vattati, pavivekam hi pahaya vicarantam micchavitakkamakkhika khadanti, idani maya pavivekamanubruhitum vattati, aham hi gharavasapalibodham 2- disva nikkhanto, ayanca manapa pannasala, beluvapakkavanna paribhandakata bhumi, rajatavanna setabhittiyo, kapotapadavannam pannacchadanam, vicittattharanavanno vidalamancako, nivasaphasukam vasanatthanam, na ito atirekatara viya me gehasampada pannayati"ti pannasalaya dose vicinanto attha dose passi. Pannasalaparibhogasmim hi attha adinava:- mahasamarambhena 3- dabbasambhare samodhanetva karanapariyesanabhavo eko adinavo, tinapannamattikasu patitasu tasam punappunam thapetabbataya nibaddham patijagganabhavo dutiyo, senasanam nama mahallakassa papunati, avelaya vutthapiyamanassa cittekaggata na hotiti utthapaniyabhavo tatiyo, situnhapatighatena kayassa sukhumalakaranabhavo catuttho, geham pavitthena yankinci papam katum sakkati garahapaticchadanabhavo pancamo, "mayham gehan"ti pariggahakaranabhavo chattho, gehassa atthibhavo namesa dutiyikavaso viyati sattamo, okamankunagharagolikadinam 4- sadharanataya bahusadharanabhavo atthamoti ime attha adinave disva mahasatto pannasalam pajahi. Tenaha "atthadosasamakinnam, pajahim pannasalakan"ti. Upagamim rukkhamulam, gunehi dasahupagatanti channam patikkhipitva dasahi gunehi upetam rukkhamulam upagatosmiti vadati. Tatrime dasa guna:- appasarambhata 5- eko guno, upagamanamattameva hi tattha hotiti. Appatijagganata dutiyo, tam hi sammatthampi asammatthampi paribhogaphasukam hotiyeva. Anutthapaniyabhavo tatiyo, garaham na paticchadeti, tattha hi papam karonto @Footnote: 1 Si. nekkhammam gavesanto 2 cha. gharavasam palibodhato, Ma. gharavasapalibodhato adinavam @3 Ma. mahasambharena 4 cha.Ma. ukamangulagharagolikadinam, Si. @ukamankunagharagolikadinam 5 cha. appasamarambhata, Ma. appasambharata

--------------------------------------------------------------------------------------------- page43.

Lajjatiti garahaya appaticchadanabhavo catuttho, abbhokasavaso viya kayam na santhambhetiti kayassa asanthambhanabhavo pancamo, pariggahakaranabhavo chattho, gehalayapatikkhepo sattamo, bahusadharane gehe viya "patijaggissami nam, nikkhamatha"ti niharanabhavo atthamo, vasantassa sappitikabhavo navamo, rukkhamulasenasanassa gatagatatthane sulabhataya anapekkhabhavo dasamoti, ime dasa gune disva rukkhamulam upagatosmiti vadati. Imani ettakani karanani sallakkhetva mahasatto punadivase bhikkhaya gamam pavisi. Athassa sampattagame manussa mahantena ussahena bhikkham adamsu. So bhattakiccam nitthapetva assamam agamma nisiditva cintesi "naham `aharam na labhami'ti pabbajitosmi, siniddhaharo namesa manamadapurisamade vaddheti, aharamulakassa ca dukkhassa anto natthi, yannunaham vapitaropitadhannanibbattam aharam pajahitva 1- niravasesato anekagunasampannam pavattaphalamadiyinti vapitaropitadhannanibbattam aharam pajahitva 1- pavattaphalabhojano 2- bhaveyyan"ti. So tato patthaya tatha katva ghatento vayamanto sattahabbhantare attha samapattiyo panca ca abhinnayo nibbattesi. Tena vuttam:- "vapitam ropitam dhannam pajahim niravasesato anekagunasampannam pavattaphalamadiyim. Tatthappadhanam padahim nisajjatthanacankame abbhantaramhi sattahe abhinnabala papunin"ti. Evam me siddhipattassa vasibhutassa sasane dipankaro nama jino uppajji lokanayako. Uppajjante ca jayante bujjhante dhammadesane caturo nimitte nadakkhim 3- jhanaratisamappito. @Footnote: 1-1 cha.Ma. ime patha na dissanti 2 Si. pavattaphalabhoji 3 cha.Ma. naddasam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page44.

Paccantadesavisaye nimantetva tathagatam tassa agamanam maggam sodhenti tutthamanasa. Ahantena samayena nikkhamitva sakassama dhunanto vakacirani gacchami ambare tada. Vedajatam janam disva tutthahattham pamoditam orohitvana gagana manusse pucchi tavade. Tutthahattho pamudito vedajato mahajano kassa sodhiyate 1- maggo 2- anjasam vatumayanam. Te me puttha viyakamsu 3- buddho loke anuttaro dipankaro nama jino uppajji lokanayako tassa sodhiyate maggo anjasam vatumayanam. Buddhoti mama 4- sutvana piti uppajji tavade buddho buddhoti kathayanto somanassam pavedayim. Tattha thatva vicintesim tuttho samviggamanaso idha bijani ropissam khano ve ma upaccaga. Yadi buddhassa sodhetha ekokasam dadatha me ahampi sodhayissami anjasam vatumayanam. Adamsu te mamokase 5- sodhetum anjasam tada buddho buddhoti cintento maggam sodhemahantada. Anitthite mamokase dipankaro mahamuni catuhi satasahassehi chalabhinnehi tadihi khinasavehi vimalehi patipajji anjasam jino. @Footnote: 1 cha.Ma. sodhiyati 2 ka. maggam 3 ka. byakarimsu @4 ka. namam, cha.Ma. vacanam 5 ka., cha.Ma., i. mamokasam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page45.

Paccuggamana vattanti vajjanti bheriyo bahu amodita naramaru sadhukaram pavattayum. Deva manusse passanti 1- manussa passanti devata 1- ubhopi te panjalika anuyanti tathagatam. Deva dibbehi turiyehi manussa manussakehi 2- ca ubhopi te vajjayanta anuyanti tathagatam. Dibbam mandaravam puppham padumam parichattakam disodisam okiranti 3- akase nabhaga 3- maru. Dibbam candanacunnanca varagandhanca kevalam disodisam okiranti 4- akase nabhaga maru. Campakam salalam nipam nagapunnagaketakam disodisam ukkhipanti bhumitalagata naRa. Kese muncitvaham tattha vakaciranca cammakam kalale pattharitvana avakujjo nipajjaham. Akkamitvana mam buddho saha sissehi gacchatu ma nam kalalam 5- akkamittha 6- hitaya me bhavissati. Pathaviyam nipannassa evam me asi cetaso icchamano aham ajja kilese jhapaye mama. 7- Kim me annatavesena dhammam sacchikatenidha sabbannutam papunitva buddho hessam sadevake. @Footnote: 1-1 cha.Ma., i.,ka. manussapi ca devata @2 cha. manusehi 3-3 cha. akasanabhagata. evamuparipi @4 ka. okkhipanti 5 ka., cha.Ma., i. kalale 6 Si. akkamittho @7 ka. ghatissamaham

--------------------------------------------------------------------------------------------- page46.

Kim me ekena tinnena purisena thamadassina sabbannutam papunitva santaressam sadevake. 1- Imina me adhikarena 2- katena purisuttame 2- sabbannutam papunami 3- taremi janatam bahum. Samsarasotam chinditva viddhamsetva tayo bhave dhammanavam samaruyha santaressam sadevake. Dipankaro lokavidu ahutinam patiggaho ussisake mam thatvana idam vacanamabravi. Passatha imam tapasam jatilam uggatapanam aparimeyye ito kappe buddho loke bhavissati. Ahu kapilavhaya ramma nikkhamitva tathagato padhanam padahitvana katva dukkarakarikam. Ajapalarukkhamulasmim nisiditva tathagato tattha payasam paggayha neranjaramupehiti. Neranjaraya tiramhi payasam ada so jino patiyattavaramaggena bodhimulamupehiti. Tato padakkhinam katva bodhimandam anuttaram 4- assattharukkhamulamhi 5- bujjhissati mahayaso. Imassa janika mata maya nama bhavissati pita suddhodano nama ayam hessati gotamo. @Footnote: 1 cha.Ma. sadevakam. evamuparipi 2-2 ka. purisena thamadassina 3 ka.,cha.Ma. papunitva @4 cha. anuttaro 5 ka. assatthamule sambuddho

--------------------------------------------------------------------------------------------- page47.

Anasava vitaraga santacitta samahita kolito upatisso ca agga hessanti savaka anando namupatthako upatthissatimam jinam. Khema uppalavanna ca agga hessanti savika anasava vitaraga santacitta samahita bodhi tassa bhagavato assatthoti pavuccati. Citto ca hatthalavako agga hessantupatthaka nandamata ca uttara agga hessantupatthika 1- ayu vassasatam tassa gotamassa yasassino. 1- Idam sutvana vacanam asamassa mahesino amodita naramaru buddhavijankuro 2- ayam. Ukkutthisadda vattanti apphotenti hasanti ca katanjali namassanti dasasahassi sadevaka. Yadimassa lokanathassa virajjhissama sasanam anagatamhi addhane hessama sammukha imam. Yatha manussa nadim taranta patitittham virajjhiya hettha tittham 3- gahetvana uttaranti mahanadim. Evameva mayam sabbe yadi muncamimam jinam anagatamhi addhane hessama sammukha imam. Dipankaro lokavidu ahutinam patiggaho mama kammam pakittetva dakkhinapadamuddhari. @Footnote: 1-1 cha.Ma. ime patha na dissanti 2 cha.Ma. buddhabijam kira 3 cha.Ma. titthe

--------------------------------------------------------------------------------------------- page48.

Ye tattha asum jinaputta sabbe padakkhinamakamsu mam 1- nara naga ca gandhabba 1- abhivadetvana pakkamum. Dassanam me atikkante sasamghe lokanayake 2- tutthahatthena cittena asana vutthahim tada. 2- Sukhena sukhito homi pamojjena pamodito pitiya ca abhissanno pallankam abhujim tada. Pallankena nisiditva evam cintesaham tada vasibhuto aham jhane abhinnaparamim gato. Sahassiyamhi lokamhi 3- isayo natthi me sama asamo iddhidhammesu alabhim idisam sukham. Pallankabhujane mayham dasasahassadhivasino 4- mahanadam pavattesum dhuvam buddho bhavissasi. Ya pubbe bodhisattanam pallankavaramabhuje nimittani padissanti tani ajja padissare. Sitam byapagatam 5- hoti unhanca upasammati tani ajja padissanti dhuvam buddho bhavissasi. Dasasahassi lokadhatu nissadda honti nirakula tani ajja padissanti dhuvam buddho bhavissasi. @Footnote: 1-1 deva manussa asura yakkha (khu.buddha. 33/76/455) @2-2 sayana vutathahitvana pallankam abhujim tada (khu.buddha. 33/77/455) @3 cha.Ma. dasasahassilokamhi 4 ka. dasasahassivasino 5 cha.Ma. byapagatam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page49.

Mahavata na vayanti na sandanti savantiyo tani ajja padissanti dhuvam buddho bhavissasi. Thalaja jalaja 1- puppha sabbe pupphanti tavade tepajja pupphita sabbe dhuvam buddho bhavissasi. Lata va yadi va rukkha phalabhara 2- honti tavade tepajja phalita sabbe dhuvam buddho bhavissasi. Akasattha ca bhummattha ratana jotanti tavade tepajja ratana jotanti dhuvam buddho bhavissasi. Manussaka 3- ca dibba ca turiya vajjanti tavade tepajjubho abhiravanti dhuvam buddho bhavissasi. Vicittapuppha gagana abhivassanti tavade tepi ajja pavassanti dhuvam buddho bhavissasi. Mahasamuddo abhujati dasasahassi pakampati tepajjubho abhiravanti dhuvam buddho bhavissasi. Nirayepi dasasahasse aggi nibbanti tavade tepajja nibbuta aggi dhuvam buddho bhavissasi. Vimalo hoti suriyo sabba dissanti taraka tepi ajja padissanti dhuvam buddho bhavissasi. Anovutthena 4- udakam mahiya ubbhijji tavade tam pajjubbhijjate mahiya dhuvam buddho bhavissasi. @Footnote: 1 cha.Ma., i. dakaja 2 ka. phaladhara 3 Si. manusaka 4 cha.Ma. anovatthena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page50.

