ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 53 : PALI ROMAN Sangani.A. (atthasalini)

                        Suttantikadukanikkhepakatha
     [1303] Suttantikadukesu matikakathayam atthato vivecitatta, yani ca
nesam niddesapadani, tesampi hettha vuttanayeneva suvinneyyatta yebhuyyena
uttanatthanieva. Idam panettha visesamattam:- vijjupamaduke tava cakkhuma kira
@Footnote: 1 cha.Ma. veditabbam
Puriso meghandhakare rattim maggam patipajji, tassa andhakarataya maggo na
pannayi, vijju niccharitva andhakaram viddhamsesi, athassa andhakaravigama maggo
pakato ahosi. So dutiyampi gamanam abhinihari, dutiyampi andhakaro otthari,
maggo na pannayi, vijju niccharitva tam viddhamsesi, vigate andhakare maggo
pakato ahosi. Tatiyampi gamanam abhinihari, andhakaro otthari, maggo na
pannayi, vijju niccharitva andhakaram viddhamsesi.
     Tattha cakkhumato purisassa andhakare maggapatipajjanam viya ariyasavakassa
sotapattimaggatthaya vipassanarambho, andhakare maggassa apannayanakalo viya
saccacchadakatamam, vijjuya niccharitva andhakarassa viddhamsitakalo viya
sotapattimaggobhasena uppajjitva saccacchadakatamassa vinoditakalo, vigate andhakare
maggassa pakatakalo viya sotapattimaggassa catunnam saccanam pakatakalo, maggassa
pakatam pana maggasamangipuggalassa pakatameva. Dutiyagamanabhiniharo viya
sakadagamimaggatthaya vipassanarambho, andhakare maggassa apannayanakalo viya
saccacchadakatamam, dutiyam vijjuya niccharitva andhakarassa viddhamsitakalo viya
sakadagamimaggobhasena uppajjitva saccacchadakatamassa vinoditakalo, vigate andhakare
maggassa pakatakalo viya sakadagamimaggassa catunnam saccanam pakatakalo, maggassa
pakatam pana maggasamangipuggalassa pakatameva. Tatiyagamanabhiniharo viya
anagamimaggatthaya vipassanarambho, andhakare maggassa apannayanakalo viya
saccacchadakatamam, tatiyam vijjuya niccharitva andhakarassa viddhamsitakalo viya
anagamimaggobhasena uppajjitva saccacchadakatamassa vinoditakalo, vigate andhakare
maggassa pakatakalo viya anagamimaggassa catunnam saccanam pakatakalo, maggassa pakatam
pana maggasamangipuggalassa pakatameva.
     Vajirassa pana pasano va mani va abhijjo 1- nama natthi. Yattha patati,
tam vinividdhameva hoti. Vajiram khepentam asesetva khepeti. Vajirena gatamaggo
nama puna pakatiko na hoti. Evameva arahattamaggassa avajjhakileso nama natthi,
sabbakilese vinivijjhati, vajiram viya arahattamaggopi kilese khepento asesetva
khepeti. Vajirena gatamaggassa puna pakatikattabhavo viya arahattamaggena
pahinakilesanam puna paccudavattanam nama natthiti.
     [1307] Baladukaniddese balesu ahirikanottappani pakatani mulani ca
sesanam baladhammanam. Ahirikopi 2- anottappi ca na kinci akusalam na karoti namati
etani dve pathamamyeva visum vuttani. Sukkapakkhepi ayameva nayo, tatha kanhaduke.
     [1311] Tapaniyadukaniddese katatta ca akatatta ca tapanam veditabbam.
Kayaduccaritadini hi katatta tapanti, kayasucaritadini akatatta. Tatha hi puggalo
"katam me kayaduccaritan"ti tappati, "akatam me kayasucaritan"ti tappati. "katam me
vaciduccaritan"ti tappati .pe. "akatam me manosucaritan"ti tappati. 3- Atapaniyepi
eseva nayo. Kalyanakari hi puggalo "katam me kayasucaritan"ti na tappati,
"akatam me kayaduccaritan"ti na tappati, "katam me vacisucaritan"ti na tappati
.pe. "akatam me manoduccaritan"ti na tappatiti. 3-
     [1313] Adhivacanadukaniddese ya tesam tesam dhammananti sabbadhammasangahanam.
Sankhayatiti sankha, sankathiyatiti attho. Kinti sankathiyati? "ahan"ti "maman"ti
"paro"ti "parassa"ti  "satto"ti "bhavo"ti "poso"ti "puggalo"ti "naro"ti
"manavo"ti  "tisso"ti "datto"ti "manco pitham bhisi bimbohanam viharo
parivenam dvaram vatapanan"ti, evam anekehi akarehi sankathiyatiti sankha,
samma nayatiti 4- samanna. Kinti samannayati? "ahan"ti "maman"ti .pe.
"dvaram vatapanan"ti samma nayatiti samanna. Pannapiyatiti pannatti.
Vohariyatiti voharo. Kinti vohariyati? "ahan"ti "maman"ti .pe. "dvaram
Vatapanan"ti vohariyatiti voharo.
@Footnote: 1 cha.Ma. abhejjo              2 cha.Ma. ahiriko hi
@3 an. ekaka. 20/4/50        4 cha.Ma. samannayatiti
     Namanti catubbidham namam samannanamam gunanamam kittimanamam opapatikanamanti.
Tattha pathamakappikesu mahajanena sammannitva thapitatta "mahasammato"ti
ranno namam samannanamam nama. Yam sandhaya vuttam "mahajanasammatoti kho vasettha
`mahasammato'tveva pathamaakkharam upadaya nibbattan"ti 1- "dhammakathiko pamsukuliko
vinayadharo tepitako saddho pasanno"ti evarupam gunato agatanamam gunanamam
nama. "bhagava araham sammasambuddho"tiadinipi tathagatassa anekani namasatani
gunanamaneva. Tena vuttam:-
             "asankheyyani namani     sagunena mahesino
              gunena namamuddheyyam      api namasahassato"ti.
