ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 53 : PALI ROMAN Sangani.A. (atthasalini)

                        4. Atthakathakandavannana
                         tikaatthuddharavannana
     [1384] Idani nikkhepakandanantaram thapitassa atthakathakandassa
vannanakkamo anuppatto. Kasma panetam atthakathakandam nama jatanti?
tepitakassa buddhavacanassa attham uddharitva thapitatta. Tisupi hi pitakesu dhammantaram
agatam atthakathakandeneva paricchinditva 1- vinicchitam suvinicchitam nama hoti.
Sakale abhidhammapitake nayamaggam mahapakarane panhuddharam gananacaram
asallakkhentenapi atthakathakandatoyeva samanetum vattati.
     Kuto pabhavam pana etanti? sariputtattherappabhavam. Sariputtatthero hi ekassa
Attano saddhiviharikassa nikkhepakande atthuddharam sallakkhetum asakkontassa
atthakathakandam kathetva adasi, idam pana mahaatthakathaya patipakkhipitva
vuttam:- abhidhammo nama na savakavisayo na savakagocaro, buddhavisayo esa
buddhagocaro, dhammasenapati pana saddhiviharikena pucchito tam adaya satthu santikam
gantva sammasambuddhassa kathesi. Sammasambuddho tassa bhikkhuno atthakathakandam
kathetva  adasi. Katham? bhagava hi "katame dhamma kusala"ti pucchi. "kusala
dhamma nama katame"ti sallakkhesiti attho, athassa tunhibhutassa nanu yam maya
"katame dhamma kusala, yasmim samaye kamavacaram kusalam cittam uppannam hoti"tiadina
nayena bhumibhedato kusalam dassitam, sabbampi tam "catusu bhumisu kusalam, ime dhamma
kusala"ti imina nayena kannikam kannikam ghatam ghatam gocchakam katva atthuddharavasena
kusaladidhamme dassento kathetva adasi.
     Tattha catusuti kamavacararupavacaraarupavacaraapariyapannasu. Kusalanti phassadibhedam
kusalam. Ime dhamma kusalati ime sabbepi tasu tasu bhumisu vutta phassadayo
dhamma kusala nama.
@Footnote: 1 Si. paricchijja
     [1385] Akusalanam pana bhumivasena bhedabhavato "dvadasa akusalacittuppada"ti
aha. Tattha uppajjatiti uppado, cittameva uppado cittuppado,
desanasisameva cetam, yatha pana "raja agato"ti vutte amaccadinampi agamanam
vuttameva hoti, evam "cittuppada"ti hi 1- vutte tehi sampayuttadhammapi
vuttava hontiti sabbattha cittuppadaggahanena sasampayuttadhammam cittam gahitanti
veditabbam. Ito paranca 2- "catusu bhumisu vipako"tiadinam sabbesampi
tikadukabhajaniyapadanam attho vedanattikadisu ca sukhadinam navattabbata hettha
vuttanayeneva paliattham 3- vimamsitvava veditabba, visesamattameva pana vakkhama.
     [1420] Tattha parittarammanattike tava sabbo kamavacarassa vipakoti
ettha dve pancavinnanani cakkhuppasadadayo nissaya niyameneva
itthanitthadibhede rupasaddagandharasaphotthabbadhamme arabbha pavattantiti
parittarammanani. Kusalakusalavipaka pana dve manodhatuyo hadayavatthum nissaya
cakkhuvinnanadinam anantara niyamato rupadineva arabbha pavattantiti parittarammana.
Kusalavipakahetukamanovinnanadhatu somanassasahagata pancadvare santiranavasena, chasu
dvaresu tadarammanavasenati niyamato rupadini cha parittarammananeva arabbha
pavattatiti parittarammana. Kusalakusalavipakahetukamanovinnanadhatudvayam pancadvare
santiranavasena, chasu dvaresu tadarammanavasena niyamato rupadini cha
parittarammananeva arabbha pavattati. Patisandhivasena pavattamanampi parittakammam va
kammanimittam va gatinimittam va arammanam karoti. Pavattiyam bhavangavasena,
pariyosane cutivasena pavattamanampi tadeva arammanam karotiti parittarammanam.
Attha pana sahetukavipakacittuppada ettha vuttanayeneva tadarammanavasena
patisandhibhavangacutivasena ca parittadhammeyeva arabbha pavattanti. Kiriyamanodhatu
pancadvare rupadini arabbha pavattati, somanassasahagata
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati     2 cha.Ma. param    3 cha.Ma. paliyattham
Ahetukakiriyamanovinnanadhatu chasu dvaresu paccuppanne, manodvare atitanagatepi
paritte rupadidhammeyeva arabbha khinasavanam pahatthakaram kurumana pavattatiti
parittarammana. Evamime pancavisati cittuppada ekanteneva parittarammanati
veditabba.