Taragana virocanti nakkhatta gaganamandale visakha candimayutta dhuvam buddho bhavissasi. Bilasaya darisaya nikkhamanti sakasaya tepajja asaya chuddha 1- dhuvam buddho bhavissasi. Na hoti arati sattanam santuttha honti tavade tepajja sabbe santuttha dhuvam buddho bhavissasi. Roga tadupasammanti jighaccha ca vinassati tanipajja padissanti dhuvam buddho bhavissasi. Rago tada tanu hoti doso moho vinassati tepajja vigata sabbe dhuvam buddho bhavissasi. Bhayam tada na bhavati ajjapetam padissati tena lingena janama dhuvam buddho bhavissasi. Rajonuddhamsati uddham ajjapetam padissati tena lingena janama dhuvam buddho bhavissasi. Anitthagandho pakkamati dibbagandho pavayati sopajja vayati gandho dhuvam buddho bhavissasi. Sabbe deva padissanti thapayitva arupino tepajja sabbe dissanti dhuvam buddho bhavissasi. Yavata niraya nama sabbe dissanti tavade tepajja sabbe dissanti dhuvam buddho bhavissasi. @Footnote: 1 ka. vuttha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page51.

Kudda 1- kavata sela ca na hontavarana tada akasabhuta tepajja dhuvam buddho bhavissasi. Cuti ca upapatti ca khane tasmim na vijjati tani ajja padissanti dhuvam buddho bhavissasi. 2- Ime nimitta dissanti sambodhatthaya paninam 2- dalham pagganha viriyam ma nivatta abhikkama mayampetam vijanama dhuvam buddho bhavissasi. Buddhassa vacanam sutva dasasahassina cubhayam tutthahattho pamudito evam cintesaham tada. Advejjhavacana buddha amoghavacana jina vitatham natthi buddhanam dhuvam buddho bhavamaham. Yatha khittam nabhe leddu dhuvam patati bhumiyam tatheva buddhasetthanam vacanam dhuvasassatam. Yathapi sabbasattanam maranam dhuvasassatam tatheva buddhasetthanam vacanam dhuvasassatam. Yatha rattikkhaye patte suriyuggamanam 3- dhuvam tatheva buddhasetthanam vacanam dhuvasassatam. Yatha nikkhantasayanassa sihassa nadanam dhuvam tatheva buddhasetthanam vacanam dhuvasassatam. Yatha apannasattanam bharamoropanam dhuvam tatheva buddhasetthanam vacanam dhuvasassatam. @Footnote: 1 cha.Ma. kutta 2-2 cha.Ma. ime patha na dissanti 3 Si. suriyassuggamanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page52.

Handa buddhakare dhamme vicinami ito cito uddham adho dasadisa yavata dhammadhatuya. Vicinanto tada dakkhim pathamam danaparamim pubbakehi mahesihi anucinnam mahapatham. Imam tvam pathamam tava dalham katva samadiya danaparamitam gaccha yadi bodhim pattumicchasi. Yathapi kumbho sampunno yassa kassaci adhokato vamatevudakam nissesam na tattha parirakkhati. Tatheva yacake disva hinamukkatthamajjhime dadahi danam nissesam kumbho viya adhokato. Na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. Vicinanto tada dakkhim dutiyam silaparamim pubbakehi mahesihi asevitam nisevitam. Imam tvam dutiyam tava dalham katva samadiya silaparamitam gaccha yadi bodhim pattumicchasi. Yathapi camari valam 1- kisminci patilaggitam upeti maranam tattha na vikopeti valadhim. Tatheva catusu bhumisu silani paripuraya parirakkha sada silam camari viya valadhim. @Footnote: 1 cha.Ma. camari valam, ka. camaribalam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page53.

Na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. Vicinanto tada dakkhim tatiyam nekkhammaparamim pubbakehi mahesihi asevitam nisevitam. Imam tvam tatiyam tava dalham katva samadiya nekkhammaparamitam 1- gaccha yadi bodhim pattumicchasi. Yatha andughare puriso 2- ciravuttho dukkhattito 2- na tattha ragam janeti muttimyeva gavesati. Tatheva tvam sabbabhave passa andugharam viya nekkhammabhimukho hohi bhavato parimuttiya. Na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. Vicinanto tada dakkhim catuttham pannaparamim pubbakehi mahesihi asevitam nisevitam. Imam tvam catuttham tava dalham katva samadiya pannaparamitam gaccha yadi bodhim pattumicchasi. Yathapi bhikkhu bhikkhanto hinamukkatthamajjhime kulani na vivajjento evam labhati yapanam. Tatheva tvam sabbakalam paripucchanto 3- budham janam pannaparamitam gantva sambodhim papunissasi. @Footnote: 1 Si. nekkhammaparamim 2-2 ka. ciravuttho dukkhatthito 3 cha.Ma. paripuccham

--------------------------------------------------------------------------------------------- page54.

Na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. Vicinanto tada dakkhim pancamam viriyaparamim pubbakehi mahesihi asevitam nisevitam. Imam tvam pancamam tava dalham katva samadiya viriyaparamitam gaccha yadi bodhim pattumicchasi. Yathapi siho migaraja nisajjatthanacankame alinaviriyo hoti paggahitamano sada. Tatheva tvam sabbabhave pagganha viriyam dalham viriyaparamitam gantva sambodhim papunissasi. Na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. Vicinanto tada dakkhim chatthamam khantiparamim pubbakehi mahesihi asevitam nisevitam. Imam tvam chatthamam tava dalham katva samadiya tattha advejjhamanaso 1- sambodhim papunissasi. Yathapi pathavi nama sucimpi asucimpi ca sabbam sahati nikkhepam na karoti patighaddayam. 2- Tatheva tvampi sabbesam sammanavamanakkhamo 3- khantiparamitam gantva sambodhim papunissasi. @Footnote: 1 ka. advejjhapanaso 2 ka. patighadvayam, cha.Ma. patigham taya 3 Ma. sammanavimanakkhamo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page55.

Na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. Vicinanto tada dakkhim sattamam saccaparamim pubbakehi mahesihi asevitam nisevitam. Imam tvam sattamam tava dalham katva samadiya tattha advejjhavacano sambodhim papunissasi. Yathapi osadhi nama tulabhuta sadevake samaye utuvasse va na vokkamati 1- vithito. Tatheva tvampi saccesu ma vokkamasi 2- vithito saccaparamitam gantva sambodhim papunissasi. Na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. Vicinanto tada dakkhim atthamam adhitthanaparamim pubbakehi mahesihi asevitam nisevitam. Imam tvam atthamam tava dalham katva samadiya tattha tvam niccalo 3- hutva sambodhim papunissasi. Yathapi pabbato selo acalo supatitthito na kampati bhusavatehi sakatthaneva titthati. Tatheva tvampi adhitthane sabbada acalo bhava adhitthanaparamitam gantva sambodhim papunissasi. Na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. @Footnote: 1 Si. na okkamati 2 Si. ma okkami hi 3 ka., cha.Ma. acalo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page56.

Vicinanto tada dakkhim navamam mettaparamim pubbakehi mahesihi asevitam nisevitam. Imam tvam navamam tava dalham katva samadiya mettaya asamo hohi yadi bodhim pattumicchasi. Yathapi udakam nama kalyane papake jane samam pharati sitena pavaheti rajomalam. 1- Tatheva tvam ahite hite 1- samam mettaya bhavaya mettaparamitam gantva sambodhim papunissasi. Na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. Vicinanto tada dakkhim dasamam upekkhaparamim pubbakehi mahesihi asevitam nisevitam. Imam tvam dasamam tava dalham katva samadiya tulabhuto dalho hutva sambodhim papunissasi. Yathapi pathavi nama nikkhittam asucim sucim upekkhati ubhopete kopanunayavajjita. Tatheva tvampi sukhadukkhe tulabhuto sada bhava upekkhaparamitam gantva sambodhim papunissasi. Ettakayeva te loke ye dhamma bodhipacana tatuddham 2- natthi annatra dalham tattha patitthahi. 3- @Footnote: 1-1 cha.Ma. tatheva tvampi hitahite 2 Si. taduddham 3 cha.Ma. patitthaha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page57.

Ime dhamme sammasato sabhavasarasalakkhane dhammatejena vasudha dasasahassi pakampatha. Calati ravati pathavi 1- ucchuyyantamva pilitam telayantam 2- yatha cakkam evam kampati medani. 3- 4- Samkhubhimsu samudda ca girindo tattha onami onamitva sinerumhi himhimsaddo pavattati. 4- Yavata parisa asi buddhassa parivesane pavedhamana sa tattha mucchita seti bhumiyam. Ghatanekasahassani kumbhinanca sata bahu sancunnamathita tattha annamannam paghattita. 5- Ubbhigga tasita bhita bhanta byathitamanasa 6- mahajana samagamma dipankaramupagamum. Kim bhavissati lokassa kalyanamatha papakam sabbo upadduto 7- loko tam vinodehi cakkhuma. Tesam tada sannapesi dipankaro mahamuni visattha hotha ma bhatha imasmim pathavikampane. Yamaham ajja byakasim buddho loke bhavissati eso sammasati dhammam pubbakam jinasevitam. Tassa sammasato dhammam buddhabhumim asesato tenayam kampita pathavi dasasahassi sadevake. @Footnote: 1 cha.Ma. calata ravati pathavi 2 cha.Ma. telayante 3 cha. medini @4-4 cha.Ma. ime patha na dissanti 5 Si. annamannupaghattita @6 ka. byatthitamanasa, Ma. byadhitamanasa 7 ka. upaddavo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page58.

Buddhassa vacanam sutva mano nibbayi tavade sabbe mam upasankamma punapi abhivandisum. 1- Samadayitva buddhagunam dalham katvana manasam dipankaram namassitva asana vutthahim tada. Dibbam manussikam 2- puppham deva manusaka ubho samokiranti pupphehi vutthahantassa asana. Vedayanti ca te sotthim deva manusaka ubho mahantam patthitam tuyham tam labhassu yathicchitam. Sabbitiyo vivajjantu soko rogo vivajjatu 3- ma te bhavatvantarayo 4- phussa khippam bodhimuttamam. Yathapi samaye sampatte pupphanti pupphino duma tatheva tvam mahavira buddhananena pupphasi. 5- Yatha ye keci sambuddha purayum dasaparami tatheva tvam mahavira purehi dasaparami. Yatha ye keci sambuddha bodhimandamhi bujjhare tatheva tvam mahavira bujjhassu jinabodhiyam. Yatha ye keci sambuddha dhammacakkam pavattayum tatheva tvam mahavira dhammacakkam pavattaya. 6- Punnamayam 7- yatha cando parisuddho virocati tatheva tvam punnamano viroca dasasahassiyam. @Footnote: 1 Si. abhivadayum 2 cha.Ma. manusakam 3 cha.Ma. vinassatu @4 cha.Ma. bhavantvantaraya 5 cha.Ma. pupphasu 6 Ma. pavattasu @7 cha.Ma. punnamaye

--------------------------------------------------------------------------------------------- page59.

Rahumutto yatha suriyo tapena atirocati tatheva loka muncitva viroca siriya tuvam. Yatha ya kaci nadiyo osaranti mahodadhim evam sadevaka loka osarantu tavantike. Tehi thutippasattho 1- so dasa dhamme samadiya te dhamme paripurento pavanam pavisi tada. Sumedhakatha nitthita. Tada te bhojayitvana sasamgham lokanayakam upaganchum 2- saranam tassa dipankarassa satthuno. Saranagamane kanci nivesesi tathagato kanci pancasu silesu sile dasavidhe param. 3- Kassaci deti samannam caturo phalamuttame kassaci asame dhamme deti so patisambhida. Kassaci varasamapattiyo attha deti narasabho tisso kassaci vijjayo chalabhinna pavecchati. Tena yogena janakayam ovadati mahamuni tena vittharitam 4- asi lokanathassa sasanam. Mahahanusabhakkhandho dipankarassa namako bahu jane tarayati parimoceti duggatim. @Footnote: 1 cha.Ma. thutappasattho 2 cha.Ma. upagacchum @3 ka. varam 4 cha. vittharikam. evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page60.

Bodhaneyyajanam disva satasahassepi yojane khanena upagantvana bodheti tam mahamuni. Pathamabhisamaye buddho kotisatamabodhayi dutiyabhisamaye natho navutikotimabodhayi. 1- Yada ca devabhavanamhi buddho dhammamadesayi navutikotisahassanam tatiyabhisamayo ahu. Sannipata tayo asum dipankarassa satthuno kotisatasahassanam pathamo asi samagamo. Puna naradakutamhi pavivekagate jine khinasava vitamala samimsu satakotiyo. Yamhi kale 2- mahaviro sudassanasiluccaye navutikotisahassehi pavaresi mahamuni. 3- Ahantena samayena jatilo uggatapano antalikkhamhi carano pancabhinnasu paragu. Dasavisasahassanam dhammabhisamayo ahu ekadvinnam abhisamayo 4- gananato asankhiyo. 5- Vittharitam bahujannam iddham phitam ahu tada dipankarassa bhagavato sasanam suvisodhitam. Cattari satasahassani chalabhinna mahiddhika dipankaram lokavidum parivarenti sabbada. @Footnote: 1 ka. satasahasasam abodhayi 2 ka.,Si. yada vasi 3 ka.,Si. tada muni @4 cha.Ma. abhisamaya 5 cha.Ma. asankhiya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page61.