     Yam pana jatassa kumarakassa namaggahanadivase dakkhineyyanam sakkaram
katva samipe thita nataka kappetva pakappetva "ayam asuko nama"ti namam
karonti, idam kittimanamam nama. Ya pana purimapannatti aparapannattiyam 2-
patati, purimavoharo pacchimavohare patati. Seyyathidam? purimakappepi cando
candoyeva nama, etarahipi candoyeva. Atite suriyo, samuddo, pathavi, pabbato
pabbatoyeva nama. Etarahipi pabbatoyevati. Idam opapatikanamam nama. Idam
catubbidhampi namam ettha ekanamameva 3- hoti.
     Namakammanti namakaranam. Namadheyyanti namatthapanam. Niruttiti namanirutti.
Byanjananti namabyanjanam. Yasma panetam attham byanjayati, 4- tasma evam vuttam.
Abhilapoti namabhilapova. Sabbeva dhamma adhivacanapathati adhivacanassa
nopathadhamma nama 5- natthi. Ekadhammo sabbadhammesu nipatati, sabbadhamma ekadhammasmim
nipatanti. Katham? ayam hi namapannatti ekadhammo, so sabbesu catubhumikadhammesu
nipatatiti. 6- Sattopi sankharopi namato muttako nama natthi.
@Footnote: 1 di. pa. 12/131/80       2 cha.Ma. pacchimapannattiyam
@3 cha.Ma. namameva            4 cha.Ma. byanjeti
@5 cha.Ma. nopathadhammo nama      6 cha.Ma. nipatati
     Atavipabbatadisu 1- rukkhopi janapadanam bharo. Te hi "ayam kim rukkho
nama"ti puttha "khadiro pana so"ti 2- attana jananakam namam kathenti. Yassa
namam na jananti, tampi "anamako nama"ti vadanti, tampi tassa namadheyyameva
hutva titthati. Samudde macchakacchapadisupi eseva nayo. Itare dve duka imina
samanatthaeva.
     [1316] Namarupaduke namakaranatthena ca namanatthena ca namanatthena ca
namam. Tattha cattaro khandha tava namakaranatthena namam. Yatha hi mahajanasammatatta
tassa 3- "mahasammato"ti namam ahosi, yatha va matapitaro "ayam tisso
nama hotu, pusso 4- nama hotu"ti evam puttassa kittimanamam karonti, yatha
va "dhammakathiko vinayadharo"ti gunato namam agacchati, na evam vedanadinam.
Vedanadayo hi mahapathaviadayo viya attano namam karontava uppajjanti,
tesu uppannesu tesam namam uppannameva hoti. Na hi vedanam uppannam "tvam
vedana nama hohi"ti koci bhanati, na ca tassa namaggahanakiccam atthi. Yatha
pathaviya uppannaya "tvam pathavi nama hohi"ti namaggahanakiccam natthi.
Cakkavalasinerucandimasuriyanakkhattesu uppannesu "tvam cakkavalam nama hohi,
tvam sineru nama, 5- tvam nakkhattam nama hohi"ti namaggahanakiccam natthi, namam
uppannameva hoti, opapatikapannattiyam nipatati. Evam vedanaya uppannaya
"tvam vedana nama hohi"ti namaggahanakiccam natthi, taya uppannaya "vedana"ti
namam uppannameva hoti, opapatikapannattiyam nipatati. Sannadisupi eseva
nayo. Atitepi hi vedana vedanayeva. Sanna. SankhaRa. Vinnanam vinnanameva.
Anagatepi, paccuppannepi. Nibbanam pana sadapi nibbanamevati namakaranatthena namam.
@Footnote: 1 Si. pathavipabbatadisu      2 cha.Ma. khadiro palasoti      3 cha.Ma. mahasammatassa
@4 cha.Ma. phusso          5 cha.Ma. ayam patho na dissati
     Namanatthenati 1- cettha cattaro khandha namam. Te hi arammanabhimukha
namanti. Namanatthena sabbampi namam, cattaro hi khandha arammane annamannam
namenti, nibbanam arammanadhipatipaccayataya attani anavajjadhamme nameti.
     [1318] Avijjabhavatanha vattamulasamudacaradassanattham gahita.
     [1320] Bhavissati atta ca loko cati khandhapancakam "atta ca loko
ca"ti gahetva "tam bhavissati"ti gahanakarena nivittha sassataditthi. Dutiya
"na bhavissati"ti akarena nivittha ucchedaditthi.
     [1326] Pubbantam arabbhati atitakotthasam arammanam karitva, imina
brahmajale agata attharasa pubbantanuditthiyo gahita. Aparantam arabbhati
anagatakotthasam arammanam karitva, imina tattheva agata catucattalisa
aparantanuditthiyo gahita.
     [1332] Dovacassataniddese sahadhammike vuccamaneti sahadhammikam nama
yam bhagavata pannattam sikkhapadam, tasmim vatthum dassetva apattim aropetva
"idam nama tvam apattim apanno, ingha desehi vutthahi patikarohi"ti vuccamane.
Dovacassayantiadisu evam codiyamanassa paticodanaya va appadakkhinagahitaya
va dubbacassa kammam dovacassayam. Tadeva "dovacassan"tipi vuccati. Tassa bhavo
dovacassiyam. Itaram tasseva vevacanam. Vippatikulagahitati vilomagahita.
Vilomagahanasankhatena vipaccanikena satam assati vipaccanikasato, padhanikagahanam 2-
gahetva ekapadeneva tam nissaddamakasinti sukham patilabhantassetam adhivacanam,
tassa bhavo vipaccanikasatata. Ovadam anadiyanavasena anadarassa bhavo anadariyam.