     [1421] Vinnanancayatananevasannanasannayatanadhamma attano attano
hetthimasamapattim arabbha pavattanato mahaggatarammanava. Maggaphaladhamma
nibbanarammanatta appamanarammana.
     Kusalato cattaro kiriyato cattaroti attha nanavippayuttacittuppada
sekkhaputhujjanakhinasavanam asakkaccadanapaccavekkhanadhammassavanadisu kamavacaradhamme
arabbha pavattanakale 1- parittarammana, atipagunanam pathamajjhanadinam
paccavekkhanakale mahaggatarammana, kasinanimittadipannattipaccavekkhanakale
navattabbarammana. Akusalato cattaro ditthigatasampayuttacittuppada pancapannasaya
kamavacaradhammanam "satto satto"ti paramasanaassadanabhinandanakale parittarammana,
tenevakarena sattavisati mahaggate dhamme arabbha pavattikale mahaggatarammana,
pannattidhamme arabbha pavattanakale siya navattabbarammana. Ditthivippayuttanam
teyeva dhamme arabbha kevalam assadanabhinandanavasena pavattiyam patighasampayuttanam
domanassavasena vicikicchaya sampayuttacittuppadassa anitthagatavasena 2-
uddhaccasahagatassa vikkhepavasena avupasamavasena ca pavattiyam parittamahaggatanavattabbarammanata
veditabba. Etesu pana ekadhammopi appamane arabbha pavattitum na sakkoti.
Tasma na appamanarammana.
     Kusalato cattaro, kiriyato cattaroti attha nanasampayuttacittuppada
sekkhaputhujjanakhinasavanam sakkaccadanapaccavekkhanadhammassavanadisu yathavuttappakare
dhamme arabbha pavattikale parittamahaggatanavattabbarammana honti, gotrabhukale pana 3-
lokuttaradhammapaccavekkhanakale ca nesam appamanarammanata veditabba.
@Footnote: 1 cha.Ma. pavattikale    2 cha. anitthangatavasena     3 cha.Ma. ayam saddo na dissati
     Yam panetam rupavacaracatutthajjhanam, tam sabbatthapadakacatuttham akasakasinacatuttham
alokakasinacatuttham brahmaviharacatuttham anapanacatuttham iddhividhacatuttham
dibbasotacatuttham cetopariyananacatuttham yathakammupagananacatuttham dibbacakkhunanacatuttham
pubbenivasananacatuttham anagatamsananacatutthanti kusalatopi kiriyatopi dvadasavidham hoti.
     Tattha sabbatthapadakacatuttham nama atthasu kasinesu catutthajjhanam, tam hi
vipassanayapi padakam hoti, abhinnanampi nirodhassapi vattassapi padakam
hotiyevati sabbatthapadakanti vuttam. Akasakasinaalokakasinacatutthani pana vipassanayapi
abhinnanampi vattassapi padakani honti, nirodhapadakaneva na honti.
Brahmaviharaanapanacatutthani vipassanaya ceva vattassa ca padakani honti,
kasinajjhanam kasinapannattim arabbha pavattatta, brahamviharacatuttham sattapannattim
arabbha pavattatta, anapanacatuttham nimittam arabbha pavattatta parittadivasena
navattabbadhammarammanatta navattabbarammanam nama hoti.
     Iddhividhacatuttham parittamahaggatarammanam hoti, katham? tam hi yada kayam
Cittasannissitam katva adissamanena kayena gantukamo cittavasena kayam
parinameti, mahaggatacitte samodahati samaropeti, tada upayogaladdharammanam
hotiti katva rupakayarammanato parittarammanam hoti. Yada cittam kayasannissitam
katva dissamanena kayena gantukamo kayavasena cittam parinameti,
padakajjhanacittam rupakaye samodahati samaropeti, tada upayogaladdharammanam hotiti
katva mahaggatacittarammanato mahaggatarammanam hoti.
     Dibbasotacatuttham saddam arabbha pavattatta ekantaparittarammanameva.
Cetopariyananacatuttham parittamahaggataappamanarammanam hoti. Katham? tam hi paresam
Kamavacaracittajananakale parittarammanam hoti. Rupavacararupavacaracittajananakale
mahaggatarammanam, maggaphalajananakale appamanarammanam hoti. Ettha ca puthujjano
sotapannassa cittam na janati, sotapanno va sakadagamissati evam yava
Arahata 1- netabbam, araha pana sabbesam cittam janati, annopi ca uparimo
hetthimassati ayam viseso veditabbo. Yathakammupagananacatuttham kamavacarakammajananakale
parittarammanam hoti, rupavacararupavacarakammajananakale mahaggatarammanam.
