บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
3. Nikkhepakandavannana tikanikkhepakatha [985] Ettavata kusalattiko sabbesam kusaladidhammanam padabhajananayena vittharito hoti. Yasma pana yvayam kusalattikassapi padabhajananayo 1- vutto, sesatikadukanam pana eseva vibhajananayo hoti. Yatha hi ettha, evam "katame dhamma sukhaya vedanaya sampayutta, yasmim samaye kamavacaram kusalam cittam uppannam hoti somanassasahagatam nanasampayuttam ruparammanam va .pe. Ye va pana tasmim samaye annepi atthi paticcasamuppanna arupino dhamma thapetva vedanakkhandham, ime dhamma sukhaya vedanaya sampayutta"tiadina anukkamena sabbatikadukesu sakka panditehi vibhajananayam sallakkhetum. Tasma tam vittharadesanam nikkhipitva annena natisankhepavittharena nayena 2- sabbatikadukadhammavibhagam dassetum "katame dhamma kusala"ti nikkhepakandam araddham. Cittuppadakandam hi vittharadesana, atthakathakandam sankhepadesana, idam pana nikkhepakandam cittuppadakandam upadaya sankhepo, atthakathakandam upadaya vittharoti natisankhittavittharadhatukam 3- hoti. Tayidam vittharadesanam nikkhipitva desitattapi hettha vuttakaranavasenapi nikkhepakandam namati veditabbam. Vuttam hetam:- "mulato khandhato capi dvarato capi bhumito atthato dhammato capi namato capi lingato nikkhipitva desitatta `nikkhepo'ti pavuccati"ti. Idam hi "tini kusalamulani"tiadina nayena mulato nikkhipitva desitam, "tamsampayutto vedanakkhandho"ti khandhato, "tamsamutthanam kayakamman"ti dvarato, kayadvarappavattam hi kammam kayakammanti vuccati. "sukhabhumiyam kamavacare"ti bhumito @Footnote: 1 cha.Ma. vibhajananayo 2 cha.Ma. natisankhepanativittharanayena @3 cha. sankhittavittharadhatukam Nikkhipitva desitam. Tattha tattha atthadhammalinganamanam 1- vasena desitatta atthadini 2- nikkhipitva desitam nikkhepakandam namati veditabbam. Tattha kusalapadaniddese tava tiniti gananaparicchedo, kusalani ca tani mulani ca, kusalanam va dhammanam hetupaccayapabhavajanakasamutthananibbattakatthena mulaniti kusalamulani. Evam atthavasena dassetva idani namavasena dassetum "alobho adoso amoho"ti aha. Ettavata yasma mulena muttam kusalam nama natthi, tasma catubhumikakusalam tihi mulehi pariyadiyitva dassesi dhammaraja. Tamsampayuttoti tehi alobhadihi sampayutto, tattha alobhena sampayutte sankharakkhandhe adosamohapi alobhena sampayuttasankharakkhandhagahanamyeva 3- gacchanti. Sesadvayavasena sampayogepi eseva nayo. Iti catubhumikakusalam puna tamsampayuttakacatukkhandhavasena pariyadiyitva dassesi dhammaraja. Tamsamutthananti tehi alobhadihi samutthitam. Iminapi nayena tadeva catubhumikakusalam tinnam kammadvaranam vasena pariyadiyitva dassesi dhammaraja. Evam tava kusalam tisu thanesu pariyadiyitva desitam. 4- [986] Akusalepi eseva nayo. Dvadasannam hi akusalacittanam evampi mulena muttam nama natthiti mulena pariyadiyitva dassesi dhammaraja. Tamsampayuttacatukkhandhato ca uddham akusalam nama natthiti taneva dvadasa akusalacittani catukkhandhavasena pariyadiyitva dassesi dhammaraja. Kayakammadivasena pana nesam pavattisabbhavato kammadvaravasena pariyadiyitva dassesi dhammaraja. Yam panettha "tadekattha ca kilesa"tiadi vuttam, tattha ekasmim citte puggale va thitanti ekattham. Tattha ekasmim citte thitam sahajekattham nama hoti, ekasmim puggale thitam pahanekattham nama. Tena lobhadina annena va tattha tattha nidditthena saha ekasmim thitanti tadekattham. Tattha "katame dhamma sankilitthasankilesika? tini @Footnote: 1 cha.Ma. atthadhammanamalinganam 2 cha. atthadihi @3 cha.Ma. sampayuttasankharakkhandhagananamyeva 4 cha.Ma. dassitam Akusalamulani lobho doso moho tadekattha ca kilesa"ti sankilitthattike "katame dhamma hina? tini akusalamulani lobho doso moho tadekattha ca kilesa"ti hinattike "katame dhamma akusala? tini akusalamulani lobho doso moho tadekattha ca kilesa"ti imasmim akusalattike. "katame dhamma sankilittha? tini akusalamulani lobho doso moho