ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 53 : PALI ROMAN Sangani.A. (atthasalini)

                        3. Nikkhepakandavannana
                           tikanikkhepakatha
     [985] Ettavata kusalattiko sabbesam kusaladidhammanam padabhajananayena
vittharito hoti. Yasma pana yvayam kusalattikassapi padabhajananayo 1- vutto,
sesatikadukanam pana eseva vibhajananayo hoti. Yatha hi ettha, evam "katame
dhamma sukhaya vedanaya sampayutta, yasmim samaye kamavacaram kusalam cittam
uppannam hoti somanassasahagatam nanasampayuttam ruparammanam va .pe. Ye
va pana tasmim samaye annepi atthi paticcasamuppanna arupino dhamma
thapetva vedanakkhandham, ime dhamma sukhaya vedanaya sampayutta"tiadina
anukkamena sabbatikadukesu sakka panditehi vibhajananayam sallakkhetum. Tasma
tam vittharadesanam nikkhipitva annena natisankhepavittharena nayena 2-
sabbatikadukadhammavibhagam dassetum "katame dhamma kusala"ti nikkhepakandam araddham.
Cittuppadakandam hi vittharadesana, atthakathakandam sankhepadesana, idam pana
nikkhepakandam cittuppadakandam upadaya sankhepo, atthakathakandam upadaya
vittharoti natisankhittavittharadhatukam 3- hoti. Tayidam vittharadesanam nikkhipitva
desitattapi hettha vuttakaranavasenapi nikkhepakandam namati veditabbam.
Vuttam hetam:-
            "mulato khandhato capi      dvarato capi bhumito
             atthato dhammato capi     namato capi lingato
             nikkhipitva desitatta    `nikkhepo'ti pavuccati"ti.
     Idam hi "tini kusalamulani"tiadina nayena mulato nikkhipitva desitam,
"tamsampayutto vedanakkhandho"ti khandhato, "tamsamutthanam kayakamman"ti dvarato,
kayadvarappavattam hi kammam kayakammanti vuccati. "sukhabhumiyam kamavacare"ti bhumito
@Footnote: 1 cha.Ma. vibhajananayo      2 cha.Ma. natisankhepanativittharanayena
@3 cha. sankhittavittharadhatukam
Nikkhipitva desitam. Tattha tattha atthadhammalinganamanam 1- vasena desitatta
atthadini 2- nikkhipitva desitam nikkhepakandam namati veditabbam.
     Tattha kusalapadaniddese tava tiniti gananaparicchedo, kusalani ca tani
mulani ca, kusalanam va dhammanam hetupaccayapabhavajanakasamutthananibbattakatthena
mulaniti kusalamulani. Evam atthavasena dassetva idani namavasena dassetum
"alobho adoso amoho"ti aha. Ettavata yasma mulena muttam kusalam nama
natthi, tasma catubhumikakusalam tihi mulehi pariyadiyitva dassesi dhammaraja.
Tamsampayuttoti tehi alobhadihi sampayutto, tattha alobhena sampayutte
sankharakkhandhe adosamohapi alobhena sampayuttasankharakkhandhagahanamyeva 3- gacchanti.
Sesadvayavasena sampayogepi eseva nayo. Iti catubhumikakusalam puna
tamsampayuttakacatukkhandhavasena pariyadiyitva dassesi dhammaraja. Tamsamutthananti tehi
alobhadihi samutthitam. Iminapi nayena tadeva catubhumikakusalam tinnam kammadvaranam vasena
pariyadiyitva dassesi dhammaraja. Evam tava kusalam tisu thanesu pariyadiyitva
desitam. 4-
     [986] Akusalepi eseva nayo. Dvadasannam hi akusalacittanam evampi
mulena muttam nama natthiti mulena pariyadiyitva dassesi dhammaraja.
Tamsampayuttacatukkhandhato ca uddham akusalam nama natthiti taneva dvadasa akusalacittani
catukkhandhavasena pariyadiyitva dassesi dhammaraja. Kayakammadivasena pana nesam
pavattisabbhavato kammadvaravasena pariyadiyitva dassesi dhammaraja. Yam panettha
"tadekattha ca kilesa"tiadi vuttam, tattha ekasmim citte puggale va thitanti
ekattham. Tattha ekasmim citte thitam sahajekattham nama hoti, ekasmim puggale
thitam pahanekattham nama. Tena lobhadina annena va tattha tattha nidditthena
saha ekasmim thitanti tadekattham. Tattha "katame dhamma sankilitthasankilesika? tini
@Footnote: 1 cha.Ma. atthadhammanamalinganam                2 cha. atthadihi
@3 cha.Ma. sampayuttasankharakkhandhagananamyeva         4 cha.Ma. dassitam
Akusalamulani lobho doso moho tadekattha ca kilesa"ti sankilitthattike
"katame dhamma hina? tini akusalamulani lobho doso moho tadekattha ca
kilesa"ti hinattike "katame dhamma akusala? tini akusalamulani lobho doso
moho tadekattha ca kilesa"ti imasmim akusalattike. "katame dhamma sankilittha?
tini akusalamulani lobho doso moho tadekattha ca kilesa"ti kilesagocchake
"katame dhamme sarana? tini akusalamulani lobho doso moho tadekattha ca
kilesa"ti saranaduketi imesu ettakesu thanesu sahajekattham agatam.