Itaram tasseva vevacanam. Anadiyanakaro va anadarata. Garuvasam avasanavasena
uppanno agaravabhavo agaravata. Sajetthakavasam avasanavasena uppanno
appatissavabhavo appatissavata. Ayam vuccatiti ayam evarupa dovacassata nama
@Footnote: 1 cha.Ma. namanatthenapi            2 cha.Ma. patanikagahanam
Vuccati, atthato panesa tenakarena pavatta cattaro khandha, sankharakkhandhoyeva
vati. Papamittatadisupi eseva nayo. Dovacassatapapamittatadayo hi visum
cetasikadhamma nama natthi.
     [1333] Natthi etesam saddhati assaddha, buddhadini vatthuni na saddahantiti
attho. Dussilati silassa dutthu nama 1- natthi, nissilati attho. Appassutati
sutavirahita. 2- Pancamacchariyani etesam atthiti maccharino. Duppannati nippanna.
Sevanakavasena sevana. Balavasevana nisevana. Sabbato bhagena sevana samsevana.
Upasaggavasena va padam vaddhitam, tihipi sevanava kathita. Bhajanati upasankamana.
Sambhajanati sabbato bhagena bhajana. Upasaggavasena va padam vaddhitam. Bhattiti
dalhabhatti. Sambhattiti sabbato bhagena bhatti. Upasaggavasena va padam vaddhitam,
dvihipi dalhabhattieva  kathita. Tamsampavankatati tesu puggalesu kayena ceva
cittena ca sampavankabhavo, tanninnata tapponata tappabbharatati attho.
     [1334] Sovacassatadukaniddesopi vuttapatipakkhanayena veditabbo.
     [1336] Pancapi apattikkhandhati matikaniddesena parajikam samghadisesam
pacittiyam patidesaniyam dukkatanti ima panca apattiyo. Sattapi apattikkhandhati
vinayaniddesena parajikam samghadisesam thullaccayam pacittiyam patidesaniyam dukkatam
dubbhasitanti ima satta apattiyo. Tattha saha vatthuna tasam apattinam
paricchedajananakapanna apattikusalata nama. Saha kammavacaya
apattivutthanaparicchedajananakapanna pana apattivutthanakusalata nama.
     [1338] Samapajjitabbato samapatti, saha parikammena
appanaparicchedajananakapanna pana samapattikusalata nama. Cande va suriye va
nakkhatte va ettakam thanam gate vutthahissamiti avirajjhitva tasmimyeva samaye
vutthanakapannaya atthitaya samapattivutthanakusalata nama.
@Footnote: 1 cha.Ma. dunnamam                  2 cha.Ma. sutarahita
     [1340] Attharasannam dhatunam uggahanamanasikarasavanadharanaparicchedajananakapanna
dhatukusalata nama. Tasamyeva uggahanamanasikarajananakapanna manasikarakusalata nama.
     [1342] Dvadasannam ayatananam uggahanamanasikarasavanadharanaparicchedajananakapanna
ayatanakusalata nama. Tisupi va etasu kusalatasu uggaho
manasikaro savanam sammasanam pativedho paccavekkhanati sabbam vattati. Tattha
savanauggahapaccavekkhana lokiya, pativedho lokuttaro, sammasanamanasikara
lokiyalokuttaramissaka. "avijjapaccaya sankhara"tiadini paticcasamuppadavibhange
avibhavissanti. Imina pana paccayena idam hotiti jananakapanna
paticcasamuppadakusalata nama.
     [1344] Thanatthanadukaniddese 1- hetu paccayati ubhayampetam annamannavevacanam.
Cakkhuppasado hi rupam arammanam katva uppajjanakassa cakkhuvinnanassa
hetu ceva paccayo ca. Tatha sotappasadadayo sotavinnanadinam, ambabijadini ca
ambaphaladinam. Dutiyanaye ye ye dhammati visabhagapaccayadhammanam nidassanam. Yesam
yesanti visabhagapaccayasamuppannadhammanidassanam. Na hetu na paccayati cakkhuppasado
saddam arammanam katva uppajjanakassa sotavinnanassa na hetupaccayo. 2- Tatha
sotappasadadayo avasesavinnananam. 3- Ambadayo ca taladinam uppattiyati
evamattho veditabbo.
     [1346] Ajjavamaddavaniddese nicacittatati padamattameva viseso.
Tassattho manabhavena nicacittam assati nicacitto, nicacittassa bhavo nicacittata.
Sesam cittujukatacittamudutanam padabhajaniye agatameva.
     [1348] Khantiniddese khamanakavasena khanti. Khamanakaro khamanata.
Adhivasenti etaya, attano upari aropetva vasenti na pativahanti na
paccanikataya titthantiti adhivasanata. Acandikassa bhavo acandikkam. Anasuropoti
@Footnote: 1 cha.Ma. thanatthanakusalatadukaniddese
@2 cha.Ma. na hetu na paccayo      3 cha.Ma. avasesavinnanadinam
Asuropo vuccati na sammaropitatta duruttavacanam, tappatipakkhato anasuropo,
suruttavacati attho. Evamettha phalupacarena karanam niddittham. Attamanata cittassati
somanassavasena cittassa sakamanata, attano cittassa bhavoyeva, na
byapannacittatati attho.
     [1349] Soraccaniddese kayiko avitikkamoti tividham kayasucaritam.
Vacasiko avitikkamoti catubbidham vacisucaritam. "kayikavacasiko"ti imina
kayavacidvarasamutthitam ajivatthamakam silam pariyadiyati. Idam vuccati soraccanti idam
papato sutthu oratatta soraccam nama vuccati. Sabbopi silasamvaroti idam yasma na
kevalam kayavacaheva anacaram acarati, manasapi acaratieva. Tasma manasikasilam
pariyadaya dassetum vuttam.
