ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 53 : PALI ROMAN Sangani.A. (atthasalini)

     [1162] Nivaranagocchakassa thinamiddhaniddese cittassa akalyatati 3-
cittassa gilanabhavo. Gilano hi akalyakoti vuccati. Vinayepi vuttam "naham
bhante akallako"ti. 4- Akammannatati cittassa gelannasankhatova akammannatakaro.
Oliyanati oliyanakaro. Iriyapathikacittam hi iriyapatham santharetum asakkontam
rukkhe vagguli viya khile laggitapaniyavarako viya 5- ca oliyati, tassa tam akaram
sandhaya "oliyana"ti vuttam. Dutiyapadam upasaggavasena vaddhitam. Linanti avippharikataya
patikutitam. Itare dve akarabhavaniddesa. Thinanti sappipindo viya avippharikataya
ghanabhavena thinam. 6- Thiyanati akaraniddeso. Thiyitabhavo thiyitattam, avippharavaseneva
thaddhatati attho.
@Footnote: 1 cha.Ma. cutipatisandhivasena    2 cha.Ma. eva                 3 cha.Ma. akallatati
@4 vinaYu. 1/151/84       5 cha.Ma. laggitaphanitavarako viya    6 cha.Ma. thitam
     [1163] Kayassati khandhattayasankhatassa namakayassa. Akalyata
akammannatati hettha vuttanayameva. Megho viya akasam kayam onayhatiti
onaho. Sabbato bhagena onaho pariyonaho. Abbhantare samorundhatiti
antosamorodho. Yatha hi nagare rundhitva gahite manussa bahi nikkhamitum na
labhanti, evampi middhena samoruddha dhamma vippharavasena nikkhamitum na labhanti.
Tasma "antosamorodho"ti vuttam. Medhatiti middham. Akammannabhavena vihimsatiti
attho. Supanti tenati soppam. Akkhidaladinam pacalabhavam karotiti pacalayika.
Supana supitattanti akarabhavaniddeso. 1- Yam pana tesam purato soppapadam, tassa
puna vacane karanam vuttameva. Idam vuccati thinamiddhanivarananti idam thinanca middhanca
ekato katva avaranatthena thinamiddhanivarananti vuccati. Yam yebhuyyena
sekkhaputhujjananam  niddaya pubbabhagaaparabhagesu uppajjati, tam arahattamaggena
samucchijjati. Khinasavanam pana karajakayassa dubbalabhavena bhavangotaranam hoti,
tasmim asammisse vattamane te supanti. Sa nesam nidda nama hoti. Tenaha
bhagava "abhijanami kho panaham aggivessana gimhanam pacchime mase catugunam
sanghatim pannapetva dakkhinena passena sato sampajano niddam okkamita"ti. 2-
Evarupo panayam karajakayassa dubbalabhavo na maggavajjho, upadinnakepi
anupadinnakepi labbhati. Upadinnakepi labbhamano yada khinasavo dighamaggam gato
hoti, annataram va pana kammam katva kilanto, evarupe kale labbhati.
Anupadinnakepi labbhamano pannapupphesu labbhati. Ekaccanam hi rukkhanam pannani
suriyatapena pasariyanti, rattim patikutanti. Padumapupphadini suriyatapena pupphanti,
rattim puna patikutanti. Idam pana middham akusalatta khinasavanam na hotiti.
     Tattha siya:- "na middham akusalam. Kasma? rupatta. Rupampi 3- abyakatam,
Idanca rupam. Tenevettha `kayassa akalyata akammannata'ti kayaggahanam katan"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma.....niddesa     2 Ma. mu. 12/387/345     3 cha.Ma. rupanhi
Yadi "kayassa"ti vuttamattenetam 1- rupam, kayapassaddhadayopi dhamma rupameva
bhaveyyum. "sukhanca kayena patisamvedeti. 2- Kayena ceva paramatthasaccam sacchikaroti"ti 3-
sukhapatisamvedena paramatthasaccasacchikarananipi rupakayeneva siyum. Tasma na
vattabbametam "rupam middhan"ti. Namakayo hi ettha kayo nama. Yadi namakayo,
atha kasma "soppam pacalayika"ti vuttam. Na hi namakayo supati, na ca
pacalayatiti? lingadini viya indriyassa tassa phalatta. Yatha hi "itthilingam
itthinimittam itthikuttam itthakappo"ti imani lingadini itthindriyassa
phalatta vuttani, evam imassapi namakayagelannasankhatassa middhassa phalatta
soppadini vuttani. Middhe hi sati tani hontiti phalupacarena middham arupampi
samanam "soppam pacalayika supana supitattan"ti vuttam.