Ye keci tena samayena jahanti manusambhavam appattamanasa sekha garahita bhavanti te. Supupphitam pavacanam arahantehi tadihi khinasavehi vimalehi upasobhati sadevake. Nagaram rammavati nama sudevo nama khattiyo sumedha nama janika dipankarassa satthuno. Sumangalo ca tisso ca ahesum aggasavaka sagato 1- namupatthako dipankarassa satthuno. Nanda ceva sunanda ca ahesum aggasavika bodhi tassa bhagavato pipphaliti pavuccati. Asitihattham ubbedho dipankaramahamuni sobhati diparukkhova salarajava pupphito pabha vidhavati tassa samanta dvadasayojane. Satasahassavassani ayu tassa mahesino tavata titthamano so taresi janatam bahum. Jotayitvana saddhammam santaretva mahajanam jaletva aggikkhandhova nibbuto so sasavako. Sa ca iddhi so ca yaso tani ca padesu cakkaratanani sabbam samantarahitam 2- nanu ritta sabbasankharati. Dipankaravatthuka pathama @Footnote: 1 Ma. sobhito 2 cha.Ma. tamantarahitam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page62.

Dipankarassa pana bhagavato aparabhage ekam asankheyyam atikkamitva kondanno nama sattha udapadi. Tassapi tayo savakasannipata ahesum. Pathamasannipate kotisatasahassam, dutiye kotisahassam, tatiye navutikotiyo. Tada bodhisatto vijitavi nama cakkavatti hutva kotisatasahassasankhayassa 1- buddhappamukhassa bhikkhusamghassa mahadanam adasi. Sattha bodhisattam "buddho bhavissati"ti byakaritva dhammam desesi. So satthu dhammakatham sutva rajjam niyyadetva pabbaji. So tini pitakani uggahetva attha samapattiyo panca ca abhinnayo uppadetva aparihinajjhano brahmaloke nibbatti. Kondannabuddhassa pana rammavati nama nagaram, sunando nama khattiyo pita, sujata nama mata, bhaddo ca subhaddo ca dve aggasavaka, anuruddho namupatthako, tissa ca upatissa ca dve aggasavika, salakalyani nama bodhi, atthasitihatthubbedham sariram, vassasatasahassam ayuppamanam ahosi. Tassa aparabhage ekam asankheyyam atikkamitva ekasmimyeva kappe cattaro buddha nibbattimsu mangalo sumano revato sobhitoti. Mangalassa pana bhagavato tisu savakasannipatesu pathamasannipate kotisatasahassabhikkhu ahesum. Dutiye kotisahassam. Tatiye navutikotiyo. Vematikabhata kirassa 2- anandakumaro nama navutikotisankhyaya parisaya saddhim dhammassavanatthaya satthu santikam agamasi, sattha tassa anupubbikatham kathesi. So saddhim parisaya saha patisambhidahi arahattam papuni. Sattha tesam kulaputtanam pubbacaritam 3- olokento iddhimayapattacivarassa upanissayam disva dakkhinahattham pasaretva "etha bhikkhavo"ti aha. Sabbe tamkhananneva iddhimayapattacivaradhara satthivassikatthero 4- viya akappasampanna hutva sattharam vanditva parivarayimsu. Ayamassa tatiyo savakasannipato ahosi. Yatha pana annesam buddhanam samanta asitihatthappamanayeva sarirappabha ahosi, 5- na evam tassa. Tassa pana bhagavato sarirappabha niccakalam dasasahassilokadhatum @Footnote: 1 cha.Ma. kotisatasahassasankhassa 2 cha. panassa 3 cha.Ma. pubbacariyakam @4 cha.Ma. satathivassikatthera, Si. satthivassathera 5 cha.Ma. hoti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page63.

Pharitva atthasi. Rukkhapathavipabbatasamuddadayo antamaso ukkhaliyadini upadaya suvannapatapariyonaddha viya ahesum. Ayuppamanam panassa navutivassasahassani ahesum. 1- Ettakam kalam candimasuriyadayo attano pabhaya virocitum nasakkhimsu, rattindivap- paricchedo na pannayittha. Diva suriyalokena viya satta niccam buddhalokeneva vicarimsu. Sayam pupphitanam kusumanam pato ravanasakunananca 2- vasena loko rattindivapparicchedam sallakkhesi. Kim pana annesam buddhanam ayamanubhavo natthiti? no natthiti. Tepi hi akankhamana dasasahassilokadhatum tato va bhiyyo abhaya phareyyum. Mangalassa pana bhagavato pubbapatthanavasena annesam byamappabha viya sarirappabha niccameva dasasahassilokadhatum pharitva atthasi. So kira bodhisattacariyakale vessantarasadise attabhave thito saputtadaro vankatapabbatasadise 3- pabbate vasi. Atheko kharadathiko nama yakkho mahapurisassa danajjhasayatam sutva brahmanavannena upasankamitva mahasattam dve darake yaci. Mahasatto "dadami brahmanassa puttake"ti hatthapahattho udakapariyantam pathavim kampetva 4- dve darake adasi. Yakkho cankamanakotiyam alambanaphalakam nissaya thatva passantasseva mahasattassa mulakalapam 5- viya dve darake khadi. Mahapurisassa yakkham oloketva mukhe vivatamatte aggijalam viya lohitadharam ugghiramanam tassa mukham disvapi kesaggamattampi domanassam na uppajji, "sudinnam vata me danan"ti cintayato panassa sarire mahantam pitisomanassam udapadi. So "imassa me nissandena anagate imina niharena sarirato rasmiyo nikkhamantu"ti patthanamakasi. Tassa tam nissaya buddhabhutassa sarirato rasmiyo nikkhamitva ettakam thanam pharimsu. Aparampissa pubbacaritam atthi. So kira bodhisattakale ekassa buddhassa cetiyam disva "imassa buddhassa maya jivitam pariccajitum vattati"ti dandakadipikavethananiyamena sakalasariram vethapetva ratanamattamakutasatasahassaghatikam 6- suvannapatim sappissa purapetva @Footnote: 1 cha.Ma. ahosi 2 cha.Ma. ravanakasakunananca, Si. ravanasakunadinanca @3 cha.Ma. vankapabbatasadise 4 cha.Ma. kampento @5 cha. mulalakalapam 6 cha.Ma. ratanamattamakulam satasahassagghanikam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page64.

Tattha sahassavattiyo jalapetva tam sisenadaya sakalasariram jalapetva cetiyam padakkhinam karonto sakalarattim vitinamesi. Evam yava arunuggamana vayamantassapissa lomakupamattampi usumam na ganhi, padumagabbhapavitthakalo viya ahosi. Dhammo hi namesa attanam rakkhantam rakkhati. Tenaha bhagava:- dhammo have rakkhati dhammacarim dhammo sucinno sukhamavahati esanisamso dhamme sucinne na duggatim gacchati dhammacariti. 1- Imassapi kammassa nissandena tassa bhagavato sarirobhaso dasasahassilokadhatum pharitva atthasi. Tada amhakam bodhisatto suruci nama brahmano hutva "sattharam nimantessami"ti upasankamitva madhuradhammakatham sutva "sve mayham bhikkham ganhatha bhante"ti aha. Brahmana kittakehi te bhikkhuhi atthoti, kittaka pana vo bhante parivara bhikkhuti. Tada satthu pathamasannipatoyeva hoti. Tasma "kotisatasahassan"ti aha. "bhante sabbehipi saddhim mayham bhikkham ganhatha"ti aha. Sattha adhivasesi. Brahmano svatanaya nimantetva geham gacchanto cintesi "aham ettakanam bhikkhunam yagubhattavatthadini datum no na sakkomi, nisidanatthanam pana katham bhavissati"ti. Tassa sa cinta caturasitiyojanasahassamatthake thitassa devaranno pandukambalasilasanassa unhabhavam janeti. 2- Sakko "ko nu kho mam imamha thana cavetukamo"ti dibbacakkhuna olokento mahapurisam disva "ayam surucibrahmano buddhappamukham bhikkhusamgham nimantetva nisidanatthaya cintesi, mayapi tattha gantva punnakotthasam gahetum vattati"ti vaddhakivannam nimminitva vasipharasuhattho mahapurisassa purato paturahosi. So "atthi nu kho kassaci bhatiya kattabbakiccan"ti aha. Mahapuriso tam disva "kim kammam karissasi"ti aha. Mama ajananasippam nama natthi, geham va @Footnote: 1 khu.thera. 26/303/318, khu.ja. 27/102/226, 27/385/378 2 cha.Ma. janesi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page65.

Mandapam va yo yam kareti, tassa tam katum janamiti. Tenahi mayham kammam atthiti. Kim pana te ayyati. Svatanaya me kotisatasahassabhikkhu nimantita, tesam nisidanatthanam mandapam 1- karissasiti. Aham nama kareyyam, sace me bhatim datum sakkhissathati. Sakkhissami tatati. "sadhu karissami"ti gantva ekam padesam olokesi. Dvadasaterasayojanappamano padeso kasinamandalam viya samatalo ahosi. So "ettake thane sattaratanamayo mandapo utthahatu"ti cintetva olokesi. Tavadeva pathavim bhinditva mandapo utthahi. Tassa sovannamayesu thambhesu rajatamaya ghatika 2- ahesum, rajatamayesu thambhesu sovannamaya, manimayesu pabalamaya ghatika, pabalathambhesu manimaya, sattaratanamayesu sattaratanamaya ghatika ahesum. Tato "mandapassa antarantare 3- kinkinikajalam olambatu"ti olokesi. Saha olokaneneva kinkinikajalam olambi, yassa mandavateritassa pancangikasseva turiyassa madhurasaddo niccharati. 4- Dibbasangitivattanakalo viya ahosi. "antarantara gandhadamamaladamani olambantu"ti cintesi. Tavadeva damani olambimsu. "kotisatasahassasankhyanam bhikkhunam asanani ca adharakani ca pathavim bhinditva utthahantu"ti cintesi. Tavadeva utthahimsu. "kone kone 5- ekeka udakacatiyo utthahantu"ti cintesi, tavadeva udakacatiyopi utthahimsu. Sakko ettakam mapetva brahmanassa santikam gantva "ehi brahmana 6- tava mandapam oloketva mayham bhatim dehi"ti aha. Mahapuriso gantva mandapam olokesi. Olokentassevassa sakalasariram pancavannaya pitiya nirantaram phuttham ahosi, athassa mandapam oloketva etadahosi "nayam mandapo manussabhutena kato, mayham pana ajjhasayagunam agamma addha sakkassa bhavanam unhamahosi, tato sakkena devaranna ayam mandapo karito bhavissati"ti. "na kho pana me yuttam evarupe mandape ekadivasamyeva danam datum, sattaham dassami"ti cintesi. Bahirakadanam hi kittakampi 7- samanam bodhisattanam tutthim katum na sakkoti. Alankatasisam pana chinditva anjitaakkhini uppatetva hadayamamsam ubbattetva 8- @Footnote: 1 cha.Ma. nisidanamandapam 2 cha.Ma. ghataka. evamuparipi 3 ka., Ma. antantena @4 cha.Ma. niggacchati 5 Ma. konesu konesu 6 cha.Ma. ayya @7 cha.Ma. tattakampi 8 cha.Ma. hadayamamsam va uppatetva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page66.