     [1350] Sakhalyaniddese andakati yatha sadose rukkhe andakani
utthahanti, evam sadosataya khumsanavambhanadivacanehi andaka jata. Kakkasati
putikakkasa, 1- yatha nama putirukkho kakkaso hoti paggharitacunno, evam kakkasa
hoti, sotam ghamsamana viya pavisati. Tena vuttam "kakkasa"ti. Parakatukati paresam
katuka amanapa dosajanani. Parabhisajjaniti kutilakantaka sakha viya cammesu
vijjhitva paresam abhisajjani, gantukamanampi gantum adatva lagganakari.
Kodhasamantati kodhassa asanna. Asamadhisamvattanikati appanasamadhissa va
upacarasamadhissa va asamvattanika. Iti sabbanevetani sadosavacaya vevacanani.
Tatharupim vacam pahayati idam pharusavacam appajahitva thitassa antarantare
pavattapi sanhavaca asanhavacaeva namati dipanattham vuttam.
     Nelati elam vuccati doso, nassa elanti nela, niddosati
attho. "nelango setapacchado"ti 2- ettha vuttasilam 3- viya. Kannasukhati
byanjanamadhurataya kannanam sukha, sucivijjhanam viya kansulam na janeti.
@Footnote: 1 cha. putika, sa      2 khu.u. 25/65/206, sam.sala. 18/558/359 (sya)
@3 cha.Ma. vuttanelam
Atthamadhurataya sarire kopam ajanetva pemam janetiti pemaniya. Hadayam gacchati
appatihannamana sukhena cittam pavisatiti hadayangama. Gunaparipunnataya pure
bhavati pori, pure samvaddhanari viya sukumaritipi 1- pori, purassa esatipi
pori, nagaravasinam kathati attho. Nagaravasino hi yuttakatha honti, pitumattam 2-
"pita"ti bhatumattam 3- "bhata"ti vadanti, evarupi katha bahuno janassa kanta
hotiti bahujanakanta. Bahujanakantabhaveneva 4- bahuno janassa manapa
cittavuddhikarati bahujanamanapa. Ya tatthati ya tasmim puggale. Sanhavacatati
matthavacata. Sakhilavacatati muduvacata. Apharusavacatati akakkhalavacata.
     [1351] Patisantharaniddese 5- amisapatisantharoti amisalabhena attana
saha paresam chiddam yatha pidahitam 6- hoti paticchannam, evam amisena patisantharanam.
Dhammapatisantharoti dhammassa appatilabhena attana saha paresam chiddam yatha
pidahitam hoti paticchannam, evam dhammena patisantharanam. Patisantharako hotiti
dveyeva hi lokasannivasassa chiddani, tesam patisantharako hoti. Amisapatisantharena
va dhammapatisantharena vati imina duvidhena patisantharena patisantharako
hoti, patisantharati nirantaram karoti.
     Tatrayam adito patthaya katha, patisantharakena hi bhikkhuna agantukam
agacchantam disvava paccuggantva pattacivaram gahetabbam, asanam databbam,
talavantena vijitabbam, pada dhovitva telena 7- makkhetabba, sappiphanite sati
bhesajjam databbam, paniyena pucchitabbo, avaso patijaggitabbo. Evam
ekadesena amisapatisantharo kato nama hoti.
     Sayam pana navakatarepi attano upatthanam anagateyeva tassa santikam
gantva nisiditva avisaye panham apucchitva tassa visaye panho pucchitabbo,
"tumhe katarabhanaka"ti apucchitva "tumhakam acariyupajjhaya kataram gantham
@Footnote: 1 cha.Ma. sukumaratipi      2 cha.Ma. pitimattam        3 cha.Ma. bhatimattam
@4 cha.Ma. kantabhaveneva    5 Ma. patisandharaniddese  6 cha.Ma. pihitam. evamuparipi
@7 cha.Ma. ayam patho na dissati
Valanjenti"ti pucchitva pahonakatthane panho pucchitabbo. Sace kathetum sakkoti,
iccetam kusalam. No ce sakkoti, sayam kathetva databbam. Evam ekadesena
dhammapatisantharo kato nama hoti.
     Sace attano santike vasati, tam adaya nibaddham pindaya caritabbam.
Sace gantukamo hoti, punadivase gamanasabhavena 1- tam adaya ekasmim game
pindaya caritva uyyojetabbo. Sace annasmim disabhage bhikkhu nimantita
honti, tam bhikkhum icchamanam adaya gantabbam, "na mayham esa disa sabhaga"ti
gantum anicchante sesabhikkhu pesetva tam adaya pindaya caritabbam, attana
laddhamisam tassa databbam. Evam amisapatisantharo kato nama hoti.
     Patisantharakena 2- pana attana laddham kassa databbanti? agantukassa
Tava databbam. Sace gilano va avassiko va atthi, tesampi databbam,
acariyupajjhayanam databbam, bhandagahakassa databbam, saraniyadhammapurakena pana
satavarampi sahassavarampi agatagatanam 3- therasanato patthaya databbam,
patisantharakena pana yena yena na laddham, tassa tassa databbam. Bahigamam nikkhamitva
jinnakam 4- va anatham va bhikkhum va bhikkhunim va disva tesampi databbam.