     Dibbacakkhunanacatuttham ruparammanatta ekantaparittarammanameva.
Pubbenivasananacatuttham parittamahaggataappamananavattabbarammanam hoti. Katham? tam hi
Kamavacarakkhandhanussaranakale parittarammanam hoti, rupavacara-
rupavacarakkhandhanussaranakale mahaggatarammanam, atite attana va parehi va bhavitamaggam
sacchikataphalanca anussaranakale appamanarammanam, "atite buddha maggam bhavayimsu,
phalam sacchikarimsu, 2- nibbanadhatuya parinibbayimsu"ti chinnavattumakanussaranavasena
maggaphalanibbanapaccavekkhanatopi appamanarammanam, "atite vipassi nama bhagava
ahosi, tassa bandhumati nama nagaram ahosi, bandhuma nama raja pita, bandhumati
nama mata"tiadina nayena namagottapathavinimittadianussaranakale
navattabbarammanam hoti.
     Anagatamsananacatutthepi eseva nayo. Tampi hi "ayam hi 3- anagate
kamavacare nibbattissati"ti jananakale parittarammanam hoti. "rupavacare va
arupavacare va nibbattissati"ti jananakale mahaggatarammanam, "maggam bhavessati,
phalam sacchikarissati, nibbanadhatuya parinibbayissati"ti chinnavattajananakale 4-
appamanarammanam. "anagate metteyyo nama bhagava uppajjissati, subrahma
namassa brahmano pita bhavissati, brahmavati nama brahmani mata
bhavissati"tiadina nayena namagottajananakale navattabbarammanam hoti.
     Arupavacaracatuttham pana asavanam khayacatutthanca paliya agatagatatthaneyeva
kathiyati. 5- Kiriyahetukamanovinnanadhatu upekkhasahagata sabbesampi etesam
kusalakusalakiriyacittanam purecarika, tassa tesu vuttanayeneva arammanabhedo
@Footnote: 1 cha.Ma. arahato        2 cha.Ma. sacchakamsu        3 cha.Ma. ayam saddo na dissati
@4 cha.Ma. jananakale     5 cha.Ma. kathessami
Veditabbo. Pancadvare pana votthabbanavasena pavattiyam ekantaparittarammanatava 1-
hoti. Rupavacarattikacatukkajjhanadini parittadibhavena navattabbadhammam arabbha
pavattito navattabbarammanani, ettha hi rupavacarani pathavikasinadisu pavattanti.
Akasanancayatanam ugghatitamakase, akincannayatanam vinnanapagameti.
     [1429] Maggarammanattike adimhi vutta attha nanasampayuttacittuppada
sekkhasekkhanam attana patividdhamaggapaccavekkhanakale maggarammana,
maggena pana asahajatatta na maggahetuka, attana patividdhamaggam garum katva
paccavekkhanakale arammanadhipativasena maggadhipatino, annadhammarammanakaranakale 2-
na vattabba "maggarammana"tipi "maggadhipatino"tipi. Cattaro
ariyamagga maggasankhatassa maggasampayuttassa va hetuno atthitaya ekantato
maggahetukava, viriyam pana vimamsam va jetthakam katva maggabhavanakale
sahajatadhipatino siya maggadhipatino, chandacittanam annatarajetthakakaranakale siya na
vattabba "maggadhipatino"ti.
     Dvadasavidhe rupavacaracatutthajjhane sabbatthapadakacatutthadini navajjhanani
neva maggarammanani, na maggahetukani, na maggadhipatini. Cetopariyanana-
pubbenivasananaanagatamsananacatutthani pana ariyanam maggacittajananakale
maggarammanani honti, maggena pana asahajatatta na maggahetukani, maggam
garum katva appavattito na maggadhipatini. Kasma panetani na maggam garum
karontiti? attano mahaggatataya. Yatha hi rajanam sabbo loko garum karoti,
matapitaro pana na karonti. Na hi te rajanam disva asana vutthahanti,
na anjalikammadini karonti, daharakale voharitanayeneva voharanti. Evam
etanipi attano mahaggatataya na maggam garum karonti.