tadekattha ca kilesa"ti kilesagocchake "katame dhamme sarana? tini akusalamulani lobho doso moho tadekattha ca kilesa"ti saranaduketi imesu ettakesu thanesu sahajekattham agatam. Dassanenapahatabbattike pana "imani tini sannojanani tadekattha ca kilesa"ti dassanenapahatabbahetukattikepi "imani tini sannojanani tadekattha ca kilesa"ti puna tattheva "tini sannojanani sakkayaditthi vicikiccha silabbataparamaso, ime dhamma dassanenapahatabba. Tadekattho lobho doso moho, ime dhamma dassanenapahatabbahetu. Tadekattha ca kilesa tamsampayutto vedanakkhandho sannakkhandho sankharakkhandho vinnanakkhandho tamsamutthanam kayakammam vacikammam manokammam, ime dhamma dassanenapahatabbahetuka"ti sammappadhanavibhange "tattha katame anuppanna papaka akusala dhamma? tini akusalamulani lobho doso moho tadekattha ca kilesa"ti 1- imesu pana ettakesu thanesu pahanekattham agatanti veditabbam. [987] Abyakatapadaniddeso uttanatthoyevati. Imasmim tike tini lakkhanani tisso pannattiyo kasinugghatimakasam ajjatakasam akincannayatanassa arammanam nirodhasamapatti ca na labbhantiti 2- vuttam. [988] Vedanattikaniddese sukhabhumiyanti ettha yatha tambabhumi kanhabhumiti tambabhumikanhabhumiyova vuccanti, evam sukhampi sukhabhumi nama. Yatha ucchubhumi salibhumiti ucchusalinam uppajjanatthanani vuccanti, evam sukhassa uppajjanatthanam cittampi sukhabhumi nama, tam idha adhippetam. Yasma pana sa kamavacare va hoti @Footnote: 1 abhi. 35/391/249 2 cha.Ma. labbhatiti Rupavacaradisu va, tasmassa tam pabhedam dassetum "kamavacare"tiadi vuttam. Sukhavedanam thapetvati ya sa sukhabhumiyam sukhavedana, tam thapetva. Tamsampayuttoti taya 1- thapitaya sukhavedanaya sampayutto. Sesapadadvayepi iminava nayena attho veditabbo. 2- Imasmim tike tisso vedana sabbam rupam nibbananti idampi na labbhati. Ayam hi tiko kusalattike ca alabbhamanehi imehi ca tihi kotthasehi muttako nama. Ito paresu pana tikadukesu palito ca atthato ca yam vattabbam siya, tam sabbam padanukkamena matikakathaya ceva kusaladinanca niddese vuttameva. Yam pana yattha visesamattam, tadeva vakkhama. [991] Tattha vipakattike tava kincapi arupadhamma viya rupadhammapi kammasamutthana atthi, anarammanatta pana te kammasarikkhaka na hontiti sarammana arupadhammava kammasarikkhakatta "vipaka"ti vutta bijasarikkhakaphalam viya. Salibijasmim hi vapite ankurapattadisu nikkhantesupi "saliphalan"ti na vuccati, yada pana salisisam pakkam hoti parinatam, tada bijasarikkhako salieva "saliphalan"ti vuccati, ankurapattadini pana bijajatani bijato nibbattaniti vuccanti. Evameva rupampi "kammajan"ti va "upadinnan"ti va vattum vattati. [994] Upadinnattike kincapi khinasavassa khandha "amhakam matulatthero, amhakam culapitutthero"ti vadantanam paresam upadanassa paccaya honti, maggaphalanibbanani pana aggahitani aparamatthani anupadinnaneva. Tani hi yatha divasam santatto 3- ayogulo makkhikanam abhinisidanassa paccayo na hoti, evameva tejussadatta tanhamanaditthivasena gahanassa paccaya na honti. Tena vuttam "ime dhamma anupadinnaanupadaniya"ti. [998] Asankilitthaasankilesikesupi eseva nayo. @Footnote: 1 Si. tayeva 2 cha.Ma. veditabboti 3 Si. divasasantatto [1000] Vitakkattike vitakkasahajatena vicarena saddhim kusalattike alabbhamanava na labbhanti. [1003] Pitisahagatattike pitiadayo attana sahajatadhammanam pitisahagatadibhavam datva sayam pitthivattaka jata. Imasmim hi tike dve domanassasahagatacittuppada dukkhasahagatam kayavinnanam upekkhavedana rupam nibbananti idampi na labbhati. Ayam hi tiko kusalattike ca alabbhamanehi imehi ca pancahi kotthasehi muttako nama. [1006] Dassanenapahatabbattike sannojananiti bandhanani. Sakkayaditthiti vijjamanatthena sati khandhapancakasankhate kaye sayam va sati tasmim kaye ditthiti sakkayaditthi. Silena sujjhitum sakka, vatena sujjhitum sakka, silavatehi sujjhitum sakkati gahitasamadanam pana silabbataparamaso nama. [1007] Idhati desapadese nipato. Svayam