     Tatridam vatthu:- corehi kira guttasalagame pahate tamkhanamyeva eka
nirodhato vutthita khinasavattheri daharabhikkhuniya bhandakam gahapetva mahajanena
saddhim maggam patipajjitva thitamajjhantike 5- nakulanagaragamadvaram patva rukkhamule
nisidi, tasmim samaye kalavallimandapavasi mahanagatthero nakulanagaragame
pindaya caritva nikkhamanto therim disva bhattena apucchi. Sa "patto me
natthi"ti aha. Thero "iminava bhunjatha"ti saha pattena adasi. Theri bhattakiccam
katva pattam dhovitva therassa datva aha "ajja tava bhikkhacarena kilamissatha,
@Footnote: 1 cha.Ma. gamanasabhagena    2 cha.Ma. amisapatisantharakena    3 Ma. abhatabhatam, Si. abhatabhatena
@4 Ma. jinnam            5 cha.Ma. thitamajjhanhike
Ito patthaya pana vo bhikkhacaraparittaso nama na bhavissati tata"ti. Tato
patthaya therassa onakahapanagghanako pindapato nama na uppannapubbo.
Ayam amisapatisantharo nama.
     Imam patisantharam katva bhikkhuna sangahapakkhe thatva tassa bhikkhuno
kammatthanam kathetabbam, dhammo vacetabbo, kukkuccam vinodetabbam, uppannakiccam
karaniyam katabbam, abbhanavutthanamanattaparivasa databba, pabbajjaraho
pabbajetabbo, upasampadaraho upasampadetabbo. Bhikkhuniyapi attano santike
upasampadam akankhamanaya kammavacam katum vattati. Ayam dhammapatisantharo nama.
     Imehi dvihi patisantharehi patisantharako bhikkhu anuppannam labham uppadeti,
uppannam thavaram karoti, sahasikatthane 1- attano jivitam rakkhati, coranagaranno
pattaggahanahattheneva aggam gahetva patteneva bhattam akiranto thero viya.
Aladdhalabhuppadane pana ito palayitva paratiram gatena mahanagaranna
ekassa therassa santike sangaham labhitva puna agantva rajje patitthitena
setambangane 2- yavajivam pavattitam mahabhesajjadanavatthu kathetabbam.
Uppannalabhathavarakarane dighabhanakaabhayattherassa hatthato patisantharam labhitva
cetiyapabbate corehi bhandakassa aviluttabhavavatthu kathetabbam.
     [1352] Indriyesu aguttadvarataniddese cakkhuna rupam disvati
karanavasena "cakkhu"ti laddhavoharena rupadassanasamatthena cakkhuvinnanena
rupam disva. Porana panahu "cakkhu rupam na passati, acittakatta.
Cittam na passati, acakkhukatta. Dvararammanasanghattanena pana pasadavatthukena
cittena passati, idisi panesa `dhanuna vijjhati'tiadisu 3- viya sasambharakatha
nama hoti. Tasma cakkhuvinnanena rupam disvati ayamevettha attho"ti.
Nimittaggahiti itthipurisanimittam va subhanimittadikam va kilesavatthubhutam
nimittam chandaragavasena ganhati, ditthamatteyeva na santhati. Anubyanjanaggahiti
kilesanam
@Footnote: 1 cha. sabhayatthane, Ma. sasankatthane
@2 Si. senambangane        3 cha.Ma. vijjatiti....
Anubyanjanato pakatabhavakaranato 1- "anubyanjanan"ti laddhavoharam
hatthapadasitahasitakathitaalokitavilokitadibhedam akaram ganhati.
     Yatvadhikaranamenantiadimhi yamkarana yassa cakkhundriyasamvarassa hetu etam
puggalam satikavatena cakkhundriyam asamvutam apihitacakkhudvaram hutva viharantam ete
abhijjhadayo dhamma anvassaveyyum anubandheyyum 2- ajjhotthareyyum. Tassa samvaraya na
patipajjatiti tassa cakkhundriyassa satikavatena pidahanatthaya na patipajjati,
evambhutoyeva ca "na rakkhati cakkhundriyam, na cakkhundriye samvaram apajjati"ti
vuccati.
     Tattha kincapi cakkhundriye samvaro va asamvaro va natthi, na hi cakkhuppasadam
nissaya sati va mutthassaccam va uppajjati. Apica yada ruparammanam cakkhussa
apatham agacchati, tada bhavange dvikkhattum uppajjitva niruddhe kiriyamanodhatu
avajjanakiccam sadhayamana uppajjitva nirujjhati, tato cakkhuvinnanam dassanakiccam,
tato vipakamanodhatu sampaticchannakiccam, tato vipakahetukamanovinnanadhatu
santiranakiccam, tato kiriyahetukamanovinnanadhatu votthavanakiccam 3- sadhayamana
uppajjitva nirujjhati, tadanantaram javanam javati. Tatrapi neva bhavangasamaye, na
avajjanadinam annatarasamaye samvaro va asamvaro va atthi, javanakkhane pana dussilyam va
mutthassaccam va annanam va akkhanti va kosajjam va uppajjati, asamvaro hoti.
     Evam honto pana so cakkhundriye asamvaroti vuccati. Kasma? yasma
Tasmim amsavare sati dvarampi aguttam hoti bhavangampi avajjanadini vithicittanipi.
Yatha kim? yatha nagare catusu dvaresu asamvutesu kincapi antogharadvarakotthakagabbhadayo
Susamvuta, tathapi antonagare sabbam bhandam arakkhitam agopitameva hoti.
Nagaradvarena hi pavisitva cora yadicchanti, tam 4- kareyyum. Evameva javane
dussilyadisu uppannesu tasmim asamvare sati dvarampi aguttam hoti, bhavangampi
avajjanadinipi vithicittaniti.
@Footnote: 1 Ma. pakatibhavakaranato       2 Si. anuppabandheyyum      3 cha.Ma. votthabbanakiccam
@4 cha.Ma. yadicchakam
     Sotena saddam sutvatiadisupi eseva nayo. Ya imesanti etam 1- samvaram
anapajjantassa imesam channam indriyanam ya agutti ya agopana yo anarakkho
yo asamvaro, athakanam apidahananti attho.