     Dassanenapahatabbattike pana "imani tini sannojanani tadekattha ca
kilesa"ti dassanenapahatabbahetukattikepi "imani tini sannojanani tadekattha
ca kilesa"ti puna tattheva "tini sannojanani sakkayaditthi vicikiccha
silabbataparamaso, ime dhamma dassanenapahatabba. Tadekattho lobho doso moho,
ime dhamma dassanenapahatabbahetu. Tadekattha ca kilesa tamsampayutto
vedanakkhandho sannakkhandho sankharakkhandho vinnanakkhandho tamsamutthanam kayakammam
vacikammam manokammam, ime dhamma dassanenapahatabbahetuka"ti sammappadhanavibhange
"tattha katame anuppanna papaka akusala dhamma? tini akusalamulani lobho
doso moho tadekattha ca kilesa"ti 1- imesu pana ettakesu thanesu pahanekattham
agatanti veditabbam.
     [987] Abyakatapadaniddeso uttanatthoyevati. Imasmim tike tini
lakkhanani tisso pannattiyo kasinugghatimakasam ajjatakasam akincannayatanassa
arammanam nirodhasamapatti ca na labbhantiti 2- vuttam.
     [988] Vedanattikaniddese sukhabhumiyanti ettha yatha
tambabhumi kanhabhumiti tambabhumikanhabhumiyova vuccanti, evam sukhampi
sukhabhumi nama. Yatha ucchubhumi salibhumiti ucchusalinam uppajjanatthanani
vuccanti, evam sukhassa uppajjanatthanam cittampi sukhabhumi nama, tam
idha adhippetam. Yasma pana sa kamavacare va hoti
@Footnote: 1 abhi. 35/391/249         2 cha.Ma. labbhatiti
Rupavacaradisu va, tasmassa tam pabhedam dassetum "kamavacare"tiadi vuttam. Sukhavedanam
thapetvati ya sa sukhabhumiyam sukhavedana, tam thapetva. Tamsampayuttoti taya 1-
thapitaya sukhavedanaya sampayutto. Sesapadadvayepi iminava nayena attho
veditabbo. 2-
     Imasmim tike tisso vedana sabbam rupam nibbananti idampi na labbhati.
Ayam hi tiko kusalattike ca alabbhamanehi imehi ca tihi kotthasehi muttako
nama. Ito paresu pana tikadukesu palito ca atthato ca yam vattabbam siya,
tam sabbam padanukkamena matikakathaya ceva kusaladinanca niddese vuttameva.
Yam pana yattha visesamattam, tadeva vakkhama.
     [991] Tattha vipakattike tava kincapi arupadhamma viya rupadhammapi
kammasamutthana atthi, anarammanatta pana te kammasarikkhaka na hontiti
sarammana arupadhammava kammasarikkhakatta "vipaka"ti vutta bijasarikkhakaphalam viya.
Salibijasmim hi vapite ankurapattadisu nikkhantesupi "saliphalan"ti na vuccati,
yada pana salisisam pakkam hoti parinatam, tada bijasarikkhako salieva "saliphalan"ti
vuccati, ankurapattadini pana bijajatani bijato nibbattaniti vuccanti. Evameva
rupampi "kammajan"ti va "upadinnan"ti va vattum vattati.
     [994] Upadinnattike kincapi khinasavassa khandha "amhakam matulatthero,
amhakam culapitutthero"ti vadantanam paresam upadanassa paccaya honti,
maggaphalanibbanani pana aggahitani aparamatthani anupadinnaneva. Tani hi
yatha divasam santatto 3- ayogulo makkhikanam abhinisidanassa paccayo na hoti,
evameva tejussadatta tanhamanaditthivasena gahanassa paccaya na honti. Tena
vuttam "ime dhamma anupadinnaanupadaniya"ti.
     [998] Asankilitthaasankilesikesupi eseva nayo.
@Footnote: 1 Si. tayeva      2 cha.Ma. veditabboti      3 Si. divasasantatto
     [1000] Vitakkattike vitakkasahajatena vicarena saddhim kusalattike
alabbhamanava na labbhanti.
     [1003] Pitisahagatattike pitiadayo attana sahajatadhammanam
pitisahagatadibhavam datva sayam pitthivattaka jata. Imasmim hi tike dve
domanassasahagatacittuppada dukkhasahagatam kayavinnanam upekkhavedana rupam nibbananti
idampi na labbhati. Ayam hi tiko kusalattike ca alabbhamanehi imehi ca
pancahi kotthasehi muttako nama.
     [1006] Dassanenapahatabbattike sannojananiti bandhanani. Sakkayaditthiti
vijjamanatthena sati khandhapancakasankhate kaye sayam va sati tasmim kaye ditthiti
sakkayaditthi. Silena sujjhitum sakka, vatena sujjhitum sakka, silavatehi sujjhitum
sakkati gahitasamadanam pana silabbataparamaso nama.