katthaci lokam upadaya vuccati. Yathaha "idha tathagato loke uppajjati"ti. 1- Katthaci sasanam. Yathaha "idheva bhikkhave samano, idha dutiyo samano"ti. 2- Katthaci okasam. Yathaha:- "idheva titthamanassa devabhutassa me sato punarayu 3- ca me laddho evam janahi marisa"ti. 4- Katthaci padapuranamattameva. Yathaha "idhaham bhikkhave bhuttavi assam pavarito"ti. 5- Idha pana lokam upadaya vuttoti veditabbo. Assutava puthujjanoti ettha pana agamadhigamabhava neyyo assutava iti. Yassa hi khandhadhatuayatanapaccayakarasatipatthanadisu uggahaparipuccha- vinicchayarahitatta ditthipatisedhako neva agamo, patipattiya adhigantabbassa anadhigatatta neva adhigamo atthi, so agamadhigamabhava neyyo assutava iti. Svayam:- @Footnote: 1 di.Si. 9/279/99 2 Ma.mu. 12/139/98, an.catukka. 21/241/265 @3 pali. punevayu 4 di.Ma. 10/369/244 5 Ma.mu. 12/30/17 Puthunam jananadihi karanehi puthujjano puthujjanantogadhatta puthu vayam jano iti. 1- So hi puthunam nanappakaranam kilesadinam jananadihi karanehi puthujjano. Yathaha:- "puthu 2- kilese janetiti puthujjano, puthu avihatasakkayaditthikati puthujjana, puthu 3- nanasattharanam mukhamullokikati 3- puthujjana, puthu sabbagatihi avutthitati puthujjana, puthu nanabhisankhare abhisankharontiti puthujjana, puthu nanaoghehi vuyhantiti puthujjana, puthu nanasantapehi santappantiti puthujjana, puthu nanaparilahehi paridayhantiti puthujjana, puthu pancasu kamagunesu ratta giddha gadhita mucchita ajjhapanna 4- lagga laggita 5- palibuddhati puthujjana, puthu pancahi nivaranehi avuta nivuta ophuta 6- pihita paticchanna patikujjhitati puthujjana"ti. 7- Puthunam va gananapathamatitanam ariyadhammaparammukhanam nicadhammasamacaranam jananam antogadhattapi puthujjana, puthu va ayam, visumyeva sankhyam gato, visamsattho silasutadigunayuttehi ariyehi janotipi puthujjano. Evametehi "assutava puthujjano"ti dvihi padehi ye te:- "duve puthujjana vutta buddhenadiccabandhuna andho puthujjano eko kalyaneko puthujjano"ti. Dve puthujjana vutta, tesu andhaputhujjano vutto hotiti veditabbo. Ariyanam adassavitiadisu ariyati 8- arakatta kilesehi anaye na iriyanato aye iriyanato sadevakena lokena ca araniyato buddha ca paccekabuddha ca buddhasavaka ca vuccanti, buddhayeva va idha ariya. Yathaha "sadevake bhikkhave loke .pe. Tathagato ariyoti vuccati"ti. 9- @Footnote: 1 su.vi. 1/7/58, pa.su. 1/2/21, mano. pu. 1/51/49, sarattha.paka. 2/124 (sya) @2 cha.Ma. puthu. evamuparipi 3-3 cha.Ma. sattharanam mukhullokikati @4 cha.Ma. ajjhosanna, Si. ajjhopanna 5 Si. lagita @6 cha.Ma. ovuta 7 khu.maha. 29/239/179 @8 Ma. ariya nama, pa.su. 1/2/22 mulapariyayasuttavannanayanca passitabbam @9 sam.Ma. 19/1098/380 Sappurisati ettha pana paccekabuddha tathagatasavaka ca "sappurisa"ti veditabba. Te hi lokuttaragunayogena sobhana purisati sappurisa. Sabbeva va ete dvedhapi vutta. Buddhapi hi ariya ca sappurisa ca, paccekabuddhatathagatasavaka ca. 1- Yathaha:- "yo ve katannu katavedi dhiro kalyanamitto dalhabhatti ca hoti dukkhitassa sakkacca karoti kiccam tathavidham sappurisam vadanti"ti. 2- "kalyanamitto dalhabhatti ca hoti"ti ettavata hi buddhasavako vutto, katannutadihi buddha paccekabuddhati. Idani yo tesam ariyanam adassanasilo, na ca dassane sadhukari, so ariyanam adassaviti veditabbo. So cakkhuna adassavi, nanena adassaviti duvidho, tesu nanena adassavi idha adhippeto. Mamsacakkhuna hi dibbacakkhuna va ariya ditthapi aditthava honti, tesam cakkhunam vannamattaggahanato, na ariyabhavagocarato. Sonasingaladayopi cakkhuna ariye passanti, na ca te ariyanam dassavino. Tatridam vatthu:- cittalapabbatavasino kira khinasavattherassa upatthako vuddhapabbajito ekadivasam therena saddhim pindaya caritva therassa pattacivaram gahetva pitthito agacchanto theram pucchi "ariya nama bhante kidisa"ti. Thero aha "idhekacco mahallako ariyanam pattacivaram gahetva vattapativattam 3- katva sahacarantopi neva ariye janati, evam