     [1353] Bhojane amattannutaniddese idhekaccoti imasmim sattaloke
ekacco. Appatisankhati patisankhanapannaya ajanitva anupadharetva. Ayonisoti
anupayena. Aharanti asitapitadiajjhoharaniyam. Aharetiti paribhunjati ajjhoharati
davayatiadi anupayadassanattham vuttam. Anupayena hi aharam 2- aharento
davatthaya madatthaya mandanatthaya vibhusanatthaya va ahareti, no idamatthitam paticca.
Ya tattha asantutthitati ya tasmim ayoniso aharaparibhoge asantussana
asantutthibhavo. Amattannutati amattannubhavo, pamanasankhataya mattaya ajananam.
Ayam vuccatiti ayam apaccavekkhitaparibhogavasena pavatta bhojane amattannuta
nama vuccati.
     [1354] Indriyesu guttadvarataniddese cakkhunatiadi vuttanayeneva
veditabbam. Na nimittaggahi hotiti chandaragavasena vuttappakaram nimittam na ganhati.
Evam sesapadanipi vuttapatipakkhanayeneva veditabbani. Yatha ca hettha "javane
dussilyadisu uppannesu tasmim asamvare sati dvarampi aguttam hoti, bhavangampi
avajjanadinipi vithicittani"ti vuttam, evamidha tasmim siladisu uppannesu
dvarampi guttam hoti, bhavangampi avajjanadinipi vithicittani. Yatha kim? yatha
nagaradvaresu samvutesu kincapi antogharadayo asamvuta honti, tathapi antonagare
sabbam bhandam surakkhitam sugopitameva hoti, nagaradvaresu hi pidahitesu 3- coranam
paveso natthi, evameva javane siladisu uppannesu dvarampi guttam hoti, bhavangampi
avajjanadinipi vithicittani. Tasma javanakkhane uppajjamanopi cakkhundriye
samvaroti vutto. Sotena saddam sutvatiadisupi eseva nayo.
@Footnote: 1 cha.Ma. evam      2 cha.Ma. ayam saddo na dissati      3 cha.Ma. pihitesu
     [1355] Bhojane mattannutaniddese patisankha yoniso aharam aharetiti
patisankhanapannaya janitva upayena aharam paribhunjati. Idani tam upayam
dassetum "neva davaya"tiadi vuttam.
     Tattha *- neva davayati davatthaya na ahareti. Tattha natalanghakadayo
davatthaya aharenti nama. Yam hi bhojanam bhuttassa naccagitakabyasilokasankhato 1-
davo atirekatarena patibhati, tam bhojanam adhammena visamena pariyesitva te
aharenti. Ayam pana bhikkhu evam na ahareti.
     Na madayati manamadapurisamadanam vaddhanatthaya na ahareti. Tattha
rajarajamahamatta madatthaya aharenti nama. Te hi attano manamadapurisamadanam
vaddhanatthaya pindarasabhojanapanitabhojanani 2- bhunjanti. Ayam pana bhikkhu evam na
ahareti.
     Na mandanayati sariramandanatthaya na ahareti. Tattha rupupajiviniyo
matugama antepurikadayo ca sappiphanitam nama pivanti. Te hi siniddham
mudumandabhojanam aharenti "evam no angasandhi 3- susanthita bhavissati, sarire
chavivanno pasanno bhavissati"ti. Ayam pana bhikkhu evam na ahareti.
     Na vibhusanayati sarire mamsavibhusanatthaya na ahareti. Tattha nivuddhamallamutthita-
mallacetakadayo 4- susiniddhehi macchamamsadihi sariram 5- pinenti "evanno mamsam
ussadam bhavissati paharasahanatthaya"ti. Ayam pana bhikkhu evam sarire mamsavibhusanatthaya
na ahareti.
     Yavadevati aharaharane payojanassa paricchedaniyamadassanam. Imassa kayassa
thitiyati imassa catumahabhutikakarajakayassa thapanatthaya ahareti, idamassa
aharaharane payojananti attho. Yapanayati jivitindriyayapanatthaya ahareti.
@Footnote: * visuddhi. 1/39 silaniddesa            1 cha.Ma. naccagitakabYu....
@2 cha.Ma. pindarasabhojanadini panitabhojanani   3 Si.,Ma. angulatthi, cha. angalatthi
@4 cha.Ma. nibbuddhamallamutthikamalladayo      5 cha.Ma. sariramamsam
Vihimsuparatiyati vihimsa nama abhuttapaccaya uppajjanakakhudda 1- tassa uparatiya
vupasamatthaya ahareti. Brahmacariyanuggahayati brahmacariyam nama tisso sikkha
sakalam sasanam tassa anugganhanatthaya ahareti.
     Ititi upayanidassanam, imina upayenati attho. Purananca vedanam
patihankhamiti puranavedana nama abhuttapaccaya uppajjanakavedana, tam
patihanissamiti 2- ahareti. Navanca vedanam na uppadessamiti navavedana nama
abhuttapaccayena 3- uppajjanakavedana, tam na uppadessamiti ahareti. Athava
navavedana nama bhuttapaccayena uppajjanakavedana, 4- tassa anuppannaya
anuppajjanatthameva ahareti. Yatra ca me bhavissatiti yapana ca me bhavissati.
Anavajjata cati ettha atthi savajjam, atthi anavajjam. Tattha adhammikapariyesana
adhammikapatiggahanam adhammena paribhogoti idam savajjam nama. Dhammena pariyesitva
dhammena patiggahetva paccavekkhitva paribhunjanam idam anavajjam nama. Ekacco
anavajjeyeva 5- savajjam karoti, "laddham me"ti katva pamanatikkantam bhunjati,
tam tam 6- jirapetum asakkonto uddhamvirecanaadhovirecanadihi kilamati, sakalavihare
bhikkhu tassa sarirapatijagganabhesajjapariyesanadisu ussukkam apajjanti, "kim idan"ti
vutte "asukassa nama udaram uddhumatan"tiadini vadanti, "esa niccakalampi
evam pakatikoyeva, attano kucchippamanam nama na janati"ti nindanti garahanti.