Dinnakale bodhisattanam cagam nissaya tutthi nama hoti. Amhakampi hi bodhisattassa sivirajajatake devasikam pancasatasahassakahapanani vissajjetva catusu nagaradvaresu majjhe nagare ca danam 1- dentassa tam danacagam 1- tutthim uppadetum nasakkhi. Yada panassa brahmanavannena agantva sakko devaraja akkhini yaci, tada tani uppatetva dadamanasseva haso uppajji, kesaggamattam cittassa annathattam nahosi. Evam danam nissaya bodhisattanam titti nama natthi. Tasma sopi mahapuriso "sattaham maya kotisatasahassasankhyanam bhikkhunam danam datum vattati"ti cintetva tasmim mandape buddhappamukham bhikkhusamgham nisidapetva sattaham gavapanam nama adasi. Gavapananti mahante mahante kolumbe 2- khirassa puretva uddhanesu aropetva ghanapakapakke khire thoke tandule pakkhipitva pakkamadhusakkaracunnasappihi abhisankhatam bhojanam vuccati. Manussayeva pana parivisitum nasakkhimsu, devapi ekantarika hutva parivisimsu. Dvadasaterasayojanappamanam thanam bhikkhu ganhitum nappahotiyeva. Te pana bhikkhu attano anubhavena nisidimsu. Pariyosanadivase sabbesam bhikkhunam pattani dhovapetva bhesajjatthaya sappinavanitatelamadhuphanitanam puretva ticivarehi saddhim adasi. Samghanavakabhikkhuna laddhacivarasataka satasahassagghanika ahesum. Sattha anumodanam karonto "ayam puriso evarupam mahadanam adasi, ko nu kho bhavissati"ti upadharento "anagate kappasatasahassadhikanam dvinnam asankheyyanam matthake gotamo nama buddho bhavissati"ti disva mahapurisam amantetva "tvam ettakam nama kalam atikkamitva gotamo nama buddho bhavissasi"ti byakasi. Mahapuriso byakaranam sutva "aham kira buddho bhavissami, ko me gharavasena attho, pabbajissami"ti cintetva tatharupam sampattim khelapindam viya pahaya satthu santike pabbaji. Pabbajitva ca buddhavacanam ugganhitva abhinna ca samapattiyo ca nibbattetva ayuhapariyosane 3- brahmaloke nibbatti. @Footnote: 1-1 cha.Ma. dadantassa tam danam 2 cha.Ma. kolambe 3 cha. ayupariyosane

--------------------------------------------------------------------------------------------- page67.

Mangalassa pana bhagavato nagaram uttaram nama ahosi, pitapi uttaro nama khattiyo, matapi uttara nama, sudevo ca dhammaseno ca dve aggasavaka, palito namupatthako, sivali 1- ca asoka ca dve aggasavika, nagarukkho bodhi, atthasitihatthubbedham sariram ahosi. Navutivassasahassani thatva parinibbute pana tasmim ekappahareneva dasasahassacakkavalani ekandhakarani ahesum. Sabbesu cakkavalesu manussanam mahantam arodanaparidevanam ahosi. Evam dasasahassilokadhatum andhakaram katva parinibbutassa tassa bhagavato aparabhage sumano nama sattha udapadi. Tassapi tayo savakasannipata. Pathamasannipate kotisatasahassabhikkhu ahesum. Dutiye kancanapabbatamhi 2- navutikotisatasahassani, 3- tatiye asitikotisatasahassani. Tada bodhisatto 4- atulo nama nagaraja ahosi mahiddhiko mahanubhavo, so "buddho uppanno"ti sutva natisanghaparivuto nagabhavana nikkhamitva kotisatasahassabhikkhuparivarassa tassa bhagavato dibbaturiyehi upaharam karapetva mahadanam pavattetva paccekam dussayugani datva saranesu patitthasi. Sopi nam sattha "anagate buddho bhavissasi"ti byakasi. Tassa bhagavato nagaram mekhalam nama ahosi, sudatto nama raja pita, sirima nama mata, sarano ca bhavitatto ca dve aggasavaka, udeno namupatthako, sona ca upasona ca dve aggasavika, nagarukkhova bodhi, navutihatthubbedham sariram, navutiyeva vassasahassani ayuppamanam ahosi. Tassa aparabhage revato nama sattha udapadi. Tassapi tayo savakasannipata ahesum, pathamasannipate ganana nama natthi, dutiye kotisatasahassabhikkhu ahesum, tatha tatiye. Tada bodhisatto atidevo nama brahmano hutva satthu dhammadesanam sutva saranesu patitthaya sirasi anjalim patitthapetva tassa satthuno kilesappahane vannam vatva uttarasangena pujam akasi. Sopi nam "buddho bhavissasi"ti byakasi. Tassa pana bhagavato nagaram sudhannavati nama ahosi, pita vipulo nama khattiyo, mata vipula nama, varuno ca brahmadevo ca dve aggasavaka, @Footnote: 1 cha.Ma. sivala 2 cha.Ma. kancanapabbatamhi @3 cha.Ma. navutikotisahassani 4 cha.Ma. mahasatto

--------------------------------------------------------------------------------------------- page68.

Sambhavo namupatthako, bhadda ca subhadda ca dve aggasavika, nagarukkho bodhi, asitihatthubbedham sariram ahosi, ayu satthivassasahassaniti. Tassa aparabhage sobhito nama sattha udapadi. Tassapi tayo savakasannipata. Pathamasannipate kotisatabhikkhu ahesum, dutiye navutikotiyo, tatiye asitikotiyo. Tada bodhisatto ajito nama brahmano hutva satthu dhammadesanam sutva saranesu patitthaya buddhappamukhassa bhikkhusamghassa mahadanam adasi. Sopi nam "buddho bhavissasi"ti byakasi. Tassa pana bhagavato nagaram sudhammam nama ahosi, pita sudhammo nama raja, mata sudhamma nama, asamo ca sunetto ca dve aggasavaka, anomo namupatthako, nakula ca sujata ca dve aggasavika, nagarukkho bodhi, atthapannasahatthubbedham sariram ahosi, navutivassasahassani ayuppamananti. Tassa aparabhage ekam asankheyyam atikkamitva ekasmim kappe tayo buddha nibbattimsu anomadassi padumo naradoti. Anomadassissa pana bhagavato tayo savakasannipata, pathame attha bhikkhusatasahassani ahesum, dutiye satta, tatiye cha. Tada bodhisatto eko yakkhasenapati ahosi mahiddhiko mahanubhavo anekakotisatasahassanam yakkhanam adhipati. So "buddho uppanno"ti sutva agantva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa mahadanam adasi. Satthapi nam "anagate buddho bhavissasi"ti byakasi. Anomadassissa pana bhagavato nagaram candavati nama ahosi, yasava nama raja pita, yasodhara nama mata, nisabho ca anomo ca dve aggasavaka, varuno namupatthako, sundari ca sumana ca dve aggasavika, ajjunarukkho bodhi, atthapannasahatthubbedham sariram ahosi, vassasatasahassam ayuti. Tassa aparabhage padumo nama sattha udapadi. Tassapi tayo savakasannipata, pathamasannipate kotisatasahassabhikkhu ahesum, dutiye tini satasahassani, tatiye agamake aranne mahavanasandavasinam bhikkhunam dve satasahassani. 1- Tada tathagate tasmimyeva vanasande @Footnote: 1 ka. sahassani

--------------------------------------------------------------------------------------------- page69.

Vasante bodhisatto siho hutva sattharam nirodhasamapattim samapannam disva pasannacitto vanditva padakkhinam katva pitisomanassajato tikkhattum sihanadam naditva sattaham buddharammanam pitim avijahitva pitisukheneva gocaraya apakkamitva jivitapariccagam katva payirupasamano atthasi. Sattha sattahaccayena nirodha vutthito siham oloketva "bhikkhusamghepi cittam pasadetva samgham vandissati"ti "bhikkhusamgho agacchatu"ti cintesi. Bhikkhu tavadeva agamimsu. Siho samghe cittam pasadesi. 1- Sattha tassamanasam oloketva "anagate buddho bhavissasi"ti byakasi. Padumassa pana bhagavato campakam nama nagaram ahosi, asamo nama raja pita, matapi asama nama, salo ca upasalo ca dve aggasavaka, varuno namupatthako, rama ca surama ca dve aggasavika, sonarukkho bodhi, atthapannasahatthubbedham sariram ahosi, ayu vassasatasahassaniti. Tassa aparabhage narado nama sattha udapadi. Tassapi tayo savakasannipata, pathamasannipate kotisatasahassabhikkhu ahesum, dutiye navutikotisatasahassani, tatiye asitikotisatasahassani. Tada bodhisatto isipabbajjam pabbajitva pancasu abhinnasu atthasu ca samapattisu cinnavasi hutva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa mahadanam datva lohitacandanena pujam akasi, sopi nam "anagate buddho bhavissasi"ti byakasi. Tassa pana bhagavato dhannavati nama nagaram ahosi, sudevo nama khattiyo pita, anoma nama mata, bhaddasalo ca jitamitto ca dve aggasavaka, vasittho namupatthako, uttara ca phaggani 2- ca dve aggasavika, mahasonarukkho nama bodhi, sariram atthasitihatthubbedham ahosi, navutivassasahassani ayuti. Naradassa buddhassa aparabhage ekam asankheyyam atikkamitva ito kappasatasahassamatthake ekasmim kappe ekoeva padumuttaro nama buddho udapadi. @Footnote: 1 cha.Ma. pasadeti 2 cha.Ma. phagguni

--------------------------------------------------------------------------------------------- page70.

Tassapi tayo savakasannipata, pathamasannipate kotisatasahassabhikkhu ahesum, dutiye vebharapabbate navutikotisatasahassani, 1- tatiye asitikotisatasahassani. 2- Tada bodhisatto jatilo nama maharatthiyo hutva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa sacivaram danam adasi. Sopi nam "anagate buddho bhavissasi"ti byakasi. Padumuttarassa pana bhagavato kale titthiya nama nahesum, sabbe devamanussa buddhameva saranamagamamsu. 3- Tassa nagaram hamsavati nama ahosi, pita anando nama khattiyo, mata sujata nama, devilo 4- ca sujato ca dve aggasavaka, sumano namupatthako, amitta ca asama ca dve aggasavika, salarukkho 5- bodhi, sariram atthasitihatthubbedham ahosi, sarirappabha samantato dvadasayojanani ganhi, vassasatasahassam ayuti. Tassa aparabhage timsakappasatasahassani 6- atikkamitva (ito timsakappasahassamatthake) sumedho ca sujato cati ekasmim kappe dve buddha nibbattimsu. Sumedhassapi tayo savakasannipata, pathamasannipate sudassananagare kotisatakhinasava ahesum, dutiye navutikotiyo, tatiye asitikotiyo. Tada bodhisatto uttaro nama manavo 7- hutva nidahitva thapitamyeva asitikotidhanam vissajjetva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa mahadanam datva dhammam sutva saranesu patitthaya nikkhamitva pabbaji. Sopi nam "anagate buddho bhavissasi"ti byakasi. Sumedhassa bhagavato sudassanam nama nagaram ahosi, sudatto nama raja pita, mata sudatta nama, sarano ca sabbakamo ca dve aggasavaka, sagaro namupatthako, rama ca surama ca dve aggasavika, mahanimbarukkho 8- bodhi, sariram atthasitihatthubbedham ahosi, ayu navutivassasahassaniti. @Footnote: 1 cha.Ma. navutikotisahassani 2 cha.Ma. asitikotisahassani 3 cha.Ma. saranamakamsu @4 cha. devalo 5 cha.Ma. salalarukkho 6 cha.Ma. sattatikappasahassani @7 cha.Ma. brahmanamanavo 8 cha.Ma. mahaniparukkho

--------------------------------------------------------------------------------------------- page71.

Tassa aparabhage sujato nama sattha udapadi. Tassapi tayo savakasannipata, pathamasannipate satthi bhikkhusatasahassani ahesum, dutiye pannasam, tatiye cattalisam. Tada bodhisatto cakkavattiraja hutva "buddho uppanno"ti sutva upasankamitva dhammam sutva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa saddhim sattaratanehi catumahadiparajjam datva tassa 1- santike pabbaji. Sakalaratthavasino ratthuppadam gahetva aramikakiccam sadhenta buddhappamukhassa bhikkhusamghassa niccam mahadanam adamsu. Sopi nam sattha byakasi. Tassa pana bhagavato nagaram sumangalam nama ahosi, uggato nama raja pita, pabhavati nama mata, sudassano ca sudevo ca dve aggasavaka, narado namupatthako, naga ca nagasumala 2- ca dve aggasavika, mahavelurukkho 3- bodhi, so kira 4- mandalo chindo 4- ghanakhandho upariniggatahi mahasakhahi morapinchakalapo viya virocittha. Tassa bhagavato sariram pannasahatthubbedham ahosi, ayu navutivassasahassaniti. Tassa aparabhage ito attharasakappasatamatthake ekasmim kappe piyadassi atthadassi dhammadassiti tayo buddha nibbattimsu. Piyadassissapi tayo savakasannipata. Pathame kotisatasahassabhikkhu ahesum, dutiye navutikotiyo, tatiye asitikotiyo. Tada bodhisatto kassapo nama manavo tinnam vedanam paragato hutva satthu dhammadesanam sutva kotisatasahassadhanapariccagena samgharamam karetva saranesu silesu ca patitthati. 5- Atha nam sattha "attharasakappasataccayena buddho bhavissasi"ti byakasi. Tassa bhagavato anomam nama nagaram ahosi, pita sudinno nama raja, mata canda nama, palito ca sabbadassi ca dve aggasavaka, sobhito namupatthako, sujata ca dhammadinna ca dve aggasavika, piyangurukkho 6- bodhi, sariram asitihatthubbedham ahosi, navutivassasahassani ayuti. Tassa aparabhage atthadassi nama bhagava udapadi. Tassapi tayo savakasannipata. Pathame atthanavuti bhikkhusatasahassani ahesum, dutiye atthasitisatasahassani, 7- @Footnote: 1 cha.Ma. satthu 2 cha.Ma. nagasamala 3 Si. mahavenurukkho @4-4 cha.Ma. mandacchiddo 5 cha.Ma. patitthasi 6 cha.Ma. kakudharukkho @7 cha.Ma. atthasitisahassani

--------------------------------------------------------------------------------------------- page72.