dujjana avuso ariya"ti. Evam vuttepi so neva annasi. Tasma na cakkhuna dassanam dassanam, nanadassanameva dassanam. Yathaha "kinte vakkali imina putikayena ditthena, yo kho vakkali dhammam passati, so mam passati"ti. 4- Tasma cakkhuna passantopi nanena @Footnote: 1 cha.Ma. paccekabuddha buddhasavakapi, papancasudaniyanca samsandetabbam @2 khu.ja. 27/2466/541 (sya) 3 cha.Ma. vattapatipattim 4 sam.kha. 17/87/96 Ariyehi dittham aniccadilakkhanam apassanto ariyadhigatanca dhammam anadhigacchanto ariyabhavakaranadhammanam 1- ariyabhavassa ca aditthatta "ariyanam adassavi"ti veditabbo. Ariyadhammassa akovidoti satipatthanadibhede ariyadhamme akusalo. Ariyadhamme avinitoti ettha pana:- duvidho vinayo nama ekamekattha pancadha abhavato tassa ayam "avinito"ti vuccati. Ayam hi samvaravinayo pahanavinayoti duvidho vinayo. Ettha ca duvidhepi vinaye ekameko vinayo pancadha bhijjati. Samvaravinayopi hi silasamvaro satisamvaro nanasamvaro khantisamvaro viriyasamvaroti pancavidho. Pahanavinayopi tadangappahanam vikkhambhanappahanam samucchedappahanam patipassaddhippahanam nissaranappahananti pancavidho. Tattha "imina patimokkhasamvarena upeto hoti samupeto"ti 2- ayam silasamvaro. "rakkhati cakkhundriyam, cakkhundriye samvaram apajjati"ti 3- ayam satisamvaro. "yani sotani lokasmim [ajitati bhagava] sati tesam nivaranam sotanam samvaram brumi pannayete pithiyyare"ti 4- ayam nanasamvaro nama. "khamo hoti sitassa unhassa"ti 5- ayam khantisamvaro. "uppannam kamavitakkam nadhivaseti"ti 6- ayam viriyasamvaro. Sabbopayam samvaro yathasakam samvaritabbanam vinetabbananca kayaduccaritadinam samvaranato "samvaro " vinayanato "vinayo"ti vuccati. Evam tava samvaravinayo pancadha bhijjatiti veditabbo. Tatha yam namarupaparicchedadisu vipassanananesu patipakkhabhavato dipalokeneva tamassa, tena tena vipassanananena tasas tassa anatthassa pahanam. Seyyathidam:- @Footnote: 1 cha.Ma. ariyakaradhammanam 2 abhi. 35/511/296 @3 di.Si. 9/213/70, Ma.mu. 12/295,349/258,310, sam. sala. 18/317/220 (sya), @an. tika. 20/16/108 4 khu. su. 25/1042/532 5 Ma.mu. 12/24/14 @6 Ma.mu. 12/26/15, an. catukka. 21/114/133, an. chakka. 22/329/436 (sya) Namarupavavatthanena sakkayaditthiya, paccayapariggahena ahetuvisamahetuditthinam, tasseva aparabhage 1- kankhavitaranena kathamkathibhavassa, kalapasammasanena "aham mama"ti gahassa, maggamaggavavatthanena amagge maggasannaya, udayadassanena ucchedaditthiya, vayadassanena sassataditthiya, bhayadassanena sabhaye abhayasannaya, adinavadassanena assadasannaya, nibbidanupassanaya abhiratisannaya, muncitukamyatananena amuncitukamataya, upekkhananena anupekkhaya, anulomena dhammatthitiya 2- nibbane ca patilomabhavassa, gotrabhuna sankharanimittagahassa pahanam. Etam tadangappahanam nama. Yam pana upacarappanabhedena samadhina pavattibhavanivaranato ghatappahareneva udakapitthe sevalassa tesam tesam nivaranadidhammanam pahanam, etam vikkhambhanappahanam nama. Yam catunnam ariyamagganam bhavitatta tamtammaggavato attano santane "ditthigatanam pahanaya"tiadina 3- nayena vuttassa samudayapakkhikassa kilesaganassa accantaappavattibhavena pahanam, idam samucchedappahanam nama. Yam pana phalakkhane patipassaddhattam kilesanam, etam patipassaddhippahanam nama. Yam sabbasankhatanissatatta pahinasabbasankhatam nibbanam, etam nissaranappahanam nama. Sabbampi cetampahanam yasma cagatthena pahanam, vinayanatthena vinayo. Tasma "pahanavinayo"ti vuccati. Tamtampahanavato va tassa vinayassa sambhavatopetam "pahanavinayo"ti vuccati. Evam pahanavinayopi pancadha bhijjatiti veditabbo. Evamayam sankhepato duvidho bhedato ca dasavidho vinayo bhijjanasamvaratta 4- pahatabbassa ca appahinatta yasma etassa assutavato puthujjanassa natthi, tasma abhavato tassa ayam "avinito"ti vuccati. 