     [1007] Idhati desapadese nipato. Svayam katthaci lokam upadaya
vuccati. Yathaha "idha tathagato loke uppajjati"ti. 1- Katthaci sasanam. Yathaha
"idheva bhikkhave samano, idha dutiyo samano"ti. 2- Katthaci okasam. Yathaha:-
          "idheva titthamanassa            devabhutassa me sato
           punarayu 3- ca me laddho       evam janahi marisa"ti. 4-
     Katthaci padapuranamattameva. Yathaha "idhaham bhikkhave bhuttavi assam pavarito"ti. 5-
Idha pana lokam upadaya vuttoti veditabbo.
     Assutava puthujjanoti ettha pana agamadhigamabhava neyyo assutava
iti. Yassa hi khandhadhatuayatanapaccayakarasatipatthanadisu uggahaparipuccha-
vinicchayarahitatta ditthipatisedhako neva agamo, patipattiya adhigantabbassa anadhigatatta
neva adhigamo atthi, so agamadhigamabhava neyyo assutava iti. Svayam:-
@Footnote: 1 di.Si. 9/279/99    2 Ma.mu. 12/139/98, an.catukka. 21/241/265
@3 pali. punevayu      4 di.Ma. 10/369/244      5 Ma.mu. 12/30/17
            Puthunam jananadihi           karanehi puthujjano
            puthujjanantogadhatta        puthu vayam jano iti. 1-
      So hi puthunam nanappakaranam kilesadinam jananadihi karanehi puthujjano.
Yathaha:- "puthu 2- kilese janetiti puthujjano, puthu avihatasakkayaditthikati
puthujjana, puthu 3- nanasattharanam mukhamullokikati 3- puthujjana, puthu sabbagatihi
avutthitati puthujjana, puthu nanabhisankhare abhisankharontiti  puthujjana, puthu
nanaoghehi vuyhantiti puthujjana, puthu nanasantapehi santappantiti puthujjana,
puthu nanaparilahehi paridayhantiti puthujjana, puthu pancasu kamagunesu
ratta giddha gadhita mucchita ajjhapanna 4- lagga laggita 5- palibuddhati
puthujjana, puthu pancahi nivaranehi avuta nivuta ophuta 6- pihita paticchanna
patikujjhitati puthujjana"ti. 7- Puthunam va gananapathamatitanam ariyadhammaparammukhanam
nicadhammasamacaranam jananam antogadhattapi puthujjana, puthu va ayam, visumyeva
sankhyam gato, visamsattho silasutadigunayuttehi ariyehi janotipi puthujjano.
Evametehi "assutava puthujjano"ti dvihi padehi ye te:-
          "duve puthujjana vutta        buddhenadiccabandhuna
           andho puthujjano eko       kalyaneko puthujjano"ti.
     Dve puthujjana vutta, tesu andhaputhujjano vutto hotiti veditabbo.
     Ariyanam adassavitiadisu ariyati 8- arakatta kilesehi anaye na
iriyanato aye iriyanato sadevakena lokena ca araniyato buddha ca paccekabuddha
ca buddhasavaka ca vuccanti, buddhayeva va idha ariya. Yathaha "sadevake bhikkhave
loke .pe. Tathagato ariyoti vuccati"ti. 9-
@Footnote: 1 su.vi. 1/7/58, pa.su. 1/2/21, mano. pu. 1/51/49, sarattha.paka. 2/124 (sya)
@2 cha.Ma. puthu. evamuparipi               3-3 cha.Ma. sattharanam mukhullokikati
@4 cha.Ma. ajjhosanna, Si. ajjhopanna     5 Si. lagita
@6 cha.Ma. ovuta                     7 khu.maha. 29/239/179
@8 Ma. ariya nama, pa.su. 1/2/22 mulapariyayasuttavannanayanca passitabbam
@9 sam.Ma. 19/1098/380
     Sappurisati ettha pana paccekabuddha tathagatasavaka ca "sappurisa"ti
veditabba. Te hi lokuttaragunayogena sobhana purisati sappurisa. Sabbeva
va ete dvedhapi vutta. Buddhapi hi ariya ca sappurisa ca,
paccekabuddhatathagatasavaka ca. 1- Yathaha:-
                  "yo ve katannu katavedi dhiro
                   kalyanamitto dalhabhatti ca hoti
                   dukkhitassa sakkacca karoti kiccam
                   tathavidham sappurisam vadanti"ti. 2-
     "kalyanamitto dalhabhatti ca hoti"ti ettavata hi buddhasavako
vutto, katannutadihi buddha paccekabuddhati. Idani yo tesam ariyanam adassanasilo,
na ca dassane sadhukari, so ariyanam adassaviti veditabbo. So cakkhuna
adassavi, nanena adassaviti duvidho, tesu nanena adassavi idha adhippeto.
Mamsacakkhuna hi dibbacakkhuna va ariya ditthapi aditthava honti, tesam cakkhunam
vannamattaggahanato, na ariyabhavagocarato. Sonasingaladayopi cakkhuna ariye
passanti, na ca te ariyanam dassavino.