     Akkhidaladinam pacalabhavam karotiti pacalayikati vacanatthenapi cayam attho
sadhitoyevati na rupam middham. Onahadihipi cassa arupabhavo dipitoyeva. Na hi
rupam namakayassa onaho pariyonaho antosamorodho hotiti. Nanu ca iminava
karanenetam rupam. Na hi arupam kassaci onaho, na pariyonaho, na
antosamorodho hotiti? yadi evam avaranampi na bhaveyya. Tasma yatha kamacchandadayo
arupadhamma avaranatthena nivarana, evam imassapi onahanatadiatthena
onahadita veditabba. Apica "panca nivarane pahaya cetaso upakkilese pannaya
dubbalikarane"ti 4- vacanatopetam arupam. Na hi rupam cittupakkileso, na pannaya
dubbalikaranam hotiti.
     Kasma na hoti. Nanu vuttam:-
          "santi bhikkhave eke samanabrahmana suram pivanti merayam.
      Suramerayapana appativirata. Ayam bhikkhave pathamo samanabrahmananam
      upakkileso"ti. 5-
@Footnote: 1 cha.Ma. vuttamattenevetam       2 abhi. 34/163/51, di.Si. 9/230/75
@3 pali. paramasaccam, Ma.Ma. 13/183/158, an. catukka. 21/113/132
@4 di.Ma. 10/146/75, sam.Ma. 19/233/96    5 an.catukka. 21/50/60
     Aparampi vuttam "../../bdpicture/cha khome gahapatiputta adinava suramerayamajjapamadatthananuyoge
sanditthika dhanahani, 1- kalahappavaddhani, roganam ayatanam, akittisanjanani,
hirikopinaniddamsani, 2- pannaya dubbalikaranitveva chattham padam bhavati"ti. 3-
Paccakkhatopi cetam siddhameva, yasma 4- majje udaragate cittam sankilissati, panna
dubbala hoti. Tasma majjam viya middhampi cittasankileso ceva pannaya
dubbalikarananca siyati? na paccayaniddesato. Yadi hi majjam sankileso bhaveyya, "so
ime panca nivarane pahaya cetaso upakkilese"ti 5- va, "evameva kho bhikkhave
pancime cittassa upakkilesa, yehi upakkilesehi upakkilittham cittam na ceva
mudu hoti, na ca kammaniyam, na ca pabhassaram, na ca pabhangu, na ca samma samadhiyati
asavanam khayaya. Katame panca? kamacchando bhikkhave cittassa upakkileso"ti 6-
va, "katame ca bhikkhave cittassa upakkilesa? abhijjhavisamalobho cittassa
upakkileso"ti 7- va evamadisu upakkilesaniddesesu niddesam agaccheyya. Yasma
pana tasmim pite kilesa 8- uppajjanti, ye cittasankilesa ceva pannaya ca
dubbalikarana honti, tasma tam tesam paccayatta paccayaniddesato evam vuttam.
Middham pana sayameva cittasankileso ceva pannaya dubbalikaranancati arupameva
middham.
     Kinci 9- bhiyyo:- sampayogavacanato. "thinamiddhanivaranam avijjanivaranena
nivarananceva nivaranasampayuttanca"ti 10- hi vuttam. Tasma sampayogavacanato
nayidam rupam. Na hi rupam sampayuttasankhyam labhatiti. Athapi siya "yathalabhavasenetam
vuttam. Yatha hi `sippikasambukampi sakkharakathalampi macchagumbampi carantampi
titthantampi'ti 11- evam ekato katva yathalabhavasena vuttam,
sakkharakathalam hi titthatiyeva na carati, itaradvayam titthatipi caratipi.
Evam idhapi middham nivaranameva, na sampayuttam. Thinam nivaranampi
@Footnote: 1 cha.Ma. dhanajani         2 cha.Ma. kopinanidamsani      3 di. pa. 11/248/158
@4 cha.Ma. yatha           5 Ma. mu. 12/297/259   6 sam. Ma. 19/214/83
@7 Ma. mu. 12/71/48     8 cha.Ma. upakkilesa      9 cha.Ma. kinca
@10 abhi. 34/1176/273   11 di.Si. 9/249/84, Ma.mu. 12/433/380 (thokam visadisam)
Sampaytam piti sabbam ekato katva yathalabhavasena nivarananceva nivaranasampayuttancati
vuttam. Middham pana yatha sakkharakathalam titthateva, na carati. Evam nivaranameva, na
sampayuttam. Tasma rupameva middhan"ti. Na rupabhavasiddhito. Sakkharakathalanhi na
caratiti vinapi suttena siddham. Tasma tattha yathalabhavasenattho hotu, middham pana
rupanti asiddhametam. Na sakka tassa imina suttena rupabhavo sadhetunti middhassa
rupabhavasiddhito na idam yathalabhavasena vuttanti arupameva middham.