5- Eseva nayo sappurisanam adassavi sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinitoti etthapi. Ninnanakaranam hetam atthato. Yathaha "yeva te ariya, teva te sappurisa. Yeva te @Footnote: 1 cha.Ma. aparabhagena 3 abhi. 34/277/84 @2 cha.Ma. dhammatthitiyam 4 cha.Ma. bhinnasamvaratta 5 cha.Ma. vuccatiti Sappurisa, teva te ariya. Yoeva so ariyanam dhammo, soeva so sappurisanam dhammo. Yoeva so sappurisanam dhammo, soeva so ariyanam dhammo. Yeva te ariyavinaya, teva te sappurisavinaya. Yeva te sappurisavinaya, teva te ariyavinaya. Ariyoti va sappurisoti va ariyadhammoti va sappurisadhammoti va ariyavinayoti va sappurisavinayoti va esese eke ekatthe same samabhage tajjate tanneva"ti. Rupam attato samanupassatiti idhekacco rupam attato samanupassati, "yam rupam, so aham. Yo aham, tam rupan"ti rupanca attananca advayam samanupassati. Seyyathapi nama telappadipassa jhayato "ya acci, so vanno. Yo vanno, sa acci"ti accinca vannanca advayam samanupassati. Evameva idhekacco rupam attato samanupassatiti evam rupam "atta"ti ditthipassanaya passati. Rupavantam va attananti arupam "atta"ti gahetva chayavantam rukkham viya tam rupavantam samanupassati. Attani va rupanti arupameva "atta"ti gahetva pupphasmim gandham viya attani rupam samanupassati. Rupasmim va attananti arupameva "atta"ti gahetva karandake manim viya attanam rupasmim samanupassati. Vedanadisupi eseva nayo. Tattha "rupam attato samanupassati"ti suddharupameva "atta"ti kathitam. "rupavantam va attanam, attani va rupam, rupasmim va attanam. Vedanam attato .pe. Sannam. Sankhare. Vinnanam attato samanupassati"ti imesu sattasu thanesu arupam "atta"ti kathitam. "vedanavantam va attanam, attani va vedanam, vedanaya va attanan"ti evam catusu khandhesu tinnam tinnam vasena dvadasasu thanesu ruparupamissako atta kathito. Tattha "rupam attato samanupassati. Vedanam. Sannam. Sankhare. Vinnanam attato samanupassati"ti imesu pancasu thanesu ucchedaditthi kathita, avasesesu sassataditthi. Evamettha pannarasa bhavaditthiyo, panca vibhavaditthiyo honti. Ta sabbapi maggavarana, na saggavarana, pathamamaggavajjhati veditabba. [1008] Tattha 1- satthari kankhatiti satthu sarire va gune va ubhayattha va kankhati. Sarire kankhamano "dvattimsavaralakkhanapatimanditam nama sariram atthi nu kho natthi"ti kankhati. Gune kankhamano "atitanagatapaccuppannajananasamattham sabbannutananam atthi nu kho natthi"ti kankhati. Ubhayattha kankhamano "asityanubyanjanabyamappabhanuranjitaya sariranipphattiya 2- samannagato sabbaneyyajananasamattham sabbannutananam pativijjhitva thito lokanayako 3- buddho nama atthi nu kho natthi"ti kankhati. Ayam hissa attabhave gune va kankhanato ubhayattha kankhati nama. Vicikicchatiti arammanam nicchetum asakkonto kicchati kilamati. Nadhimuccatiti tattheva adhimokkham na labhati. Na sampasidatiti cittam anavilam katva pasiditum na sakkoti, gunesu na pasidati. Dhamme kankhatitiadisu pana "kilese pajahanta cattaro ariyamagga patipassaddhakilesani cattari samannaphalani maggaphalanam arammanapaccayabhutam amatamahanibbanam nama atthi nu kho natthi"ti kankhantopi "ayam dhammo niyyaniko nu kho aniyyaniko"ti kankhantopi dhamme kankhati nama. "cattaro maggatthika 4- cattaro phalatthikati idam samgharatanam atthi nu kho natthi"ti kankhantopi "ayam samgho supatipanno nu kho duppatipanno"ti kankhantopi "etasmim samgharatane dinnassa vipakaphalam atthi nu kho natthi"ti kankhantopi samghe kankhati nama. "tisso pana sikkha atthi nu kho natthi"ti kankhantopi "tisso sikkha sikkhitapaccayena anisamso atthi nu kho natthi"ti kankhantopi sikkhaya kankhati nama. Pubbanto vuccati atitani khandhadhatayatanani, aparanto anagatani. Tattha atitesu khandhadisu "atita 5- nu kho na nu kho"ti kankhanto pubbante kankhati nama. Anagatesu "anagata nu kho na nu kho"ti kankhanto aparante kankhati nama. Ubhayattha kankhanto pubbantaparante kankhati nama. "dvadasapadikam @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati 2 Ma. sariranibbattiya 3 cha.Ma. lokatarako @4 cha.Ma. maggatthaka 5 cha.Ma. atitani Paccayavattam