     Tatridam vatthu:- cittalapabbatavasino kira khinasavattherassa upatthako
vuddhapabbajito ekadivasam therena saddhim pindaya caritva therassa pattacivaram
gahetva pitthito agacchanto theram pucchi "ariya nama bhante kidisa"ti.
Thero aha "idhekacco mahallako ariyanam pattacivaram gahetva vattapativattam 3-
katva sahacarantopi neva ariye janati, evam dujjana avuso ariya"ti.
Evam vuttepi so neva annasi. Tasma na cakkhuna dassanam dassanam,
nanadassanameva dassanam. Yathaha "kinte vakkali imina putikayena ditthena, yo kho
vakkali dhammam passati, so mam passati"ti. 4- Tasma cakkhuna passantopi nanena
@Footnote: 1 cha.Ma. paccekabuddha buddhasavakapi, papancasudaniyanca samsandetabbam
@2 khu.ja. 27/2466/541 (sya)    3 cha.Ma. vattapatipattim    4 sam.kha. 17/87/96
Ariyehi dittham aniccadilakkhanam apassanto ariyadhigatanca dhammam anadhigacchanto
ariyabhavakaranadhammanam 1- ariyabhavassa ca aditthatta "ariyanam adassavi"ti veditabbo.
     Ariyadhammassa akovidoti satipatthanadibhede ariyadhamme akusalo. Ariyadhamme
avinitoti ettha pana:-
            duvidho vinayo nama          ekamekattha pancadha
            abhavato tassa ayam          "avinito"ti vuccati.
     Ayam hi samvaravinayo pahanavinayoti duvidho vinayo. Ettha ca duvidhepi
vinaye ekameko vinayo pancadha bhijjati. Samvaravinayopi hi silasamvaro satisamvaro
nanasamvaro khantisamvaro viriyasamvaroti pancavidho. Pahanavinayopi tadangappahanam
vikkhambhanappahanam samucchedappahanam patipassaddhippahanam nissaranappahananti
pancavidho.
     Tattha "imina patimokkhasamvarena upeto hoti samupeto"ti 2- ayam silasamvaro.
"rakkhati cakkhundriyam, cakkhundriye samvaram apajjati"ti 3- ayam satisamvaro.
                 "yani sotani lokasmim [ajitati bhagava]
                  sati tesam nivaranam
                  sotanam samvaram brumi
                  pannayete pithiyyare"ti 4-
ayam nanasamvaro nama. "khamo hoti sitassa unhassa"ti 5- ayam khantisamvaro.
"uppannam kamavitakkam nadhivaseti"ti 6- ayam viriyasamvaro. Sabbopayam samvaro
yathasakam samvaritabbanam vinetabbananca kayaduccaritadinam samvaranato "samvaro "
vinayanato "vinayo"ti vuccati. Evam tava samvaravinayo pancadha bhijjatiti veditabbo.
     Tatha yam namarupaparicchedadisu vipassanananesu patipakkhabhavato dipalokeneva
tamassa, tena tena vipassanananena tasas tassa anatthassa pahanam. Seyyathidam:-
@Footnote: 1 cha.Ma. ariyakaradhammanam      2 abhi. 35/511/296
@3 di.Si. 9/213/70, Ma.mu. 12/295,349/258,310, sam. sala. 18/317/220 (sya),
@an. tika. 20/16/108      4 khu. su. 25/1042/532     5 Ma.mu. 12/24/14
@6 Ma.mu. 12/26/15, an. catukka. 21/114/133, an. chakka. 22/329/436 (sya)
Namarupavavatthanena sakkayaditthiya, paccayapariggahena ahetuvisamahetuditthinam,
tasseva aparabhage 1- kankhavitaranena kathamkathibhavassa, kalapasammasanena "aham mama"ti
gahassa, maggamaggavavatthanena amagge maggasannaya, udayadassanena ucchedaditthiya,
vayadassanena sassataditthiya, bhayadassanena sabhaye abhayasannaya, adinavadassanena
assadasannaya, nibbidanupassanaya abhiratisannaya, muncitukamyatananena
amuncitukamataya, upekkhananena anupekkhaya, anulomena dhammatthitiya 2-
nibbane ca patilomabhavassa, gotrabhuna sankharanimittagahassa pahanam. Etam
tadangappahanam nama.
     Yam pana upacarappanabhedena samadhina pavattibhavanivaranato ghatappahareneva
udakapitthe sevalassa tesam tesam nivaranadidhammanam pahanam, etam
vikkhambhanappahanam nama. Yam catunnam ariyamagganam bhavitatta tamtammaggavato attano
santane "ditthigatanam pahanaya"tiadina 3- nayena vuttassa samudayapakkhikassa
kilesaganassa accantaappavattibhavena pahanam, idam samucchedappahanam nama.
Yam pana phalakkhane patipassaddhattam kilesanam, etam patipassaddhippahanam nama. Yam
sabbasankhatanissatatta pahinasabbasankhatam nibbanam, etam nissaranappahanam nama.
Sabbampi cetampahanam yasma cagatthena pahanam, vinayanatthena vinayo. Tasma
"pahanavinayo"ti vuccati. Tamtampahanavato va tassa vinayassa sambhavatopetam
"pahanavinayo"ti vuccati. Evam pahanavinayopi pancadha bhijjatiti veditabbo.