Tatha tatiye. Tada bodhisatto susimo nama mahiddhiko tapaso hutva devalokato mandaravapupphacchattam aharitva sattharam pujayi. 1- Sopi nam sattha byakasi. Tassa bhagavato sobhanam nama nagaram ahosi, sagaro nama raja pita, sudassana nama mata, santo ca upasanto ca dve aggasavaka, abhayo namupatthako, dhamma ca sudhamma ca dve aggasavika, campakarukkho bodhi, sariram asitihatthubbedham ahosi, sarirappabha samantato sabbakalam yojanamattam pharitva atthasi, ayu vassasatasahassanti. Tassa aparabhage dhammadassi nama sattha udapadi. Tassapi tayo savakasannipata. Pathamasannipate kotisatabhikkhu ahesum, dutiye sattatikotiyo, 2- tatiye asitikotiyo. Tada bodhisatto sakko devaraja hutva dibbagandhapupphehi ca dibbaturiyehi ca pujamakasi. Sopi nam sattha byakasi. Tassa bhagavato saranam nama nagaram ahosi, pita sarano nama raja, mata sunanda nama, padumo ca pussadevo ca dve aggasavaka, sunetto namupatthako, khema ca saccanama 3- ca dve aggasavika, rattankururavakarukkho 4- bodhi. Timbajalotipi 5- vuccati, sariram panassa asitihatthubbedham ahosi, vassasatasahassam ayuti. Tassa aparabhage ito catunavutikappamatthake ekasmim kappe ekova siddhattho nama buddho udapadi. Tassapi tayo savakasannipata. Pathamasannipate kotisatasahassabhikkhu ahesum, dutiye navutikotiyo, tatiye asitikotiyo. Tada bodhisatto uggatejo abhinnabalasampanno mangalo nama tapaso hutva mahajambuphalam aharitva tathagatassa adasi. Sattha tam phalam paribhunjitva "catunavutikappamatthake buddho bhavissasi"ti bodhisattam byakasi. Tassa bhagavato nagaram vebharam nama ahosi, pita jeyyaseno 6- nama raja, mata suphassa nama, sambalo ca sumitto ca dve aggasavaka, revato namupatthako, @Footnote: 1 cha.Ma. pujesi 2 cha.Ma. navutikotiyo 3 cha.Ma. sabbanama @4 Si. rattakuravakarukkho, cha.Ma. rattankurarukkho @5 cha.Ma. kakudharukkhotipi, bimbijalotipi Ma. bimbajalotipi @6 cha.Ma. jayaseno

--------------------------------------------------------------------------------------------- page73.

Sivala ca surama ca dve aggasavika, kannikararukkho bodhi, sariram satthihatthubbedham ahosi, vassasatasahassam ayuti. Tassa aparabhage ito dvenavutikappamatthake tisso pussoti 1- ekasmim kappe dve buddha nibbattimsu. Tissassa pana bhagavato tayo savakasannipata. Pathamasannipate bhikkhunam kotisatam ahosi, dutiye navutikotiyo, tatiye asitikotiyo. Tada bodhisatto mahabhogo mahayaso sujato nama khattiyo hutva isipabbajjam pabbajitva mahiddhikabhavam patva "buddho uppanno"ti sutva dibbamandaravapadumaparicchattakapupphani adaya catuparisamajjhe gacchantam tathagatam pujesi, akase pupphavitanam hutva atthasi. Sopi nam sattha "ito dvenavutikappamatthake 2- buddho bhavissasi"ti byakasi. Tassa bhagavato khemam nama nagaram ahosi, pita janasattho 3- nama khattiyo, mata paduma nama, brahmadevo ca udayo ca dve aggasavaka, sumangalo 4- namupatthako, pussa ca sudatta ca dve aggasavika, asanarukkho bodhi, sariram asitihatthubbedham 5- ahosi, vassasatasahassam ayuti. Tassa aparabhage pusso nama sattha udapadi. Tassapi tayo savakasannipata, pathamasannipate satthi bhikkhusatasahassani ahesum, dutiye pannasa, tatiye dvattimsa. Tada bodhisatto vijitavi nama khattiyo hutva maharajjam pahaya satthu santike pabbajitva tini pitakani uggahetva mahajanassa dhammakatham kathesi. Silaparaminca puresi. Sopi nam "buddho bhavissasi"ti byakasi. Tassa bhagavato kasi nama nagaram ahosi, jayaseno nama raja pita, sirima nama mata, surakkhito ca dhammaseno ca dve aggasavaka, sabhiyo namupatthako, cala ca upacala ca dve aggasavika, amalakarukkho bodhi, sariram atthapannasahatthubbedham ahosi, navutivassasahassani ayuti. @Footnote: 1 cha.Ma. phusso. evamuparipi 2 Si. dvinavutikappe @3 cha.Ma. janasandho 4 cha. samango 5 cha.Ma. satthihatthubbedham

--------------------------------------------------------------------------------------------- page74.

Tassa aparabhage ito ekanavutikappe vipassi bhagava udapadi. Tassapi tayo savakasannipata, pathamasannipate atthasatthi bhikkhusatasahassani ahesum, dutiye ekasatasahassam, tatiye ekaasitisahassani. 1- Tada bodhisatto mahiddhiko mahanubhavo atulo nama nagaraja hutva sattaratanakhacitam suvannamahapitham bhagavato adasi. Sopi nam sattha "ito ekanavutikappe buddho bhavissasi"ti byakasi. Tassa bhagavato bandhumati nama nagaram ahosi, bandhuma nama raja pita, bandhumati nama mata, khando ca tisso ca dve aggasavaka, asoko namupatthako, canda ca candamitta ca dve aggasavika, patalirukkho bodhi, sariram asitihatthubbedham ahosi, sarirappabha samanta 2- sattayojanani pharitva atthasi, asitivassasahassani ayuti. Tassa aparabhage ito ekatimsakappe sikhi ca vessabhu cati dve buddha nibbattimsu. 3- Sikhissapi bhagavato tayo savakasannipata, pathamasannipate 4- bhikkhusatasahassani ahesum, 4- dutiye asitisahassani, tatiye sattati. Tada bodhisatto arindamo nama raja hutva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa sacivaram mahadanam pavattetva sattaratanapatimanditam hatthiratanam datva hatthippamanam katva kappiyabhandam adasi. Sopi nam "ito ekatimse kappe buddho bhavissasi"ti byakasi. Tassa pana bhagavato arunavati nama nagaram ahosi, aruno nama khattiyo pita, pabhavati nama mata, abhibhu ca sambhavo ca dve aggasavaka, khemankaro namupatthako, sakhila ca paduma ca dve aggasavika, pundarikarukkho bodhi, sariram sattatihatthubbedham ahosi, sarirappabha yojanattayam pharitva atthasi, sattativassasahassani ayuti. Tassa aparabhage vessabhu nama sattha udapadi. Tassapi tayo savakasannipata, pathamasannipate asiti bhikkhusahassani ahesum, dutiye sattati, tatiye satthi. Tada bodhisatto sudassano nama raja hutva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa sacivaram @Footnote: 1 cha.Ma. asitisahassani 2 cha.Ma. sada @3 cha.Ma. ahesum 4-4 cha.Ma. bhikakhusatasahassam ahosi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page75.

Mahadanam datva satthu santike pabbajitva acaragunasampanno buddharatane cittikarapitibahulo ahosi. Sopi nam bhagava "ito ekatimsakappe buddho bhavissasi"ti byakasi. Tassa pana bhagavato anomam nama nagaram ahosi, suppatito nama raja pita, yasavati nama mata, sono 1- ca uttaro ca dve aggasavaka, upasanto namupatthako, rama 2- ca supala 3- ca dve aggasavika, salarukkho bodhi, sariram satthihatthubbedham ahosi, satthi vassasahassani ayuti. Tassa aparabhage imasmim kappe cattaro buddha nibbattimsu 4- kakusandho konagamano kassapo amhakam bhagavati. Kakusandhassa bhagavato eko savakasannipato, tattha cattalisa bhikkhusahassani ahesum. Tada bodhisatto khemo nama raja hutva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa sapattacivaram mahadananceva anjanadibhesajjani 5- ca datva satthu dhammadesanam sutva pabbaji. Sopi nam sattha byakasi. Kakusandhassa bhagavato khemam nama nagaram ahosi, aggidatto nama brahmano pita, visakha nama brahmani mata, vidhuro ca sanjivo ca dve aggasavaka, vuddhijo 6- namupatthako, sama ca sarabbha 7- ca dve aggasavika, mahasirisarukkho bodhi, sariram cattalisahatthubbedham ahosi, cattalisa vassasahassani ayuti. Tassa aparabhage konagamano 8- nama sattha udapadi. Tassapi eko savakasannipato, tattha timsa bhikkhusahassani ahesum. Tada bodhisatto pabbato nama raja hutva amaccaganaparivuto satthu santikam gantva dhammadesanam sutva buddhappamukham bhikkhusamgham nimantetva mahadanam pavattetva pagunacinapatakoseyyakambaladukulani 9- ceva suvannapatakanca 10- datva satthu santike pabbaji. Sopi nam sattha byakasi. @Footnote: 1 ka. sono 2 cha.Ma. dama 3 cha.Ma. samala @4 cha.Ma. nibbatta 5 ka. anjanani bhesajjani 6 cha.Ma. buddhijo @7 cha. campa, Ma. rambha 8 cha.Ma. konagamano 9 cha.Ma. pattunna....... @10 cha.Ma. suvannapadukanca

--------------------------------------------------------------------------------------------- page76.

Tassa bhagavato sobhanam 1- nama nagaram ahosi, yannadatto nama brahmano pita, uttara nama brahmani mata, bhiyyaso 2- ca uttaro ca dve aggasavaka, sotthijo namupatthako, samudda ca uttara ca dve aggasavika, udumbararukkho bodhi, sariram timsahatthubbedham ahosi, timsa vassasahassani ayuti. Tassa aparabhage kassapo nama sattha udapadi. Tassapi ekova savakasannipato, tattha visati bhikkhusahassani ahesum. Tada bodhisatto jotipalo nama manavo tinnam vedanam paragu bhumiyanceva antalikkhe ca pakato ghatikarassa kumbhakarassa mitto ahosi, so tena saddhim sattharam upasankamitva dhammakatham sutva pabbajitva 3- araddhaviriyo tini pitakani uggahetva vattasampattiya 4- buddhasasanam sodheti. 5- Sopi nam sattha byakasi. Tassa bhagavato jatanagaram baranasi nama ahosi, brahmadatto nama brahmano pita, dhanavati 6- nama brahmani mata, tisso ca bharadvajo ca dve aggasavaka, sabbamitto namupatthako, aruna 7- ca uruvela ca dve aggasavika, nigrodharukkho bodhi, sariram visatihatthubbedham ahosi, visativassasahassani ayuti. Tassa pana bhagavato orabhage thapetva imam amhakam sammasambuddham anno buddho nama natthiti. Iti dipankaradinam catuvisatiya buddhanam santike laddhabyakarano pana bodhisatto ye tena:- "manussattam lingasampatti hetu sattharadassanam pabbajja gunasampatti adhikaro ca chandata atthadhammasamodhana abhiniharo samijjhati"ti 8- ime attha dhamme samodhanetva dipankarapadamule katabhiniharena "handa buddhakare dhamme vicinami ito cito"ti ussaham katva "vicinanto tada dakkhim, @Footnote: 1 cha.Ma. sobhavati 2 ka. bhiyyoso 3 Si. pasiditva pabbajitva @4 cha.Ma. vattavattasampattiya 5 cha.Ma. sobhesi 6 Si. candavati @7 cha.Ma. anula 8 khu. buddha. 33/59/453

--------------------------------------------------------------------------------------------- page77.