     Kiriyahetukamanovinnanadhatupi ariyanam maggapaccavekkhanakale
paccavekkhanapurecarikatta maggarammana hoti, maggena asahajatatta pana na maggahetuka,
@Footnote: 1 cha.Ma. ekantaparittarammanava    2 cha.Ma. annadhammarammanakale
Tam 1- garum katva appavattito na maggadhipati. Kasma na garum karotiti? attano
ahetukataya hinataya jalataya. Yatha hi rajanam sabbo loko garum karoti,
antoparijana 2- pana khujjavamanakacetakadayo attano annanataya panditamanussa
viya natigarum karonti, evameva idampi cittam attano ahetukataya hinataya
jalataya maggam garum na karoti.
     Nanavippayuttakusaladini nanabhavena ceva lokiyadhammarammanataya ca
maggarammanadibhavam na labhanti, navattabbarammananeva hontiti veditabbaniti.
     [1432] Atitarammanattike vinnanancayatananevasannanasannayatanadhamma
hettha atitasamapattim arabbha pavattito ekantena atitarammanava.
     [1433] Niyoga anagatarammana natthiti niyamena patiekam cittam
nama 3- natthi. Nanu ca anagatamsananam ekantena anagatarammanam, cetopariyananampi
anagatam arabbha pavattatiti. No nappavattati, patiekam pana etam ekam cittam
nama natthi, rupavacaracatutthajjhanena sangahitatta annehi mahaggatacittehi
missakam hoti. Tena vuttam "niyoga anagatarammana natthi"ti.
     [1434] Dve pancavinnanani tisso manodhatuyo ca paccuppannesu
rupadisu pavattito paccuppannarammana nama. Dasa cittuppadati ettha attha
tava sahetuka devamanussanam patisandhiggahanakale kammam va kammanimittam va
arabbha pavattiyam atitarammanava, bhavangacutikalesupi eseva nayo. Gatinimittam pana
arabbha patisandhiggahanakale tato param bhavangakale ca paccuppannarammana,
tattha 4- pancadvare tadarammanavasena pavattiyam. Manodvare pana
atitanagatapaccuppannarammana, nam javananam arammanam gahetva pavattito atitanagata
paccuppannarammana, kusalavipakahetukaupekkhasahagatamanovinnanadhatuyampi eseva
nayo. Kevalanhi sa manussesu jaccandhadinam patisandhi hoti, pancadvare ca
santiranavasenapi paccuppannarammana hotiti ayamettha viseso. Somanassasahagata
@Footnote: 1 cha.Ma. maggam                              2 cha.Ma. attano parijana
@3 cha.Ma. patiyekkam cittam anagatarammanam nama       4 cha.Ma. tatha
Pana pancadvare santiranavasena tadarammanavasena ca paccuppannarammana hoti,
manodvare tadarammanavasena sahetukavipaka viya atitanagatapaccuppannarammanati
veditabba.
     Akusalavipakahetukamanovinnanadhatu pana kusalavipakaya upekkhasahagatahetukaya
samanagatikaeva. Kevalanhi sa apayikanam patisandhibhavangacutivasena
pavattatiti ayamevettha 1- viseso. Kiriyahetukamanovinnanadhatu somanassasahagata
khinasavanam pancadvare pahatthakaram kurumana paccuppannarammana hoti,
manodvare atitadibhede dhamme arabbha hasituppadavasena pavattiyam
atitanagatapaccuppannarammana hoti.
     Kamavacarakusalantiadisu kusalato tava cattaro nanasampayuttacittuppada
sekkhapthujjananam atitadibhedani khandhadhatuayatanani sammasantanam paccavekkhantanam
atitanagatapaccuppannarammana honti, pannattinibbanapaccavekkhane
navattabbarammana. Nanavippayuttesupi eseva nayo. Kevalanhi tehi 2-
maggaphalanibbanapaccavekkhanam 3- natthi. Ayamevettha viseso.
     Akusalato cattaro ditthigatasampayuttacittuppada atitadibhedanam
khandhadhatuayatananam assadanabhinandanaparamasakale atitadiarammana honti, pannattim
arabbha assadentassa abhinandantassa "satto satto"ti paramasitva ganhantassa
navattabbarammana honti. Ditthivippayuttesupi eseva nayo. Kevalanhi tehi
paramasaggahanam natthi. Dve patighasampayuttacittuppada atitadibhede dhamme
arabbha domanassitanam atitadiarammana, pannattim arabbha domanassitanam
navattabbarammana. Vicikicchauddhaccasampayutta tesueva dhammesu anitthangatabhavena
@Footnote: 1 cha.Ma. ayamettha     2 Si.,Ma. tesam      3 cha.Ma.....paccavekkhana
Ceva uddhatabhavena ca pavattiyam atitanagatapaccuppannanavattabbarammana. Kiriyato
attha sahetukacittuppada kusalacittuppadagatikaeva. Kiriyahetukamanovinnanadhatu
upekkhasahagata pancadvare votthavanavasena 1- pavattiyam paccuppannarammanava,
manodvare atitanagatapaccuppannarammanananceva pannattiarammanananca 2-
javananam purecarikakale atitanagatapaccuppannanavattabbarammana.