     Evamayam sankhepato duvidho bhedato ca  dasavidho vinayo bhijjanasamvaratta 4-
pahatabbassa ca appahinatta yasma etassa assutavato puthujjanassa natthi,
tasma abhavato tassa ayam "avinito"ti vuccati. 5- Eseva nayo sappurisanam
adassavi sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinitoti etthapi.
Ninnanakaranam hetam atthato. Yathaha "yeva te ariya, teva te sappurisa. Yeva te
@Footnote: 1 cha.Ma. aparabhagena       3 abhi. 34/277/84
@2 cha.Ma. dhammatthitiyam        4 cha.Ma. bhinnasamvaratta     5 cha.Ma. vuccatiti
Sappurisa, teva te ariya. Yoeva so ariyanam dhammo, soeva so sappurisanam
dhammo. Yoeva so sappurisanam dhammo, soeva so ariyanam dhammo. Yeva te
ariyavinaya, teva te sappurisavinaya. Yeva te sappurisavinaya, teva te ariyavinaya.
Ariyoti va sappurisoti va ariyadhammoti va sappurisadhammoti va ariyavinayoti
va sappurisavinayoti va esese eke ekatthe same samabhage tajjate
tanneva"ti.
     Rupam attato samanupassatiti idhekacco rupam attato samanupassati, "yam rupam,
so aham. Yo aham, tam rupan"ti rupanca attananca advayam samanupassati.
Seyyathapi nama telappadipassa jhayato "ya acci, so vanno. Yo vanno,
sa acci"ti accinca vannanca advayam samanupassati. Evameva idhekacco rupam
attato samanupassatiti evam rupam "atta"ti ditthipassanaya passati. Rupavantam va
attananti arupam "atta"ti gahetva chayavantam rukkham viya tam rupavantam
samanupassati. Attani va rupanti arupameva "atta"ti gahetva pupphasmim gandham
viya attani rupam samanupassati. Rupasmim va attananti arupameva "atta"ti
gahetva karandake manim viya attanam rupasmim samanupassati. Vedanadisupi
eseva nayo.
     Tattha "rupam attato samanupassati"ti suddharupameva "atta"ti kathitam.
"rupavantam va attanam, attani va rupam, rupasmim va attanam. Vedanam attato
.pe. Sannam. Sankhare. Vinnanam attato samanupassati"ti imesu sattasu
thanesu arupam "atta"ti kathitam. "vedanavantam va attanam, attani va vedanam,
vedanaya va attanan"ti evam catusu khandhesu tinnam tinnam vasena dvadasasu
thanesu ruparupamissako atta kathito. Tattha "rupam attato samanupassati. Vedanam.
Sannam. Sankhare. Vinnanam attato samanupassati"ti imesu pancasu thanesu
ucchedaditthi kathita, avasesesu sassataditthi. Evamettha pannarasa bhavaditthiyo,
panca vibhavaditthiyo honti. Ta sabbapi maggavarana, na saggavarana,
pathamamaggavajjhati veditabba.
     [1008] Tattha 1- satthari kankhatiti satthu sarire va gune va ubhayattha
va kankhati. Sarire kankhamano "dvattimsavaralakkhanapatimanditam nama sariram atthi
nu kho natthi"ti kankhati. Gune kankhamano "atitanagatapaccuppannajananasamattham
sabbannutananam atthi nu kho natthi"ti kankhati. Ubhayattha kankhamano
"asityanubyanjanabyamappabhanuranjitaya sariranipphattiya 2- samannagato
sabbaneyyajananasamattham sabbannutananam pativijjhitva thito lokanayako 3- buddho nama
atthi nu kho natthi"ti kankhati. Ayam hissa attabhave gune va kankhanato ubhayattha
kankhati nama. Vicikicchatiti arammanam nicchetum asakkonto kicchati kilamati.
Nadhimuccatiti tattheva adhimokkham na labhati. Na sampasidatiti cittam anavilam katva
pasiditum na sakkoti, gunesu na pasidati.
     Dhamme kankhatitiadisu pana "kilese pajahanta cattaro ariyamagga
patipassaddhakilesani cattari samannaphalani maggaphalanam arammanapaccayabhutam
amatamahanibbanam nama atthi nu kho natthi"ti kankhantopi "ayam dhammo
niyyaniko nu kho aniyyaniko"ti kankhantopi dhamme kankhati nama. "cattaro
maggatthika 4- cattaro phalatthikati idam samgharatanam atthi nu kho natthi"ti kankhantopi
"ayam samgho supatipanno nu kho duppatipanno"ti kankhantopi "etasmim samgharatane
dinnassa vipakaphalam atthi nu kho natthi"ti kankhantopi samghe kankhati nama.
"tisso pana sikkha atthi nu kho natthi"ti kankhantopi "tisso sikkha
sikkhitapaccayena anisamso atthi nu kho natthi"ti kankhantopi sikkhaya kankhati nama.
     Pubbanto vuccati atitani khandhadhatayatanani, aparanto anagatani.