Pathamam danaparamin"ti danaparamitadayo buddhakarakadhamma 1- dittha, te purento yava vessantarattabhava agami. Agacchanto ca ye te katabhiniharanam bodhisattanam anisamsa samvannita:- "evam sabbangasampanna bodhiya niyata nara samsaram dighamaddhanam kappakotisatehipi. Avicimhi na uppajjanti tatha lokantaresu ca nijjhamatanhakhuppipasa na honti kalakanjika. 2- Na honti khuddaka pana uppajjantapi duggatim jayamana manussesu jaccandha na bhavanti te. Sotavekallata natthi na bhavanti mugapakkhika itthibhavam na gacchanti ubhatobyanjanapandaka. Na bhavanti pariyapanna bodhiya niyata nara mutta anantarikehi sabbattha suddhagocaRa. Micchaditthim na sevanti kammakiriyadassana vasamanapi saggesu asannim 3- nupapajjare. Suddhavasesu devesu hetu nama na vijjati nikkhamaninna 4- sappurisa visamyutta bhavabhave caranti lokatthacariya 5- purenti sabbaparamin"ti, te anisamse adhigantvava agato. Paramiyo purenatassa ca tassa akittikabrahmana- kale 6- sankhabrahmanakale dhananjayarajakale 7- mahasudassanarajakale mahagovindakale nimimaharajakale candakumarakale visayhasetthikale sasapanditakale 8- @Footnote: 1 cha.Ma. buddhakara dhamma 2 Ma. kalakancika, Si. kalakanjaka 3 cha.Ma. asannam @4 cha.Ma. nekkhammaninna 5 cha.Ma. lokatthacariyayo, Si. lokatthacariyaya @6 cha.Ma. akittibrahmanakale 7 cha.Ma. dhanancayarajakale @8 cha.Ma. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page78.

Sivirajakale vessantarakaleti danaparamitaya puritattabhavanam parimanam nama natthi. Ekantena panassa sasapanditajatake:- "bhikkhaya upagatam disva sakattanam pariccajim danena me samo natthi esa me danaparami"ti 1- evam attapariccagam karontassa danaparamita paramatthaparamita 2- nama jata. Tatha silavarajakale 3- campeyyanagarajakale bhuridattanagarajakale chaddantakale 4- jayadisarajaputtakale alinacittakumarakaleti 5- silaparamitaya puritattabhavanam pamanam 6- nama natthi. Ekantena panassa sankhapalajatake:- "sulehi vijjhayantepi kottayantepi sattibhi bhojaputte na kuppami esa me silaparami"ti 7- evam attapariccagam karontassa silaparamita paramatthaparamita nama jata. Tatha somanassakumarakale hatthipalakumarakale ayogharapanditakaleti maharajjam pahaya nekkhammaparamitaya puritattabhavanam pamanam nama natthi. Ekantena panassa culasuttasomajatake:- "maharajjam hatthagatam khelapindamva chaddayim cajato na hoti lagganam esa me nekkhammaparami"ti evam nissaggataya 8- rajjam chaddetva nikkhantassa nekkhammaparamita paramatthaparamita nama jata. Tatha vidhurapanditakale mahagovindapanditakale kuddalapanditakale arakapanditakale bodhiparibbajakakale mahosadhapanditakaleti pannaparamitaya puritattabhavanam pamanam nama natthi. Ekantena panassa sattubhastujatake 9- senakapanditakale:- @Footnote: 1 khu.cariya. 33/143 (sasapanditacariya) 2 cha.Ma. paramatthaparami. evamuparipi @3 cha.Ma. silavanagarajakale 4 cha.Ma. chaddantanagarajakale @5 cha.Ma. alinasattukumarakale 6 cha.Ma. parimanam. evamuparipi @7 khu.cariya. 33/91 (sankhapalacariya) 8 cha.Ma. nissangataya 9 cha.Ma. sattubhastajatake

--------------------------------------------------------------------------------------------- page79.

"pannaya vicinantoham brahmanam mocayim dukkha pannaya me samo natthi esa me pannaparami"ti evam antobhastugatam sappam dassentassa pannaparamita paramatthaparamita nama jata. Tatha viriyaparamitadinampi puritattabhavanam pamanam nama natthi. Ekantena panassa mahajanakajatake:- "atiradassi jalamajjhe mata 1- sabbe ca manusa cittassa annatha natthi esa me viriyaparami"ti evam mahasamuddam tarantassa viriyaparamita paramatthaparamita nama jata. Khantivadijatake:- "acetanamva kotento tinhena 2- pharasuna mamam kasiraje na kuppami esa me khantiparami"ti evam acetanabhavena viya mahadukkham adhivasentassa khantiparamita paramatthaparamita nama jata. Mahasutasomajatake:- "saccavacam anurakkhanto cajitva mama jivitam mocemi 3- ekasatakkhatye esa me saccaparami"ti evam jivitam cajitva saccamanurakkhantassa saccaparamita paramatthaparamita nama jata. Mugapakkhajatake:- "matapita na me dessa atta me na ca dessiyo 4- sabbannutam piyam mayham tasma vattamadhitthahin"ti 5- evam jivitampi pariccajitva vattam adhitthahantassa adhitthanaparamita paramatthaparamita nama jata. @Footnote: 1 cha.Ma. hata 2 Ma. tikkhena 3 cha.Ma. mocesim @4 ka. na me dessam mahayasam 5 khu.cariya. 33/65 (mugaphakkhacariya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page80.

Ekarajajatake:- "na mam koci uttasati napi bhayami kassaci mettabalenupatthaddho ramami pavane tada"ti 1- evam jivitampi anavaloketva 2- mettayantassa mettaparamita paramatthaparamita nama jata. Lomahamsajatake:- "susane seyyam kappemi upanidhaya chavatthikam 3- gamamandala 4- upagantva rupam dassenti anappakan"ti evam gamadarakesu nitthubhanadihi ceva malagandhupaharadihi ca sukhadukkham uppadentesupi upekkham anativattantassa upekkhaparamita paramatthaparamita nama jata. Ayamettha sankhepo, vittharato panesa attho cariyapitake gahetabbo. Evam paramiyo puretva vessantarattabhave thito:- "acetanayam pathavi avinnaya sukhadukkham sapi danabala mayham sattakkhattum pakampatha"ti 5- evam mahapathavikampanani 6- mahapunnani katva ayuhapariyosane ito cuto tusitabhavane nibbatti, tattha anne deve dasahi thanehi adhiganhitva "yavatayukam dibbasampattim anubhavanto manussagananaya satthivassasatasahassadhikani sattapannasavassakotiyo idani sattahi divasehi ayukkhayam papunissati"ti vatthani kilissanti, mala milayanti, kacchehi seda muncanti, 7- kaye vevanniyam okkamati, devo devasane na santhahatiti imesu pancasu pubbanimittesu uppannesu tani disva "sunna vata bho sagga bhavissanti"ti samvegajatahi devatahi mahasattassa puritaparamibhavam natva "imasmim idani annam devalokam anupagantva manussaloke uppajjitva buddhabhavam patte punnani katva cuta cuta manussa devalokam paripuressanti"ti cintetva:- @Footnote: 1 khu.cariya. 33/113 (suvannasamacariya) 2 cha.Ma. anapaloketva @3 cha.Ma. chavatthikam upanidhayaham 4 cha.Ma. gamandala, Si. gomandala @5 khu.cariya. 33/124 (vessantaracariya) 6 Ma. mahapathavikampanadikaranani @7 cha.Ma. muccanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page81.

"yadaham tusite kaye santusito namaham tada dasasahassi samagantva yacanti anjali 1- mamam. Kaloyam te 2- mahavira uppajja matukucchiyam sadevakam tarayanto bujjhassu amatam padan"ti. 3- Evam buddhabhavatthaya ayacito kalam dipam desam kulam janettiya ayuparimananti 4- imani panca mahavilokanani viloketva katasannitthano tato cuto sakyarajakule patisandhim gahetva tattha mahasampattiya paricariyamano 5- anukkamena bhadrayobbanam anupapuni. Imasmim antare "sato sampajano ananda bodhisatto tusitakaya cavitva matukucchim okkami"tiadinam 6- suttapadananceva tesam atthakathaya ca vasena vittharo veditabbo. So tinnam utunam anucchavikesu tisu pasadesu devalokasadisarajjasirim 7- anubhavamano uyyanakilaya gamanasamaye anukkamena jinnabyadhimatasankhate tayo devadute disva sanjatasamvego tato nivattitva catutthavare pabbajitam disva "sadhu pabbajja"ti pabbajjaya rucim uppadetva uyyanam gantva tattha divasabhagam khepetva mangalapokkharanitire nisinno kappakavesam gahetva agatena vissukammadevaputtena alankatapatiyatto rahulakumarassa 8- jatasasanam sutva puttasinehassa balavabhavam natva "yava idam bandhanam na vaddhati, tavadeva nam chindissami"ti cintetva sayam nagaram pavisanto:- "nibbuta nuna sa mata nibbuto nuna so pita nibbuta nuna sa nari yassayam idiso pati"ti kisagotamiya nama pitucchadhitaya bhasitam imam gatham sutva "aham imaya nibbutapadam savito"ti givato satasahassagghanikam muttaharam muncitva tassa pesetva attano bhavanam pavisitva sirisayane nisinno niddavasena natakanam vippakaram disva @Footnote: 1 cha.Ma. panjali 2 cha. kalo kho te, Ma. kalo deva @3 khu.buddha. 33/66-67/445 4 cha.Ma. ayuppamanam @5 cha.Ma. parihariyamano 6 Ma.u. 14/200/169 @7 cha.Ma. devalokasirim viya rajjasirim 8 cha.Ma. rahulabhaddassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page82.

Nibbinnahadayo channam utthapetva kanthakam 1- aharapetva kanthakam aruyha channasahayo dasasahassilokadhatuhi devatahi kataparivaro mahabhinikkhamanam nikkhamitva teneva rattavasesena tini maharajjani atikkamitva anomanaditire pabbajitva anukkamena rajagaham gantva tattha pindaya caritva pandavapabbatapabbhare nisinno magadharajena rajjena nimantiyamano tam patikkhipitva sabbannutam patva tassa vijitam agamanatthaya tena gahitapatinno alaranca uddakanca upasankamitva tesam santike adhigatavisesena aparituttho chabbassani mahapadhanam padahitva visakhapunnamidivase patova senanigame 2- sujataya dinnam payasam paribhunjitva neranjaraya nadiya suvannapatim pavahetva neranjaraya tire mahavanasande nanasamapattihi divasabhagam vitinametva sayanhasamaye sotthiyena 3- dinnam tinamutthim 4- gahetva kalanagarajena abhitthutaguno bodhimandam aruyha tinani santharitva "na tavimam pallankam bhindissami, yava me anupadaya asavehi cittam na muccissati"ti 5- patinnam katva bodhipallanke pacinadisabhimukho nisiditva suriye anatthangamiteyeva 6- marabalam vidhamitva pathamayame pubbenivasananam majjhimayame cutupapatananam patva pacchimayamavasane dasabalacatuvesarajjadisabbabuddhagunapatimanditam sabbannutananam pativijjhantoyeva imam abhidhammanayasamuddam adhigacchi. Evamassa adhigamanidanam veditabbam. Evam adhigatabhidhammo ekapallankena nisinnasattaham, animmissasattaham, cankamanasattaham atikkamitva catutthe sattahe sayambhunanadhigamena adhigatam abhidhammam vicinitva aparanipi ajapalamuccalindarajayatanesu tini sattahani vitinametva atthame sattahe ajapalanigrodharukkhamule nisinno dhammagambhiratapaccavekkhanena appossukkatam apajjamano dasasahassamahabrahmaparivarena 7- sahampatibrahmuna ayacitam dhammam desento 8- buddhacakkhuna lokam voloketva brahmuno ajjhesanam @Footnote: 1 Si. kanthakam 2 Si. senaninigame 3 cha.Ma. sottiyena @4 cha.Ma. atthatinamutthim 5 cha.Ma. vimuccissatiti 6 Si. anatthamiteyeva @7 cha.Ma. dasasahassimahabrahmaparivarena 8 cha.Ma. ayacitadhammadesano

--------------------------------------------------------------------------------------------- page83.

Adaya "kassa nu kho aham pathamam dhammam deseyyan"ti olokento alaruddakanam kalakatabhavam natva pancavaggiyanam bhikkhunam bahupakaratam anussaritva utthayasana kasikapuram 1- gacchanto antaramagge upakena saddhim mantetva asalhapunnamidivase 2- isipatane migadaye pancavaggiyanam bhikkhunam vasanatthanam patva te ananucchavikena samudacarena samudacarante sannapetva dhammacakkam pavattento annakondannattherappamukha 3- attharasa brahmakotiyo amatapanam payesi. Evam yava dhammacakkappavattana desananidanam veditabbam. Ayameva 4- sankhePo. Vittharo pana satthakathanam ariyapariyesanapabbajjasuttadinam 5- vasena veditabbo. Evam adhigamanidanadesananidanasampannassa abhidhammassa aparanipi durenidanam, avidurenidanam, santikenidananti tini nidanani. Tattha dipankarapadamulato patthaya yava tusitapura durenidanam veditababam. Tusitapurato patthaya yava bodhimanda avidurenidanam. "ekam samayam bhagava devesu viharati tavatimsesu paricchattakamulamhi pandukambalasilayam. Tatra kho bhagava devanam tavatimsanam abhidhammam kathesi"ti idamassa santikenidanam. Ayam tava nidanakatha. Nidanakatha nitthita. @Footnote: 1 cha.Ma. kasipuram 2 cha.Ma. asalhipunnamadivase @3 cha.Ma. annasikondannattherappamukha 4 cha.Ma. ayamettha @5 Ma.mu. 12/274/235, khu.su. 25/404/412

--------------------------------------------------------------------------------------------- page84.