Ayam anavajjeyeva savajjam karoti nama. Evam akatva "anavajjata ca bhavissati"ti
ahareti.
     Phasuviharo cati etthapi atthi phasuviharo, atthi na phasuviharo.
Tattha *- aharahatthako alamsatako tatthavattako kakamasako bhuttavamitakoti imesam
pancannam brahmananam bhojanam na phasuviharo nama. Etesu hi aharahatthako
nama bahum bhunjitva attano dhammataya utthatum asakkonto "ahara hatthan"ti
vadati. Alamsatako nama abbhuddhumatakucchitaya 7- utthitopi satakam nivasetum na
@Footnote: 1 cha.....khuda           2 Ma. pativinodessamiti       3 cha.Ma. atibhuttappaccayena
@4 cha.Ma. ppajjanakavedana    5 Si.,Ma. anavajjamyeva        6 cha.Ma. tam
@* visuddhi 1/40 silaniddesa   7 cha.Ma. accuddhumatakucchitaya
Sakkoti. Tatthavattako nama utthatum asakkonato tattheva parivattati. Kakamasako
nama yatha kakehi amasitum sakka hoti, evam yava mukhadvara ahareti.
Bhuttavamitako nama mukhena santharetum 1- asakkonto tattheva vamati. Evam akatva
"phasuviharo ca me bhavissati"ti ahareti. Phasuviharo nama catuhi pancahi
alopehi onudarata. 2- Ettakam hi bhunjitva paniyam pivato cattaro iriyapatha
sukhena pavattanti. Tasma dhammasenapati evamaha:-
            "cattaro panca alope     abhutva udakam pive
             alam phasuviharaya          pahitattassa bhikkhuno"ti. 3-
     Imasmim pana thane angani samodhanetabbani. "neva davaya"ti hi
ekam angam, "na madaya"ti ekam, "na mandanaya"ti ekam, "na vibhusanaya"ti
ekam, "yavadeva imassa kayassa thitiya yapanaya"ti ekam, "vihimsuparatiya
brahmacariyanuggahaya"ti ekam, "iti purananca vedanam patihankhami, navanca
vedanam na uppadessami"ti ekam, "yatra ca me bhavissati"ti ekam angam,
"anavajjata ca phasuviharo ca"ti ayamettha bhojananisamso. Mahasivatthero panaha
"hettha cattari angani patikkhepo nama, upari pana attha angani
samodhanetabbani"ti. Tattha "yavadeva imassa kayassa thitiya"ti ekam angam.
"yapanaya"ti ekam, "vihimsuparatiya"ti ekam, "brahmacariyanuggahaya"ti ekam, "iti
purananca vedanam patihankhami"ti ekam, "navanca vedanam na uppadessami"ti
ekam, "yatra ca me bhavissati"ti ekam, "anavajjata ca"ti ekam, phasuviharo
pana bhojananisamsoti. Evam atthangasamannagatam aharam aharento bhojane
mattannu nama hoti. Ayam vuccatiti ayam pariyesanapatiggahanaparibhogesu
yuttappamanajananavasena pavatto paccavekkhitaparibhogo bhojane mattannuta nama vuccati.
     [1356] Mutthassaccaniddese asatiti sativirahita cattaro khandha. Ananussati
appatissatiti upasaggavasena padam vaddhitam. Asaranatati asaranakaro. Adharanatati
@Footnote: 1 cha.Ma. sandharetum      2 cha.Ma. unudarata      3 khu. thera. 26/983/395
Dharetum asamatthata. Taya hi samannagato puggalo adharapatto 1- nidhanakkhamo
na hoti. Udake alavukataham viya arammane pilapatiti 2- pilapanata. Pamussanatati 3-
natthamutthassatita, taya hi samannagato puggalo nikkhittabhatto viya kako
nikkhittamamso viya ca singalo hoti.
     [1361] Bhavanabalaniddese kusalanam dhammananti bodhipakkhiyadhammanam.
Asevanati adito sevana. Bhavanati vaddhana. Bahulikammanti punappunam karanam.
     [1368] Silavipattiniddeso soraccaniddesapatipakkhato 4- veditabbo.
Ditthivipattiniddeso ca ditthisampadaniddesapatipakkhato, ditthisampadaniddeso ca
ditthupadananiddesapatipakkhato. Silavisuddhiniddeso kincapi silasampadaniddesena
samano, tattha pana visuddhisampapakapatimokkhasamvarasilam kathitam, idha visuddhippattam
silam. Sati ca sampajannanca, patisankhanabalanca bhavanabalanca, samatho ca vipassana ca,
samathanimittanca paggahanimittanca paggaho ca avikkhepo ca, silasampada ca
ditthisampada cati imehi pana chahi dukehi catubhumikapi lokiyalokuttaradhammava
kathita.
     [1373] Ditthivisuddhiniddese kammassakatanananti "idam kammam sakam, idam
no sakan"ti jananapanna. Tattha attana va katam hotu parena va, sabbampi
akusalam kammam no sakam. Kasma? atthabhanjanato anatthajananato ca. Kusalakammam
pana anatthabhanjanato atthajananato ca sakam nama. Tattha yatha nama sadhano
sabhogo puriso addhanamaggam patipajjitva antaramagge gamanigamadisu nakkhatte
sanghutthe "aham agantuko, kinnu kho nissaya nakkhattam kileyyan"ti acintetva
yatha yatha icchati, tena tena niharena nakkhattam kilanto sukhena kantaram
atikkamati. Evameva imasmim kammassakatanane thatva ime satta bahum
vattagamikammam ayuhitva sukhena sukham anubhavanta arahattam patta gananapatham vitivatta.