atthi nu kho natthi"ti kankhanto idappaccayatapaticcasamuppannesu dhammesu kankhati nama. Tatrayam vacanattho. Imesam jaramaranadinam paccaya idappaccaya. Idappaccayanam bhavo idappaccayata. Idappaccayaeva va idappaccayata. Jatiadinam etam adhivacanam. Jatiadisu tam tam paticca agamma samuppanna 1- paticcasamuppanna. Idam vuttam hoti:- idappaccayataya ca paticcasamuppannesu ca dhammesu kankhatiti. [1009] Silenati gosiladina. Vatenati govatadina. Silabbatenati tadubhayena. Suddhiti kilesasuddhi, paramatthasuddhibhutam va nibbanameva. Tadekatthati idha pahanekattham dhuram. Imissa ca paliya ditthikileso vicikicchakilesoti dveyeva agata. Lobho doso moho mano thinam uddhaccam ahirikam anottappanti ime attha anagata, aharitva pana dipetabba. Ettha hi ditthivicikicchasu pahiyamanasu apayagamaniyo lobho doso moho mano thinam uddhaccam ahirikam anottappanti sabbepime pahanekattha hutva pahiyanti, sahajekattham pana aharitva dipetabbam. Sotapattimaggena hi cattari ditthisahagatani vicikicchasaha- gatancati panca cittani pahiyanti. Tattha dvisu asankharikaditthicittesu pahiyantesu tehi sahajata 2- lobho doso moho uddhaccam ahirikam anottappanti ime kilesa sahajekatthavasena pahiyanti, sesaditthikileso ca vicikicchakileso ca pahanekatthavasena pahiyanti. Ditthisampayuttasasankharikacittesupi pahiyantesu tehi sahajata lobho doso moho thinam uddhaccam ahirikam anottappanti ime kilesa sahajekatthavasena pahiyanti, sesaditthikileso ca vicikicchakileso ca pahanekatthavasena pahiyanti. Evam pahanekatthasmimyeva sahajekattham labbhatiti idam sahajekattham aharitva dipayimsu. @Footnote: 1 cha.Ma. samuppannati 2 cha.Ma. sahajato. evamuparipi Tamsampayuttoti tehi tadekatthehi atthahi kilesehi sampayutto, vinibbhogam va katva tena lobhena tena dosenati evam ekekena sampayuttata dipetabba. Tattha lobhe gahite "moho mano thinam uddhaccam ahirikam anottappan"ti ayam sankharakkhandho 1- kilesagano lobhasampayutto nama hoti. 2- Dose gahite "moho thinam uddhaccam ahirikam anottappan"ti ayam kilesagano dosasampayutto nama. Mohe gahite "lobho doso mano thinam uddhaccam ahirikam anottappan"ti ayam kilesagano mohasampayutto nama. Mane gahite tena sahuppanno "lobho doso moho thinam uddhaccam ahirikam anottappan"ti ayam kilesagano manasampayutto nama. Imina upayena tena thinena, tena uddhaccena, tena ahirikena, tena anottappena sampayuttoti 3- yojana katabba. Tamsamutthananti tena lobhena .pe. Tena anottappena samutthitanti attho. Ime dhamma dassanena pahatabbati ettha dassanam nama sotapattimaggo, tena pahatabbati attho. Kasma pana sotapattimaggo dassanam nama jatoti? pathamam nibbanadassanato. Nanu gotrabhu pathamataram passatiti? no na passati. Disva kattabbakiccam pana na karoti, sannojananam appahanato. Tasma passatiti na vattabbo. Yattha katthaci rajanam disvapi pannakaram datva kiccanipphattiya aditthattapi "rajanam na passami"ti vadanto cettha janapadapuriso nidassanam. [1011] Avaseso lobhoti dassanena pahinavaseso lobho. Dosamohesupi eseva nayo. Dassanena hi apayagamaniyava pahina, tehi pana annam 4- dassetum idam vuttam. Tadekatthati tehi paliyam agatehi tihi kilesehi sampayogatopi pahanatopi ekattha panca kilesa. [1012] Neva dassanena na bhavanayati idam sannojanadinam viya tehi maggehi appahatabbatam sandhaya vuttam. Yam pana "sotapattimaggananena @Footnote: 1 cha. sankharakkhandhe 2 cha.Ma. ayam patho na dissati @3 cha.Ma. sampayutto tamsampayuttoti 4 cha.Ma. anne Abhisankharavinnanassa nirodhena satta bhave thapetva anamatagge samsaravatte ye uppajjeyyum namanca rupanca, etthete nirujjhanti"tiadina 1- nayena kusaladinam pahanam anunnatam, tam tesam magganam abhavitatta ye uppajjeyyum, te upanissayapaccayanam kilesanam pahinatta pahinati imam pariyayam sandhaya vuttanti veditabbam. [1013] Dassanenapahatabbahetukattike "ime dhamma dassanena pahatabbahetuka"ti nitthapetva puna "tini sannojanani"tiadi pahatabbe