Tattha atitesu khandhadisu "atita 5- nu kho na nu kho"ti kankhanto pubbante
kankhati nama. Anagatesu "anagata nu kho na nu kho"ti kankhanto aparante
kankhati nama. Ubhayattha kankhanto pubbantaparante kankhati nama. "dvadasapadikam
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati      2 Ma. sariranibbattiya        3 cha.Ma. lokatarako
@4 cha.Ma. maggatthaka             5 cha.Ma. atitani
Paccayavattam atthi nu kho natthi"ti kankhanto idappaccayatapaticcasamuppannesu
dhammesu kankhati nama. Tatrayam vacanattho. Imesam jaramaranadinam paccaya idappaccaya.
Idappaccayanam bhavo idappaccayata. Idappaccayaeva va idappaccayata.
Jatiadinam etam adhivacanam. Jatiadisu tam tam paticca agamma samuppanna 1-
paticcasamuppanna. Idam vuttam hoti:- idappaccayataya ca paticcasamuppannesu ca
dhammesu kankhatiti.
     [1009] Silenati gosiladina. Vatenati govatadina. Silabbatenati
tadubhayena. Suddhiti kilesasuddhi, paramatthasuddhibhutam va nibbanameva. Tadekatthati
idha pahanekattham dhuram. Imissa ca paliya ditthikileso vicikicchakilesoti
dveyeva agata. Lobho doso moho mano thinam uddhaccam ahirikam anottappanti
ime attha anagata, aharitva pana dipetabba. Ettha hi ditthivicikicchasu
pahiyamanasu apayagamaniyo lobho doso moho mano thinam uddhaccam ahirikam
anottappanti sabbepime pahanekattha hutva pahiyanti, sahajekattham pana
aharitva dipetabbam. Sotapattimaggena hi cattari ditthisahagatani vicikicchasaha-
gatancati panca cittani pahiyanti. Tattha dvisu asankharikaditthicittesu
pahiyantesu tehi sahajata 2- lobho doso moho uddhaccam ahirikam anottappanti
ime kilesa sahajekatthavasena pahiyanti, sesaditthikileso ca vicikicchakileso ca
pahanekatthavasena pahiyanti. Ditthisampayuttasasankharikacittesupi pahiyantesu tehi
sahajata lobho doso moho thinam uddhaccam ahirikam anottappanti ime kilesa
sahajekatthavasena pahiyanti, sesaditthikileso ca vicikicchakileso ca pahanekatthavasena
pahiyanti. Evam pahanekatthasmimyeva sahajekattham labbhatiti idam sahajekattham aharitva
dipayimsu.
@Footnote: 1 cha.Ma. samuppannati      2 cha.Ma. sahajato. evamuparipi
     Tamsampayuttoti tehi tadekatthehi atthahi kilesehi sampayutto, vinibbhogam
va katva tena lobhena tena dosenati evam ekekena sampayuttata
dipetabba. Tattha lobhe gahite "moho mano thinam uddhaccam ahirikam
anottappan"ti ayam sankharakkhandho 1- kilesagano lobhasampayutto nama hoti. 2-
Dose gahite "moho thinam uddhaccam ahirikam anottappan"ti ayam kilesagano
dosasampayutto nama. Mohe gahite "lobho doso mano thinam uddhaccam ahirikam
anottappan"ti ayam kilesagano mohasampayutto nama. Mane gahite tena
sahuppanno "lobho doso moho thinam uddhaccam ahirikam anottappan"ti ayam
kilesagano manasampayutto nama. Imina upayena tena thinena, tena uddhaccena,
tena ahirikena, tena anottappena sampayuttoti 3- yojana katabba.
Tamsamutthananti tena lobhena .pe. Tena anottappena samutthitanti attho.
     Ime dhamma dassanena pahatabbati ettha dassanam nama sotapattimaggo,
tena pahatabbati attho. Kasma pana sotapattimaggo dassanam nama jatoti?
pathamam nibbanadassanato. Nanu gotrabhu pathamataram passatiti? no na passati.
Disva kattabbakiccam pana na karoti, sannojananam appahanato. Tasma passatiti
na vattabbo. Yattha katthaci rajanam disvapi pannakaram datva kiccanipphattiya
aditthattapi "rajanam na passami"ti vadanto cettha janapadapuriso nidassanam.
     [1011] Avaseso lobhoti dassanena pahinavaseso lobho. Dosamohesupi
eseva nayo. Dassanena hi apayagamaniyava pahina, tehi pana annam 4- dassetum
idam vuttam. Tadekatthati tehi paliyam agatehi tihi kilesehi sampayogatopi
pahanatopi ekattha panca kilesa.
     [1012] Neva dassanena na bhavanayati idam sannojanadinam viya tehi
maggehi appahatabbatam sandhaya vuttam. Yam pana "sotapattimaggananena
@Footnote: 1 cha. sankharakkhandhe                2 cha.Ma. ayam patho na dissati
@3 cha.Ma. sampayutto tamsampayuttoti       4 cha.Ma. anne
Abhisankharavinnanassa nirodhena satta bhave thapetva anamatagge samsaravatte ye
uppajjeyyum namanca rupanca, etthete nirujjhanti"tiadina 1- nayena kusaladinam
pahanam anunnatam, tam tesam magganam abhavitatta ye uppajjeyyum, te
upanissayapaccayanam kilesanam pahinatta pahinati imam pariyayam sandhaya vuttanti
veditabbam.