     Yathavuttappabhede rupavacarajjhane sabbatthapadakacatuttham, akasakasinacatuttham,
alokakasinacatuttham, brahmaviharacatuttham, anapanacatutthanti imani panca
navattabbarammananeva. Iddhividhacatuttham kayavasena cittam parinamentassa
atitapadakajjhanacittam arabbha pavattanato atitarammanam, mahadhatunidhane
mahakassapattheradinam viya anagatam adhitthahantanam anagatarammanam hoti. *-
mahakassapatthero kira mahadhatunidhanam karonto "anagate attharasavassadhikani dve
vassasatani ime gandha ma nassimsu, pupphani ma milayimsu, dipa ma nibbayimsu"ti
adhitthahi, sabbam tatheva ahosi. Assaguttatthero vattaniyasenasane bhikkhusamgham
sukkhabhattam bhunjamanam disva "udakasondi divase divase purebhattam dadhirasam 3-
hotu"ti adhitthahi, purebhattam gahitam dadhirasam hoti, pacchabhatte pakatikameva. Kayam
pana cittasannissitam katva adissamanena kayena gamanakale annassa va
patihariyassa karanakale kayam arabbha pavattattava paccuppannarammanam hoti.
     Dibbasotacatuttham vijjamanam saddameva arabbha pavattito paccuppannarammanam
hoti. Cetopariyananacatuttham atite sattadivasabbhantare anagate sattadivasabbhantareva
paresam cittam janantassa atitarammanam anagatarammananca hoti, sattadivasatikkame
pana tam janitum na sakkoti. Atitanagatamsanananam hi esa visayo,  na etassa.
Paccuppannajananakale pana paccuppannarammanam hoti.
@Footnote: 1 cha.Ma. votthabbanavasena            2 cha.Ma. pannattinibbanarammanananca
@* visuddhi. 2/281 abhinnaniddesa      3 cha.Ma. dadhirasa
     Paccuppannanca nametam tividham khanapaccuppannam santatipaccuppannam
addhapaccuppannanca. Tattha uppadathitibhangappattam khanapaccuppannam.
Ekadvisantativarapariyapannam santatipaccuppannam. Tattha andhakare nisiditva
alokatthanam gatassa na tava arammanam pakatam hoti, yava pana tam pakatam hoti,
etthantare ekadvesantativara veditabba. Alokatthane caritva 1- ovarakam
pavitthassapi na tava sahasa rupam  pakatam hoti, yava tam pakatam hoti, etthantare
ekadvesantativara veditabba. Dure thatva pana rajakanam hatthavikaram,
gandibheriakottanavikaranca 2- disvapi na tava saddam sunati. Yava pana tam sunati,
etasmimpi antare ekadvesantativara veditabba. Evam tava majjhimabhanaka.
Samyuttabhanaka pana rupasantati arupasantatiti dve santatiyo vatva "udakam
atikkamitva 3- gatassa yava tire akkantaudakalekha na vippasidati, addhanato agatassa
yava kaye usumabhavo na vupasamati, 4- ayam rupasantati nama, 4- atapa agantva
gabbham pavitthassa yava andhakarabhavo na vigacchati, antogabbhe kammatthanam
manasikaritva diva vatapanam vivaritva olokentassa yava akkhinam phandanabhavo
na vupasamati. Ayam rupasantati nama. Dve tayo javanavara arupasantati nama"ti
vatva "tadubhayampi santatipaccuppannam nama"ti vadanti.
     Ekabhavaparicchinnam pana addhapaccuppannam nama, yam sandhaya bhaddekarattasutte
"yo cavuso mano ye ca dhamma, ubhayametam paccuppannam, tasmim
ce paccuppanne chandaragapatibaddham hoti vinnanam, chandaragapatibaddhatta
vinnanassa tadabhinandati, tadabhinandanto paccuppannesu dhammesu samhirati"ti 5-
vuttam. Santatipaccuppannancettha atthakathasu agatam, addhapaccuppannam sutte.
@Footnote: 1 cha.Ma. vicaritva    2 cha.Ma. ghandibheriadiakotanavikaranca
@3 cha.Ma. akkamitva   4-4 cha.Ma. ime patha na dissanti
@5 Ma.u. 14/384/254
     Tattha keci "khanapaccuppannacittam cetopariyananassa arammanam hoti"ti
vadanti. Kimkarana? yasma iddhimassa ca parassa ca ekakkhane cittam uppajjatiti.