dassetva tadekatthabhavena hetu ceva sahetuke ca dassetum vuttam. Tattha kincapi dassanena pahatabbesu hetusu lobhasahagato moho lobhena sahetuko hoti, dosasahagato moho dosena, lobhadosa ca mohenati pahatabbahetukapade te 2- sangaham gacchanti, vicikicchasahagato pana moho annassa sampayuttahetuno abhavena hetuyeva, na sahetukoti tassa pahanam dassetum puna "ime dhamma dassanena pahatabbahetu"ti vuttam. [1018] Dutiyapade uddhaccasahagatassa mohassa pahanam dassetum "ime dhamma bhavanaya pahatabbahetu"ti vuttam, so hi attana sampayuttadhamme sahetuke katva pitthivattako jato. Vicikicchasahagato viya annassa sampayuttahetuno abhava pahatabbahetukapadam na bhajati. Tatiyapade avasesa kusalakusalati 3- puna akusalaggahanam vicikicchauddhaccasahagatanam mohanam sangahattham katam. Te hi sampayuttahetuno abhava pahatabbahetuka nama na honti. [1029] Parittarammanattike arabbhati arammanam katva. Sayam hi paritta va hontu mahaggata va, paritte dhamme arammanam katva uppanna parittarammana. Mahaggate arammanam katva uppanna mahaggatarammana. Appamane arammanam katva uppanna appamanarammana. Te pana parittapi honti mahaggatapi appamanapi. @Footnote: 1 khu.cula. 30/89/22 (sya) 2 cha.Ma. pahatabbahetukapadepete @3 cha.Ma. avasesa akusalati [1035] Micchattattike anantarikaniti anantarayena phaladayakani, matughatakakammadinam etam adhivacanam. Tesu hi ekasmimpi kamme kate tam patibahitva annam kammam attano vipakassa okasam katum na sakkoti. Sineruppamanepi hi suvannathupe katva cakkavalamattam va ratanamayam pakaram viharam katva 1- tam puretva nisinnassa buddhappamukhassa bhikkhusamghassa 2- yavajivam cattaro paccaye dadatopi tam kammam etesam kammanam vipakam patibahitum na sakkotieva. Ya ca micchaditthi nitayati ahetukavadaakiriyavadanatthikavadesu annataRa. Tam hi gahetva thitam puggalam buddhasatampi buddhasahassampi bodhetum na sakkoti. [1038] Maggarammanattike ariyamaggam arabbhati lokuttaramaggam arammanam katva, te pana parittapi honti mahaggatapi. [1039] Maggahetukaniddese pathamanayena paccayatthena hetuna maggasampayuttakanam khandhanam sahetukabhavo dassito. Dutiyanayena maggabhutena sammaditthisankhatena hetuna sesamagganganam 3- sahetukabhavo dassito. Tatiyanayena maggena 4- uppannahetuhi sammaditthiya sahetukabhavo dassitoti veditabbo. [1040] Adhipatim karitvati arammanadhipatim katva. Te ca kho parittadhammava honti. Ariyasavakanam hi attano maggam garum katva paccavekkhanakale 5- arammanadhipatim katva labbhati. 5- Cetopariyananena pana ariyasavako parassa maggam paccavekkhamano garum karontopi attana 6- patividdhamaggam 7- viya garum na karoti. Yamakapatihariyam karontam tathagatam disva tassa maggam garum karoti na karotiti? karoti, na pana attano maggam viya. Araha na kinci katva 8- dhammam garum karoti thapetva maggaphalanibbananti etthapi ayamevattho. Vimamsadhipateyyanti @Footnote: 1 cha.Ma. karetva 2 cha.Ma. samghassa 3 Ma. sesamagganam @4 cha.Ma. magge 5-5 cha.Ma. arammanadhipati labbhati 6 Ma. attano @7 Ma. patiladdhamaggam 8 cha.Ma. ayam patho na dissati Idam sahajatadhipatim dassetum vuttam. Chandam hi jetthakam katva maggam bhaventassa chando adhipati nama hoti, na maggo. Sesadhammapi chandadhipatino nama honti, na maggadhipatino. Cittepi eseva nayo. Vimamsam pana jetthakam katva maggam bhaventassa vimamsadhipati ceva hoti maggo cati, sesadhammapi maggadhipatino nama honti. Viriyepi eseva nayo. [1041] Uppannattikaniddese jatati nibbatta, patiladdhattabhava. Bhutatiadini tesamyeva vevacanani. Jatieva hi bhavuppattiya bhuta. 