     [1013] Dassanenapahatabbahetukattike "ime dhamma dassanena
pahatabbahetuka"ti nitthapetva puna "tini sannojanani"tiadi pahatabbe dassetva
tadekatthabhavena hetu ceva sahetuke ca dassetum vuttam. Tattha kincapi dassanena
pahatabbesu hetusu lobhasahagato moho lobhena sahetuko hoti, dosasahagato
moho dosena, lobhadosa ca mohenati pahatabbahetukapade te 2- sangaham
gacchanti, vicikicchasahagato pana moho annassa sampayuttahetuno abhavena
hetuyeva, na sahetukoti tassa pahanam dassetum puna "ime dhamma dassanena
pahatabbahetu"ti vuttam.
     [1018] Dutiyapade uddhaccasahagatassa mohassa pahanam dassetum "ime
dhamma bhavanaya pahatabbahetu"ti vuttam, so hi attana sampayuttadhamme
sahetuke katva pitthivattako jato. Vicikicchasahagato viya annassa
sampayuttahetuno abhava pahatabbahetukapadam na bhajati. Tatiyapade avasesa kusalakusalati 3-
puna akusalaggahanam vicikicchauddhaccasahagatanam mohanam sangahattham katam. Te hi
sampayuttahetuno abhava pahatabbahetuka nama na honti.
     [1029] Parittarammanattike arabbhati arammanam katva. Sayam hi
paritta va hontu mahaggata va, paritte dhamme arammanam katva uppanna
parittarammana. Mahaggate arammanam katva uppanna mahaggatarammana.
Appamane arammanam katva uppanna appamanarammana. Te pana parittapi
honti mahaggatapi appamanapi.
@Footnote: 1 khu.cula. 30/89/22 (sya)      2 cha.Ma. pahatabbahetukapadepete
@3 cha.Ma. avasesa akusalati
     [1035] Micchattattike anantarikaniti anantarayena phaladayakani,
matughatakakammadinam etam adhivacanam. Tesu hi ekasmimpi kamme kate tam
patibahitva annam kammam attano vipakassa okasam katum na sakkoti.
Sineruppamanepi hi suvannathupe katva cakkavalamattam va ratanamayam pakaram
viharam katva 1- tam puretva nisinnassa buddhappamukhassa bhikkhusamghassa 2- yavajivam
cattaro paccaye dadatopi tam kammam etesam kammanam vipakam patibahitum na
sakkotieva. Ya ca micchaditthi nitayati ahetukavadaakiriyavadanatthikavadesu
annataRa. Tam hi gahetva thitam puggalam buddhasatampi buddhasahassampi bodhetum
na sakkoti.
     [1038] Maggarammanattike ariyamaggam arabbhati lokuttaramaggam arammanam
katva, te pana parittapi honti mahaggatapi.
     [1039] Maggahetukaniddese pathamanayena paccayatthena hetuna
maggasampayuttakanam khandhanam sahetukabhavo dassito. Dutiyanayena maggabhutena
sammaditthisankhatena hetuna sesamagganganam 3- sahetukabhavo dassito. Tatiyanayena
maggena 4- uppannahetuhi sammaditthiya sahetukabhavo dassitoti veditabbo.
     [1040] Adhipatim karitvati arammanadhipatim katva. Te ca kho parittadhammava
honti. Ariyasavakanam hi attano maggam garum katva paccavekkhanakale
5- arammanadhipatim katva labbhati. 5- Cetopariyananena pana ariyasavako parassa
maggam paccavekkhamano garum karontopi attana 6- patividdhamaggam 7- viya garum na
karoti. Yamakapatihariyam karontam tathagatam disva tassa maggam garum karoti na
karotiti? karoti, na pana attano maggam viya. Araha na kinci katva 8- dhammam
garum karoti thapetva maggaphalanibbananti etthapi ayamevattho. Vimamsadhipateyyanti
@Footnote: 1 cha.Ma. karetva   2 cha.Ma. samghassa                    3 Ma. sesamagganam
@4 cha.Ma. magge      5-5 cha.Ma. arammanadhipati labbhati       6 Ma. attano
@7 Ma. patiladdhamaggam    8 cha.Ma. ayam patho na dissati
Idam sahajatadhipatim dassetum vuttam. Chandam hi jetthakam katva maggam bhaventassa
chando adhipati nama hoti, na maggo. Sesadhammapi chandadhipatino nama
honti, na maggadhipatino. Cittepi eseva nayo. Vimamsam pana jetthakam katva
maggam bhaventassa vimamsadhipati ceva hoti maggo cati, sesadhammapi maggadhipatino
nama honti. Viriyepi eseva nayo.
     [1041] Uppannattikaniddese jatati nibbatta, patiladdhattabhava.