1. Cittuppadakanda tikamatikapadavannana ---------- idani "iti me bhasamanassa abhidhammakatham imam avikkhitta nisametha dullabha hi ayam katha"ti. Evam patinnataya abhidhammakathaya kathanokaso sampatto. Tattha yasma abhidhammo nama abhidhammasanganiadini sattappakaranani, dhammasanganiyapi 1- cittuppadakandadinam vasena cattari kandani, cittuppadakandampi matikapadabhajaniyavasena duvidham, tattha matika adi, sapi tikamatika dukamatikati duvidha, tattha tikamatika adi, tikamatikayapi kusalattikam adi, 2- kusalattikepi "kusala dhamma"ti idam padam, tasma:- ito patthaya gambhiram abhidhammakatham imam vuccamanam nisametha ekagga sadhu sadhavoti. [1] "kusala dhamma, akusala dhamma, abyakata dhamma"ti ayam tava adipadena laddhanamo kusalattiko nama. "sukhaya vedanaya sampayutta dhamma, dukkhaya vedanaya sampayutta dhamma, adukkhamasukhaya vedanaya sampayutta dhamma"ti ayam sabbapadehi laddhanamo vedanattiko nama. Evam adipadavasena va sabbapadavasena va sabbesampi tikadukanam namam veditabbam. Sabbepete 3- pancadasahi paricchedehi vavatthita. Tikanam hi eko paricchedo, dukanam cuddasa pariccheda. "hetu dhamma na hetu dhamma"tiadayo cha duka ganthato ca atthato ca annamannasambandhena pupphakannikaya 4- ghata viya hutva thitatta "hetugocchako"ti vuccati. Tato apare "sappaccaya dhamma, appaccaya dhamma"tiadayo satta duka annamannam asambandha kevalam dukasamannato uccinitva uccinitva visum visum gocchakantare @Footnote: 1 cha.Ma. dhammasanganipi 2 cha.Ma. ayam patho na dissati @3 cha.Ma. sabbeva cete 4 cha.Ma. kannika viya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page85.

Thapitatta annehi ca antaradukehi 1- culakatta "culantaraduka"ti veditabba. Tato param asavadukadinam channam vasena asavagocchako, tatha sannojanadukadinam channam vasena sannojanagocchako, tatha ganthaoghayoganivaranadukadinam vasena ganthaoghayoga- nivaranagocchaka. 2- Paramasadukadinam pancannam vasena paramasagocchakoti sabbepi satta gocchakati 3- veditabba. Tato param "sarammana dhamma"tiadayo cuddasa duka mahantaraduka nama. Tato upadanadukadayo cha duka upadanagocchako nama. Tato kilesadukadayo attha duka kilesagocchako nama. Tato param dassanena pahatabba- dukadayo attharasa duka abhidhammamatikaya pariyosane thapitatta pitthiduka nama. "vijjabhagino dhamma, avijjabhagino dhamma"tiadayo pana dvacattalisaduka suttantikaduka nama. Evam sabbepete pancadasahi paricchedehi vavatthitati veditabba. Evam vavatthita panete sappadesavasena 4- dveva kotthasa honti. Etesu hi nava tika ekasattati ca duka sappadesanam ruparupadhammanam pariggahitatta sappadesa nama. Avasesa terasa tika ekasattati ca duka nippadesa nama. Tattha tikesu tava vedanattiko vitakkattiko pitittiko uppannattiko atitattiko cattaro arammanattikati ime nava tika sappadesa nama. Dukesu hetugocchakadinam upadanagocchakapariyosananam navannam gocchakanam pariyosane tayo tayo duka, kilesagocchakapariyosane cattaro cattaro duka, cittasampayutta dhamma cittavippayutta dhamma, cittasamsattha dhamma cittavisamsattha dhammati dve dve mahantaraduka, suttantikadukesu adhivacanadukam niruttidukam pannattidukam namarupadukanti ime cattaro duke thapetva avasesa atthatimsa duka cati ete sappadesa nama. Vuttavasesa tikaduka sabbepi nippadesati veditabba. Idani "kusala dhamma"tiadinam matikapadanam ayam anupubbapadavannana. Kusalasaddo tava arogyanavajjachekasukhavipakesu dissati. Ayanhi "kacci nu bhoto kusalam, @Footnote: 1 cha.Ma. mahantaradukehi 2 ka. ganthaoghayoganivaranagocchako @3 cha.Ma. iti-saddo na dissati 4 cha.Ma. sappadesanippadesavasena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page86.

Kacci bhoto anamayan"tiadisu 1- arogye dissati. "katamo pana bhante kayasamacaro kusalo? yo kho maharaja kayasamacaro anavajjo"ti 2- ca "puna caparam bhante etadanuttariyam, 3- yatha bhagava dhammam deseti kusalesu dhammesu"ti 4- ca evamadisu anavajje. "kusalo tvam rathassa angapaccanganam, 4- kusala naccagitassa, susikkhita caturitthiyo"tiadisu 5- cheke. "kusalanam bhikkhave dhammanam samadanahetu kusalassa kammassa katatta"tiadisu 6- sukhavipake. Svayamidha arogyepi anavajjepi sukhavipakepi vattati. Dhammasaddo panayam pariyattihetugunanissattanijjivatadisu dissati. Ayanhi "dhammam pariyapunati suttam geyyan"tiadisu 7- pariyattiyam dissati. "hetumhi nanam dhammapatisambhida"tiadisu 8- hetumhi. "na hi dhammo adhammo ca ubho samavipakino adhammo nirayam neti dhammo papeti suggatin"ti 9- adisu gune. "tasmim kho pana samaye dhamma honti, 10- dhammesu dhammanupassi viharati"tiadisu 11- nissattanijjivataya. Svayamidhapi nissattanijjivatayameva vattati. Vacanattho panettha kucchite papake dhamme salayanti calayanti kampenti viddhamsentiti kusala. Kucchitena va akarena sayantiti kusa, te akusalasankhate kuse lunanti chindantiti kusala. Kucchitanam va sanato tanukaranato osanakaranato nanam kusam nama, tena kusena va latabbati kusala, gahetabba pavattetabbati attho. Yatha va kusa ubhayabhagagatam hatthappadesam lunanti, evamimepi uppannanuppannabhavena ubhayabhagagatam sankilesapakkham lunanti, tasma kusa viya lunanti chindantitipi kusala. Attano pana sabhavam dharentiti dhamma. Dhariyanti 12- va paccayehi dharayanti va yathasabhavatoti dhamma. Na kusala akusala, mittapatipakkha amitta viya @Footnote: 1 khu.ja. 27/146/345, khu.ja. 28/129/51 2 di.Ma. 13/631/348 @3 Si. etadanuttariyam 4 di.Ma. 13/87/64 5 khu.ja. 28/94 (mugapakkhajataka) @6 abhi. 34/431/120 7 an. catukka. 21/102/117 8 abhi. 35/720/360 @9 khu.thera. 26/304/318 10 abhi. 34/121/41 @11 di.Ma. 10/373/248 12 cha.Ma. dhariyanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page87.

Lobhadipatipakkha alobhadayo viya ca kusalapatipakkhati attho. Na byakatati abyakata, kusalakusalabhavena akathitati attho. Tesu anavajjasukhavipakalakkhana kusala, savajjadukkhavipakalakkhana akusala, avipakalakkhana abyakata. Kim panetani "kusalati va dhammati va"tiadini ekatthani, udahu nanatthaniti? kincettha yadi tava etani ekatthani, "kusala dhamma"ti idam "kusala kusala"ti vuttasadisam ahosi. 1- Atha nanatthani, tikadukanam chakkacatukkabhavo apajjati, padananca asambandho. Yatha hi "kusala rupam cakkhuma"ti vutte atthavasena annamannam anolokentanam padanam na koci sambandho, evamidhapi padanam asambandho apajjati, pubbaparasambandharahitani ca padani nippayojanani nama honti. Yapi cesa parato "katame dhamma kusala"ti puccha, tayapi saddhim virodho apajjati. Neva hi dhamma kusala, atha ca panidam vuccati "katame dhamma kusala"ti. Aparo nayo, yadi etani ekatthani tinnam dhammanam ekatta kusaladinampi ekattam apajjati. Kusaladipadanam 2- hi tinnam dhammanam dhammabhavena ekattam. Tasma dhammattayena saddhim atthato ninnanatthanam kusaladinampi ekattam apajjati "yadeva kusalam, tam akusalam, tam abyakatan"ti. Athapi tinnam dhammanam ekattam na sampaticchatha, "anno ca kusalaparo dhammo, anno ca akusalaparo dhammo, anno ca abyakataparo dhammo"ti vadatha. Evam sante dhammo nama bhavo, bhavato ca anno abhavoti kusalapara bhavasankhata dhamma anno akusalaparo dhammo abhavo siya, tatha abyakataparopi, tehi ca anno kusalaparopi. Evam abhavattam apannehi dhammehi anne 3- kusaladayopi abhavayeva siyunti. Sabbametam akaranam. Kasma? yathanumativoharasiddhito. Voharo hi yatha yatha Atthesu anumato sampaticchito, tatha tatheva siddho. Na cayam "kusala dhamma"tiadisu kusalapubbo dhammabhilapo dhammaparo ca kusalabhilapo yatha "kusala kusala"ti, @Footnote: 1 cha.Ma. hoti 2 cha.Ma. kusaladiparanam 3 cha.Ma. ananne

--------------------------------------------------------------------------------------------- page88.

Evam attano atthavisesabhavena panditehi sampaticchito, na ca kusalarupamcakkhumasadda viya annamannam anolokitatthabhavena. Kusalasaddo panettha anavajjasukhavipakasankhatassa atthassa jotakabhavena 1- sampaticchito, akusalasaddo savajjadukkhavipakatthajotakattena, abyakatasaddo avipakatthajotakattena, dhammasaddo sabhavadharanadiatthajotakattena. So etesam annataranantare vuccamano attano atthasamannam dipeti. Sabbeva hi ete sabhavadharanadina lakkhanena dhamma. Kusaladisadda capi dhammasaddassa purato vuccamana attano attano atthavisesam tassa dipenti. Dhammo hi kusalo va hoti akusalo va abyakato va. Evamete visum visum vuccamana attano attano atthamattadipakattena sampaticchita. Dhammasaddena saha vuccamana attano attano atthasamannaatthavisesadipakattena loke panditehi sampaticchita. Tasma yadetamettha ekatthananatthatam vikappetva dosaropanakaranam vuttam, sabbametam akaranam. Ayantava kusalattikassa anupubbapadavannana. Iminava nayena sesatikadukanampi nayo veditabbo. Ito param pana visesamattameva vakkhami. 2- [2] Sukhaya vedanayatiadisu sukhasaddo tava sukhavedanasukhamulasukharammana- sukhahetusukhapaccayatthanaabyapajjhanibbanadisu dissati. Ayanhi "sukhassa ca pahana"ti- adisu 3- sukhavedanaya dissati. Sukho buddhanam uppado. 4- Sukha viragata loke"ti- adisu 5- sukhamule. "yasma ca kho mahali rupam sukham sukhanupatitam sukhavakkantan"ti- adisu 6- sukharammane. "sukhassetam bhikkhave adhivacanam yadidam punnani"tiadisu 7- sukhahetumhi. "yavancidam bhikkhave na sukaram akkhanena papunitum, yava sukha sagga. 8- Na te sukham pajananti, ye na passanti nandanan"tiadisu 9- sukhapaccayatthane. "ditthadhammasukhavihara ete dhamma"tiadisu 10- abyapajjhe. "nibbanam paramam @Footnote: 1 ka. jotanabhavena 2 cha.Ma. vakkhama @3 Ma.mu. 12/173/134, abhi. 34/165/52 4 khu.dha. 25/194/52 @5 vinaYu. 4/5/5, khu.u. 25/11/105 6 sam.kha. 17/60/57 @7 an. sattaka. 23/62/73 8 Ma.u. 14/255/223 @9 sam.sa. 15/11/6 10 Ma.mu. 12/82/54

--------------------------------------------------------------------------------------------- page89.