1- Paccayanam samyoge jatatta sanjata. Nibbattilakkhanam pattatta nibbatta. Upasaggavasena pana padam vaddhetva abhinibbattati vutta. Pakatibhutati 2- patubhuta. Pubbantato uddham pannati uppanna. Upasaggavasena 3- padam vaddhetva samuppannati vutta. Nibbattattheneva uddham thitati utthita. Paccayasamyoge utthitati samutthita. Puna upapannati vacane karanam hettha vuttanayeneva veditabbam. Uppannamsena sangahitati uppannakotthasena gananam gata. Rupa vedana sanna sankhara vinnananti idam nesam sabhavadassanam. Dutiyapadaniddeso vuttapatisedhanayena veditabbo. Tatiyapadaniddeso uttanatthova. Ayam pana tiko dvinnam addhanam vasena puretva dassito. Laddhokasassa hi kammassa vipako duvidho khanappatto appatto ca. Tattha khanappatto uppanno nama, appatto cittanantare va uppajjatu kappasatasahassatikkame va, dhuvapaccayatthena natthi nama na hoti, uppadino dhamma nama jata. 4- Yatha hi "titthate pahaya 5- potthapada arupi atta sannamayo, atha imassa purisassa annava 6- sanna uppajjanti, annava 6- sanna nirujjhanti"ti 7- ettha aruppe kamavacarasanna pavattikale kincapi mulabhavangasanna niruddha, kamavacarasannaya pana niruddhakale avassam sa uppajjissatiti arupasankhato atta natthiti sankhyam agantva titthateva @Footnote: 1 cha.Ma. jataeva hi bhavappattiya bhuta 2 ka. pakata bhutati @3 cha.Ma. upasaggena 4 cha. jato 5 cha.Ma. titthateva sayam @6 cha.Ma. anna ca 7 di.Si. 9/417/182 Namati jato, evameva laddhokasassa kammassa vipako duvidho .pe. Dhuvapaccayatthena natthi nama na hoti, uppadino dhamma nama jata. Yadi pana ayuhitam kusalakusalakammam sabbam vipakam dadeyya, annassa okasova na bhaveyya. Tam pana duvidham hoti dhuvavipakam adhuvavipakanca. Tattha panca anantariyakammani, attha samapattiyo, cattaro ariyamaggati etam dhuvavipakam nama, tam pana khanappattampi atthi appattampi. Tattha khanappattam uppannam nama, appattam anuppannam nama, tassa vipako cittanantare va uppajjatu kappasatasahassatikkame va, 1- dhuvapaccayatthena anuppannam nama na hoti, uppadino dhammayeva nama jata. 2- Metteyyabodhisattassa maggo anuppanno nama, phalam uppadino dhammayeva nama jata. [1044] Atitattikaniddese atitati khanattayam atikkanta. Niruddhati nirodhappatta. Vigatati vibhavam gata, vigacchita va. Viparinatati pakativijahanena viparinamagata. Nirodhasankhatam attham gatati atthangata. Abbhatthangatati upasaggena padam vaddhitam. Uppajjitva vigatati nibbattitva vigacchita. Puna atitavacanena 3- karanam hettha vuttameva. Parato anagatadisupi eseva nayo. Atitamsena sangahitati atitakotthasena gananam gata. Katame teti? rupa 4- vedana sanna sankhara vinnanam. Purato 5- anagatadisupi eseva nayo. [1047] Atitarammanattikaniddese atite dhamme arabbhatiadisu parittamahaggatava dhamma veditabba. Te hi atitadini arabbha uppajjanti. [1050] Ajjattattikaniddese tesam tesanti padadvayena sabbasatte pariyadiyyati. Ajjhattam paccattanti ubhayam niyakajjhattadhivacanam. Niyakati 6- attano 7- jata. Patipuggalikati patiekassa patiekassa 8- puggalassa santaka. @Footnote: 1 cha.Ma. kappasahassatikkame va 2 cha.Ma. dhamma nama jatam 3 cha.Ma. atitavacane @4 cha.Ma. rupam 5 cha.Ma. parato 6 cha.Ma. niyatati @7 cha. attani 8 cha.Ma. patiyekkassa patiyekkassa Upadinnati sariratthaka. Te hi kammanibbatta va hontu ma va, adinnagahitaparamatthavasena pana idha "upadinna"ti vutta. [1051] Parasattananti attanam thapetva avasesasattanam. Parapuggalananti tasseva vevacanam. Sesam hettha vuttasadisameva. Tadubhayanti tam ubhayam. [1053] Ajjhattarammanattikassa pathamapade parittamahaggata dhamma veditabba. Dutiye appamanapi. Tatiye parittamahaggatava. Appamana pana kalena bahiddha, kalena ajjhattam arammanam na karonti. Anidassanattikaniddeso 1- uttanoyevati.The Pali Atthakatha in Roman Book 53 page 403-420. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=10016&modeTY=2 อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=10016&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=663 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=5746 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=5204 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=5204 Contents of The Tipitaka Volume 34 http://84000.org/tipitaka/read/?index_34
|
บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]