Bhutatiadini tesamyeva vevacanani. Jatieva hi bhavuppattiya bhuta. 1- Paccayanam
samyoge jatatta sanjata. Nibbattilakkhanam pattatta nibbatta. Upasaggavasena
pana padam vaddhetva abhinibbattati vutta. Pakatibhutati 2- patubhuta. Pubbantato
uddham pannati uppanna. Upasaggavasena 3- padam vaddhetva samuppannati vutta.
Nibbattattheneva uddham thitati utthita. Paccayasamyoge utthitati samutthita.
Puna upapannati vacane karanam hettha vuttanayeneva veditabbam. Uppannamsena
sangahitati uppannakotthasena gananam gata. Rupa vedana sanna sankhara
vinnananti idam nesam sabhavadassanam. Dutiyapadaniddeso vuttapatisedhanayena
veditabbo. Tatiyapadaniddeso uttanatthova.
     Ayam pana tiko dvinnam addhanam vasena puretva dassito. Laddhokasassa hi
kammassa vipako duvidho khanappatto appatto ca. Tattha khanappatto uppanno nama,
appatto cittanantare va uppajjatu kappasatasahassatikkame va, dhuvapaccayatthena
natthi nama na hoti, uppadino dhamma nama jata. 4- Yatha hi "titthate pahaya 5-
potthapada arupi atta sannamayo, atha imassa purisassa annava 6- sanna
uppajjanti, annava 6- sanna nirujjhanti"ti 7- ettha aruppe kamavacarasanna
pavattikale kincapi mulabhavangasanna niruddha, kamavacarasannaya pana niruddhakale
avassam sa uppajjissatiti arupasankhato atta natthiti sankhyam agantva titthateva
@Footnote: 1 cha.Ma. jataeva hi bhavappattiya bhuta       2 ka. pakata bhutati
@3 cha.Ma. upasaggena         4 cha. jato     5 cha.Ma. titthateva sayam
@6 cha.Ma. anna ca          7 di.Si. 9/417/182
Namati jato, evameva laddhokasassa kammassa vipako duvidho .pe. Dhuvapaccayatthena
natthi nama na hoti, uppadino dhamma nama jata.
     Yadi pana ayuhitam kusalakusalakammam sabbam vipakam dadeyya, annassa
okasova na bhaveyya. Tam pana duvidham hoti dhuvavipakam adhuvavipakanca. Tattha
panca anantariyakammani, attha samapattiyo, cattaro ariyamaggati etam dhuvavipakam
nama, tam pana khanappattampi atthi appattampi. Tattha khanappattam uppannam nama,
appattam anuppannam nama, tassa vipako cittanantare va uppajjatu
kappasatasahassatikkame va, 1- dhuvapaccayatthena anuppannam nama na hoti,
uppadino dhammayeva nama jata. 2- Metteyyabodhisattassa maggo anuppanno
nama, phalam uppadino dhammayeva nama jata.
     [1044] Atitattikaniddese atitati khanattayam atikkanta. Niruddhati
nirodhappatta. Vigatati vibhavam gata, vigacchita va. Viparinatati pakativijahanena
viparinamagata. Nirodhasankhatam attham gatati atthangata. Abbhatthangatati upasaggena
padam vaddhitam. Uppajjitva vigatati nibbattitva vigacchita. Puna atitavacanena 3-
karanam hettha vuttameva. Parato anagatadisupi eseva nayo. Atitamsena sangahitati
atitakotthasena gananam gata. Katame teti? rupa 4- vedana sanna sankhara
vinnanam. Purato 5- anagatadisupi eseva nayo.
     [1047] Atitarammanattikaniddese atite dhamme arabbhatiadisu
parittamahaggatava dhamma veditabba. Te hi atitadini arabbha uppajjanti.
     [1050] Ajjattattikaniddese tesam tesanti padadvayena sabbasatte
pariyadiyyati. Ajjhattam paccattanti ubhayam niyakajjhattadhivacanam. Niyakati 6-
attano 7- jata. Patipuggalikati patiekassa patiekassa 8- puggalassa santaka.
@Footnote: 1 cha.Ma. kappasahassatikkame va    2 cha.Ma. dhamma nama jatam     3 cha.Ma. atitavacane
@4 cha.Ma. rupam                  5 cha.Ma. parato             6 cha.Ma. niyatati
@7 cha. attani                  8 cha.Ma. patiyekkassa patiyekkassa
Upadinnati sariratthaka. Te hi kammanibbatta va hontu ma va,
adinnagahitaparamatthavasena pana idha "upadinna"ti vutta.
     [1051] Parasattananti attanam thapetva avasesasattanam. Parapuggalananti
tasseva vevacanam. Sesam hettha vuttasadisameva. Tadubhayanti tam ubhayam.
     [1053] Ajjhattarammanattikassa pathamapade parittamahaggata dhamma
veditabba. Dutiye appamanapi. Tatiye parittamahaggatava. Appamana pana
kalena bahiddha, kalena ajjhattam arammanam na karonti. Anidassanattikaniddeso 1-
uttanoyevati.



             The Pali Atthakatha in Roman Book 53 page 403-420. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=10016&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=10016&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=663              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=5746              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=5204              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=5204              Contents of The Tipitaka Volume 34 http://84000.org/tipitaka/read/?index_34

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]