     Kinci 1- bhiyyo:- "cattatta"tiadivacanato. Vibhangasmim hi "vigatathinamiddhoti
tassa thinamiddhassa cattatta vantatta muttatta pahinatta patinissatthatta. Tena
vuccati vigatathinamiddho"ti 2- ca "idam cittam imamha thinamiddha sodheti visodheti
parisodheti moceti vimoceti parimoceti. Tena vuccati thinamiddha cittam parisodheti
ca"ti 3- evam "cattatta"tiadi vuttam, na ca rupam evam vuccati. Tasma hi 4-
arupameva middhanti. Na cittajassasambhavavacanato. Tividham hi middham cittajam utujam
aharajanca. Tasma yam tattha cittajam, tassa vibhange jhanacittehi asambhavo vutto. Na
arupabhavo sadhitoti rupameva middhanti. Na rupabhavasiddhitova. Middhassa hi rupabhave
siddhe sakka etam laddhum. Tattha cittajassa asambhavo vuttoti, 5- soeva ca na
sijjhatiti arupameva middham.
     Kinci bhiyyo:- pahanavacanato. Bhagavata hi "../../bdpicture/cha bhikkhave dhamme pahaya bhabbo pathamam
jhanam upasampajja viharitum. Katame cha? kamacchandam, byapadam, thinamiddham, uddhaccam,
kukkuccam, vicikiccham. Kamesu kho panassa adinavo sampajannaya suditthoyeva 6-
hoti"ti 7- ca "ime panca nivarane pahaya balavatiya pannaya attattham va parattham
va nassati"tiadisu 8- ca middhassapi pahanam vuttam, na ca rupam pahatabbam.
Yathaha "rupakkhandho abhinneyyo parinneyyo na pahatabbo na bhavetabbo na
@Footnote: 1 cha.Ma. kinca. evamuparipi     2  abhi. 35/547/306    3 abhi. 35/551/307
@4 cha.Ma. tasmapi            5 cha.Ma. vutto          6 cha.Ma. sammapannaya sudittho
@7 an.chakka. 22/344/478 (sya)                   8 an.pancaka. 22/51/72 (sya)
Sacchikatabbo"ti. 1- Imassapi pahanavacanatopi arupameva middham? na rupassapi
pahanavacanato. "rupam bhikkhave na tumhakam tam pajahatha"ti 2- ettha hi rupassapi
pahanam vuttameva. Tasma akaranametanti? na annatha vuttatta. Tasmim hi sutte
"yo bhikkhave rupe chandaragavinayo, tam tattha pahanan"ti 3- evam chandaragappahanavasena
rupassa pahanam vuttam, na yatha cha dhamme pahaya panca nivarane pahayati,
evam pahatabbameva vuttanti annatha vuttatta na rupam middhanti. 4- Tasma
yanetani "so ime panca nivarane pahaya cetaso upakkilese"tiadini 5-
suttani vuttani, etehi ceva annehi ca suttehi arupameva middhanti veditabbam.
Tatha hi:-
             "pancime bhikkhave avarana nivarana cetaso ajjharulha 6-
        pannaya dubbalikarana. Katame panca? kamacchando bhikkhave .p.
        Thinamiddham bhikkhave avaranam nivaranam cetaso ajjharulham pannaya
        dubbalikaranan"ti 7- ca, "thinamiddhanivaranam bhikkhave andhakaranam acakkhukaranam
        annanakaranam pannanirodhikam vighatapakkhikam anibbanasamvattanikan"ti 8-
        ca, "evameva kho brahmana yasmim samaye thinamiddhapariyutthitena cetasa
        viharati thinamiddhaparetena"ti 9- ca, "ayoniso bhikkhave manasikaroto
        anuppanno ceva kamacchando. Uppajjati .pe. Anuppannanceva
        thinamiddham uppajjati"ti 10- ca, "kevalohayam bhikkhave akusalarasi yadidam
        panca nivarana"ti 11- ca:-
     evamadini ca anekanetassa arupabhavajotakaneva suttani vuttani. Yasma
cetam arupam, tasma aruppepi uppajjati. Vuttanhetam mahapakaranapatthane "nivaranam
dhammam paticca nivarano dhammo uppajjati na purejatapaccaya"ti 12- etassa vibhange
"aruppe kamacchandanivaranam paticca thinamiddhauddhaccaavijjanivaranan"ti 12- sabbam
vittharetabbam. Tasma sannitthanamettha gantabbam "arupameva middhan"ti.