@Footnote: 1 cha.Ma. adhanappatto, Si. adharanappatto      2 cha.Ma. pilavatiti
@3 cha. sammusanatati        4 cha.Ma. silasampadaniddesa....
Saccanulomikanananti catunnam saccanam anulomam vipassanananam. Maggasamangissa
nanam phalasamangissa nananti maggananaphalanananiyeva.
     [1374] "ditthivisuddhi kho pana"ti padassa niddese "ya panna
pajanana"tiadihi padehi hettha vuttani kammassakatananadineva cattari
nanani vibhattani.
     [1375] "yatha ditthissa ca padhanan"ti padassa niddese "yo cetasiko
viriyarambho"tiadihi padehi niddittham viriyam pannagatikameva. Pannaya 1-
lokiyatthane lokiyam, lokuttaratthane lokuttaranti veditabbam.
     [1376] Samvegadukaniddese jatibhayanti jatim bhayato disva thitananam.
Jaramaranabhayadisupi eseva nayo.
     [1377] Anuppannanam papakanantiadihi jatiadini bhayato disva
jatijarabyadhimaranehi muncitukamassa 2- upayapadhanam kathitam. Padabhajaniyassa pana
attho vibhangatthakathayam avibhavissati.
      [1378] Asantutthata 3- ca kusalesu dhammesuti padaniddese bhiyyokamyatati
visesakamata. Idhekacco hi aditova pakkhikabhattam va salakabhattam va uposathikam
va patipadikam va deti, so tena asantuttho hutva puna dhuvabhattam 5- samghabhattam
vassavasikam deti, avasam kareti, cattaropi paccaye deti, tatrapi asantuttho
hutva saranani ganhati. Panca silani samadiyati, tatrapi asantuttho hutva
pabbajati, pabbajitva ekam nikayam dve nikayeti tepitakam buddhavacanam ganhati, attha
samapattiyo bhaveti, vipassanam vaddhetva arahattam ganhati, arahattappattito
patthaya mahasantuttho nama hoti. Evam yava arahatta visesakamata bhiyyokamyata nama.
@Footnote: 1 cha.Ma. pannaya hi          2 cha.Ma. muccitukamassa
@3 cha.Ma. asantutthita         4 cha.Ma. dhurabhattam
     [1379] "appativanita ca padhanasmin"ti padaniddese yasma
pantasenasanesu adhikusalanam dhammanam bhavanaya ukkanthamano padhanam pativaseti
nama, anukkanthamano no pativaseti nama. Tasma tam nayam dassetum "ya
kusalanam dhammanan"tiadi vuttam. Tattha sakkaccakiriyatati kusalanam karane
sakkaccakarita. Sataccakiriyatati satatameva karanam. Atthitakiriyatati khandam akatva
atthapetva karanam. Anolinavuttitati alinajivita, 1- alinappavattita va.
Anikkhittachandatati kusalachandassa anikkhipanam. Anikkhittadhuratati kusalakarane
viriyadhurassa anikkhipanam.
     [1380] Pubbenivasanussatinanam vijjati ettha pubbenivasoti
pubbenivutthakkhandha ca khandhapatibaddha ca. 2- Pubbenivasassa anussati
pubbenivasanussati, taya sampayuttam nanam pubbenivasanussatinanam. Tayidam
pubbenivutthakkhandhapaticchadakatamam vijjhatiti vijja. Tam tamam vijjhitva te khandhe
vidite pakate karotiti viditakaranatthenapi vijja.
     Cutupapate nananti cutiyanca upapate ca nanam. Idampi sattanam
cutipatisandhipaticchadakatamam vijjhatiti vijja, tam tamam vijjhitva sattanam
cutipatisandhiyo vidita pakata karotiti viditakaranatthenapi vijja. Asavanam
khaye nananti sabbakilesanam khayasamaye nanam. Tayidam catusaccacchadakatamam vijjhatiti
vijja. Tam tamam vijjhitva cattari saccani viditani pakatani karotiti
viditakaranatthenapi vijja.
     [1381] Cittassa ca adhimutti nibbanancati ettha arammane
adhimuccanatthena paccanikadhammehi ca sutthu muttatthena attha samapattiyo cittassa
adhimutti nama. Itaram pana natthi ettha tanhasankhatam vanam, niggatam va tasma
vanati nibbanam. Tattha attha samapattiyo sayam vikkhambhitakilesehi vimuttatta
vimuttiti vutta, nibbanam pana sabbakilesehi accantam vimuttatta vimuttiti
vuttam. 3-
@Footnote: 1 Si. alinajivitata    2 cha.Ma. khandhapatibaddhanca
@3 cha.Ma. ayam patho na dissati
     [1382] Maggasamangissa nananti cattari maggananani. Phalasamangissa
nananti cattari phalananani. Tattha pathamamaggananam panca kilese khepentam
nirodhentam vupasamentam patipassambhentam uppajjatiti khaye nanam nama jatam.
Dutiyamaggananam cattaro kilese, tatha tatiyamaggananam. Catutthamaggananam pana
attha kilese khepentam nirodhentam vupasamentam patipassambhentam uppajjatiti khaye
nanam nama jatam. Tam tam maggaphalananam pana tesam tesam kilesanam khinante
niruddhante vupasamante patipassambhante anuppadante appavattante uppannanti
anuppade nanam nama jatanti.
                     Atthasaliniya dhammasangahatthakathaya
                      nikkhepakandavannana nitthita.
                          ------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 53 page 445-465. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=11088&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=11088&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=836              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=7290              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=6550              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=6550              Contents of The Tipitaka Volume 34 http://84000.org/tipitaka/read/?index_34

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]