Sukhan"tiadisu 1- nibbane. Idha panayam sukhavedanayameva datthabbo. Vedanasaddo "vidita vedana uppajjanti"tiadisu 2- vedayitasmimyeva vattati. Dukkhasaddo dukkhavedanadukkhavatthudukkharammanadukkhapaccayadukkhapaccayatthanadisu dissati. Ayanhi "dukkhassa ca pahana"tiadisu dukkhavedanayam dissati. "jatipi dukkha"tiadisu 3- dukkhavatthusmim. "yasma ca kho mahali rupam dukkham dukkhanupatitam dukkhavakkantan"tiadisu dukkharammane. "dukkho papassa uccayo"tiadisu 4- dukkhapaccaye. "yavancidam bhikkhave na sukaram akkhanena papunitum, yava dukkha niraya"tiadisu 5- dukkhapaccayatthane. Idha panayam dukkhavedanayameva datthabbo. Vacanattho panettha sukhayatiti sukha, dukkhayatiti dukkha, na dukkha ca na sukha cati adukkhamasukha. Makaro padasandhivasena vutto. Sabbapi arammanassa rasam vedayanti 6- anubhavantiti vedana. Tasu itthanubhavanalakkhana sukha. Anitthanubhavanalakkhana dukkha. Ubhayaviparitanubhavanalakkhana adukkhamasukha. Yo panayam tisu padesu sampayuttasaddo, tassattho samam pakarehi yuttati sampayutta. Katarehi pakarehiti? ekuppadadihi. 7- "natthi keci dhamma kehici dhammehi sampayuttati? amanta"ti 8- hi imassa panhassa patikkhepe "nanu atthi keci dhamma kehici dhammehi sahagata sahajata samsattha ekuppada ekanirodha ekavatthuka ekarammana"ti 8- evam ekuppadadinam vasena sampayogattho vutto. Iti imehi ekuppadadihi samam pakarehi yuttati sampayutta. [3] Vipakattike annamannam visitthanam kusalakusalanam pakati vipaka, vipakkabhavamapannanam arupadhammanametam adhivacanam. Vipakadhammadhammati 9- vipakadhammanam dhamma, vipakajanaka dhamma, 9- yatha jatijarasabhava jatijarapakatika satta "jatidhamma jaradhamma"ti vuccanti, evam vipakajanakattena 10- vipakasabhava vipakapakatika dhammati attho. Tatiyapadam ubhayasabhavapatikkhepavasena vuttam. @Footnote: 1 khu.dha. 25/203/52 2 Ma.u. 14/208/174 3 di.Ma. 10/387/260 @4 khu.dha. 25/117/37 5 Ma.u. 14/250/218 6 Si. vediyanti @7 cha.Ma. ekuppadatadihi. evamuparipi 8 abhi. 37/473/285 @9-9 cha.Ma. vipakasabhavadhamma 10 cha.Ma. vipakajanakatthena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page90.

[4] Upadinnupadaniyattike arammanakaranavasena tanhadihi 1- upetena kammuna adinna phalabhavena gahitati upadinna, arammanabhavam upagantva upadanasambandhanena upadananam hitati upadaniya, upadanassa arammanapaccayabhutanam etam adhivacanam. Upadinna ca te upadaniya cati upadinnupadaniya, sasavakammanibbattanam ruparupadhammanametam adhivacanam. Iti imina nayena sesapadadvaye patisedhasahito attho veditabbo. [5] Sankilitthasankilesikattike sankilesetiti sankileso, vibadhati upatapetiti atatho. Sankilesena samannagatati sankilittha. Attanam arammanam katva pavattanena sankilesam arahanti, sankilese va niyutta tassa arammanabhavanatikkamanatoti sankilesika, sankilesassa arammanapaccayabhutanam etam adhivacanam. Sankilittha ca te sankilesika cati sankilitthasankilesika. Sesapadadvayam purimattike vuttanayeneva veditabbam. [6] Vitakkattike sampayogavasena vattamanena saha vitakkena savitakka. Saha vicarena savicaRa. Savitakka ca te savicara cati savitakkasavicaRa. Ubhayarahita avitakkaavicaRa. Vitakkavicaresu vicarova matta pamanam etesanti vicaramatta, vicarato uttarim vitakkena saddhim sampayogam na gacchantiti attho. Avitakka ca te vicaramatta cati avitakkavicaramatta. [7] Pitittike pitiya saha ekuppadadibhavam gatati pitisahagata, pitisampayuttati attho. Sesapadadvayepi eseva nayo. Upekkhati cettha adukkhamasukha vedana vutta, sa hi sukhadukkhakarappavattim upekkhati, majjhattakarasanthitatta tenakarena pavattatiti upekkha. Iti vedanattikato padadvayameva gahetva nippitikassa sukhassa sappitikasukhato visesadassanavasena ayam tiko vutto. [8] Dassanattike dassanenati sotapattimaggena. So hi pathamam nibbanam dassanato "dassanan"ti vutto. Gotrabhu pana kincapi pathamataram passati, yatha pana ranno santikam kenacideva karaniyena agato 2- puriso duratova rathikaya carantam @Footnote: 1 cha.Ma. tanhaditthihi 2 Ma. duragato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page91.

Hatthikkhandhagatam rajanam disvapi "dittho te raja"ti puttho disvapi kattabbakiccassa akatatta "na passami"ti aha, evameva nibbanam disvapi kattabbassa kilesappahanassabhava na "dassanan"ti vuccati, tanhi nanam maggassa avajjanatthane titthati. Bhavanayati sesamaggattayena, sesamaggattayanhi pathamamaggena ditthasmimyeva dhamme bhavanavasena uppajjati, aditthapubbam kinci na passati, tasma "bhavana"ti vuccati. Tatiyapadam ubhayapatikkhepavasena vuttam. [9] Tadanantarattike dassanena pahatabbo hetu etesanti dassanena pahatabbahetuka. Dutiyapadepi eseva nayo. Tatiyapade 1- "neva dassanena ca bhavanaya ca 1- pahatabbo hetu etesan"ti evamattham aggahetva "neva dassanena na bhavanaya pahatabbo hetu etesam atthi"ti evamattho gahetabbo. Itaratha hi ahetukanam aggahanam bhaveyya, hetuyeva hi etesam natthi, yo dassanabhavanahi pahatabbo siya. Sahetukesupi hetuvajjanam pahanam apajjati, na hetunam. Hetuyeva hi etesam neva dassanena na bhavanaya pahatabboti vutto, na te dhamma. Na ubhayampi cetam adhippetam. Tasma neva dassanena na bhavanaya pahatabbo hetu etesam atthiti nevadassanena nabhavanaya pahatabbahetukati ayamattho gahetabbo. [10] Acayagamittike kammakilesehi aciyatiti acayo, patisandhicutigatippavattanam etam namam. Tassa karanam hutva nipphadanakabhavena tam acayam gacchanti, yassa va pavattanti, tam puggalam yathavuttameva acayam gamentitipi acayagamino, sasavakusalakusalanam etam adhivacanam. Tatoeva acayasankhata caya apetatta nibbanam apetam cayati apacayo, tam arammanam katva pavattanato apacayam gacchantiti apacayagamino, ariyamagganametam adhivacanam. Apica pakaram itthakavaddhaki viya pavattam acinanta gacchantiti acayagamino. Tena citam citam itthakam viddhamsayamano puriso viya tadeva pavattam apacinanta gacchantiti apacayagamino. Tatiyapadam ubhayapatikkhepena vttam. @Footnote: 1-1 cha.Ma. neva dassanena na bhavanaya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page92.

[11] Sekkhattike tisu sikkhasu jatati sekkha, sattannam sekkhanam etetipi sekkha, apariyositasikkhataya sayameva sikkhantitipi sekkha. Upari sikkhitabbabhavato na sekkhati asekkha, vuddhippatta va sekkhatipi asekkha, arahattaphaladhammanam etam adhivacanam. Tatiyapadam ubhayapatikkhepena vuttam. [12] Parittattike samantato khanditatta appamattakam parittanti vuccati "parittam gomayapindan"tiadisu 1- viya, imepi appanubhavataya paritta viyati paritta, kamavacaradhammanametam adhivacanam. Kilesavikkhambhanasamatthataya vipulaphalataya dighasantanataya ca mahantabhavam gata, mahantehi va olaracchandaviriyacittapannehi gata patipannatipi mahaggata. Pamanakara dhamma ragadayo pamanam nama, arammanato va sampayogato va natthi etesam pamanam pamanassa ca patipakkhati appamana. [13] Parittarammanattike parittam arammanam etesanti parittarammana. Sesapadadvayepi eseva nayo. [14] Hinattike hinati lamaka akusala dhamma. Hinappanitanam majjhe bhavati majjhima, avasesa tebhumika dhamma. Uttamatthena atippakatthena ca panita, lokuttara dhamma. [15] Micchattattike "hitasukhavaha me bhavissanti"ti evam asimsitapi tatha abhavato "asubhadisuyeva subhan"tiadiviparitappavattito ca micchasabhavati micchatta, vipakadane sati khandhabhedanantarameva vipakadanato niyata, micchatta ca te niyata cati micchattaniyata. Vuttaviparitena atthena samma sabhavati sammatta, sammatta ca te niyata ca anantarameva phaladanenati 2- sammattaniyata. Ubhayathapi na niyatati aniyata. [16] Maggarammanattike nibbanam maggati gavesati, kilese va marento gacchatiti maggo, maggo arammanam etesanti maggarammana. Atthangikopi maggo paccayatthena etesam hetuti maggahetuka. Maggasampayutta va hetu, magge va hetuti maggahetu, te etesam hetutipi maggahetuka. Sammaditthi sayam maggo ceva hetu ca, @Footnote: 1 sam.kha. 17/96/114 2 Ma. phaladananiyamenati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page93.

Iti maggo hetu etesantipi maggahetuka. Abhibhavitva pavattanatthena maggo adhipati etesanti maggadhipatino. [17] Uppannattike uppadato patthaya yava bhanga uddham panna gata pavattati uppanna. Na uppannati anuppanna. Parinitthitakaranekadesatta avassam uppajjissantiti uppadino. [18] Atitattike attano sabhavam uppadadikkhanam va patva atikkantati atita. Tadubhayampi na agatati anagata. Tantam karanam paticca uppannati paccuppanna. [19] Anantarattike atitam arammanam etesanti atitarammana. Sesapadadvayepi eseva nayo. [20] Ajjhattattike "evam pavattamana mayam attati gahanam gamissama"ti imina viya adhippayena attanam adhikaram katva pavattati ajjhatta. Ajjhattasaddo panayam gocarajjhatte niyakajjhatte ajjhattajjhatte visayajjhatteti catusu atthesu dissati. "tenananda bhikkhuna tasmimyeva purimasmim samadhinimitte ajjhattameva cittam santhapetabbam 1- ajjhattarato samahito"tiadisu 2- hi ayam gocarajjhatte dissati. "ajjhattam sampasadanam, 3- ajjhattam va dhammesu dhammanupassi viharati"tiadisu 4- niyakajjhatte. "../../bdpicture/cha ajjhattikani ayatanani"tiadisu 5- ajjhattajjhatte. "ayam kho panananda viharo tathagatena abhisambuddho yadidam sabbanimittanam amanasikara ajjhattam sunnatam upasampajja viharati"tiadisu 6- visayajjhatte, issariyatthaneti attho. Phalasamapatti hi buddhanam issariyatthanam nama. Idha pana niyakajjhatte adhippeto. Tasma attano santane pavatta patipuggalika dhamma ajjhattati veditabba. Tato bahibhuta 7- pana indriyabaddha va anindriyabaddha vati bahiddha nama. Tatiyapadam tadubhayavasena vuttam. @Footnote: 1 Ma.u. 14/188/161 2 khu.dha. 25/362/80 @3 di.Si. 9/468/205, abhi. 34/161/50 4 di.Ma. 10/383/257 @5 Ma.u. 14/304/279 6 Ma.u. 14/187/160 7 cha.Ma. bahirabhuta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page94.

[21] Anantarattiko pana teyeva tippakarepi dhamme arammanam katva pavattanavasena vutto. [22] Sanidassanattike datthabbabhavasankhatena saha nidassanenati sanidassana, patihananabhavasankhatena saha patighenati sappatigha, sanidassana ca te sappatigha cati sanidassanasappatigha. Natthi etesam datthabbabhavasankhatam nidassananti anidassana, anidassana ca te vuttanayeneva sappatigha cati anidassanasappatigha. Tatiyapadam ubhayapatikkhepena vuttam. Ayam tava tikamatikaya anupubbapadavannana. Tikamatikapadavannana nitthita. -------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 53 page 1-94. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=1              Contents of The Tipitaka Volume 34 http://84000.org/tipitaka/read/?index_34

previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]