@Footnote: 1 abhi. 35/1031/520    2 Ma.mu. 12/247/208, sam.kha. 17/34/28  3 sam.kha. 17/26/23
@4 cha.Ma. middham           5 Ma.mu. 12/297/259     6 cha.Ma. ajjharuha
@7 sam.Ma. 19/220/86     8 sam.Ma. 19/221/87      9 sam.Ma. 19/236/108
@10 sam.Ma. 19/216/84    11 sam.Ma. 19/371/127    12 abhi. 42/8/286
     [1166] Kukkuccaniddese akappiye kappiyasannitatiadini mulato
kukkuccadassanattham vuttani. Evamsannitaya hi kate vitikkame nitthite
vatthujjhacare puna sanjatasatinopi "dutthum maya katan"ti evam anutappamanassa
pacchanutapavasenetam uppajjati. Tena nam mulato dassetum "akappiye
kappiyasannita"tiadi vuttam. Tattha akappiyabhojanam kappiyasanni hutva paribhunjati,
akappiyamamsam kappiyamamsasanni hutva acchamamsam "sukaramamsan"ti dipimamsam va
"migamamsan"ti khadati. Kale vitivatte kalasannaya, pavaretva
appavaritasannaya, pattasmim raje patite patiggahitasannaya
bhunjati. Evam akappiye kappiyasannaya vitikkamam karoti nama. Sukaramamsanca
acchamamsasannaya khadamano kale ca vikalasannaya bhunjamano kappiye
akappiyasannitaya vitikkamam karoti nama. Anavajjam pana kincideva vajjasannitaya
vajjanca anavajjasannitaya karonto anavajje vajjasannitaya 1- vajje ca
anavajjasannitaya vitikkamam karoti nama. Yasma panetam "akatam vata me kalyanam, akatam
kusalam, akatam bhiruttanam, katam papam, katam luddham, katam kibbisan"ti evam anavajje
vajjasannitayapi kate vitikkame uppajjati. Tasmassa annampi vatthum anujananto
"yam evarupan"tiadimaha.
     Tattha kukkuccapadam vuttatthameva. Kukkuccayanakaro kukkuccayana.
Kukkuccena ayitassa 2- bhavo kukkuccayitattam. Cetaso vippatisaroti ettha
katakatassa savajjanavajjassa va abhimukhagamanam vippatisaro nama. Yasma pana so katam va
papam akatam na karoti, akatam va kalyanam katam na karoti, tasma virupo kucchito va
patisaroti vippatisaro. So pana cetaso, na sattassati napanattham "cetaso
vippatisaro"ti vuttam. Ayamassa sabhavaniddeso. Uppajjamanam pana kukkuccam
araggamiva kamsapattam manam vilikhamanameva uppajjati, tasma "manovilekho"ti vuttam.
Ayamassa kiccaniddeso. Yam pana vinaye "athakho ayasma sariputto bhagavata
patikkhittam anuvasitva anuvasitva avasathapindam paribhunjitunti kukkuccayanto
na patiggahesi"ti 3- kukkuccam agatam,
@Footnote: 1 cha.Ma. vajjasannaya    2 cha.Ma. ayitassa     3 vinaYu. 2/204/214
Na tam nivaranam. Na hi arahato "dutthum maya idam katan"ti evam anutapo atthi.
Nivaranapatirupakam panetam "kappati na kappati"ti vimamsanasankhatam vinayakukkuccam nama.
     [1176] "katame dhamma nivarana ceva nivaranasampayutta ca"ti padassa
niddese yasma thinamiddham annamannam na vijahati, tasma "thinamiddhanivaranam
avijjanivaranena nivarananceva nivaranasampayuttanca"ti abhinditva vuttam. Yasma
pana uddhacce satipi kukkuccassabhava kukkuccena vinapi uddhaccam uppajjati,
tasma tam bhinditva vuttam. Yanca yena sampayogam na gacchati, tam na yojitanti
veditabbam.
     Ime pana nivarane kilesapatipatiyapi aharitum vattati maggapatipatiyapi.
Kilesapatipatiya kamacchandabyapada anagamimaggena pahiyanti. Thinamiddhuddhaccani
arahattamaggena, kukkuccavicikiccha sotapattimaggena, avijja arahattamaggena.
Maggapatipatiya sotapattimaggena kukkuccavicikiccha pahiyanti, anagamimaggena
kamacchandabyapada, arahattamaggena thinamiddhuddhaccavijjati.



             The Pali Atthakatha in Roman Book 53 page 435-442. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=10827&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=10827&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=748              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=6572              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=5931              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=5931              Contents of The Tipitaka Volume 34 http://84000.org/tipitaka/read/?index_34

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]