Idanca nesam opammam:- yatha akase khitte pupphamutthimhi avassam ekapuppham
ekassa vantam pativijjhati, vantena vantam pativijjhati, evam "parassa cittam
janissami"ti rasivasena mahajanassa citte avajjite avassam ekassa cittam ekena
cittena uppadakkhane va thitikkhane va bhangakkhane va pativijjhatiti. Tam pana
vassasatampi vassasahassampi avajjento yena cittena avajjati, 1- yena ca janati,
tesam dvinnam sahatthanabhavato avajjanajavanananca anitthe thane
nanarammanabhavappattidosato ayuttanti atthakathasu patikkhittam. Santatipaccuppannam
pana addhapaccuppannanca arammanam hotiti veditabbam.
     Tattha yam vattamanajavanavithito atitanagatavasena dvitijavanavithiparimanakale
parassa cittam, tam sabbampi santatipaccuppannam nama. Addhapaccuppannam pana
javanavarena dipetabbanti yam atthakathayam vuttam, tam sutthu vuttam. 2- Tatrayam
dipana:- iddhima parassa cittam janitukamo avajjeti, avajjanam khanapaccuppannam
arammanam katva teneva saha nirujjhati. Tato cattari panca javanani, yesam pacchimam
iddhicittam, sesani kamavacarani, tesam sabbesampi tadeva niruddham cittam
arammanam hoti, neva 3- tani nanarammanani honti, addhavasena 4-
paccuppannarammanatta ekarammanani, ekarammanattepi ca iddhicittameva parassa
cittam janati, na itarani. Yatha cakkhudvare cakkhuvinnanameva rupam passati, na
itaraniti. Iti idam santatipaccuppannassa ceva addhapaccuppannassa ca vasena
paccuppannarammanam hoti. Yasma va santatipaccuppannampi addhapaccuppanneyeva
pavattati, 5- tasma addhapaccuppannavasenetam paccuppannarammananti veditabbam.
@Footnote: 1 cha.Ma. avajjeti       2 cha.Ma. tam suvuttam        3 cha.Ma. na ca
@4 cha.Ma. addhapaccuppannavasena                    5 cha.Ma. patati
     Pubbenivasacatuttham 1- namagottanussarane nibbananimittapaccavekkhane ca
navattabbarammanam, sesakale atitarammanameva, yathakammupagananacatutthampi
atitarammanameva. Tattha kincapi pubbenivasacetopariyanananipi atitarammanani honti,
athakho tesam pubbenivasananassa atitakkhandha khandhapatibaddhanca kinci anarammanam
nama natthi. Tam hi atitakkhandhakhandhapatibaddhesu dhammesu sabbannutananasamagatikam
hoti. Cetopariyananassa ca sattadivasabbhantaratitam cittameva arammanam. Tam hi
annam khandham va khandhapatibaddham va na janati, maggasampayuttacittarammanatta
pana pariyayato maggarammananti vuttam. Yathakammupagananassa ca atitacetanamattameva
arammananti ayam viseso veditabbo. Ayamettha atthakathanayo. Yasma pana
"kusala khandha iddhividhananassa cetopariyananassa pubbenivasanussatinanassa
yathakammupagananassa anagatamsananassa arammanapaccayena paccayo"ti 2- patthane
vuttam, tasma cattaropi khandha cetopariyananayathakammupaganananam arammanam
honti tatrapi yathakammupagananassa kusalakusalaevati.
     Dibbacakkhunanacatuttham vijjamanavannarammanatta paccuppannarammanameva.
Anagatamsananacatuttham anagatarammanameva. Tam hi anagatakkhandhakhandhapatibaddhesu
dhammesu pubbenivasananam viya sabbannutananasamagatikam hoti. Tattha kincapi
cetopariyananampi anagatarammanam hoti, tam pana sattadivasabbhantare
uppajjanakacittameva arammanam karoti. Idam anagate kappasatasahasse
uppajjanakacittampi khandhepi khandhapatibaddhampi. Rupavacarattikacatukkajjhanadini
atitanagatapaccuppannesu ekadhammampi arabbha appavattito
ekantanavattabbarammananevati veditabbani.
@Footnote: 1 cha.Ma. pubbenivasananacatuttham          2 abhi. 40/404/124
     [1435] Ajjhattattike anindriyabaddharupanca nibbananca bahiddhati
idam yatha indriyabaddham parapuggalasantane bahiddhati vuccamanampi tassa
attano santanapariyapannatta niyakajjhattampi hoti, evam na kenaci 1- pariyayena
ajjhattam hotiti niyakajjhattapariyayassa abhavena bahiddhati vuttam, na
niyakajjhattamattassa asambhavato.
     [1436-7] Niyakajjhattamattassa pana asambhavamattam sandhaya
ajjhattarammanattike bahiddharammanata vutta. Ajjhattadhammapagamamattatova
akincannayatanarammanassa ajjhattabhavampi bahiddhabhavampi ajjhattabahiddhabhavampi
ananujanitva "akincannayatanam na vattabbam ajjhattarammanantipi"tiadi
vuttam.
     Tattha na kevalam tadeva navattabbarammanam, tassa pana avajjanampi
upacaracittanipi tassarammanassa paccavekkhanacittanipi tasseva assadanadivasena
pavattani akusalacittanipi navattabbarammananevati. Tani pana tasmim vutte
vuttaneva hontiti visum na vuttani. Katham vuttaneva hontiti. Etam hi
akincannayatanam yanca tassa purecarikam avajjanaupacaradivasena pavattam tena
saha ekarammanam bhaveyya, tam sabbam atitarammanattike "kamavacarakusalam akusalam
kiriyato nava cittuppada rupavacaram catuttham jhanan"ti evam vuttanam etesam
cittuppadanam "siya na vattabba atitarammanatipi"tiadina nayena
navattabbarammanabhavassa anunnatatta akincannayatanassa ca "akincannayatanam
cattaro magga apariyapanna, cattaripi 2- samannaphalani, ime dhamma na
vattabba atitarammanatipi"ti evam ekantena navattabbarammanattavacanato
navattabbarammananti vuttam. Idani tam ajjhattarammanattike ekampi vuccamanam
@Footnote: 1 Ma. yena kenaci       2 cha.Ma. catatari ca
Yasma hettha tena saha ekarammanabhavampi sandhaya kamavacarakusaladinam
navattabbarammanata vutta, tasma idhapi tesam navattabbarammanabhavam dipeti.
Ko hi tena saha ekarammananam navattabbarammanabhave antarayoti evam tasmim
vutte vuttaneva hontiti veditabbani. Sesamettha ajjhattarammanattike
palito uttanatthameva.
     Arammanavibhage pana vinnanancayatanam nevasannanasannayatananti
imesam tava kusalavipakakiriyavasena channam cittuppadanam attano santanasambandham
hetthimasamapattim arabbha pavattito ajjhattarammanata veditabba. Ettha ca
kiriyaakasanancayatanam kiriyavinnanancayatanasseva arammanam hoti, na itarassa.
Kasma? akasanancayatanakiriyasamangino kusalassa va vipakassa va
Vinnanancayatanassa abhavato. Kusalam pana kusalavipakakiriyanam tinnampi arammanam hoti.
Kasma? akasanancayatanakusalam nibbattetva thitassa tato uddham tividhassapi
Vinnanancayatanassa uppattisambhavato. Vipakam pana na kassaci arammanam hoti.
Kasma? vipakato vutthahitva cittassa abhiniharasambhavato. Nevasannanasannatanassa
Arammanakaranepi eseva nayo. Rupavacarattikacatukkajjhanadinam sabbesampi
niyakajjhattato bahiddhabhavena bahiddhabhutani pathavikasinadini arabbha pavattito
bahiddharammanata veditabba.
     Sabbeva kamavacara kusalakusalabyakata dhamma rupavacaram catuttham jhananti
ettha kusalato tava cattaro nanasampayuttacittuppada attano khandhadini
paccavekkhantassa ajjhattarammana, paresam khandhadipaccavekkhane
pannattinibbanapaccavekkhane ca bahiddharammana, tadubhayavasena ajjhattabahiddharammana.
Nanavippayuttesupi eseva nayo. Kevalanhi tesam nibbanapaccavekkhanam
natthi. Akusalato cattaro ditthigatasampayuttacittuppada 1- attano khandhadinam
@Footnote: 1 cha.Ma. ditthisampayuttacittuppada
Assadanabhinandanaparamasagahanakale ajjhattarammana, parassa khandhadisu ceva
anindriyabaddharupakasinadisu ca tatheva pavattikale bahiddharammana, tadubhayavasena
ajjhattabahiddharammana. Ditthivippayuttesupi eseva nayo. Kevalanhi tesam
paramasagahanam natthi. Dvepi patighasampayutta attano khandhadisu domanassitassa
ajjhattarammana, parassa khandhadisu ceva anindriyabaddharupapannattisu ca
bahiddharammana, ubhayavasena 1- ajjhattabahiddharammana.
Vicikicchuddhaccasampayuttanampi vuttappakaresu dhammesu vicikicchanaphandanabhavavasena
2- pavattiyam ajjhattadiarammanata veditabba.
     Dve pancavinnanani tisso ca manodhatuyoti ime terasa cittuppada
attano rupadini arabbha pavattiyam ajjhattarammana, parassa rupadisu pavatta
bahiddharammana, tadubhayavasena ajjhattabahiddharammana. Somanassasahagatahetuka-
vipakamanovinnanadhatu pancadvare santiranatadarammanavasena attano panca
rupadidhamme, manodvare tadarammanavaseneva annepi ajjhattike kamavacaradhamme
arabbha pavattiyam ajjhattarammana, paresam dhammesu pavattamana bahiddharammana,
ubhayavasena ajjhattabahiddharammana. Upekkhasahagatavipakahetukamanovinnanadhatudvayepi
eseva nayo. Kevalam paneta sugatiyam duggatiyanca
patisandhibhavangacutivasenapi ajjhattadibhedesu kammadisu pavattanti.
     Attha mahavipakacittanipi etasamyeva dvinnam samanagatikani. Kevalam
panetani santiranavasena nappavattanti. 3- Patisandhibhavangacutivasena ca nesam 3-
sugatiyamyeva pavattanti. Somanassasahagatahetukakiriya pancadvare attano rupadini
arabbha pahatthakarakaranavasena pavattiyam ajjhattarammana, parassa rupadisu pavatta
bahiddharammana, manodvare tathagatassa
@Footnote: 1 cha.Ma. tadubhayavasena         2 Ma. vicikicchanabhantabhavavasena
@3-3 cha.Ma. patisandhibhavangacutivaseneva etani
Jotipalamanavamaghadevarajakanhatapasadikalesu attana katakiriyam paccavekkhantassa
hasituppadavasena pavatta ajjhattarammana, mallikaya deviya santatimahamattassa
sumanamalakarassati evamadinam kiriyakaranam arabbha pavattikale bahiddharammana,
ubhayavasena ajjhattabahiddharammana. Upekkhasahagatakiriyahetukamanovinnanadhatu
pancadvare votthavanavasena 1- manodvare ca avajjanavasena pavattiyam
ajjhattadiarammana. Attha mahakiriya kusalacittagatikaeva. Kevalanhi ta khinasavanam
uppajjanti. Kusalani sekkhaputhujjanananti ettakamevettha nanakaranam.
     Vuttappakare rupavacaracatutthajjhane sabbatthapadakacatutthadini panca jhanani
imasmim tike okasam labhanti. Etani hi kasinapannattinimittaarammanatta
bahiddharammanani.
     Iddhividhacatuttham kayavasena cittam cittavasena va kayam parinamanakale
attano kumarakavannadinimmanakale ca sakakayacittanam 2- arammanakaranato
ajjhattarammanam, bahiddha hatthiassadidassanakale bahiddharammanam, kalena
ajjhattam kalena bahiddha pavattiyam ajjhattabahiddharammanam.
     Dibbasotacatuttham attano kucchisaddasavanakale ajjhattarammanam, paresam
saddasavanakale bahiddharammanam, ubhayavasena ajjhattabahiddharammanam.
Cetopariyananacatuttham paresam cittarammanato bahiddharammanameva, attano cittajanane
pana tena payojanam natthi. Pubbenivasacatuttham attano khandhanussaranakale
ajjhattarammanam, parassa khandhe anindriyabaddharupam tisso ca pannattiyo
anussaranato bahiddharammanam, ubhayavasena ajjhattabahiddharammanam.
     Dibbacakkhucatuttham attano kucchigatadirupadassanakale ajjhattarammanam,
avasesarupadassanakale bahiddharammanam, ubhayavasena ajjhattabahiddharammanam.
@Footnote: 1 cha.Ma. votthabbanavasena        2 cha.Ma. sakayacittanam
Anagatamsananacatuttham attano anagatakkhandhanussaranakale ajjhattarammanam,
parassa anagatakkhandhanam va anindriyabaddhassa va rupassa anussaranakale
bahiddharammanam, ubhayavasena ajjhattabahiddharammanam. Akincannayatanassa
navattabbarammanataya karanam hettha vuttameva.



             The Pali Atthakatha in Roman Book 53 page 466-482. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=11578&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=11578&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=878              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=7583              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=6800              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=6800              Contents of The Tipitaka Volume 34 http://84000.org/tipitaka/read/?index_34

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]